PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Müslümanlar ın Ehl-i Kitab ve öteki dinlere mensup ki şilerle birlikte ya şamalar ı ,Fars ve Bizans medeniyetlerine mensup milletlerle bir araya gelmeleri, Kur'ân' ı nöteki peygamberlerden ve kavimlerinden sözetmesi vb. sebepler de onlar ı islamPeygamberi'nin Siretrni tüm yönleriyle zabtu rabt etmeye sevketti. Ayr ıca, tefsir,hadis, f ık ıh ve benzeri ilimlerin te şekkül etmesi ashâb devrinin,olgun ve örnek haliflerinicraatlar ı n ın tüm yönleriyle bilinmesini gerekli k ıld ı , neticede MüslümanToplumda "Peygamber Tarihçili ğ i" ba şlad ı ve "Peygamberler Tarihi ilmi" (K ısas- ıEnbiya) te şekkül etti (25).Fetih hareketleri de islâm'da tarihçili ğ in te şekkülünde etkili oldu. MüslümanAraplar, fetihler sayesinde kom şu milletler ve devletlerle münasebetler kurdular,onlar ın ya şay ışı hakk ında bilgi sahibi oldular; beraber ya şamak durumunda olduklarıbu insanlar ın milli ve masnevi' değerlerini, tarihlerini ö ğrenmek istediler, bugaye ile kitaplar ını Arapçaya tercüme ettiler. Özellikle Abbasiler zaman ındakitercüme ak ım ı tarihçili ğin geli şmesine ve yeni bir görünüm almas ına sebep oldu.Ancak bu eserler genellikle Rumlar, Persler, Yahudiler vb. toplumlar ile tarihlerihakk ında bilgi veren kitaplard ı . islam tarihçili ği, bir yandan Peygamber devrinidini, siyasi ve ilmi yönleriyle tan ı ma merak ve iste ğ i, diğer yandan da islam öncesimilletlerin ve devletlerin tarihleri ile Yunan dü ş üncesini ve edebiyat ı n ı tan ıyan vebaz ı Süryani yazarlar ın yazd ı klar ı eserleri tan ı ma imkan ı bulan Müslüman yazarların Bizans ve Fars medeniyetlerini tan ıma arzusu ile geni şledi; Siyer ve Megazikitaplar ın ın yan ısıra, "Futâh" kitablar ı ve "Peygamberler Tarihi" "islam Tarihineeklendi, bu ilim genel tarihçili ğe doğru geli şti. Böylece, "rivâyetçi tarihyazıc ı l ığı ", yani "vakanüvislik" ba şlad ı .Bu şekilde devam eden tarihçili ğe, hadislerin senetlerinin ara şt ı rı l ıp tesbitedilmesi zaruretinin ortaya ç ı kmas ı üzerine, ashâb ın ve tabiinin, yani senette yeralan ravilerin hal tercümelerini ve öteki durumlar ın ı konu edinen "Tabakât veTerâcim" kitaplar ı ilave edildi. Tabakât ve Terâcim kitaplar ın ı n en eskileri Muhammedb. Sa'd (öl. 230)' ın "Tabakatu's-Sahabe"si ile İ bn Kuteybe'nin "Tabakatu'ş - Şuara"s ı d ır. Ebâ Zeyd Belhi'nin "Süveru'l-Ahkam", ile Eb(i ishak' ı n"Mesalikul-Memalik"i de en eski "mesalik" kitapland ır (26).Öte yandan, Müslümanlar ın, Peygamber'in (sas) hadislerini toplamak ve do ğ -ruluklarm ı tesbit etmek gayesiyle, büyük bir titizlikle hadis rivayetlerini de ğerlendirmeçal ışmalar ı n ı ba şlatmalar ı bir yandan "Hadis Usülü" ilminin te şekkületmesini sa ğ larken, di ğer yandan tenkitçili ğ in müslümanlar aras ı nda yerle ş mesineönemli tesirde bulundu. Neticede hadisçilikte esas unsurlardan biri olan "tenkitçilik"(cerh ve ta'clil) birçok müslüman tarihçinin rivayetçilik anlay ışında etkili25 M. Ş emseddin (Günaltay), islâm' da Tarih ve Müverrihler, s. 12.26 M. Şemseddin, ad ıgeçen eser, s. 4; İbn Haldun, Mukaddime, s. 5, S. Uludağtercümesi, 207.13