--KAPAK ARAÞTIRMA kopya - Kültür ve Turizm Bakanlığı

lama için elverişli olmayan Değirmen Deresi’nin sulayamadığı alanlarda yapılan tarımın
su gereksinmesini karşılamaktadır. Kanal suyunun arazide açmış olduğu fazla derin
ve geniş olmayan kanalı, belirgin olarak görülmektedir. Ancak çok uzun bir süreden
beri artık Urartu savağından ve kanalından eskisi gibi suyun akıtılmadığı anlaşılmaktadır.
Gölete en yakın arkeolojik kalıntı, 150-200 m. güneybatıda yer alan Teperiz Kalesi’dir.
Andezitten oluşan ve deniz seviyesinden 1930 m. yüksekliğinde kayalık bir tepe
üzerine kurulan kalenin duvarları, kabaca oval bir plân göstermektedir. Kale, köyün
içinde olduğu için, kalenin çevresine ve üzerine halk tarafından çok sayıda konut yapılmıştır.
Kalenin girişi, güneydoğu kesimdedir ve kapıya ulaşan eski yol kalıntısı çok belirgin
olarak görülmektedir. Fazla dik olmayan bir rampayı aşan yolun geçtiği güzergâhtaki
kaya çıkıntıları özellikle düzeltilmiştir. Kayalığın düzeltilmesiyle duvar yatakları
oluşturulmuş ve bunun üzerine de andezitten oluşan taşlardan temel duvarları yapılmıştır
7.
Taşların dış yüzleri ile birleşme yerlerinin düzeltildikleri görülmektedir. Akropolün
içinde bulunan yapıların duvarlarında kullanılan taşlar, çok daha özenli işlenmiştir, öyle
ki, taşların birleşme yerleri arasında boşluk hemen hemen yok gibidir. Kale içinde duvarlardan
sökülen bazı taşların kenar kısımlarında ise, kırlangıç kuyruğu biçiminde
açılmış boşluklar bulunmaktadır. Bilindiği gibi Ahamenid ve Pers Dönemi mimarî yapılarında
kullanılan bu tür kırlangıç kuyruğu biçiminde açılan boşluklara, taşları birleştirmek
için kurşun dökülmekteydi. Tüm araştırmalarımıza karşın kale ve çevresinde herhangi
bir çivi yazısı bulunamamıştır. Her ne kadar kalenin doğusunda ve batısında Erken
Demir Çağı’na ait mezarlar varsa da, kale üzerinde Erken Demir Çağı’na ait herhangi
bir mimarî kalıntıya şimdilik rastlanmamıştır. Öyle anlaşılmaktadır ki, Teperiz Kalesi
bu bölgenin en önemli ekonomik ve yönetim merkeziydi. Gerek kale üzerinde bulunan
çanak çömlek parçaları, gerekse taşların işleniş biçimi ve kalenin plânı, bunun
M.Ö. 7. yüzyılda yapıldığına işaret etmektedir. Urartu Krallığı’nın yıkılmasından sonra,
kalenin Ahamenid ve Pers dönemlerinde kullanılmış olduğunu, kale duvarlarında kullanılan
taşlar üzerine açılan kırlangıç kuyruğu biçimindeki kenet yuvaları göstermektedir.
Van Gölü’nün hemen kuzeyindeki Zernaki Tepe yerleşim merkezinde de, taşlar üzerinde
benzer biçimli kırlangıç yuvaları görülmektedir. Bu yüzden Teperiz Göleti’nin kale ile
birlikte plânlanarak M.Ö. 7. yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır.
KEfi‹fi GÖLET‹
Keşiş Göleti, Doğubayazıt’ın yaklaşık 21 km. batısında yer almaktadır. Gölete en
yakın yerleşim merkezi, 2 km. doğuda bulunan İncesu Köyü’dür. Deniz seviyesinden
ortalama 1980 m. yüksekliğinde bulunan gölet, yüksek tepelerin batı eteğinde bulunmaktadır
(Çizim: 5). Gölette biriktirilen sular, doğuda yükselen tepelerden gelen kar,
yağmur ve sel sularının yanı sıra, güneyindeki Keşiş Deresi’nden alınan bir kanal suyundan
getirilmektedir. Doğudan batı yönüne doğru akan Keşiş Deresi, arazide geniş
ve derin bir vadi açmıştır. Dereden alınan kanal, günümüzde su taşımamasına karşın,
oldukça belirgin olarak görülmektedir. Yüksek tepelerden yağmur ve sel sularının getirdiği
toprağın yanı sıra, kanal suyunun taşımış olduğu toprak tabakası göletin içini doldurmuştur.
Gölette biriken kalın toprak tabakası, duvarların üzerini bile kapatmıştır (Resim:
3).
Düz bir şekilde yapılan göletin duvarı, kuzey kısmını kapatmaktadır. Yaklaşık 85
m. uzunluğundaki duvarın güney uç kısmı, kayalıklarla birleştirilmiştir (Çizim: 7). Ancak
bu kesimden geçirilen köy yolu, duvarın güney kesimini büyük ölçüde tahrip etmiştir.
Toprak tabakasının kapatmadığı kısımlarda, duvarlarda kullanılan taşlar görülmektedir.
Dış yüzleri kabaca düzeltilen taşların, çevrede bulunan yerel taş yataklarından elde
7 O. Belli, "Urartu Krallığı Döneminde Doğubayazıt Bölgesi", Güneflin Do¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›t Sempozyumu, (ed.
O. Belli), İstanbul 2004, 75 vd.
207