--KAPAK ARAÞTIRMA kopya - Kültür ve Turizm Bakanlığı

paratorluk Döneminde görüldüğü fikri 36, bu yapı yakınında da Athena’ya adanmış kutsal
bir alan ya da tapınak olasılığını akla getirmektedir. Batı Kilisesi’nin güneyindeki poligonal
duvar izleri belki de bu amaçla yapılmış bir peribolosa aittir. Lentosundaki şamdan
motifi güneybatıdaki yapının, Hellenistik Dönem sonrasında Roma İmparatorluk
Döneminde de kullanıldığını göstermektedir.
4. yüzyılda Hıristiyanlık hızla taraftar bulmaya başlamış, 6. yüzyıl içinde ise Roma
İmparatorluk topraklarında yayılmasını büyük ölçüde tamamlamıştır. Constantinus
döneminde (306-337) Hıristiyanlık öncesine ait dinî yapılara, yani tapınaklara genelde
dokunulmamıştır. Ancak II. Constantius’un (337-361) 356 yılında çıkarttığı bir yasa ile
tapınaklara giriş yasaklanmış ve bunların kapatılması emredilmiştir. Böylece pagan
inanca karşı bir savaş başlamıştır. Aynı dönemde Batı Hıristiyanlığı’nda ise bu tutumun
tamamen tersi olarak tapınaklar koruma altına alınmıştır. Doğu Roma İmparatorluğu’nda
435 yılındaki II. Theodosios‘un (408-450) yasası ile tüm pagan inançlar yasaklanmış,
tapınakların tamamen yıkılması, yakılması aracılığıyla bu yapıların günahlarından
arınmalarının sağlanması istenmiştir. Batı Roma İmparatorluğu’nda ise aynı yıl tapınakların
korunmasına yönelik bir kanun çıkarılmıştır 37. Doğu Hıristiyanlığı’nda tapınak
yıkımı, bu yapıların yeri ya da malzemesi kullanılarak kiliselerin yapılması, Hıristiyanlığın
pagan inançlar üzerindeki zaferinin bir sembolü olarak kabul edilmiş, bu sembolik
anlamı yanı sıra var olan yapıların küçük değişikliklerle daha ucuz maliyetle ve
hızla kiliseye dönüştürülmesi amaçlanmıştır 38. Roma imparatorluk sınırları içinde yaklaşık
89 tapınağın kiliseye dönüştürüldüğü belirlenmiştir 39.
Anadolu’da da yeni inancın yeni ibadet mekânlarına ihtiyaç duyması sonucu 4.
yüzyıl-7. yüzyıl başı arasında Antik Döneme ait dinî yapılar ve kamu yapıları kiliseye
dönüştürülmüştür 40. Bazı tapınaklar tamamen sökülüp, aynı alana yeni malzeme ile ya
da farklı bir yere sökülen eski malzeme ile kilise yapılması yoluna gidilmiştir. En sık
rastlanılan uygulama mevcut yapının doğusuna apsis eklenmesi, batı duvarına giriş
açıklıklarının yerleştirilip iç mekânda pagan külte ait heykel, resim gibi öğelerin yok
edilmesiyle kiliseye dönüştürülmesidir. Bazen de antik yapının duvar ya da taşıyıcıları
kullanılarak dönüştürme işlemi yapılmıştır 41. Kimi örneklerde ise tapınak korunup temenos
içine kilise yapılmıştır 42.
Bu dönüştürme ile üç nefli bazilikal plânlı ya da tek nefli kiliseler oluşturulmuştur.
Kilikia ve İsauria bölgesinde de genelde dinî yapıların, yani tapınakların kiliseye
dönüştürüldüğü görülür.
Bunlardan Cennet-Cehennem’de obrukların güneyindeki peribolos duvarı içine
bir kilise yapılmıştır. Burada Hellenistik Döneme ait duvarla sınırlı alan içinde Zeus’a
adanmış bir tapınak olduğu kabul edilir. Bu tapınak ve yakınındaki Hasanaliler’de bulunan
Zeus Korykios adına yapılan tapınak sökülerek, malzemeleri kilisenin yapımında
kullanılmıştır. Apsis başlıklarına göre 5. yüzyıl sonu-6. yüzyıl başına tarihlenen kilisenin
güney cephesi mevcut peribolos duvarının aynen kullanılmasıyla elde edilmiştir.
Yapının kuzeydoğu cephesinde kullanılan blok taşlar üzerinde Zeus Korykios kültünün
rahiplerinin bir listesi vardır. Olası üç nefli, bazilikal plânlı kilisenin bema bölümünde apsis
yan ve arkasında mekânlar oluşturulmuştur 43.
36 Durugönül 1989, a.g.e., 134-135.
37 F.W. Deichmann, "Christianisierung II" RAC II, 1954, 1228 vd.; F.W. Deichmann, "Frühchristliche Kirchen in antiken
Heiligtümern", Rom, Ravenna, Konstantinopel, Naher Osten, 1982, 56 vd.
38 Deichmann 1954, a.g.m., 1232.
39 Deichmann 1982, a.g.m., 66 vd.
40 Deichmann 1982, a.g.m., 62.
41 Deichmann 1982, a.g.m., 62 vd.; F.W. Deichmann, "Vom Tempel zur Kirche", Rom, Ravenna, Konstantinopel, Naher
Osten, 1982, 30 vd.
42 A. M. Mansel, Side. 1947-1966 Y›llar› Kaz›lar› ve Araflt›rmalar›n›n Sonuçlar›, 1978, 258 vd. Res. 284.
43 R. Heberdey-A. Wilhelm, Reisen in Kilikien, Denkschr Wien 44, 1896, 71 vd.; O. Feld-H. Weber, "Tempel und Kirche
über der Korykischen Grotte (Cennet Cehennem) in Kilikien", IstMitt 17, 1967, 256 vd. Abb. 1; Durugönül 1999,
a.g.m., 114 vd.; Sayar 1999, a.g.m., 139 vd.
91