TürkmenisTandaky aýallar: ikinji sorTly raýaTlar olar diňe eden ...

I GirişMerkezi Aziýa sebitiňdäki döwletleriň biri, 5 milliona golaý ilaty bolan Türkmenistan488 000 inedördül kilometr meýdany eýeleýär. Günbatar tarapda Hazar deňzine,günortasynda 1 beýik bolmadyk daglara direlýan Garagum çöli ýurduň 80% meýdanynytutýar. 2007-nji ýyldan bäri ýurda prezident Gurbanguly Berdimuhamedow ýolbaşçylykedýär, ol 2012-nji ýylda halkara guramalar tarapyndan gözegçilik edilmedik saýlawlarda97% ses alyp, ýaňadandan prezidentlige saýlandy.Ýurtdaky bar bolan ummasyz köp gaz ätiýaçlyklary prezidente garyp ýaşaýan ilatyňüstünden berk gözegçilik etmegine, adamlaryň gidim-gelimine çäklendirmelerigirizmegine, jeza çärelerini kollektiwleýin ulanmagyna mümkinçilik döredýär. Erkekadamlara degişli bolan bu çäklendirmeler, aýallara-da degişli. Şol bir wagtyň özünde-de,aýallar öz durmuşynda gadymy däp-dessurlary, aýallaryň garşysyna edilýan zorluk wemaşgaladaky zorluk baradaky kanunçylygyň kämilsizligi we olaryň saglygyna zyýanlyşertler bilen bagly bolan goşmaça kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar.Eýran, Owganystan, Özbegistan, Gazagystan ýaly döwletler bilen serhetdeş bolanTürkmenistan, özüniň repressiw režimy bilen bu sebitiň içinde-de tapawutlanýar.The Economist žurnaly tarapyndan çap edilen demokratik derejesi (indeksi) boýunçaTürkmenistan dünýäniň diňe bäş 2 döwletinden öňe geçip, 161-nji orny Özbegistan bilenpaýlaşýär. «Serhetsiz reportýorlar» guramasy metbugat azatlygynyň indeksi boýunça 3Türkmenistana 179 ýurduň içinde 177-nji orny berýär. Freedom House guramasynyňindeksi boýunça Türkmenistan 7 ball, ýagny iň ýaramaz görkezijini 4 aldy.Türkmenistandaky aýallaryň ýüzbe-ýüz bolýan çäklendirmeleriň aglabasy, Täjigistan ýaly,beýleki goňşy döwletlerde ýaşaýan aýallaryň duş gelýän çäklendirmeleri bilen meňzeş.Emma ygtybarly statistiki maglumatlaryň bolmazlygy, raýat jemgyýetindäki islendikhereketiň garşysyna häkimiýetler tarapyndan yzygiderli geçirilýan repressiw ýanamalarTurkmenistandaky ýagdaýa monitoring gözegçiligini gurnamak, ol ýagdaýa baha bermekýa-da ony içinden gowulaşdyrmaga mümkinçilik berenok, bu bolsa öz gezeginde o ýerdäkiýagdaýy goňşy döwletlerdäkisinden hem has çylşyrymlaşdyrýär. Türkmenistan SowetSoýuzy darganyndan soň dörän özbaşdak döwlet bolup, ol synçylyk (monitoring) geçirýänhalkara hukuk goraýjy guramalar we toparlar üçin, hat-da gumanitar ugry boýunça işalyp barýan guramalar üçin hem elýetersiz bolup galýar.1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html2 http://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy-Index-2012.pdf&mode=wp&campaignid=DemocracyIndex123 http://en.rsf.org/spip.php?page=classement&id_rubrique=10544 http://www.freedomhouse.org/sites/default/files/inline_images/Table%20of%20Independent %20Countries%2C%20FIW%202012%20draft.pdf(Türkmenistandaky aýallar: ikinji sortly raýatlar Olar diňe eden-etdilige sezewar bolmakda we kazyýet adylsyzlygyň öňünde deňhukukly) 3