TürkmenisTandaky aýallar: ikinji sorTly raýaTlar olar diňe eden ...

Jemgyýet köpaýallylygy kän bir ýazgaryp hem duranok. Şu hasabat üçin biz bilen soragjogapalyşan ýurt içindäki ekspertleriň aýtmaklaryna görä, coňky ýyllarda kimdir biriniňiki ya-da köp heleýli bolany üçin, onuň jenaýat jogapkärçiligine cekileni barada habareşidilmändir. Dogry, ýurtda köpheleýligi gadagan edýän kanunçylyk bar, emma ol kanuniş ýüzünde ulanylmaýar. Bu kanunyň ulanman galmaklygy bolsa öz gezeginde aýallaryňmaşgalada we jemgyýetde ikinji, ärleriniň tabynlygyndaky derejededigini aýdyňlyk bilengörkezýär.Giňden ýaýran garyplyk we özlerine “hakyky erkekleri” gözleýan aýallaryňarasyndaky konkurensiýa göz öňünde tutulanda, bu zatlara geň-taň galmalam däl.Poligamiýa, ýagny köpaýallylyk bilen göreşip bolýar, ýöne munuň üçin ýurtda ykdysadyýagdaýy gowulandyrmaly, halkyň ýaşaýyş durmuş derejesini üzül-kesil ýokarlandyrmaly,aýal-gyzlara öz hukuklaryny doly berjaý etmäge real mümkinçilikleri berip, hakykygender deňligini gazanmaly. Diňe şeýle edilen-de köpaýallylygyň ýaýramagyna ýardamberýän obýektiw şertleriň aradan aýrylmagy ähtimal.Köp türkmen zenanlary we gyzlary, hat-da musulman dininden bolmadyk, emmaygtybarly maddy mümkinçilikleri we maşgala döretmäge islegi bolan daşary ýurtlylaradurmuşa çykmagyň mümkinçiliklerini gözleýär we olar bilen durmuş gurmagataýýardyklaryny bildirýärler. Emma muňa garamazdan, hökümet hem, dürli ýuridikikynçylyklary we päsgelçilikleri döredip, bu meselä hem içgin goşulýar.Türkmenistanyňraýaty bolan zenan bilen nikasyny resmileşdirjek bolýan daşary ýurduň raýaty, ilki nobatdaözüniň Türkmenistanyň territoriýasynda bir ýyldan gowrak wagtdan bäri ýasaýandygynywe kanuny esasynda hususy emläginiň bardygyny subut etmeli. Şol bir wagtda-da daşaryýurduň raýaty gymyldamaýan emlägi özüne satyn alyp bilmeýär, çünki ýurduň döwletkepillendiriş, ýagny notarial edaralaryna, taraplaryň haýsy-da bolsa biri daşary ýurtlybolan halatynda ýaşaýyş jay ýa başga emlägiň satyn almak ýa satmak baradaky gelişikleriresmi bolmadyk buýruk bilen resmileşdirmek gadagan edilen. Şeýle şertlerde aýallardasary ýurtlylar bilen öz nikasyny serhetden aňyrda resmileşdirmäge mejbur edilýarler¸ýöne beýle ýol bilen baglaşylan nikalary Türkmenistanyň hökümeti ykrar etmeýär.Türkmenistanda öz nikaňy legallaşdyrjak bolsaň, onda ýokarda getirilen ähli talaplaryberjaý etmeli we olara laýyk gelmeli, bu bolsa iş ýüzünde mümkin bolmajak zatdyr.Türkmenistanyň goňşy Özbegistan bilen serhetýaka regionlarynda (Lebap we Daşoguzwelaýatlary) türkmen raýatyndan bolan zenanlaryň daşary ýurtlylar bilen baglaşýannikalarynyň yagdaýy häzir täze bir görnüşe eýe boldy. Bize Turkmenistandan Özbegistanadeportasiýa edilen erkeklerden we aýallardan, ärlerden we olaryň heleýlerinden käbirmaglumatlar gelip gowuşdy. Olaryň deportasiýa edilmeginiň esasy sebäbi olaryňnikasynyň Türkmenistanda legallaşdyrylmadygy bolupdyr. Häkimiýetleriň pikiriçe, buadamlar Türkmenistanyň çäginde bikanun ýaşapdyrlar. Döwletiň iş praktikasynda buişlere, ýagny adamlaryň şahsy durmuşyna gönüden göni aralaşmagynyň netijesinde, köpmaşgalalar dargaýar.46 (REPORT 2•2013)