ECZANE H‹ZMETLER‹, ECZACILIK MEVZUATI VE DEONTOLOJ‹

212 Eczane Hizmetleri, Eczac›l›k Mevzuat› ve Deontolojimifl yan›tlar› da ça¤dafl geliflmelere göre yenidenincelemektedir.Etik alan› felsefenin bir dal›d›r. Bu nedenle etiktarih boyunca filozoflar›n dikkatini çekmifltir. Felsefe;deneyim, bilgi ve düflünceleri elefltirel yoldanaç›kl›¤a kavuflturma ve kendi içinde tutarl›,doyurucu bir dünya görüflü oluflturma çabas›d›r.Deontoloji, deontos ve logos kelimelerinden türemifltir.Deontos = ödev, yap›lmas› gerekenleranlam›na gelir. Logos = bilim, bilgi demektir. Deontolojik›saca “ödev, sorumluluk, yükümlülükbilgisi” olarak tan›mlanabilir.Hukuk alan›nda kurallar›n genifl ve elefltirel yorumu,hukuk felsefesi alan› içinde yap›lmaktad›r.Bu aç›dan düflünüldü¤ü zaman, deontoloji alan›ndaelefltirel bir yaklafl›m›n yap›labilmesi ancakfelsefe yard›m› ile mümkündür. Deontolojiiçin geçerli olan felsefenin bu alan›, etiktir. K›saca,deontoloji, baz› yapt›r›mlar› olan, dogmatik,olan› oldu¤u gibi tan›tan, yükümlülükler bilgisidir.Etik ise yaln›z olan›n de¤il, olmas› gerekti¤idüflünülen ve savunulan›n dile getiriliflidir. Mevcutbir buyruk önermesi de¤il, yeni bir kural önerisidir.Yani olmas› gerekti¤i düflünülenin nedeninisorgulayan bir aland›r.Etik ilkeler y›llarca süren bir geliflmenin sonucundaortaya ç›karlar. Ancak yasal düzenlemelergenellikle etik tart›flmalardan sonra gerçekleflir.Bilim eti¤i, u¤raflsal etkinliklerin tümünün yürütülmesis›ras›nda ortaya ç›kan “de¤er sorunlar›yla”bunlara getirilen çözüm önerilerinin tart›fl›ld›-¤› alan olarak tan›mlanabilir.Biyoetik kavram› bugün daha çok t›p eti¤i kavram›ile çak›flmaktad›r. Bu iki alan›n konular›n›nyak›nl›k göstermesi bu düflünceyi desteklemektedir.Biyoetik günümüz bilimsel ve teknik geliflmelerineba¤l› olarak yaln›z t›p ve biyolojialanlar›nda ortaya ç›km›fl de¤er sorunlar›na yönelmiflbir alan de¤ildir. Bununla birlikte bu etkinli¤ebilimsel araflt›rmalarda tüm sa¤l›k u¤rafllar›ndakide¤er sorunlar›, koruyucu hekimlik gibialanlarda ortaya ç›kan etik sorunlara da yönelenbir alan oldu¤u düflünülmektedir. Biyoetikayr›ca bafll›ca t›p olmak üzere “laboratuvar araflt›rmalar›nda”ve günlük “laboratuvar çal›flmalar›nda”kullan›lanlar olmak üzere her türlü bilimselteknik araflt›rma etkinli¤inde kullan›lan hayvanlarakarfl› sorumluluklar›n da konu edildi¤ibir alan› anlatmaktad›r.Genel bir tan›mla t›p uygulamas›nda hekiminkendi haklar› ve hasta haklar›yla birlikte do¤rumeslekî yaklafl›m›n kurulmas›na iliflkin temelprensipler t›p eti¤inin kapsam›na girer.Eczac›l›k, moral yönleri de bulunan bir uygulamaolmas› nedeniyle, hizmet sunumu s›ras›ndaetik davran›fllar gerektirmektedir. Dolay›s›yla etikdavranman›n ve etik sorunlar› çözmenin ön kofluluda etik ilkelerin iyi bilinmesidir.Etik ilkelerin neler oldu¤una de¤inmeden önce,ilkelerin daha iyi anlafl›labilmesi aç›s›ndan, yarg›,kural, ilke ve teori (kuram) kavramlar›ndan k›sacasöz etmek gerekmektedir.Yarg›; bir fleyin iyi ve kötü taraflar›n› anlama,karfl›laflt›rma yetene¤idir. Bu yetene¤e dayanarakverilen kararlar da yine yarg› olarak tan›mlanmaktad›r.Kural; davran›fllara yön veren ilkelerdir. Bir sanata,bilime temel olan, yön veren ilkeler de yinekural›n tan›m› içine girmektedir.‹lke sözcü¤ünün sözlük tan›m›; bir fleyin temeli,ilk sebep, kök, kaynakt›r. Yine baflka bir tan›magöre, yarg›laman›n dayand›¤› “temel önermedir”.Teori (kuram), uygulamalardan ba¤›ms›z olarakele al›nan soyut bilgidir. Teoriyi sistemli bir flekildedüzenlenmifl, birçok olay› aç›klayan ve birbilime temel olan kurallar, yasalar bütünü fleklindetan›mlamak mümkündür.‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nin 1948 y›l›ndaimzalanmas›yla birlikte, insanlar›n do¤ufltan kazand›klar›birtak›m haklar› oldu¤undan söz edilmeyebafllanm›flt›r. ‹nsan haklar›; birincil haklar,ikincil haklar ve üçüncül haklar olmak üzere çeflitlibölümlere ayr›lm›flt›r. Bu haklardan söz edilirkenbir de insanlar›n do¤ufltan kazand›klar›“özerklik” ve “kendi yaflam›n› belirleme” haklar›oldu¤u saptanm›flt›r.Bireysel bir hak olarak düflünülen özerklik insanhaklar› ve hasta haklar›n›n geliflimiyle birlikteönem kazanm›flt›r. Özerklik, bireyin özgür veba¤›ms›z olarak kendi bafl›na düflünebilme, kendisiyleilgili kararlar verebilme, bu kararlara dayananeylemde bulunabilme yeterlili¤i ve yetkinli¤idir.Sa¤l›k alan› için özerkli¤in tan›m›, genel olarak“hastan›n tedavisini seçme ya da reddetme” hakk›d›r.Reflit olmayan kiflinin t›bbî müdahaleye maruzkalmas› için mutlaka veli veya vasisinin onam›n›nal›nmas› gerekir.