ECZANE H‹ZMETLER‹, ECZACILIK MEVZUATI VE DEONTOLOJ‹

11. Ünite - Hasta Haklar› - Hayvan Haklar›269ÖzetHak kavram›, çok yönlü bir kavram olup bu kavram›ntan›m›na yönelik teoriler ortaya at›lm›flt›r.“‹rade Teorisi” ne göre hak; hukuk düzeni taraf›ndantan›nan irade kudretidir. “Menfaat Teorisi”ne göre ise hak; hukuken korunan ve sahibinebu korumadan yararlanma yetkisi tan›nan birmenfaattir.Genel olarak hak sözcü¤ü, hukuka uygunluk,adalet, hukukun adaletin gerektirdi¤i ve birineay›rd›¤› fley diye tan›mlanmaktad›r. Hasta haklar›,esasta insan haklar›n›n sa¤l›k bak›m hizmetlerineuygulanmas›d›r.‹nsan haklar›; insan›n insan olmas› nedeniyle,onun bütün yönleriyle kiflili¤ini korumay› ve gelifltirmeyiamaçlayan evrensel ilke ve kurallar bütünüolarak tan›mlanmaktad›r. ‹nsan haklar›, insanonurunu güvence alt›na al›r.‹nsan haklar›n›n tarihsel geliflimi, temelde birbiriniizleyen afla¤›daki üç kuflak içinde gerçekleflmiflve sürmektedir.Son zamanlarda 4. Kuflak ‹nsan Haklar›n›n dageliflmeye bafllad›¤› varsay›lmaktad›r. Dördüncükuflak insan haklar›na örnek olarak, bilimin kullan›lmas›n›önleme amac›yla “insan kopyalamay›önleme” verilebilir.Birleflmifl Milletler 1948’de uluslararas› düzeydegenel insan haklar› ile ilgili bir anlaflma yapm›flve birçok ülke taraf›ndan imzalanm›flt›r. Bu anlaflmadatemel haklar (yasama hakk›, mülkiyethakk›, seçme ve seçilme hakk›) belirtilmifltir.Temelde hasta haklar›, insan haklar›n›n ve de-¤erlerinin sa¤l›k hizmetlerine uygulanmas›n› ifadeeder ve dayana¤›n› insan haklar›yla ilgili temelbelgelerden al›r ve “sa¤l›k hakk›” ve “sa¤l›kl›yaflama hakk›” içinde bulunan haklar›n bir bölümünüanlat›rSa¤l›k hakk› ile hasta haklar›, her ne kadar bildirgelerdekarmafl›k gibi görülseler de, aralar›ndakifark› göz ard› etmemek ve birine odaklan›p di¤erinigözden kaç›rmamak gerekir. Genellikle öneç›kar›lan hasta haklar›d›r.Sa¤l›k hakk›, bedenine sahip olma hakk›n›nönemli bir unsuru olup ana rahmine düflmedenbafllam›fl olan bir hak olarak kabul edilir.Hasta haklar›nda ele al›nmas› gereken kavramlardanbiri de “hasta yeterlili¤i” kavram›d›r. Yeterlilikkavram›yla kiflinin “hukuksal yeterlili¤i”tan›mlanmaktad›r. Genel olarak kiflinin, t›bbî durumlardayasal tedavisiyle ilgili kararlar› alabilecek,r›za (onam, raz› olma, isteme, istek) verebilecekyeterlilikte bulunmas› anlam›ndad›r.Hasta haklar›n›n toplumsal bir boyut kazanmas›son yirmi sene içinde gerçekleflmifltir. Hasta haklar›n›ngeliflimi dünyada ve Türkiye’de ayn› paraleldeolmam›flt›r.Hasta haklar› ile ilgili ilk çal›flmalar›n ABD’debafllad›¤› kabul edilir. ABD’de 1970’li y›llar›n bafl›ndabir mahkeme karar›nda; hekim-hasta iliflkisininbir ifl olmad›¤›, güvene dayanan bir iliflkioldu¤u belirtilmifltir. Hasta haklar› konusundaAmerikan Hastaneler Birli¤i’nin gerçeklefltirdi¤ifaaliyetlerde önemli katk›lar sa¤lanm›flt›r. AmerikanHastaneler Birli¤i’nin 1972’de yay›nlad›¤›hasta haklar› belgesi, günümüzde de kabul edilende¤erlere yer vermesi nedeniyle en önemlibelge niteli¤indedir.Dünya T›p Birli¤i’nin 1981’de Portekiz-Lizbon’dagerçeklefltirdi¤i 34. Genel Kurulu’nda benimsedi¤iLizbon Bildirgesi; Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün28-30 Mart 1994’te Amsterdam’da gerçeklefltirdi-¤i toplant›da sözü edilen Avrupa Hasta Haklar›-n›n Gelifltirilmesi Bildirgesi ve Dünya T›p Birli-¤i’nin 1995’te Bali’de gerçeklefltirdi¤i toplant›dakabul edilen Lizbon Bildirgesi II belgeleri, hastahaklar› konusunda geliflmeler aç›s›ndan önemlibelgelerdir.Hasta haklar› Türkiye’de 1980’li y›llarda tart›flmakonusu olmaya bafllam›flt›r. Ancak Cumhuriyetinilk y›llar›ndan itibaren sa¤l›k hizmetlerini düzenlemeküzere yürürlü¤e giren yasal düzenlemelerdetemel insan hak ve hürriyetleri çerçevesindebaz› hasta haklar›na yer verildi¤i ve do¤rudanhasta hakk› olarak belirtilmese bile temel hastahaklar›yla örtüflen hükümlerin yer ald›¤› görülmektedir.Daha sonra Sa¤l›k Bakanl›¤› faaliyetleriçerçevesinde çeflitli düzenlemeler yap›lm›flt›r.1982 Anayasas›’n›n 17. maddesinin 2. f›kras›nda;56. ve 65. maddelerinde hasta ve bireylerin sa¤l›kve sa¤l›kl› yaflama haklar›na iliflkin hükümleryer alm›flt›r.Türkiye 01 A¤ustos 1998’de Hasta Haklar› Yönetmeli¤i’niyürürlü¤e koymufltur.