TürkmenisTandaky aýallar: ikinji sorTly raýaTlar olar diňe eden ...

X. Syýasata gatnaşygyResmi maglumatlara laýyklykda, 2012-nji ýylyň fewralynda geçirilen şaýlawlarda sesbermäge hukugy bolan raýatlaryň 97% Türkmenistanyň prezidentine ses berendigiaýdylýar. 2012-nji ýylyň awgust aýyna çenli Türkmenistanda ýeke syýasy partiýa bolupdy,soňra prezident tarapyndan döredilen senagatçylaryň we telekeçileriň Partiýasy döredildi.Esasy oppozision syýasatçylar ýa daşary ýurtlarda ýerleşýär¸ ya-da tussaglykda saklanýär.Dargadylan raýat jemgyýetinden galanlary bolsa häkimiýetleriň we ýörite gulluklaryňhemişelik gözegçiliginde galýarlar. Giňden ulanylýan kollektiwleýin jezalandyrmakpraktikasy, hereket edýän häzirki režime bildirilýan tankydy eşidip bolmajak derejä çenlipesedýär. Şeýle ýowuz şertlerde syýasata çynlakaý gatnaşmaklyk, aýallar hakynda gürrüňetmände-de, Türkmenistanyň her bir raýaty üçin ýetip bolmasy kyn arzulygynda galýar.Formal, göz üçin edilen hem bolsa-da, hökümetiň düzüminde we ministrliklerde käbirýokary wezipelerde birnäce aýalyň bardygyny bellemek gerek. Olaryň arasynda öňki wehäzirki wise-premýeri, käbir aýal ministrleri we ilçileri, milli parlamentiniň başlygyny weMejlisiň deputatlarynyň 17% aýalldygyny görkezmek bolar.Iş praktikasynda Türkmenistanda kanunlardan tapawutlykda, başga-da birnäçe resmibolmadyk, emma ýerine ýetirilmegi hökmany bolan buýruklaryň bardygyny aýtmaly.Mysal üçin, aýallara özleriniň döreden zenan birleşiklerine erkin gatnaşmaklyk gadaganedilen, çünki şeýle garaşsyz birleşikleriň ýekeje biri-de degişli edaralarda hasaba we belligealynmadyk. Bar bolan buýrugy bozmaklyk we degişli guramalarda hasaba alynmadykbirleşikleri döretmeklik bolsa berk çäreleriň görülmegi göz öňünde tutýar. Nämüçindiraýallaryň döretmek islän hemme guramalary we birleşmeleri diňe TürkmenistanyňGurbansoltan eje adyndaky resmi aýallar guramasynyň yanynda döredilip, bu guramanyňbölumçesi hökmünde hereket edip bilýärler. Resmi bolmadyk buýruga laýyklykda,aýallaryň resmi guramasynyň daşyndan haýsy-da bolsa bir strukturany (edaradyrguramany) döretmek gadagan edilen. Şu sebäpdenem, ýurtda aýallaryň hak hukuklaryüçin hakyky göreşi alyp barjak, olaryň bähbitlerini aralajak resmi ýagdaýda hasaba(registrasiýa) alynan aýallaryň guramasy ýok. Ilatyň aýallar gatlagynyň aktiwleşmegine,onuň özündäki potensialy (güýçleri, serişdeleri) hemem ösüp barýän mumkinçilikleri işýüzünde berjaý etmäge ýardam berip biljek aýallaryň garaşsyz guramalarynyň jemgyýetdepeýda bolmagyna esas doretmäge häkimiýetler isleg bildirenoklar.Aslynda hökümet tarapyndan berilen goldawyň netijesinde döredilen, Türkmenistanyňaýallar birleşigi, aýallary görkezmek, olaryň bähbitlerini ygtybarly goramak maksadybilen döredildi. Bu gurama bellenilen maksatlara ýetmek üçin juda oňaýlydy. Emmamuňa garamazdan, turuwbaşdan öňde göýülan maksatlar diňe daşky bir owadan sypatbolup, gynansakda, Ženewa konwensiýasyny berjaý etmäge ýardam bermeýär. Aýallarguramasynyň taryhynda kömege mätäç zenanlaryň kabul edilip, olary gaýgy etdirýanarza-şikayatlary diňlenen döwürleri-de bolupdy, emma beýle konsultasiýalardan soň hem(Türkmenistandaky aýallar: ikinji sortly raýatlar Olar diňe eden-etdilige sezewar bolmakda we kazyýet adylsyzlygyň öňünde deňhukukly) 47