KARAYOLU PROJELENDÄ°RÄ°LMESÄ°NDE KULLANILAN GRAFÄ°K ...

KARAYOLU PROJELENDİRİLMESİNDE KULLANILAN GRAFİK TASARIMPROGRAMLARINDAN BEKLENTİLERY.C. KOPARAN 1 , Ş.KUŞÇU 2 , H. ŞAHİN 21 Serbest Mühendis, cemilkoparan@mynet.com.tr2 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeodezi ve Fotogrametri MühendisliğiBölümü,Zonguldak senolkuscu@yahoo.com.tr, sahin@karaelmas.edu.trÖzetÜlkemizde gerek karayolları Genel Müdürlüğü gerekse özel sektör tarafından karayollarıprojelendirmelerinde farklı grafik tasarım yazılımlarının kullanıldığı ve bu yazılımlarla, birbirine yakınbenzer çıktıların sağlanabildiği bilinmektedir. Ancak buna rağmen her yazılımın üstün ve zayıf yönlerininolduğu ve Karayolları Genel Müdürlüğü’nce uygulanmakta olan geometrik standartları ve anaprojelendirme gereksinimlerini karşılama açısından farklı uygunluklar taşıdıkları bilinmektedir.Yapılan bu çalışma ile faklı grafik tasarım programları ele alınarak Karayolları Genel Müdürlüğü’nünkarayolu projelerindeki geometrik ve metinsel unsurlardan (veri formları, grafik gösterim, sembolojikullanımı, hesaplama, metraj verileri gibi gereksinimlerin sağlanabilirliği açısından performanslarınındeğerlendirilmesi amaçlanmıştır.Anahtar kelimeler : Karayolları Genel Müdürlüğü, Karayolu Projesi, Grafik Tasarım ProgramlarıEXPECTATIONS FROM GRAPHIC DESIGNING PROGRAMS USED IN ROADPROJECTSAbstractIt is known that computer aided programs of different origin used by both Turkey’s General Directorateof Highways (GDH) and private sector deliver just similar results. However, these programs have somedifferences in terms of geometric standards and basic project needs.In this paper different computer aided design programs have been discussed. Performance assessmenthas been made about GDH’s geometric and textual elements (data forms, graphical projections, usingsymbology and length data) in highway projects.Keywords : General Directorate of Highways, Highway Projcet, Grafik Desing ProgramsHarita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 313

1. GİRİŞKarayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerBilindiği üzere mühendislik uygulamaları ile ilgili projeler grafik (çizgisel) ve metinsel (yazılı)nitelikteki bilgi ve belgelerden oluşurlar. Projenin konum, boyut, kesit, biçim, görünüş gibi geometriknitelikleri yansıtan bilgi ve belgeler projenin grafik unsurlarını, nitelik, nicelik ve fonksiyon gibiözelliklerini yansıtan bilgi ve belgelerde projenin metinsel unsurlarını oluştururlar.Günümüzde bir yol projesinin grafik unsurlarının ve bu unsurlara dayanan hesaplamaların tamamınınbilgisayar destekli tasarım, yazılım ve donanımlar ile gerçekleştirebilmesi mümkün olabilmektedir. Bu daprojelendirmede hız, kolaylık ve doğruluğun yanında projelerin çok alternatifli olarak hazırlanmasınaimkan vermektedir.2. YOL PROJELERİNİN GEOMETRİK VE METİNSEL UNSURLARI2.1 Yol Projelerinin Geometrik UnsurlarıBir yol projesinin biçimsel özelliklerini yansıtan çizim ve grafik gibi bilgi ve belgeler projenin geometrikunsurlarını meydana getirir. Günümüzde bir eksen geçkisine sahip projelerden en yaygın olanlarıkarayolu ve demiryolu projeleridir. İster karayolu, ister demiryolu projesi olsun, bir yol projesi için üçtürgeometrik unsurdan söz edilebilir. Bunlar;• Yatay konum geometrisi• Düşey konum geometrisi• Kesit geometrisi olarak sıralandırılabilir.2.1.1 Yatay Konum GeometrisiBir yol projesinin yataydaki şekli onun yatay konum geometrisi olup, doğru (aliyman) ve geometrikeğrilerden (kurplardan) oluşur. Yatay geometrinin tasarımında yol güvenliği, trafik kapasitesi, topografikyapı, arazi şartları ve ekonomik etkenler göz önüne alınarak tasarlama yapılır.Aliyman yolun yatay geometrisini oluşturan doğrusal bölümler olup projelendirilmeleri sırasında çeşitlikriterler gözönünde bulundurulur.Yatay konum geometrisini belirleyen diğer bir eleman ise kurplardır. Yatay eksenlerin yön değiştirdiğiyerlerde yolun topoğrafik yapısı, düşey eksen ve estetik özellikler dikkat alınarak meydana gelen daireseleğrilere yatay kurp adı verilir. Diğer bir tanımlama ile farklı doğrultulardaki iki aliyman arasının bir daireyayı ile birleşmesi sonucu yatay kurplar meydana gelir.Yatay kurplar daire, parabol, klotoit gibi geometrik eğrilerden oluşur. Yatay konum geometrisinde yataykurpların projelendirilmesinde de yol geometrik standartlarına bağlı olarak bir takım hususlara dikkatedilmektedir.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 314

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından Beklentiler2.1.2 Düşey Konum GeometrisiBir yol projesinin düşey konumu da eğimli hatlardan ve bu hatları birleştiren düşey kurplardan oluşur.Düşey geometrinin, ekonomik şartlar, drenaj, estetik, yol güvenliği gibi faktörlerle birlikte yatay eksenleolan ilişkileri de göz önüne alınarak tasarlaması yapılır. Düşey kurplar iki düşey aliyman doğrusunubirbirine bağlayan eğriler olup parabol veya daire olan geometrik eğrilerdir. Düşey konum geometrisinintasarlanması sırasında da, bir takım hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.2.1.3 Kesit GeometrisiEnkesit geometrisi yol eksenine dik olan düşey düzlemde tanımlanan geometridir. Yol gövdesinin kazıdayada dolguda, aliyman yada kurb üzerinde oluşuna göre şekilsel farklılıklar gösterir. Yol enkesitikarayolu kapasitesinde ve güvenliğinde çok önemli bir rola sahiptir. Enkesit geometrisinin; yolun sınıfına,trafik hacmine, topoğrafik yapısına ve proje hızına bağlı olarak tasarlaması yapılır.2.2 Yol Projelerinin Metinsel UnsurlarıBir yol projesinde; geometrik unsurlardan hesaplama ile ulaşılan metraj verileri, yolun fiziksel niteliklerigibi bilgi ve belgelerin tamamı projenin metinsel unsurlarını oluştururlar.Örneğin bir yol projesinde, yapılacak olan karayolunun hangi sınıf bir yol olduğu, yolun fiziksel vestatiksel özellikleri, sinyalizasyon, aydınlatma, refüj alanları v.b bilgilerin tamamı projenin metinselbilgilerini oluşturur.3. YOL PROJELERİNİN GEOMETRİK UNSURLARININ GRAFİK TASARIMPROGRAMLARI YARDIMI İLE PROJELENDİRİMESİKarayolu projelerinin geometrik unsurları; klasik çizim ve hesaplama yöntemleri ve günümüzde isebilgisayar teknolojisinin gelişimi ile grafik tasarım programları yardımı ile hazırlanabilmektedir.Klasik yöntemle karayolu projelendirilmesine göre, bilgisayar ortamında grafik tasarım programlarıyardımı ile karayolu projeleri çok daha alternatifli olarak üretilebilmektedir. Bir yol projesinin projesininbilgisayar destekli olarak projelendirilebilmesi için amaca uygun yazılım ve donanımların olması vekarayolunun yapılacağı araziyi yansıtan verilerin bulunması gerekmektedir.Bu veriler; yolun konumlanacağı araziyi yansıtan sayısal arazi modelinin temelini oluşturan dayanak(örnekleme) noktaları olup bu noktalar; klasik haritalama yöntemleri ile karayolunun yapılacağı araziparçasının güzergah haritasının yapılmasıyla veya fotogrametrik yöntemle o bölgenin sayısal haritalarınınüretilmesiyle elde edilmektedir. Bu çalışmalar sonrasında, sayısal ortamda karayolunun yapılacağı araziyüzeyi oluşturulur. Arazi yüzeyi grafik tasarım programı yardımı ile sayısal ortamda hazırlandıktan sonrakarayolunun yapılacağı arazi parçasının üç boyutlu sayısal arazi modeli oluşturulur. Grafik tasarımprogramlarının kendi özelliklerine göre arazi modeli oluşturmada, arazide takeometrik alımla elde edilen(X,Y,Z) nokta detayları, sayısal haritadaki eş yükseklik eğrileri, bina köşe noktaları v.b gibi araziyüzeyini yansıtacak farklı dayanak noktaları kullanılabilmektedir.Oluşturulan sayısal arazi modeli yardımı ile model üzerinden yapılacak olan karayolunun güzergahı tespitedilir. Programların kendi özelliklerine göre some noktalarıyla, yatay ve düşey geometri elemanlarıyla(aliyman, yatay kurp, düşey kurp) yol güzergahı tanımlanıp, boykesit (profil) oluşturulup istenilen ölçekteçizdirilebilir. Yatay ve düşey geometri elemanları istenilen özelliklerde oluşturulabilir.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 315

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerSayısal arazi modeli üzerinde, boy kesit profili oluşturulduktan sonra profil üzerinden kırmızı hatgeçirilip, çizilen hattın eğimine göre de kırmızı kot hesaplamaları otomatik olarak program tarafındanyaptırılır. Daha sonra kesit geometrisi oluşturulur. Boykesit üzerinde arazi modeli yardımıyla istenilenaralıklarda enkesitler oluşturulup çizdirilebilir. Ayrıca bu enkesitler üzerinde dever hesaplamalarıyaptırılabilir. Oluşturulan enkesitlerde alan ve hacim hesaplamaları yapılıp brükner diyagramı çizdirilipparalı taşıma bilgileri çıkarılabilmektedir. Bunun sonucunda projenin metraj bilgileri eldeedilebilmektedir.Bilgisayar destekli grafik tasarım programları yardımı ile karayolu projelerinin grafik unsurlarının klasikyöntemlerle proje hazırlamaya göre; zaman açısından, ekonomiklik açısından, ve doğruluk v.b açılardançok daha alternatifli olarak proje üretimi yapılabilmektedir.4. ÇALIŞMADA YOL PROJELENDİRİLMESİNDE KULLANILAN GRAFİK TASARIMPROGRAMLARININ GENEL ÖZELLİKLERİBilindiği üzere; karayolu projelerinin hazırlanmasında piyasada çok sayıda farklı grafik tasarımprogramları bulunmaktadır. Bu programların karayolu projelerini hazırlamaya yönelik olarak geliştirilenyol modülleri ile karayolu projeleri rahatlıkla hazırlanabilmektedir.Sayısal arazi modelini oluşturabilme, model oluşturmadaki veri çeşitliliği, model öncesindeki kriterlerdoğrultusunda arazi yüzeyini yansıtan üçgenlerin özellikleri, yatay ve düşey geometriyi oluşturabilmesive istenilen ölçekte TCK standartlarında çizimlerinin yapılabilmesi, yatay ve düşey geometrideki yatay vedüşey kurplar için çeşitli dairesel eğrilerin kullanılabilmesi, aplikasyon elemanlarının oluşturulup deverhesaplamalarının yapılabilmesi, boykesit profilinin oluşturulabilmesi, istenilen aralıkta ve genişlikteenkesitlerin alınabilmesi ve bu enkesitler arasında alan ve hacim hesaplamalarının yapılarak kübajbilgilerinin çıkarılması, brükner eğrisinin çizdirilebilmesi v.b bir çok işlem bu programların yolprojelendirmelerindeki genel özellikleri olarak sıralandırılabilir.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 316

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından Beklentiler5. GRAFİK TASARIM PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİBu bölümde daha önceden projelendirilmesi yapılmış bir plot projenin (yaklaşık 1.5 km uzunluğundakibir devlet yolunun) piyasada mevcut A, B ve C gibi üç adet farklı grafik tasarım programının karayoluprojelerindeki geometrik unsurlardan bazılarının belirli çıktılar açısından incelenip programlarınınperformanslarının değerlendirilmesi yapılacaktır.5.1 Farklı Programlarla Oluşturulan Sayısal Arazi Modellerinin DeğerlendirilmesiTablo 1. Programların sayısal arazi modeli oluşturmadaki teknik niteliklerinin karşılaştırılmasıSayısal Arazi Modelinin Oluşturulmasında ProgramlardakiTeknik Niteliklerin Karşılaştırılması123456SAM oluşturmada, dayanak noktaları olarak arazide ölçümleveya sayısal haritalardan elde edilen nokta bilgilerini kullanıparazi yüzeyini üçgenleyebilme.SAM oluşturmada, dayanak noktaları olarak klasik yadafotogrametrik yöntemle sayısal haritalardan elde edilen doğru veçoklu doğru bilgilerini (binalar, yollar, dereler, eşyükseklikeğrileri v.b detaylar) kullanıp arazi yüzeyini üçgenleyebilme.Modelleme öncesi, modellemeye giren dayanak noktalarınınsayısının ve en yüksek ve en düşük kot farklarınınbelirtilebilmesi.Modelleme sonrasında bozuk oluşan üçgenlerin ve hatalı kotlarınbelirtilmesi ve bunlar üzerinde editleme yapılarak bozukluklarıngiderilebilmesi.Modelleme de oluşacak üçgenler için modelleme öncesinde (enuzun ve en kısa üçgen kenarı değerinin) belirtilebilmesi.Oluşturulan model sonrası istenilen aralıklarda ve çizgi tipindeeş yükseklik eğrilerinin geçirilebilmesi.Programların PuanlamasıA B Cİyi İyi İyiOrta İyi Zayıfİyi İyi Ortaİyi İyi Ortaİyi İyi Ortaİyi İyi İyi7 Geçirilen eğrilerin yumuşatılma işleminin yapılabilmesi. Orta İyi İyi8Oluşturulan sayısal arazi modelinin üç boyutlu (3B)görüntülemesinin yapılabilmesi.İyi İyi ZayıfHer üç programla da karayolunun yapılacağı uygulama sahasının sayısal arazi modelleri oluşturulupincelemeler yapıldığında, A ve B programları ile oluşturulan arazi modellerinin birbirinin hemen hemenaynı olduğu görülmektedir. Bunun sebebi ise, programların model oluşturmadaki teknik niteliklerininbirbirine yakın olması ve buna bağlı olarak modelleme öncesindeki oluşacak üçgenler için kriterlerin aynıseçilebilmesinden dolayıdır. C programı ile oluşturulan modelde ise diğer programlarla oluşturulanmodellere göre yüzeyin belirli noktalarında farklılıklar olduğu gözlenmektedir. Bu farklılığın nedeni ise,programın arazi modeli oluşturmadaki teknik niteliklerin zayıf olması ve buna bağlı olarak modellemeöncesindeki oluşacak üçgenler için kriterlerin aynı seçilemeyip, dayanak noktalarının da bir kısmınınmodeloluşturmaya girmemesinden dolayı yüzeyin belirli noktalarında diğer programlarda oluşturulan modelleregöre farklılıklar oluşmuştur.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 317

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından Beklentiler5.2 Farklı Programlarla Oluşturulan Yatay Ve Düşey Konum GeometrilerininDeğerlendirilmesiTablo 2. Programların yatay ve düşey geometriyi oluşturmadaki teknik niteliklerinin karşılaştırılmasıYatay ve Düşey Konum Geometrilerinin OluşturulmasındaProgramlardaki Teknik Niteliklerin Karşılaştırılması123456789101112Yatay geometri oluşturmada yatay kurplar için, dairesel eğrilerve parabol ve klothoid gibi özel eğriler kullanılabilmeli.Yatay güzergah oluşturulurken ekrandan dinamik olarak somelergirilebilmeli, ekrandan some ve kurplar istenilen noktayataşınabilmeli, çekilebilmeli ve değerleri değiştirilebilmeli.Yatay güzergahın üzerindeki yazılar TCK standartlarındayazdırılmalı ve istenilen ölçekte çizimi yapılabilmeli.Yatay güzergah geçirilirken kurbun istenilen noktadangeçirilebilmesi için kullanıcı tarafından verilecek koordinatlarvasıtası ile yatay yarıçap otomatik olarak hesaplatılabilmeli.Yatay kurp elemanlarından kurp yarıçapı, teğet uzunluğu, kurpboyu, teğet eğimi, aplikasyon elemanları ( kiriş boyu ve deltaaçısı) değerlerinden herhangi ikisinin verilmesiyle diğerparametrelerin otomatik olarak hesaplatılabilmesi.Düşey güzergah oluşturulurken ekrandan dinamik olarak düşeysomeler girilebilmeli, ekrandan düşey some ve kurplar istenilennoktaya taşınabilmeli, çekilebilmeli ve değerlerideğiştirilebilmeli.Düşey geometrinin oluşumunda düşey kurplar için dairesel veparabolik eğriler kullanılabilmeli.Düşey geometride kurp boyuna, kurp yarıçap değerine vebisektris boyuna göre düşey kurp geçirilebilmeli.Proje hızı, sürtünme katsayısı ve dever hesaplamalarının TCKstandartlarında yapılabilmesi.Boykesit profilinin çizdirilebilmesi ve çizimde sınırlandırmaolmaması.Şevli kotlu plan çiziminin oluşturulabilmesi ve oluşturulan buplandaki şev taramalarının tanımlı aralıklarda yapılabilmesi.Programların PuanlamasıA B COrta İyi Ortaİyi İyi Ortaİyi İyi İyiİyi İyi Ortaİyi İyi Ortaİyi İyi İyiİyi İyi İyiİyi İyi Ortaİyi Orta ZayıfOrta Orta Ortaİyi İyi İyiŞev yönlerinin otomatik olarak seçilebilmesi. İyi İyi İyiUygulama sahasında sayısal arazi modeli oluşturulduktan sonra yatay ve düşey konum geometrilerininoluşturulmasına geçilir. Yapılacak olan karayolu projesi daha önceden projelendirildiğinden elimizdekimevcut some noktaları yardımı ile yatay konum geometrisi her üç programda da ayrı ayrı oluşturuldu.Programlarda yatay geometrinin arazi profili çizdirilip, çizdirilen profil üzerine de proje gereği eğimlihatlar ve düşey kurplar yerleştirilerek her üç programda boykesit grafikleri çizdirilmiş olundu. (Şekil 1)Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 318

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerKOT10.008.006.004.002.000+000.00KOT10.008.006.004.002.000+000.0010.008.006.004.002.000+000.007.66A PRGRAMINDAN ELDE EDİELEN BOYKESİT GRAFİĞİ10.867.152.73 2.11 2.082.903.801 2 3 4 5 6 7 8 9 1+000.00 1 2 3 4 1+500.007.65B PRGRAMINDAN ELDE EDİELEN BOYKESİT GRAFİĞİ10.857.142.71 2.11 2.082.903.811 2 3 4 5 6 7 8 9 1+000.00 1 2 3 4 1+500.007.56C PRGRAMINDAN ELDE EDİELEN BOYKESİT GRAFİĞİ11.007.002.90 2.01 2.042.823.701 3 4 5 6 7 8 9 1+000.001 2 3 4 1+500.00Şekil 1. Farklı programlarla oluşturulan boykesit grafikleriKMKMKMHarita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 319

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerHer üç programda da çizdirilen boy kesit grafiklerindeki siyah hat (arazi profili) üzerinde bazıkilometrelerde yer alan siyah kotlar incelendiğinde; A ve B programlarında oluşturulan boykesit grafikleriüzerindeki siyah kotların birbirlerine daha yakın olduğu, C programında oluşturulan boykesit grafiğiüzerindeki siyah kotlarında A ve B programındaki siyah kotlara göre (±5-15 cm’lik) bir farkın oluştuğugözlenmektedir. Bu farlılığın sebebi ise; her üç programla oluşturulan sayısal arazi modeli öncesi, modelioluşturan dayanak noktalarının C programında bir kısmının siyah hat üzerinde model oluşturmayagirmemesinden dolayı programın o bölgede model oluşturmaya giren diğer dayanak noktalarıylaenterpolasyon yapması sonucu o kilometrelerde siyah kotlarda bu farklılık oluşmuştur.5.3 Farklı Programlarla Oluşturulan Enkesit Alımlarından Kübaj VerilerininDeğerlendirilmesiTablo 3. Programların enkesit alımı ve metraj hesaplamalarındaki teknik niteliklerinin karşılaştırmasıEnkesit Alımı ve Kübaj Hesaplamalarında ProgramlarınTeknik Niteliklerin Karşılaştırılması1234Arazi enkesitlerinin istenilen genişlikte ve aralıklardaalınabilmesi.Arazi enkesitlerinin istenen şekilde aliymanlarda ve kurplarda daalınabilmesi.Enkesit alım sayısında ve enkesit üzerinde bulunabilecek noktasayısında bir sınırlandırma bulunmamalı.Oluşturulan enkesitlerin kullanıcı tarafından ekranda düzeltiliptekrar çizdirilebilmesi.Programların PuanlamasıA B Cİyi İyi İyiİyi İyi İyiSınırlandırmaVar Var Varİyi İyi Orta5 İstenilen özellikte platform tanımının yapılabilmesi. İyi İyi Orta6Tanımlanan platform ile arazi enkesitlerinin veya diğeryüzeylerin aynı anda çiziminin yapılabilmesi.İyi İyi Orta7 Tüm enkesitler üzerinde şev değerlerinin sorgulanabilmesi. İyi İyi İyi89Kesitler arasındaki alan ve hacim hesaplamalarında birden fazlayöntem buludurulmasıEnkesit çizimi üzerinde (Bitkisel sıyırma, Kazı, Dolgu, Temel,Alttemel v.b gibi) her detayın ayrı ayrı veya gruplar halindealanlarının ve istenilen km’ler arasındaki hacimlerininhesaplatılabilmesi.İyi İyi Zayıfİyi İyi OrtaHer üç programla da oluşturulan boykesitler üzerinde, proje gereği 20 m aralıklarla sağa ve sola 25mgenişliğinde enkesitler alındı. Her programda alınan enkesitler üzerine yerleştirilecek olan platform içintanımlamaların yapılmasıyla alınan arazi enkesitleri üzerine tanımlanan platformlar çizdirildi.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 320

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerTablo 3. Enkesitlerden hesaplanan kübaj verilerinin değerlendirilmesiDeğerlendirilen EnkesitlerProgramlardan Elde Edilen Sonuçlar1.Kesit 2.Kesit A B C0+000.00 0+020.00 --------0+300.00 0+320.000+800.00 0+820.001+300.00 1+320.00403.75m 3kazı169.68m 3kazı8.39m 3kazı415.14m 3dolgu--------10.08m 3dolgu258.69m 3dolgu--------404.12m 3kazı169.77m 3kazı8.12m 3kazı414.84m 3dolgu--------10.14m 3dolgu258.98m 3dolgu--------406.21m 3kazı170.11m 3kazı8.67m 3kazı414.02m 3dolgu--------9.73m 3dolgu258.14m 3dolguTüm enkesitlerin çiziminin yapılmasından sonra her üç programda tablodan da görüldüğü üzere farklıkilometrelerde ele alınan enkesitlerden hesaplanan kübaj verilerinin değerlendirilmesi yapıldığında, herüç programdan hesaplanan hacim değerlerinin A ve B programlarındaki değerlerin C programındahesaplanan hacim değerlerine göre çok daha yakın olduğu gözlenmektedir. C programındaki bufarklılığın sebebi ise, o kesitlerdeki siyah kotların diğer programlarda hesaplanan siyah kotlara göre arazimodelinden kaynaklanan (±5-15cm’lik) farkın oluşmasından dolayı bu farklılık hacim hesaplamalarına buşekilde yansımıştır.6. SONUÇ VE ÖNERİLERYapılan bu çalışma ile; Karayolları Genel Müdürlüğü’nün ve özel sektörün tercihleri doğrultusundakarayolu projelerinin hazırlanmasında kullanılan grafik tasarım yazılımlarından üç adet programkarşılaştırma için ele alınmıştır. Bu karşılaştırma ile programların karayolu projelerindeki geometrikunsulardan bazılarının sağlanabilirliği açısından performanslarının değerlendirilmesi yapılmıştır.Bu değerlendirme sonucunda; A, B ve C programlarının sayısal arazi modelinin oluşturulması, yatay vedüşey konum geometrilerinin oluşturulması ve enkesitlerin alınıp kübaj verilerin sağlanması gibiaşamalarda programların bir plot proje üzerinde teknik niteliklerinin birbirlerine göre sağladığı avantaj vedezavantajlar ortaya koyulmuştur. Bunun sonucunda A ve B programlarının C programına göre karayoluprojelerindeki geometrik unsurları ve bu unsurlara dayanan hesaplamaları zaman, doğruluk veekonomiklik açısından projenin çok daha alternatifli olarak üretilebildiğini göstermiştir.Yapılan bu çalışma sayesinde, karayolu projelerinin en ekonomik şekilde, doğruluğu yüksek, en kısasürede ve en alternatifli olarak hazırlanabilmesi için bir grafik tasarım programının ne gibi beklentileriyerine getirmesi gerektiği ve bu beklentileri de yerine getirirken ne gibi teknik niteliklere sahip olmasıgerektiği ve bu sayede, bir grafik tasarım programının karayolu projelerinin hazırlanmasında diğerprogramlara göre seçiciliğini artırabilmesi için çalışmada karşılaştırılan teknik nitelikleri sağlamasıgerektiği ortaya koyulmuştur.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 321

Karayolu Projelendirilmesinde Kullanılan Grafik Tasarım Programlarından BeklentilerKaynaklarASSHTO, A Policy on Geometric Desing of Highways and Streets, (2001) Washington.Karayolları Genel Müdürlüğü, Büro ve Arazi İşleri İçin Tip ve Tablolar, (Yayın No: 134) Ankara.Karayolları Genel Müdürlüğü, Karayolu Tasarım El Kitabı, (Nisan 2005), Ankara.Karayolları Genel Müdürlüğü, kgm.gov.tr, 2005Karayolları Genel Müdürlüğü, Yol Projeleri Teknik Şartnamesi,(2005), AnkaraT.Kiper, Karayolu Projeleri Temel Bilgileri, (Ytmk Yayın No:23), (Ocak 2002), Ankara.Prof. Dr. E. Koçak, Sayısal Yükseklik Modeli Ders Notları, (2003), Zonguldak.Prof. Dr. Ş. Kuşçu, Yol Bilgisi Ders Notları, (2003), Zonguldak.T. Sonuç, Karayolu Tekniği,(1975), Sermet Matbaası, İstanbul.Prof. Ö. H. Tombaklar, Yol Bilgisi,(2001), Konya.Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 322