ECZANE H‹ZMETLER‹, ECZACILIK MEVZUATI VE DEONTOLOJ‹

248 Eczane Hizmetleri, Eczac›l›k Mevzuat› ve DeontolojiHasta Yeterlili¤i Kavram›Hasta haklar›nda ele al›nmas› gereken kavramlardan biri de “hasta yeterlili¤i” kavram›d›r.Yeterlilik kavram›yla kiflinin “hukuksal yeterlili¤i” tan›mlanmaktad›r. Örne¤inAmerika Birleflik Devletleri’nde (ABD) hâkim, aksine bir karar vermedi¤i sürecet›bbî giriflimi reddeden kiflinin “yeterli” oldu¤u kabul edilmektedir. Genel olarakkiflinin, t›bbî durumlarda yasal tedavisiyle ilgili kararlar› alabilecek, r›za (onam,raz› olma) verebilecek yeterlilikte bulunmas› anlam›ndad›r.Bu kapsamda hastan›n sahip olmas› gereken yeterlilikler flöyle s›ralanabilir:• Bireyin doktoru ile iliflkisinden ne bekledi¤ini tan›mlayabilmesi,• Sorunlar›n› aktarabilecek ve yard›m isteyecek bir doktor tayin edebilmesi,• Sa¤l›k sorunlar›n›, duygular›n›, endiflelerini, inançlar›n› ve beklentilerini ifadeedebilmesi,• Hekimin söylediklerini, ilgili bilgiyi anlayabilecek biçimde iletiflim kurabilmesi,• Bilgiyi almas›,• Bilgiyi de¤erlendirmesi,• Konuyla ilgili karar verebilmesi, geri bildirimde bulunabilmesi, bir aksiyonplân› üzerinde karar verebilmesi.Hasta Haklar›n›n GeliflimiHasta haklar›n›n toplumsal bir boyut kazanmas› son yirmi sene içinde gerçekleflmifltir.Hasta haklar›n›n geliflimi dünyada ve Türkiye’de ayn› paralelde olmam›flt›r.Dünya’da Hasta Haklar›n›n GeliflimiHasta haklar›n›n dayanaklar› ve korunmas› konusunda ülkeler aras›nda önemlifarkl›l›klar vard›r. Genel olarak, etik yönergeleri, tabip (hekim) birliklerinin yönergeleri,genel ve kifli hukukunu düzenleyen yasalar hasta haklar›na dayanak oluflturmaktad›r.Son y›llarda hasta haklar›n›n t›bbî etikten çok yasal düzenleme ile korunmas›yönünde bir e¤ilim görülmektedir. Bu e¤ilim do¤rultusunda Hollanda, Finlandiyave Norveç gibi baz› Avrupa ülkelerinde hasta örgütlerinin de kat›l›m›yla hastahaklar› yasalar› haz›rlanm›fl ve yak›n zamanda Hollanda Parlamentosu böyle bir yasay›onaylam›flt›r. Yine Hollanda’da tabip birli¤i ile ulusal hasta örgütü, hasta ve hekimlerinsorumluluk ve haklar› konusunda ortak çal›flmalar yapm›fllard›r. Birçok ülkedehasta örgütleri, hasta haklar›n›n taraf› olarak kabul edilmektedir.Hasta haklar› ile ilgili ilk çal›flmalar›n ABD’de bafllad›¤› kabul edilir. ABD’de1970’li y›llar›n bafl›nda bir mahkeme karar›nda; hekim-hasta iliflkisinin bir ifl olmad›¤›,güvene dayanan bir iliflki oldu¤u belirtilmifltir. Hasta haklar› konusunda AmerikanHastaneler Birli¤i’nin gerçeklefltirdi¤i faaliyetlerde önemli katk›lar sa¤lanm›flt›r.Amerikan Hastaneler Birli¤i’nin 1972’de yay›nlad›¤› hasta haklar› belgesi, günümüzdede kabul edilen de¤erlere yer vermesi nedeniyle en önemli belge niteli¤indedir.Hasta haklar› ile ilgili ABD’de birçok önemli baflka çal›flmalar da olmufltur.Ancak hasta haklar›yla ilgili çal›flmalar sadece ABD ile s›n›rl› kalmam›flt›r. 1975’deAvrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi de hasta haklar› ile ilgili öneriler tasla¤›haz›rlam›flt›r.Dünya T›p Birli¤i’nin 1981’de Portekiz-Lizbon’da gerçeklefltirdi¤i 34. Genel Kurulu’ndabenimsedi¤i Lizbon Bildirgesi; Dünya Sa¤l›k Örgütü’nün 28-30 Mart1994’te Amsterdam’da gerçeklefltirdi¤i toplant›da sözü edilen Avrupa Hasta Haklar›n›nGelifltirilmesi Bildirgesi ve Dünya T›p Birli¤i’nin 1995’te Bali’de gerçeklefltirdi¤itoplant›da kabul edilen Lizbon Bildirgesi II belgeleri, hasta haklar› konusundageliflmeler aç›s›ndan önemli belgelerdir.