1. Cilt - Kültür ve Turizm Bakanlığı

iskender Paşa Camii Yanındaki Türbeler: Günümüzde Ardanuç ilçe merkezinebağlı mahalle durumuna düşen Adakale; etrafı surlarla çevrili kale-şehir ile hemen üstkesiminde yükselen kaya kütlesi üzerinde şekillenen iç kaleden oluşmaktadır. Yörenin,Ortaçağ'dan başlayarak Osmanlı Dönemi boyunca da yönetim merkezi olmuş, önemlibir tarihsel. geçmişe sahip yerleşim yeridir. Her üç türbe de, mahalle merkezinde bulunantarihi ıskender Paşa Camii'nin batı cephesi ile irtibatlandırılmış olarak düzenlenmiştir.Bunlardan en büyüğü; caminin kuzeybatı köşesi ile organik bağı olan, 7.07x7.07m. ölçülerinde kare plana sahiptir. Türbeye, caminin son cemaat yerine açılan doğucephesinde yer alan bir kapı ile girilmektedir. DJğer üç yönde, alttakiler dikdörtgen, üsttekilerdaire formlu pencerelere yer verilmiştir. Iç mekan, pandantif geçişli kubbe ile örtülmüştür.Cephe duvartari vasıfsız taşla, üzeri sonradan sıvanmış olan kubbe ise tuğlaile örülmüştür. Içinde, doğu-batı doğrultusunda sonradan dizayn edildiği anlaşılandikdörtgen koruma duvarı içine alınmış ve şahideleri bozulmuş iki mezar yer almaktadır.Bazı kaynaklarda Hatice Hanım Türbesi diye geçen 3 bu yapının kimlere ait olduğukesin olarak bilinmemektedir. Giriş kapısı üzerinde bulunan kitabesi bozulduğu için tamokunamamaktadır. Kitabeden, Vezir Sefer Paşa (1625-1652) adının bulunması ile yöredeyöneticilik yapan Ahıska hanedanına mensup kişilere ait olabileceği ve muhtemelenXVii. yüzyılda yaptırıimış olduğu söytenebllir'. Bakımsızdır ve sıvaları bozulmuştur.ikinci türbe ise, birinci türbenin güneybatı köşesiyle irtibatlandırılmış olup güneycephesinden açılan bir kapı ile girilmektedir ve sadece doğu ve batı duvarlarına yerleştirilenbirer pencere ile aydınlatılmıştır. 5.46x4.95 m. ölçülerinde kare plana sahip türbe,pandantif geçişli kubbe ile örtülmüştür. Bazı yayınlarda, Ali Paşa Türbesi olarak gösteriisede 5 , üzerinde herhangi bir kitabenin bulunmayışı, içinde mezarın yer almayışı vegüney duvarı önünde doğu-batı doğrultusunda taştan sekinin varlığı, türbeden çok, türbedaraait bir mekan olabileceğini akla getirmektedir. Malzeme ve işçilik açısından birincitürbe ile aynı özellikleri göstermektedir ve muhtemelen de aynı dönemden olmalıdır.Üçüncü türbe ise; caminin güney köşesine yakın batı cephesine birleştirilmişolup kuzeybatı köşesinden girişi bulunmaktadır ve güneydoğu köşesine açılan bir pencereile cami harimi ile irtibatlandırılmıştır. Ayrıca, güney cephesinin orta ekseninde yeralan alttaki büyük, üstteki küçük iki pencere ile de iç mekanın aydınlatılması sağlanmıştır.6..23x6.10 m. ölçülerindeki kare planlı mekan, pandantif geçişli kubbe ile örtülmüştür.Içteki mezarların düzeni define avcıları tarafından çok acımasızca 2002 yılı baharındatahrip edilmiştir. Orijinalde, doğu duvarına yakın bir biçimde sıralanan dört mezarınvar olduğu söylenmektedir. Günümüze bunlardan sadece biri, bozulmuş olarakulaşabiimiştir. Buradaki mezarlardan birine ait olan ve halihazırda yere düşmüş durumdaolan taştan bir şahide üzerinde H. 1109 (M. 1697) tarihi saptanmıştır. Bazı yayınlarda,Süleyman Paşa Türbesi olarak gösteriise de 6 bunu doğrulayacak herhangi bir belgebulunmamaktadır. Malzeme ve işçilik açısından diğer türbelerle aynıdır. En kısa sürederestorasyona ihtiyacı bulunmaktadır.Adakale Çeşmesi: Kanuni Sulatan Süleyman tarafından yaptırıldığı, üzerindekikitabesi ile bilinen kale kapısı geçildikten sonra, ana yolun sol yanında Kazım Bülbül'eait yapının cephesinde, ön yüzü batıya bakar durumda yer almaktadır. Işler durumdaolmayan çeşme 1.65 m. uzunluğunda ve 1.95 m. yüksekliğinde olup ikili sivri kemeri e3 Türkiye'de Vakıf Abide/er ve Eski Eser/er-Artvin ili, Ankara, 1984, s. 25-26.4 1964 yılında yapıyı inceleyen Öğretm~n M. Adil Özder, bu kitabeden "Vefat-ı Sefer Paşa ve Yusuf Paşa" kısmını okuyabildiğinibelirtmektedir. Bkz. M. A. Özder, Tarihte Çı/dtr Atabeğ/eri ve Torun/art, Erzurum, 1971, s. 86. 1998 yılındayörede araştırma yapan Prof. Dr. Gönül Cantay ise, buradaki kitabeyi "Vefat-ı Vezir Sefer Paşa 1551" şeklinde okumuştur.Bkz. G. Cantay, "Eski Ardanuç'ta ıskender Paşa Külliyesi", Prof. Dr. Zafer Bayburt/u Armağant-Sanat Yazı/art,Kayseri, 2001, s. 103. Bizim incelemelerimizde söz konusu kitabeden "Vefat-ı Vezir Sefer Paşa Kad Bena" ibaresiokunabiimiştir. Alttaki tarih verecek bölümü adeta kazınarak tahrip olmuştur. Bu durumda, Sn. Prof. Dr. Gönül Cantay'ınlürbe için 1551 tarihini nereden tespit ettiği anlaşılamamıştır.5 Türkiye'de Vakıf Abide/er ve Eski Eser/er-Artvin ili, Ankara, 1984, s. 26.6 Türkiye'de Vakif Abide/er ve Eski Eser/er-Artvin ili, Ankara, 1984, s. 26.240