1. Cilt - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Tuğrul Bey zamanında 1046 yılında bölge Türk akınıarı ile Türkleşmeye başlamış ve1071 Malazgirt zaferinin ardından Türk hakimiyetine girmiştir.Doğu Anadolu'nun en eski ve uzun ömürlü Türk hanedanı olan Dilmaçoğlu Beyliği,Erzen ve Bitlis'te hüküm sürmüştür. Dilmaçoğlu Mehmet Bey'in Erzen ve Bitlis beylerininatası olduğu anlaşılmaktadır. Buna göre Dilmaçoğulları Beyliği, Erzen ve Bitlisolmak üzere iki kola ayrılmış ise de, bu hadisenin ne zaman meydana geldiği bilinmemektedir.Ibnül Esir ve diğer kaynaklara göre, Erzen beylerine Togan Arslan Hanedanıdenilmiştir. Beyliğin kurucusu Dilmaçoğlu Alp Tekin Mehmet'tir. Beylik Doğu Anadolu'dayaklaşık 300 yıl hükümran olmuştur.ibnül Esir ve diğer kaynaklar Erzen beylerine, Togan Arslan Hanedanı denildiğinive Melik Şah zamanından beri, Togan Arslan'ın Erzen, Bitlis ve Vatsan (Gevaş) şehirlerinehakim bulunduğunu bildirir/er. Ancak, beyli~in Melik Şah devrinde varlığı veTogan Arslan'ın 1137'de ölmüş bulunması, Dilmaçoglu Alp Tekin Mehmet'in bu bölgedebeyliğin kurucusu olduğunu gösterir. Böylece, Erzen beyleri hanedanının kökeni ortayaçıkmıştır (1071-1104). Erzen Beyi Hüsamettin Tuğruı, Celalettin Harzemşah'agönderdiği mesajda "Ben aslında Doğu (Türkistan) milletinden gelmiş bir aile mensubuyum"diyerek sultandan Erzen ve çevresini kendisine bırakmasını isterse de, bu dabir kuruculuk anlamına gelmez. Erzen şehir/erinin kuruluşunun da eski ve yerli bir kökenegittiği yahut da başlangıçta bir köy seviyesinde iken doğal imkanları ve stratejikdurumu dolayısıyla, zamanla gelişerek, önemli bir şehir ve merkez haline gelmiş olduğudüşünülebilir.Karakoyunlular'ın beyi Bayram Hoça (1380-1390) meydana çıkınca, Erzen beyi,Eyyubiler arasındaki mücadeleye katıldı. Iki yıl süren akrnlar, yağmalar sırasında Erzenşehrinin surları yıkılmıştır. Bununla beraber, beylik yine de devam etmiştir. Nitekim AksakTimur (1394) yılında Doğu Anadolu seferini yaptığı sırada, Erzen Beyliği SultanAIi'nin idaresindedir. Sultan Ali, Timur'u hediyelerle karşılamış ve memleketini istiladankurtarmıştır. Bu tarihten itibaren bütün Doğu Anadolu'ya Akkoyunlular hakim olmuştur.Bu beylik Doğu Anadolu'da 300 yıl payidar olmuş en uzun ömürlü Türk beyliklerindenbirisidir. Doğu Anadolu'nun fethi sırasında kurulmuş olan Erzen şehri, XLV. yüzyılda yakılıpyıkılmıştır. Doğu Anadolu'daki Türk medeniyetine ait anıtların büyük bir kısmı harabehalindeki şehrin yıkıntıları altında bulunmaktadır.Günümüzde Erzen şehri ise; Yunuslar Köyü ile Garzan çayı arasında yer almaktadır.Siirt ili ve ilçeleri yüzeyaraştırması kapsamında Temmuz 2002 tarihinde yaptığımızaraştırmada tespit edilen bu şehrin üzerinde pamuk tarımı yapılmaktadır. Şehir,Garzan çayı'nın kenarında düz verimli alan üzerinde kurulmuş olup dikdörtgen birplana sahiptir. Şehirden iç kale, dış kale ile üç girişi günümüze gelebiimiştir. Iç kaleGarzan çayı'nın hemen kenarında olup hilal şeklindedır. Dış kalede 66 tane burç tespitedilmiştir. Girişin sağlandığı burçlar diğerlerinden daha büyüktür. Yaklaşık olarak1500x1300 m.lik bir alanı kaplamaktadır (Çizim: 3).. iç kale günümüzde tespit edildiği kadarı ile 90x60 m..ebadında hilal biçimindedir.Iç kale surları düzgün yekpare taşlardan inşa edilmiştir. Içindeki yapılar ve üst örtüdede yekpare taş ve horasan harcı kullanılmıştır. Kalan bu izlerden yapıların dönemive mimarisi için önemli bulgular taşıdığı anlaşılmaktadır (Resim: 10, 11).Şehrin etrafını kuşatan dış kale yaklaşık olarak dörtgen planlıdır. Dış kalenin kuzeydoğudabir giriş kapısı ile 11 burcu vardır. 492 m. uzunluğundadır (Resim: 5). Doğuve güney tarafında30 burç ve bir giriş kapısı mevcut olup 1461 m. uzunluğundadır.Batı ve güneybatıda 25 burç ve bir giriş kapısı vardır. 1334 m. uzunluğa sahiptir. Dışkale surlarının en sağlam kısmı olan bu bölüm 1461 m.dir. Burçlar arasındaki mesafeyaklaşık olarak 30 ile 40 m. arasında değişmektedir. Dış kale surlarının kalınlığı 6 m.,burçların ise 20 ile 30 m. arasında değişmektedir (Resim: 12).Üç yıldır yapılan yüzeyaraştırmaları sonucunda Siirt'in hem bölge hem de ulusalbağlamda çok önemli bir yere sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmalarımızönümüzdeki yıl Eruh'taki eserler üzerine yoğunlaştırılacaktır.37