TürkmenisTandaky aýallar: ikinji sorTly raýaTlar olar diňe eden ...

dabaraly çärelere panbarhatdan bolan köýnekde gatnaşmak talap edilýar.Durmuşa çykanaýallaryň başynda ýaglyk hökmany edilen, ýaglyk dakynanlarynda, aýallaryň saçlarybasyrygly bolmaly.Dress-kod meselesine goşmaça hökmünde G. Berdimuhamedowyň gyzlaryň şahsydurmuşy bilen bagly pursatlaryna degişli sözlerini getirmek bolar. Hususanda, olgyzlaryň durmuşa çykanlarynda, gelinleriň arasynda meşhurlyga eýe bolan ýewropeýtipdäki ak lybasyň (ak fatanyň) deregine milli egin-eşiklerini geýinmelidigini aýtdy.Önuň bu sözleri ýurtdaky neşirleriň birinji sahypalarynda getirildi.Döwlet ulgamynda işleýan erkekler, howa şertlerine garamazdan, ýeňi uzyn köýnekdewe başy tahýaly bolmaly. Dress-kod derekli talaplar, jynsyna garamazdan, hemmelerebildirilýär, emma şeýle ýagdaýda-da erkekleriň eşikleri hünärlilik tarapdanesaslandyrylan bolsa, aýallaryň dress-kody özüniň patriarhallygy, sadalygy, birmeňzeşligiwe şahsyýeti umumylaşdyrmaklygy bilen häsiýetlendirilýar.Türkmenler özleriniň gadymdan gelýän däpleri boýunça, adaty yslam dinine uýýanbolsalar-da, olaryň aýallarynyň jemgyýetde eýeleýan ornuna dini ynançlar we garaýyşlaröz täsirini ýetirýär. Carwa şertlerde ýaşap gelen türkmenler, hiç wagtlaram ortodoksaldiniň tarapdary bolmandyrlar. Düşnükli bolan sebäplere görä, çarwalarda diniň hemmetalaplaryny we kadalaryny gyşarnyksyz ýerine ýetirmäge mumkinçiligi bolmadyk, bubolsa olaryň dine bolan garaýyşlaryna öz täsirini ýetirdi. Türkmen däpleriniň, urpadatlarynyňbu halkyň ýaşaýyş durmuşyna ýetiren täsirleri diniň täsirinden hem hastapawutly boldy. Aýalyň maşgaladaky ornuny kesgitläp düzlemekde, halkyň milliözboluşlygy (mentaliteti), urp-adatlary we däpleri dini düzgunnamalardan käteartykmaçlyk edipdir. Meselem, türkmen zenanlary hiç bir döwürlerde-de bürenjek, çadra,hyjap ýaly ýüz ýapgyç eşikleri geýmändirler. Durmuşa çykmadyk döwründe gyzlar özýüzüni ýapanoklar, olar başlarynda diňe tahýany götererdiler. Durmuşa çykanyndan soň,aýallar ýasynýarlar, ýagny boýnuny, saçyny we gyňajynyň ya ýaglygynyň bir ujy bilenagzyny ýapýan ýaşmagy dakynýärlar. Emma ýaşmagy bilen agyz beklemek diňe gaýynatasynyň, adamsynyň uly agalarynyň we beýleki ýaşy uly erkekleriň ýanynda hökmanyhasaplanýar.Emma şonda-da ilatyň aglaba böleginiň uýýan yslam dininiň köp ölçegleri we kadalaryaýallaryň ikinji derejeli ornuny esaslandyrmaga gönükdirilen. Bu kadalara laýyklykda,aýal öz ärine gürrüňsiz tabyn bolmaly, onuň aýdanyny etmeli we hemme isleglerini ýerineýetirmeli. Munuň hem üstesine erkekler özlerine zerur bolan mahaly, dini kadalarasalgylanyp, ol kadalary öz peýdasyna ulanýarlar. Şol bir wagtyň özünde-de, olar özlerinebähbitsiz ýagdaýlarda ol dini kadalary ýatdan çykarýarlar. Şeýlelikde köp erkeklermaşgalany saklamak we eklemek jogapkärçiligini öz üstünden duşurýärler, ýöne şondadaözlerinde maşgalabaşyň ornuny saklap galýarlar. Bu hasabat üçin geçirilen barlag işleriyslam dininiň talaplaryna ters gelýän ýadaýy, ýagny maşgalalaryň takmynan dörtden üçböleginde hut aýallaryň maşgala ekleýjisiniň ornuny tutýandygyny görkezdi.20 (REPORT 2•2013)