Anneden Allah'a: Bağlanma Teorisi ve İslâm'da Allah Tasavvuru

Anneden Allah’a: Bağlanma Teorisi ve İslâm’da Allah Tasavvurudaha yüksek yetişkin dini duyguların ve düşüncelerin kaçıngan bağlılıkyapılan annelerle yaşanan bağlılıkla ilişkilendirilmiştir (Kirkpatrick &Shaver, 1990: 318). Tanrı’yı insani bağlılıkların yerine koyan bir bağlanmamodeli insanın belki de bilinçsiz bir şekilde annebaba-çocuk ilişkisindeduygu ve içselleştirilmiş yaşantıların- hatıraların olmasını gerektirmektedir.Kirkpatrick’in dini arzuyu Tanrı’dan yakınlık, bakım ve güvenlik aramaolarak kavramlaştırması güçlü, tutarlı ve etkili hatıraların-yaşantılarınolması gereğini vurgulamaktadır (Holm, 1995:365).İnsanların Tanrı hakkındaki inançları- ve özellikle bu Tanrı’yla kişisel,özel ilişkiye sahip olma algıları, bazı manalarda fonksiyonel-işlevsel olarakbirey bağlanma ilişkileriyle aynı olabilir. Tanrı, bir bebeğin ilk bakıcısınaçok benzer şekilde, inananlar için güvenli bir temel ve rahatlayacağısığınak-liman işlevi görebilir. İnsanların büyük çoğunluğuna göre Tanrı,Bowlby’nin çoğu kez prototip bağlanma figürü olarak karakterize ettiğitam bir “daha güçlü, daha bilge öteki”dir. Bağlanma ilişkisinin güvenlisığınak koşulu insanları üzüntü ve tehlike zamanlarında dine yöneldiğigerçeği ile açıkça kanıtlanmıştır: Atasözünde geçtiği gibi “tilki ininde ateistyoktur”. Dikkat çekici bir şekilde insanlar büyük üzüntü yaşadıklarıanlarda ibadet hanelerden çok duaya -Tanrı’yla bireysel iletişime- yöneliyorgibi görünmektedirler (Kirkpatrick & Shaver, 1992a: 267-270).Bağlanma teorisi - din ilişkisinin ardında yatan temel sebep, birçok insaniçin Tanrı’nın psikolojik açıdan bir bağlanma figürü olarak işlev görebileceğidüşüncesidir. Kirkpatrick ve Shaver’in araştırma sonuçları; insanlarınTanrı’yı bunalım zamanlarında güvenli bir sığınak ve kendileriniolumsuzluklardan koruyacak güvenilir bir temel olarak algıladıkları ifadelerinidoğrulamıştır. Kirkpatrick ve Shaver Tanrı’ya güvenli bağlanmagöstermiş insanların, Tanrı’ya kaygılı bir şekilde bağlanmış insanlara göreçok daha iyi yaşam doyumu ve çok daha az kaygı, depresyon ve fizikselhastalık şikâyetlerinde bulunduklarını ölçerek göstermişlerdir (Kirkpatrick& Shaver, 1992a: 270-275).Bağlanma teorisine göre yetişkin duygusal ilişkileriyle dinî inançları arasındabir etkileşim bulunmaktadır. Bu ilişkide, bağlanma biçimleri arasındakibireysel farklılıkların da önemli rolü olduğu görülmüştür. Kirkpatrickve Shaver’e göre güvenli bağlanma stiline sahip olanlar, kaçınganbağlanma stiline sahip olanlara göre daha olumlu Tanrı imajlarınasahiptirler. Bu Tanrı onları daha çok seven, daha yakın ve onları daha azkontrol eden bir Tanrıdır. Güvenli bağlananlar her iki güvensiz stile göre41