MODERN KENT YÖNETİMİ - I - Yerel Siyaset

MODERN KENTYÖNETÝMÝ - IErol KAYAHulusi ÞENTÜRKOsman DANIÞSami ÞÝMÞEK

Erol KAYA1959 Adapazarı-Akyazı doğumlu. İlk, orta ve lise eğitimini İstanbul’da bitirdi. Yüksek öğreniminiAnadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nde tamamladı.27 Mart 1994, 18 Nisan 1999 ve 28 Mart 2004 seçimlerinde Pendik Belediye Başkanı olarak seçildi.“Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9001”, “Yerel Yönetimler Reformu ve BelediyelerdeYeniden Yapılanma”, “Kentleşme ve Kentlileşme”, “Yerel Kalkınma Yönetimi” ve “ModernDemokraside Yerel Yönetim Vizyonu” adıyla yayınlanmış 5 kitabı bulunmaktadır. Halen Pendik BelediyeBaşkanlığı ve Türk Dünyası Belediyeler Birliği Başkanlığı görevlerini yürütmektedir.Hulusi ÞENTÜRK1963 İstanbul doğumlu. “İstanbul Teknik Üniversitesi”nden 1987 yılında İşletme Mühendisi olarak mezunolduğu tarihten itibaren aktif siyasetin içerisinde yer aldı. Üyesi olduğu partilerde sandık müşahidliği,mahalle temsilciliği, ilçe yönetim kurulu üyeliği ve il başkan yardımcılığı görevlerinde bulundu. 2 dönembelediye meclis üyeliği yapan Şentürk’ün yayınlanmış 6 kitabı bulunmaktadır. Yönetim danışmanlığı,kamuoyu yoklamaları ve tanıtım-yayıncılık alanlarında çalışan şirkertlerde yönetici ve uzman olarak görevyapmakta olup, ayrıca aylık “Yerel Siyaset” adlı ulusal derginin imtiyaz sahibidir. Evli ve üç çocuk sahibidir.Osman DANIÞ1963 Adıyaman/Kâhta doğumlu olan Osman Danış, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümünden1986 yılında mezun olmuştur. 1986-1989 yıllarında çeşitli şirketlerde muhasebe müdürlüğüyapmıştır. 1999-2002 yılları arasında özel bir bankada müdürlük yaptıktan sonra Pendik Belediyesi’ndegöreve başlamıştır. Bir süre Pendik Belediyesi’ne bağlı PENYAPSAN A.Ş. de genel müdürlükyapmıştır. Halen Pendik Belediyesi Başkan Danışmanlığı görevini yürütmektedir. Ayrıca “YerelSiyaset” adlı ulusal dergide genel yayın yönetmenliği görevini yürütmektedir. Yönetim danışmanlığı,kamuoyu yoklamaları ve tanıtım-yayıncılık alanlarında çalışan şirketlerde yönetici ve eğitimci o-larak görev yapmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır.Sami ÞÝMÞEK1960 Adana doğumlu, ilk, orta ve lise Adana'da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesimezunu. Kocaeli (Derince ) ve İstanbul (Pendik) Başkan Danışmanlığı yaptı. Evli ve iki çocuk sahibi.Modern Kent Yönetimi - I1. Baskı, Kasım 2007Yayýna Hazýrlýk &Dizgi-Görsel TasarýmOKUTAN YAYINCILIKYusuf LİMONAyşe ŞENTÜRK0.216.491.63.33Telif HaklarýPlato Danışmanlık Eğitim AŞ.www.yerelsiyaset.comBaskýMilsan Basın A.Ş. 0212 697 10 002

ÝçindekilerÖnsöz1. BÖLÜMKENT - KENTLEÞME VE KENT YÖNETÝMÝKent-ÞehirKentleþmeKentlileþme ve Kentlilik BilinciÝdeal KentKent YönetimiKent Yönetimlerinin Sorumluluk Alanlarý2. BÖLÜMKENT YÖNETÝMÝ ÇALIÞMA YÖNTEMLERÝ-MODELLERYerel Kalkýnma YönetimiBelediyelerde Toplam Kalite YönetimiISO 9001 Kalite Güvence YönetimiStratejik Yönetim-PlanlamaYönetiþimKent Hukuku ve Kentli Haklarý3. BÖLÜMBELEDÝYELER ÝÇÝN YURTÝÇÝ ALTERNATÝF PROJE KAYNAKLARIBaþbakanlýk: Sosyal Riski Azaltma ProjesiBaþbakanlýk-Þartlý Nakit TransferiKOSGEB ProjeleriÝÞKUR DestekleriBaþbakanlýk Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý57915265255951351381692082592873133453483513523583603

Baþbakanlýk - Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme KurumuÇevre Hizmetleri-Çevre ve Orman Bakanlýðý4. BÖLÜMAVRUPA BÝRLÝÐÝ VE YERELLEÞMEAB NedirAB ve Yerel YönetimlerAvrupa Birliði ve Bölgeler KomitesiAB Politikalarýnda YerindenlikAB Politikalarýnda YönetiþimAB Politikalarýnda Halk DenetçisiAB ve Yerel SeçimlerAB Bölgesel Politikalarý ve TürkiyeAB Bölgesel FonlarýAB Müktesebatý ve Yerel Yönetimler5. BÖLÜMKENT YAZILARIKurum Yönetiminden Kent YönetimineKentsel Rekabette Paradigma Sorunu ve Kent StratejileriOluþturulmasýAtýn Ýyisine Doru, Yiðidin Ýyisine Deli Derler…5018 Sayýlý Yasaya GöreBütçe, Muhasebe ve Denetim Sistemine Genel Bir BakýþNasýl Olsa Yapan Biri Olur…Soylular-Yoksullar ve YoksunlarYerel Kalkýnmaya Baþarýlý Bir Örnek: ÝnegölKaynakça3613623673703733753773783783823843943984054074114184214264284324374

ÖnsözKuruluþ amacý toplumun ortak ihtiyaçlarýný karþýlamak olan ve toplumdanaldýðý yetki ile ve yine toplumun kaynaklarýný kullanarak hizmet üretenkamu yönetimi, uzun süredir sürekli eleþtirilmektedir. Kaynaklarýn israfedildiði, halkýn görüþ ve deðerlendirmelerine yer verilmediði, kýrtasiyecilikleözdeþleþen bürokratik anlayýþla hareket edildiði, formalitelere baðlýkalmak uðruna sorun çözme anlayýþýnýn feda edildiði ve benzeri birçokeleþtiri yapýlmaktadýr. Uzun yýllar devletten bekleyen, devlet karþýsýnda kendisinihesap verme konumunda gören birey ve toplum, demokrasi kültürününve özgürlüklerinin geliþmesi ile etkilenen olmaktan çýkarak etkileyen olmaaþamasýna girmiþtir. Artýk, kamu yönetiminin kendisine hizmet amacýylakurulduðu ve dolayýsýyla asýl patronun kendisi olduðu bilincine ulaþantoplum, kendisine sunulanla yetinmemektedir.Kamu yönetimine yönelik eleþtirilerdeki artýþ, kamu yönetiminin yereldeörgütlenmesi olan belediyeleri de kapsamaktadýr. Halka daha yakýn olduklarýiçin belediyelerin icraatlarý daha geniþ bir kitle tarafýndan ve daha yakýndantakip edilmekte; bu da eleþtirilere zemin hazýrlamaktadýr.Kentler her zaman insan yaþamýnda önemli olmuþtur. Medeniyet kentlerlebaþlamýþ, ticaret kentlerle geliþmiþ, kültür ve sanat kentlerle atýlým gerçekleþtirmiþtir.Kentler yaþam mekânlarýmýz olmanýn yaný sýra bizden önceki nesillerinbize býraktýðý ve bizim de gelecek nesillere býrakmamýz gereken emanetlerdir.Kentlerin saðlýklý ve sürdürülebilir geliþmesi yolu ile kent halkýnýnyaþam kalitesinin artýrýlmasý kent yönetimlerinin temel sorumluluk alanýdýr.Günümüzde tüm dünyada ketleþme oraný çok yüksek seviyelere gelmiþolup, artmaya devam etmektedir. Ülkemizde de benzeri bir eðilim yaþanmak-5

6 Modern Kent Yönetimi - Itadýr. DÝE kriterlerine göre hareket edildiðinde ülkemizde 2000 yýlý nüfussayýmýna göre kentlerde yaþayan nüfusun toplam nüfus içindeki oraný %64.9’dur. Buna karþýlýk ülkemizde bugün için mevcut bulunan 3225 belediyesýnýrlarý içerisinde yaþayanlarýn toplam nüfusa oraný 2000 nüfus sayýmlarýnagöre % 81 civarýndadýr.Belediyeler, ülke nüfusunun % 81’ine yerel nitelikli kamu hizmetlerinisunmakta olduklarý için baþarý ya da baþarýsýzlýklarýnýn stratejik önemibulunmaktadýr. Belediye yönetimleri, kendilerine emanet edilen þehri engüzel þekilde yönetmek ve geliþtirmek, yine kendilerine emanet edilen ortakihtiyaçlarý optimum düzeyde karþýlamakla yükümlüdürler.Yükümlülükleri fazla ama kaynaklarý kýt olan belediyelerimizin modernyönetim tekniklerini kullanarak etkin, verimli ve kaliteli hizmet üretmelerihem yasal, hem siyasal ve hem de toplumsal sorumluluðudur.Bu çalýþma, 1994 yýlýndan bu yana Pendik Belediyesi’nde yapýlan uygulamalarve bir ekip olarak kent ve kent yönetimi konusunda sürdürülen teorik çalýþmalardanelde edilen bilgi ve birikimin kent yöneticileri ile paylaþýlmasý amacýylahazýrlanmýþtýr. Umudumuz, günümüzde hýzla süren küreselleþme ve yerelleþmesüreçlerinde önemi daha da artan kentlerimizin ülkemiz ve milletimiz adýna dahaüstün baþarýlara imza atmasýna katký saðlayabilmektir. Saygýlarýmýzla.Erol Kaya, Hulusi Þentürk, Osman Danýþ, Sami Þimþek

Birinci BölümKENT - KENTLEÞME VE KENTYÖNETÝMÝ 1Kent-ÞehirKentleþmeKentlileþme ve Kentlilik BilinciÝdeal KentKent YönetimiKent Yönetimlerinin Sorumluluk Alanlarý1 Bu bölüm Erol KAYA tarafýndan hazýrlanmýþtýr.7

8 Modern Kent Yönetimi - I

KENT-ÞEHÝRÝnsan toplumsal bir varlýktýr. Ýnsanlarýn, karþýlaþtýklarý ve tek baþlarýnaçözemedikleri güçlük, sorun ve imkânsýzlýklarý toplum içinde gerçekleþtirileniliþkilerle çözümlemek ve ortadan kaldýrmak isteði 2 bir arada yaþama ihtiyacýnýortaya koymaktadýr. Ýhtiyaçlarýný karþýlamak için giriþilen bu faaliyetteyeni gereksinimlerinin doðmasý ve insanoðlunun bunlarý karþýlamadayetersiz kalmasý onu kimi sosyal iliþkileri oluþturmaya iter. Ýnsanlarýn bir a-rada yaþama zorunluluðu yerleþim olgusunun temelidir. Bu toplumsal karakterinneticesi de kentlerdir. Kentler insan doðasýnýn bir ürünü olarak, doðaldýrve doðal hayatýn bir parçasýdýr.Kent tanýmlanmasý oldukça zor ve karmaþýk bir olgudur. Tarihin hemenhemen bütün dönemlerinde deðiþik anlamlara sahip olabilen dinamik birkavram niteliðindedir. Öyle ki, gerek literatürde gerekse mevzuat düzenlemelerindeher zaman ve her ülke için geçerli sayýlabilecek bir tanýmlamayapmak imkânsýz görülmektedir. 3Kentler temelde köyler, kasabalar gibi bir yerleþim birimidir. Ancak buyerleþim birimleri deðiþik özelliklerden hareketle farklýlaþýrlar. En önemlifarklar da nüfus ve ekonominin yapýsýdýr. Kent, insanlarýn bir arada yaþadýðý,belli bir nüfusu barýndýran, ekonomik hayatta sanayi ve hizmet sektörününaðýrlýðý bulunan, yönetsel örgüt birimine sahip yerleþim yerleridir.Kent sözcüðü kavramsal olarak incelendiðinde; Orta Asya Türklerinceþehir karþýlýðý olarak kullanýldýðý ortaya çýkmaktadýr. Soðdça’dan Türklerindiline geçen “kend” sözcüðü yaygýn olarak kullanýlmýþ: “Yarkend”, “Taþkend”,“Semizkend” (Semerkant) örneklerinde olduðu gibi birçok büyük þe-2 TUNA, K., “Þehirlerin Ortaya Çýkýþ ve Yaygýnlaþmasý Üzerine Sosyolojik Bir Deneme”, s.753 TOPRAK, Zerrin, Kent Yönetimi ve Politikasý, Ýzmir 2001, s.69

10 Modern Kent Yönetimi - Ihir bu þekilde adlandýrýlmýþtýr 4 .Soðdlar, Doðu Ýran kavimlerindendir ve zamanla Türklerin içine karýþmýþlardýr.Eski Türklerde daha önceleri þehir kelimesi karþýlýðý olarak “balýk”kelimesi kullanýlmaktadýr. Balýk kelimesinin günümüzde kullanýlan“balçýk” kelimesi ile yakýn ilgisi vardýr. Çünkü, eski Türk kentlerinde hakimve etkin unsur olan koruma amaçlý surlar balçýktan yapýlmaktadýr. 5Dilimize geçen þehir kelimesi de Farsça’da “þehr” 6 kökeninden gelmektedir.Toplumumuzda kent kavramý ile ayný anlamý ifade etmek üzere yaygýnolarak kullanýlmaktadýr. Ayrýca Arapça’dan dilimize geçen “vilayet” kelimesi;merkezî yönetimin, coðrafya durumuna, ekonomik þartlara, kamu hizmetleriningereklerine göre, ülke üzerinde yayýlmýþ, bir vali yönetimindeki en ö-nemli bölümü 7 , “il” ile ayný anlamlýdýr.Ýngilizce’de “city” ve “urban” kelimeleri kent ile benzer anlamlýdýr. Kelimekarþýmýza Ýtalyanca’da “citta”, Fransýzca’da “cite”, Ýspanyolca’da “ciudad”8 . Almancada ise “stad” þeklinde çýkmaktadýr. Yunanca karþýlýðý ise “polis”kelimesidir.Bakýþ açýsý deðiþtikçe kent tanýmý da deðiþmektedir. Sosyologlar, tarihçiler,þehir plancýlar, iktisatçýlar, antropologlar, edebiyatçýlar v.b. her bir disiplininkendi kavrayýþý üzerine bina edilmiþ kent tanýmý vardýr. Nüfus büyüklüðü,idari statü, nüfusun yapýsý, iþ bölümü ve uzmanlaþma, örgütlenmebiçimi, iþlev alanlarýndaki farklýlaþma, iþ gücünün sektörel daðýlýmý, heterojenlik,fiziksel doku, üretimin yapýsý gibi ölçütler kullanýlarak bu tanýmlamalaryapýlmaktadýr 9 . Kapsamlý bir modern þehir tanýmý, þehrin hukuki, siyasi,iktisadi ve içtimai bir birim olduðunu belirtmek durumundadýr 10 .Bir yerleþim biriminin kent niteliðini taþýmasý için, þu özellikleri taþýmasýgerektiði söylenebilir:* Belli bir nüfus büyüklüðüne ve nüfus yoðunluðuna eriþmiþ olmasý,* Tarýmsal üretimden daha ileri bir üretim düzeyi olan sanayi üretimine4 ERGÜN, M., “Türk Eðitim Tarihi”, s.35 BAYKARA, Tuncer, Prf. Dr., Sosyal Yapý ve Þehir Hayatý, Yeni Türkiye Dergisi, Mayýs-Haziran 2002, s. 4266 http://www.tdk.gov.tr/tdksozluk/SOZBUL.ASP7 http://www.tdk.gov.tr/tdksozluk/SOZBUL.ASP8 http://www.tumbelsen.org/kentli_haklar.htm9 DÝNÇER, Y., “Kent, Yerel Siyaset ve Demokrasi”, s.341-34210 AYDOÐAN, A., “Þehir ve Cemiyet”, s.95

Modern Kent Yönetimi - I 11geçmiþ olmasý ve bununla birlikte hizmet sektörünün geliþmiþ olmasý,* Yerleþim yerinin fiziksel altyapýsýnýn belli bir düzeye ulaþmýþ olmasý,* Geleneksel aile yapýsýnýn çözülerek yerini çekirdek aile yapýsýna býrakmýþolmasý,* Nüfusun büyük oranda örgütlenmiþ karmaþýk iþ bölümüne ve yüksekuzmanlaþma düzeyine eriþmiþ olmasý,* Yerel deðerlerin yerini ulusal deðerlerin veya evrensel deðerlerin almýþolmasý,* Geleneksel iliþkilerin (cemaat toplum tipinin) çözülüp bireysel iliþkilerinya da bireysel çýkarlarýn ön plana çýkmýþ olmasý,* Eðitim düzeyinin kýrsal kesimdeki eðitim düzeyinden yüksek olmasýve çocuk bakým ve eðitiminde aile dýþý kurumlarýn geliþmiþ olmasý,* Sosyal normlarýn yerini, resmi denetleme kurumlarýnýn almýþ olmasý,* Statülerin aileden gelmeyip, bireylerin kendi çabalarý ile kazanýlmýþolmalarý 11 .Nüfus büyüklüðü tek baþýna yeterli bir kriter olmasa da kent tanýmý içinönemlidir. Kentler kasaba ve köylere göre daha fazla insanýn yaþadýðý yerleþimbirimleridir. Öyle ki, bazý küçük devletlerin nüfusundan daha fazla insanýbarýndýran þehirler vardýr. Nüfusun miktarý kadar yoðunluðu da kent ayrýmýiçin önemlidir. Nüfus kriteri ülkeden ülkeye deðiþiklik göstermektedir.Örneðin Japonya’da 30.000, Kore’de 40.000, A.B.D’de 2.500 12 kiþilik nüfuskriteri aranmaktadýr.Ülkemizde kurumlarýn bile kent tarifi için nüfus kriterleri farklýdýr. DevletÝstatistik Enstitüsü, 20.000 kiþinin yaþadýðý yerleri þehir olarak kabul etmekteyken,Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý 10.000 kiþilik yerleþme alanýnýþehir olarak kabul eder 13 .Ayrýca yerleþme bölgeleri ayrýmýnda, nüfus yoðunluðu kriteri üzerindede durulmaktadýr. Örneðin Fransa’da km 2 ’ye 500 ve daha fazla, Almanya’da2.500 ve daha fazla nüfus düþen yerleþme bölgeleri kentleþmiþ bölgeler ola-11 ERKAN, R., “Kentleþme ve Sosyal Deðiþme”, s.1812 SARI, M., “Kentleþme, Göç ve Sosyal Bütünleþme”13 ÝSBÝR, E. G., “Þehirleþme ve Meseleleri”, s.7

12 Modern Kent Yönetimi - Irak kabul edilmektedir 14 .Kentler, belirli bir yönetsel örgüt biriminin sýnýrlarý içinde kalan yerlerdir.Kamu otoritesinin daha güçlü olduðu, resmi ve gayri resmi tüm kurumlarýndaha fazla geliþip, bürokratikleþtiði birimlerdir. Bazý araþtýrmacýlaragöre bir yerleþimin kent sayýlabilmesi için o yerleþmelerin belediye teþkilatýnasahip olmasý gerekir. Bir baþka deyiþle o yerleþim yerinde belediye hizmetlerininverilmesi gerekir 15 .442 sayýlý Köy Kanunu’nun 1. maddesinde; nüfusu 2.000’den aþaðý olanyerlere köy, 2.000-20.000 arasý olan yerlere kasaba, 20.000’den çok nüfusluyerlere de þehir denmektedir. Nüfusu 2.000’den az olsa da belediye teþkilatýolan merkezler kaza olarak kabul edilmektedir 16 .Þehirlerde iþ bölümü ve uzmanlaþma geliþmiþtir. Geçimini tarým ve hayvancýlýkdýþý uðraþýlarýn oluþturduðu ekonomik faaliyetler; ticaret, sanayi vehizmet sektörleri gibi alanlarda yoðunlaþmýþtýr. Þehrin belirleyici özellikleriarasýna “ticaretin çok yönlülüðü”nü katmak zorunludur. Bununla birlikte, ticaretinegemen olduðu tüm birimleri “þehir” olarak adlandýrmak da uygundeðildir. Böylesi bir tanýmlama, Asya ve Rusya’nýn “ticaret köyleri” gibi ailebireylerinden oluþan ve pratik olarak da miras yoluyla geçen yalýtýlmýþ birticari yapýya sahip “kent” kolonileri kavramýný da içerecektir 17 .Kentler, insanýn yaþamýný sürdürdüðü ve yeryüzünden yararlandýðý odaknoktalarýdýr. Çevresindeki bölgelerin bir ürünü olan ve buralarý etkileyenkentler, ekonomik ve toplumsal gereksinimlere yanýt verecek biçimde geliþirler.Her kent, türlü yönlerden bakýlýrsa, kendine özgüdür; ancak iþlev vebiçim açýsýndan diðerlerine benzer 18 . Bir sanayi kenti, baþkentten, ticaret,madencilik, balýkçýlýk, turizm, üniversite kentinden, toplumsal açýdan, önemlifarklýlýklar gösterecektir 19 .Yerleþim alanlarýnýn kent statüsü kazanmasýnda fiziksel altyapýdaki geliþmiþlikönemlidir. Þehirler baþlýca çok sayýdaki bina ile ulaþým yollarýndanoluþur 20 . Okullarý, sosyal yardýmlarý, acenteleri, hayýrsever dernekleri, iba-14 SARI, M. “Kentleþme, Göç ve Sosyal Bütünleþme”15 a.g.e.16 ÝSBÝR, E. G., “Þehirleþme ve Meseleleri”, s.617 AYDOÐAN, A. Þehir ve Cemiyet, s.10218 DURU, B., ALKAN, A., “20. Yüzyýl Kenti”, s.5519 DURU, B., ALKAN, A., 20. Yüzyýl Kenti, s.8320 ÝSBÝR, E. G., “Þehirleþme ve Meseleleri”, s.5

Modern Kent Yönetimi - I 13dethaneleri, müzeleri, sanat galerileri, localarý, siyasal partileri, ticaret odalarý,kredi kurumlarý, sendikalarý, fabrikalarý, makineleri, gazeteleri, hayvanatbahçeleri, oditoryumlarý, parklarý, oyun alanlarý gecekondularý, nehir kýyýlarýya da park bulvarlarý, ana caddeleri ve özel taksi þirketleri 21 günümüzdekentten ayrý düþünülemeyen olgulardýr.Geçmiþte þehirlerin bir kýsmý dini bir kurum ya da bir kalenin yakýnýnda, birkýsmý da tamamen siyasal endiþeler sonucunda kurulmuþsa da þehirlerin konumunubelirleyen birincil neden ulaþým olmuþtur. Ulaþýmdaki bir deðiþim, mallarýn birnakliyeciden baþka bir nakliyeciye aktarýmýnýn ötesinde baþka bir þey ifade etmesebile, birçok donaným ve hizmeti beraberinde getirir. Bundan dolayý þehir oluþumlarýnýnbelirlediði yerler nehirlerin aðýz kýsýmlarý ya da kilit noktalarý, ovalarlatepelerin buluþma noktalarý ve buna benzer bölgelerdir 22 .Þehir, bir insanlar topluluðundan, kamu hizmetlerinden –caddeler, binalar,elektrik lambalarý, tramvaylar, telefonlar, v.s.-, kurumlar ve idari aygýtlartoplamýndan –mahkemeler, hastaneler, okullar, polis ve muhtelif türde þehirgörevlileri- fazla bir þeydir. Bilakis þehir, bir ruh halidir, gelenek ve göreneklerin,örgütlü tavýr ve görüþlerin mecmuudur. Þehrin, kendine mahsus kültürüvardýr 23 . Dolayýsýyla þehir, bir mekanda yoðunlaþmýþ yapý ve insan demekdeðildir. Bu birliktelikten oluþan yeni bir kültür ve deðer yargýlarý, kentleringörünmeyen ama hissedilen özellikleridir.Birçok dilde kent sözcüðü ile uygarlýk sözcüðü arasýnda köken iliþkisigörülmektedir. Türkçemizdeki “uygar” sözcüðü yerleþik bir toplum hayatýsüren Uygurlardan türetilmiþtir. 24 Arapça’da uygar sözcüðüne karþýlýk gelen“medenî” kelimesi kent anlamýndaki “Medine” kelimesinden köken alýr. 25Medeni kelimesi dilimizde de “kentlileþmiþ, kýrsallýktan kurtulmuþ ve uygar”26 manasýnda kullanýlmaktadýr. Benzer þekilde uygarlýk karþýlýðý olarakFransýzca “civilisation” ve Ýngilizce “civilization” ile Ýngilizce “city” kelimeleriLatince’de yurttaþlarýn oluþturduðu birlik anlamýna gelen “civitas”kelimesinden türemiþtir. “Citizen” yine ayný dilde yurttaþ manasýnda kullanýlmaktadýr.Ýngilizce’de “polite”, yani “kibar” sözcüðü 27 Yunanca’da kent21 AYDOÐAN, A. Þehir ve Cemiyet, s.3722 a.g.e, s,4323 a.g.e, s.65-6624 http://www.biltek.tubitak.gov.tr/dergi/01/kasim/kentler.pdf25 Doç.Dr.Hüseyin ÇELÝK,www.huseyincelik.net/koseyazilari26 http://www.tdk.gov.tr/tdksozluk/SOZBUL.ASP27 http://mhukuk.kolayweb.com/yaziyett.htm

14 Modern Kent Yönetimi - Ikarþýlýðý olan “polis” teriminden türetilmiþtir. Kent kelimesi belli bir olgunlukseviyesini ifade etmektedir. Kalkýnmayý, medenileþmeyi ve geliþmiþliðiyansýtýr.Kentler, nüfus yapýsý, kan baðý, etnik, dinsel, kültürel, eðitim seviyesi,gelenek, örf ve adetler açýsýndan farklýlaþmanýn olduðu yerleþim alanlarýdýr.Kan baðý, cinsiyet ayrýmcýlýðý, yaþa dayalý statü, etnik ve dini ayrýmcýlýk yaklaþýmlarýnýortadan kaldýrarak eþitlik idealini yaymaya çalýþan ahlaki bir gelenekoluþturur 28 . Kent, yarýþmayý, sýra dýþýlýðý, yeniliði, verimliliði ve yaratýcýlýðýözendirerek oldukça farklýlaþtýrýlmýþ bir nüfusun ortaya çýkmasýnaneden olur. Kent, “farklý olma izni” anlamýnda “özgürlük adasýdýr” 29 . Ýnsanlarýndüþüncelerini ve fikirlerini açýkça söyleyebilecekleri yerleþim yerleridir.Kiþinin davranýþlarý ve hareketlerinden dolayý yadýrganmayacaðý, her giyimtarzýndan insanlarýn bulunabileceði mekânlardýr. Farklý bireylerin bir a-raya gelmesiyle oluþan yerlerde, bireysel farklýlýklarýn kaybolmasý süreci dedevreye girer 30 . Fakat bireysel farklýlýklarýn kaybolmasý, tek tip insan oluþmasýdeðil, farklý bireylerden oluþan çok renkli bir topluluðun ortaya çýkmasýanlamýndadýr. Bireyler tek baþlarýna farklý olmakla beraber, bu farklýlýklarýylaortak yaþama kültürüne kavuþmuþlardýr.Kentli birey, geniþ ölçüde, ekonomik, siyasal, eðitimsel, dinsel ya dakültürel alanlardaki gönüllü örgütlerin etkinlikleri sayesinde, kiþiliðini ifadeeder, geliþtirir, statü kazanýr ve uðraþ alanýný oluþturan eylemleri sürdürebilir.Kent yalnýzca, günümüz insanýna daha büyük bir oranda iþ ve yerleþimolanaklarý sunan bir yer deðildir, ayný zamanda dünyanýn en uzak yerlerinikendine çeken, türlü bölgeleri, insanlarý ve etkinlikleri bir düzene göre biçimlendiren,ekonomik, siyasal ve kültürel yaþamýn öncüsü ve denetleyicisikonumunda olan bir merkezdir 31 .Kent hayatýnýn barbarlýðýna dair þimdiye kadar çok þeyler söylenmiþtir.Ancak bunlarýn hiçbiri insanlarý kentte yaþamaktan vazgeçirmedi. Kent hayatýndanölesiye yakýnanlar bile ancak birkaç günlüðüne uzaklaþmayý gözealabiliyorlar 32 .28 BOOKCHÝN, M., “Kentsiz Kentleþme”, s.1829 Tarýk Demirkan, “Tarih Boyunca Kuþatýlan Özgürlük Adalarý; Kentler”, Cogito, 3.baský, sayý:8, 1996, s.1730 DURU, B., ALKAN, A., 20. Yüzyýl Kenti, s.9731 a.g.e, s.7832 ÖZDENÖREN, R., Kent Ýliþkileri, s.31

KENTLEÞMEModern Kent Yönetimi - I 15Kentleþme, çok deðiþik tanýmlarý bulunan bir kavramdýr. Sosyolojik, e-konomik ve demografik açýlardan yapýlmýþ birçok taným bulunmaktadýr. Butanýmlarýn her biri konuyu belirli bakýþ açýlarýndan ele almaktadýr. Oysakentleþme, bütün bu bakýþ açýlarýný bünyesinde bulunduran bir geliþme olduðuiçin, kýsýtlý bakýþ açýlarý ile yapýlacak her tanýmlama beraberinde eksiklikleride bulunduracaktýr.Kentleþme konusunda yapýlan baþlýca tanýmlar þunlardýr:Çeþitli nedenlerle kýrsal kesimlere yönelen göç sonucunda, bir taraftanmevcut kentlerin nüfus ve alan itibarýyla büyümesi, diðer taraftan da köy, kasabavb. yerleþim birimlerinin giderek büyümesi sonucunda kente dönüþüp,mevcut kent sayýsýnýn artmasýdýr. 33Milli gelir ve istihdam yapýsýnda, aðýrlýðýn tarýmdan hizmetlere ve sanayiyekaymasý ile ilgili evrensel ve sayýsallaþtýrýlabilir bir süreçtir. 34“Bazý yoðunluk ve büyüklük deðerlerinden baþlayarak nüfusun alansalyýðýlmasý; kent kültürü olarak tanýmlanan bir dizi deðer yargýsý, davranýþ veeðilimin yayýlmasý.” 35Kentleþme dar anlamda kent sayýsýnýn ve kentlerde yaþayan nüfusun artmasýnýifade etmektedir. 36 Fakat kentleþme sadece demografik bir olgu olmayýp,ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel bir sürecin ifadesidir. Kentleþme sadeceinsanlarý kent olarak adlandýrýlan yerlere çekme sürecini belirtmeklekalmamakta, insanlarýn kentin yaþam biçimini benimsemesi anlamýna da gelmektedir.37 Oysa kentleþme toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve kültüreldönüþümüdür. Hem kýrsal bir toplumun kentsel bir topluma dönüþme sürecihem de kentsel mekânýn ve toplumsal pratiðin deðiþme ve evrimleþme sürecidir38 . Dolayýsýyla kentleþmeyi; “sanayi ve ekonomik geliþmeye koþut olarakkent sayýsýnýn artmasý ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doðuran,toplum yapýsýnda artan oranda örgütleþme, iþ bölümü ve uzmanlaþma33 NADAOÐLU, Halil, ve diðerleri, Mahalli Ýdarelerin Yeniden Yapýlandýrýlmasý, TOBB, Ýstanbul 199634 BAL, H., Kent Sosyolojisi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002, s.5135 DÝNÇER, Yüksel, Doç. Dr., Kent, Kentleþme ve Kent Planlamasý, Sivil Toplum Ýçin Kent, Siyaset ve Demokrasi Seminerleri,Demokrasi Kitaplýðý-WALD Yayýnlarý,Ýstanbul 1999, s.34336 ERKAN, Rüstem, Yrd. Doç. Dr., Bilim Adamý Yayýnlarý, Ankara 2002, s.1937 DURU, Bülent, ALKAN, Ayten, 20. Yüzyýl Kenti, Ýmge Kitabevi, Ankara 2002, s. 8138 BAL, H., Kent Sosyolojisi, s.52

16 Modern Kent Yönetimi - Iyaratan, insan davranýþ ve iliþkilerinde kentlere özgü deðiþikliklere yol açanbir nüfus birikim süreci” 39 olarak tanýmlayabiliriz.Kentleþme, sanayi devrimi ile baþlayan, sanayileþme ve modernleþmeninyarattýðý toplumsal bir olgudur. Sanayi devriminin birçok etkisinin yaný sýraüç önemli sonucu olmuþtur. Üretimde yenilik, sosyal yapýda farklýlýk ve nüfusmobilitesinde hýzlýlýk olarak tespit edilebilir 40 .Sanayileþme ile birlikte öncelikle üretim tarzýnýn niteliði deðiþmiþtir. Ü-retim, evden/küçük imalathanelerden fabrikalara taþýnmýþ, yani geleneksel ü-retim kollarýndan modern üretim kurumlarýna bir geçiþ yaþanmýþtýr. Yavaþ vetekil üretimden hýzlý ve seri üretime geçilmiþtir. Bu unsur karlýlýk, verimlilik,kalite ve kapasitede önemli artýþlara ve deðiþikliklere neden olmuþtur. Üretimve istihdamda aðýrlýk tarýmdan sanayi ve hizmet sektörüne kaymakta, tarýmtoplumlarý yerine endüstri toplumunu ve gelecekte de bilgi toplumunu o-luþturmaktadýr.Sanayileþmenin ikinci önemli etkisi sosyal yaþamda meydana getirdiðideðiþikliklerle kendini göstermiþtir. Üretim tarzýnýn niteliðinde ve niceliðindemeydana gelen bu deðiþimler, siyasal ve ekonomik düzende yeni yapýlanmalarayol açmýþ; milliyetçilik ve ulus devlet modeli, bu yapýlanmalarýn ö-nemli sonuçlarý olarak ortaya çýkmýþtýr. Bu da yeni sýnýflarýn, çeliþkilerin veçatýþmalarýn baþlangýcý olmuþtur. Bu deðiþikliklerin en önemlileri, sosyalyapýda farklýlaþma (yani homojen toplum yapýsýndan heterojen toplum yapýsýnageçiþ); iþ bölümü ve uzmanlaþmada görülen artýþ ve çeþitlenmedir. Bunedenle eðitimin ve öðretimin önemi artmýþ; bununla birlikte doðuþtan kazanýlanstatülerin önemi azalmýþtýr. Bu uygulama ile birlikte toplumdakibinlerce kurum, statü ve rol arasýndaki iliþkileri bir düzene baðlayan sistem,bürokrasi olarak ortaya çýkmýþ ve þekillenmiþtir. Geleneksel geniþ aile,kentsel çekirdek aileye dönüþmüþ, orta sýnýflaþma artmýþ, sosyal hareketlilikhýzlanmýþtýr.Sanayileþmenin en önemli üçüncü sonucu ise, nüfus hareketliliðinin fizikimekânlarda ve çevrede yarattýðý deðiþikliklerdir. Diðer bir deyiþle kentleþmedir.Sanayileþme ile birlikte kýrdan kente yoðun göçler yaþanmýþ, kentlerinnüfus emme kapasiteleri (fabrikalar) giderek artmýþtýr. Nüfus emme kapasiteleribir yandan gelen nüfusu absorbe etmeye ve dönüþtürmeye çalýþýrken;öte yandan kitle iletiþim ve ulaþýmýndaki yeniliklerin de etkisiyle yeni39 KELEÞ, Ruþen, Kentleþme Politikasý, Ýmge Kitabevi, Ankara 1992, s.2240 ÖZER, A., Güneydoðu’da Kentleþme(me) Dramý, s.1

Modern Kent Yönetimi - I 17göçler için çekim alanlarý haline gelmiþtir. Kentler eski yapýlarýndan kopmuþhem fiziki hem de yoðunluk ve iþleyiþ açýsýndan yeni görünümler almýþtýr 41 .Kentleþme sanayi toplumlarýnýn bir ürünüdür. Ayný zamanda sanayileþmede kentlerin bir ürünüdür. Kentleþme ve sanayileþme birbirlerini üreten,geliþtiren olgulardýr. Kentleþme toplumsal deðiþmenin hem nedeni hem debir sonucudur 42 .Sanayileþme olgusu toplumsal yapýyý bütünüyle deðiþtirdi. Bireyler sosyalhareketlilik içinde yetenek ve baþarýlarý ölçüsünde yüksek statülere ulaþmahakkýný elde ettiler. Ekonomi serbest pazarýn doðasýna uygun olarak yarýþmacýve üretken hale geldi. Teknolojik ilerlemeler üretimin ulusal ve uluslararasý pazaradönük olmasýný saðladý. Mal ve hizmetlerin üretiminde uzmanlaþma arttý.Eðitim kentte yaþayan tüm yurttaþlar için organize edildi. Kitle iletiþim sistemisözlü iletiþimden daha etkili oldu. Tüm bunlar, sanayi toplumunun kentleriniortaya çýkardý. Bu kentlerin oluþturma sürecine kentleþme diyoruz 43 .Kentleþmenin þekli boyutunu nüfus hareketliliði oluþturmaktadýr. Demografikdönüþümle kitlelerin kýrsal kesim dýþýnda bir yerleþim biriminde ö-bekleþmesi kentleþmenin sadece bir ayaðýný oluþturur. Þekilsel kentleþme tekbaþýna yeterli deðildir. Kentleþme, üç farklý dönüþümü içermektedir. Demografikaçýdan kentleþme, özellikle kýrdan kente yaþanan göçlerle beslenennüfus yoðunluðunu ifade eder. Sosyal açýdan kentleþme, farklýlaþma, uzmanlaþma,örgütlenme sürecini kapsayan bir dönüþümü ve davranýþ biçiminiiçermektedir. Ekonomik açýdan kentleþme, tarým dýþý faaliyetlerin (sanayive hizmetler sektöründe) yoðunlaþmasýdýr. Kentleþmenin tam olarak gerçekleþmesisosyo-kültürel ve ekonomik dönüþümle mümkündür. Kentleþmedensöz etmek için bu üç unsurun bir arada asgari düzeyde gerçekleþmiþ olmasýgerekir. Bu koþullardan birinin (veya ikisinin) gerçekleþmiþ olup, diðerleriningerçekleþmemesi durumunda, tam ve doðru anlamýyla bir kentleþmedenbahsetmek söz konusu deðildir 44 .Kentleþmenin SebepleriKentleþmenin birçok sebebi bulunmaktadýr. Ne tek baþýna sanayide veteknolojide yaþanan geliþmeleri, ne ülkenin siyasal yapýsý ve ne de diðer sos-41 ÖZER, A., Güneydoðu’da Kentleþme(me) Dramý, s.142 AYDOÐAN, A. Þehir ve Cemiyet, s.1343 BAL, H., Kent Sosyolojisi, s.6144 ÖZER, A., Güneydoðu’da Kentleþme(me) Dramý, s.1

18 Modern Kent Yönetimi - Iyal ve kültürel gerekçeler, kentleþmenin tek sebebi olarak algýlanamaz. Herne kadar batý ülkelerinde kentleþmenin temel nedeni sanayi devrimi ile baþlayansüreç ise de, özellikle Türkiye gibi geliþmekte olan ya da geliþmemiþülkelerde yaþanan kentleþmenin birçok sebebi bulunmaktadýr.Kentleþmenin sebepleri baþlýca aþaðýda belirtilen þekilde gruplandýrýlabilir.1. Kýrsalýn ÝticiliðiKentleþmede kýrsalýn nüfusu tutamamasý ve kendi dönüþümünü saðlayamamasýönemli bir faktördür. Kýrsaldaki nüfus adeta kentlere doðru itilmektedir.Bunda etkili olan hususlardan birisi tarýmda yaþanýlan teknolojik dönüþümdür.Traktör ve biçer-döver gibi araçlarýn tarýmda kullanýlmaya baþlanmasýgizli iþsizliði doðurmuþ, açýða çýkan nüfus kentlere yönelmiþtir. Toprakyetersizliði ve topraðýn miraslarla parçalanmasý veya Karadeniz Bölgesi’ndekigibi topraðýn mevcut nüfusun ihtiyaçlarýný karþýlayamamasý kýrsalýn iticiliðiniartýrmaktadýr. Yine kýrsal kesimdeki duraðan yaþam ve aþýrý nüfus artýþýbu yörelerin nüfus ihracýna sebep olmaktadýr.Özellikle Türkiye gibi geliþmekte olan ülkeler için kýrsalýn iticiliðikentleþme açýsýndan çok önemli bir etkendir. 45 Az geliþmiþ ülkelerde, tarýmýnverimliliði ve kiþi baþýna düþen tarýmsal gelir, köylüyü köyünde tutmayayetmeyecek kadar düþüktür. Gelecek için güvence bulamayan nüfusukent merkezlerine çeken nedenlerin arasýnda ekonomik gerekçelerde yer almaktadýr.46 .2. Çekici Sebepler ve Kent OlanaklarıKentler fýrsat, imkân ve olanak açýsýndan kýrsaldan zengindir. Eðitim,saðlýk ve kültür alanýnda çok çeþitli alternatif ve kaliteli hizmet kentlerdemevcuttur. Yaþam kalitesinin, gelir seviyesinin ve konforun yüksek olmasýkentleri cazip mekânlar haline getirmektedir. Kentler ticaret, turizm ve sosyalyaþamýn geliþmiþ olduðu yerlerdir. Büyük sanayi kuruluþlarý ulaþým, iletiþimve altyapý yeterliliði sebebiyle büyük kentlere yakýn yerlerde kurulmaktadýr.Bu da istihdamýn kentlerde yoðunlaþmasýna sebep olmaktadýr.Kentler çocuklarýna iyi eðitim vermek isteyen, kaliteli saðlýk hizmeti almakisteyen veya iþ bulma umudunda olan insanlarý kendine çekmektedir.45 KONGAR, Emre, 21. Yüzyýlda Türkiye, Remzi Kitabevi, Ýstanbul 2001, s.55146 ERKAN, R., Kentleþme ve Sosyal Deðiþme, s.68

Modern Kent Yönetimi - I 19Türkiye nüfusunun yaklaþýk beþte birini barýndýran Ýstanbul, sadece ülkenindeðil, bölgenin de çekim merkezidir. Ticaret, sanayi, finans, kültür veher türden beþeri mübadele Ýstanbul’un zengin ve hareketli mekânlarýndasürmektedir.Sanayileþmekte olan toplumlarda, kentlerdeki iþ olanaklarý, köylük yerlereoranla daha hýzlý çoðalýr. Ekonomik geliþmeyle birlikte kiþi baþýna düþengerçek gelir yükseldikçe, kentlerde üretilen mal ve hizmetlere duyulanistem, tarým ürünleri istemine oranla fazla olur. Ayrýca üretim sürecinin ussallaþmasýsonucunda, eskiden köylerde görülen birtakým hizmetler kentlerdegörülmeye baþlanýr. Bunun, uzmanlaþma ile yakýndan ilgisi vardýr.Kentin çekiciliðinin bir nedeni de marjinal sektör olarak adlandýrýlan iþkollarýnýn varlýðýdýr. Bu durum nüfusun önemli bir bölümünün, marjinal iþlerolarak adlandýrýlan alanlarda istihdamýna yol açmýþtýr. Marjinal sektörler;iþportacýlýk, hizmetçilik, deðnekçilik, hamallýk ve benzeri gibi örgütlenmiþbir ekonomik yapýdan çýkarýlýp atýlacak olursa ekonominin iþlerliðindeherhangi bir aksamaya yol açmayacak iþler olarak tanýmlanýr. Türkiye’deköyden kente göçü cazip hale getiren nedenlerden biri de kente gelen nüfusunmarjinal iþler sayesinde kendine bir yaþam alaný oluþturabilmesidir. 473. Teknolojik NedenlerDaha önce de vurgulandýðý gibi kentleþmenin en önemli etkeni sanayidevrimi olmuþtur. Sanayi devrimi ile baþlayan teknolojik geliþmeler sonucuüretimin görülmedik oranda artmasý ve maliyetlerin düþmesi ile birbiri ardýnasanayi tesisleri kurulmaya baþlanmýþtýr. Bu tesisler, mallarýn satýþ noktalarýnaulaþtýrýlmasý kolaylýðý ve sanayi için gerekli altyapýnýn kentlerde bulunmasýnedeniyle kentlerde kurulmaya baþlanmýþtýr. Kentlerde kurulan sanayitesisleri, beraberinde büyük ölçekte iþgücü talebini doðurmuþ ve bu talepde kentte karþýlanamadýðý için kýrsaldan kente göçler, nüfus akýmý baþlamýþtýr.Sanayinin geliþmesi beraberinde ekonomik geliþmeyi ve nüfus artýþýnýgetirmiþ, bu da yeni iþ kollarýnýn doðmasýna ve mevcut iþ kollarýnýn da artmasýnayol açmýþtýr. Zincirleme olarak yaþanan bu geliþmeler neticesinde,kentlerin nüfusu büyük artýþlar göstermeye baþlamýþtýr.Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çýkan yeni üretim yapýsý, kýrsal alan-47 ERKAN, R., Kentleþme ve Sosyal Deðiþme, s.68

20 Modern Kent Yönetimi - Ilarda emek-yoðun olarak üretilen birçok malzemenin kentlerde kurulan sanayitesislerinde daha seri ve ucuz üretilmesini saðladýðýndan, kýrsaldaki iþyerlerihýzlý bir kapanma süreci yaþamýþ, ortaya çýkan iþsizler de kente yönelmiþtir.Ayrýca teknolojik geliþmeler, ulaþým ve iletiþim alanýnda büyük yeniliklergetirmiþtir. Ulaþým tekniklerindeki geliþmeler þehirleþmeyi iki yönden etkilemiþtir.Her þeyden önce yetersiz ulaþým sebebiyle, sadece çevresi için ü-retim yapan küçük sanayi kuruluþlarýyla, mahalli ticaret alanlarý, ulaþýmdakiilerlemeler dolayýsýyla büyük üretim ve ticaret merkezleri haline gelmiþtir.Diðer taraftan ulaþýmýn kolay ve ucuz olmasý, insanlarýn hareket edebilmeimkânlarýný artýrmýþtýr. Böylece, kentlerden köylere ulaþým kolaylaþmýþ, buhem kentle iliþkiyi artýrmýþ hem de göçü kolaylaþtýrmýþtýr.Fikirlerin, bilgilerin ve tecrübelerin insanlar arasýnda yayýlmasý ve deðiþtirilmesihizmet üretiminin esaslý unsurlarýndan biri olmuþtur. Diðer bir a-çýdan þehirler, bu fikir ve bilgilerin hem geliþtirildiði hem de yayýldýðý merkezlerdir.Aracý faktörler olarak da deðerlendirilen bu açýlýmlar, kentleþmesürecinde rol oynayan diðer faktörlerle beraber göz önünde bulundurulduðunda,özellikle bu dönemde geliþen biliþim teknolojileri sayesinde bireylerinkentlere katýlýmýnda çaplý bir deðiþimin taþýyýcýsý durumuna gelmiþtir.Ulaþým alanýndaki deðiþmeler, insanlarýn kolay yer deðiþtirmelerini saðlamaklabirlikte; kýrsal kesimin ekonomik açýdan pazara açýlmasýný da kolaylaþtýrmýþtýr.Bu da kentle etkileþimin artmasýna yol açmýþtýr. Ulaþým ve haberleþmealanýnda saðlanan ilerlemeler kentleþmeyi etkileyen önemli öðelerdir.484. Siyasal SebeplerKentleþmenin önemli nedenlerinden birisi de siyasi alanda yaþanan geliþmelerdir.Merkezi idare bazen kentleþmeyi teþvik etmiþ, bazen de bu konudaistekli olmamýþtýr. Örneðin Cumhuriyet’in ilk yýllarýnda merkezi idarekýrdan kente nüfus akýþý saðlayacak ekonomik ve sosyal deðiþikliklerden rahatsýzolduðu için, nüfusun aðýrlýklý olarak köylerde yaþamasý yolunda politikatakip etti. Buna mukabil kýrsal kesimde önemli oranda destek elde edenDemokrat Parti, seçmen tabanýnýn talepleri doðrultusunda kentleþme yolundapolitika takip etmiþtir. Ülkemizde kentlerin hýzlý geliþimi de 1950’li yýllardabaþlamýþtýr.48 ERKAN, R., Kentleþme ve Sosyal Deðiþme, s.70

Modern Kent Yönetimi - I 21Osmanlý’da köyden kente göçü zorlaþtýran yasalar bulunmaktaydý. 49 Köydeyaþayanlar, köyü terk ettiði takdirde bir bedel ödemekle yükümlü tutulmaktaydýlar.Bu da kentleþmenin önünde önemli bir engel teþkil etmekteydi.Yine ülkemizde özellikle 1980 sonrasý Güneydoðu bölgesinde yaþanangeliþmeler neticesinde merkezi idare eliyle bu bölgede kentleþme mecbur tutulmuþtur.Bir yandan mezralar ve küçük köyler daha merkezi yerlere toplanýrken,diðer yandan da bu köylerde ve ilçelerde bulunan nüfusun da kentmerkezlerine akmasý teþvik edilmiþtir. Bunun neticesinde de baþta Diyarbakýrgibi iller olmak üzere birçok kentin nüfusu kýsa sürede önemli oranda artýþgöstermiþtir.Gezme, yerleþme ve ticaret özgürlüklerini kýsýtlayan yasalarýn kaldýrýlmasýda kentleþme üzerinde etki yapar. Bunun gibi, yönetimde özekçiliðin,kentleþme üzerinde etkili olduðu bilinmektedir. Paris, Berlin, Moskova, BuenosAires, devlet sistemindeki güçlü özekten yönetim geleneðinin ürünüdür.Ayrýca, kimi kentlere, siyasal kararlarla baþkent statüsü verilmesi de, yalnýzo kentlerin deðil, bulunduklarý tüm bölgenin kentleþmesini hýzlandýrýr. Ankara,Canberra ve Brasilia kentleri bunun en yeni örnekleridir. 1920’de 20 binnüfuslu bir kasaba olan Ankara, baþkent olmasýnýn bir sonucu olarak, 50 yýlda2 milyona yakýn nüfuslu bir anakent (metropol) olmuþtur. Ýç Anadolu’nunkentleþme derecesinin, 1947’de % 11’den, 1997’de % 65.6’ ya çýkmýþ olmasýndada, Ankara’nýn orada bulunmasýnýn, dolayýsýyla baþkent yapýlmasýna i-liþkin siyasal kararýn rolü azýmsanamaz 50 .Kentleþmede siyaset, toprak mülkiyeti, tarým ve sanayi politikalarý, uluslararasýanlaþmalar gibi sebepler de etkin olmaktadýr. Örneðin ülkemizde tarýmalanýna gereken önem verilmemesi neticesinde, bu alanda yaþanan sýkýntýlarkente göçü hýzlandýrýrken, sanayileþme politikasýnda yaþanan çarpýklýklarda (tarým arazilerinin sanayiye açýlmasý gibi) ayný etkiyi göstermektedir.Tarým arazilerinde mülkiyetin belirli ellerde yoðunlaþmasý, çok geniþ bir nüfusunise çok küçük parçalarda toprak sahibi olmasý kýrsalda iticiliðe yol açmaktadýr.5. Sosyo-psikolojik NedenlerSosyo-psikolojik etmenler, köy ve kent yaþam biçimleri, ölçütleri arasýndakiayrýmlardan kaynak alýr. Bunlara genellikle, kentlerin çekici özellikleri49 KELEÞ, Ruþen, Kentleþme Politikasý, s.3250 a.g.e, s.31

22 Modern Kent Yönetimi - Igözüyle bakýlýr. Gerçekten, kentlerin sahip bulunduðu birçok toplumsal vekültürel olanaklar ve hizmetler çok çekicidir. Kentlerin özgür havasý, dahageniþ bir kümenin üyesi olma duygusu, kentli olmanýn gururunu paylaþma,bu etmenlerin baþlýcalarýdýr. Kimi yerlerde ise, köyden kente göç etmeye, belirlibir toplumsal aþaðýlýk duygusunu ortadan kaldýran bir “yükseliþ” gözüylebakýlýr.Kimi yazarlar 19. yüzyýlýn baþlarýnda Amerikan kentinin, herkesin þansýnýbir kez denediði bir yer olduðuna deðinmektedirler. Bunun gibi, “Ýstanbul’untaþý, topraðý altýn” sözü de büyük kentin çekiciliðini anlatan bir deyimolarak dilimizde yer etmiþtir. Bunun gibi, birçok köylü çocuðu öðrenimlerinitamamladýktan, askerliklerini yaptýktan sonra kentlere yerleþirler. Yurtdýþýnaiþçi gönderilmeye baþlanan son 35 yýlda, yurda dönen iþçilerde de, çoðunluklaaileleriyle birlikte büyük kentlerde yerleþme eðilimi vardýr. Askerealýnan erlerin ailelerine yapýlan parasal yardýmýn, Türkiye’de köyden kentegöçü artýrýcý bir nitelik taþýdýðý da ileri sürülmüþtür.Sosyo-psikolojik nedenler, kentleþme hareketini oluþturan diðer nedenlerinarasýna karýþarak onlarý hýzlandýrýcý ya da aðýrlaþtýrýcý bir etkide bulunur.Günümüzde medya, sosyo-psikolojik nedenleri oluþturan en önemli faktördür.Televizyonun yaygýn kullanýmý ve kolay ulaþýlabilirliði, ayrýca kentedaha önce göç etmiþ olanlarýn kýrsal kesimle iliþkilerinin belli bir ölçüde devametmesi, kentlerin yaþam biçiminin kýrsal alanda iyi bilinmesine yol açmaktadýr.Televizyonun yaygýnlaþmasý ve kýrsal alanda da hemen hemen hereve girmiþ olmasý, insanlarýn baþka yaþam biçimlerinden haberdar olmalarýnýsaðlamýþtýr. Bu durum da kentleþmenin sosyo-psikolojik nedenlerini hazýrlayanve göçe kaynaklýk eden bir faktör olmuþtur 51 .Kentleþmenin SonuçlarýDünyada ve ülkemizde uzun dönemdir kentleþme, yani kýrdan kente göç,kentlerin mekansal ve nüfus olarak artma süreci yaþanmaktadýr. Bu süreç ülkemizaçýsýndan daha hýzlý bir geliþimi göstermektedir.Türkiye’de ve dünyada yaþanan nüfus artýþý ve hýzlý kentleþmeyi ortayakoymak açýsýndan aþaðýdaki tablo ilgi çekicidir. 5251 ERKAN, R., Kentleþme ve Sosyal Deðiþme, s.11652 VURAL, Ahmet, VURAL, Tarýk, Kentleþmenin Sosyo Ekonomik Etkileri, http://paribus.tr.googlepages.com/ulusoy_vural3.doc

Modern Kent Yönetimi - I 23Tablo 1: Çeþitli Ülkelere Ait Nüfus ve Kentleþme OranlarýÜlkelerToplam Nüfus(Milyon)Yýllýk Nüfus ArtýþHýzý (%)Kentsel Nüfus/Toplam Nüfus (%)ÝtalyaJaponyaABDFransaPortekizArjantinMeksikaÇinTürkiyeDünya1980 1998 2015 * 1980-1998 1998-2015 * 1980 199856,4 57,6 54,4 0,1 -0,3 67 67116,8 126,4 124,4 0,4 -0,1227,2 270,3 304,9 1,0 0,753,9 58,8 61,1 0,5 0,29,8 10,0 9,8 0,1 -0,128,1 36,1 42,8 1,4 1,067,6 95,8 120,8 1,9 1,4981,2 1,238.6 1,388.5 1,3 0,744,5 63,5 77,9 2,0 1,24,430.2 5,896.6 7,112.9 1,6 1,176 7974 7773 7529 6183 8966 7420 3144 7340 46Kaynak: Worldbank, World Devolopment İndicators 2000,http//:www.worldbank.org/html/schools/issues.htm.*Tahmini rakamlarHýzlý kentleþme beraberinde avantajlar ve dezavantajlar getirmektedir.Bunlarý kýsaca þu baþlýklar altýnda deðerlendirebiliriz:a. Avantajlar53Daha Fazla Yaþam Alaný Saðlamasý: Kentleþme yatay deðil, dikey geliþmeyiifade eder. Kentleþme sonunda kentlerde yapýlan yüksek katlý binalarbunun tipik örneðidir. Bu sayede canlýlara daha fazla yaþam alaný saðlanmýþolmaktadýr.Enerji Etkinliðinin Yükselmesi: Kentsel geliþme çeþitli açýlardan enerjideetkinliðin artmasýna neden olabilir. Örneðin müstakil bir evin ýsýnmasýndaharcanýlan enerji bir apartmaný ýsýtmak için harcanýlan enerjiden çok dahafazladýr. Burada önemli olan diðer bir nokta apartman dairelerinin optimalbir büyüklüðe sahip olmasýdýr. Günümüzde yapýlan apartman içindeki dubleksdaireler bu tasarrufu saðlamayabilir. Baþka bir örnek toplu taþýmacýlýktýr.Toplu taþýma sonucu tüketilen benzin miktarýnda bir tasarruf saðlanabilir.53 VURAL, Ahmet, VURAL, Tarýk, a.g.m.

24 Modern Kent Yönetimi - IÖzellikle kentleþme ile birlikte ortaya çýkan trafik sorununun da çözümü bireyleritoplu taþýmaya yöneltmektir.Etkili Katý Atýk Yönetim Sistemleri: Kentlerde oluþturulan geri dönüþümmerkezleri, çöpleri belirli bir alana yaymaktansa geri kazanma yollarýnýaraþtýrarak ulusal kaynaklarýn israfýný önleyebilmektedir.Daha Ýyi Sosyal Olanaklar: Eðitim seviyesinin yükselmesi kentleþmeninönde gelen faydalarý arasýndadýr. Kentsel alanlarda doðum oranlarý, kýrsalalanlardan daha düþüktür. Bu ise nüfus artýþýnýn neden olduðu çevreselbozulmalarý azaltan bir etmendir. Bireylere kentlerde sunulan aile planlamasýeðitimleri, kýrsal alanlardan daha fazladýr. Kentleþme bireylere iþ bulmadada daha iyi olanaklar saðlayabilir. (Özellikle ülkemizde Ýstanbul, Ankara gibibüyük þehirlerimizin yoðun göç almasýnýn nedeni kýrsal kesimde yaþayanve yeterli olanaklara sahip olamayan halkýn kentlerde iþ bulma ümididir.)Kentleþme yukarýda anýlanlar yanýnda bireylere daha iyi saðlýk hizmeti vedaha iyi bir sosyal yaþam da saðlayabilir.b. DezavantajlarýÝklim Üzerindeki Etkiler: Kentleþme sonucu ortaya çýkan yapýlanma a-þýrý ýsýnmaya neden olmaktadýr. Örneðin; yollar, binalar, kaldýrýmlar gün boyudepoladýklarý enerjiyi geceleyin serbest býrakarak iklimin aþýrý ýsýnmasýnaneden olmaktadýr.Hava Kirliliði: Hava kirliliði kentlerin temel sorunlarýndan birisidir.Su Kaynaklarý Üzerindeki Etkiler: Kentleþme sonucunda ortaya çýkanen önemli problemlerden biri de su kaynaklarýnýn kirlenmesi ve azalmasýdýr.Özellikle büyük kentlerde yaþanan aþýrý su tüketimi su kaynaklarýný tehdit e-der boyutlara ulaþmýþtýr. Kentlerde yaþanan çarpýk yapýlanma suyun hidrolojikdöngüsünü de bozmaktadýr. Suyun kirlenmesine neden olan en büyük etkenise laðým sularýdýr.Topraklar ve Kýr Arazileri: Günümüzde, dünyadaki toplam arazininyaklaþýk %1’ini kentler kaplamaktadýr. Kentsel geniþlemenin bugünkü hýzýyladevam etmesi dünya üzerindeki yaþanabilir yerlerin azalmasýna neden olacaktýr.54Maliyetlerin Artýþý: Kentlerin ölçüsüz ve aþýrý bir þekilde büyümesinin54 AKDOÐAN, Y., Kentleþme Raporu, s.11

Modern Kent Yönetimi - I 25bir diðer olumsuz etkisi de artan maliyetler nedeniyle ekonomik ve mali açýdanek yük getirmesidir. Þöyle ki; belirli bir büyüklüðü aþan mahalli idarelerdekiiletiþim güçlükleri, yoðun bürokrasi ve politik baskýlar sonucu artanpersonel sayýsý verimliliði düþürürken maliyetlerin giderek artmasýna nedenolmaktadýr.Kentleþmenin neden olduðu bu sorunlarýn çözümünde çok sayýda yöntemönerilmektedir. Bunlarýn bir kýsmý kentlerdeki yoðun nüfusun azaltýlmasýve geniþlemenin önlenmesi hareketi (Kentlerin Amenajmaný) olarak isimlendirilirken,bir kýsým çalýþmalar ise yeni kentler kurulmasýný önermektedir.55 Çarpýk Yapýlaþma: Kentlerin hýzlý büyümesi, kentte yapýlara olan talebinartmasý ve buna paralel olarak da rantýn yükselmesi imara aykýrý, kaçakyapýlaþmayý beraberinde getirmektedir. Özellikle kent yönetimlerinin yetersizkalmasý durumunda bu geliþme kent yaþamýný ciddi tehdit eder boyutlaraçýkmaktadýr.Çarpýk yapýlaþma birkaç türlü gerçekleþmektedir.* Gecekondulaþma: Özellikle Türkiye için önemli bir sorun olan gecekondulaþma,çarpýk yapýlaþmanýn somut örneðidir. Gecekondu, imar ve yapýiþlerini düzenleyen mevzuata ve genel hükümlere uyulmadan, kendisine aitolmayan arazi veya arsalar üzerinde, arsa sahibinin rýzasý alýnmadan yapýlanruhsatsýz yapýlara denir. 56* Ýmara aykýrý yapýlar: Bir parselde, imara göre olmasý gerekenden dahafazla inþaat yapýlmasý sonucu oluþan çarpýk yapýlar.* Aþýrý Ýmar izni: Bazý alanlara verilen ve yoðunluðu artýran aþýrý yüksekimar izinlerinden kaynaklanan çarpýk yapýlaþma.Sosyalizasyon Sorunu: Sosyalizasyon, bir ferdin (duruma göre bir grubun)üyesi olduðu veya olacaðý grup ya da toplumun kültür, deðer ve normlarýnýöðrenerek o toplumun aktif bir üyesi haline gelmesidir. Baþka bir tanýmagöre toplum hayatýna hazýrlanma sürecidir. 57Hýzlý kentleþme, kýr nüfusunun kentlere toplum hayatý açýsýndan kýsa sayýlabilecekbir süre içinde akmasý kentlerde yaþayanlar arasýnda kültür, de-55 VURAL, Ahmet, VURAL, Tarýk, a.g.m.56 ÖZKAYA, Eraslan, Ýmar Kanunu Þerhi ve Mevzuatý, Seçkin Yayýnevi, Ankara 1997, s.4557 http://sifirforum.com/sosyoloji/sosyallesme_yada_sosyalizasyon-t7665.0.html

26 Modern Kent Yönetimi - Iðer ve norm uyumsuzluðuna yol açmaktadýr. Kýrdan kente göç eden ailelerkent çevresinde oluþturduklarý ‘gecekondu’ olarak nitelendirilen alt yapýsýeksik, fiziki þartlarý olumsuz olan yerleþim bölgelerinde yaþamlarýný zor þartlaraltýnda sürdürmeye çalýþýrlar. Köy ve kentteki insan iliþkileri, deðer yargýlarýfarklýdýr. Bu iki yerleþim biriminin gerektirdiði beceri, bilgi ve deneyimlerbirbirine uymaz. Kýrdan kente yaþanan göçlerin oluþturduðu kültürçatýþmalarý, gecekondulaþma, yöresel gelenek ve görenekler, ekonomik bunalýmlarberaberinde aile kurumu baþta olmak üzere gerek bireylerde ve gereksetoplumsal kurumlarda problemlere yol açar.Daha iyi yaþama özlemi içinde þehre göç eden aile geldiði yerde tam o-larak umduðunu bulamamakta, þehirde yeni ve katlanýlmasý güç sorunlarlakarþý karþýya kalmaktadýr. Örf ve adetlerine sadýk, kapalý ve özel bir toplumsalyaþam biçimine sahip gecekondunun çekirdek ailesi geniþ kýrsal ailedende, kentin modern çekirdek ailesinden de farklý bir kültüre sahiptir. Göç ettiðiþehre uyum güçlüðü içindedir. Özellikle iþsizlik ve yetersiz gelir düzeyibu uyumu daha da zorlaþtýrmaktadýr. Kentin insan yaþamýný kolaylaþtýrankonforunun çekiciliðine özenmekte, ancak kentteki gelenek ve göreneklerinkýrsal kesimdekilere uymamasý nedeniyle ayný zamanda kent deðerlerini yadýrgamaktadýr.Erkek otoritesini yitirmekten korkmakta, kadýn ve çocuklardaha baðýmsýz olmak istemektedirler. 58Sosyal hayatta yaþanan bu geliþmelerin etkisi ile kentlerde özelliklegençler ve çocuklarda ciddi travmalar yaþanabilmekte, sosyal dayanýþmanýnkentlerde zayýf olmasý sebebi ile de dar gelirli aileler baþta olmak üzere dezavantajlýkesimler ciddi sýkýntýlar yaþamaktadýr.KENTLÝLEÞME VE KENTLÝLÝK BÝLÝNCÝKentlileþme tanýmýnda ortak bir yaklaþým bulunmamaktadýr. Kentlileþmeyimekânsal aðýrlýklý bir süreç olarak tanýmlayanlar bulunmakta ise de,sosyal, kültürel ve ekonomik özellikler yönüyle tanýmlayanlar da vardýr vebu tanýmlama daha uygundur.Mekânsal aðýrlýklý tanýmlamaya göre; kente göç ile birlikte baþlayan nüfusdinamiðinin kentin belli bir kesiminde kararlýlýk kazanmasýna kadar sü-58 CEYLAN, Cesur, Türkiye’de Son 20 Yýl Ýçerisinde Kýrsal Alanlardan Kent Merkezlerine Yapýlan Göçlerin Çocuk SuçluluðuÜzerindeki Etkileri Nelerdir?, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/turkiyegoc.htm

Modern Kent Yönetimi - I 27regelen aþama “kentlileþme” olarak adlandýrýlabilir. Bu kente göç eden nüfusunyeni koþullara uygun iliþkiler biçimi geliþtirerek kentin bir öðesi olma,toplumsal deðiþme, uyum ve bütünleþme sürecidir 59 . Görüldüðü gibi, tanýmher ne kadar sosyal ve kültürel özellikleri kapsamakta ise de, temel vurgumekana iliþkindir. Oysa, kentlileþme, sadece kentte yaþama ya da kentin bellibir kesiminde yaþamaya karar kýlma ile sýnýrlý deðildir. Hatta bu süreç,kentlileþmenin temel zeminini oluþturmakta ise de, asýl özellikleri kültürelsosyalboyutlarda ortaya çýkmaktadýr.Sosyo-kültürel açýdan kentlileþmenin tanýmýný, kente göç edenlerin vekentte yasayanlarýn, kent toplumunun deðer-norm sistemini, kentli insanýndüþünme, davranýþ biçimlerini ve giderek yaþama biçimini” 60 benimsemesidir.Kentlileþme, ekonomik ve sosyal olmak üzere iki ana boyutludur. Ekonomikbakýmdan kentlileþme kiþinin geçimini tamamen kentte ve kente özgüiþlerde saðlýyor duruma gelmesiyle gerçekleþir. Sosyal bakýmdan kentlileþmeise kente özgü tavýr ve davranýþ biçimlerini benimsemesi ile gerçekleþir 61 .Kentlileþme, kente göç eden bireyin ya da kentte ikamet eden nüfusundeðiþim süreci sonucu geldiði konumdur. Ýnsanlar, kýrsal alanlarda daha deðiþikekonomik ve sosyo-kültürel yaþam biçimine sahiptir. Daha çok tarýmveya hayvancýlýða dayalý ekonomik hayatýn bir parçasýdýr. Sosyal iliþkiler i-se aile ve komþuluk üzerine bina edilmiþtir. Toplumsa iliþkiler karþýlýklý iþbirliði çerçevesinde sürdürülmekte, kiþiler kendi inançlarýnýn dýþýndaki i-nançlara karþý daha az müsamahakâr yapýdadýr.Kýrsal alanda yaþayan kiþilerin, ortak sahip olduklarý her türlü deðerekarþý sorumluluk hissi daha geliþmiþ düzeydedir. Ortak mekân ve tesisler, istediklerigibi kullanacaklarý yerler deðil, korumak, saygý duymak zorunda olduklarýyerlerdir.Bireysel özgürlükler deðil, özellikle aile içi baðlýlýklar ön plandadýr. Ortakkarar alma ve bu karara uyma geleneði söz konusudur.Kentlerde ise bu özellikler önemli oranda farklýlaþmaktadýr. Dolayýsýyla,kentlileþme kentli insan davranýþlarýnýn bireyde, ailede ve diðer sosyal gruplardageliþmesi sürecini anlatýr. Bunlar ekonomik, sosyal, siyasal, psikolojik,59 ERKAN, R., Kentleþme ve Sosyal Deðiþme, s.2060 BAL, H., Kent Sosyolojisi, s.6461 a.g.e, s.62

28 Modern Kent Yönetimi - Iinançsal ve estetik olmak üzere en az altý boyutta gözlenebilir.Ekonomik davranýþlar; geçimini tarým dýþý alanlarda, yani sanayi ve hizmetsektöründen karþýlar. Ýþgücünün nitelikleri yükselir. Serbest piyasa koþullarýiçinde örgütlü olmayý amaç edinir.Sosyal davranýþlar; aile kurumunu önemser. Aile içi iliþkilerde demokratikdeðer ve tutumlarý geliþtirir. Kadýn-erkek eþitliðinin gereðini yapar. Eðitimedaha çok pay ayýrýr. Toplumda bir statü (mevki) elde etmenin kiþisel baþarýylailiþkili olduðunu bilir ve buna göre kendini geliþtirir. Farklýlaþmalarýdoðal karsýlar. Patronaj türü iliþkilerden sakýnýr. Serbest zamanýný kiþisel vetoplumsal faydaya dönük olarak kullanýr.Siyasal davranýþlar; siyasal toplumsallaþmayý önemser. Haklarýn ve sorumluluklarýnbilincindedir. Oy vermeyi yurttaþ olmanýn gereði sayar. Siyasikurumlarý demokrasinin yerleþmesinde vazgeçilmez yapýlar olarak görür. Siviltopluma özgü organizasyonlarý destekler. Yerel yönetimlerin yetki, olanakve hizmet düzeylerinin yükseltilmesini ister ve sorumluluk alýr. Ulusal ve insanlýðailiþkin sorunlara karþý duyarlýdýr.Psikolojik davranýþlar; yüreðinden çok aklýyla karar verir. Ölçülebilirbaþarýlarý amaçlar, empati yapmasýný (kendini ötekinin yerine koymasýný) bilir.Zamaný bilinçli kullanýr. Özgüvenini geliþtirir. Kendine ait fikirleri önemserve geliþtirir. Bilgi kaynaklarýnýn güvenirliðine ve çeþitliliðe dikkat eder.Geçmiþi deðerlendirir, geleceði önemser ve planlar. Kendini kentli / modernolarak deðerlendirir. Toplumsal normlara genellikle uyar.Ýnançsal davranýþlar; diðer gruplarýn inanç ve pratiklerine saygý duyar.Dinin evrensel mesajlarýný anlamaya çalýþýr. Batýl inançlarý sorgular.Estetik davranýþlar; oturduðu konutun, yaþadýðý kentin çirkinliklerindenrahatsýz olur ve güzelleþtirmek için çaba harcar. Dilini özenle kullanýr. Argove yabancý unsurlardan uzak durur. Beden saðlýðýný önemser, beden bakýmýnýdüzenli yapar. Sanata ve sanatçýya saygý duyar, sanatsal etkinliklerleilgilenir 62 .Sanayi öncesi þehirlerin ekonomik imkanlarý sýnýrlý olduðundan, kýrsalalanlardan þehre gelenler çok azdýr. Bu az sayýdaki insan kýsa sürede þehirkültürü içerisinde eritilerek, þehirli tutum ve davranýþlarý benimsemesi mümkünolmuþtur. Kentlerin etkinliðini ve denetleme gücünü yitirdiði durum ve62 BAL, H., Kent Sosyolojisi, s.65-66

Modern Kent Yönetimi - I 29zamanlarda; kentlileþemeyen kentliler (gecekonducular veya varoþlar ve iþsizler)kendi sorunlarýný kendi bildikleri gibi çözümlemeye baþladýlar 63 .Köylü nüfusun kente gelmesi ve emeðini arz etmesi ve hatta iþ bulmasýonun kente uyumu için yeterli olmamaktadýr. Kültürel bir deðiþim geçirmesikentli yaþam kalýplarýný benimsemesi, kentin fýrsatlarýný deðerlendirebilmesigerekmektedir. Bu kýsa sürede gerçekleþen bir olgu deðildir. Birkaç nesil i-çinde gerçekleþmektedir. Bu sorunlar alanýna kentlileþememek, ikili kent yapýsý,bütünleþmemiþ kentler vb. kavramlar kullanýlarak yaklaþýlmaktadýr 64 .Kentlileþme SüreciKentlileþmenin gerçekleþmesi için gereken aþamalar vardýr. Bunlarýn ilki,kente gelen nüfusun, burada karar kýlmasýdýr. Kentte kalýcý olmayý düþünmeyenkiþilerin, kentli olma, kentli davranýþ kalýplarýný sahiplenme gibi birgayret ve arzusu olmayacaktýr. Kentte karar kýlýnmasý için ise, kiþilerin gelecekleriaçýsýndan kentin onlara ümit vaat etmesi gerekmektedir. Geleceðininköyünde deðil, geldiði kentte olduðuna inanan kiþiler, kendilerini kent ilebütünleþtirme ihtiyacýný hissetmeye baþlarlar.Kentlileþmenin bir baþka aþamasý da ekonomiktir. Kiþinin kentte yaþamasýnýanlamlý kýlacak bir iþ sahibi olmasý ve bu iþin de kentli tarafýndan o-lumlu görülmesi gerekmektedir. Ýþportacýlýk, deðnekçilik ve benzeri iþler, kiþininkentle uyumuna engeldir.Bireylerin kentlileþebilmesinin önemli unsurlarý arasýnda eðitim ve kültürdüzeyi de yer almaktadýr. Bunlarsa uzun bir süreç sonunda elde edilebilenözelliklerdir. Dolayýsýyla özellikle ilk nesillerde kentlileþmeyi beklemekgerçekçi bir yaklaþým deðildir.Bireyin, kente özgü davranýþ kalýplarýný edinmesi, kentlileþmenin son a-þamasýdýr. Bu aþama da bir nesilde gerçekleþemeyecek kadar uzun bir süreçgerektirmektedir. Ýnsan davranýþlarý alýþkanlýklarý sonucu edinilir ve bu edinimlerde çok zor deðiþtirilebilir. Kýrsal alanda, kýrsala ait davranýþ kalýplarýnýedinmiþ kiþilerin kent davranýþ kalýplarýný edinmesi hayli zordur.Bireyin kente özgü davranýþ kalýplarýný edinmesi, kültürel ve sosyal dünyasýndakente özgü geliþmelerin yaþanabilmesi için, sosyal aktivitelere dahilolmasý önemli bir unsurdur. Kentler bireysel iliþkilerin deðil örgütlü birlikte-63 YILMAZ, Ç., “Çaðdaþlýk”, geocities.com/cetinyilmaz_2000.64 TARÝH VAKFI, Türkiye’de Ýç Göç, s.17

30 Modern Kent Yönetimi - Iliklerin alanýdýr. Bu alanda yer alamayan birey, kendini dýþlanmýþ hissetmeyeve buna karþý savunma mekanizmalarý geliþtirmeye baþlar. Bu ise, kentlileþmeninönündeki en önemli engellerden birisidir.Kentlileþme, özellikle kýrsaldan gelen nüfus açýsýndan uzun bir süreci vehatta birkaç nesil geçmesini gerektirdiðine göre, kentlileþmeden önce kentlilikbilincinin kazanýlmasýna önem verilmesi gerekmektedir. Bundan sonrakibölümde inceleneceði gibi, kentlilik bilinci, kiþinin kendini kente karþý sorumluve kenti de kendisine ait hissetme durumudur. Bu bilinç, kentlileþmesürecini hýzlandýran bir olgudur.Kentlileþme SorunlarýGöç sýradan bir toplumsal olay deðildir. Göçle birlikte hem göç veren,hem de göç alan yerde son derece karmaþýk sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Ortayaçýkan yoðun toplumsal sorunlar davranýþlar, kurumlar ve yapýlar üzerindekalýcý ve köklü tesirler meydana getirmekte dinamik bir toplumsal hareketliliðeyol açmaktadýr 65 .Köyden þehre gelenlerle birlikte kamu kurumlarýndan hizmet talebindeyoðun bir patlama ortaya çýkmaktadýr. Köyde yaþayan bir kiþinin devlettentalep ettikleri son derece sýnýrlý ve sayýlý hizmetlerdir. Köyün yolu yoksa yolistemekte, okuluna öðretmen, camisine imam, elektrik, su, telefon ve benzerisayýlý hizmetleri talep etmektedir 66 .Bu kiþi þehre geldiðinde kamudan talep edeceði hizmetlerde bir patlamayaþanmaktadýr. Öncelikle konut istemekte, iþ istemektedir. Ýnsanlar caddeler,su ve kanalizasyon sistemleri, evinde suyun düzenli akmasýný, her gün çöpününalýnmasýný istemekte, polis korumasý, yangýn emniyeti, parklar ve oyunalanlarý, meydanlar, çocuðuna iyi okul istemekte, kütüphaneler, sinema, tiyatroistemekte, iþine gitmek için þehir içi ulaþým aracý, ulaþým sistemleri,yerel hizmetlerin aksamadan verilmesini talep etmekte, tam bir talep patlamasýortaya çýkmaktadýr. Endüstri Devrimi’ne eþlik eden bir kentsel büyümehýzý, tüm bu konularda, daha önce görülmemiþ birçok sorunu da beraberindegetirdi 67 . Bütün bu taleplere cevap vermek durumunda olan yerel ve merkeziidare birimleri, bu talep patlamasý karsýsýnda bunalmakta, hizmet üretmedeyetersiz kalmakta, finans. eleman, kaynak, araç-gereç sýkýntýsý içine düþmek-65 DURSUN, D., Ýstanbullu Dergisi, sayý 2, s.3066 a.g.y, sayý 2, s.30-3167 AYDOÐAN, A. Þehir ve Cemiyet, s.40

Modern Kent Yönetimi - I 31te, mühendislik, hukuk, finans ve toplumsal huzura iliþkin birbirleriyle baðlantýlýsorunlarý ele alacak daha karmaþýk bir idare sistemi zorunlu hale gelmektedir.Otuz yýl içinde nüfusun yarýsý köylerden þehirlere geldiðine göre þehirlerdekihizmetlerde buna baðlý olarak bir hizmet artýþýnýn olmasý gerekirdi.Yeni kurumlar tesis edilmeli, kaynaklar bulunmalý, elemanlar yetiþtirilmeli,toplumdaki bu hareketliliðe uygun olarak kamusal hizmet üreten birimler geliþmelereayak uydurmalý idi. Ama bunun böyle olduðunu söylemenin ne kadarzor olduðu açýk. Kamu kurumlarýnýn toplumdaki geliþmelere adapte olmasýpek kolay olmamakta, araçla ciddi bir zaman farký ortaya çýkmaktadýr.Devlet her zaman olaylarýn arkasýndan gitmektedir 68 .Kentli Davranýþ KalýplarýGöç olayýnýn maddi planda yarattýðý sorunlar, karmaþalar ve sonuçlar birdinamizm kaynaðý olmakla birlikte kaosun ve çöküþün de sebebi olabilmektedir.Aslýnda göçün en önemli neticesi, onun birey ve toplumsal davranýþlar,tutumlar ve eðilimlerde meydana getirdiði köklü deðiþimler ve dönüþümlerdegözlenebilir 69 .Ýnsan davranýþlarýnýn, içinde yaþanan toplumsal ortamdan baðýmsýz olmadýðý,mevcut þartlarýn büyük bir etkisinin bulunduðu, toplumsal ortamýndeðiþmesiyle birlikte davranýþ þekillerinde de önemli deðiþimlerin ortayaçýktýðý açýk bir husustur 70 .Kent, insaný zorlu bir hayatý yaþamaya davet ediyor 71 . Gerçekten de köydenþehre gelen insanýn davranýþlarýnda, eðilimlerinde ve tutumunda nasýlköklü deðiþmelerin meydana geldiðini günlük gözlemlerimizle tespit etmekmümkündür. En basitinden þehirli insanýn yürüyüþü ile köyden daha dün geleninsanýn yürüyüþü bile farklýlýklar göstermektedir. Þehir insaný düzgünmekanlarda ritmik yürüyüþe alýþkýndýr; adým atýþlarý belli bir ritme tabidir, a-dýmlarý belli ölçüler içindedir, adýmlarýnda bir düzensizlik göremezsiniz.Köylü insanýn adýmlarý düzensiz, ritimden yoksun, ölçüsüz ve daha hesaplýdýr.Çünkü onun adým atýþlarý düz bir mekanda deðil düzensiz bir yerde cereyanetmektedir. Attýðý her adýmda ayaðýný nereye basacaðýný hesaplayarak,68 DURSUN, D., Ýstanbullu Dergisi, sayý 2, s.3169 a.g.y, sayý 2, s.3170 a.g.y, sayý 2, s.3171 ÖZDENÖREN, R., Kent Ýliþkileri, s.81

32 Modern Kent Yönetimi - Iölçerek ve emin olarak atmaktadýr. Bundan dolayý vücudu tabiat þekillerineve þartlarýna uygun þekilde hareket kazanmýþtýr. Mevcut tabiat þartlarý adetaköylü insanýn davranýþlarýný belirlemekte, onu belli þekillerde davranmak zorundabýrakmaktadýr 72 .Köylü insan için yaðmur, kar, tipi vb. tabiat olaylarý hayatýn bir parçasýnýoluþturmakta ve hayat onlarla anlam kazanmaktadýr. Onun geceleri gökyüzündeyýldýzlarý seyretmesi, ilkbaharda tabiatýn canlanýþýný, sonbaharda sararmayýgözlemesi kozmosla devamlý yüz yüze olmasýna imkan vermektedir.Köylük mekanlarda yaþayanlar doðal ortamda ve hayatýn gerçekliðiyle iç içeyaþamaktadýrlar. Bundan dolayý da onlarýn davranýþlarýnda bir abartý, bir yapaylýk,gereksiz ayrýntý görmek mümkün deðil; hayat neyi gerektiriyorsa onlaryapýlmakta, tabiatla yüz yüze ve iç içe yaþanmaktadýr 73 .Oysaki þehir insanýnýn davranýþlarýnda tam tersi bir form egemendir. Aslýndaþehir baþlý baþýna bir yapaylýðýn eseridir. Þehir bir tasarýmýn, aklýn vehesabýn ürünü olarak ortaya çýkmaktadýr. Caddeler, sokaklar, binalar, yollar,kaldýrýmlar, aðaçlandýrmalar, parklar, eðlence yerleri, dinlenme yerleri, alýþveriþmerkezleri hepsi birer tasarýmýn ürünü. Bütün bunlar insan aklýnýn veçabasýnýn bir baþarýsý elbette, ama yine de doðal deðil. Ýnsaný doðal olandan,kozmostan, daha doðrusu hayattan koparmakta, onu yapay bir ortamda, birbakýma fanus içinde yaþamaya mahkûm etmektedir. Þehrin yapay ve tasarýmürünü olan ortamýnda yaþamak zorunda býrakýlan þehir insanýnýn davranýþlarýda yapay, doðallýktan uzak ve çoðu kez yapmacýk, abartýlý olmaktadýr. Þehirinsaný için ayrýntýlar, “medeni” ritüeller, adap, erkân, yapmacýklýk, anlamsýzdenilecek davranýþ formlarý çok önemlidir. Kiþinin kendisinin bir davranýþýanlamlandýrmasý o kadar önemli deðil, muhataplarýnýn, baþkalarýnýn,daha doðrusu þehirlilerin onu nasýl gördükleri, nasýl bir anlam formuna yerleþtirdikleriönemlidir 74 .Þehirler her þeyden önce en yüksek düzeyde ekonomik iþ bölümününgerçekleþtiði mekânlardýr. Þehir hayatýnýn doðayla yaþam için mücadeleyi,insanlar arasý bir kazanç mücadelesine dönüþmüþtür. Çünkü uzmanlaþma sadecekazanç için bir rekabetten deðil fakat ayný zamanda temeldeki, satýcýnýnayartýlan müþterinin yeni ve farklýlaþmýþ ihtiyaçlarýný celbetmeye çalýþmasýgerektiði gerçeðinden kaynaklanýr. Henüz tüketilmemiþ bir gelir kaynaðý vekolaylýkla deðiþtirilemeyecek bir fonksiyon bulmak için birisinin hizmetle-72 a.g.y, sayý 2, s.3173 a.g.y, sayý 2, s.3174 a.g.y, sayý 2, s.31

Modern Kent Yönetimi - I 33rinde uzmanlaþmak gerekir. Bu süreç kamu ihtiyaçlarýnýn fazlasýyla çeþitlenmesini,seçkinleþmesini dolayýsýyla farklýlaþmayý teþvik eder ki, bu da kaçýnýlmazolarak bu toplum içinde geliþen farklýlýklara yol açar 75 .Kentlerin hýzla geliþmesi ile paralel olarak, birbirlerini yakýndan tanýyaninsan birlikteliði ortadan kalkar. Herkes kendi iç dünyasýnda özel biryaþam biçimi geliþtirir. Mahalleler, aþýrý büyüme ile anlamýný kaybeder. Artýkbirbirini tanýyan mahallelinin yerini, komþusunu bile tanýmayan insan tipialýr.Kazanç ve refah düzeyini yükseltmek, birinci öneme sahip amaç olduðundan,insanlarýn hayatý evlerinden ve arkadaþ iliþkilerinden çok iþ yerindegeçmeye baþlar. Akraba ve komþuluk yerini iþ arkadaþlýðýna býrakýr. Fakatburada da samimi dostluklar yerine rekabet hakimdir. Bu da iliþkilerdegüvensizliði doðurur. Kentli insanýn iliþkileri sürekli bir güvensizliðe dayalýyüzeysellik taþýr. Ýþ dünyasýnýn aðýrlýðý altýnda zamanýn ya çok az yada neredeyse hiç ayrýlmadýðý evler, huzur ve birliktelik mekânlarý olmavasfýný kaybeder. Ýnsanlar ayný evin farklý odalarýnda bireysel yaþamlarýnýsürdürürler.Kent kültüründe, insanýn yaþadýðý kente ait sorumluluk hissi çok düþüktür.Kenti ancak kendi çýkarý söz konusu olduðunda koruma meylindedir.Kente karþý iþlenen suçlara karþý ilgisizdir. Tepki duysa bile bunu aleniyapmaz.Kentli insanlarýn davranýþ kalýplarýnda siyasetin önemli etkisi vardýr. Ý-liþkiler, siyasi kimlikler çerçevesinde yoðunlaþýr.Aralarýnda duygu ya da duyarlýlýk baðlarý olmayan bireylerin birbirlerineçok yakýn bir biçimde yaþayýp beraber çalýþmasý, rekabetin, ilerleme güdüsününve karþýlýklý sömürünün artmasýna yol açar. Bireylerin sorumsuzcadavranmasýný önlemek ve olasý bir düzensizliðin önüne geçmek için biçimseldenetime baþvurma eðilimi vardýr. Saat ve trafik ýþýklarý, kentsel dünyadakitoplumsal düzenimizin birer simgesidirler. Aralarýnda büyük toplumsal farklýlýklarbulunan insanlarýn birbirleriyle sürekli yakýn fiziksel iliþki kurmakzorunda kalmalarý, birbirlerine baðýmlý olmayan çok sayýda insanýn durumunuortaya koyar ve kentteki diðer olanaklara baþvurulmadýkça yalnýzlýðýn artmasýnakatkýda bulunur. Kalabalýk bir yerde yaþayan insanlarýn çok sýk hareketetmeleri türlü anlaþmazlýklarýn çýkmasýna ve bireylerin sinirli olmasýnayol açabilir. Yoðun nüfuslu alanlarda yaþanmak zorunda kalýnmasýnýn getir-75 AYDOÐAN, A. “Þehir ve Cemiyet”, s.180-181

34 Modern Kent Yönetimi - Idiði hýzlý tempo ve karmaþýk teknoloji bu tür kiþisel öfkelerden kaynaklanangerilimi daha da artýrýr 76 .Ýnsan, en tarafgir özellikleri, metropole özgü tuhaf konuþma, geçici hevesve aþýrý özenti gibi aþýrýlýklarý benimsemeye zorlanýr. Bu aþýrýlýklarýn anlamýbu tür bir davranýþýn muhtevasýnda deðil, fakat onun “farklý olma”, “önplanda” yer alma, yoðun ve çarpýcý bir biçimde karakteristik görünme arzusuve böylelikle alakayý celbetme biçiminde beklentisinden açýða çýkar 77 .Þehir, bir ölçüde taþranýn en zeki insanlarýnýn pek çoðunu cezbeden biretkiye sahiptir. Þehirde doðum oranlarý düþerken evlilik ve ölüm oranlarýyükselir. Ahlaki ölçülerin þehirde zayýflamasý muhtemeldir. Pek çok suç, ö-zellikle þehir yaþamýyla birlikte anýlýr: Kalpazanlýk, yalancý þahitlik, zimmet,irtikap ve dolandýrýcýlýk özellikle kente ait suçlardýr 78 .Kentten sýkýldýðýný sanarak tabiata sýðýnmaya teþebbüs eden birinin eylemiaslýnda bir çeliþki üzerine kurulmuþtur. Kentten kaçarak sýðýndýðý tabiattayeni bir kent inþa etmenin hazýrlýðý içine girmiþ olmaktadýr. O hiçbir zamanne ise o olmakla yetinecek yaratýlýþta deðildir. O, kendi halini sürekli birdurumdan ötekine deðiþtirip durur. Bir kenti arkasýnda býrakýrken onun birbenzerini inþa etmeye durmuþtur. O, kendini de bir halden ötekine deðiþtiripdurur 79 .Kentli HaklarýKentleþmenin önemli bir boyutunu sosyolojik dönüþüm oluþturmaktadýr.Ýnsanlarýn sosyolojik olarak kentli olabilmeleri kültürel ve eðitimsel bir sürecigerektirmektedir. Kent halkýnýn kente uyumu deyince vurgulanan hususlardanbirisi kentin fiziki ve doðal yapýsýyla insan unsurunun bütünleþmesidir.Diðer bir husus ise kent halkýnýn kent kültürü edinerek birbiriyle entegreolabilmesidir. Ýnsanlarýn yaþadýklarý kentle ve kent halkýyla bütünleþebilmelerikentleri koruma ve geliþtirme açýsýndan önemli bir noktadýr.Bugün homojen toplumlar üreten, ideolojik ve kültürel yayýlýmý hýzlandýrarakdünyayý küçülten geliþmelerle karþý karþýyayýz: Uluslararasý ulaþým, ticaretve finans; uluslararasý modalar, tüketim mallarý ve yaþam biçimleri; ay-76 DURU, B., ALKAN, A., 20. Yüzyýl Kenti, s.94-9577 AYDOÐAN, A. “Þehir ve Cemiyet”, s.18178 a.g.e, s.9679 ÖZDENÖREN, R., Kent Ýliþkileri, s.78

Modern Kent Yönetimi - I 35ný programlarý yayýnlayan televizyon kanallarý, biliþim teknolojisi ve internet.Bir kentte kökü olduðu ve o kente ait olduðu duygusunu bireyin kaybetmesi,yerel hüner ve sanatlarýn kayboluþu ve nihayet komþuluðun ve güveninyitiriliþi. Bundan dolayý insanlar kaybedilen bu kent duygusunu toplumsalbütünlük ve dayanýþmayý, yerel renk, dil ve anlamýyla yitirilen mekan duygusunuyeniden tesis edebilecek çözüm yollarý aramaktadýrlar. 80 Hýzla deðiþenve küresel yaþam biçimlerine þartlanan yerel kent kültürlerinin korunmasýve özgünlüðünü muhafaza etmesi, diðer yandan kente yeni gelen insanlarýnmevcut kent kültürüne uyum saðlayabilmesi günümüzde çözüm aranansorunlardýr.Son 40 yýldýr süregelen köyden þehre göç olgusu sonucunda Türkiye’dekiþehirli nüfusun toplam ülke nüfusuna oraný neredeyse % 74’e dayanmýþtýr.Bu %74’lük oranýn büyük bir bölümü, geçtiðimiz 20-30 sene içinde þehirlereyerleþmiþtir. Esas olarak daha iyi geçim koþullarý umuduyla þehirlere yýðýlanbu insanlar, içinde bulunduklarý gecekondu ve varoþ ortamý dahilindegerçek anlamda þehirli bir nüfusa dönüþememektedirler. Bir yandan kýrsaltoplumsal deðerlerini büyük ölçüde yitiren, ancak öte yandan kentsel yaþambiçimiyle gereði gibi tanýþamayan ve uyum saðlayamayan bu vatandaþlar, i-çine düþtükleri toplumsal anomi, deðersizlik ve yabancýlaþma þartlarýnda þehirlikimliklerini geliþtiremediklerinden dolayý toplumsal aidiyet arayýþý i-çinde ya bölgesel kimliklerine sarýlmakta ve bölgecilik dayanýþmasýný geliþtirmekteya da aþiret, din, mezhep kaynaklý kimliklere eðilim göstermektedirler.Bu insanlar açýsýndan þehirler dar anlamýyla bir kazanç ve tüketim kapýsýkimliðine sahip olup, gelip yerleþtikleri kentlere genellikle anlamlý birkültürel bütünlük gözüyle bakmamaktadýrlar. Bu baðlamda, Türkiye’nin büyükkentlerindeki nüfusun çoðunluðunu oluþturan gecekondulularýn ve varoþlularýniçinde bulunduklarý þehre bir anlamda yabancý kaldýklarý rahatlýklasöylenebilir. Böylelikle karþýmýza bir toplumsal ve kültürel entegrasyonproblemi çýkmaktadýr.Þehre ailesiyle birlikte henüz küçük yaþta gelenler ile gecekondu ve varoþlardadoðan ikinci ve üçüncü kuþak kýrsal kökenli þehirlilere kentli kimliðikazandýrmanýn yollarýndan biri hiç þüphesiz ki, bu kiþilerin bulunduðukenti benimsemesidir.Kendini bir yere ait olarak duyumsamak, ancak o yeri kültürel özellikleriyleve geçmiþiyle tanýyýp sevmekle mümkün olabilir. Yetiþtiði kentin yerel80 MALÝK, Eyüp, Çaðdaþ Kentler ve Çevre, 2010 Yýlýnýn Ýstanbul’una Doðru Kent Zirvesi, Ý.B.B. Yayýnlarý, 1998, s.145

36 Modern Kent Yönetimi - Ive toplumsal tarihini bilen bir birey açýsýndan içinde yaþadýðý mekân çokfarklý anlamlar taþýyacaktýr; eðitim gördüðü ve geçimini saðladýðý kent onuniçin daha anlamlý ve estetik bir kültürel bütünlük olarak görünecektir. Bu türbir bakýþ kazanan bireyler, içinde yaþadýklarý þehri daha kolaylýkla benimseyeceklerve kendilerini o þehrin bir hemþehrisi olarak hissedeceklerdir. Öteyandan bu bakýþ deðiþimi, o bireylerin hepsinde olmasa bile hiç olmazsa bazýsýnda,bulunduðu kentin tarihi ve estetik dokusunu koruma bilincini geliþtirecektir.Bu tür bir kentlilik duygusu, vatandaþlýk ve yaþanan ortama sahipçýkma bilincinin altyapýsýný teþkil etmektedir. 81 Bu açýdan þehre özgü bir tarihsellikoluþturulmalýdýr. Ortak tarih þuuru kent insanýnýn ortak hafýzasý olarakbir tutkal vazifesi görebilecektir. Bu yüzden þehrin ve þehir sosyolojisinintarihi oluþturulmalýdýr.- Aile tarihi,- Ýkamet edilen binanýn tarihi,- Þehirdeki mekânsal ortamlarýn, yani tarihi yapýlarýn (cami/kilise/ havra),caddelerin, kamusal kurumlarýn (muhtarlýk, okul) veya ekonomik birimlerin(iþletme, dükkân, pastane, kahvehane, hamam, basýmevi, yerel gazetevs.) incelenmesi,- Þehirdeki derneklerin tarihi,- Þehirdeki insan topluluklarýnýn (köyden þehre göçenler, eski yerliler,farklý kültürel gruplar vs.) araþtýrýlmasý,- Yerel gelenek ve göreneklerin incelenmesi önerilebilecek birkaç noktadýr.Toplumsal kimlik topluluk bilinci, kiþilik ve kültür bütünlüðüdür; bu haliylede Durkheim’in kolektif bilinç kavramýyla yakýndan ilgilidir. Toplumlarýnkolektif bilinçaltlarýnda var olan kent bellek þemalarýnýn kurgulanmasýndakent referans noktalarý/imgeleri (kenti belirletici bölgeler, merkezi iþ a-laný, mahalleler, semtler; bölgeleri ayýran kenarlar, yol boylarý, surlar, kýyýlar;ulaþým aðlarý, yollar, sokaklar, meydanlar, çarþýlar, spor tesisleri, fuar a-lanlarý) ve kent peyzajý önemli rol oynamaktadýr. Bu imgelerin tekrarlarýnýnkentli zihninde yarattýðý hayaller/tasarýmlar, giderek bir “kent algýsý” oluþturmakta,bu ise “ortak bellek” denilen kent belleðini ortaya çýkarmaktadýr. 82Þehirlerde aþýrý derecede bir hareketlilik, sirkülasyon, yer deðiþtirme ol-81 AKÞÝN, Selçuk, Yerel Tarih Araþtýrmacýlarý Ýçin Kýlavuz, bilkent.edu.tr82 ERSES, Selma Mine, Mahalle Kimliði, Ýstanbul Dergisi, Ocak 2002

Modern Kent Yönetimi - I 37duðu için ortak bir deðer , ortak bir kültür, ortak bir tarih birliði geliþmesi zorolmaktadýr.Kentlerin yeni kimlik arayýþlarýnýn, kolektif bilinçaltýnýn derinliklerindekibirikimin canlanmasý, dýþarýya vurulmasý olduðu belirtilmektedir. 83Günümüzün insaný bir yandan daha kaliteli bir yaþamýn özlemini duyarken,öbür yandan böyle bir yaþam düzeyine ulaþma umudunun yitirilmesi i-kilemini yaþamaktadýr. Özellikle büyük þehirlere göç eden yeni kentliler beklentilerinigerçekleþtiremedikleri zaman tam bir ruhsal boþluk içine düþmektedirler.Köylerinden büyük ümitlerle þehirlere gelen insanlarýn hayal kýrýklýðýnauðramalarý, þehrin devasa yapýsý içinde hiç tanýmadýklarý yeni birçoksorunla karþýlaþmalarý ve köylerine tekrar dönme iradesini gösterememeleriþehirde yaþanan uyumsuzluðu artýrmakta; bu uyumsuzluk ise sosyal ve psikolojiksorunlarýn ötesinde asayiþ sorunlarýna sebep olabilmektedir.Kente uyum saðlayamayan veya kentin yoðunluðunu taþýyamayan insanlarýnaþýrý stres yaþamalarý da vurgulanmasý gereken bir durumdur. Stresin birkent hastalýðý olduðunu söylemek abartý olmamalýdýr. Stres insanda öfke vekýzgýnlýk duygusu yaratýr. Sürekli stres altýnda olan insanlarda giderek düþmancaduygular geliþir, þiddet ve saldýrganlýk görülebilir. Stresle karþýlaþaninsan, durumun üstesinden gelebileceðini anlarsa stresle baþ etmeye çabalar,kendisini yetersiz bulduðu durumlarda ise savunmaya yönelik tepkiler geliþtirir.Uzmanlaþmýþ örgütler, anonim iliþki kanallarý ve özgün eðitimle, topraktankopmuþ köylüleri hoþgörülü insancýl bir kent yaþamýna hýzla katmakmümkündür. Kentsel yaþama katýlan gruplarýn karþýlaþtýðý sorunlarý hafifletmeye,çözmeye çalýþan mekanizmalar, himayecilik iliþkilerinde olduðu gibigruplarýn izolasyonunu sürdürücüdür. Kent yönetimleri çatýþmalý bir kentlekarþýlaþmak istemiyorlarsa izolasyonist deðil, deðiþik gruplarýn birbirini etkilememesineolanak veren etkileþimli bir çoðulculuk anlayýþýna sahip olmalýdýr.84 Bu çerçevede özellikle büyük þehirlerde bulunan hemþehri dernekleriyleiliþkilerin yaþanýlan kentin lehine bir yapýya kavuþturulmasý gerekmektedir.Kente uyumu teþvik etmek yerine, kiþileri yaþadýklarý deðil, doðduklarýyerlere þartlandýran dernekler izolasyonu arttýrmaktadýr. Bu derneklerin dinamizmive örgütlülüðü kullanýlarak kent kültürünün geliþtirilmesi ve þehreait bir üst kimlik geliþtirilmesi gerekmektedir.83 GÜVENÇ, Bozkurt, Türk Kimliði, Remzi Kitabevi, Ýstanbul 199684 Habitat II Türkiye Ulusal Raporu ve Eylem Planý, s.91

38 Modern Kent Yönetimi - IKentsel geliþmenin temeli, özerk ve mali baðýmsýzlýðý olan yerel yönetimlerehalkýn doðrudan katýlýmýnýn saðlanmasýdýr. Ýnsanlarýn yaþadýklarýþehre uyum gösterebilmesi ve aidiyet hissedebilmesi þehir yönetimine katýlmasýylagüçlenebilir. Ýnsanlar içinde olduklarý süreçlere daha fazla sahip çýkmaktadýrlar.Bu noktada kentli insanýn haklarý ve sorumluluklarý da önem taþýmaktadýr.1992’de Avrupa Konseyi’nce kabul edilen Avrupa Kentsel Þartý’nda AvrupaKentli Haklarý Deklarasyonu geliþtirilmiþtir.Deklarasyon, “yerleþmelerde daha iyi yaþam” sloganýyla þu konulara a-ðýrlýk vermektedir:* Fiziki kent çevresinin iyileþtirilmesi,* Mevcut konut stoklarýnýn iyileþtirilmesi,* Yerleþmelerde sosyal ve kültürel olanaklarýn oluþturulmasý,* Toplum kalkýnmasý ve halk katýlýmýnýn özendirilmesi,Avrupa Kentsel Þartý, kenti; “toplum hayatýnýn temel çekirdeði ve karakterinioluþturan tarihi ve yasal bir oluþum”ken, günümüzde “ortak çýkarlarýolan insan topluluklarýnýn bir araya geldiði, özerk idari birimler” ve düzenliyapýlaþmýþ, kamu hizmetleri sunan ve kendi kendini yönetebilen yaþam merkezleri”olarak tanýmlar. Avrupa Kentsel Þartý kentli haklarýný yalnýz bir deklarasyonolarak belirtip býrakmaz. Kent kavramýný irdeleyerek kent ve yakýnçevresi, ideal kent, geleceðin kenti, yerel demokrasi ve kentsel politika kavramlarýnada içerik kazandýrýr. 85Kente Uyum Sorunu“Türkiye’nin bir yaný Ýsviçre, diðer yaný Hindistan” gibi benzetmeleridevletin en yüksek kademelerindeki devlet adamlarý tarafýndan bile öyle sýkdile getirilmektedir ki, bölgesel dengesizlik gerçeði artýk kanýksanmasý gerekenbir yazgý olarak algýlanmaya baþlanmýþtýr. Ancak bu duyarsýzlýk gün geçtikçetehlikeli boyutlara ulaþan bölgesel eþitsizlik olgusunu ortadan kaldýrmamaktadýr.Ulusal ve uluslararasý istatistik enstitülerince ortaya konan rakamlardurumun vahametinin ve ihmal edilmiþliðinin boyutunu gözler önünesermektedir:85 ARAPKÝRLÝOÐLU, Kumru, YENER, Zerrin, Avrupa Kentsel Þartý, Ada-Kentliyim Dergisi, Haziran-Aðustos 1996

Modern Kent Yönetimi - I 39* 2000 tarihli UNICEF raporuna göre, Türkiye genelinde halkýn %14.2’si yoksulluk sýnýrýnýn altýnda yaþamakta. Bu oran, Doðu ve GüneydoðuAnadolu’da %44.7’ye ulaþmaktadýr (UNICEF, 2000).* Marmara, toplam hane sayýsýnýn %26.6’sýný barýndýrmasýna karþýn üretilentoplam ulusal gelirden aldýðý pay %38.6’dýr.* Kocaeli’nde kiþi baþýna düþen gelir 7350 dolarken, Muþ, Aðrý ve Bitlisgibi yoksul kentlerde bu miktar 600-700 dolar civarýndadýr.* 1995 verilerine göre Türkiye’deki 910 ilçe arasýndaki en zengin 100 ilçeninulusal gelirdeki payý %65. En yoksul 100 ilçenin aldýðý pay ise yalnýzca%4. Bu ilçelerden 40’ý Orta Anadolu, 35’i Doðu ve Güneydoðu Anadoluve 20’si Karadeniz ilçeleridir.* Ýllerin %24’ünün ulusal gelir içindeki payý artarken geri kalan %76’sýnýnpayý geliþenler lehine azalmaktadýr. Ýlk gruptakilerden üç il dýþýnda tamamýülkenin batý bölgelerine aittir.* Ulusal gelirin %49.1’i yalnýzca altý ilde toplanmakta. Bunlar, Ýstanbul,Ýzmir, Ankara, Kocaeli, Bursa ve Adana’dýr 86 .Ýlk bakýþta birçoðumuz bu istatistiklerin doðal olduðunu; çünkü ülke genelindeüretken yatýrýmlarýn batýda yoðunlaþtýðýný, dolayýsýyla gelir daðýlýmýnýn batýbölgeleri lehinde bir daðýlým göstereceðini savlayabilir. Ýþte, asýl sorun da buradankaynaklanmakta. Bölgesel eþitsizlik, ekonomik faaliyetlerin ve buna baðlýnüfusun az sayýdaki kentsel alanda yýðýlmasý sonucu oluþur. Tarihsel süreç sonucundagöreli avantaja sahip bölgeler geliþime uðrarken bu üstünlüklere sahip olmayanbölgeler atýl kalarak devre dýþý býrakýlýrlar. Ancak, bu süreç asla kendiliðindengeliþen, doðal bir süreç olarak kabul edilmemelidir. Türkiye deneyimigöstermiþtir ki bu konuda gelinen sonuç, üst ölçekli ekonomik ve politik tercihlerineseridir. Bu tercihler, bölgesel dengesizliðin panzehiri olan ‘bölge planlamayý’reddederek yaþanan gerçekliðin sorumlusu olagelmiþlerdir.Türkiye, Ýstanbul, Ankara, Adana otoyolunun batýsýnda ve güneyinde kalankesimi ile bu otoyolun doðusu ve kuzeyinde kalan kesimi arasýnda büyük farklýlýklargösteren bir ülkedir. Yani dikdörtgenimizi bir ucundan öbürüne doðru ikiüçgene ayýrdýðýmýz zaman, sol tarafta kalan müreffeh Türkiye, sað tarafta kalanyoksul Türkiye’dir. Birincisi göç alan Türkiye, ikincisi göç veren Türkiye’dir. 8786 ÇALIÞKAN, O., Türkiye Planlama Sorunsalýna Genel Bakýþ87 YAZAN, Ümit Meriç, Sosyoloji Konuþmalarý, Timaþ Yayýnlarý, Ýstanbul 1999, s.340

40 Modern Kent Yönetimi - IBir baþka sorun ise büyük kentlerdeki gecekondu alanlarýnýn en olumsuzyanýyla yaþadýklarý ‘kentsel gerilim’ gerçeðidir. Özellikle Ýstanbul’daki büyükgelir uçurumu mekânsal eþitsizliðin de temelini oluþturmakta. Veriler Ýstanbul’danüfusun en zengin %10’unun kentte üretilen gelirin %52’sine, gerikalanlarýn %48’le yetindiðini; en yoksul %20’nin ise bu gelir pastasýnýnancak %6’sýna sahip olduðu yönünde. Kentte tüketilen gelirin %37.1’ini iserant gelirleri oluþturmaktadýr. Yapýlan araþtýrmalar, Ýstanbul’da iktisaden aktifnüfusun büyük bölümünün esnek istihdam bloðunda yoðunlaþtýðýný göstermektedirki bu oran yakýn gelecekte her türlü sosyal sigortadan yoksun birkentli kitlenin habercisidir. Tüm bu göstergeler Ýstanbul’un sosyal olarakpatlamaya hazýr bir kent olduðunu vurgulamaktadýr. Mevcut ekonomik eþitsizlikise kentsel mekana da yansýmakta ve bir tarafta sterilize zengin gettolarýyla,diðer tarafta kurtarýlmýþ bölgeleriyle (moda ismiyle varoþ) ‘mekansalcemaatleþme’ sürecini beraberinde getirmektedir. Gecekondulardaki durumusýnýfsal çözümlemelerle de açýklayabilmek mümkün deðildir. Kente eklemlenmesürecinde kentsel kurumlarýn yetersizliði, göçen gruplarý enformel i-liþki aðlarý ve mekanizmalarý kullanma zorunluluðunda býrakmakta; bu durumkentsel gerilimi artýrmaktadýr. 88Nüfusun kaynaðýndan hareket ederek büyük bir kent merkezine yerleþmesiþeklinde gerçekleþen kentleþme, her þeyden önce bir yer deðiþikliði anlamýtaþýmaktadýr. Ancak nüfusun kaynaklandýðý yerleþim yerlerinin, göç e-dilen merkezden çok farklý özelliklere sahip olmasýndan dolayý, kentleþmeayný zamanda bir çevre deðiþikliði niteliði de taþýr.Kentleþme, genel çizgileriyle geleneksel topluluklardan çaðdaþ kent topluluðunageçiþ sürecinin bir ifadesidir. Yani kentleþmenin en belirgin özelliðibir toplumsal deðiþme olayý olmasýdýr. Nüfus, gelenekçi bir yapýnýn egemenolduðu kesimlerden çaðdaþ örgütlenmenin belirlediði bir kent merkezineyerleþmektedir. Böylelikle yeni kentliler, yeni çevreleri ile uyumlu iliþkilergeliþtirmek zorunda kalmaktadýrlar. Söz konusu çevreler arasýndaki derinfarklýlaþma, kentleþme sürecinin kýsa sürede ve kolaylýkla tamamlanmasýnaengel olmaktadýr 89 .Türk toplumu hýzlý kentleþmenin getirdiði bir kültür þoku yaþamaktadýr.Kýrsal alanlardan büyük kentlere göçen milyonlarca kiþi için, kýrsal kültür iþlevinikaybetmektedir. Ancak bu kiþiler kentsel kültürü de yeterince benimseyememektedirler.Ortaya çýkan bu “kültür boþluðu”, hýzla oluþan bir “ku-88 ÇALIÞKAN O., Türkiye Planlama Sorunsalýna Genel Bakýþ89 PEKTAÞ, E.K., Büyük Kent Belediyelerinin Eðitim ve Kültür Hizmetleri

Modern Kent Yönetimi - I 41ralsýzlýk” doðurmakta, toplumsal, ekonomik ve siyasal yaþamýmýzda ortayaçýkan “anarþi”nin temeli olabilmektedir 90 .Bu süreç ayný zamanda þehirli nüfusun homojenliðini ortadan kaldýrarakheterojen bir yapýya kavuþturmuþtur. Aslýnda þehirde saf bir nüfus bütünlüðüve homojenliði zaten olamaz, ama sözünü ettiðimiz göçlerle tam bir kozmopolitnüfus bileþimi ortaya çýkmýþtýr. Bir bakýma büyük þehirler Türkiye’ninküçültülmüþ bir maketi görünümü kazanmýþlardýr. Þehirlerdeki mekansalyerleþimlerin hemþehrilik faktörü üzerinde oturtulmasý belli mahalle ve bölgelerinbelli yerlerden gelen insanlar tarafýndan iskan edilmesi sonucunu ortayaçýkarmýþtýr. Ýstanbul’da, Ankara’da, Bursa’da taþradan gelenlerin oluþturduklarýmahalleler öne geçmiþtir. Rizelilerin, Sivaslýlarýn, Tuncelilerin,Mardinlilerin, Giresunlularýn yerleþtikleri mahalleler bellidir. Bu geliþme aynýzamanda þehir mekânýnýn insaný yalnýzlaþtýran, kimsesiz býrakan, sorunlarlayüz yüze koyan niteliðinin yarattýðý sorunlarý en aza indirmek için gelenekseldayanýþma motifiyle aþýlmasý amacýna dönük bir çaba olmuþtur. Dününköylüleri þehir mekânlarýnda da dayanýþma, iþbirliði ve birbirini koruyupkollama geleneðini sürdürmeye özen göstermektedirler 91 .Kültür deðiþmelerini ve bu deðiþimlerin yarattýðý kültür ihtilaflarýný suçundoðrudan veya dolaylý etkeni sayan görüþler geniþtir. Köyden kente gelenlergecekondu bölgesinin olumsuz þartlarýný kendi köyü ile karþýlaþtýrmaktave yine de yaþantýsýný daha iyi, memnuniyet verici bulmaktadýr. Bunedenle köyden gelen nüfus geri dönmeyi düþünmemektedir. Ancak kuþaklardeðiþtikçe gecekondu bölgesinin insaný kýyaslamayý köyle deðil, yaþadýðýþehrin geliþmiþ bölgeleriyle yapmaktadýr. Kültür çeliþkisi köyden gelen insancakavrandýðýnda, kültür itilaflarý ortaya çýkmakta, kültür deðiþiminin yaratacaðýceza adaleti sorunlarý daha açýk ve kesin olarak belirmektedir. Gecekonduköyden de kentten de farklý kültüre sahiptir. Buna geçiþ kültürü de denilebilir.Kiþiler köydeki eski tek sesli müzikten zevk alamamakta, kenttekiyeni müzik türlerine uyum gösterememektedir. Arabesk geçiþ toplumu müziðiolarak karþýmýza çýkmaktadýr. Gecekonduda yaþayanlarla kentte yaþayanlararasýnda çaðýn gerektirdiði yaþam düzeyi arasýndaki uçurum giderek derinleþmekte,kültürel farklýlaþma ve þehre uyum güçlüðü meydana gelmektedir.Gecekonduda oturanlar zamanla ekonomik olarak düze çýkmaktadýr, amabu atýlým kültürel ve sosyal alanlara taþýnamamýþtýr 92 .90 PEKTAÞ, E.K., Büyük Kent Belediyelerinin Eðitim ve Kültür Hizmetleri91 DURSUN, D., Ýstanbullu Dergisi, sayý 2, s.3192 HANCI, H., Gecekondulaþma ve Çocuk Suçluluðu

42 Modern Kent Yönetimi - IKent Olanaklarını Koruma ve Temel SorunlarÝnsanlarýn yaþamý kent içinde idame ettirmesi, o kentin ve kendisinin o-lanaklarý ile eþ orantýlýdýr. Kentin imkânlarý sýnýrsýz deðildir. Coðrafi sýnýrlar,doðal kaynaklar itibari ile kentlerin de bir istihab haddi bulunmaktadýr. Buhad aþýldýðýnda kentin olumsuzluklarý ortaya çýkmaktadýr. Yeterince hizmetverilememekte ve megapollerde birden fazla yaþam türü ortaya çýkmaktadýr.93 Kentte yaþayanlarýn kent olanaklarýný korumamalarý, kentsel hizmetlerinmaliyetini önemli oranda artýrmaktadýr. Parklar, çeþmeler, banklar ve benzeridonatým ve ekipmanlar tahrip edilmekte, çevre hýzla kirletilmektedir. Yanikentte yaþayanlar kente karþý suç iþlemektedirler.Kente karþý iþlenen suç denildiðinde ilk akla gelen kentte yaþayanlarýnkent olanaklarýna karþý tahripkâr giriþimleridir. Kentli insanlar, yaþadýklarýve imkânlarýndan yararlandýklarý ve hatta kendileri için sunulmuþ hizmetlere,tesislere ve ekipmanlara karþý niçin tahripkâr davranýþlar sergiler? Konununbu boyutunun incelenmesinden önce, Ýlhan Tekeli’nin konuyu bir baþkaboyutta ele alan yaklaþýmýnýn irdelenmesi gerekmektedir. Tekeli, kentlilerinkent olanaklarýna karþý tahripkâr tutumunu kent suçu olarak deðil, kentli haklarýnýngaspý olarak deðerlendirmektedir. 94 Dolayýsýyla konu, fiziksel birmekâna iþlenmiþ suç deðil, temel haklardan olan insan haklarý baðlamýna o-turtulmaktadýr.Bugün kamu hizmeti gören yerel yönetimlerin en önemli problemi yatýrýmlariçin kaynak temin etmek deðil, yapýlan ya da yapýlacak olan hizmetlerinnasýl korunacaðý konusudur. Örneðin, Pendik Belediyesi olarak ilçenindeðiþik mahallelerinde yapýlan 35 çeþmenin korunmasý önemli bir problemolmuþtur. Bu çeþmelerin musluklarý sürekli kýrýlmakta ya da çalýnmaktadýr.ÝETT otobüslerinin, banliyö tren vagonlarýnýn koltuklarý kesilmekte, delinmekte,tahrip edilmektedir. Piknik alanlarý, piknikçilerin arkalarýnda býraktýklarýçöplerle kirletilmekte, insanlar sanki buralarý yine kendileri kullanmayacakmýþgibi tavýrlar sergilemektedirler. Köyünde köy çeþmesini titizliklekoruyan bir insan kente geldiðinde, mahallesindeki çeþmeye karþý niçindüþmanca tutum sergiler?93 ÖZFATURA, Burhan, Ýç Göç Makro Tedbirler Paketi Ýle Önlenmelidir, Göç, Sorunlar ve Çözümler, Ýzmir B.B Yayýnlarý,Ýzmir, 1996, s.2194 TEKELÝ, Ýlhan, Modernite Aþýlýrken Kent Planlamasý, Ýmge Kitabevi, Ankara 2001, s.170-178

Modern Kent Yönetimi - I 43Pendik Belediyesi’nin çeþmelerde yaþanan tahribi önlemek için geliþtirdiðiçözüm metodu, aslýnda kente karþý iþlenen suçlarýn ya da diðer deyimlekentli haklarýna karþý iþlenen suçlarýn temelinde yatan sebebin anlaþýlmasýnýkolaylaþtýrmaktadýr.Pendik Belediyesi, çeþmelerini koruyabilmek amacýyla, her çeþmeyi yakýndabulunan bir esnaf ile iliþkilendirmiþtir. Esnaflarla yapýlan görüþmelersonucu, her çeþme için bir esnaf sorumlu olarak gösterilmiþtir. O çeþmeninbakýmý, muhafazasý ilgili esnafa ait olacaktýr. Bu yöntem sonuç vermiþ veçeþmelere yönelik tahripler önemli oranda azalmýþtýr. Bu da göstermektedirki, kentlere karþý iþlenen suçlarýn temelinde aidiyet yatmaktadýr. Kentin kendisineait olduðuna inanmayan insanlar, kent olanaklarýnýn da kendisine aitolduðunu düþünmemekte ve onu tahrip edebilmekte veya tahribi karþýsýndailgisiz kalabilmektedir.Kente ait suçlarýn önlenebilmesi, polisiye tedbirlerle deðil, kentlilerinkentlilik bilincine ulaþmasý ile mümkündür. Kentli, her þeyden önce, kentliolmanýn sorumluluklarýný taþýyan kiþidir. Kentinin, kent olma niteliklerini yitirmesiniönlemek için elinden geleni yapan, onu yaðmacýlara, bilinçsizlerekarþý savunan, sahip çýkan kiþi kentlidir. 95Kentlilik BilinciBir þehrin gerçek sahibi o þehirde yaþayan, kentle bütünleþen ve kendisinikente ait hisseden kiþilerdir. Kentlilik bilinci kavramý ile ifade edilmekistenen de kentte yaþayanlarýn kentle bütünleþmesi, kendini kente ait hissetmesive dolayýsýyla kente karþý sorumluluk duygusu taþýmasýdýr.Bir baþka ifade ile kentlilik bilinci, kentte yaþayanlarýn var olan deðiþikkimliklerinin (Müslüman, esnaf, sanatkâr, Rizeli, Adanalý gibi) yaný sýra birde içinde yaþadýklarý þehirle özdeþleþebilen bir kimliðe sahip olmalarýdýr.Daha açýk bir ifade ile, Ýstanbul’da yaþayanlarýn aslen ait olduklarý memleketkimliklerinin yanýnda kendilerini Ýstanbullu olarak da tanýmlayabilmelerigerekmektedir.Ýstanbul ve benzeri büyük ölçekli, hýzla büyüyen kentlerde bu anlayýþýgörmek adeta imkânsýzlaþmýþtýr. Ýnsanlar, ayný kentte yaþamalarýna ve kentinkaderini ortak paylaþmalarýna raðmen kendilerini o kentle özdeþleþtiren birkimlik taþýma gereði duymamaktadýrlar.95 BEKTAÞ, Cengiz, Kentli Olmak ya da Olmamak, Evrensel Basým Yayýn, Ýstanbul 1999, s.108

44 Modern Kent Yönetimi - IÝnsanlarýn kendilerini yaþadýklarý kentle özdeþleþtirmemesi, kendisini okente ait hissetmemesinin sonucu olarak kente karþý bir sorumluluk duygusuda oluþmamaktadýr. Bu olumsuzluðun sonucunda da sahipsiz kentler oluþmaktadýr.Sahipsiz mekânlarýn sonucu ise tahrip olmak, hor kullanýlmak vegeliþememektir.Kentlilik bilincinin geliþmesi için ortak bir kentte yaþamak yeterli bir ö-zellik deðildir. Bir þehirde yaþayan insanlarýn yaþadýklarý þehre karþý ait olmaduygusu taþýmalarý ise o þehri korumalarý, geliþtirmeleri, þehrin imarý veyönetimine katýlmalarýyla mümkün olabilmektedir. Ýnsanlar kendilerinin i-çinde olduklarý olgularý daha kolay sahiplenmektedirler.Kentlilerin kentine sahip çýkabilmeleri için kenti algýlamalarýnýn doðruolmasý gerekmektedir. Kentleri “yalnýzca kendisinden çýkar saðlanacak birnesne olarak gören çevrelerin” 96 , kente karþý hassas olmalarý beklenemez. Buanlayýþtan korunmanýn yolu da, kenti tanýmak, kentle bütünleþmek ve kentlikimliðini kazanmaktan geçer. 97Ýnsanlarýn þehri korumasý, sahiplenmesi için öncelikle o þehrin içinde olmalarýgerekmektedir. Þehrin içinde olmak ise mekânsal baðlamda sabit deðil,sosyal, kültürel ve siyasal anlamda aktif bir süreçtir.Ýnsanlar kentin yönetimine katýlabildikleri oranda kendileri ile kent arasýndaanlamlý köprüler kurabilir ve kentlerini sahiplenirler. Tabii, kentin yönetiminekatýlmak da tek baþýna yeterli bir unsur deðildir. Ýnsanlar kenttekendi geleceklerini bulabilmelidirler. Kendi geleceði ile kentin geleceði arasýndaanlamlý köprüler oluþturan kiþiler, kentin geleceði ile daha yakýndan ilgilenmeyeve kendi gelecekleri için kentin geleceðini önemsemeye baþlarlar.Dolayýsýyla, kentlilik bilincinin geliþebilmesi için kentin insanlara gelecekvaat etmesi gerekmektedir.Kente karþý öfke hislerine sahip kiþilerin kenti sahiplenmesi mümkündeðildir. Kentlerle kiþiler arasýnda öfke yer almamalýdýr. Ýnsanlar yaþadýklarýkente karþý niçin öfke duyarlar? Bunun bir çok nedeni bulunursa da, temeldeyatan neden beklentilerinin olumlu olmamasý ve kentin imkânlarýndan e-þit yararlanamadýklarý, dýþlandýklarý duygusudur.Ýstanbul gibi, hýzla geliþen kentlerde, kentlilerin sosyal ve kültürel yapýsýda deðiþmekte, ayrýlýklar artmaktadýr. Kente yeni gelenler, kentin imkânla-96 BUMÝN, Kürþat, Demokrasi Arayýþýnda Kent, Ýz Yayýncýlýk, Ýstanbul 1998, s.1497 ÇUKURÇAYIR, M. Akif, Siyasal Katýlma ve Yerel Demokrasi, Yargý Yayýnevi, Ankara 2000, s.128

Modern Kent Yönetimi - I 45rýndan yararlanamayýnca kente yabancýlaþmaya baþlarlar. Kentte ikamet edecekyer bulamayan, kentte iþ sahibi olamayan ve kentin doðal, kültürel özelliklerindenyararlanamayan insanlarýn kente yabancýlaþmasý ve bu yabancýlaþmanýnöfkeye dönüþmesi tabii bir süreçtir.Bir kesimin sahil boyunca kamuya açýk olan alanlarý özel kullanýmlarýylakapattýklarý, diðer kentliler denizi uzaktan seyrederken, kendilerinin denizleiç içe olmalarýnýn ortaya çýkaracaðý sosyal ve psikolojik refleksin yabancýlaþmave öfke olmasý doðaldýr. Ya da birileri son derece lüks ikametgâhlarýndayaþarken, kendisinin baþýný sokacak bir evi bile olmayan insanþehre niçin sahip çýksýn ve ona karþý iyi duygular beslesin?Aile kurumunun henüz gücünü yitirmediði toplumlarda, oluþan sosyal vepsikolojik tepkiler aile kurumu içinde önemli oranda azaltýlýr. Fakat kentleþmeile birlikte aile kurumunda yaþanan çözülme ve ebeveynin evlatlarý üzerindekietkisinin azalmasý, tepkilerin yumuþatýlmasýný da engellemektedir.Özellikle kente yeni gelen ailelerin genç nesilleri bu anlamda daha duyarlýolmakta ve kente karþý büyüyen bir öfke ile büyümektedirler. Aile ortamýndankopmuþ, günümüzde “Tinerci, sokak çocuðu” gibi isimlerle anýlan kiþilerinkentlerde sebep olduklarý tahribat ortadadýr.Kentlerimizin problemlerinin çözümünün en önemli þartý, kentlerimizinsahiplerinin ortaya çýkmasýdýr. Burada da temel soru, kentin gerçek sahiplerininkim olduðudur? Bu sorunun cevabý birçok açýdan incelenebilirse de,gerçek sahibinin o kentte yaþayanlar olduðu çok açýktýr. Peki, ama kentin sahipleri,gerçekten o kentin sahibi olabiliyorlar mý? Ýnsan, sahibi olduðu kentinyönetiminde, geleceðinin þekillendirilmesinde söz sahibi deðil ise, hukukenya da teorik olarak o kentin sahibi görünmesinin ne anlamý vardýr?Kentin sahiplerinin gerçek anlamda söz konusu olabilmelerinin yolu, onlarýnkent yönetimine katýlýmlarýndan geçmektedir. Bir insan, kentin yönetiminekatýlabilir ise onu sahiplenme duygusu da geliþecektir. Bugün þehirlerimizintemel problemlerinden birisi de demokratik olmayýþlarýdýr. Halkýnkatýlýmýný 4-5 yýlda bir yapýlan seçimlerle sýnýrlayan bir anlayýþýn yeterli olmadýðý,olamayacaðý ortadadýr. Öyle ise yapýlmasý gereken ik iþ, halkýn kentyönetimine daha etkin katýlýmýný saðlamaktýr.Günümüzde katýlýmcý demokrasi olarak tanýmlanan yeni yönetim anlayýþý,kentlerimizde hayata geçirilmelidir. 1580 sayýlý Belediye Kanunu, hemþehrilerin“belediye iþlerine iþtirake” haklarý olduðunu belirtmektedir. Fakatuygulamada bu hükmün fazla bir anlamý yoktur.

46 Modern Kent Yönetimi - IPendik Belediyesi ve bazý belediyelerde baþlatýlan halk meclisleri vekent meclisleri uygulamalarý, halkýn kent yönetimine katýlýmýný artýrýcý uygulamalardýr.Bu uygulamalarýn geliþtirilmesi ve etkinliðinin artýrýlmasý saðlanmalýdýr.Kentlilik bilinci ayný zamanda bir kültür konusu olduðu için eðitimde ö-nemlidir. Özellikle genç nesillerin bu alanda eðitilmeleri ve yönlendirilmelerigerekmektedir.Bir yerleþim yerinin kentleþtiðinin önemli bir göstergesi burada yaþayaninsanlarýn sosyal tavýrlarý, iliþkileri ve bilinç durumlarýdýr. Yaþadýðýmýz kentinsorunlarýna yönelik ne derece hassasiyet sahibi olduðumuz, çevremizdeyaþanýlan olumsuzluklarý gidermeye yönelik bir çabamýzýn olup olmadýðý gibihususlar kentlilik bilincinin seviyesini de göstermektedir.Kentlilik Bilincinde Pendik UygulamalarýPendik Belediyesi’nin kentlilik bilincini oluþturma çabalarýnýn temelinde,ilçenin fiziksel kayýplarýnýn geri alýnmasý yatmaktadýr. Önceki bölümlerdebelirtildiði gibi 1994 tarihi itibarý ile Pendik kelimenin tam anlamýyla çarpýkkentleþme örneði sergilemektedir. Plansýzlýk, gecekondulaþma, aþýrý hýzlaartan nüfus, susuzluk, altyapý eksiði ve benzeri problemlerin yaný sýra sonderece yetersiz park, oyun ve spor alaný ve benzeri donatý eksiði ile Pendik,fiziksel yatýrým alanýnda çok ciddi sýkýntýlar içindedir.Fiziki altyapýsý kabul edilebilir bir seviyeye getirilmemiþ ilçede, kentlilikbilincini geliþtirme çalýþmalarýnýn baþlatýlmasýný beklemek yerinde olmayacaktýr.Bundan hareketle belediye bir yandan fiziksel kayýplarýn geri alýnmasýiçin yoðun çaba sarf ederken diðer yandan bütün bu çalýþmalar esnasýndahalkýn katýlýmýný en üst seviyeye çýkarmaya çalýþmýþtýr.Mahalleler arasý hizmet daðýlýmýnda mevcut olan aþýrý farklýlýklar sebebiyleher mahalleye eþit hizmetin gitmesi mümkün deðildi. Çok geri kalmýþmahallelere aðýrlýk verilmesi ama bu arada nispeten iyi olan merkeze yakýnmahallelerde de dönüþümün baþlatýlmasý gerekiyordu. Bütün bu çalýþmalaryapýlýrken, gerçeklerin halka anlatýlmasý, yapýlmak istenenlerin ve yapýlanlarýnne olduðu ve niye yapýldýðý konusunda da halkýn bilgilendirilmesi gerekiyordu.Bunun için de Mahalle Meclisleri organize edilmiþ ve gerek mahalleve gerekse ilçe ile ilgili problemler, çözüm önerileri bu mekânlarda tartýþýlarakortak karara ulaþýlmasýna gayret gösterilmiþtir.

* Kentlilik Bilincini Geliþtirme ProjesiModern Kent Yönetimi - I 47Pendik Belediyesi; Kaymakamlýk ve Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsüiþbirliðiyle Kentlilik Bilincini Geliþtirme Projesi olarak adlandýrýlan bir eðitimçalýþmasý gerçekleþtirdi. Nisan ve Mayýs aylarýnda 8 ilköðretim okulu ve8 lisede binlerce öðrenciye eðitim verildi, öðretmenlere ise iki günlük seminerprogramý düzenlendi.Projenin amacý kent kültürünü geliþtirmek, kentlilik bilincini oluþturarakPendik ilçesini yaþanabilir, modern ve çaðdaþ bir þehir haline getirmekti. Ýlçehalkýnýn yaþadýðý þehri korumasý, geliþtirmesi ve þehre aidiyet bilinci hissedereksahip çýkmasý kültürel ve eðitsel bir dönüþümün koþulu olduðu gibibireysel ve toplumsal düzlemde de bir sorumluluk bilincinin geliþmesini gerektirmektedir.Bu projeyle þehirde yaþayan tüm bireylere yönelik kamuoyuoluþturma ve yönlendirme çalýþmasý yapýlmasý, öðretmenlere konuyla ilgiligerekli bilgi aktarýmýnýn saðlanarak konunun öneminin vurgulanmasý ve öðrencilereders ve seminer tarzýnda kent bilincini kavrayabilecekleri bir eðitiminverilmesi amaçlanmaktaydý.Proje kapsamýnda eðitim veren öðretim üyeleri isimleri ve verdikleriderslerin baþlýklarý þunlardýr:- Prof. Dr. Mehmet Karpuzcu, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü ÇevrecilikBölüm Baþkaný: Çevrecilik ve Kentte Çevre Bilinci dersi.- Prof. Dr. Edibe Sözen, Ýstanbul Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi eski DekanYardýmcýsý: Kent ve Kentlilik Kültürü dersi.- Prof. Dr. Musa Taþdelen, Sakarya Üniversitesi, Sosyoloji Bölüm Baþkaný:Þehir Ortamýnda Sosyal Ýliþkiler dersi.- Prof. Dr. Ýbrahim Baz, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mimarlýk FakültesiDekaný: Þehircilik ve Þehir Olanaklarýný Kullanma, Paylaþma ve Korumadersi.Proje kapsamýnda eðitim verilen okullar þunlardýr:- Anadolu Denizcilik Meslek Lisesi,- Kurtköy Ticaret Meslek Lisesi,- Gülizar Zeki Obdan Lisesi- Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi

48 Modern Kent Yönetimi - I- Faruk Nafiz Çamlýbel Lisesi- Tarýk Buðra Lisesi- Alparslan Lisesi- Kazým Karabekir Ýlköðretim Okulu- Yýldýrým Bayezit Ýlköðretim Okulu- Atatürk Ýlköðretim Okulu- Mustafa Karuþaðý Ýlköðretim Okulu- Osmangazi Ýlköðretim Okulu- Orhan Sinan Hamzaoðlu Ýlköðretim Okulu- Prof. Dr. Erol Güngör Ýlköðretim Okulu- 700. Yýl Ýlköðretim OkuluProje süresi:- Öðrencilerin eðitimi 12 Nisan günü baþlayýp, 24 Mayýs günü tamamlandý.- Öðretmenlerin seminerleri 22 Mart ve 29 Mart tarihlerinde iki grupþeklinde gerçekleþtirildi.* Kentlilik Bilinci AnketiKentlilik Bilincini Geliþtirme Projesi kapsamýnda eðitime katýlan ve katýlmayanöðrenciler üzerinde bir de anket çalýþmasý gerçekleþtirildi. Öðrencilerinkent tasavvurlarý, kentlilik ve kent kültürü hakkýndaki görüþleri ve verileneðitimle ilgili düþüncelerinin analiz edildiði anketin bulgularý deðerlendirilmektedir.* Kentlilik Bilinci ForumuUygulanan eðitim projesi kapsamýnda ilçede bulunan kurum ve kuruluþlarile siyasi parti ve sivil toplum kuruluþlarýnýn temsilcilerinin katýldýðý birforum gerçekleþtirildi. Pendik Kaymakamý, Belediye Baþkaný ve eðitim verenöðretim üyelerinin konuyla ilgili bilgi aktarýmýnýn ardýndan tüm sivil top-

Modern Kent Yönetimi - I 49lum kuruluþu (hemþehri dernekleri) temsilcileri söz alarak kent kültürünü geliþtirmeve Pendik’e sahip çýkma temasý etrafýnda konuþmalar yaptýlar. “ÖncePendik” sloganýnýn iþlendiði forumda Pendik Deklarasyonu baþlýklý ortakbir metin oluþturuldu.* Hemþehri Dernekleri ile ÝþbirliðiPendik Belediyesi tarafýndan organize edilen kentlilik bilinci çalýþmalarýndahemþehri derneklerine özel bir önem verilmiþtir. Her ne kadar hemþehriderneklerinin ortak kimlik bilinci oluþturulmasýnda olumsuz etkileri olduðudüþünülmekte ise de bu dernek ve vakýflar hem üyelerinin fazlalýðý vehem de gördükleri iþlev bakýmýndan önem verilmesi gereken oluþumlardýr.Ülkemizin içinde yaþadýðý hýzlý kentleþme ve ekonomik krizlerin doðurduðusýkýntýlarýn hafifletilmesinde hemþehri dernekleri azýmsanmayacak rollerüstlenmiþlerdir. Köyünden kente gele insanlar, kentin karmaþasý ve zorhayat þartlarý içinde mücadele ederken bu derneklerin yardýmýný görebilmektedir.Hemþehriler arasýnda var olan baðlar, dar günlerde birbirlerine yardýmelini uzatmalarýný saðlamaktadýr.Olumlu yönlerinin yaný sýra, hemþehri derneklerinin aslen geldikleri yerlereendeksli olmalarý da kentte bulunanlarýn kendini o kentle özdeþleþtirmesindeolumsuz etki yapabilmektedir. Fakat burada asýl olan, onlarýn aslen aitolduklarý kökenlerine ait kimliklerini terk etmelerini istemek deðil, bu kimliðesaygý duyarak, ayrýca içinde yaþadýklarý kente ait ortak bir kimlik oluþumuiçin de çalýþmalarýdýr.Ülkemizde en çok dernekleþme hemþehri dernekleri sýnýfýnda yaþanmaktadýr.Örneðin, Ýstanbul’da Sivaslýlarýn kurduðu 614 dernek bulunmaktadýr. 98Bu kadar yoðun ve yaygýn bulunan derneklerin, Ýstanbul ile ilgili yapýlacakçalýþmalarda göz ardý edilmesi doðru olmayacaktýr. Ayný þartlar benzer biçimdePendik için de geçerlidir.Pendik Kentlilik Bilinci çalýþmalarý çerçevesinde, kentlilik bilincinin önemive gereði hemþehri derneklerinin temsilcilerine anlatýlmýþ ve bu çalýþmalara aktifkatýlýmlarý istenmiþtir. Hemþehri derneklerinin bu davete cevaplarý olumlu olmuþve proje onlarýn da desteði ile daha güçlü olarak gerçekleþtirilmiþtir.Hemþehri derneklerinin desteði ve katýlýmý projenin baþarý grafiðini yükseltmektedir.98 Zaman Gazetesi, 03.05.2002

50 Modern Kent Yönetimi - IHemþehri dernekleri ile yapýlan iþbirliði, her türlü sosyal ve kültürel çalýþmalardada sürdürülmüþ ve bu çalýþmalarýn hem katýlýmý hem de boyutununbüyümesi saðlanmýþtýr.* Mahalle Meclislerinden Kent MeclislerinePendik Belediyesi, gerçekleþtirdiði 125 adet Mahalle Meclisi çalýþmalarýný,ilçenin fiziki kayýplarýný geri almasý üzerine býrakmýþ ve bu sefer ilçebütününde geleceðin þekillendirilmesi, mevcut çalýþmalarýn gelecek projeksiyonuiçinde kararlaþtýrýlmasý için Kent Danýþma Meclisleri’ni baþlatmýþtýr.Bu çalýþma Kent Konseyleri adý ile kent meclislerinin yasal zorunluluk halinegelmesinden çok önce baþlatýlmýþtýr.Kent Danýþma Meclisleri, belediye, merkezi idare, yerel basýn ve siviltoplum örgütleri temsilcilerinin katýlýmýyla gerçekleþtirilen, çalýþma komisyonlarýbulunan, yapýlan her çalýþmanýn kayda alýnarak, yazýlý doküman halinegetirildiði organizasyonlardýr.Bilindiði gibi, günümüz yönetim anlayýþý “sosyal paydaþ” kavramý üzerindeþekillenmektedir. Sosyal paydaþlarý ile saðlýklý iletiþim ve birlikteliklerkurabilen kurumlar kalýcý, baþarýlý ve etkin olabilmektedirler.Sosyal Paydaþ, bir kurumun baþarý ya da baþarýsýzlýðýndan etkilenen herkestir.Bu tanýmdan hareketle, kent yönetimi olan kurumun yani belediyeninsosyal paydaþlarýný da tüm kent halký olduðu anlaþýlmaktadýr. Çünkü belediyeninbaþarýsý ya da baþarýsýzlýðý kent halkýný doðrudan ilgilendirmektedir.Bir baþka problem ise belediyelerin saygýnlýðýdýr. Toplumda saygýnlýðýolmayan kurumlar etkin de olamamaktadýrlar. Oysa kentlerin saðlýklý yönetilebilmesiiçin kent yönetimi olan belediyelerin etkin kurum, dolayýsýyla saygýnlýðýolan kurum olmalarý gerekmektedir.Kent halkýnýn yani sosyal paydaþlarýnýn desteðini ardýna alan belediye,kent problemleri üzerine daha cesaretle gidebilir ve köklü çözümler üretebilir.Pendik Belediyesi de, ilçenin mevcut problemlerinin deðerlendirilmesive çözüm önerilerinin geliþtirilmesi, gelecekte nasýl bir Pendik görmek istenildiðinekarar verilmesi ve alýnan kararlar doðrultusunda çalýþmalarýn koordineedilmesi için Kent Danýþma Meclisi çalýþmalarýný baþlatmýþtýr.

Modern Kent Yönetimi - I 51DeðerlendirmeKentler, insanýn toplumsal varlýk olmasýnýn sonucu olarak doðmuþmekânlardýr. Tarihi, insan tarihi kadar eski olmasa bile, insanlýðýn medeniyettarihi kadar eskidir, Çünkü medeniyet kentle baþlar. Her toplumun kentlerininkendisine özgü özellikleri vardýr. Bu da doðaldýr, çünkü kentler toplumuneseri olduðuna göre, ait olduðu toplumun özelliklerini yansýtacaktýr.Dar anlamýyla, dünya üzerinde kentlerin sayýsýnýn ve mevcut kentlerinnüfusunun hýzla artmasý olarak tanýmlanan kentleþme, son yüzyýla damgasýnývurmuþ bir geliþmedir. Sadece ketlerin sayý ve nüfusunun artmasý deðil, buartýþla beraber yaþanan sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi dönüþümler vebütün bunlarýn doðurduðu sonuçlar, günümüzde toplumun en önemli problemleriarasýndadýr.Geliþmiþ batý ülkelerinin 200-300 yýlda gerçekleþtirdiði kentleþmeyiTürkiye gibi geliþmekte olan ülkelerin 20-30 yýl içinde gerçekleþtirmeleri, buülkelerde kentleþme probleminin kronikleþmesine sebep olmuþtur. Çarpýkkentleþmenin her türlü olumsuzluðu bu ülkelerde yaþanmaktadýr.Kentlerimizin en önemli problemlerinden birisi de, kentte yaþayanlar ilekent arasýndaki baðlarýn zayýflamasý, hatta kopmasýdýr. Bunun sonucunda zatenhýzlý nüfus artýþýnýn getirdiði problemlerle boðuþan kentlerimizin bir desahipsiz kalmasýndan kaynaklanan sorunlar yaþanmaya baþlanmýþtýr.Kentlerimizin yaþadýklarý problemlerin çözümü için merkezi ve yerel i-darelerin almalarý gereken bir çok önlem bulunmaktadýr. Ama asýl görev ketlerdeyaþayanlar olarak hepimize düþmektedir. Kentlerimize sahip çýkmak,onunla aramýzda güçlü iliþkiler tesis etmek ve onun geleceði ile kendi geleceðimizarasýnda anlamlý köprüler oluþturmak. Bunun yolu ise katýlýmcý olmaktangeçmektedir.Kentler, birlikte yaþadýðýmýz, geleceðimizi bina ettiðimiz, hatýralarýmýzve hayallerimizle dolu mekânlardýr. Bu mekânlarýn yaþanýlabilir kýlýnmasýbizim kendimize, evlatlarýmýza ve gelecek nesillere karþý sorumluluðumuzdur.Kentler, sadece bugün üzerinde yaþadýðýmýz toprak parçasý ile onun üzerindebulunan evlerimizden, iþ yerlerimizden ve diðer yapý ve tesislerden o-luþan fiziki yapý deðildir.Kentler, insanlýk tarihinin uzun yýllar süren tecrübesi sonucu þekillen-

52 Modern Kent Yönetimi - Imiþ, onlarýn geliþimine tanýklýk etmiþ þahitlerdir.Kentler, ümit kapýsýdýr. Ýçinde barýnan herkes ondan bir þey bekler.Kentler, özgürlüktür, demokrasidir.Ama ayný kentler,- Gelecek nesillerin bizlere emaneti olan doðaya karþý iþlediðimiz suçlarýndelilidir.- Çarpýk kentleþmenin sonucu öfkemizin yöneldiði karabasanlarýmýzdýr.Öyle veya böyle, kentler bizim eserimizdir. Yanlýþýyla, doðrusuyla onlarýbiz inþa ettik ve dolayýsýyla sonucundan da bizler mesulüz.Kentlerimizi içinde yaþamaktan huzur duyulan mekânlar haline dönüþtürmekde yine bizlerin elindedir. Yapmamýz gereken, kendimize saygý duymaktýr.Kendine saygý duyan kentine de saygý duyar.Yapmamýz gereken geleceðimizi saðlýklý þekillendirmektir. Geleceðinisaðlýklý þekillendirmek isteyen kentinin saðlýklý geliþimini dert edinir.Bilmemiz gereken, kent ile aramýzda var olan güçlü bað ve karþýlýklý baðýmlýlýktýr.Dolayýsýyla, sahiplenmediðimiz kent, kendimize yapacaðýmýz enbüyük kötülüklerdendir.ÝDEAL KENTHýzlý kentleþmenin beraberinde getirdiði sorunlara önceki bölümde kýsacatemas edilmiþtir. Bu sorunlar kentlerin yaþanamaz mekânlara dönüþmesineyol açmaktadýr. Oysa tanýmý ne olursa olsun, nihayetinde kentler toplumsalyaþam alanlarýdýr ve bu alanlarda ikamet eden insanlar hayatlarýný idameettirmek gayretindedirler. Ancak insanoðlunun tek amacý hayatýný idame ettirmekdeðildir. Ýnsanlar hayatlarýný idame ettirirken ayný zamanda hayatþartlarýnýn da geliþmesini isterler. Daha iyi ekonomik, sosyal, kültürel ve fizikiimkânlara sahip olmak isterler.Avrupa Kentsel Þartý’nda ideal kent tanýmý þu þekilde yapýlmaktadýr:“Ýdeal Kent: kentli haklarýný koruyarak; en iyi yaþam koþullarýný saðlayarak;halkýna iyi bir yaþam biçimi sunarak; deðerini orada yaþayan, ziyaret

Modern Kent Yönetimi - I 53eden, çalýþan ve ticaret yapan, eðlence, kültür ve bilgiyi orada arayan ve eðitimgörenlerden alarak; birçok sektör ve aktiviteyi (trafik, yaþam, çalýþma,dinlence gereksinimleri) bir arada uyum içinde barýndýran yaþam yeridir.Bir kent, ayný zamanda modern geliþmeyle tarihi mirasýn korunmasý arasýndadengeyi kurmalý, eskiyi tahrip etmeden yeniyle bütünleþtirmeli ve sürdürülebilirkalkýnma ilkelerini saðlayabilmelidir. Geçmiþi olmayan bir kent,hafýzasýný yitirmiþ bir insana benzer. Kent dokularý, yapýlar, aðaçlar, kiliseler,kütüphaneler, insanlarýn kentlerdeki yaþamýþlýklarýnýn, çalýþmýþlýklarýnýnve kiþisel tarihlerinin izleridir. Bunlar, geçmiþin mirasý olup, insanlarýn faniyaþamda kalýcýlýk duygusuyla geleceðe hazýrlanmalarýný saðlar.” 99Bu tanýmdaki Hýristiyan taassubuna deðinmek gerekmektedir. Tanýmda,insanlarýn kentlerdeki yaþamýþlýklarýnýn, çalýþmýþlýklarýnýn ve kiþisel tarihlerininizleri olan yapýlar sayýlýrken “ibadethaneler” yerine “kiliseler” ifadesikullanýlmaktadýr. Oysa Avrupa’da kilisenin yaný sýra sinagoglar da camiilerde bulunmaktadýr ve bu sebeple de tanýmdaki kilisenin yerini “ibadethane”kelimesi almalýdýr.Ýdeal kent tanýmýnýn temelini “kentli haklarý” oluþturmaktadýr. Dolayýsýylaideal kent en kýsa biçimde, “kentli haklarýný koruyan kent” olarak tanýmlanabilir.Öyle ise öncelikle kentli haklarýnýn neler olduðu sorusuna cevapverilmelidir.Kentli HaklarýKentli haklarý ile ilgili en geniþ metin “Avrupa Kentli Haklarý Deklarasyonu”dur.Bu deklarasyonda kentlilerin haklarý 20 baþlýk altýnda toplanmýþolup, þunlardýr:“1. Güvenlik: Mümkün olduðunca suç, þiddet ve yasa dýþý olaylardan a-rýndýrýlmýþ emin ve güvenli bir kent;2. Kirletilmemiþ, Saðlýklý Bir Çevre: Hava, gürültü, su ve toprak kirliliðiolmayan, doðasý ve doðal kaynaklarý korunan bir çevre;3. Ýstihdam: Yeterli istihdam olanaklarýnýn yaratýlarak, ekonomik kalkýnmadanpay alabilme þansýnýn ve kiþisel ekonomik özgürlüklerin saðlanmasý;4. Konut: Mahremiyet ve dokunulmazlýðýnýn garanti edildiði, saðlýklý,99 http://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma7.php

54 Modern Kent Yönetimi - Isatýn alýnabilir, yeterli konut stokunun saðlanmasý;5. Dolaþým: Toplu taþýma, özel arabalar, yayalar ve bisikletliler gibi tümyol kullanýcýlarý arasýnda, birbirinin hareket kabiliyetini ve dolaþým özgürlüðünükýsýtlamayan uyumlu bir düzenin saðlanmasý;6. Saðlýk: Beden ve ruh saðlýðýnýn korunmasýna yardýmcý çevrenin vekoþullarýn saðlanmasý;7. Spor ve Dinlence: Yaþ, yetenek ve gelir durumu ne olursa olsun, herbirey için, spor ve boþ vakitlerini deðerlendirebileceði olanaklarýn saðlanmasý;8. Kültürler Arasý Kaynaþma: Geçmiþten günümüze, farklý kültürel ve etnikyapýlarý barýndýran topluluklarýn barýþ içinde yaþamalarýnýn saðlanmasý;10. Kaliteli Bir Mimari ve Fiziksel Çevre: Tarihi yapý mirasýnýn duyarlýbir biçimde restorasyonu ve nitelikli çaðdaþ mimarinin uygulanmasýyla, u-yumlu ve güzel fiziksel mekânlarýn yaratýlmasý;11. Ýþlevlerin Uyumu: Yaþama, çalýþma, seyahat iþlevleri ve sosyal aktivitelerinolabildiðince birbiriyle ilintili olmasýnýn saðlanmasý;12. Katýlým: Çoðulcu demokrasilerde; kurum ve kuruluþlar arasýndakidayanýþmanýn esas olduðu kent yönetimlerinde; gereksiz bürokrasiden arýndýrma,yardýmlaþma ve bilgilendirme ilkelerinin saðlanmasý;13. Ekonomik Kalkýnma: Kararlý ve aydýn yapýdaki tüm yerel yönetimlerin,doðrudan veya dolaylý olarak ekonomik kalkýnmaya katký konusundasorumluluk sahibi olmasý;14. Sürdürülebilir Kalkýnma: Yerel yönetimlerce ekonomik kalkýnma ileçevrenin korunmasý ilkeleri arasýnda uzlaþmanýn saðlanmasý;15. Mal ve Hizmetler: Eriþilebilir, kapsamlý, kaliteli mal ve hizmet sunumununyerel yönetimi, özel sektör ya da her ikisinin ortaklýðýyla saðlanmasý;16. Doðal Zenginlikler ve Kaynaklar: Yerel doðal kaynak ve deðerlerin;yerel yönetimlerce, akýlcý, dikkatli, verimli ve adil bir biçimde, beldede yaþayanlarýnyararý gözetilerek, korunmasý ve idaresi;17. Kiþisel Bütünlük: Bireyin sosyal, kültürel, ahlaki ve ruhsal geliþimine,kiþisel refahýna yönelik kentsel koþullarýn oluþturulmasý;

Modern Kent Yönetimi - I 5518. Belediyeler Arasý Ýþbirliði: Kiþilerin yaþadýklarý beldenin, beldeler a-rasý ya da uluslararasý iliþkilerine doðrudan katýlma konusunda özgür olmalarýve özendirilmeleri;19. Finansal Yapý ve Mekanizmalar: Bu deklarasyonda tanýmlanan haklarýnsaðlanmasý için, gerekli mali kaynaklarý bulma konusunda yerel yönetimlerinyetkili kýlýnmasý;20. Eþitlik: Yerel yönetimlerin; tüm bu haklarý bütün bireylere cinsiyet,yaþ, köken, inanç, sosyal, ekonomik ve politik ayrým gözetmeden, fizikselveya zihinsel özürlerine bakýlmadan; eþit olarak sunulmasýný saðlamakta yükümlüolmasý.” 100Kentlerimizin yaþanabilir mekânlar olmasý için yukarýda sayýlan 20 maddelikkentli haklarýný karþýlamasý gerekmektedir. Bu da ancak kentlerimizindoðru yönetilmesi ile mümkündür.KENT YÖNETÝMÝKent yönetimi; kentin, kentliler için yaþanabilir mekânlar kýlýnmasý içinyürütülen uðraþtýr. Yönetim, belirli bir amaca ulaþmak için baþta insanlar olmaküzere parasal kaynaklarý, donanýmý, demirbaþlarý, hammaddeleri, yardýmcýmalzemeleri ve zamaný birbiriyle uyumlu, verimli ve etkin kullanabilecekkararlar alma ve uygulama sürecinin toplamýdýr. 101 Bir baþka tanýma göreyönetim, ne yapmasý gerektiðini belirleme ve bu amacý en iyi biçimde baþkalarýaracýlýðý ile gerçekleþtirmenin uygulamasýdýr. 102Yönetim tanýmýndan hareketle kent yönetimini tekrar tanýmlayacak olursak,Kent yönetimi, kentte yaþayanlarýn kente iliþkin talep ve ihtiyaçlarýnýmümkün olan en yüksek düzeyde karþýlayabilmek için kentin mali, beþeri, fizikikaynaklarýný etkin biçimde kullanabilmek için gereken kararlarýn verilmesi,uygulanmasý ve sonuçlarýnýn denetlenmesidir.Kent yönetimi, genelde yerel yönetim tarafýndan adlandýrýlmaktadýr vedeðiþik yapýlanmalarla gerçekleþmektedir. Ülkemizdeki kent yönetimleri isebelediyelerdir.100 http://www.mitaged.org.tr/ab_khak_deklarasyon.htm101 EREN, Erol, Prof. Dr., Yönetim ve Organizasyon, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2001, s.3102 AKAT, Ýlker, Prof. Dr., vd., Ýþletme Yönetimi, Fakülteler Kitabevi, Ýzmir 1999, s.9

56 Modern Kent Yönetimi - IBelediyelerBelediye kelimesi, köken itibarý ile Arapça olup, bir insan topluluðununyerleþme niyeti ile oturduðu yer anlamýna gelen “Beled” kelimesinden türemiþtir.Sözcük esas itibarý ile beldeye iliþkin kuruluþ veya yönetim anlamýnagelmektedir. 1031580 sayýlý Belediye Kanunu’nda belediye þu þekilde tarif edilmekte idi:“Beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette müþterek ve medeni ihtiyaçlarýnýtanzim ve tesviye ile mükellef kamu tüzel kiþiliðidir.”5393 sayýlý Belediye Kanunu’na göre ise belediye, “belde sakinlerininmahallî müþterek nitelikteki ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere kurulan ve kararorganý seçmenler tarafýndan seçilerek oluþturulan, idarî ve malî özerkliðe sahipkamu tüzel kiþisi”dir.Belediyelerin kamu yönetiminin bir parçasý olmasý sebebi ile kamu yönetimiüzerinde kýsaca durulmasýnda yarar bulunmaktadýr.Ýnsanlarýn bir arada yaþamasý sonucunda oluþan topluluklarýn ortak ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasý, ortak kurallarýnýn korunmasý amacýyla oluþan organizasyonolan devletin iþlevsel ve yapýsal özelliklerinin bütününe, kamu yönetimidenmektedir. Bir baþka ifade ile kamu yönetimi; “Devlet ve toplumdüzeninin kesintisiz olarak iþlemesi ve kamunun ortak ihtiyaçlarýný karþýlamayayönelik mal ve hizmetlerinin üretilip halka sunulmasýna iliþkin bir sistemdir.”104Kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi amacýyla oluþturulan kamuyönetimi iki ayrý yapýlanmadan oluþmaktadýr. Merkezi yönetim ve yerindenyönetim biçiminde isimlendirilen bu ikili yapýda bazý ülkelerde merkezi, bazýlarýndaise yerel yönetimler daha etkin konumda bulunmaktadýr. Ülkelerintarihi, sosyal, kültürel ve siyasal özellikleri, bu ülkelerde merkezi idare veyerel idare arasýnda yetki ve kaynak paylaþýmýný belirleyen en önemli unsurlarolmaktadýr.Merkezden yönetim, kamu yönetiminde karar mekanizmalarýnýn merkezebaðlý olmasý ve merkez tarafýndan belirlenmesi, mali kaynak yönetiminin(gelir ve giderlerin), her türlü personel iþlemlerinin ve kamu hizmetlerininorganizasyonunun merkezi birimler veya onlara baðlý birimler tarafýndan ya-103 DÖNMEZ, Mustafa, s.73104 ERYILMAZ, Bilal, Prof. Dr. Ýstanbul 2002, s.9

Modern Kent Yönetimi - I 57pýlmasýný ifade eder. 105 Yerinden yönetim ise, merkezi yönetimden ayrý bir tüzelkiþiliðe sahip bulunan idari kuruluþlarýn yönetimle ilgili kararlar alýp uygulayabildiðisistemdir. 106Yerel yönetimler kavramý, yerinden yönetim ilkesine göre kurulan ve iþleyenyönetsel kuruluþlarý ve yönetim birimlerini anlatmak için kullanýlmaktadýr.107 Yerel yönetimler, yöre halkýnýn ihtiyaçlarýný etkin bir þekilde karþýlamaküzere, yerel topluluða kamu hizmeti saðlayan ve yerel halkýn kendi seçtiðiorganlarca yönetilen, yönetsel, siyasal ve toplumsal bir kurumdur. 108 Birbaþka ifade ile adem-i merkeziyet olarak da bilinen yerel yönetimler, “Devletsýnýrlarý içinde yerleþmiþ irili ufaklý insan topluluklarýnýn (köy, kasaba,kent, vb) ortak ve yerel nitelikli ihtiyaçlarýný karþýlamak maksadýyla belli birhukuk düzeni içinde oluþturulmuþ anayasal kurumlardýr” 109Merkezi Yönetimin YararlarýKararlarýn merkezden alýnmasý, merkezin güçlenmesi ve ülkede siyasalbirliðin saðlanmasý konusunda etkili olabilmektedir. Özellikle bölünme korkusutaþýyan ülkelerde, merkezden yönetim sisteminin daha yoðun uygulanmasýile problemler kontrol altýna alýnmaya çalýþýlmaktadýr.Kamu hizmetlerinde güven ve tarafsýzlýk önemli faktörlerdir. Yetkilerinmerkezde toplanmasý ile alt kademelerde meydana gelebilecek yanlýþ uygulamalarýndoðuracaðý güvensizlik ve tarafgirlik problemlerinin doðmasý engellenebilmektedir.Yatýrým ve hizmet kararlarýnýn merkezden alýnmasý sayesinde, ülke genelindedengeli yatýrým ve dengeli geliþme saðlanmaya çalýþýlmaktadýr.Milli güvenlik, uluslararasý politika gibi özellikli alanlarda merkezdenyönetim ilkesinin uygulanmasý kaçýnýlmazdýr.Büyük çaplý yatýrýmlarýn finansmanýnýn saðlanabilmesi ve ülke ölçeðindeverilecek hizmetler için merkezden yönetimin tercih edilmesi, kaynak israfýnýengelleyici özellikler taþýyabilmektedir.105 ÇEVÝK, Hasan Hüseyin, Türkiye’de Kamu Yönetimi Sorunlarý, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2001, s.77-78106 ULUSOY, Ahmet, Doç. Dr., AKDEMÝR, Tekin, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2002, s.19107 a.g.e, s.22108 ÇEVÝKBAÞ, Rafet, Dr, Yerel Yönetimler, Ýþlevi ve Türkiye’deki Durumu, Türk Ýdare Dergisi, Haziran 1995, sayý 407, s.69109 NADAROÐLU, Halil, Mahalli Ýdareler, Beta Basým Yayým Daðýtým, Ýstanbul 2001, s.1

58 Modern Kent Yönetimi - IMerkezi Yönetimin ZararlarýMerkezden yönetim, yatýrým ve hizmet kararlarýnýn merkezden alýnmasýnýgerektirmesi ve yine bu konudaki harcamalarýn da merkez tarafýndan yapýlmasýsebebi ile birçok kademeden geçen iþlem süreçleri yaþanmaktadýr.Bu da, zaman kaybýna yol açmakta, verimsiz çalýþmaya sebep olmaktadýr.Yerel özellik arz eden hizmetlerin sunulmasýnda, hizmet mahalline enyakýn idari birimlerin daha saðlýklý bilgi edinmesi ve karar almasý mümkündür.Hizmet alanlar hakkýnda ya hiç ya da yeterince bilgisi olmayan merkeziidarenin alacaðý kararlarýn yanlýþ, eksik olma riski daha yüksektir.Küçük ölçekli yatýrým ve hizmetlerde, yaþanan bürokrasi, kýrtasiyeciliknedeni ile gecikmeler ve maliyet artýþlarý yaþanmaktadýr.Merkezden yönetim, halkýn kamu hizmetlerine karþý ilgisini ve katýlýmýnýazaltýr. Merkezden alýnan kararlara halkýn katýlýmý ya imkânsýz ya da çokaz olacaktýr. Bu durumda, demokratik kültürünün ve katýlýmcý demokrasi uygulamasýnýngeliþmesi imkânsýz olacaktýr.Merkezi yönetim, alt kademedekilere inisiyatif tanýmadýðý için, bunlarýnbilgi, beceri ve deneyimlerinden yararlanamayacaðýndan, verimsizliðe nedenolmaktadýr.Yatýrým ve hizmetlerin merkezden yürütülmesi nedeniyle merkezde aþýrýyoðunluk yaþanmakta ve bu da randýmaný azaltmaktadýr.Merkezden yönetimde, halkýn yararýna sunulan kamu hizmeti çevresel ö-zellik ve koþullarý dikkate almadan ve halkýn tercih ve duyarlýlýðýný önemsemeden,her yerde tek tip hizmet olarak ortaya çýkmaktadýr. 110Yerinden Yönetimin YararlarýYerinden yönetim sisteminin yararlarý þunlardýr:Karar alýmýnda ve karar alýcýlarýn seçiminde halkýn katýlýmýna imkan tanýndýðýiçin, demokratik kültürün geliþmesine olumlu katkýlar saðlamaktadýr.Bu sebeple yerel yönetimler ‘demokrasi okulu’ olarak kabul edilirler.Yerel halkýn, yerel yönetimler aracýlýðý ile yönetime katýlmasý, kýrsal a-landa yaþayanlarýn devlet iþlerine alakasýz kalmalarýný, kötümserliði ve pa-110 ÇOKER, Ziya, Yönetimde Yeniden Yapýlanma, 20 Mayýs Eðitim, Kültür ve Sosyal Dayanýþma Vakfý, Ankara 1995, s.23

Modern Kent Yönetimi - I 59sifliði önler. Vatandaþýn, kendisini ilgilendiren konularda yerel yönetimler a-racýlýðý ile söz sahibi olmasý ve kendi temsilcilerini kontrol edebilmesi, siyasientrika ve kötü yönetimi ýslah etmede oldukça etkili olabilir.Yerel yönetimlerin, yerel topluluðu oluþturan bireylere, kendi gereksinimlerinive sorunlarýný daha iyi tanýyýp, kavrama ve karar verme, sorunlarýçözme gibi alýþkanlýklar kazandýrdýðý bilinmektedir. Yerinden yönetim sisteminin,demokrasinin deðerlerine uygun bir sistem olmasý dolayýsýyla, bireyleringeliþmesine katkýsý olmaktadýr. 111Yerel yönetimler, mahalli sorunlarýn yerel meclislerde daha sabýr ve anlayýþlatartýþýlmasýna imkân vereceðinden, teþhisler daha gerçekçi ve güvenilirolur. 112Kararlarýn, hizmetin yapýlacaðý yere en yakýn idari birimlerce alýnmasý,kararlarda isabet oranýnýn artmasý, kýrtasiyeciliðin ve dolayýsýyla maliyetin a-zalmasý gibi olumlu sonuçlar vermektedir.Yetkiler daha alt kademelere indirgenmiþ olduðundan, bu idarelerde çalýþanlarýnbilgi, beceri ve deneyimlerden daha fazla istifade edilir.Yerinden Yönetimin ZararlarýSiyasi bölünme riski taþýyan ülkelerde, yerinden yönetimlerin güçlü olmasý,muhalif hareketlerin güçlenmesine imkân verebilir. Türkiye’de özelliklebu korku, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi çalýþmalarýna engel teþkil e-den fakat açýkça zikredilmeyen bir konudur.Yerel yönetimlerin ayrýcalýklý sýnýflarýn çýkarlarýnýn korunduðu bir araçolabileceði, hâlbuki merkezi yönetimin yerel ayrýcalýklar gibi bir sakýncanýnkaldýrýlmasýný saðlayabileceði ileri sürülmektedir. 113Yerel yönetimler, yaygýn kuruluþlar olduklarý için kontrol ve disiplin zayýflayacaðýndan,iltimas, kayýrmacýlýk gibi olumsuzluklarýn artýþýna sebep o-labilir.Uzmanlýk isteyen konularda, yerel yönetimlerin küçük yapýlarda olmalarýve bu sebeple yeterli uzman çalýþtýramamalarý sebebi ile verimsiz ve ge-111 GÖRMEZ, Kemal, Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayýnlarý, Ankara 1997, s.50112 ÇEVÝKBAÞ Rafet, Dr. Yerel Yönetimler, Ýþlevi ve Türkiye’deki Durumu, Türk Ýdare Dergisi, Haziran 1995, s.73113 a.g.e, s.74

60 Modern Kent Yönetimi - Ireksiz yatýrýmlar söz konusu olabilecektir.Büyük sermaye isteyen yatýrýmlar için gerekli finans ve beyin gücününtedarikinde sýkýntýlar yaþanabilir.Yerel yönetimlerce yapýlan yatýrýmlarda ölçek sorunu yaþanabilir. Yapýlankimi yatýrýmlarýn kapasitesi çok daha yüksek olmasýna raðmen, hizmetverilecek alan ve nüfusun yetersizliði, kapasite kullaným düþüklüðüne yol a-çabilir.Yerel yönetim sisteminin sakýncalý bulunmakla beraber, ayrýntýlý incelendiðindebunlarýn önemli kýsmýnýn giderilebilir sorunlar olduðu, bir kýsmýnýnise sorun olmayabileceði, hatta çözüm olabileceði bile görülebilir. Örneðin,ülkenin üniter yapýsýna karþý tehdit algýlamasý içinde yerel yönetimlere yetkidevretmemek, kýsa vadede kontrol saðlanmasýna imkân tanýsa bile, uzun vadedeproblemlerin birikmesine ve daha büyük sorunlar yaþanmasýna yol açar.Zira yönetime katýlým kanallarý kýsýtlanmýþ topluluklarýn tepkileri kökleþip,güçlenebilir. Katýlýmcýlýk, uzlaþmaya giden yolda önemli bir adým olacaðý i-çin, uzun vadede yerelleþme, üniter yapýya yönelik tehditleri giderebilecekbir çözüm olarak görülebilir.Türkiye’de Belediye Yönetiminin Tarihi Sürecia. Tanzimat Öncesi DönemÜlkemizde yerel yönetimlerin uzun bir geçmiþi bulunmamaktadýr. 1850yýlýna kadar Osmanlý’da þehirlerde yerel hizmetler, belediye veya benzeri birisim altýnda oluþturulmuþ kamu yönetim birimleri tarafýndan deðil; Kadýlar,Vakýflar, Loncalar ve mahallelerin faaliyetleri sunulmuþtur. Vakýflar eðitim,kültür, saðlýk, sosyal yardým tesisleri gibi faaliyetleri yerine getirirken, loncalarise çarþý-pazar denetimi görevini yerine getirmekte idiler. Kadýlar biryandan adli hizmetleri ifa ederken diðer yandan günümüzde zabýtalar ve kýsmende emniyet güçleri tarafýndan yerine getirilen yerel kolluk hizmetlerinigörenlerin de idarecisi durumundadýrlar. Mahalle halký ise, ortak çabalarlakendi bekçisini seçiyor, temizlik gibi ortak gereksinimleri karþýlýyordu.b. Tanzimat Devri (1839-1876)Tanzimat’la beraber yürürlüðe konan reform çalýþmalarý kapsamýnda belediyeyönetimleri oluþturulmaya baþlanmýþtýr. Temel amacý özerk ve demok-

Modern Kent Yönetimi - I 61ratik yerel yönetimler meydana getirmek olmasa da modern ve düzenli þehirleresahip olmak ihtiyacý modern belediye organizasyonlarýnýn kurulup geliþmesiarzusunu doðurmuþtur. Fakat, belediye teþkilatýnýn asýl kurulma zorunluluðuAvrupa devletlerinin baskýlarýndan kaynaklanmýþtýr. Avrupa devletleriOsmanlý topraklarýndaki iktisadi faaliyetlerini rahatça yürütebilmek için limanþehirlerindeki ulaþým, kanalizasyon, su, aydýnlatma, saðlýk ve temizlikhizmetlerine iliþkin sorunlarýn çözülmesini þart koþmaktaydýlar.Özellikle de Kýrým Savaþý sýrasýnda ve savaþýn ardýndan Ýstanbul’dameydana gelen hareketliliðin ve göçün düzene sokulmasý amacýyla 13 Haziran1854’te Ýstanbul þehremaneti kuruldu. 1868 yýlýnda Paris örnek alýnarakÝstanbul 14 belediye dairesine ayrýldý ve daha çok ecnebilerin yaþadýklarýGalata, Beyoðlu semtinde modern anlamda ilk belediye sayýlabilecek AltýncýDaire-i Belediye oluþturuldu. Paris Büyükelçisi Mithat Paþa’nýn Paris BüyükþehirBelediyesi’nin Altýncý Dairesi sýnýrlarýnda ikamet etmesi nedeniylebu isim verildi ve diðerlerine göre olaðan dýþý gelirlerle donatýlan bu belediyevarlýðýný imtiyazlý bir bütçe ile Cumhuriyet devrine kadar sürdürdü.c. Tanzimat Sonrasý (1876-1923)1. ve 2. Meþrutiyet, 1877 yýlýnda çýkarýlan Dersaadet ve Vilayet BelediyeKanunu ile belediye teþkilatlarý ülke geneline yayýlmak istenmiþ, imardaneðitime kadar bir çok mahalli görevler belediyelere verilmiþ olmasýna raðmen,uygulama tam anlamýyla baþarýlý olamamýþ ve bu görevler merkezi idareceyerine getirilmeye çalýþýlmýþtýr. Þehir ve kasabalarda belediye idareleriancak 1880’lerden itibaren kendilerini hissettirmiþler, belediye reisleri protokoldeyer almýþ ve bazý cýlýz hizmetler göze çarpmaya baþlamýþtýr.1913 yýlýnda ilk defa Ýstanbul’da belediye seçimleri yapýlarak seçilmiþbelediyecilik uygulamasý yapýlmak istenmiþse de bu projeden çabuk vazgeçilmiþ,þehremini ve daire müdürlerinin atanmasý usulü sürdürülmüþtür.Tanzimat sonrasýnda 50 yýllýk Meþruti dönem boyunca Ýmparatorluk topraklarýndakurulan 389 adet belediye idaresi Cumhuriyet yönetimine devrolmuþtur.d. Cumhuriyet’in Ýlk Yýllarý1930 yýlýnda çýkarýlan 1580 sayýlý Belediyeler Kanunu ve onu takip edengeliþmeler Cumhuriyet dönemi belediyeciliðimizin yasal ve kurumsal çerçe-

62 Modern Kent Yönetimi - Ivesini çizmiþtir. Belediye yasalarýna ve yönetim örgütlenmesine tek parti rejimininideoloji ve devlet anlayýþý doðal olarak yansýmýþ, parti ile devletinbütünleþtirilmesi nedeniyle belediyeler partinin organlarý haline gelmiþtir.Vali ve kaymakamlar ayný zamanda bulunduklarý yerin parti baþkaný ve belediyebaþkaný olmaktaydý. 1963 yýlýnda yapýlan bir deðiþiklikle belediye baþkanlarýdoðrudan halkýn seçtiði tek dereceli seçimle iþbaþýna gelmeye baþladýlar.Osmanlý’dan Cumhuriyet dönemine Lozan Anlaþmasý’ndan sonra devrolanbelediye sayýsýnýn 389 olduðunu daha önce belirtmiþtik. Bu belediyelerdensadece 20 tanesinde düzenli içme suyu, 4 tanesinde elektrik tesisatý, 17tanesinde mezbaha, 7 tanesinde spor alanlarý, 29 tanesinde park ve bahçeler,90 tanesinde düzenli bir pazaryeri mevcuttu. Kentlerin altyapýsý oldukça zayýftýve savaþ nedeniyle meydana gelen enflasyon belediye gelirlerini iyice a-zaltmýþtý.Tek parti devrinde belediyelere sadece kentin fiziki çevresini deðiþtirmegörevi deðil, yeni bir yaþam tarzý oluþturmak için, zorlayýcý yasak ve emirlerkoyma yetkisi de verilmiþtir.1945 yýlýna gelindiðinde 389 olan belediye sayýsý 583’e yükselmiþ, e-lektriði olan belediye sayýsý 202, içme suyu olanlar 245, mezbahasý olanlar220, pazaryeri olanlar 500, spor alaný olanlar 220, park bahçe sayýsý ise 536olmuþtur.Ýl özel idaresi konusundaki yasal deðiþiklik 1929 yýlýnda 1426 sayýlý yasaile düzenlenmiþ ise de, aðýrlýklý olarak 1913 yýlýnda Ýdare-i Umumiye-iVilayet Kanun-u Muvakkati’ndeki düzenleme muhafaza edilmiþtir. 1987 yýlýndaise 3360 sayýlý yasa ile geniþ kapsamlý düzenleme yapýlmýþtýr.Köylerle ilgili yasal düzenleme, 1924 yýlýnda çýkarýlan 442 sayýlý KöyKanunu ile düzenlenmiþtir.e. II. Dünya Savaþý Sonrasý Geliþmeler (1945 – 1960)2. Dünya Savaþý sonrasý dönemde batý dünyasýnda tahrip olan kentlerinyeniden inþasý, kent ve bölge planlamasý gibi sorunlarýn öne çýkmasý yerelyönetimlerin ve yerel hizmetlerin önemini arttýrmýþtýr. Savaþ sonrasýnda tercihleriniAvrupa’dan ve A.B.D’den yana yapan Türkiye’de de merkezi ve yerelyönetim konusunda yeni arayýþ ve uygulamalara gidilmiþtir. Çok partilisiyasi hayata geçmekle beraber oluþan siyasi rekabet ortamý partilerin yerel

Modern Kent Yönetimi - I 63yönetim sorunlarýyla daha yakýndan ilgilenmelerine neden olmuþtur.Sýký devletçilik uygulamalarýndaki gevþeme ve tarýmda makineleþmeninyanýnda ulaþým aðýnda karayollarýna aðýrlýk verilmiþ olmasý hýzlý bir nüfusyýðýlmasý meydana getirmiþtir. Gecekondulaþma, arsa spekülasyonu ve çarpýkkentleþme karþýsýnda zor durumda kalan belediyeler yeterli hizmeti üretememiþlerdir.Bu süreç belediyelerle ilgili yasalarda demokratikleþme yönündeyeni düzenlemelere gidilmesine, mali kaynaklarýn düzenli olarak artmasýnave merkezi idarenin kent sorunlarýyla daha çok ilgilenmesine yol açmýþtýr.Ýstanbul ve Ankara’da vali ve belediye baþkanýnýn ayný kiþi olmasý uygulamasýndanvazgeçilmiþ ve belediye baþkanlarý belediye meclisi tarafýndanseçilmeye baþlamýþtýr.1945’de genel bütçe içinde belediyelerin payý %7,8 iken 1955 yýlýnda %12,2’ye yükselmiþtir. 1957 yýlýnda baþbakan özellikle Ýstanbul’un imar faaliyetleriiçin önemli miktarda mali yardýmda bulundu ve 1948 yýlýnda uzunyýllardýr beklenen belediye gelirleri kanunu çýkarýlarak belediyelere 80 ayrýkaynaktan gelir saðlama imkaný getirildi.Ayrýca bu dönemde hýzlý bir belediyeleþme sürecine girilmiþ, 1945’de583 olan belediye sayýsý 1960 yýlýnda 995’e yükselmiþtir.f. 1960-1980 Arasý Dönem1960 Askeri darbesi ile yeni bir seçime kadar tüm belediye baþkanlarýnýngörevlerine son verilmiþ, il merkezlerinde valiler, ilçe merkezlerinde iseKaymakamlar belediye baþkanlýðý görevini yürütmeye baþlamýþlardýr. Dahasonra belediye meclisleri de feshedilmiþtir.1961 Anayasasý ile Türkiye’nin yönetim yapýsý merkezden yönetim veyerinden yönetim esasýna dayandýrýlmýþ, 1963 yýlýnda çýkarýlan 307 sayýlý yasaile belediye baþkanlarýnýn halk tarafýndan seçilmesi uygulamasý getirilmiþtir.Bu dönemde belediye gelirlerinde önemli oranda azaltmaya gidilmiþ, belediyelergüç kaybetmiþtir. Belediyeleþmedeki artýþ bu dönemde de sürmüþ1960’da 995 olan belediye sayýsý, 1980’de 1727’ye yükselmiþtir.1970’li yýllarda önemli sorunlar yaþayan belediyeler personel ücretlerinibile ödeyemez duruma gelmiþler, ülkenin içinde bulunduðu siyasi çalkantýlar

64 Modern Kent Yönetimi - Ibelediyeleri de olumsuz yönde etkilemiþtir. 1978 yýlýnda belediye sorunlarýylailgilenmek ve onlara yardýmcý olmak amacýyla bir Yerel Yönetimler Bakanlýðýkurulmuþsa da politik sürtüþmeler nedeniyle gerekli yetki ve sorumluluðuelde edememiþtir.g. 1980 Sonrasý Dönem1980 sonrasý dönemde belediyecilikte önemli geliþmeler yaþanmýþtýr. Biryandan belediye gelirlerinde önemli artýþlar saðlayan düzenlemeler yapýlýrken,diðer yandan özellikle büyükþehir belediyesi uygulamasý, belediye sistemimizdeyeni ve deðiþik bir yapýyý gündeme getirmiþtir.1980 yýlýnda 1727 olan belediye sayýsý 1981’de 1587’ye düþürülmüþ, 5yýl boyunca yeni belediye kurulmasýna izin verilmemiþtir. 1985 yýlýndan itibarenyeniden belediye kuruluþlarý hýzlanmýþtýr.h. 2004 Sonrasý2004 yýlý, ülkemizde uzun yýllardýr tartýþýlan fakat gerekli yasal düzenlemeleryapýlmadýðý için sonuçsuz kalan kamu reformu ve bu kapsamda yerelyönetimler reformunun yapýldýðý bir dönem olmuþtur. Kamu yönetiminde temelilkelerin belirlendiði çerçeve yasa çýkarýlmasýnýn yaný sýra “BelediyeKanunu”, “Büyükþehir Belediye Kanunu”, “Ýl Özel Ýdaresi Kanunu” çalýþmalarýyapýlmýþ ve bunlarýn yaný sýra da mali yönetim, bilgi edinme gibi dolaylýolarak belediyeleri ilgilendiren yasal düzenlemeler de hayata geçirilmiþtir.Yeni dönemde belediye kurulmasý zorlaþtýrýlmýþ, 2.000’in altýnda nüfusuolan belde belediyelerinin kaldýrýlmasý, 5.000’in altýnda nüfusu olan yerlerdebelediye kurulmamasý, nüfusu 50.000’in üzerinde olan bir belediyeye 5km mesafede yeni belediye kurulmamasý gibi belediyelerin ölçek problemlerineyönelik düzenlemeler gerçekleþtirilmiþtir.Belediyelerin görev ve yetki alanlarý geniþletilmiþ, yerel hizmetlerde genelyetkili olabilmeleri için düzenlemeler yapýlmýþ; özellikle büyükþehirlerinsýnýrlarý içerisinde yer alan ilçe ve alt kademe belediyeleri üzerindeki vesayetdenetimi artýrýlmýþtýr.Bugün için 3.225 belediye olan ülkemizde nüfusun % 79’u belediye sýnýrlarýiçerisinde yaþamaktadýr.

Belediyelerin Türlerine Göre DaðýlýmýBüyükþehir BelediyesiBüyükþehir Ýlçe BelediyesiBüyükþehir Ýlk Kademe BelediyesiÝl BelediyesiÝlçe Belediyesi (Büyükþehir SýnýrlarýnaGirenler Hariç)Belde BelediyesiToplam161012832574920113225Belediye Nüfusunun Genel Nüfus Ýçindeki PayýBelediye Sýnýrlarý Ýçindeki NüfusBelediye Sýnýrlarý Dýþýndaki NüfusTürkiye Nüfusu (2000)NüfusMiktarý53.403.38614.400.54167.803.927Modern Kent Yönetimi - I 65BelediyelerinGörevleri-YetkileriYüzdesi%78.76%21.24100%Belediyeler, þehirhalkýnýn yerel nitelikli,ortak ihtiyaçlarýný karþýlamaklagörevli kamu tüzelkiþilikleridir. Bununlaberaber, belediyelerinkent ve kentliyi ilgilendirenher türlü görevve yetki iledonatýlmasýdüþünülemez.Hangi görevlerinbelediyelerce,hangilerininmerkeziidarece yerinegetirilmesi ge-Nüfus Grubuna Göre Belediyelerin DaðýlýmýNüfusGrubuBelediyeSayýsýSayýnýn% OranýNüfus Toplamý Nüfusun(2000) % Oraný0-1999 354 11,03 594.624 1,112000-4999 1651 51,45 5.125.842 9,605000-9999 559 17,42 3.774.296 7,0710.000-49.999 456 14,21 9.492.773 17,7850.000-99.999 83 2,59 5.779.232 10,82100.000-499.999 96 2,99 22.078.335 41,34500.000 + 10 0,31 6.558.284 12,28Toplam 3209 100.00 53.403.386 100,00BüyükþehirBelediyeleri 16 25.843.995Toplam 3225

66 Modern Kent Yönetimi - Irektiði konusunda genel olarak “Hizmette Vatandaþa Yakýnlýk (Subsidiarity)”ilkesi kabul edilmektedir.Bu ilke, bir hizmetin prensip itibarý ile vatandaþa en yakýn idari birim tarafýndanyerine getirilmesini, sadece ve sadece bu birim tarafýndan ya hiç yada yeterince etkin bir biçimde yerine getirilemeyen hizmetlerin bir üst birimtarafýndan üstlenilmesini gerektirir. Hizmetin vatandaþa yakýnlýðýndan hareketleen yakýn idari birim tarafýndan yerine getirilmesi hususunda takip edilecekstandart bulunmamaktadýr. Çünkü hizmetin vatandaþa yakýnlýðý kadar,ölçek sorununun da göz önünde bulundurulmasý gerekmektedir. Hizmetin ö-zelliðine göre en yakýn idare bazen köy, belediye olabilirken, bazen bölgesel,bazen de merkezi idare olabilmektedir. Örneðin, elektrik, iç güvenlik ve benzerifaaliyetlerin daha etkin, verimli ve kaliteli gerçekleþtirilebilmesi içinbölgesel veya ülke ölçeðinde örgütlenme söz konusu olabilmektedir.Bilindiði gibi; yerel yönetimlerin yetkilerini belirlemede üç ayrý sistemuygulanmaktadýr.1. Genellik Ýlkesi: Bu ilkeye göre yerel yönetimler yasalarca yasaklanmamýþveya baþka yönetimlere býrakýlmamýþ her türlü hizmetleri yapabilirler.Genellikle demokratik yönetim seviyesinin yüksek olduðu ülkelerde buyöntem uygulanmaktadýr.2. Yetki Ýlkesi: Bu ilkeye göre yerel yönetimler, görmek istedikleri heryeni hizmet için merkezi idareden yetki almak zorundadýrlar. Ýngiltere’de uygulananbu yöntem, belediyeleri önemli oranda merkezi idareye baðýmlý kýlmaktadýr.3. Liste Ýlkesi: Bu ilkeye göre, yerel yönetimlerin yapacaklarý faaliyetleryasalarda belirtilmektedir. Belediyeler, ilgili yasalarda belirtilmemiþ hizmetleri,yerel nitelikte olsa bile yapamazlar.Belediyeler, þehir halkýnýn yerel nitelikli, ortak ihtiyaçlarýný karþýlamaklagörevli kamu tüzel kiþilikleri olduðu için, görevleri de þehir halkýnýn ortaknitelikli ihtiyaçlarýný karþýlamaktýr. Þehir halkýnýn ortak ihtiyaçlarý ise çokçeþitlidir ve þehrin ekonomik, sosyal, kültürel geliþim düzeyine göre deðiþiklikgöstermektedir. Buna karþýlýk, þehir halkýnýn ortak nitelikli ihtiyaçlarýnýgenel olarak þu baþlýklar altýnda toplamak mümkündür.Bayýndýrlýk görevleri: Þehir halkýnýn içinde yaþadýðý çevrenin iyileþtirilmesi,su, kanalizasyon, yol, cadde, garaj, pazaryeri, park ve dinlenme a-lanlarý gibi tesislerin yapýlmasý gibi fiziki hizmetleri içermektedir.

Modern Kent Yönetimi - I 67Koruyucu görevler: Havanýn, suyun, topraðýn korunmasý, halka açýkyerlerin temizliði, burada satýlan gýdalarýn kontrolü, çevre temizliði, halkýnmal ve can güvenliðini saðlayacak itfaiye hizmetlerinin sunulmasý gibi çalýþmalarýdýr.Sosyal görevler: Yaþlý, engelli ve kimsesizler gibi sosyal güçsüzlerinkorunmasý için gerekli tesislerin kurulmasý, kütüphane, saðlýk tesisleri, sportesisleri, hayvanat bahçesi, hamam ve halk plajlarý, gençlik merkezlerininkurulmasý gibi sosyal içerikli görevlerdir.Düzenleyici görevler: Beldenin yapýlaþmasýna yön vermek amacýyla i-mar planlarý yapmak ve uygulamak, bina ve iþyerlerine ruhsat vermek gibi i-mar denetim ve yönlendirme faaliyetleri ile bazý yiyecek maddelerinin fiyatlarýnýve etiketlerini kontrol etmek, pazar yerleri ve kamuya açýk alanlardadüzenin tesisi gibi zabýta görevlerini ihtiva eder.Toplu taþýma ve ulaþým görevleri: Raylý sistem, deniz yolu veya tekerlekliaraçlarla þehir içinde toplu ulaþýmýn saðlanmasýnýn yaný sýra þehir içitrafik yönetimi hizmetlerini kapsamaktadýr.Ekonomik Görevler: Özellikle son yýllarda þehirlerarasý rekabetin ö-nem kazanmasý ve yerel kalkýnma yaklaþýmýnýn güçlenmesine paralel olarakbelediyelerin de þehir ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesinde etkin rol oynamasýnýzorunlu kýlmaktadýr.Türkiye’de belediyelerin görev ve yetkileri 5393 sayýlý Belediye Kanunu’ndaþu þekilde belirlenmiþtir:Belediye Kanununda, belediyelerin görev ve yetkileri 14. maddede düzenlenmiþolup, ayrýca özel konularda yasanýn deðiþik maddelerinde belediyeleregörev yüklenmektedir.a. Ýmar, Su ve Kanalizasyon, Ulaþým Gibi Kentsel AltyapýKanun metninde “imar, su ve kanalizasyon, ulaþým gibi kentsel altyapý”ifadesi yer almaktadýr. Bu ifadenin kapsamýna giren hususlar þunlardýr:Ýmar planlarýný yapmak: Belediyeler nazým imar planlarý ve uygulama i-mar planlarýný yapmakla görevli ve yetkilidirler.Ýmar planý; bir þehirde gelecekte yer alacak nüfusun çalýþma, barýnma,taþýma, eðlenme ihtiyaçlarýna cevap verecek tesislerin yapýlacaðý arazininkullanýþ biçimiyle, bölgelerini gösteren objektif, açýk, genel ve uyulmasý

68 Modern Kent Yönetimi - Imecburi hukuksal belgedir. Bir baþka tarife göre ise; imar planý, bir mahalliidarede fiziksel geliþmelere belediye sýnýrlarý içerisinde yön veren, düzenlemesorunlarýna belediye sýnýrlarý içerisinde çözüm getiren ve mahalli idareyearazi kullanma konusunda belediye sýnýrlarý içerisinde denetim imkânlarýveren bir düzenleme çalýþmasýdýr.Ýmar planlarý, nazým imar planlarý ve uygulama imar planlarý olarak ikiyeayrýlýr.Nazým Ýmar Planý: Varsa bölge veya çevre düzeni planlarýna uygun o-larak halihazýr haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu iþlenmiþ olarakçizilen ve arazi parçalarýnýn; genel kullanýþ biçimlerini, baþlýca bölge tiplerini,bölgelerin gelecekteki nüfus yoðunluklarýný, gerektiðinde yapý yoðunluðunu,çeþitli yerleþme alanlarýnýn geliþme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini,ulaþým sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi hususlarý göstermek veuygulama imar planlarýnýn hazýrlanmasýna esas olmak üzere düzenlenen, detaylýbir raporla açýklanan ve raporuyla beraber bütün olan plandýr.Uygulama Ýmar Planý: Tasdikli halihazýr haritalar üzerine varsa kadastraldurumu iþlenmiþ olarak nazým imar planý esaslarýna göre çizilen ve çeþitlibölgelerin yapý adalarýný, bunlarýn yoðunluk ve düzenini, yollarý ve uygulamaiçin gerekli imar uygulama programlarýna esas olacak uygulama etaplarýnýve diðer bilgileri ayrýntýlarý ile gösteren plandýr.Bu planlarýn dýþýnda ayrýca, revizyon imar planý, ilave imar planý, mevziimar planý, ýslah imar planý, parselasyon planlarý da yer almaktadýr.Bu yetkilerin yaný sýra büyükþehir ve il belediyeleri için özel bir hükümgetirilmiþ ve Ýl Çevre Düzeni Planýný görüþüp kabul etmek konusunda da bubelediye meclislerine yetki verilmiþtir. Çünkü büyükþehir ve il belediyeleriningörev ve yetkileri içerisinde Ýl Çevre Düzeni Planlarýný hazýrlamak da yeralmaktadýr.Altyapý hizmetleri: Altyapý hizmetleri ile kastedilen, yol, içme suyu kanalý,atýk su kanalý, yaðmur suyu kanalý, asfaltlama, bordur-tretuvar, yaya vearaç alt ve üst geçitleri, viyadükler, yayalaþtýrma gibi çalýþmalardýr.Ulaþým hizmetleri: Belediyeler þehir içi ulaþým ile ilgili olarak kara, deniz,hava ve raylý ulaþýmýn saðlanmasý konusunda her türlü çalýþmalarý yapabilirler.Bu kapsamda ulaþým planlarýnýn yapýlmasý, tesis ve iþletmelerin yapýlmasý,yaptýrýlmasý, iþletilmesi, iþlettirilmesi, standartlarýnýn belirlenmesibelediyelerin görev ve yetkileri arasýnda yer almaktadýr.

Modern Kent Yönetimi - I 69Yapý denetim ve ruhsatlandýrtma: Þehirlerin imar planlarýnda öngörülenþartlara uygun olarak geliþimini temin etmek için; belediyeler, belediyesýnýrlarý içerisindeki yapýlarýn projelerinin ve bina yapýmlarýnýn denetlenmesi,onaylanmasý, yapýlarýn ruhsata baðlanmasý, imara aykýrý yapýlarýn yýktýrýlmasý/yýkýlmasýgibi imar uygulamalarýnda yetkili ve görevlidirler.b. Coðrafî ve Kent Bilgi SistemleriBelediyelerde biliþim teknolojisinden yararlanýlmasý için coðrafi ve kentbilgi sistemlerinin kurulmasý belediyelerin görevleri arasýndadýr.Coðrafi Bilgi Sistemleri; yeryüzünde mevcut olan ve deðiþen her türlübilgiyi toplama, güncelleþtirme, analiz ve sentez yapma çalýþmasýdýr. Coðrafibilgi sisteminde genellikle þu bilgiler yer almaktadýr:Mevcut kamu bina bilgileri ve daðýlýmý: Beldede bulunan tüm kamu binalarýnýnayrýntýlý bilgileri,Ulaþým altyapýsý: Ulaþým altyapýsý ile ilgili yol, köprü, viyadük ve alternatiflerivb. gibi bilgiler,Su ve kanalizasyon altyapýsý: Su ve kanalizasyon sistemi ile ilgili bilgiler,Doðalgaz altyapýsý: Doðalgaz boru hatlarý ile ilgili bilgiler,Nüfus daðýlýmý bilgileri: Belde nüfus bilgileri,Jeolojik ve arazi kullaným bilgileri: Arazilerin jeolojik yapýlarýyla ilgilibilgiler,Arazi yükselti ve derinlik bilgileri: Arazi yükselti ve derinlik bilgileri.Kent Bilgi Sistemi, kente ait var olan her türlü bilginin, belirli bir sistemiçinde ve teknoloji desteði ile kolayca ulaþýlarak kullanýlabilir veri haline getirilmesidir.Genellikle coðrafi bilgi sistemi ile entegre bir modeldir ve coðrafibilgi sistemini de kapsamaktadýr.c. Çevre ve Çevre Saðlýðý, Temizlik ve Katý AtýkYasaya göre “çevre ve çevre saðlýðý” belediyelerin görevleri arasýndadýr.“Çevre korumasý” terimi; ekolojik dengenin korunmasý, havada, suda,toprakta kirlilik ve bozulmalarýn önlenmesi ve çevrenin iyileþtirilmesi için

70 Modern Kent Yönetimi - Iyapýlan çalýþmalarýn bütünüdür.“Çevre kirliliði” terimi; insanlarýn her türlü faaliyetleri sonucu, havada,suda ve toprakta meydana gelen olumsuz geliþmelerle ekolojik dengenin bozulmasýve ayný faaliyetler sonucu ortaya çýkan koku, gürültü ve atýklarýnçevrede meydana getirdiði arzu edilmeyen sonuçlardýr.Doðal kaynaklar olan toprak, hava, su, bitki ve hayvan topluluklarýnýnkirlenmesine karþý çalýþmalar yapmak, uygulamalarý denetlemek, proje üretmek,yaptýrýmlarý uygulamak belediyelerin görevleri arasýndadýr.d. TemizlikTemizlik hizmetlerini yapmak belediyenin görevleri arasýndadýr. Belediyeler,caddelerin, sokaklarýn ve diðer kamusal alanlarýn temizliðini saðlamaklamükelleftir.e. Katý AtýkKatý atýklar; evsel katý atýklar, endüstriyel katý atýklar, týbbi atýklar ve ö-zel nitelikli katý atýklar olarak dört bölüme ayrýlmaktadýr. Katý atýklarýn toplanmasýbelediyelerin görev alanýna girmektedir.f. Zabýta HizmetleriBelediyeler görev ve yükümlülüklerini yerine getirebilmek için, kanunlarýnkendisine verdiði yetkiye dayanarak emirler vermek ve belediye yasaklarýkoymak ve uygulatmak, aykýrý hareketleri görülenleri de cezalandýrmakhak ve yetkisine sahiptirler. Belediyelerde söz konusu yasaklara uymayanlarý,diðer bir ifade ile belediye suçu iþleyenleri araþtýrmak, engellemek ve kimidurumlarda da cezalandýrmak için gerekli iþlemleri yapmak iþi de bir kollukgücü olarak belediye zabýtasýna düþmektedir.5393 sayýlý Belediye Kanunu’nun 51. maddesine göre belediye zabýtasý,beldede esenlik, huzur, saðlýk ve düzenin saðlanmasýyla görevli olup bu a-maçla, belediye meclisi tarafýndan alýnan ve belediye zabýtasý tarafýndan yerinegetirilmesi gereken emir ve yasaklarla bunlara uymayanlar hakkýndamevzuatta öngörülen ceza ve diðer yaptýrýmlarý uygular.g. Ýtfaiye HizmetleriYasanýn 52. maddesine göre; itfaiye teþkilâtýnýn çalýþma usûl ve esaslarý,çalýþanlarýn görev ve yetkileri, memurluða alýnmasý için taþýmalarý gere-

Modern Kent Yönetimi - I 71ken nitelikler, alacaklarý meslek içi eðitim, görevde yükselme, meslekten çýkarýlma,giyecekleri kýyafet ve savunma amaçlý olarak kullanacaklarý aletlerile itfaiye teþkilâtýnda hizmet gereklerine göre oluþturulacak birimler, ÝçiþleriBakanlýðý tarafýndan çýkarýlacak yönetmelikle düzenlenir. Belediye bu yönetmeliðeaykýrý olmamak üzere ek düzenlemeler yapabilir.h. Acil Yardým, Kurtarma ve Ambulans Hizmetleri5393 sayýlý yasa ile getirilen bu yeni göreve göre belediyeler kurtarmagörevlerinin yaný sýra acil yardým ve ambulans hizmetleri de vermekle mükelleftirler.Buna göre belediyeler ambulans hizmetlerini sunacaklardýr. Buradakastedilen ambulans hizmeti, hastanýn ilgili hastaneye taþýnmasý hizmetiolup, hastaneler arasý taþýma bu göreve dahil deðildir.Belediyeler artýk acil yardým hizmeti de verebileceklerdir. Dolayýsýylakazalarda ve benzeri acil olaylarda belediyeler saðlýk hizmeti sunmak zorundadýr.ý. Þehir Ýçi TrafikBelediyeler þehir içi trafikte tek yetkili kýlýnmýþtýr. Belediyeler, belde sýnýrlarýiçerisinde;* Yollarýn trafik düzen ve kontrolünü saðlamak,* Trafik iþaretleri ve levhalarýný ve iþaretlemelerini yapmakgibi görevleri yerine getireceklerdir.j. Defin ve MezarlýklarDefin ve cenazelerle ilgili hizmetler belediyelerin görevleri arasýnda yeralmaktadýr. Bu kapsamda mezarlýk yerlerinin tespiti, cenaze hizmetlerininsunulmasý gibi görevler bulunmaktadýr.k. Aðaçlandýrma, Park ve Yeþil AlanlarAðaçlandýrma, parklarýn ve yeþil alanlarýn yapým-bakým-onarýmý gibirekreasyon çalýþmalarý, belediyelerin görev alanýndadýr.l. KonutBelediyelerin konutla ilgili görevlerinin önceliði, dar gelirlilere uygun þartlardakonut yapmaktýr. Bunun dýþýnda, gelir amaçlý olarak da bu görevi yapabilirler.

72 Modern Kent Yönetimi - Im. Kültür ve SanatBelediyelerin, belde sýnýrlarý içerisinde kültür ve sanatýn geliþimi için tesiskurma, iþletme, organizasyonlar gerçekleþtirme görevleri bulunmaktadýr.n. Turizm ve TanýtýmBelediyeler belde sýnýrlarý içerisinde turizm hizmetlerinin geliþimi vebeldenin turizm amaçlý tanýtýmý için faaliyette bulunabilirler. Hatta, 15. maddeyegöre; “Ýl sýnýrlarý içinde büyükþehir belediyeleri, belediye ve mücavir a-lan sýnýrlarý içinde il belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler, mecliskararýyla; turizm, … yatýrýmlarýnýn … su, termal su, kanalizasyon, doðalgaz,yol ve aydýnlatma gibi alt yapý çalýþmalarýný faiz almaksýzýn on yýla kadargeri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptýrabilir, bunun karþýlýðýndayapýlan tesislere ortak olabilir; … turizmi geliþtirecek projelere Ý-çiþleri Bakanlýðýnýn onayý ile ücretsiz veya düþük bir bedelle amacý dýþýndakullanýlmamak kaydýyla arsa tahsis edebilir.”o. Gençlik ve SporBelediyeler, gençlere yönelik tesis ve organizasyonlar yapmanýn yanýsýrasportif faaliyetler için tesis ve alanlarýn yapýmý, iþletilmesi, organizasyonlarýngerçekleþtirilmesi ile de görevlidirler. Amatör spor kulüplerine malzemedesteði saðlayabilir, baþarýlý sporcularý ödüllendirebilirler.p. Sosyal Hizmet ve YardýmBelediyelerin sosyal faaliyetleri þu alanlarý kapsamalýdýr:* Dar gelirliler: Asgari yaþam imkânlarýndan yoksun olan dar gelirlilereyönelik olarak gýda, yakacak, barýnak, giyim, saðlýk, çocuklarýna eðitim yardýmýgibi faaliyetler.* Engellilere yönelik: Engellilere yönelik özel fiziki düzenlemelerin,yerleþim alanlarýnýn kullanýmýnda kolaylýk saðlayýcý bir plan ve programauygun gerçekleþtirilmesi, bu kesimin toplumsal yaþama katýlýmýný saðlamadaçok önemli bir boyuttur.* Çocuklar: Kentte açýk ve yeþil alanlarýn olmasý; oyun ve eðlenceler i-çin uygun mekanlarýn bulunmasý; ulaþýmýn güvenli olmasý; yaþam çevresininsosyal ve fiziksel saðlýk koþullarýna uymasý, her kesimden daha fazla, çocuklariçin önemlidir.

Modern Kent Yönetimi - I 73Belediyeler, çocuklara yönelik bu hizmetlerin planlanmasý ve sunumunaözel önem vermelidirler.* Yaþlýlar: Yaþlýlarýn kentin gündelik yaþamýndan soyutlanmadan yaþayabilmesiiçin yerel yönetimlerin saðlayacaklarý baþlýca hizmet alanlarý; fizikseleriþebilirliðin saðlanmasý, barýnma ve dolaylý gelir desteði, evde bakýmservisleri, saðlýk servisleri, gündelik yaþama katýlým organizasyonu olaraksayýlabilir. Özellikle geniþ aileden çekirdek aileye geçiþin sonucundayaþlýlarýn toplumsal hayattan soyutlanmalarý sorunu artmaya baþlamýþtýr.* Kadýnlar: Kadýn haklarýnýn geliþtirilmesi, korunmasý ve sorunlarýnýnçözümü konusunda merkezin yanýnda yerel yönetimlere de büyük ödevlerdüþmektedir. Kalkýnma fýrsat ve olanaklarýndan eþit biçimde yararlanmalarýnýnsaðlanmasý gerekmektedir. Özellikle çalýþan kadýnlara yönelik kreþ ve a-naokulu hizmetleri önem arz ederken; evde bulunan kadýnlara yönelik demeslek edindirme kurslarýnýn önemi büyük olmaktadýr.* Gençler: Gençlere yönelik hizmetler iki ayrý kategoride deðerlendirilmelidir.Birincisi, onlarýn ihtiyaçlarý olan tesislerin açýlmasý, etkinliklerindüzenlenmesi, eðitimlerine katký saðlamak; ikincisi ise toplum yaþamýna katýlýmlarýnýsaðlamaktýr.r. EvlendirmeBelediyeler nikah akitlerini yapar, nikah salonlarýnýn yapýmý ve iþletilmesinigerçekleþtirebilirler.s. Meslek ve Beceri KazandýrmaBelediyeler, iþgücünün aranan özelliklere sahip olabilmesi veya kiþilerinhobilerinin gerçekleþtirilmesi için mesleki eðitim faaliyetlerini yapabilir, organizeedebilirlert. Ekonomi ve Ticaretin GeliþtirilmesiBelediyelere yeni verilen bu görevin kapsamý çok geniþtir. Belediyelerþehrin ekonomi ve ticaretini geliþtirici hizmetleri yapar veya yaptýrýr. Bu konudayapabilecekleri baþlýca çalýþmalar þunlardýr:aa. Altyapý Yatýrým DesteðiAltyapý yatýrýmý yolu ile teþvik aþaðýda belirtilen alanlar için mümkündür.

74 Modern Kent Yönetimi - I* Turizm* Saðlýk* Sanayi ve Ticaret Yatýrýmlarý* Eðitim KurumlarýBu kurumlarýn þu altyapýlarýný belediye yapabilir.* Su* Termal Su* Kanalizasyon* Doðalgaz* Yol* Aydýnlatma* vb.Bu yatýrýmlarý aþaðýda belirtilen þekilde yapabilir:* Faiz almaksýzýn on yýla kadar geri ödemeli,* Ücretsiz olarak yapabilir,* Yapýlan tesislere alt yapý yatýrýmlarý karþýlýðý ortak olabilir.ab. Arsa Tahsisi Yolu Ýle DestekAþaðýda belirtilen yatýrýmlara arsa tahsisi yapýlabilir:* Saðlýk,* Eðitim,* Sosyal hizmet,* TurizmArazi tahsisi þu yollarla yapýlabilir:* Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn onayý ile ücretsiz,

* Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn onayý ile düþük bir bedelle.Modern Kent Yönetimi - I 75ac. Eðitim Desteði: Belediye; meslek ve beceri kazandýrma … hizmetleriniyapar veya yaptýrýr.ad. Giriþimcilik: Toptancý ve perakendeci halleri, otobüs terminali, fuaralaný, yat limaný ve mezbaha kurmak, kurdurmak, iþletmek, iþlettirmek veyabu yerlerin gerçek ve tüzel kiþilerce açýlmasýna izin vermek.u. Kadýnlar ve Çocuklar Ýçin Koruma EvleriFiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomik istismara uðrayan kadýnlarýn veçocuklarýn psiko-sosyal ve ekonomik problemlerinin çözümlenmesi sýrasýndavarsa çocuklarý ile birlikte ihtiyaçlarýný karþýlamak amacýyla geçici bir sürekalabilecekleri yatýlý sosyal hizmet kuruluþlarý.v. Okul Öncesi Eðitim KurumlarýBelediyeler kreþ ve okul öncesi eðitim kurumlarý açabilir, iþletebilir.Devlete ait her derecedeki okul binalarýnýn inþaatý ile bakým ve onarýmý:,her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarýný karþýlanmasý.Belediyeler, sýnýrlarý içerisinde yer alan devlete ait okullarýn bakým ve o-narýmýný yapabilecekleri gibi, yeni bina yapýmýný da gerçekleþtirebilir. Okullarýntürlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarýný karþýlayabilir.y. Saðlýkla Ýlgili Her Türlü TesisBelediyeler, saðlýkla ilgili hastane, acil müdahale merkezleri ve benzerisaðlýk tesisi yapabilir, iþletebilir.z. Kültür ve Tabiat Varlýklarý ile Tarihî Dokunun ve Kent Tarihi BakýmýndanÖnem Taþýyan Mekânlarýn ve Ýþlevlerinin Korunmasý“Kültür varlýklarý”; tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, dinve güzel sanatlarla ilgili bulunan yerüstünde, yeraltýnda veya su altýndaki bütüntaþýnýr ve taþýnmaz varlýklardýr.“Tabiat varlýklarý”; jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere a-it olup ender bulunmalarý veya özellikleri ve güzellikleri bakýmýndan korunmasýgerekli, yerüstünde, yeraltýnda veya su altýnda bulunan deðerlerdir.“Sit”; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeþitli medeniyetlerin ü-

76 Modern Kent Yönetimi - Irünü olup, yaþadýklarý devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özellikleriniyansýtan kent ve kent kalýntýlarý, önemli tarihi hadiselerin cereyanettiði yerler ve tespiti yapýlmýþ tabiat özellikleri ile korunmasý gerekli alanlardýr.“Koruma” ve “korunma”; taþýnmaz kültür ve tabiat varlýklarýnda muhafaza,bakým, onarým, restorasyon, fonksiyon deðiþtirme iþlemleri; taþýnýr kültürvarlýklarýnda ise muhafaza, bakým, onarým ve restorasyon iþleridir.Belediyelerin Görev AlanýBelediyelerin görev alanlarý, belediye sýnýrlarý dâhilidir. Ancak belediyesýnýrýna mücavir bulunan ve beldenin gelecekteki geliþimi veya turizmi ve tabiigüzelliði bakýmýndan korunmasý yahut planlý olarak geliþmesi gerekli görülenalanlardýr. Belediyeler bu alanlarda da her türlü belediye görevini yerinegetirebilir. Mücavir, kelime olarak komþu ve bitiþik anlamlarýna gelmektedir.Ýmar mevzuatý bakýmýndan belediyenin kontrol ve sorumluluðu altýnaverilmiþ olan alanlardýr.Belediyelerin ÝmtiyazlarýBilindiði gibi idarenin sahip olduðu mutlak bir yetki varsa, buna baðlý o-larak bir imtiyazýn varlýðý da söz konusudur. Yetki ise, Türk hukuk lügatindeyetki/salahiyet: Kanundan veya akitten doðan hukuki bir iktidardýr þeklindetarif ediliyor. Ýmtiyazýn lügat anlamý ise; farklýlýk, ayrýcalýk, bir iþin baþkalarýyapmamak üzere özel bir müsaade ile bir kimseye veya kuruma devredilmesidemektir. Ýdare hukukunda imtiyaz kavramý, kamu hizmetinin yürütülmesiyöntemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Gereksinimler karþýsýndayönetimin iþinin çokluðu ya da kaynak bulmadaki güçlükler, kimi zamanbu yöntemin uygulanmasýný zorunlu kýlmakta ve kamu hizmetinin özel giriþimegördürülmesine cevaz vermektedir.Belediyelerin, yerel hizmetlerden kamu eliyle gördürülmesi suretiyle,ortak ihtiyaçlarýn etkin, verimli ve adaletli daðýtýlmasý için kimi hizmet alanlarýndaimtiyaz sahibi olmalarý saðlanmaktadýr. Belediye bu imtiyaz konusuhizmeti doðrudan kendisi yapabileceði gibi özel kuruluþlara da kendi kontrolündeolmak þartý ile yaptýrabilir.Türkiye’de belediyelerin imtiyazlarý, Belediye Kanunu’nun 15. maddesindeþu þekilde belirlenmiþtir:

Modern Kent Yönetimi - I 77a. Belde sakinlerinin mahallî müþterek nitelikteki ihtiyaçlarýný karþýlamakamacýyla her türlü faaliyet ve giriþimde bulunmak.b. Kanunlarýn belediyeye verdiði yetki çerçevesinde yönetmelik çýkarmak,belediye yasaklarý koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezalarývermek.c. Gerçek ve tüzel kiþilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilenizin veya ruhsatý vermek.d. Özel kanunlarý gereðince belediyeye ait vergi, resim, harç, katký vekatýlma paylarýnýn tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harçdýþýndaki özel hukuk hükümlerine göre tahsili gereken doðalgaz, su, atýk suve hizmet karþýlýðý alacaklarýn tahsilini yapmak veya yaptýrmak.e. Müktesep haklar saklý kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyusaðlamak; atýk su ve yaðmur suyunun uzaklaþtýrýlmasýný saðlamak; bunlar i-çin gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iþletmek ve iþlettirmek; kaynak sularýnýiþletmek veya iþlettirmek.f. Toplu taþýma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaþým araçlarý,tünel, raylý sistem dâhil her türlü toplu taþýma sistemlerini kurmak, kurdurmak,iþletmek ve iþlettirmek.g. Katý atýklarýn toplanmasý, taþýnmasý, ayrýþtýrýlmasý, geri kazanýmý, ortadankaldýrýlmasý ve depolanmasý ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptýrmak.h. Mahallî müþterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacýyla,belediye ve mücavir alan sýnýrlarý içerisinde taþýnmaz almak, kamulaþtýrmak,satmak, kiralamak veya kiraya vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlarüzerinde sýnýrlý aynî hak tesis etmek.i. Borç almak, baðýþ kabul etmek.j. Toptancý ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alaný, mezbaha,ilgili mevzuata göre yat limaný ve iskele kurmak, kurdurmak, iþletmek, iþlettirmekveya bu yerlerin gerçek ve tüzel kiþilerce açýlmasýna izin vermek.k. Vergi, resim ve harçlar dýþýnda kalan dava konusu uyuþmazlýklarýn anlaþmaylatasfiyesine karar vermek.l. Gayrisýhhî müesseseler ile umuma açýk istirahat ve eðlence yerlerini

78 Modern Kent Yönetimi - Iruhsatlandýrmak ve denetlemek.m. Beldede ekonomi ve ticaretin geliþtirilmesi ve kayýt altýna alýnmasý a-macýyla izinsiz satýþ yapan seyyar satýcýlarý faaliyetten men etmek, izinsizsatýþ yapan seyyar satýcýlarýn faaliyetten men edilmesi sonucu, cezasý ödenmeyerekiki gün içinde geri alýnmayan gýda maddelerini gýda bankalarýna,cezasý ödenmeyerek otuz gün içinde geri alýnmayan gýda dýþý mallarý yoksullaravermek.n. Reklam panolarý ve tanýtýcý tabelalar konusunda standartlar getirmek.o. Gayrisýhhî iþyerlerini, eðlence yerlerini, halk saðlýðýna ve çevreye etkisiolan diðer iþyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat topraðýve moloz döküm alanlarýný; sývýlaþtýrýlmýþ petrol gazý (LPG) depolama sahalarýný;inþaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanlarý ve satýþyerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taþýmalarda çevre kirliliði oluþmamasýiçin gereken tedbirleri almak.p. Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iþletilen her türlü servis ve toplutaþýma araçlarý ile taksi sayýlarýný, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarýnýbelirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydanve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve iþletmek,iþlettirmek veya kiraya vermek; kanunlarýn belediyelere verdiði trafik düzenlemesiningerektirdiði bütün iþleri yürütmek.(l) bendinde belirtilen gayrisýhhî müesseselerden birinci sýnýf olanlarýnruhsatlandýrýlmasý ve denetlenmesi, büyükþehir ve il merkez belediyeleri dýþýndakiyerlerde il özel idaresi tarafýndan yapýlýr.Belediye, (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetleri Danýþtay’ýn görüþüve Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn kararýyla süresi kýrkdokuz yýlý geçmemek üzereimtiyaz yoluyla devredebilir; toplu taþýma hizmetlerini imtiyaz veya tekeloluþturmayacak þekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceði gibitoplu taþýma hatlarýný kiraya verme veya 67’nci maddedeki esaslara göre hizmetsatýn alma yoluyla yerine getirebilir.Ýl sýnýrlarý içinde büyükþehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sýnýrlarýiçinde il belediyeleri ile nüfusu 10.000’i geçen belediyeler, meclis kararýyla;turizm, saðlýk, sanayi ve ticaret yatýrýmlarýnýn ve eðitim kurumlarýnýnsu, termal su, kanalizasyon, doðalgaz, yol ve aydýnlatma gibi altyapý çalýþmalarýnýfaiz almaksýzýn on yýla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarakyapabilir veya yaptýrabilir, bunun karþýlýðýnda yapýlan tesislere ortak olabi-

Modern Kent Yönetimi - I 79lir; saðlýk, eðitim, sosyal hizmet ve turizmi geliþtirecek projelere Ýçiþleri Bakanlýðýnýnonayý ile ücretsiz veya düþük bir bedelle amacý dýþýnda kullanýlmamakkaydýyla arsa tahsis edebilir.Belediye, belde sakinlerinin belediye hizmetleriyle ilgili görüþ ve düþüncelerinitespit etmek amacýyla kamuoyu yoklamasý ve araþtýrmasý yapabilir.Belediye mallarýna karþý suç iþleyenler devlet malýna karþý suç iþlemiþsayýlýr.Belediyenin proje karþýlýðý borçlanma yoluyla elde ettiði gelirleri, þartlýbaðýþlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanýlan mallarý ile belediye tarafýndantahsil edilen vergi, resim ve harç gelirleri haczedilemez.Belediyenin OrganlarýTürkiye’de belediyelerin üç ayrý organý bulunmaktadýr. Bunlar, belediyemeclisi, belediye encümeni ve belediye baþkanýdýr.a. Belediye MeclisiBelediye meclisi, belediyenin karar organýdýr ve ilgili kanunda gösterilenesas ve usûllere göre seçilmiþ üyelerden oluþur.Belediye meclis üyeleri, beþ yýlda bir yapýlan seçimlerde, halkýn oylarýile belirlenir. Belediye Kanunu’nda, belediye meclislerinin üye sayýlarý aþaðýdakigibi düzenlenmiþtir.Nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelerde 9 kiþi,Nüfusu 10.001’den 20.000’e kadar olan belediyelerde 11 kiþi,Nüfusu 20.001’den 50.000’e kadar olan belediyelerde 15 kiþi,Nüfusu 50.001’den 100.000’e kadar olan belediyelerde 25 kiþi,Nüfusu 100.001’den 250.000’e kadar olan belediyelerde 31 kiþi,Nüfusu 250.001’den 500.000’e kadar olan belediyelerde 37 kiþi,Nüfusu 500.001’den 1.000.000’a kadar olan belediyelerde 45 kiþi,Nüfusu 1.000.001’den fazla olan belediyelerde 55 kiþi.

80 Modern Kent Yönetimi - IMeclisin Görev ve YetkileriBelediye meclisinin görev ve yetkileri þunlardýr:a. Stratejik plân ile yatýrým ve çalýþma programlarýný, belediye faaliyetlerininve personelinin performans ölçütlerini görüþmek ve kabul etmek.b. Bütçe ve kesin hesabý kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapýlanbirimler ile fonksiyonel sýnýflandýrmanýn birinci düzeyleri arasýnda aktarmayapmak.c. Belediyenin imar plânlarýný görüþmek ve onaylamak, büyükþehir ve ilbelediyelerinde il çevre düzeni plânýný kabul etmek.d. Borçlanmaya karar vermek.e. Taþýnmaz mal alýmýna, satýmýna, takasýna, tahsisine, tahsis þeklinin deðiþtirilmesineveya tahsisli bir taþýnmazýn kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmamasýhâlinde tahsisin kaldýrýlmasýna; üç yýldan fazla kiralanmasýna ve süresiotuz yýlý geçmemek kaydýyla bunlar üzerinde sýnýrlý aynî hak tesisine kararvermek.f. Kanunlarda vergi, resim, harç ve katýlma payý konusu yapýlmayan veilgililerin isteðine baðlý hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.g. Þartlý baðýþlarý kabul etmek.h. Vergi, resim ve harçlar dýþýnda kalan ve miktarý 5.000 YTL’den fazladava konusu olan belediye uyuþmazlýklarýný sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragatekarar vermek.i. Bütçe içi iþletme ile 6762 sayýlý Türk Ticaret Kanunu’na tâbi ortaklýklarkurulmasýna veya bu ortaklýklardan ayrýlmaya, sermaye artýþýna ve gayrimenkulyatýrým ortaklýðý kurulmasýna karar vermek.j. Belediye adýna imtiyaz verilmesine ve belediye yatýrýmlarýnýn yap-iþletveya yap-iþlet-devret modeli ile yapýlmasýna; belediyeye ait þirket, iþletmeve iþtiraklerin özelleþtirilmesine karar vermek.k. Meclis baþkanlýk divanýný ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonlarýüyelerini seçmek.l. Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve baðlý kuruluþlarýnýn kadrola-

ýnýn ihdas, iptal ve deðiþtirilmesine karar vermek.Modern Kent Yönetimi - I 81m. Belediye tarafýndan çýkarýlacak yönetmelikleri kabul etmek.n. Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahallekurulmasý, kaldýrýlmasý, birleþtirilmesi, adlarýyla sýnýrlarýnýn tespiti ve deðiþtirilmesinekarar vermek; beldeyi tanýtýcý amblem, flama ve benzerlerinikabul etmek.o. Diðer mahallî idarelerle birlik kurulmasýna, kurulmuþ birliklere katýlmayaveya ayrýlmaya karar vermek.p. Yurtiçindeki ve Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn izniyle yurtdýþýndaki belediyelerve mahallî idare birlikleriyle karþýlýklý iþ birliði yapýlmasýna; kardeþ kentiliþkileri kurulmasýna; ekonomik ve sosyal iliþkileri geliþtirmek amacýylakültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleþtirilmesine;bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptýrma, kiralama veyatahsis etmeye karar vermek.r. Fahrî hemþehrilik payesi ve beratý vermek.s. Belediye baþkanýyla encümen arasýndaki anlaþmazlýklarý karara baðlamak.t. Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek.u. Ýmar plânlarýna uygun þekilde hazýrlanmýþ belediye imar programlarýnýgörüþerek kabul etmek.Meclis ToplantýsýBelediye meclisi, her ayýn ilk haftasý, önceden kararlaþtýrdýðý gündetoplânýr.Meclis, resmî tatile rastlayan günlerde çalýþmasýna ara verebilir. Belediyemeclisi her yýl bir ay tatil kararý alabilir.Bütçe görüþmesine rastlayan toplantý süresi en çok yirmi gün, diðer toplantýlarýnsüresi en çok beþ gündür.Mutat toplantý yeri dýþýnda toplanýlmasýnýn zorunlu olduðu durumda ü-yelere önceden bilgi vermek kaydýyla meclis baþkanýnýn belediye sýnýrlarý i-çerisinde belirlediði yerde toplantý yapýlýr. Ayrýca, toplantýnýn yeri ve zama-

82 Modern Kent Yönetimi - Iný mutat usûllerle belde halkýna duyurulur.Meclis toplantýlarý açýktýr. Meclis baþkanýnýn veya üyelerden herhangibirinin gerekçeli önerisi üzerine, toplantýya katýlanlarýn salt çoðunluðuylakapalý oturum yapýlmasýna karar verilebilir.Meclis görüþmeleri görevlilerce tutanaða geçirilir, baþkan ve kâtip üyelertarafýndan imzalanýr. Toplantýlar, meclisin kararýyla sesli ve görüntülü cihazlarlada kaydedilebilir.Ýhtisas KomisyonlarýBelediye meclisi, üyeleri arasýndan en az üç en fazla beþ kiþiden oluþanihtisas komisyonlarý kurabilir. Komisyonlarýn bir yýlý geçmemek üzere ne kadarsüre için kurulacaðý ayný meclis kararýnda belirtilir.Ýhtisas komisyonlarý, her siyasî parti grubunun ve baðýmsýz üyelerinmeclisteki üye sayýsýnýn meclis üye tam sayýsýna oranlanmasý suretiyle oluþturulur.Ýl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindeki belediyelerdeplân ve bütçe ile imar komisyonlarýnýn kurulmasý zorunludur.Meclis toplantýsýný müteakip imar komisyonu en fazla on iþ günü, diðerkomisyonlar ise beþ iþ günü içinde kendilerine havale edilen iþleri sonuçlandýrýr.Komisyonlar kendilerine havale edilen iþlerle ilgili raporlarýný bu süreninsonunda meclise sunmadýklarý takdirde, konu meclis baþkaný tarafýndandoðrudan gündeme alýnýr.Ýhtisas komisyonlarýnýn görev alanýna giren iþler bu komisyonlarda görüþüldüktensonra belediye meclisinde karara baðlanýr.Mahalle muhtarlarý ve ildeki kamu kuruluþlarýnýn amirleri ile ildeki kamukurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarý, üniversiteler, sendikalar vegündemdeki konularla ilgili sivil toplum örgütlerinin temsilcileri, oy hakkýolmaksýzýn kendi görev ve faaliyet alanlarýna giren konularýn görüþüldüðüihtisas komisyonu toplantýlarýna katýlabilir ve görüþ bildirebilir.Komisyon çalýþmalarýnda uzman kiþilerden yararlanýlabilir.Komisyon raporlarý alenîdir, çeþitli yollarla halka duyurulur ve isteyenleremeclis tarafýndan maliyetlerini aþmamak üzere belirlenecek bedel karþýlýðýndaverilir.

Modern Kent Yönetimi - I 83Meclisin FeshiBelediye meclisi;a. Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayý ihmal ederve bu durum belediyeye ait iþleri sekteye veya gecikmeye uðratýrsa,b. Belediyeye verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî konularda karar a-lýrsa,Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn bildirimi üzerine Danýþtay’ýn kararý ile feshedilir.Ýçiþleri Bakanlýðý gerekli gördüðü takdirde meclisin feshine dair bildirimile birlikte, karar verilinceye kadar meclis toplantýlarýnýn ertelenmesini de ister.Danýþtay, bu hususu en geç bir ay içinde karara baðlar.Bu þekilde feshedilen meclisin yerine seçilen meclis, kalan süreyi tamamlar.b. Belediye EncümeniBelediye Encümeni, belediyenin idari karar organýdýr. Belediye baþkanýveya vekili, belediye meclisinden seçilmiþ üyeler ile belediye birim amirlerindenseçilen üyelerden oluþur.a. Ýl belediyelerinde ve nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerde, belediyemeclisinin her yýl kendi üyeleri arasýndan bir yýl için gizli oyla seçeceðiüç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye baþkanýnýn birim amirleriarasýndan bir yýl için seçeceði iki üye olmak üzere yedi kiþiden,b. Diðer belediyelerde, belediye meclisinin her yýl kendi üyeleri arasýndanbir yýl için gizli oyla seçeceði iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediyebaþkanýnýn birim amirleri arasýndan bir yýl için seçeceði bir üye olmaküzere beþ kiþiden oluþur.Belediye baþkanýnýn katýlamadýðý toplantýlarda, belediye baþkanýnýn görevlendireceðibaþkan yardýmcýsý veya encümen üyesi, encümene baþkanlýkeder.Encümen toplantýlarýna gündemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim a-mirleri, belediye baþkaný tarafýndan oy hakký olmaksýzýn görüþleri alýnmaküzere çaðrýlabilir.

84 Modern Kent Yönetimi - IEncümenin Görev ve Yetkileria. Stratejik plân ve yýllýk çalýþma programý ile bütçe ve kesin hesabý inceleyipbelediye meclisine görüþ bildirmek.b. Yýllýk çalýþma programýna alýnan iþlerle ilgili kamulaþtýrma kararlarýnýalmak ve uygulamak.c. Öngörülmeyen giderler ödeneðinin harcama yerlerini belirlemek.d. Bütçede fonksiyonel sýnýflandýrmanýn ikinci düzeyleri arasýnda aktarmayapmak.e. Kanunlarda öngörülen cezalarý vermek.f. Vergi, resim ve harçlar dýþýnda kalan dava konusu olan belediye uyuþmazlýklarýnýnanlaþma ile tasfiyesine karar vermek.g. Taþýnmaz mal satýmýna, trampasýna ve tahsisine iliþkin meclis kararlarýnýuygulamak; süresi üç yýlý geçmemek üzere kiralanmasýna karar vermek.h. Umuma açýk yerlerin açýlýþ ve kapanýþ saatlerini belirlemek.i. Diðer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek.Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenengün ve saatte toplanýr. Belediye baþkaný acil durumlarda encümeni toplantýyaçaðýrabilir.Encümen ToplantýsýMadde 35.- Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere öncedenbelirlenen gün ve saatte toplanýr. Belediye baþkaný acil durumlarda encümenitoplantýya çaðýrabilir.Encümen üye tam sayýsýnýn salt çoðunluðuyla toplanýr ve katýlanlarýnsalt çoðunluðuyla karar verir. Oylarýn eþitliði durumunda baþkanýn bulunduðutaraf çoðunluk sayýlýr. Çekimser oy kullanýlamaz.Encümen gündemi belediye baþkaný tarafýndan hazýrlanýr. Encümen üyeleri,baþkanýn uygun görüþü ile gündem maddesi teklif edebilir. Belediyebaþkaný tarafýndan havale edilmeyen konular encümende görüþülemez.

Modern Kent Yönetimi - I 85Encümene havale edilen konular bir hafta içinde görüþülerek karara baðlanýr.Alýnan kararlar baþkan ve toplantýya katýlan üyeler tarafýndan imzalanýr.Karara muhalif kalanlar gerekçelerini de açýklar.Encümen baþkan ve üyeleri, münhasýran kendileri, ikinci derece dâhilkan ve kayýn hýsýmlarý ve evlatlýklarý ile ilgili iþlerin görüþüldüðü encümentoplantýlarýna katýlamazlar.c. Belediye BaþkanýBelediye baþkaný, belediye idaresinin baþý ve belediye tüzel kiþiliðinintemsilcisidir. Belediye baþkaný, ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göreseçilir.Belediye baþkaný, görevinin devamý süresince siyasî partilerin yönetimve denetim organlarýnda görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin baþkanlýðýnýyapamaz ve yönetiminde bulunamaz.Belediye Baþkanýnýn Görev ve YetkileriBelediye baþkanýnýn görev ve yetkileri þunlardýr:a. Belediye teþkilâtýnýn en üst amiri olarak belediye teþkilâtýný sevk ve i-dare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.b. Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresininkurumsal stratejilerini oluþturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediyefaaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazýrlamak veuygulamak, izlemek ve deðerlendirmek, bunlarla ilgili raporlarý meclise sunmak.c. Belediyeyi devlet dairelerinde ve törenlerde, davacý veya davalý olarakda yargý yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.d. Meclise ve encümene baþkanlýk etmek.e. Belediyenin taþýnýr ve taþýnmaz mallarýný idare etmek.f. Belediyenin gelir ve alacaklarýný takip ve tahsil etmek.g. Yetkili organlarýn kararýný almak þartýyla sözleþme yapmak.

86 Modern Kent Yönetimi - Ih. Meclis ve encümen kararlarýný uygulamak.i. Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dýþýndaki aktarmalaraonay vermek.j. Belediye personelini atamak.k. Belediye ve baðlý kuruluþlarý ile iþletmelerini denetlemek.l. Þartsýz baðýþlarý kabul etmek.m. Belde halkýnýn huzur, esenlik, saðlýk ve mutluluðu için gereken önlemlerialmak.n. Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrýlan ödeneði kullanmak, özürlülereyönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluþturmak.o. Temsil ve aðýrlama giderleri için ayrýlan ödeneði kullanmak.p. Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümenikararýný gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.Yetki DevriBelediye baþkaný, görev ve yetkilerinden bir kýsmýný uygun gördüðü takdirde,yöneticilik sýfatý bulunan belediye görevlilerine devredebilir.Belediye Baþkanlýðýnýn Sona ErmesiBelediye baþkanlýðý, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliðinden sona erer.Belediye baþkanýnýn;a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk etmesive bu durumun mahallin mülkî idare amiri tarafýndan belirlenmesi,b) Seçilme yeterliliðini kaybetmesi,c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalýk veya sakatlýk durumununyetkili saðlýk kuruluþu raporuyla belgelenmesi,d) Meclisin feshine neden olan eylem ve iþlemlere katýlmasý,hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn

Modern Kent Yönetimi - I 87baþvurusu üzerine Danýþtay kararýyla baþkanlýk sýfatý sona erer.Belediye TeþkilatýBelediyenin kendisinden beklenen görevleri yerine getirmesi için oluþturulacakorganizasyon yapýsý ile ilgili olarak yasal düzenlemeler bulunmaktadýr.Türkiye’de Belediye Kanunu, belediye teþkilatlarý ile ilgili olarak þuhükmü içermektedir.Belediye teþkilâtý, norm kadroya uygun olarak yazý iþleri, malî hizmetler,fen iþleri ve zabýta birimlerinden oluþur.Beldenin nüfusu, fizikî ve coðrafî yapýsý, ekonomik, sosyal ve kültürelözellikleri ile geliþme potansiyeli dikkate alýnarak, norm kadro ilke ve standartlarýnauygun olarak gerektiðinde saðlýk, itfaiye, imar, insan kaynaklarý,hukuk iþleri ve ihtiyaca göre diðer birimler oluþturulabilir. Bu birimlerin kurulmasý,kaldýrýlmasý veya birleþtirilmesi belediye meclisinin kararýyla olur.Norm kadro ilke ve standartlarý Ýçiþleri Bakanlýðý ve Devlet PersonelBaþkanlýðý tarafýndan müþtereken belirlenir. Belediyenin ve baðlý kuruluþlarýnýnnorm kadrolarý, bu ilke ve standartlar çerçevesinde belediye meclisi kararýylabelirlenir.Belediye personeli, belediye baþkaný tarafýndan atanýr. Birim müdürlüðüve üstü yönetici kadrolarýna yapýlan atamalar ilk toplantýda belediye meclisininbilgisine sunulur.Belediyelerin norm kadro düzenlemesi ile ilgili olarak çýkarýlan BakanlarKurulu kararý ile belediyelerin türüne ve nüfusuna göre idari yapýda oluþturabilecekleribaþkan yardýmcýlýðý, birim amirlikleri, teknik-idari ve genelpersonel sayýsý, zabýta ve itfaiye personel sayýsýnýn üst limitleri belirlenmiþolup, belediyeler bu sýnýrlarý aþmamak üzere personel istihdam ederler.Belediyelerde DenetimBelediyelerin denetimi; faaliyet ve iþlemlerde hatalarýn önlenmesineyardýmcý olmak, çalýþanlarýn ve belediye teþkilâtýnýn geliþmesine, yönetimve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlý duruma gelmesine rehberliketmek amacýyla; hizmetlerin süreç ve sonuçlarýný mevzuata, öncedenbelirlenmiþ amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarýnagöre tarafsýz olarak analiz etmek, karþýlaþtýrmak ve ölçmek; kanýtlara da-

88 Modern Kent Yönetimi - Iyalý olarak deðerlendirmek, elde edilen sonuçlarý rapor hâline getirerek ilgililereduyurmaktýr.Denetim, iþ ve iþlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans denetiminikapsar.Ýç ve dýþ denetim 5018 sayýlý Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunuhükümlerine göre yapýlýr.Ayrýca, belediyenin malî iþlemler dýþýnda kalan diðer idarî iþlemleri, hukukauygunluk ve idarenin bütünlüðü açýsýndan Ýçiþleri Bakanlýðý tarafýndanda denetlenir.Belediyelere baðlý kuruluþ ve iþletmeler de yukarýdaki esaslara göre denetlenir.Denetime iliþkin sonuçlar kamuoyuna açýklanýr ve meclisin bilgisine sunulur.Belediyelerde denetim, dýþ ve iç denetim olmak üzere iki ayrý yapýdagerçekleþmektedir. Dýþ denetim yani yerel yönetimlerin kendileri dýþýnda yeralan baþka idari kuruluþlar tarafýndan denetlenmesi, “vesayet denetimi”dir.Belediyelerde dýþ denetim Sayýþtay tarafýndan yapýlýr. Ayrýca, belediyeninmalî iþlemler dýþýnda kalan diðer idarî iþlemleri, idarenin bütünlüðüne vekalkýnma planý ve stratejilerine uygunluðu açýsýndan Ýçiþleri Bakanlýðý tarafýndandenetlenir.Sayýþtay tarafýndan yapýlacak harcama sonrasý dýþ denetimin amacý, genelyönetim kapsamýndaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluðu çerçevesinde,yönetimin mali faaliyet, karar ve iþlemlerinin; kanunlara, kurumsalamaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarýnýnTürkiye Büyük Millet Meclisi’ne raporlanmasýdýr.Dýþ denetim, genel kabul görmüþ uluslararasý denetim standartlarý dikkatealýnarak;a) Kamu idaresi hesaplarý ve bunlara iliþkin belgeler esas alýnarak, malitablolarýn güvenilirliði ve doðruluðuna iliþkin mali denetimi ile kamu idareleriningelir, gider ve mallarýna iliþkin mali iþlemlerinin kanunlara ve diðerhukuki düzenlemelere uygun olup olmadýðýnýn tespiti,b) Kamu kaynaklarýnýn etkili, ekonomik ve verimli olarak kullanýlýp kul-

Modern Kent Yönetimi - I 89lanýlmadýðýnýn belirlenmesi, faaliyet sonuçlarýnýn ölçülmesi ve performansbakýmýndan deðerlendirilmesi suretiyle gerçekleþtirilir.Ýç denetim ise, belediye içerisinde gerçekleþtirilen denetimdir ve meclisindenetimi ve iç denetçilerin denetimi olmak üzere iki ayrý denetim türü bulunmaktadýr.Ýç denetim, kamu idaresinin çalýþmalarýna deðer katmak ve geliþtirmekiçin kaynaklarýn ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarýna göre yönetilipyönetilmediðini deðerlendirmek ve rehberlik yapmak amacýyla yapýlanbaðýmsýz ve nesnel güvence saðlayan danýþmanlýk faaliyetidir. Bu faaliyetler,idarelerin yönetim ve kontrol yapýlarý ile mali iþlemlerinin risk yönetimi, yönetimve kontrol süreçlerinin etkinliðini deðerlendirmek ve geliþtirmek yönündesistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaþýmla ve genel kabul görmüþstandartlara uygun olarak gerçekleþtirilir.a. Meclisin Denetimi: Ýl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindekibelediyelerde, belediye meclisi, her ocak ayý toplantýsýnda belediyeninbir önceki yýl gelir ve giderleri ile bunlara iliþkin hesap kayýt ve iþlemlerinindenetimi için kendi üyeleri arasýndan gizli oyla ve üye sayýsý üçten azbeþten çok olmamak üzere bir denetim komisyonu oluþturur. Komisyon, hersiyasî parti grubunun ve baðýmsýz üyelerin meclisteki üye sayýsýnýn meclis ü-ye tam sayýsýna oranlanmasý suretiyle oluþur.Komisyon, belediye baþkaný tarafýndan belediye binasý içinde belirlenenyerde çalýþýr ve çalýþmalarýnda kamu personelinden ve gerektiðinde diðer uzmankiþilerden yararlanabilir.Komisyon belediye birimleri ve baðlý kuruluþlarýndan her türlü bilgi vebelgeyi isteyebilir. Bu istekler gecikmeksizin yerine getirilir.Komisyon, çalýþmasýný kýrkbeþ iþgünü içinde tamamlar ve buna iliþkinraporunu mart ayýnýn sonuna kadar meclis baþkanlýðýna sunar.Konusu suç teþkil eden hususlarla ilgili olarak meclis baþkanlýðý tarafýndanyetkili mercilere suç duyurusunda bulunulur.b. Ýç denetçilerin Denetimi: Ýç denetçiler, üst yöneticiler tarafýndan,sertifikalý adaylar arasýndan atanýr. Ýç denetçi, aþaðýda belirtilen görevleri yerinegetirir:a. Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin yönetim ve kontrolyapýlarýný deðerlendirmek.

90 Modern Kent Yönetimi - Ib. Kaynaklarýn etkili, ekonomik ve verimli kullanýlmasý bakýmýndan incelemeleryapmak ve önerilerde bulunmak.c. Harcama sonrasýnda yasal uygunluk denetimi yapmak.d. Ýdarenin harcamalarýnýn, mali iþlemlere iliþkin karar ve tasarruflarýnýn,amaç ve politikalara, kalkýnma planýna, programlara, stratejik planlarave performans programlarýna uygunluðunu izlemek ve deðerlendirmek.e. Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bukonularda önerilerde bulunmak.f. Denetim sonuçlarý çerçevesinde iyileþtirmelere yönelik önerilerde bulunmak.g. Denetim sýrasýnda veya denetim sonuçlarýna göre soruþturma açýlmasýnýgerektirecek bir duruma rastlandýðýnda, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.Ýç denetçi bu görevlerini, Ýç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafýndanbelirlenen ve uluslararasý kabul görmüþ kontrol ve denetim standartlarýna uygunþekilde yerine getirir.Ýç denetçi, görevinde baðýmsýzdýr ve iç denetçiye asli görevi dýþýnda hiçbirgörev verilemez ve yaptýrýlamaz.Ýç denetçiler, raporlarýný doðrudan üst yöneticiye sunar. Bu raporlar üstyönetici tarafýndan deðerlendirmek suretiyle gereði için ilgili birimler ilemali hizmetler birimine verilir. Ýç denetim raporlarý ile bunlar üzerine yapýlaniþlemler, üst yönetici tarafýndan en geç iki ay içinde Ýç Denetim KoordinasyonKurulu’na gönderilir.Belediyelerin Mali YapýsýBelediyelerin kendilerine verilen görevleri yerine getirebilecek bir maliyapýya sahip olmalarý gerekmektedir. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Þartýnýn9. maddesinde bu hususta þunlar þart koþulmaktadýr:‘Yerel yönetimlere, ulusal ekonomi siyaseti içinde, kendi yetkileri çerçevesindeserbestçe harcayabilecekleri, kendilerine has, yeterli mali kaynaksaðlanýr. Yerel yönetimlerin mali kaynaklarý anayasa ve yasalarla kendilerineverilen sorumluluklara orantýlý olur. Yerel yönetimlerin mali kaynaklarý-

Modern Kent Yönetimi - I 91nýn hiç deðilse bir bölümü, yasal sýnýrlar içinde oranýný belirleme yetkisinesahip olduklarý yerel vergi ve harçlardan saðlanmalýdýr.’Belediye GelirleriBelediyelerin gelir ve giderleri kanunlarla düzenlenmekte olup, Türkiye’debelediyelerin gelirleri þunlardýr:a. Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katýlma paylarý.b. Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrýlan pay.c. Genel ve özel bütçeli idarelerden yapýlacak ödemeler.d. Taþýnýr ve taþýnmaz mallarýn kira, satýþ ve baþka suretle deðerlendirilmesindenelde edilecek gelirler.e. Belediye meclisi tarafýndan belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecekhizmet karþýlýðý ücretler.f. Faiz ve ceza gelirleri.g. Baðýþlar.h. Her türlü giriþim, iþtirak ve faaliyetler karþýlýðý saðlanacak gelirler.i. Diðer gelirler.Belediyelerin kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katýlmapaylarý konusunda “Belediye Gelirleri Kanunu” bulunmaktadýr. Bu kanundayer alan vergi, resim, harç ve katýlma paylarý þunlardýr:Ýlan ve Reklam VergisiBelediye sýnýrlarý ile mücavir alanlarý içinde yapýlan her türlü ilan vereklam, Ýlan ve Reklam Vergisi’ne tabidir.Eðlence VergisiBelediye sýnýrlarý ile mücavir alanlar içinde yer alan eðlence iþletmelerininfaaliyetleri Eðlence Vergisi’ne tabidir.Çeþitli Vergiler1. Haberleþme Vergisi: Belediye sýnýrlarý ve mücavir alanlar içinde Pos-

92 Modern Kent Yönetimi - Ita Telgraf Telefon iþletmesi tarafýndan tahsil edilen telefon, teleks, faksimilive data ücretleri (tesis, devir ve nakil ücretleri hariç) Haberleþme Vergisi’netabidir.2. Elektrik ve Havagazý Tüketim Vergisi: Belediye sýnýrlarý ve mücaviralanlar içinde elektrik ve havagazý tüketimi, Elektrik ve Havagazý TüketimVergisi’ne tabidir.3.Yangýn Sigortasý Vergisi: Belediye sýnýrlarý ve mücavir alanlar içindekimenkul ve gayrimenkul mallar için yapýlan yangýn sigortalarý dolayýsýylaalýnan primler; Yangýn Sigortasý Vergisi’ne tabidir.4. Çevre Temizlik Vergisi: Belediye sýnýrlarý ve mücavir alanlar içindebulunan ve belediyelerin katý atýk toplama ile kanalizasyon hizmetlerindenyararlanan konut, iþyeri ve diðer þekillerde kullanýlan binalar, Çevre TemizlikVergisi’ne tabidir.Belediye HarçlarýÝþgal Harcý: Belediye sýnýrlarý içinde bulunan aþaðýdaki yerlerden herhangibirinin satýþ yapmak veya sair maksatlarla ve yetkili mercilerden usulüneuygun izin alýnarak geçici olarak iþgal edilmesi, “Ýþgal Harcý”na tabidir:Tatil Günlerinde Çalýþma Ruhsatý Harcý: Hafta tatili ve ulusal bayramgünlerinde çalýþmalarý belediyelerce izne baðlý iþyerlerine ruhsat verilmesi,“Tatil Günlerinde Çalýþma Ruhsatý Harcý”na tabidir.Kaynak Sularý Harcý: Özel kaplara doldurulup satýlacak olan kaynak sularýnýnbelediyelerce denetlenerek hangi kaynaklara ait olduklarýný gösterecekþekilde bu kaplara özel iþaret konulmasý, “Kaynak Sularý Harcý”na tabidir.Tellallýk Harcý: Belediye sýnýrlarý ve mücavir alanlar içinde belediyelereait hal, balýkhane, mezat yerleri ve ilgilinin isteðine baðlý olarak belediyemünadisi veya tellalý bulundurulan sair yerlerde, gerçek veya tüzel kiþiler tarafýndanher ne surette olursa olsun her çeþit menkul ve gayrimenkul mal vemahsüllerin satýþý, “Tellallýk Harcý”na tabidir.Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harcý: Belediye sýnýrlarý ve mücaviralanlar içinde, belediyelerce veya yetkili mercilerce verilen izne dayanýlaraközel kiþi ve kuruluþlarca tesis edilen mezbaha ve kanaralarda kesilenhayvanlarýn kesim öncesi ve sonrasý muayenesi veya belediye sýnýrlarý vemücavir alanlar dýþýnda kesilmiþ olup da belediye sýnýrý içinde satýþa arz edileceketlerin saðlýk bakýmýndan muayene ve denetlenmesi, “Hayvan Kesimi

Modern Kent Yönetimi - I 93Muayene ve Denetleme Harcý”na tabidir.Bina Ýnþaat Harcý: Belediye sýnýrlarý ve mücavir alanlar içinde yapýlanher türlü bina inþaatý (ilave ve tadiller dahil), inþaat veya tadilat ruhsatýnýn a-lýnmasýnda ek madde 6’da yer alan tarifede gösterilen nispet ve hadlerde “BinaÝnþaat Harcý”na tabidir.Kayýt ve Suret Harcý: Belediyeler ve belediyelere baðlý müesseselerdenistenecek her türlü kayýt suretleriyle gayrimenkullerle ilgili harita plan vekrokilerin suretleri, “Kayýt ve Suret Harcý”na tabidir.Ýþyeri Açma Ýzni Harcý: Belediye sýnýrlarý veya mücavir alanlar içindebir iþyerinin açýlmasý “Ýþyeri Açma Ýzni Harcý”na tabidir.Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcý: Mevzuat gereðince alýnmasý zorunluveya isteðe baðlý görülen ve belediyeler veya onlara baðlý kuruluþlar tarafýndandüzenlenerek ilgilisine verilecek; muayene ve saðlýkla veya fenni konularlailgili tahlillere iliþkin olup bu kanunda ayrýca harca tabi tutulmamýþ olanruhsatlar, rapor ve belgeler “Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcý”na tabidir.Saðlýk Belgesi Harcý: Yaptýklarý iþler ve gördükleri hizmetler dolayýsýylaözel mevzuatý gereðince belediyelerden saðlýk belgesi almak mecburiyetindeolan kiþilere verilecek bu tür belgeler ile bunlarýn belli aralýklarla yenilenmeleri“Saðlýk Belgesi Harcý”na tabidir.Harcamalara Katýlma PaylarýYol harcamalarýna katýlma payý: Belediyelerce veya belediyelere baðlýmüesseselerce aþaðýdaki þekillerde inþa, tamir ve geniþletilmeye tabi tutulanyollarýn iki tarafýnda bulunan veya baþka bir yola çýkýþý olmamasý dolayýsýylabu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden Yol HarcamalarýnaKatýlma Payý alýnýr.Kanalizasyon harcamalarýna katýlma payý: Belediyelerce ve belediyelerebaðlý müesseselerce, aþaðýdaki þekilde kanalizasyon tesisi yapýlmasý halinde,bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden, Kanalizasyon HarcamalarýnaKatýlma Payý alýnýr.Su tesisleri harcamalarýna katýlma payý: Belediyelerce veya belediyelerebaðlý müesseselerce beldede aþaðýdaki þekillerde su tesisleri yapýlmasý halinde,daðýtýmýn yapýldýðý saha dahilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden, SuTesisleri Harcamalarýna Katýlma Payý alýnýr.

94 Modern Kent Yönetimi - IÜcrete tabi iþler: Belediyeler bu kanunda harç veya katýlma payý konusuyapýlmayan ve ilgililerin isteðine baðlý olarak ifa edecekleri her türlü hizmet(...) için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almayayetkilidir. Belediyeye tekel olarak verilmiþ iþler kendi özel hükümlerine tabidir.Müze giriþ ücretleri ile madenlerden belediyelere pay: Türkiye BüyükMillet Meclisi’ne baðlý milli saraylar hariç belediye ve mücavir alan sýnýrlarýiçinde gerçek ve tüzel kiþilerce iþletilen her türlü müzelerin giriþ ücretlerininbelli bir oraný belediye payý olarak ayrýlýr.Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrýlan Pay: Genel bütçe vergi gelirlerininbelli bir oraný belediye payý olarak ayrýlýr ve belediyelerin hesabýna yatýrýlýr.Belediyenin GiderleriBelediyenin giderleri þunlardýr:a. Belediye binalarý, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapýmý,bakýmý ve onarýmý için yapýlan giderler.b. Belediyenin personeline ve seçilmiþ organlarýnýn üyelerine ödenenmaaþ, ücret, ödenek, huzur hakký, yolluklar, hizmete iliþkin eðitim harcamalarýile diðer giderler.c. Her türlü altyapý, yapým, onarým ve bakým giderleri.d. Vergi, resim, harç, katýlma payý, hizmet karþýlýðý alýnacak ücretler vediðer gelirlerin takip ve tahsili için yapýlacak giderler.e. Belediye zabýta ve itfaiye hizmetleri ile diðer görev ve hizmetlerin yürütülmesiiçin yapýlacak giderler.f. Belediyenin kuruluþuna katýldýðý þirket, kuruluþ ve katýldýðý birliklerleilgili ortaklýk payý ve üyelik aidatý giderleri.g. Mezarlýklarýn tesisi, korunmasý ve bakýmýna iliþkin giderler.h. Faiz, borçlanmaya iliþkin diðer ödemeler ile sigorta giderleri.i. Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapýlacak sosyalhizmet ve yardýmlar.

Modern Kent Yönetimi - I 95j. Dava takip ve icra giderleri.k. Temsil, tören, aðýrlama ve tanýtým giderleri.l. Avukatlýk, danýþmanlýk ve denetim hizmetleri karþýlýðý yapýlacak ödemeler.m. Yurt içi ve yurt dýþý kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriylebirlikte yapýlan ortak hizmetler ve proje giderleri.n. Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapýlan giderler.o. Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapýlan kamuoyu yoklamasý ve a-raþtýrmasý giderleri.p. Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapýlan diðergiderler.r. Þartlý baðýþlarla ilgili yapýlacak harcamalar.s. Ýmar düzenleme giderleri.t. Her türlü proje giderleri.KENT YÖNETÝMLERÝNÝN TEMELSORUMLULUK ALANLARIBelediyelerin günümüz dünyasýnda kendilerinden beklenen görevleri etkinbiçimde ifa edebilmeleri ve kent sakinlerinin yaþam kalitelerini geliþtirebilmeleriiçin üzerinde hassasiyetle durmalarý gereken sorumluluk alanlarýbulunmaktadýr. Bu alanlar çok sayýda olmakla beraber, burada çok önemli olduðunudüþündüðümüz on alan belirtilmiþtir.1. Kentsel Yaþam Kalitesinin GeliþtirilmesiKent yönetimleri veya ülkemizdeki yapýlanmanýn adýyla belediyelerintemel sorumluluðu, kentsel yaþam kalitesini geliþtirmektir. Kentsel yaþamkalitesi, dar anlamda toplumsal, ekonomik ve mekânsal öðeler açýsýndankent tanýmýna giren yerlerde, kentsel altyapý, iletiþim, ulaþým, konut ve benzeriolanaklarýn sunulma düzeyini ifade etmektedir. Geniþ anlamda ise, o

96 Modern Kent Yönetimi - Ikentte yaþayanlara sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda sunulan hizmetlerindüzeyini de kapsamaktadýr. Daha açýk bir ifade ile kentlilerin, kent yaþamýndanbeklentilerinin karþýlanma düzeyidir ve ideal bir kentte kentlilerin sahipolduklarý haklar önceki bölümde iþlenmiþ idi.Kentsel Yaþam Kalitesi Göstergeleri: 114“Nüfusu artan, alanda yayýlan kentler, plansýz kentleþmenin de bir sonucuolarak, kentte yasayanlara giderek düþen bir yaþam standardý sunmaktadýr.Yeterince iþ sahasý ve konut bulunamayýþý, gecekondulaþma, doðal kaynaklarýnsorumsuzca tüketilmesi, trafik sorunu, toplumdaki sosyal dengesizliðinartmasý gibi sorunlar kentsel yaþamý her geçen gün zorlaþtýrmaktadýr.Tüm bunlar kentlilere sunulan günlük yasamýn her boyutundaki kaliteyi dedüþürmektedir.Kentsel yasam kalitesini etkileyen faktörler çok boyutlu bir yapý sergilemektedir.Evans, bu çok boyutlu yapýyý kuramsal bir model çerçevesinde incelemiþtir.Modelde yaþam kalitesi boyutlarý söyle tanýmlanmaktadýr:1. Hoþnutluk: Yasamdan hoþnutluk veya iþinden hoþnutluk, ailesindenhoþnutluk gibi herhangi bir alanla ilgili hoþnutluk bireyin yaþam kalitesinietkilemektedir.2. Yetenekler: Sosyal iliþki kurabilme, problem çözebilme gibi genel veözel olarak incelenebilecek yetenekler.3. Sosyal çevre4. Bireyin karakteri ve yetenekleriyle ilgili kiþisel faktörlerin etkisi: Bugruptaki faktörlerin kiþinin algýlamasýyla ilgili olduðu kanýtlanmýþtýr.5. Biososyofiziksel çevre faktörleri/olaylarý: Biyolojik, sosyal ve fizikiçevre bireyin yaþam kalitesini etkilemektedir. Örneðin, fakirlik/zenginlik,kirli/temiz hava, risk/saðlýk faktörleri gibi.Yapýlan araþtýrmalarýn çoðunda, bireyin sosyal çevresi içinde yer alan ö-ðeler ile yaþam kalitesi arasýndaki iliþkiler araþtýrýlmýþtýr. Bunlarýn dýþýndabireyin yaþadýðý yerde, yaþadýðý konuttan metropoliten alana dek kentsel donatýve servislerinin de yaþam kalitesine katkýlarý vardýr. Bu iliþkiler bütünüde, kentsel yaþam kalitesi olarak tanýmlanmaktadýr. Bireyin çevresinden hoþ-114 TORLAK, Sülün Evinç, YAVUZÇEHRE, Savaþ Pýnar, Kentsel Yaþam Kalitesi ve Belediyeler, Süleyman Demirel Üniversitesi,SBE Dergisi, Güz 2006, s.194-195

Modern Kent Yönetimi - I 97nutluðu yaþam kalitesini etkiler. Birey çevreyi algýladýðý, anladýðý, kullandýðýya da beklentilerine cevap verdiði oranda deðerlendirir. Kalite en basitþekliyle, mevcut durumdan eksikliklerin çýkarýlmýþ halidir. Mevcut durumyasamýn bireye sunduklarý iken eksiklikler bireyin algýlamasý sonucu ortayaçýkanlardýr. Bu formüle göre, bireyin yaþamdan algýladýklarý eksiklikler nekadar az olursa yaþam kalitesi de o kadar yüksek varsayýlýr.Bunlara baðlý olarak kentsel yaþam kalitesinin yüksek olduðu yerlerdekiþilerin yaþamlarýndan ve çevrelerinden hoþnut, dolayýsýyla üretken ve verimliolduklarýndan söz edilebilir. Kentlerdeki yaþam kalitesinin kullanýcýlartarafýndan deðerlendirilmesi de politikacýlar ve plancýlar için büyük önem taþýmaktadýr.Türk yerel yönetimlerince belirlenmiþ bir kentli haklarý olmamakla beraber,kentsel yaþam kalitesi normlarý da henüz belirlenmemiþtir. 1990 yýlýndaNüfus Kriz Komitesi dünyanýn nüfusu en yüksek olan 98 metropoliten þehrindekentsel yaþam standartlarýný deðerlendirirken þu kriterleri esas almýþtýr;kamu güvenliði, gýda maliyeti, yaþama mekâný, konut standardý (su ve elektriðiolan ev oraný), haberleþme, eðitim (orta öðretimdeki çocuk oraný), kamusaðlýðý (1000 canlý doðum baþýna çocuk ölümü), barýþ ve sessizlik (gürültüdüzeyleri), trafik akýmý (sýkýþýk aralýkta saat baþý gidilen yol), doðal çevre temizliði(kirlilik ölçümleri).Güvenç tarafýndan yapýlan “Ýstanbul’un Kentsel Yaþam Kalitesine ÇokBoyutlu Bir Yaklaþým” isimli yüksek lisans çalýþmasýnda, anket sonuçlarý ileÝstanbullularýn kentsel yaþam kalitesi öncelikleri þu þekilde sýralanmýþtýr:“Tatmin edici iþ imkânlarý, yeterli altyapý ve belediye hizmetleri, rahatve çabuk trafik akýþý, düþük yaþam ve konut maliyeti, kamu taþýmacýlýðý ve i-letiþimde etkinlik, güvenlik, eðlence, yaygýn eðitim hizmetleri, kültürel aktiviteler,saðlýk hizmetleri, yeþil alan, konut, saðlýk hizmetleri ücretleri, eðitimhizmetleri ücretleri ve konut düzenlemeleri.”9. Kalkýnma Planý çalýþmalarý kapsamýnda hazýrlanan Yerleþme-ÞehirleþmeÖzel Ýhtisas Komisyonu Raporu’nun “Yaþam Kalitesi Sorunlarý” baþlýðýnýtaþýyan bölümde, “Yaþam kalitesinin temel öðeleri altyapý, ulaþým, toplumsaliliþkilerin güçlendirilmesinin yanýsýra kentlerimizin görsel nitelikleriningeliþtirilmesi ile saðlýklý dokular ve güçlendirilmiþ yapýlar oluþturulmasýolarak belirlenmiþtir.” 115 Söz konusu raporda “Yaþam Kalitesinin SaðlanmasýndaÖncelikli Temel Amaç ve Politikalar” ise þu þekilde belirlenmiþtir:115 9. Kalkýnma Planý, Yerleþme-Þehirleþme Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu, www.dpt.gov.tr

98 Modern Kent Yönetimi - I1. Toplumsal AmaçlarKentteki toplumsal iletiþimi güçlendiren, kentin olanaklarýndan herkeseeþit yararlanma hakký sunan, yaya dolaþýmýný kentin her parçasýna yayan birmekân kurgusunun oluþturulmasý;Saðlýk ve sosyal yardým hizmetlerinin saðlandýðý, kaliteli eðitim alýnabilen,yeterli kültür ve rekreasyon olanaklarýna sahip, konut açýðý olmayan, kamusaltoplu taþým olanaðý geliþmiþ, suç oraný düþük olan ve yeterli gýdaya e-riþimin saðlandýðý bir kentsel yaþam olanaðý saðlamaya yönelik tedbirlerin a-lýnmasý;Ýnsan saðlýðýný hedefleyen, her türlü kirlenmeyi önlemeye çalýþan, iletiþimolanaklarýný artýran düzgün bir altyapý saðlanmasý, gereklidir.2. Ekonomik AmaçlarYerel istihdamý ve yerel kalkýnmayý teþvik edecek bir ekonomik yapý e-sas alýnmalýdýr.3. Çevresel AmaçlarTemiz hava, toprak ve su, ekolojik süreçlerle uyumlu arazi kullanýþ dokularý,saðlýklý doða habitatlarý, gürültü sorunu olmamasý, su baskýný, erozyonve diðer tehlikelere karþý güvenlik, afete duyarlý kentsel dokularý hedefleyenyaklaþýmlar benimsenmelidir.4. Estetik AmaçlarGiderek kimliksizleþen kentlerimizdeki eski deðerleri koruyan, yeni üretilenbölgelerde kimlik arayan, kentin mimarlýðýný ön plana çýkartan bir fizikselçevre denetiminin saðlanmasý, topluluk tasarýmý, yer duygusu, kültürelve doðal mirasla baðlantýlarýn güçlendirilmesi gereklidir.5. Kurumsal AmaçlarToplulukla ilgili kararlarýn alýnmasýnda halkýn katýlýmý ve kurumlar arasýbütünleþme ve uyumun saðlanmasý, planlamanýn çok karar çevreli bir biçimdekoordine edilmesi, saðlýklý yerleþmeler konusunda eðitim ve katýlýmýndesteklemesi gereklidir.6. Ulaþýmla Ýlgili AmaçlarToplu taþýmayý özendiren, özellikle kent merkezlerinde özel taþýmacýlýðý

Modern Kent Yönetimi - I 99kýsýtlayan ve yaya önceliðine dayanan ulaþým modellerinin teþvik edilmesigereklidir. 116Yaþam kalitesi ölçüm ve beklentilerinde siyasal yaþama ait konulara yerverilmemiþ görünmekte ise de, geliþen toplumsal yapý demokratik talepleride içermektedir. Dolayýsýyla kentsel yaþam kalitesi parametreleri arasýndakamu yönetiminin katýlýmcýlýk, þeffaflýk, hesap verebilirlik, öngörülebilirlikgibi alanlardaki düzeyi de yer almalýdýr.Belediyeler kentsel yaþam kalitesinin geliþtirilmesi için doðru ve etkinbir yönetim sergilerken ayný zamanda kentsel yaþam kalitesinin sürdürülebilirliðinide saðlamak zorundadýrlar. Bu da sürdürülebilir kentleþmeyi gündemegetirmektedir.2. Sürdürülebilir KentleþmeSürdürülebilirlik, mevcut kaynaklarýn dengeli kullanýmýný esas alan biryaklaþýmdýr. Bir baþka ifade ile sürdürülebilirlik, herhangi bir alandaki faaliyetlerindoðal dengelere hassasiyet göstermesini öngören bir kavramdýr.Çünkü, ekonomik, sosyolojik, ekolojik ve benzeri bir çok alanda sürdürülebilirlikproblemi söz konusudur. Sürdürülebilirlik, bugünkü neslin ihtiyaçlarýný,gelecek neslin kendi ihtiyaçlarýný karþýlayabilmelerini tehlikeye sokmadankarþýlamasýný esas almaktadýr.Yapýlan bu açýklamalar ýþýðýnda sürdürülebilir kentleþme kavramýný inceleyecekolursak, burada da topluluklarýn bir mekânda yaþamak ve bu yaþamlarýndakikaliteyi artýrmak yönündeki giriþimlerinin, gelecek nesillerinde saðlýklý mekânlarda yaþamak ve yaþayacaklarý mekânlarda da yaþam kalitesiile ilgili taleplerini karþýlamalarýna engel olmayacak biçimde gerçekleþtirilmesiniiçermektedir.Burada karþýmýza önemli bir sorun çýkmaktadýr. O da, kentleþmenin gerçektene kadar sürdürülebilir olduðudur. Çünkü hýzla artan kent nüfuslarý, insanlarýnyaþam þartlarýnýn geliþmesine paralel daha geniþ mekânlarda yaþama arzusuile yatayda ve dikeyde hýzla büyüyen kentler kaçýnýlmaz olarak doðayý da tahripetmektedir. Özellikle kýrdan kente olan yoðun göç, kentlerin alabildiðine büyümesineve içinde yer aldýðý bölgedeki doðayý da tahribe sebep olmaktadýr.Kentlerin hýzlý ve kontrolsüz büyümesi sadece doðal çevreyi etkilemek-116 9. Kalkýnma Planý, Yerleþme-Þehirleþme Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu, www.dpt.gov.tr

100 Modern Kent Yönetimi - Ile kalmamakta, insan doðasýna yönelik de ciddi tahriplere yol açmaktadýr.Bugün tüm metropollerin ortak sorunu olan kent güvenliði ve kentte dýþlanmýþgruplarýn varlýðý, bu gruplarýn oluþturduklarý tehditler de kentlerin saðlýklýgeliþmesini önlemekte; gelecek nesillerin huzur içinde yaþayacaklarýkentlerin varlýðýný ortadan kaldýrmaktadýr.Sürdürülebilir kentleþmenin saðlanmasý ancak fiziki, ekolojik, sosyal veekonomik sürdürülebilirlik çalýþmalarýnýn birbiri ile entegrasyonu ile mümkündür.Bu çalýþmalarý ise özetle þu alanlarda gerçekleþtirilmelidir.a. Fiziki SürdürülebilirlikKentler sosyal ve ekonomik olduðu kadar ayný zamanda da fiziki varlýklardýr.Bugün kentlerimizin doðal dengeyi aþýrý bozucu etkilerinin baþýndaplansýz yapýlaþma yatmaktadýr. Kentler kontrolsüz olarak büyümektedir. Verimlitarým alanlarý hýzla konutlaþmakta, baþta su kaynaklarý olmak üzere doðalkaynaklar de bu yapýlaþmadan nasibini almaktadýr.Doðal kaynaklarýn bulunduðu alanlarýn tamamen kullanýma kapanmasýnýönermemekle birlikte, koruma-kullanma dengesinden de taviz verilmemesigerektiðini belirtmek zorundayýz. Örneðin, Ýstanbul’un en önemli su kaynaðýolan Ömerli ve çevresinde aþýrý yoðun yapýlaþma neticesinde bu su kaynaðýciddi bir tehdit altýna girmiþtir.Kentlerin yatayda deðil dikeyde büyümesi gerekmektedir. Çok katlý yapýlaralandan tasarruf saðlarken ayný zamanda altyapý yatýrýmlarýndan da önemlitasarruflar saðlamaktadýr. Plansýz yapýlanmanýn kente getirdiði yüklerden biriside gereðinden fazla kamusal alan ihtiyacýnýn doðmasýdýr. Planlama standartlarýnagöre bir bölgede yol alanlarýnýn toplam alana oraný % 10-15 arasýnda olmasýgerekmektedir. Buna mukabil, plansýz yapýlanma olan yerlerde bu oranlarçok yüksek olmaktadýr. Örneðin; Pendik’in plansýz yapýlaþmanýn bulunduðubir mahallesinde yol alanlarýnýn toplam alana oraný % 19 iken, düzenli kentleþmeninolduðu bir mahalledeki yollarýn toplam alana oraný % 12.8’dir ve bumahalledeki yollarýn geniþliði ve yeterliliði birinci mahalle ile kýyas kabul etmeyecekkadar iyi durumdadýr. Dolayýsýyla, plansýz kentleþmenin yaþandýðýmahallede, planlý kentleþmedeki mahalleye oranla % 50 daha fazla yol aðý sözkonusudur. Bu da sadece kente maliyet artýþý olarak deðil bunun yanýsýra da gereðindenfazla alan kullanýmý olarak yansýmaktadýr.Kentlerimizin fiziki olarak çevreyi tahribine yol açan unsurlardan biriside yeþil alanlarda konut yapma hevesidir. Var olan bir alaný yeþillendirmek

Modern Kent Yönetimi - I 101yerine var olan yeþil alaný konuta dönüþtürmek özellikle son dönemde artmayabaþlamýþtýr. Ýnsanlarýn kentin kalabalýklarýndan ve gürültüsünden uzaklaþmaarzusunun doðurduðu talep orman alanlarýnda ve su havzalarýnda veyadoðal güzellikleri olan vadi ve akarsu yakýnlarýnda lüks konut yapýmýný tetiklemiþtir.Bu da doðal yapýnýn bozulmasýný hýzlandýrmaktadýr.Kentlerin çevre tahribindeki en önemli unsurlardan birisi de ulaþýmdýr.Raylý sistem ve deniz ulaþýmý yerine tekerlekli karayolu araçlarýnýn oluþturduðuulaþým sistemi hem kenti týkamakta ve hem de gerek çevreye verilenzararlý gazlar ve gerekse bu kadar fazla araç için gereken otopark ve yol aðýsebebi ile geniþ alan kullanýmý sebebi ile doðal yapýyý yok etmektedir.Altyapýnýn saðlýksýz oluþu, geri dönüþüm teknolojilerinin yeterli kullanýlmayýþý,atýk bertaraf sistemlerinin yetersizliði gibi birçok sebepten dolayýkentler doðayý her geçen gün geri dönülmez biçimde tahrip etmektedir.b. Sosyal SürdürülebilirlikDoða sadece hava, toprak, su ve bitki örtüsünden oluþmamaktadýr. Ýnsanlarve insanlar arasýndaki iliþkileri de doðanýn bir parçasýdýr. Sosyal kalkýnmanýn,dayanýþmanýn bulunmadýðý, insanlarýn sosyo-kültürel ve ekonomikihtiyaçlarýnýn yeterince karþýlanmadýðý kentler insan ve toplum doðasýnýhýzla tahrip etmektedir.Kentlerin sosyal yönden yaþadýklarý sýkýntýlar, bu kent sakinleri arasýndakiolmasý gereken medeni iliþkileri yok etmekte, gettolaþma, sokak çetelerive benzeri yapýlanmalarla kentler yaþanamaz mekânlara dönüþmektedir. E-ðitimden saðlýða, spordan eðlenceye kadar çok geniþ alanlarda kent sakinlerininsahip olduðu imkânlarýn daðýlýmýndaki aþýrý çarpýklýk bu süreci tetiklemektedir.Kentlerin sürdürülebilirliðini tehdit eden hususlarýn arasýnda özelliklekentsel dönüþüm projelerinde unutulan sosyal yöndür. Bu yerlerde yaþayanlarýnsosyal-ekonomik ve kültürel durumlarý göz ardý edilerek yapýlan dönüþümlerleaslýnda gerçek anlamda dönüþüm yapýlmamakta; sadece burada yaþayanlarkentin daha az geliþmiþ yerlerine göçlerini devam ettirmekte, buradakendilerine tahsis edilen yerleri ise ya kiraya vermekte ya da satmaktadýr.Oysa gerçek dönüþümler fiziki dönüþümün yaný sýra sosyal-ekonomik vekültürel dönüþüm projelerini de kapsamalýdýr. 117117 ÞENTÜRK, Hulusi, Sürdürülebilir Kentleþme, Yerel Siyaset Dergisi, Haziran 2006, s.34-35

102 Modern Kent Yönetimi - IToplumda sosyal hayatýn çarpýk yapýlanmasý beraberinde baþ edilemez sorunlargetirmektedir. Bireylerin toplumsal sorumluluklarýný yerine getirmemesi, toplumundabireyler üzerinde güvenlik þemsiyesi oluþturamamasý sebebi ile yaþananolaylar bu gün tüm büyük kentlerin en önemli sorunlarý arasýnda yer almaktadýr.Bireyin içinde bulunduðu toplumla arasýnda güçlü baðlarýn olmasý içinkendisinin toplumdan beklentilerinin karþýlanmasý gerekmektedir. Eðer birtoplumda birey kendisini korunmasýz görüyor, yaþadýðý sorunlarda toplumunkoruyucu kanatlarýnýn altýnda olduðunu hissedemiyorsa, bu durumda o toplumasaygý duymasý, benimsemesi beklenemez. Toplumun koruyucu kanatlarýise ancak toplumsal iliþkilerin, dayanýþmanýn güçlü olmasý ile bireyler ü-zerine açýlabilir. Belediyelere düþen de toplumun bu fonksiyonlarýnýn güçlenmesinekatký saðlamaktýr.Toplum içerisinde her birey ve kurum arasýnda karþýlýklý iþbirliði ve sorumlulukgerektiren baðlar bulunmaktadýr. Saðlýklý bir toplum için bu baðlarýngüçlü olmasý önemlidir. Eðer bireyler ve kurumlar arasýndaki iliþki karþýlýklýrýzaya, uzlaþmaya, uyuma dayalý olmaz da çatýþmaya dayalý olursa toplumsaldüzen bozulur. Bu sebeple toplumu oluþturan iliþkiler aðýnýn muhafazasýnýnbüyük önemi bulunmaktadýr. Sosyal yapýnýn sürdürülebilirliði ancakbu iliþkiler aðýnýn saðlýklý olarak devamý ile mümkündür.Sosyal sürdürülebilirlik, o kentte yaþayan insanlarýn bireysel ve toplumsalyaþamlarýný, insan haysiyetine yaraþýr, kendi yerel kültürlerini muhafazaedecek bir þekilde saðlýklý olarak sürdürebilmeleridir. Kentsel geliþim, kentteyaþayan insanlara refah ve huzur sunabiliyorsa bir anlam ifade eder. Ýnsanýfeda eden, onun hayatýný karabasana dönüþtüren bir geliþimin saðlýklý vesürdürülebilir olmasý mümkün deðildir.c. Ekolojik SürdürülebilirlikBir kentin ekolojisi, denizi, ormaný, suyu, havasý, kýsacasý içinde bulunantüm canlý ve cansýz varlýklarý ile doðal zenginliklerdir. Kentlerimiz buzenginliklerini feda etmeksizin geliþimini saðlayabildiði ölçüde saðlýklý vesürdürülebilir kalkýnma mümkün olacaktýr.Günümüzde, ekolojik dengenin korunmasý ve çevrede oluþan atýklarýn yaþamalanlarýndan uzaklaþtýrýlmasý veya doðaya zarar vermeyecek hale sokulmasýresmi–özel bütün kuruluþlarýnýn üzerinde titizlikle durduklarý konular a-rasýna girmiþtir. Bütün bunlara ek olarak su, hava ve toprak kirliliðinin önlenerekgelecek nesillere yaþanabilir bir çevrenin miras býrakýlmasý önemli çevre-

Modern Kent Yönetimi - I 103sel hedefler arasýnda sayýlmýþtýr. Ekonomide serbest mallar arasýnda sayýlan vefiyatlandýrýlamayan hava, su, kum ve güneþ gibi faktörler bütün dünya ülkelerindehýzla tahrip edildiðinden dolayý kýt hale gelmiþtir. 118 Deðiþik nedenlerle e-kosistemin yoðun bir þekilde tahrip edilmesi üzerine bölgesel, ulusal ve uluslararasýdüzeyde bir takým önlemlerin alýnmasý gündemi iþgal etmiþtir. Dünyadoðal mirasýnýn korunarak gelecek nesillere yaþanabilir bir çevre mirasýnýn býrakýlmasý,geliþtirilen çevre stratejilerinin nihai hedefi olmuþtur. Son dönemdeçevre üzerine birbiri ardýna uluslararasý toplantýlar düzenlenmiþ, izlenecekstrateji ve alýnacak önlemler yoðun olarak tartýþýlmýþtýr.Söz konusu toplantýlardan biri de 1992 yýlý Haziran ayýnda Rio de Janerio’dagerçekleþtirilen ve Türkiye’nin de temsil edildiði Birleþmiþ MilletlerÇevre Konferansý olmuþtur. Rio toplantýlarýnýn sonunda hazýrlanan rapordasürdürülebilir kalkýnma tanýmlanmýþ, gelecek nesillerin gereksinimlerinikarþýlama yeteneðini engellemeden, toplum ihtiyaçlarýný karþýlamaya yönelmiþgeliþmeden sürdürülebilir kalkýnma olarak söz edilmiþtir. 119 Buna göreçevre yönetim sistemini ihtiva eden bir çalýþma programýný uygulayan bir kuruluþ;ekonomik yararlarla çevreye yönelik yararlarý dengelemiþ ve bütünleþtirmiþtir.Teknolojik geliþmelerden yararlanarak kurulacak arýtma tesislerininçevre kirliliðini önemli ölçüde azalttýðý görülmüþtür. 120 Kalkýnma stratejilerinin,sürdürülebilir kalkýnma hedefine uygun olmasý gerektiði ilerleyen tarihlerdedaha gür bir þekilde seslendirilmiþtir. Çevre ve sürdürülebilir kalkýnmakonusunda seslendirilen görüþler Avrupa Birliði gündemine de girmiþtir. MaastrichtAntlaþmasý’nda o zamana kadar geliþtirilen çevre eylemlerine bir politikastatüsü kazandýrýlmýþtýr. Amsterdam Antlaþmasý ile bir adým daha atýlarak,sürdürülebilir kalkýnma ilkesinin yaþama geçirilmesi birliðin amaçlarýndanbiri haline getirilmiþtir. 121Kentleþme ekolojik sistemi ciddi olarak tehdit etmektedir. En basitindenhaþeratla mücadele adýna kimyasal mücadele bile dengeleri etkilemektedir.Zeminlerin asfalt kaplamasýndan aþýrý betonlaþmaya kadar kentleþmenin çevreüzerindeki olumsuz etkisi var olan ekolojiyi hýzla deforme etmektedir. Günümüzdeküresel ýsýnma gibi bir çok çevre sorunu dünya yaþamýnýn sürdürülebilirliðiniciddi tehdit etmektedir.118 TOPRAK, Zerrin, Kent Yönetimi ve Politikasý, Akevler Akdeniz Bilimsel Araþtýrma Merkezi Yayýnlarý, Ýzmir 1988, s.77119 http://www.uemtem.org.tr/html_web/seminerler/iso_14000_cevre_yonetimi.html, 05.01.2006.; SÖNMEZ, Necmi,“Çevre, Toprak ve Ýnsan,” Ýnsan, Çevre, Toplum, Editör Ruþen Keleþ, Ýmge Yayýnevi, Ankara 1992, s.9, s.61120 TOPRAK, a.g.e., s.79121 ERDOÐAN, Hasan, DALÐAR, Hüseyin, Belediyelerin Çevre Politikalarý ve Bucak Belediyesi Örneði, Yerel Siyaset Dergisi,Nisan 2006, s.82

104 Modern Kent Yönetimi - Id. Ekonomik SürdürülebilirlikEkonomik sürdürülebilirlik, günümüz insanýnýn ekonomik ihtiyaçlarýnacevap verebilen ama bunun yaný sýra gelecek nesillerin ekonomik ihtiyaçlarýnýda koruyabilen bir yapýnýn oluþturulmasý demektir. Ekonomik sürdürülebilirlik,ekonomik sistemin insanlarýn temel ihtiyaçlarýna cevap verebilmesi,gelir daðýlýmýndaki adaletsizliði ortadan kaldýrarak fakirliðin azaltýlmasý, bunaparalel olarak insanlar arasýndaki eþitsizliðin ortadan kaldýrýlmasý, faydalýmal ve hizmetlerin adil þekilde sunulmasý ile saðlanabilir.Ekonomik sürdürülebilirlik kavramý genellikle çevre ile iliþkili olarak e-le alýnmaktadýr. Kalkýnmanýn, yaþadýðýmýz çevrenin tahribatýna yol açmamasýgerektiði bilinci bu kavramýn temelini oluþturmaktadýr. Bu önemli ve gerekliolmakla beraber, bizzat ekonomik yapýdan kaynaklanan sorunlarýn dasürdürülebilirlik problemine yol açtýðý unutulmamalýdýr.Küreselleþme ve sermayenin belli ellerde birikimi neticesinde nüfusunönemli bir bölümü ücretli, küçük bir bölümü ise iþveren olarak yaþamýný sürdürmektedir.Orta kesim denilen esnaf ve küçük giriþimciler hýzla yok olmakta,ekonomik rekabete ayak uyduramamaktadýr. Bu da sosyal yapý baþtaolmak üzere toplumsal ve bireysel sorunlara yol açmaktadýr.Ýnsanlarýn kendi iþlerini kurma, küçük de olsa kendi yaðlarý ile kavrulmaimkânlarýnýn hýzla yok olmasý, ekonominin sürdürülebilirliði sorununu daberaberinde getirmektedir. Özellikle kent merkezlerinde birbiri ardýna açýlandev alýþveriþ merkezlerinin ekonomik yapýdaki tahribi yüksek boyutlara u-laþmaktadýr. Oysa bu tür merkezlerin kent çeperlerinde kurulmasý, kent merkezlerindeyer almamasý gerekmektedir.Ekonomik sürdürülebilirliði tehdit eden bir baþka faktör ise plansýz ekonomikgeliþmelerdir. Bir kentin saðlýklý bir ekonomik yapýda olabilmesi içinbir çok þartlar bulunmaktadýr.- Kent ekonomisinin kentin sahip olduðu kaynaklara dayanmasý: Kenttevar olan doðal kaynaklara dayalý veya kentin coðrafi konumundan kaynaklananüstünlüklerine dayalý ekonominin geliþmesi.- Ekonomik birimlerin kentsel geliþim tehdidi altýnda bulunmamasý. Kentinuygun bölgelerinin bu faaliyetlere ayrýlmasý ve gerekli altyapýnýn tesisi.- Ekonomi için gerekli iþ gücünün mevcudiyeti.- Kent ekonomik kalkýnmasý konusunda stratejilerin belirlenmiþ olmasý.

Modern Kent Yönetimi - I 1053. Kentsel Rekabet Gücü - Kent EkonomisininGeliþtirilmesiKentler arasý rekabet son dönemlerde gündeme gelen konular arasýndayer almaktadýr. Bu geliþme, kalkýnma yaklaþýmýnda yaþanan deðiþimlerin tabisonucudur. Bu deðiþim yerel kalkýnmayý gündeme getirmiþ ve yerel kalkýnmaile birlikte kentsel kalkýnma ve kentlerin ekonomik rekabeti üzerindeodaklanan konular arasýnda yer almaya baþlanmýþtýr.Yerel kalkýnma, son yýllarda gündeme sýklýkla gelen kavramlar arasýndayer almaktadýr. Kalkýnmada mekânýn önemi, bölgesel kalkýnma kavramýnýntemel esprisini oluþtururken; bu özellik, yerel kalkýnma anlayýþýnýn da temelyaklaþýmlarýndan birisi olmuþtur.Mekânýn temel unsur olmasý, sadece ortak fiziksel alan anlamýnda deðildir.Bu alan içinde yaþayanlarýn diðer alanlara göre daha fazla ortak sosyokültürelözellikler taþýmasý mekânsal birlikteliðin tabii bir sonucudur. Bununlaberaber, etkinlik, kararlarýn yerinden alýnmasý, temel aktörler (kamu, iþdünyasý, STK’lar, üniversite, halk vb) arasýnda iliþkilerin yakýnlýk düzeyi gibiunsurlar da kalkýnmada büyük önem arz etmektedir. Dolayýsýyla yerel kalkýnmayaklaþýmý, yerel alanýn (belde), yerel halkýn ve yerel dinamiklerin kalkýnmadaaktif rol almalarý gereði üzerine temellendirilmiþtir.Ulusal kalkýnmanýn bir alt basamaðýný bölgesel kalkýnma oluþtururken,bölgesel kalkýnmanýn alt basamaðýný da yerel kalkýnma oluþturmalýdýr. Birbenzetme yapýlacak olursa; ulusal kalkýnmanýn, insan vücudundaki kan dolaþýmsistemi olarak deðerlendirilmesi durumunda, bölgesel kalkýnma da anadamarlarý, yerel kalkýnma ise kýlcal damarlarý temsil edecektir. Sistemin saðlýklýiþlemesi ise, ancak sistemi oluþturan her parçanýn saðlýklý iþlemesi ilemümkündür.Yerel birimlerin küresel ekonomi içinde yeni birer ekonomik birim olarakortaya çýkýþý, klasik politik ekonomi geleneðindeki Adam Smith ([1776]1997) ve Ricardo ([1817] 1996) gibi klasik iktisatçýlarýn 18, 19 ve 20’nciyüzyýllara belirleyiciliðini veren “uluslarýn karþýlaþtýrmalý üstünlüðü” anlayýþýnýda deðiþtirmekte ve yerine bölgelerin ve þehirlerin karþýlaþtýrmalý üstünlüklerianlayýþý öne çýkmaktadýr. 1221990’larýn baþýndan beri yerel otoriteler ve yönetimin yanýsýra araþtýr-122 ÖZASLAN, Metin, a.g.e., s.81

106 Modern Kent Yönetimi - Imacýlar da kentler arasý rekabet konularýna giderek önem vermiþler; kentlerarasýndaki rekabet sürecine katkýda bulunan, rekabetçilik baþarýsýný veya baþarýsýzlýðýnýetkileyen nedenleri; küresel rekabetin mekânsal boyutlarýný incelemiþlerdir.Rekabetçiliði etkileyen faktörler olarak; yerel iþgücü kalitesi,gayrimenkul piyasasý, iletiþim merkezlerine eriþim, ortak networklerde dýþ e-konomilerin varlýðý, yerel çevrede sunulan yaþam kalitesi, pazarlama ve etkilikurumsal yapýyý ele almýþlardýr.Kentlerin rekabeti; hünerli ve eðitimli iþgücünü, etkili modern altyapýyý,duyarlý bir yerel yönetim sistemini, esnek arazi ve gayrimenkul piyasasýný,yüksek çevre standartlarýný ve yaþam kalitesini düzenlemeleriyle gerçekleþtirmektedir.123Kentsel Rekabet Özellikleri 124Ekonomik FaktörlerÜretim oranýnýn yüksekliðiHizmetler sektöründe yoðunlukKalifiye iþgücünün yüksek oranda olmasýÝþsizlik oranýnýn düþüklüðüSermaye miktarýEkonomik çeþitlik; kente yapýlan yatýrýmmiktarý, kentte yer alan ve gelecek olanfirma sayýsý Medya ve finans hizmetlerisektörlerinin küresel baðlantýlarýKamu-özel sektör iþbirliðiAltyapý; kentsel ulaþým kalitesi, iletiþim,Network baðlantýlarýnýn miktarýKentsel konforlar; yaþam kalitesi, yüksekçevre standartlarý konut daðýlýmý, kültürelhizmetler, bilgiye ulaþým, etkili modernaltyapý(iletiþim, ulaþým vb.)Stratejik FaktörlerYönetim; kurumsal esneklik;duyarlý ve uyumlu yerelyöneticilerYönetimde bireysel uzmanlarlaiþbirliði, ortaklýk ve koordinasyonPolitika kararlarýnýn etkinliðiKentsel strateji-vizyona sahipolmak Kamu-özel sektör iþbirliðiKentlerin geliþmiþlik seviyeleri, onlarý rekabet edebilir hale getirmektedir.Kentlerin yaþam seviyeleri ile rekabetin bileþenleri arasýndaki etkileþimaþaðýdaki gibidir:123 ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, Kentler Arasý Rekabette Ýstanbul’un Yeri, Kentsel Ekonomik AraþtýrmalarSempozyumu, DPY Yayýnlarý, Ankara 2004, c:2, s.234124 ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, a.g.e., s.236

Modern Kent Yönetimi - I 107Kentsel Rekabetçilik ve Yaþam Kalitesi Ýliþkisi 125KentselRekabetçilikBileþenleriÜretim faktörüÝþgücüSermayeÜretimAltyapýYerAçýklamaÝþgücü bugünün ekonomisininen önemli faktörüdür. Sermayeve üretim, þirketlerin mikroekonomikkararlarýna çokyakýndan baðlýdýr.Saðlam ve güvenilir altyapý,yerleþme kararlarýnýetkilemede önemlidir.Yeni ekonomi, etkileþme veyeniliðin sosyal türüne baðlýdýr.Mekân sorunlarýEkonomik yapý Ýþ ve Finansal destek hizmetleriönem taþýmaktadýr.Kentsel konforlar Sanat, kültür, rekreasyon,alýþveriþ, iyi çevre vb.,bilgi çalýþanlarýný çekenfaktörlerdir.Stratejik faktörlerYönetimKentsel stratejiKamu-özel sektöriþbirliðiKurumsalesneklikKoordineli ekonomik geliþmeplanlamasý (vergiler, yönetimdüzenlemeleri vb.) baþarý içinönemli bir þarttýr.Ýyi bir kentsel stratejik plan(ekonomik geliþme planý) yerelkaynaklarý harekete geçirebilirve onlarýn etkileþimi için etkilibir yapý oluþturur.Kamu ve özel sektörler geliþmestratejilerini ve hareketli kaynaklarýdesteklemelidir.Bürokratik ve politik liderlerin,karar alma ve deðiþiklikihtiyaçlarýna yanýt vermesigerekmektedir.Kentsel Yaþam KalitesiÝle ÝliþkisiÝþgücü için bilgi ve kalifiyeolma, eðitim kalitesive kentsel bölgenin tümcazibeleriGüvenilir suya ve güvenliulaþýma eriþim, kentselyaþam kalitesinin etmenleridir.Mekân kalitesi, çevre,konut, toplum güvenliðiniiçermektedir.Güçlü ekonomiyiberaberinde getirir.Konforlu yaþamÝyi yönetimSosyal bütünlük125 ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, a.g.e., s.238

108 Modern Kent Yönetimi - IGünümüzde kalkýnma yerel deðerler üzerine bina edilirken kentler öneçýkmakta ve bu da kent yönetimlerinin kalkýnmada aktif rol almalarýný gereklikýlmaktadýr. Fakat küresel süreçte rekabetin kentler arasýnda olacaðýný söylerken,ulusal boyutun tamamen önemini yitirdiði gibi bir sonuca ulaþýlmamalýdýr.Bu süreçte bir yandan ulusal ekonomi önem arz ederken, buna ilaveolarak kent ekonomileri de önem kazanmýþtýr. Ulusal ekonomi, makro düzeydekent geliþimini düzenlerken, kent ekonomisi de mikro düzeyde ulusal e-konominin dinamosunu oluþturacaktýr. Dolayýsýyla küreselleþen dünyamýzdabir yandan uluslarýn rekabeti devam ederken, diðer yandan buna paralel olarakda kentlerin rekabeti söz konusu olmaktadýr.Kentlerin rekabetinden maksat, fiziksel ve organizasyonel anlamda kentlerinbirbirleri ile yarýþmasý deðil; kentleri oluþturan birimlerin arasýnda yarýþtansöz edilmektedir. Bu yarýþta baþarýlý olabilmek için kentleri oluþturanbirimlerin ortak bir strateji ve sinerji etkileri yaratabilecekleri ortamý oluþturmakiçin düzenleme mekanizmalarýna ihtiyaç vardýr. Söz konusu mekanizmalarýnoluþturulmasý bile her zaman için yeterli deðildir. Dünyanýn tüm bölgelerindeglobal sermayeyi kendisine çekebilecek maddi koþullara sahip sayýsýzkent olabilir. Fakat bunlarýn hangisinin baþarýlý olacaðý; bu kentlerdeyaþayan yöneticilerin, sermaye sahiplerinin, sivil toplum kuruluþlarýnýn, halkýnve nihayetinde merkezi devletin sergileyecekleri iþbirliðine baðlý olarakþekillenecektir. 1264. Kentin Sosyal Sermayesinin GeliþtirilmesiSosyal sermaye; “insanlarýn ortak amaçlarý için, bireyler, gruplar ya daorganizasyonlar halinde bir arada çalýþma yeteneðidir” þeklinde ele alýnmaktadýr.127 Bir baþka tanýma göre ise, “toplumu oluþturan fertler, sivil toplum örgütlerive kamu kurumlarý arasýndaki koordinasyon faaliyetlerini kolaylaþtýraraktoplumun üretkenliðini arttýran, güven, norm ve iletiþim aðý özellikleri”dir.128Sosyal sermaye, toplumu bir arada tutan deðerler, toplumun politik vesosyo-ekonomik alanda geliþmesini etkileyen örfler, adetler, gelenekler, görenekler,insan iliþkileri, iþ baðlarý ve kanunlar bütünüdür. Sosyal sermayetoplumun ortak deðerlerini, kurallarýný, normlarýný, güven ve sivil sorumlu-126 KARAKURT, Elif, Dünya Kenti Kavramýna Alternatif Bir Bakýþ, Kentsel Ekonomik Araþtýrmalar Sempozyumu, DPY Yayýnlarý,Ankara 2004, c:1, s.322127 HERAL, Ýsmail, Sosyal Sermaye, http://www.eastweststudies.org/tr128 KARAGÜL, Mehmet, Sosyal Sermaye Üzerine Bir Ýnceleme, http://www.iibf.ibu.edu.tr/dergibahar2005/makale2.pdf

Modern Kent Yönetimi - I 109luk duygusunu içinde barýndýran, bir toplumu salt bir ‘kitleden’ bir ‘deðer’haline getiren, toplumun iþlevselliðini saðlayan nedendir. Sosyal sermayetoplumun dokusunu bir arada tutan, adeta tutkal iþlevi gören bir baðdýr. Toplumdakibirlik ve beraberliði hissettiren, bu özellikleri koruyan, ortak akýllaortak amaçlar belirleyen ve bu doðrultuda sürdürülebilir bir geliþim saðlayangüçtür. 129Sosyal sermayenin üç çeþit boyutu vardýr: Yapýsal, iliþkisel ve biliþsel.Bu boyutlarý sosyal sermayenin önemli kaynaklarý olarak deðerlendirmekmümkündür.* Yapýsal Boyut: Ýnsanlar veya birimler arasýndaki iliþki yapýlarýný ifadeeder. Að yapýlarý, baðlarýn niteliði, iliþki kalýplarý bu boyutun inceleme alanýiçindedir.* Ýliþkisel Boyut: Etkileþim yoluyla insanlarýn birbirleri arasýnda geliþtirmiþolduklarý kiþisel iliþkiler çeþitlerini anlatýr. Güven, norm ve deðerlerbu boyut altýnda ele alýnmaktadýr.* Biliþsel Boyut: Sosyal bir aðda yer alan insanlarýn ortak bir yaklaþýmveya anlayýþ geliþtirip geliþtirmediklerini inceler. Ortak dil, paylaþýlan birvizyon, hikayeler, ortak kimlik bu boyutun önemli elemanlarýdýr. 130Sosyal sermaye, toplumda iliþkilerin saðlýklý ve zengin yürümesinden o-luþmaktadýr. Bu iliþki yoðunluðu ve gücü de kiþilerin ve kurumlarýn ortak iþyapabilme kabiliyetlerini geliþtirmektedir. Ortak çalýþma kültürü ile birliktede güçlerin birleþtirilmesi ve daha büyük çalýþmalara zemin hazýrlanmasý sözkonusu olmaktadýr.Sosyal sermaye her ne kadar genelde ekonomik açýdan ele alýnýyorsa daayný zamanda yaþamýn tüm alanlarý için de geçerlidir. Ekonomik alanda ö-nemlidir, çünkü günümüz dünyasýnda ekonomik imkânlarýn bir araya getirilerekdaha büyük ölçekte çalýþma imkaný oluþturmaktadýr. Özellikle ortaklýkkültürü, sosyal sermayenin zenginliði ile doðrudan iliþkilidir. Karþýlýklý güvenortamýnýn olduðu yerlerde ortaklýklarýn yaþama þansý daha yüksek olmaktadýr.Bir Ýngiliz atasözü der ki; “önemli olan neyi bildiðiniz deðil, kimitanýdýðýnýzdýr.” 131 Çünkü iletiþim aðýnýn gücü bizim iþ yapma potansiyelimi-129 NAVAÝE, Nil Þiþmanyazýcý, Kalkýnma Yolunda Sosyal Sermaye ve Sosyal Sorumluluk,http://www.art4development.net/130 ÖZDEMÝR, Aytül, Ayþe, Sanal Topluluklarda Sosyal Sermaye Olabilir mi?, http://isguc.org/?avc=arc_view.php&ex=263&pg=m131 FIELD, John, Sosyal Sermaye, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2006, s.63

110 Modern Kent Yönetimi - Izi oluþturmaktadýr.Sosyal sermaye kent yaþamý açýsýndan da önem arz etmektedir. Çünkübugün gelinen noktada baþarýlý bir yönetimin ancak paydaþlar arasý iþbirliðiile mümkün olduðu kabul edilmektedir. Paydaþlar arasý yani kamu, sivil toplumörgütleri ve bireyler arasý iþbirliði de yine bunlar arasýnda karþýlýklý güvenve saðlýklý iþbirliði, iletiþim ile mümkündür.Kýrsal kesim sosyal anlamda birbiri ile daha fazla iliþki içerisindedir.Akrabalýk ve komþuluk iliþkileri burada sosyal sermayeyi olumlu etkilemektedir.Ancak kent yaþamýnda komþuluk hýzla yok olmakta, akrabalýk iliþkileriise adeta tamamen silinmiþ durumdadýr. Bu da insanlar arasýnda iliþkilerihýzla yok etmektedir.Kentte sosyal sermayenin zayýf oluþu birlikte iþ yapma imkanlarýný dadaralttýðýndan sorunlar da beraberinde çýkmaktadýr.Kent yaþamýnda daha fazla gündeme gelen adaletsizlikler, yolsuzluklar,çarpýk gelir daðýlýmý, sosyal dayanýþmanýn zayýf oluþu gibi hususlar karþýlýklýgüvenin oluþmasýný engellemektedir. Buna karþýlýk, sosyal sermaye aynýzamanda kiþilerin iletiþim aðlarýnýn zenginliðini de kapsamaktadýr. Bu açýdanbakýldýðýnda ise sosyal, kültürel ve ekonomik yaþamýn zenginliði sebebiile kentlerde en azýndan iliþki aðýnýn geniþliði açýsýndan sosyal sermaye içindaha fazla potansiyel söz konudur.5. Beþeri Kalkýnmanýn GerçekleþtirilmesiBeþeri kalkýnma tanýmýna girmeden önce, beþeri sermaye konusuna deðinmekteyarar bulunmaktadýr. Beþeri sermaye, ekonomik anlamda “iþgücütarafýndan içerilen bilgi ve beceriler toplamý olarak tanýmlanabilir. 132 Beþerisermaye kavramý, iktisadi faaliyetlerle ilgili olarak bireylerde oluþan bilgi,beceri ve diðer nitelikleri kapsamaktadýr. Bu taným geniþ anlamda ele alýndýðýndaise insanýn üretken olarak ortaya koyabileceði tüm nitelikleri içermektedir.Dolayýsýyla bu nitelikleri kazanmaya yönelik olarak yapýlan faaliyetleryatýrým olarak deðerlendirilmektedir. Eðitim, saðlýk ve mesleki göç faaliyetleriniiçine alan beþeri sermaye konusunda etkilerinin ölçülmesindeki kolaylýkve önemi sebebiyle daha ziyade eðitim yatýrýmlarý üzerinde durulmaktadýr.132 KÝBRÝTÇÝOÐLU, Aykut, Ýktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Beþeri Sermayenin Yeri,http://129.3.20.41/eps/dev/papers/0505/0505009.pdf

Modern Kent Yönetimi - I 111Beþeri sermaye yatýrýmlarýnýn mikro etkileri birey, aile ve firmalar üzerindegörülür. Bu mikro etkiler belirli sahalarda yoðunlaþarak ülkenin makro-ekonomikalanlarýna da tesir eder. Sözgelimi, eðitim yatýrýmlarý neticesindekiþisel gelirlerde meydana gelen artýþ, aile ve firma üzerinde etkilere sebepolabileceði gibi bunun yaygýnlaþmasý gelir daðýlýmýný, teknolojik geliþimi,emek piyasasýný, tarým ve sanayi sektörlerini, verimliliði ve bölgesel kalkýnmafarklýlýklarýný deðiþik oranlarda etkiler. Bu etkiler dolaysýz olabileceðigibi toplumsal, siyasi ve demografik faktörler vasýtasýyla dolaylý yollardanda gerçekleþebilir. 133Beþeri sermayenin geliþtirilmesinin temel argümaný eðitimdir. Eðitimyoluyla bireylerin bilgi ve becerileri geliþtirilir. Dolayýsýyla eðitim harcamalarýaslýnda sermaye yatýrýmlarýdýr. Benzeri durum saðlýk için de geçerlidir.Bilgi ve beceri sahibi ama saðlýksýz bireylerin faydasý da o oranda düþük o-lacaktýr. Bu sebeple saðlýk harcamalarý da aslýnda sermaye yatýrýmlarýdýr.Bir kentin fiziki, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda geliþmesi, katýlýmcýyönetimin gerçekleþmesi ancak saðlýklý, bilgili ve becerileri yüksek düzeydebireylerin etkin giriþimleri ile mümkündür.Beþeri kalkýnma, insanlarýn seçeneklerini artýrma süreci olarak tanýmlanmakta,uzun ve saðlýklý bir yaþamý, bilgi edinmeyi ve iyi bir yaþam standardýiçin gerekli koþullarýn saðlanmasýný ifade etmektedir. Þüphesiz beþeri kalkýnmanýnsonsuz sayýda göstergesi vardýr; ancak ölçmedeki zorluklar sýnýrlýsayýda gösterge ile çalýþmayý zorunlu kýlmaktadýr. Politik, kültürel ve ekonomiközgürlüklerden baþlayarak, insan haklarý, bireylerin yaratýcý ve verimliolmalarýný saðlayacak seçeneklerinin çeþitlendirilmesine kadar bir çok boyutuiçine alan beþeri kalkýnma sadece üç boyutu içermektedir. Sadece üç boyutundikkate alýnmasýnýn altýnda, çok sayýda deðiþkenle çalýþmanýn dikkatleribaþka yönlere kaydýracaðý ve temel göstergelerin vurgulanamamasý endiþesiyatmaktadýr.Beþeri kalkýnma indeksinin birinci boyutu olan uzun ve saðlýklý yaþam,ortalama yaþam beklentisi ile ölçülmektedir. Yaþam beklentisinin önemi,saðlýk ve beslenme ile ilgili olarak iyi bir yaþamýn en önemli ölçütü olmasýndankaynaklanmaktadýr. Bireylerin saðlýk ve beslenme ile ilgili hizmetler konusundaiyi durumda olduðu ülkelerde ortalama yaþam süresi diðer ülkeleregöre daha uzun olmaktadýr.133 YUMUÞAK, Ýbrahim Güran, BÝLEN, Mahmut, Gelir Daðýlýmý-Beþeri Sermaye Ýliþkisi ve Türkiye Üzerine Bir Deðerlendirme,http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/bilen00.pdf

112 Modern Kent Yönetimi - IBeþeri kalkýnma indeksinin ikinci boyutu olan bilgi ve eðitim ise, bu boyutunen önemli ve kolay hesaplanabilir göstergeleri ile ölçülmektedir: O-kur-yazarlýk ve okullaþma oraný. Beþeri kalkýnma indeksinin hesaplandýðý ilkyýllarda okullaþma oraný yerine ortalama eðitim süresi dikkate alýnmaktaydý.Ýyi bir yaþam sürdürebilmek için gerekli kaynaklara sahip olabilmek, beþerikalkýnmanýn üçüncü ve ölçmesi en zor olan boyutunu oluþturmaktadýr.Bu boyutla ilgili gerektiði kadar güvenilir veriler olmadýðýndan ortalama gelirdüzeyleri dikkate alýnmaktadýr. Ülkeler arasýndaki farklýlýklarý gidermekamacýyla da satýnalma gücü paritesine göre hesaplanmýþ kiþi baþýna düþengerçek gayri safi yurt içi hasýla rakamlarý kullanýlmakta ve gelirin refah düzeyineolan marjinal katkýsýný dikkate alan hesaplamalara gidilmektedir.Þüphesiz bu rakamlar gelirin daðýlýmý konusunu içermemektedir, ancak buboyutun mümkün olan veriler ýþýðýnda en iyi ölçümünü bu rakamlar ifade etmektedir.Ayný þekilde diðer boyutlarý ifade eden rakamlar da ayný özelliðigöstermektedir. Bu eksikliði gidermek üzere beþeri kalkýnma indeksinin altindekslerinde bölgesel, kadýn-erkek ve kent-kýr farklýlýklarýný içeren tablolarada yer verilmektedir. 134Yukarýda, beþeri kalkýnmanýn tanýmý olarak “insanlarýn seçeneklerini artýrmasüreci olarak tanýmlanmakta, uzun ve saðlýklý bir yaþamý, bilgi edinmeyive iyi bir yaþam standardý için gerekli koþullarýn saðlanmasýný ifade etmektedir”ifadesine yer verilmiþtir. Bu tanýmlamayý yerel düzeyde ele aldýðýmýzda,bu sefer bir kentin ve kent yönetiminin o kentte ikamet edenleresunmasý gereken hizmetleri kapsadýðýný görürüz. Çünkü daha önce de ifadeettiðimiz Avrupa Kentsel Þartý’ndaki “ideal kent” tanýmý þu þekilde idi: “Ýdealkent: kentli haklarýný koruyarak; en iyi yaþam koþullarýný saðlayarak; halkýnaiyi bir yaþam biçimi sunarak; deðerini orada yaþayan, ziyaret eden, çalýþanve ticaret yapan, eðlence, kültür ve bilgiyi orada arayan ve eðitim görenlerdenalarak; birçok sektör ve aktiviteyi (trafik, yaþam, çalýþma, dinlencegereksinimleri) bir arada uyum içinde barýndýran yaþam yeridir.”Öyle ise bir kentte beþeri sermayenin geliþtirilmesi ve beþeri kalkýnmayýsaðlamak, kent yönetiminin temel sorumluluklarý arasýnda yer almaktadýr.Kent yönetimleri bu sorumluluklarýný hem kendi imkânlarý ve yasal sýnýrlarýçerçevesinde yerine getirmeli ve hem de baþta merkezi idare olmak üzere kamukurumlarý, sivil toplum örgütleri ve akademik camia ile iþbirliðini geliþtirerekbu kalkýnmayý saðlamalýdýr.134 YUMUÞAK, Ýbrahim Güran, TUNA, Yusuf, Kalkýnmýþlýk Göstergesi Olarak Beþeri Kalkýnma Ýndeksi ve Türkiye ÜzerineBir Deðerlendirme, http://paribus.tr.googlepages.com/igy_tuna.doc

Modern Kent Yönetimi - I 1136. Saðlýklý KentleþmeDünya Saðlýk Örgütü tarafýndan 1984 yýlýnda açýklandýðý þekliyle saðlýk;“bir bireyin ya da grubun, bir yandan beklentileri ve güvenlik ihtiyaçlarýnýgerçekleþtirme; diðer yandan ise çevreyi deðiþtirme ve onun üstesinden gelmekabiliyetinin derecesidir. Saðlýk bununla birlikte, yaþamak için bir araçdeðil günlük yaþamýn kaynaðý olarak görülür, bu fiziksel kapasitelerin yanýsýra sosyal ve kiþisel kaynaklarýn vurgulandýðý pozitif bir kavramdýr”.Saðlýklý þehir kavramý her toplumun kültürüne, geleneklerine, deðerlerinegöre farklý þekillerde ifade edilir. Ekonomistlere göre saðlýklý þehir; kenttekiönemli deðerleri yenilemek ve yeni mekanlar yaratmak, þehir plancýlarýnagöre; kentin ulaþýmýnda, konut alanlarýnda, yeþil alanlarýnda yeni, iyi fizikselkarakterler yaratmak, sosyologlara göre; sosyal bütünleþmeyi oluþturmakve geliþtirmek, eðitimcilere göre; toplumun geliþmesine olanak saðlamak,epidemolojistlere (salgýn hastalýklarla uðraþan týp doktorlarýna) göre;saðlýk seviyesini yükseltmek, saðlýk koruma plancýlarýna göre; hastanelereve saðlýk servislerine yüksek seviyeli ulaþýlabilirliði saðlamak, sokaktakiherhangi bir insana göre ise; yaþama imkanýnýn saðlanmasý, ailesinin korunmasý,arkadaþlarý ile görüþebilmesi, yeme-içme ihtiyacýný saðlayabilmesi veson olarak güvenli ve özgür bir biçimde yaþama eylemlerini gerçekleþtirmektir.Dolayýsýyla saðlýklý þehir kavramý, birçok farklý disiplinleri içindebarýndýran, coðrafya ve kültüre göre farklýlaþabilen bir kavramdýr. 135Saðlýklý kent, insanlarýn en yüksek potansiyellerine ulaþmak için birbirlerinedestek olabilecekleri bir ortam saðlamak amacýyla çevresini geliþtirebilenve kaynaklarýný geniþletebilen bir kenttir. Saðlýklý kent kavramý sadecebir sonuç deðil ayný zamanda bir yöntemdir. Saðlýklý kent sadece belirli birsaðlýk düzeyine ulaþmýþ kent deðil, saðlýk bilincine sahip ve onu geliþtirmekiçin çaba harcayan kenttir. Nitekim herhangi bir kent olan saðlýk statüsünebakýlmaksýzýn saðlýklý kent olabilir; gerekli olan baþarmak için bir yapý ve iþleyiþesahip olmak ve saðlýk için kesin karar almaktýr.Bu durumda saðlýklý bir kentin ulaþmak için çaba harcamasý gereken 11özellik þöyle sýralanabilir:1. Nitelikli konut da dahil olmak üzere temiz, güvenilir bir fiziksel çevre,2. Bugün dengeli olan ve uzun vadede devam edebilecek bir ekoloji135 ÖZYABA, Murat, Avrupa Ýle Uyumlanmada Saðlýklý Kent Yapýsý ve Bursa Örneði, http://www.kentli.org/makale/saglikli.htm

114 Modern Kent Yönetimi - Isistemi,3.Güçlü, dayanýþma içinde, sömürülmeyen bir toplum,4. Toplumun kendi hayat, saðlýk ve refahýný etkileyecek kararlarda katýlýmve kontrolü,5. Kentte yaþayan tüm bireylerin yemek, su, barýnak, gelir, güvenlik, iþvb. temel gereksinimlerinin karþýlanmasý,6. Her türlü temas, iliþki ve iletiþim olanaðýyla deðiþik kaynak ve deneyimlereulaþabilirlik,7. Geniþ kapsamlý, canlý ve yenilikçi bir kent ekonomisi,8. Geçmiþe, kentte yaþayanlarýn kültürel ve biyolojik mirasýna, diðergrup ve bireylere baðlýlýðýn desteklenmesi,9. Önceki özelliklere uyumlu ve onlarý geliþtiren bir yapý,10. Herkese ulaþabilen optimum düzeyde uygun halk saðlýðý ve saðlýkbakým hizmeti,11. Yüksek saðlýk düzeyi (yüksek pozitif saðlýk ve düþük hastalýk düzeyi). 136Kent, kýsaca sýnýrlarý içinde yaþayan nüfusun geçim kaynaklarýný tarýmve hayvancýlýk dýþý uðraþýlarýn oluþturduðu, toplumsal iliþkiler, kültürel alanlar,nüfus yoðunluðu gibi birçok yönden kýrsal alanlardan farklý olan yerlerþeklinde tanýmlanmaktadýr.Kentleþme ise; sanayileþme ve ekonomik geliþmeye baðlý olarak kent sayýsýnýnartmasý ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doðuran, toplumyapýsýnda artan oranda örgütlenme, iþbölümü ve uzmanlaþma yaratan, insandavranýþ ve iliþkilerinde kentlere özgü deðiþikliklere yol açan bir nüfus birikimsürecidir.Saðlýklý kentleþme kavramýyla ifade edilmek istenen ise, içinde yaþayanlarahuzur, güven, umut veren ve medeni ihtiyaçlarýný karþýlayabildikleri biryerleþmenin gerçekleþtirilmesidir.Günümüzde hýzlý ve doðal olmayan bir biçimde büyüyen kent alaný vekent nüfusu, beraberinde bir çok olumsuzluklarý da getirmektedir. Özelliklesanayileþme sürecinin bir sonucu olan kentleþmenin Türkiye gibi ülkelerde136 http://www.yalova77.com/077/anasayfa/icerik.php?id=13

Modern Kent Yönetimi - I 115sanayileþme hýzýnýn çok üzerinde gerçekleþmesi, çarpýk kentleþme olgusunuberaberinde getirmektedir. Bu anlamda ülkemizin göz bebeði Ýstanbul çarpýcýbir örnek teþkil etmektedir.Ulaþtýramayan ulaþým aðlarý, yetersiz saðlýk, eðitim, park, oyun ve sporalaný, kültürel tesis ve benzeri donatýlarý, kirlenen çevresi, tahrip edilen doðasýve bütün bunlarýn üzerine bir de deprem riski yüksek binalarý ile kentlerimizsaðlýksýz kentler olarak ortaya çýkmaktadýr.Saðlýklý kentleþmenin gerçekleþmesinde en önemli rol planlamaya düþmektedir.Ýyi bir planlama ve planlara uyma ile kentlerin saðlýklý geliþimisaðlanabilir. Saðlýklý kent planlamasý için temel prensipler ise þunlardýr: 1371. EþitlikDin, dil, ýrk, kültür, sýnýf ve düþünce farký gözetmeksizin herkesin, hakkaniyetölçüleri içerisinde baþta saðlýk olmak üzere tüm kentsel hizmetlerdeneþit olarak yararlanmasýnýn saðlanmasý.2. Saðlýðýn GeliþtirilmesiHerkes için saðlýk prensipleri çerçevesinde, saðlýðý direkt ve/veya dolaylý o-larak olumsuz yönde etkileyen faktörlerin ortadan kaldýrýlmasý veya azaltýlmasý.3. Sektörler Arasý EylemKentin saðlýk geliþimini etkileyen ekonomik, sosyal, kültürel ve bilimseletkenlerin ve kentsel problemlerin, demokratik ortamlarda ve sektörel katýlýmyoluyla tartýþýlmasý ve çözümler geliþtirilmesi.4. Toplum KatýlýmýBaþta saðlýk olmak tüm kentsel problemlerin çözümünde “Birlikte Üretimve Birlikte Yönetim” ilkesinden hareketle; kent halkýnýn, sorunlardan yakýnanve hizmet bekleyen konumundan çýkarýlarak çözümün aktif ve etkinbir tarafý durumuna getirilmesi.5. Destekleyici ÇevrelerSürdürülebilir geliþme, temiz fiziksel çevre, planlý kentleþme, istihdampolitikalarý ve sosyal destek konularýnda altyapý unsurlarýnýn oluþturulmasýve geliþtirilmesi.137 http://skb.golcuk.bel.tr/id3.html

116 Modern Kent Yönetimi - I6. GüvenilirlikKent saðlýk planýnýn, toplumun tamamýný temsil eden kurumsal yapýlartarafýndan oluþturularak; þeffaflýk ilkesi çerçevesinde toplumun gözetimindeyürütülmesi ve Dünya Saðlýk Örgütü gösterge listesi uyarýnca ölçülebilirliðininsaðlanmasý.7. Huzur HakkýKentte en üst seviyede güvenlik ortamýnýn oluþturularak, toplumun genelhuzurunun sürekli temininin saðlanmasý.7. Kent Güvenliðinin SaðlanmasýGüvenli bir kentte yaþamak her kentlinin en temel haklarýndandýr. Kentlerinortaya çýkýþ sebepleri arasýnda insanlarýn bir arada daha güvende yaþayacaklarýumudu da bulunmaktadýr. Dolayýsýyla kentler, aslýnda içinde yaþayanlaragüven sunan mekânlar olmak zorundadýrlar.Türk Dil Kurumu sözlüðüne göre “güvenlik, toplum yaþamýnda kanunidüzenin aksamadan yürütülmesi, kiþilerin korkusuzca yaþayabilmesi durumu,emniyet” anlamlarýna gelmektedir. 138 Güvenlik kavramý kýsaca, kiþilerincanlarýna, ýrzlarýna ve mallarýna gelebilecek tehlike ve tehditlerin yokluðunuifade etmektedir. 139 Bir baþka ifade ile güvenlik, topluluk ve bireylerin çeþitlietkenlerden zarar görmeden yaþayabilmeleridir. 140Güvenlik kelimesi ayný zamanda asayiþ kelimesi ile de beraber düþünülmelidir.Yine Türk Dil Kurumu’na göre asayiþ, “Bir yerin düzen ve güvenlikiçinde bulunmasý durumu, düzenlilik, güvenlik” 141 anlamýna gelmektedir.Özellikle son dönemlerde kent ve güvenlik kavramlarý adeta birbirindenayrýlamaz biçimde yoðun olarak birlikte kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Kentteyaþayanlarýn can, mal, namus güvenlikleri ciddi soruna dönüþmüþ, hemenher gün konu ile ilgili haber ve yorumlar gazete ve televizyonlarda yer almayabaþlamýþtýr. Kent ölçeði, büyüdükçe kentlilerin güvenlik endiþeleri de büyümektedir.Çünkü nüfus arttýkça sosyal kontrol de azalmaktadýr.138 http://www.tdk.gov.tr139 PEKTAÞ, E. Kadri, Belediye Yönetiminde Zabýta Hizmetleri Ve 21. Yüzyýl Kentinde Zabýtanýn Yeri (Afyon Belediyesi Örneði),http://www.ekitapyayin.com/id/026/140 TOPRAK, Zerrin, Uluslararasý Mevzuatta Planlama ve Kent Yönetimine Etkisi, http://web.deu.edu.tr/gundem21141 http://www.tdk.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 117Sosyal kontrol, grup ve toplumun, kiþinin davranýþlarýný sýnýrlandýrmasýve bu sýnýrlandýrma yoluyla sosyal deðerleri benimsemesinin saðlanmasý demektir.142 Bu kontrol nüfus ölçeði arttýkça azalmaktadýr. Özellikle komþuluk,akrabalýk iliþkilerinin neredeyse bittiði günümüz kentinde bu kontrol de oderecede azalmýþtýr. Þehirde kimse birbirini tanýmadýðý için suça elveriþli ortamoluþmaktadýr. Genellikle suçun köy ve küçük þehirlere göre büyük þehirlerdedaha fazla iþlenmekte olduðu saptanmýþtýr.Þehirleþmeyle özellikle cebir þiddet suçlarý azalýrken mala yönelik suçlarartmaktadýr. Büyük þehirlerde kazanç saðlayan mala yönelik suçlar için o-lanaklar ve suçlarýn gizli kalmasý olasýlýðý daha fazladýr. Ayrýca toplum baskýsýiyice azalmýþtýr. Bu yüzden kent yaþamýnda suçluluk oranlarý daha fazlaolmakta, küçük yerleþim birimlerinde ise polisin daha az etkili olmasýna raðmendaha az miktarda suç oranýna rastlanmaktadýr.Yapýlan çalýþmalarda suçlularýn daha çok þehirde yaþayýp þehirde suç iþlediklerigörülmüþtür. Kýrsal kesimde daha çok ilk kez suç iþleyenlere rastlanýldýðýhalde, büyük þehirlerde suç tekrarý oranlarý da fazla olmaktadýr. 143Kentsel güvenlik; þehirde yaþayan bir bireyin ya da grubun, kentsel yaþamýnadair tüm ihtiyaçlar ve iliþkiler aðýný gerçekleþtirirken, güvenliðininsaðlanabilmesidir. Bu tanýmda dikkat edilmesi gereken önemli noktalardanbiri, bir kentli olarak beklentilerinin karþýlanmasýný bekleyen bireyin, hizmetsunumu aþamasýndaki emniyetinin de beraberinde saðlanabilmesidir. 144Avrupa Kentsel Þartý, kentlilerin haklarýný sayarken ilk önce güvenliktenbahseder ve “Mümkün olduðunca suç, þiddet ve yasadýþý olaylardan arýndýrýlmýþemin ve güvenli bir kent”te yaþama hakkýný belirtir. Avrupa KentselÞartý, “Kent Güvenliðinin Saðlanmasý ve Suçlarýn Önlenmesi” baþlýðý altýndaþu ifade ve ilkelere yer vermektedir:“Özellikle uyuþturucu kullanýmýna baðlý olarak ortaya çýkan suçlar Avrupakentlerinde öyle bir noktaya yükselmiþtir ki, kent toplumundaki politik,kamusal ve profesyonel oluþumlarýn zihinlerini birinci derecede meþgul etmektedir.Güvenlik herkesin endiþesidir. Bir yerleþim; orada yaþayanlarýn güvenli-142 http://www.sosyalhizmetuzmani.org/temelkavram.htm143 HANCI, Ý. Hamit, Çocuk Suçluluðu, http://www.sucveceza.com/icerik-24.html144 KORKMAZ, Gürol, HENDEN, H. Burçin, Kentsel Güvenliðin Planlamasýnýn Toplumsal Boyut ile Baðlantýsý,http://www.giresun.pol.tr/ken.htm

118 Modern Kent Yönetimi - Iði garanti edilmeden ve suç korkusu azaltýlmadan, gerçek anlamda yerleþimolma hakkýný elde edemez.Yerel yönetimler; uygun sosyal kalkýnma politikalarýyla, sosyal baðlarýyenileyerek, karþýlýklý destek ve ortaklýða dayalý aktif programlar geliþtirerek,mevcut ihmalleri kökten saptamýþ, o toplumda yaþayan herkese uygunbir ortamda yaþama þansý kazandýrýlmasý için ataða kalkmýþtýr.Ýlkeler1. Net bir güvenlik ve suç önleme politikasýnýn, alýnacak önlemlere, kanuniyaptýrýmlara ve müþterek desteðe dayandýrýlmasýSuçun çok çeþitli sebepleri vardýr. Çözümler de buna göre çeþitlendirilmelive koordinasyonu saðlanmalýdýr.Bu da, yerel düzeyde, seçilmiþlerin temsilcileri, resmi görevliler, poliskuvvetleri, hukukçular, sosyal danýþmanlar ve birliklerin iþbirliðini içerenyapýlarýn oluþumlarýný gerektirir.Böylelikle suçun sebeplerini, þimdiye kadar yürütülen mücadelelerin etkilerinive gelecekte izlenecek yollarý daha iyi saptayabilecektir. Suçun cezalandýrýlmasýnýtakiben, suçlunun yeniden kazanýlmasý ve maðdurun haklarýnýntazmin edilmesini saðlayacak süreçler oluþturulmalý ve hayata geçirilmelidir.2. Yerel güvenlik politikasýnýn; güncelleþtirilmiþ, kapsamlý istatistik vebilgilere dayandýrýlmasýYerel güvenlik politikalarý, açýk, net, detaylý bilgilere ve kapsamlý istatistikleredayandýrýlmalýdýr.Detaylý suç istatistiklerinin oluþmasý; (suçun iþlendiði zaman ve mekanýnsaptanmasý, sabýka kaydýnýn araþtýrýlmasý vb.); maðdur anketleri ve bukiþilerin oluþturduklarý birlikler, sosyal danýþmanlar ve eðitim danýþmanlarýndanalýnacak güncelleþtirilmiþ raporlar aracýlýðýyla saðlanacaktýr.Bu mekanizma, yerel yönetimlere ve yerel suç izleme servislerinin çalýþmalarýnatemel oluþturacaktýr.3. Suçun önlenmesinin toplumun tüm üyelerini ilgilendirmesiSuçun oluþumunda birincil derecede önemli olan etkenlerin baþýnda;sosyal yabancýlaþma, buna baðlý olarak ortaya çýkan olumsuzluklar ve özel-

Modern Kent Yönetimi - I 119likle, belli bir kültürle, aileyle, okulla veya toplumla bütünleþememiþ olangençler gelir.Kentsel çevreyi iyileþtirici önlemleri alýrken beraberinde; gençlere saðlýk,eðlence, eðitim, istihdam konularýnda olanaklar yaratmak, suç oluþumunakarþý alýnacak tedbirlerdendir. Toplumda zorluklarla karþý karþýya olan kesimlere;ayrýmcý yapýlar oluþturarak deðil, aksine, ekonomik bütünleþme, konutgibi sorunlarýna detaylý yaklaþýmlarla, özel önem verilmesi gerekir.4. Etkili bir kent güvenlik politikasý için; emniyet güçleri ve yerel halkýnyardýmlaþmasýEmniyet güçleri, güvenlik etkisini artýrabilmek için; toplumun tüm faalbirimleriyle gerekli koordinasyonu oluþturarak, kent sakinleri ve temsilcileriyle,iyi bir diyalog geliþtirmelidir.Bu koordinasyon ve diyalog için, ortak çalýþmayla, yerel izleme birimlerioluþturulup, yeni yöntemler geliþtirilmelidir. Bunlar; özellikle belli yer vezamanlarda devriyelerin gezmesi; gençleri hedefleyen eðitime yönelik çabalar;hukuk otoritelerinin kovuþturma politikalarýyla ilgili katkýlarýnýn saðlanmasý;kamu kurumlarýnýn ve kent sakinlerinin hýrsýzlýðý önleyici tedbirler geliþtirmesi,yapýlarýn yeni teknolojilerle korunmasý ve mahallelerde devriyebulundurulmasý gibi konularda uyarýlmasý; özel güvenlik güçlerinin faaliyetlerinindesteklenmesi ve sosyal servis ve benzeri kuruluþlara gelen telefon veþikâyetlerin ciddiyetle anýnda takibi, gibi önlemleri de kapsamalýdýr.5. Uyuþturucu karþýtý yerel politikanýn oluþturulmasý ve uygulanmasýUyuþturucu baðýmlýlýðý, suçun oluþumuna yol açan çeþitli faktörleri içerir;zaten kendisi bir suç oluþturan bu eylem, uyuþturucu trafiði de dâhil olmaküzere, tek tek kiþilerin uyuþturucuyu elde etmeye yönelik tüm eylemlerinikapsar. Uyuþturucu satýcýlarýnýn yakalanmasý, uzman polislerin ve hukukotoritelerinin görevi olmasýna karþýn, toplum da uyuþturucu talebini en azaindirmek için gerekli tedbirleri almak zorundadýr.Saðlýk ve sosyal servis danýþmanlarýyla ortak çalýþacak uzman bir birim,yapacaðý ön araþtýrma veya durum tespitinin yaný sýra, özellikle okul içi vedýþýnda gençlere yönelik uyarý programlarýyla söz konusu çalýþmalara katkýdabulunur.Kiþilerle tek tek irtibata geçebilen ilgili personel, kamu çalýþanlarý, öðretmenler,gençlik danýþmanlarý ve sosyal danýþmanlarýn eðitimine, bunun

120 Modern Kent Yönetimi - Iyanýsýra, þýrýngalarýn ve uyuþturucu muadili diðer ilaçlarýn satýþýnda özel koþullarýngetirilmesine özen gösterilmelidir.6. Suçlarýn tekrarýný önleyici programlar ve hapis cezalarý yerine alternatifçözümler üretilmesiCezaevi tecrübesi, sabýkalýnýn yeniden suç iþlemesine yol açtýðýndan, hapiscezasý, sadece çok ciddi suçlar söz konusu olduðunda gündeme gelmelidir.Toplumun kanuna aykýrý herhangi bir harekete, anýnda sistematik biçimdecevap verebilmesi için alternatif cezalandýrma sistemlerinin geliþtirilmesigerekir; böylece, suçluyu topluma olabildiðince çabuk geri kazandýrmak veoluþabilecek suçlarý engellemek hedeflenir.Cezaevlerine alternatif olarak, suçluyu cezaevi dýþýnda arazide veya toplumhizmetlerinde çalýþtýrmak; ayrýca, suçlularýn gözaltý ve savunma süreçlerini,suça maruz kalmýþ kiþilerin zararlarýnýn tazmini ile birlikte düþünmek,cezaevleri ve yerleþimler arasýnda olumlu iliþkiler kurarak, örneðin; kültürve eðitim faaliyetlerini cezaevlerine sokmak ve toplumu suçlunun serbest býrakýlmasýnahazýrlamak gibi yöntemler denenmelidir.7. Yerel güvenlik politikasýnýn temel unsuru olarak maðdurlarýn kollanmasýSuçla karþýlaþanlara yapýlacak yardýmlar, destek programlar ve buna paralelolarak suçlunun topluma kazandýrýlmasý çabasý toplum için manevi birgörevdir.Bu tür yaklaþýmlar, kamu veya toplum tarafýndan ortaklaþa oluþturulmalýdýr.Maðdurlara gerekli destek ve rehberlik hizmetlerini saðlayacak özel birimlerle,emniyete ve mahkemelere yansýyan þikâyetlerin sürekli izlenerekilgili bilgilerin anýnda iletilmesiyle, tanýklýðý teþvik ve kolaylaþtýrýcý düzenlemeleri,maðdurlara destek saðlanmalýdýr.8. Suçlarýn önlenmesine öncelik verilmesi ve buna baðlý mali kaynaklarýnyaratýlmasýAvrupa kentlerindeki yüksek suç oraný ve bu konudaki açýklar, geneldebu kentlerdeki yaþamýn temel sorunlarý olmasýna ve önleyici tedbirlerin kapsamlýbir biçimde tartýþýlmasýna raðmen; yerel yönetimler henüz bu sorunlaragerekli mali kaynaklarý aktarmamaktadýrlar.

Modern Kent Yönetimi - I 121Aktarýlacak fonlar; suçu önlemek üzere koordine edilmiþ birimlere, yeniyöntem ve tekniklere, uyuþturucu karþýtý politikalar oluþturulmasýna, suçuntekrarýný engelleyecek programlara ayrýlmalý, maðdurlara yardým ve cezaevlerinealternatif yaklaþýmlar gibi çalýþmalarda kullanýlmalýdýr.”Avrupa Kentsel Þartý, kent güvenliðini asayiþ sorunu temelinde ele almaktadýr.Oysa kentsel güvenlik, “þehirde yaþayan bir bireyin ya da grubun,kentsel yaþamýna dair tüm ihtiyaçlar ve iliþkiler aðýný gerçekleþtirirken, güvenliðininsaðlanabilmesi” demek olduðuna göre sadece asayiþ olarak ele a-lýnamaz. Kentte yaþayanlarýn canlarýna, mallarýna, ýrzlarýna yönelik tehditlersadece sokak çetelerinden, uyuþturucu baðýmlýlarýndan veya suç iþlemeye vebaþkalarýna zarar vermeye meyilli ruh yapýsýndaki kiþilerden gelmemektedir.Bunun yaný sýra bizzat kentsel hizmet sunumlarý da mal ve can konusunda ö-nemli tehditler içermektedir.Gerekli güvenlik emniyetleri alýnmadan açýlmýþ çukurlarýn cana ve malaverdiði zararlar önemli boyutlardadýr. Gerekli denetimler yapýlmadýðý içininsan saðlýðýna zarar veren maddelerin alým-satýmý da güvenlik yönünden ö-nemli bir tehdittir.Kentlerde güvenlik sorununun temel sebepleri;a. Aþýrý göç ve hýzlý kentleþme,b. Yoksulluk/yoksunluk,c. Denetim yetersizliði,d. Kentsel altyapý yetersizliðidir.Aþýrý göçle yaþanan hýzlý kentleþme sonucu toplumda karþýlýklý iliþkileringeliþmesi söz konusu olamamakta, kültürel çatýþmalar yaþanmakta vetoplumun sosyal denetim gücü yok olmaktadýr. Kente gelen ilk nesil yoksulolmakla beraber sorun olmamýþtýr. Çünkü bunlar kýrsalýn kültürüne sahip,terk etmek zorunda kaldýðý sýlasýnýn hasretini çeken, bulabildiði bir lokmaekmeðe þükredebilecek kadar da beklentileri düþük bir nesildi.Göçle gelenlerin ikinci nesli ise, anne-babalarýnýn aksine kentte doðmuþ,kýrsalýn o kahredici yoksulluðunu yaþamamýþ kitledir. Dolayýsýyla imkânlarýnýköylerindeki imkânlarla karþýlaþtýrmamýþ, etrafýndakilerin yaþam standartlarýnýgözlemlemiþtir. Aradaki uçurumu gördükçe öfkelenmiþ, öfkesi nefretedönüþmüþtür.

122 Modern Kent Yönetimi - IAsýl öfke patlamasý ise gerek ikinci nesil içinde var olan ve daha çok ü-çüncü nesilde bulunan yoksunlarda görülmektedir. Çünkü bunlar gerek ekonomikyönden ve gerekse eðitim yönünden daha iyi durumdadýrlar. Yoksullukkýskacýný önemli oranda kýrmayý baþarabilmiþ bu nesil bu sefer bir baþkaacýmasýz kýskaçta bulmuþtur kendini. Adýna “yoksunluk” denilen bu kýskaçtahammül edilebilir gibi deðildir. Yoksunluk, izole olmuþluk ve sýnýrlýlýkduygusudur. Kendilerini izole edilmiþ, sýnýrlandýrýlmýþ görmektedir bu nesil.Kentlerde göçün beraberinde getirdiði yýðýlmalar özellikle büyük kentlerdegüvenliði olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak kentlerde yaþanan güvenliksorununun nedeni, þüphesiz yalnýzca iç göçler sonucu kentselmekânlarýn kalabalýklaþmasý deðildir. Türkiye’de özellikle 1950’lerden itibarençeþitli nedenlerle kentleþme süreci hýz kazanmýþtýr. Bu süreç; saðlýksýzve düzensiz bir kentsel yapýlanmayý, kent içi sosyo-kültürel ve ekonomikdengesizlikleri, söz konusu dengesizliðin ortaya çýkardýðý yoksulluk/yoksunlukolgusunu ve büyük kentlerde siyasal þiddet riskini arttýran toplumsal gerilimide beraberinde getirebilmektedir.Kent güvenliðini, hem kentlerde iþlenen suçlarýn hem de kente ve kentliyekarþý iþlenen suçlarýn önlenmesi ve ortadan kaldýrýlmasý olarak algýlamakdoðru bir yaklaþýmdýr. Bu anlamda terör, cinayet, yaralama, gasp, hýrsýzlýk,dolandýrýcýlýk ve rüþvet gibi suçlarýn yanýnda; gecekonduculuk, kaçakyapý üretimi, kaçak mal ticaretiyle uðraþma, çevrenin kirletilmesi, çeþitli ihtiyaçmaddelerinin saðlýksýz ya da pahalý olarak halka sunulmasý, kamununkullanýmýna ayrýlmýþ alanlarýn izinsiz olarak iþgal edilmesi ve benzeri eylemve iþler de kent güvenliðini tehdit eden unsurlar arasýnda yer almaktadýrlar. 145Bunlar da ancak etkin denetimle giderilecek sorunlardýr.Kentsel altyapý eksikliði güvenliði ilgilendiren bir baþka sorun alanýdýr.Yetersiz altyapý hem saðlýðý tehdit etmekte, hem özellikle aydýnlatma baþtaolmak üzere caydýrýcý etki yapmaktadýr. Yollarýn, parklarýn planlanmasý güvenlikaçýsýndan ayrý bir önem taþýmaktadýr. Hem iyi aydýnlatýlmýþ ve hem degözden uzak olmayan mekânlar olarak tasarlanmalarý gerekmektedir.8. Tarihi ve Kültürel DokuGünümüzde toplumlarýn barýnma, beslenme, saðlýk gibi altyapý gereksinimleriolduðu kadar; tarihi, bilimsel, kültürel, sosyal, politik ve benzeri üst145 PEKTAÞ, E. Kadri, Belediye Yönetiminde Zabýta Hizmetleri Ve 21. Yüzyýl Kentinde Zabýtanýn Yeri (Afyon Belediyesi Örneði),http://www.ekitapyayin.com/id/026/

Modern Kent Yönetimi - I 123yapý gereksinimleri olduðu da yadsýnamaz. Üstyapýyý oluþturan öðeler mimariyapýlar ve sözlü, yazýlý, basýlý folklor ürünleri ile geleneksel sanat eserleribiçimindedir. Tamamý anonim özellikli ve bu nedenle tüm insanlara ait olanbu deðerlere kýsaca kültürel miras denir. 146 2863 sayýlý Kültür ve Tabiat VarlýklarýnýKoruma Kanunu’nun 3. maddesine göre “kültür varlýklarý”; tarihöncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunanyerüstünde, yeraltýnda veya sualtýndaki bütün taþýnýr ve taþýnmaz varlýklardýr.Kültürel miras, evrenseldir. Tüm insanlarýn atalarýndan miras almaya vegelecek nesillere býrakmaya hakký olan bir olgudur. Bir yerin ve insanlarýnkültürel mirasý; geçmiþ, þimdiki zaman ve gelecek arasýnda devam eden ikiyönlü bir süreç iþlevi görebilir. Kültürel kimliklerin sembolik deðerlerini taþýrve bu özelliðiyle de toplumlarýn yapýlandýrýlmasý için temel bir baþvurunoktasý oluþturur.2005 Göteborg Bildirgesi’nde de ifade edildiði gibi, “Geçmiþi olmayanbir kent, belleði olmayan bir insana benzer.” 147 Çünkü kültürel-tarihi miras,toplumun ortak belleðidir. Ancak bu bellek çok çabuk yitirilebilmekte; özelliklerant odaklý giriþimlerle tarihi ve kültürel varlýklarýn yok edildiði görülmektedir.Kültürel miras iki ayrý kategoride deðerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi“elle tutulabilen” yani somut olan mirastýr. Ülkemizde uzun süre halktarafýndan “harabe” veya “virane” diye adlandýrýlan, artýk önemi iyice anlaþýldýðýiçin özgün adlarýyla anýlan, eski çaðlardan günümüze kadar gelebilmiþ,taþýnabilen veya taþýnamayan, yeraltýnda veya yerüstünde rastlanan eskiyerleþim alanlarýndaki evler, kamusal yapýlar ya da yapý kalýntýlarý, ortakkullaným alanlarý, o çaðlarda yaþayan insanlarýn günlük yaþamlarýnda kullandýklarýnesneler, tarihi ve sanatsal eserler bu kategoriye girmektedir. 148Ýkinci kategori ise, elle tutulamayan, yani somut olmayan mirastýr. Halkkültürü, sözlü kültür, folklor gibi isimlerle de anýlabilen somut olmayan kültürelmiras, gelenekler, görenekler, müzik gibi alanlarý kapsamaktadýr.UNESCO’nun 17 Ekim 2003 tarihli Genel Konferansý’nda kabul edilen“Somut Olmayan Kültürel Mirasýn Korunmasý Sözleþmesi”nin ikinci madde-146 ÞAHÝN, Sultan, K., GÜNER Saadet, Kültürel Mirasýn Korunmasý ve Sivil Toplum Kuruluþlarý Arasýndaki Ýliþkiler,http://web.deu.edu.tr/terracottas/kumid/files/sultan_bildiri_metni.pdf147 http://www.mimarlarodasi.org.tr/UIKDocs%5Cgoteborgbil.pdf148 TANSUÐ, Avniye, “Kültürel Miras mý, Kültürel Varlýk mý?” http://www.cekulvakfi.org.tr

124 Modern Kent Yönetimi - Isi Somut Olmayan Kültürel Miras’ý þu þekilde tanýmlamaktadýr:“Somut Olmayan Kültürel Miras”, topluluklarýn, gruplarýn ve kimi durumlardabireylerin, kültürel miraslarýnýn bir parçasý olarak tanýmladýklarýuygulamalar, temsiller, anlatýmlar, bilgiler, beceriler ve bunlara iliþkin araçlar,gereçler ve kültürel mekânlar anlamýna gelir. Kuþaktan kuþaða aktarýlanbu somut olmayan miras, topluluklarýn ve gruplarýn çevreleriyle, doðayla vetarihleriyle etkileþimlerine baðlý olarak, sürekli biçimde yeniden yaratýlýr vebu onlara kimlik ve devamlýlýk duygusu verir; böylece kültürel çeþitliliðe veinsan yaratýcýlýðýna duyulan saygýya katkýda bulunur.Sözleþmenin ayný maddesinin 2. fýkrasý Somut Olmayan Kültürel Miras’ýnbelirdiði alanlarý þu þekilde tanýmlamaktadýr:- Somut Olmayan Kültürel Miras’ýn aktarýlmasýnda taþýyýcý iþlevi görendille birlikte sözlü gelenekler ve anlatýmlar;- Gösteri sanatlarý;- Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve þölenler;- Doða ve evrenle ilgili uygulamalar;- El sanatlarý geleneði.Belediye Kanunu’nun belediyelerin görevlerini belirten 14. maddesininb fýkrasýnda þu ifadeler yer almaktadýr: “kültür ve tabiat varlýklarý ile tarihîdokunun ve kent tarihi bakýmýndan önem taþýyan mekânlarýn ve iþlevlerininkorunmasýný saðlayabilir; bu amaçla bakým ve onarýmýný yapabilir, korunmasýmümkün olmayanlarý aslýna uygun olarak yeniden inþa edebilir.”Tarihi ve kültürel varlýklarýn korunmasýndaki en önemli araç planlamave yapýlan planlara uyulmasýný saðlama ile mümkündür. Bugün tarihi ve kültürelvarlýklarýn etrafýný saran gökdelenlerle bu varlýklar nefes bile alamazhale getirilmekte ya da bu yapýlarla hiçbir uyumu olmayan modern yapýlarlamekânýn anlamý silinmektedir. Oysa planlama, tarihi ve kültürel yapý ile u-yumlu yapýlaþmayý esas almalýdýr. Bu gibi yerlerde merkezi konumda bu varlýklarbulunmalýdýr.Tarihi ve kültürel varlýklarýn gerek bilinçli giriþimlerle yok edilmesi veyasahipsizlikten, ilgisizlikten kaynaklanan zamanýn yýpratýcý etkisi altýndagünden güne tahrip olmasý karþýsýnda da gerekli hukuki ve idari düzenlemeleryapýlmalý ve bu varlýklarýn yaþatýlmasý saðlanmalýdýr.

Modern Kent Yönetimi - I 1259. Kalkýnma Planý Yerleþme-Þehirleþme Özel Ýhtisas Komisyonu Raporunda“doðal ve kültürel varlýklarýn korunmasýnýn saðlanmasý” ile ilgiliolarak “öncelikli temel amaç ve politikalar” þu þekilde belirlenmiþtir.1. Doðal ve kültürel mirasýn korunmasýna yönelik “koruma bilinci” ve“koruma eðitimi” programlarý geliþtirilmeli ve sürekli uygulanmalýdýr.2. Korumaya yönelik ulusal ve yerel düzeyde finansman kaynaklarý çoðaltýlmalý;korumayý saðlayacak merkezi ve yerel yönetimlerin kapasiteleriartýrýlmalýdýr.3. Kentleþme sürecinin doðal ve kültürel varlýklar üzerindeki baskýsý a-zaltýlmalý ve sürdürülebilir bir koruma saðlanmalý; doðal ve kültürel mirasenvanteri oluþturulmalýdýr.4. Koruma konusunda yerel sahiplik ve koruma amaçlý giriþimler desteklenmelidir.5. Doðal ve kültürel mirasýn korunmasýna iliþkin mevzuat sadeleþtirilmeli,kurumsal yapý yeniden yapýlandýrýlmalýdýr. Koruma alanýnda görev ve sorumluluklarýbulunan kuruluþlarýn AB standartlarýna ulaþarak uluslararasý iþbirliðiyledoðal ve kültürel miras deðerlerinin korunmasý saðlanmalýdýr.”9. Kentsel Dönüþüm/Yenileme 149Kentler, sürekli geliþen, deðiþen mekânlardýr. Bu yönleri ile yaþayan birorganizma gibidir. Bir dönem kent için çok önemli olan ve o dönem için deen uygun yerde inþa edilen alanlar gün gelmekte ya önemini yitirmekte ve a-týl hale gelmekte veya fonksiyon olarak önemini korumakla beraber mekân i-tibarý ile bulunduðu konum uygunsuz hale gelmektedir. Bazen de hem fonksiyonve hem de konum itibarý ile uygunsuzluk söz konusu olabilmektedir.Bu alanlarda yenileme çalýþmalarý yapýlmamasý durumunda ise bir süre sonraizbe olarak tanýmlanabilecek yýkýntý, döküntü, köhne alanlara dönüþmektedir.Ýþte bu alanlarýn yenilenmesi, dönüþtürülmesi için yapýlan çalýþmalarakentsel yenileme veya kentsel dönüþüm adý verilmektedir.Genel bir çerçeve içinde, kentsel yenileme, farklý nedenlerden ötürü zamansüreci içinde eskimiþ, köhnemiþ, yýpranmýþ ya da kimi durumlarda terkedilmiþ,vazgeçilmiþ kentsel dokunun, günün sosyo-ekonomik ve fizikselkoþullarý göz önünde tutularak deðiþtirilmesi, dönüþtürülmesi, ýslah edilme-149 ÞENTÜRK, Hulusi, Yerel Siyaset Dergisi, Ekim 2007

126 Modern Kent Yönetimi - Isi ve yeniden canlandýrýlarak kente kazandýrýlmasý olarak ifade edilebilir. 150Kentsel yenileme uygulamasý ile yeni bir yaþam biçimi ve stratejisi geliþtirmehedefine yönelik olmak üzere, yerleþik kentsel dokuda saðlýklýlaþtýrma a-maçlý, kapsamlý-kökten müdahalelerle, büyük ölçüde yýkýmlar ve yenidenyapýlanmalar söz konusudur. 151Kentsel yenileme/kentsel dönüþüm, zamanla niteliðini kaybeden fizikselve çevresel yönden bozulmuþ ve köhneleþmiþ, sosyal ve ekonomik açýdandýþlanmýþlýkla karþý karþýya olan kentsel alanlarýn belli sosyal ve ekonomikprogramlarla yenilenerek/dönüþtürülerek kente kazandýrýlmasýdýr. 152 Kamugiriþimi ya da yardýmýyla yoksul komþuluklarýn yenilenmesi, yapýlarýn iyileþtirilmesi,daha iyi barýnma koþullarý, ticaret ve sanayi olanaklarý, kamuyapýlarý saðlanmasý amacýyla yerel plan ve programlar uyarýnca kentlerin vekent merkezlerinin tümünü ya da bir bölümünü günün deðiþen koþullarýnadaha iyi yanýt verebilecek bir duruma getirmek, ekonomik ve yapýsal özellikleriiyileþtirilmesine olanak vermeyecek ölçüde kötüleþmiþ olan yoksul konutlarýnyýkýlmasý ve bunlarýn oluþturduðu kent bölümlerinin yeni bir planlamadüzeni içinde geliþtirilmesi olarak da tanýmlanabilir. 153Hýzla geliþen, deðiþen, yoðunluðu giderek artan ve üstelik kültür mirasýaçýsýndan da son derece zengin olan büyük kentlerimizde, mevcut potansiyelideðerlendirerek, eskimeye baþlayan kentsel alan parçalarýný kentlerimizekazandýrmak, onlara yeni fonksiyonlar yükleyerek canlanmalarýný, geliþmelerinive ýslahlarýný saðlamak, sosyo-kültürel ve ekonomik açýlardan kentlerimiziçin büyük bir kazanç anlamýna gelecektir. Bu nedenle, kentsel yenilemeye/ dönüþüme hak ettiði önemi vermek, bu amaç doðrultusunda önceliklekentsel yenilemenin ilkelerini tartýþýp saptamak ve ardýndan konunun yasalve kurumsal çerçevesini ortaya koymak yerinde olacaktýr. Kentsel yenilemedeyetki sorunsalýnýn netleþtirilmesi, uygulamaya geçmede en önemli a-dýmlardan biri olacaktýr. 154Kentsel yenilemenin, kentin tarihi ve doðal dokusunda tahribat yapma-150 ÖZDEN, Pelin Pýnar, “Kentsel Yenileme Uygulamalarýnda Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düþünceler Ve Ýstanbul Örneði”,Ý.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:23–24151 BÝRSEL, Güven S. Ve diðerleri, Deðiþim-Dönüþüm Sürecinde Kimlik Arayýþlarý ve Kentsel Yenileþme Kavramý, KentselDönüþüm Sempozyumu, Yýldýz Teknik Üniversitesi Yayýn Merkezi, Ýstanbul 2003, s.55152 BAYRAKTAR, Erdoðan, Gecekondu ve Kentsel Yenileme, Ekonomik Araþtýrmalar Merkezi Yayýnlarý, Ankara 2006,s.235153 http://www.kentli.org/sss/soru80.htm154 ÇAKILCIOÐLU, Mehmet, CEBECÝ, Ö. Faruk, Kentsel Çöküntü Alanlarýnda Uygulamada Yetersiz Kalan Ýmar Planlarý YerineAlternatif Planlama Süreçleri, http://www.kentli.org/makale/donusum.htm

Modern Kent Yönetimi - I 127masý esas alýnmalýdýr. Böylece çöküntüye uðrayarak sorunlu hale gelen kentselyaþam çevreleri, gerekli dokunuþlarla içinde yaþamaktan zevk alýnacak,özlenen kentsel mekânlara dönüþtürülebilecek; eskiyerek özgün niteliklerinive önemini yitiren tarihsel çevreler, çaðdaþ yaþam koþullarýna uygun olarakyeniden kullanýlabilirken, tümüyle yýkýlýp yenilemek yerine bir tür korumayoluyla kent ve kentli kültürünün yeniden kazanýmýný saðlayabilecektir. 155Yenileme ve dönüþüm çalýþmasý yapýlacak alanlar þunlardýr 156 :- Gecekondu alanlarý,- Aþýrý yoðunluklu kaçak apartman alanlarý,- Doðal afet riski yüksek olan alanlar,- Kent merkezindeki çöküntü alanlarý,- Tarihi kentsel alanlar,- Ekonomik ömrünü doldurmuþ kentsel alanlar.Kentsel dönüþüm çalýþmalarýnýn amacý þunlardýr:- Kentin fiziksel koþullarý ile toplumsal problemleri arasýnda doðrudanbir iliþki kurulmasý ihtiyacýný karþýlamak,- Kent dokusunu oluþturan bir çok öðenin fiziksel olarak sürekli deðiþimihtiyacýna cevap vermek.Ülkemizde en fazla kentsel dönüþüm çalýþmasý yapýlan alan gecekondubölgeleridir. Bu alanlarda deðiþik yöntemler uygulanarak mevcut gecekondularyýkýlmakta, yeni binalar yapýlarak daha saðlýklý kent yapý stoku oluþturulmaktadýr.Özellikle son çeyrek asýrda yaþanan hýzlý iç göçün sonucu artan gecekondualanlarýnýn dönüþümü öncelikli konular arasýndadýr. Ancak, hýzlý içgöçün sonucu sadece gecekondulaþmada yaþanan hýzlý artýþ deðildir; ayný zamandakentlerin hýzlý büyümesi ile birlikte özellikle kent merkezlerinde fonksiyoneldeðiþim yaþanmýþ ve ayný zamanda önceleri kent çeperinde kalan alanlarýnda kentin büyümesi ile birlikte kent merkez alaný içine girmesi olmuþtur.Bu geliþim de kentlerimizde kentsel yenileme/kentsel dönüþüm çalýþmalarýnýnönemini artýrmýþtýr. Bir baþka ifade ile yaþanan hýzlý geliþme, ülkemizde kentselyenilenme ihtiyacýnýn daha kýsa sürelerde doðmasýna yol açmýþtýr.155 BÝRSEL, Güven S. Ve diðerleri, a.g.e., s.55156 GÖKSU, A. Faruk, Yeni Kentsel Düzen Ýçin Öneriler, http://www.kentselyenileme.org/dosyalar/turdok02.doc

128 Modern Kent Yönetimi - IKentsel yenileme eylemlerinin türlerini kýsaca þöyle sýralamak mümkündür:a. Yeniden Canlanma - CanlandýrmaSosyo-kültürel, ekonomik ya da fiziksel açýlardan bir çöküntü süreci yaþamaktaolan kentsel alan parçalarýnýn, çöküntüye neden olan faktörlerin ortadankaldýrýlmasý ya da deðiþtirilmesi sonucu, o alanýn tekrar hayata döndürülmesi,canlandýrýlmasýdýr.b. Yenileme - YenilenmeKentsel alanýn yenilenmesini konu alan bu eylem türü, içinde, yýkýp yenidenyapma anlamýný da barýndýrmaktadýr.c. Yeniden OluþumTümüyle yok olmuþ, bozulmuþ, köhnemiþ, dolayýsýyla çöküntü bölgesihaline gelmiþ alanlarda yeni bir dokunun yaratýlmasý ya da mevcudun iyileþtirilmesiile bu alanlarýn kente kazandýrýlmasý anlamlarýný içerir.d. SoylulaþtýrmaSosyo-kültürel açýdan bozulmuþ, çöküntüye uðramýþ, dolayýsýyla fizikselçevresi de bozulmuþ alanlarda, özellikle de tarihi kent parçalarýnda sosyalyapýnýn ýslah edilmesi þeklinde açýklanabilir.e. Eski Haline GetirmeDeformasyonun baþladýðý, ancak özgün niteliðini henüz kaybetmemiþ o-lan eski kent parçalarýnýn eski haline kavuþturulmasý olarak tanýmlanabilir. 157Kentsel Yenileme/Dönüþümde BelediyelerinGörev ve YetkileriBelediyeler genel olarak kentlerin planlý, saðlýklý geliþiminden sorumlukurumlardýr. Ancak gerek imar mevzuatýndan kaynaklanan sýkýntýlar ve gerekseidari, mali problemler ile ülkemizde yaþanan iç göç ve bunun etkisi altýndasaðlýklý kentleþmede istenen düzey elde edilememiþ, aksine kentlerimizhýzla çarpýk yapýlaþma içerisine girmiþtir. Ülkemizde yerel yönetimler reformukapsamýnda yeniden hazýrlanan Belediye Kanunu ile bu alanlarda beledi-157 ÖZDEN, Pelin Pýnar, “Kentsel Yenileme Uygulamalarýnda Yerel Yönetimlerin Rolü Üzerine Düþünceler Ve Ýstanbul Örneði”,Ý.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:23–24

Modern Kent Yönetimi - I 129yelerin yetki ve sorumluluklarý artýrýlmýþtýr.5393 sayýlý Belediye Kanunu’nun “Kentsel dönüþüm ve geliþim alaný”baþlýklý 73. maddesinde þu ifadeler yer almaktadýr:“Belediye, kentin geliþimine uygun olarak eskiyen kent kýsýmlarýný yenideninþa ve restore etmek; konut alanlarý, sanayi ve ticaret alanlarý, teknolojiparklarý ve sosyal donatýlar oluþturmak, deprem riskine karþý tedbirler almakveya kentin tarihî ve kültürel dokusunu korumak amacýyla kentsel dönüþümve geliþim projeleri uygulayabilir.Kentsel dönüþüm ve geliþim projelerine konu olacak alanlar, meclis üyetam sayýsýnýn salt çoðunluðunun kararý ile ilân edilir.Kentsel dönüþüm ve geliþim proje alanlarýnda yýkýlarak yeniden yapýlacakmünferit yapýlarda ilgili resim ve harçlarýn dörtte biri alýnýr.Bir yerin kentsel dönüþüm ve geliþim proje alaný olarak ilân edilebilmesiiçin; o yerin belediye veya mücavir alan sýnýrlarý içerisinde bulunmasý veen az elli bin metrekare olmasý þarttýr.Kentsel dönüþüm ve geliþim proje alanlarýnda bulunan yapýlarýn boþaltýlmasý,yýkýmý ve kamulaþtýrýlmasýnda anlaþma yolu esastýr. Kentsel dönüþümve geliþim projesi kapsamýnda bulunan mülk sahipleri tarafýndan açýlacakdavalar, mahkemelerde öncelikle görüþülür ve karara baðlanýr.”Ayrýca 5366 sayýlý “Yýpranan Tarihi ve Kültürel Taþýnmaz VarlýklarýnYenilenerek Korunmasý ve Yaþatýlarak Kullanýlmasý Hakkýndaki Kanun” ilede belediyelerin konu ile ilgili yetki ve sorumluluklarý geniþletilmiþtir.Kentsel Yenilemede Karþýlaþýlan SorunlarKentsel yenileme çalýþmalarý önemli ve gerekli olmakla birlikte bir o kadarda zor çalýþmalardýr. Her þeyden önce toplumsal mutabakatýn saðlanmasýgereken bir çalýþmadýr. Neredeyse her kentsel yenileme çalýþmasý beraberinderant iddialarýný, yenileme yapýlacak alan içerisindeki mülk sahiplerinintalep ve beklentilerinin yüksek, buna karþýlýk kendilerine sunulabilecek imkanlarýnkýsýtlý olmasýný beraberinde getirir. Bütün bunlarýn yaný sýra finanssorunu da aþýlmasý gereken en önemli sorunlar arasýndadýr.Kentsel yenileme çalýþmalarýnýn en az sorunla yürütülmesinin ilk þartý bilgilendirmedir.Yetersiz bilgilendirme her türlü iddiaya uygun zemin hazýrla-

130 Modern Kent Yönetimi - Imakta, kamuoyunun yanlýþ yönlenmesine, yönlendirilmesine fýrsat vermektedir.Yenileme çalýþmalarýnýn mutlaka proje yönetimi mantýðý ile ele alýnmasý,teknik, ekonomik, sosyal planlamasýnýn yapýlmasý ve her aþamada da þeffaflýðýnsaðlanmasý gerekmektedir.10. Etkin Kurum Yönetiminin GerçekleþtirilmesiKamu kurumlarý, topluma hizmet sunmak amacýyla, toplumun verdiðiyetkiyle kurulan ve çalýþmalarýný toplumun kaynaklarýný kullanarak gerçekleþtirenorganizasyonlardýr. Uzun yýllar devletten bekleyen, devlet karþýsýndakendisini hesap verme konumunda gören birey ve toplum, demokrasi kültürününve özgürlüklerinin geliþmesi ile etkilenen olmaktan çýkarak etkileyenolma aþamasýna girmiþtir. Artýk, kamu yönetiminin kendisine hizmet amacýylakurulduðu ve dolayýsýyla asýl patronun kendisi olduðu bilincine ulaþantoplum, kendisine sunulanla yetinmemektedir.Toplumun kaynaklarýný kullanarak, toplumdan aldýðý yetkiyle ve yinetopluma hizmet sunmak için oluþan kamu yönetimi, son yýllarda üzerinde enfazla tartýþma olan konular arasýnda yer almaktadýr. Özel sektöre oranla kamuyönetiminde daha verimsiz bir yönetim gerçekleþtirildiði ve kamu kaynaklarýnýnisraf edildiði görüþü genel kabul görmektedir. 158Yaþanan hýzlý deðiþim ve geliþim sürecinde halkýn kamu yönetimindenbeklentilerinin artmasý sonucu yaþanan bütçe yetmezliði, kaynak sýkýntýsý,beraberinde bu kaynaklarýn etkin ve verimli kullanýmý konusunu da gündemegetirmiþtir. Baþta ABD ve Ýngiltere olmak üzere giderek tüm hükümetler harcamalarýnýrasyonalize etmeye ve kendi içlerinde düþük maliyet ve etkin hizmetve ürün üretimine önem vererek üretkenlik ve kalite hedeflerine ulaþmakiçin plan ve uygulamalara baþlamýþlardýr. 159Kamu yönetiminde etkinlik, verimlilik ve kalite arayýþlarý sonucunda “YeniKamu Yönetimi” denilen yaklaþým güç kazanmýþtýr. Yeni Kamu Yönetimianlayýþý, özel sektör yönetim anlayýþ ve tekniklerinin kamuda uygulanmasý vemüþteri odaklý bir kamu kültürünün oluþturulmasý anlamýna gelmekte 160 olup;158 ÇEVÝK, Hasan Hüseyin, Türkiye’de Kamu Yönetimi, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2004, s.273159 NOHUTÇU, Ahmet, Sürdürülebilir Kamu Yönetimi Kalitesi Ýçin Toplam Kalite Yönetimi, Performans Yönetimi Sorun A-lanlarý, Uygulamalar ve Türk Kamu Yönetimine Uyarlamasý, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar” Ed: BALCI Asým vd.,Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003160 ÇOÞKUN; Selim, Kamu Yönetiminde Yönetiþim Yaklaþýmý, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar”, Ed: BALCI Asýmvd., Seçkin Yayýcýlýk, Ankara 2003, s.41

Modern Kent Yönetimi - I 131vizyon sahibi, yetkiyi paylaþan, risk almakta arzulu, yenilik ve deðiþikliðe a-çýk yönetici tipi ve baþarýyý ödüllendiren, ekip çalýþmasýna yönelmiþ, müþterive kalite odaklý bir sistemdir. 161Yeni kamu yönetimi anlayýþý ile süreç, yöntem ve kurallara uygun olarakiþleri sevk ve idare etmek demek olan yönetim anlayýþýndan; performansölçme, sorumluluk alma, kaynaklarý etkin ve verimli kullanma, hedef, stratejive öncelikleri belirleme demek olan iþletme anlayýþýna doðru kaymanýn olduðunugörmekteyiz. 162Kamu yönetiminde yaþanan bu geliþme, kamu yönetiminin bir bölümü o-lan ve kamunun yerel ölçekte örgütlenmesi demek olan belediyeler için degeçerli olmuþtur. Bunun sonucunda belediyelerde de yeni bir yönetim yaklaþýmýsergilenme çabalarý yoðunlaþmýþ; bu kapsamda ülkemizde de örneklerigörülen Toplam Kalite Yönetimi, ISO 9001 Kalite Güvence Yönetimi, DeðiþimMühendisliði, Stratejik Planlama, Performans Yönetimi gibi özel sektördegeliþtirilen teknikleri belediye yönetimine uyarlama çalýþmalarý baþlamýþtýr.Yeni Kamu Yönetimi olarak isimlendirilen yönetim yaklaþýmý, etkin yönetimtemeline dayanmaktadýr. Ülkemizde Kamu ve Yerel Yönetimler Reformukapsamýnda yapýlan bir dizi yasal düzenleme ile kamu yönetimi ve belediyeyönetiminde etkinlik artýþýnýn saðlanmasý amaçlanmaktadýr. Fakat yasaldüzenlemelerin yapýlmasý gerekli ise de tek baþýna yeterli deðildir. Herþeydenönce paradigma deðiþiminin gerçekleþtirilmesi gerekmektedir. Bu deðiþiminpeþinden de uygulama çalýþmalarýnýn baþlatýlmasý gereklidir.Bir toplumun kalkýnmasýnda verimlilik ve etkinlik en önemli unsurlar a-rasýnda yer almaktadýr. Yapýlan çalýþmalara göre geliþmiþ ülkelerdeki büyümeninaltýnda yatan sebep sadece kaynak fazlalýðý deðil, kaynaklarýn etkin veverimli kullanýlmasýdýr da ayný zamanda ve büyümenin yarýsýný verimlilik artýþýoluþturmaktadýr. 163 Verimlilik artýþý önce ekonomik büyümeye sebep olmakta,sonra da kalkýnmayý saðlamaktadýr. 164Etkinlik, yapýlan faaliyetin temel amaca uygunluk göstergesidir. Daha a-çýk bir ifade ile yapýlan hizmetin amaca ne kadar hizmet ettiðinin gösterge-161 AL, Hamza, Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Deðiþimi, Bilim Adamý Yayýnlarý, Ankara 2002, s.147162 BÝGÝÇ, Veysel, Yeni Kamu Yönetimi Anlayýþý, Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar, Ed: BALCI Asým vd., Seçkin Yayýcýlýk,Ankara 2003, s.28163 ÞENSES, Fikret, Ýkincilik Ödülü, Verimlilik Dergisi, MPM Yayýnlarý, 1987/1, s.7164 YERELÝ, B. Ahmet, TÜFEKÇÝ; Ethem, Mansiyon, Verimlilik Dergisi, MPM Yayýnlarý, 1987/1, s.163

132 Modern Kent Yönetimi - Isidir. Kamu yönetiminde verimlilik kadar önemli olan bir baþka unsur da etkinliktir.Kamu kurumlarý birçok faaliyetlerde bulunmakta ama bu faaliyetlerciddi tepki ile de karþýlanmaktadýr. Çünkü yapýlan faaliyetlerin ne kadartoplumun ortak ihtiyaçlarýný karþýlamaya yönelik olduðu sorusu gündemegelmektedir.Kamu yönetiminde bir baþka önemli problem ise ekonomikliktir. Ekonomiklikya da diðer adýyla tutumluluk, uygun kalite göz önünde bulundurulmakkaydýyla, bir faaliyet gerçekleþtirilmesinde kullanýlan kaynaklarýn maliyetininasgariye indirilmesidir. 165Kamu kurumlarýnda kaynaklarýn etkin kullanýlmadýðý genel kabul görmüþtür.Kamu yönetiminde görülen bu problemin temelinde yatan problemlerbaþlýca üç kategoride deðerlendirilmektedir. Bunlar, “Mülkiyet HaklarýTeorisi”, “X Etkinlik-X Etkinsizlik Teorisi” ve “Kamu Tercihi Teorisi”dir.166“Mülkiyet Haklarý Teorisi”ne göre; bir kurumu yöneten o kurumun gerçeksahibi ise, kurumu daha etkin ve baþarýlý olarak yönetir. Çünkü baþarýsýzlýkdurumunda ya da baþarý durumunda doðrudan kendisi etkilenmektedir.Kurum kendisinin olduðu için daha hassas davranmaktadýr. Bu teori, “Sahip-Vekil Teorisi” olarak da adlandýrýlmaktadýr. Çünkü kurumun gerçek sahibikurumu bizzat kendisi yönetmeyip, vekil de atayabilir. Bu vekile baþarýsý durumundayüksek ödüller, teþvikler verilirse, kendi kurumu gibi yönetebilir.Belediyelerde “sahipsizlik” yaþanmaktadýr. A. Þerif ÝZGÖREN’in þu tespitibu konuyu çarpýcý biçimde açýklamaktadýr:“Eðer birileri kendi parasýný kendisi için harcarsa iki þeye bakar, parasýnave kalitesine.Eðer birileri kendi parasýný baþkasý için harcarsa parasýna bakar, kalitesinehiç bakmaz.Eðer birileri baþkasýnýn parasýný kendisi için harcarsa, sadece kalitesiyleilgilenir, hiç fiyatýna bakmaz.Ama eðer birileri baþkasýnýn parasýný baþkasý için harcarsa, ne fiyatýnabakar, ne kalitesine.” (18)165 ASOSAI, Performans Denetim Rehberi, Sayýþtay Baþkanlýðý, Ankara 2002, s.93166 Bu teoriler için bkz: SARAN, Ulvi, Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma, Atlas Yayýncýlýk, Ankara 2004, s.74-76;AKTAN, C. Çoþkun, Deðiþim Çaðýnda Devlet, Çizgi Kitabevi, Konya 2003, s.70-74

Modern Kent Yönetimi - I 133Belediyelerde kaynaklarýn etkin kullanýmý yönünde olumsuz bir unsur o-lan mülkiyet probleminin çözümü insanlarýmýzýn deðer yargýlarýnda yatmaktadýr.Belediyeler, þehrin ve þehir halkýnýn müþterek ve medeni ihtiyaçlarýnýkarþýlamakla görevli kurumlar olduklarý için, belediye yönetimi de bu hizmetiifa etmeleri için þehir halkýnýn seçtiði kiþilerdir. Kültürümüzde halkýn yönetiminegeçmek, emaneti yüklenmektir. Emanet edilenin görevi, emaneti eniyi þekilde muhafaza etmektir. Kültürümüzde belediye baþkanýna “Þehremini”,belediye teþkilatýna ise “Þehremaneti” denmesinin temelinde yatan anlayýþbudur.Belediye yönetimleri, kendilerine emanet edilen þehri en güzel þekildeyönetmek ve geliþtirmek, yine kendilerine emanet edilen ortak ihtiyaçlarý optimumdüzeyde karþýlamakla yükümlüdürler. Bu yükümlülüklerini en iyi þekildeyerine getirebilmek için faaliyetlerinde etkinlik, verimlilik ve kaliteunsurlarýna azami dikkat göstermek zorundadýrlar.Belediyelerimizde bu kültürün oluþturulmasý durumunda “MülkiyetHaklarý” problemi önemli oranda giderilmiþ olacaktýr.Kamuda verimsizliðin açýklamasýnda kullanýlan ikinci teori olan “X Etkinlik-XEtkinsizlik Teorisi”ne göre, rekabetin olmadýðý piyasalarda verimsizliksöz konusu olmaktadýr. Belediyeler de kamu kurumlarý olduklarý içi rekabetinolmadýðý bir ortamda çalýþmaktadýrlar. Bu da verimsizliðe sebep olmaktadýr.Belediyelerde rekabetin olmayýþýndan kaynaklanan verimsizliði çözmeninyolu, belediye yönetimlerinde þeffaflýðýn ve kýyaslamanýn saðlanmasýdýr.Kýyaslama, diðer belediyelerle karþýlaþtýrma biçiminde yapýlmalýdýr.Etkinlik, tüm kamu hizmetlerinde olduðu gibi belediye hizmetlerinde debüyük öneme sahiptir. Belediyelerin zaten kýt olan kamu kaynaklarýný kullanýrkenetkinlik kriterine önem vermeleri gerekmektedir.Örneðin, kentin yaþam kalitesini yükseltmeyi amaçlayan bir belediyeninbu amaca ulaþmak için altyapý faaliyetlerine aðýrlýk vermesi, planlama ve i-mar faaliyetlerini ikinci plana atmasý durumunda, altyapý ile ilgili hedeflereulaþsa bile kentsel geliþimde istenen sonucu elde edemeyeceði görülecektir.Dolayýsýyla belediyelerin faaliyetlerini planlarken etkinliði hesaplamalarýgerekmektedir.Belediyelerin faaliyetlerinde etkinlik analizi yapmalarý kanuni bir mecburiyettir.5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu bu konuda þu

134 Modern Kent Yönetimi - Idüzenlemeyi getirmektedir:Madde5-g): Kamu idarelerinin mal ve hizmet üretimi ile ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasýnda, ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarakmaliyet-fayda veya maliyet-etkinlik ile gerekli görülen diðer ekonomik vesosyal analizlerin yapýlmasý esastýr.”Ekonomik analiz, ekonomik etkinliði saðlamayý ve geliri maksimize etmeyiamaçlar. Sosyal analiz ise, projeyle üretilecek mal ya da hizmetin tüketimindenelde edilen faydayý artýrarak sosyal refahý maksimize etmeyi amaçlar.

Ýkinci BölümKENT YÖNETÝMÝ ÇALIÞMAYÖNTEMLERÝ - MODELLERYerel Kalkýnma YönetimiBelediyelerde Toplam Kalite YönetimiISO 9001 Kalite Güvence YönetimiStratejik Yönetim-PlanlamaYönetiþimKent Hukuku ve Kentli Haklarý135

136 Modern Kent Yönetimi - I

KENT YÖNETÝMÝ ÇALIÞMAYÖNTEMLERÝ-MODELLERGiriþBu bölümde baþarýlý ve etkin bir kent yönetiminin kendisine düþen misyonuyerine getirebilmesi için yapýlmasý gereken çalýþmalara deðinilecektir.Bir baþka ifade ile belediyelerin etkin ve verimli bir yönetim sergileyerek,kentlerin saðlýklý ve sürdürülebilir geliþimini saðlamak, kentlilerin yaþamkalitesini yükseltmek, sosyal ve beþeri geliþmeyi saðlamak, kent ekonomisinigeliþtirmek ve küresel süreçte öne çýkan kentler arasý rekabette kentin rekabetgücünü geliþtirmek için yapýlmasý gereken çalýþmalara temas edilecektir.Kent yönetiminin yukarýda belirtilen konulardaki veya önceki bölümlerdedeðinilen sorumluluk alanlarýndaki görevlerine baktýðýmýzda aslýnda bunlarýnaltý baþlýkta toplanmasý mümkün görünmektedir. Bunlar;- Fiziki,- Sosyal,- Kültürel,- Ekonomik,- Siyasi,- Yönetsel görevlerdir.Kent yönetimleri bu altý konuda, birbiri ile entegre çalýþma gerçekleþtir-137

138 Modern Kent Yönetimi - Imek zorundadýrlar. Bu çalýþmalar aslýnda kent ve kentlinin kalkýnma çalýþmalarýdýrve biz bunlarýn “Yerel Kalkýnma Yönetimi” adý altýnda toplanabileceðinidüþünmekteyiz.YEREL KALKINMA YÖNETÝMÝ 167Kalkýnma, uzun yýllardýr gündemde olan bir kavramdýr. Çoðu zaman birbirlerininyerine ikame edilen büyüme, geliþme gibi kavramlarla birlikte anýlankalkýnma konusu, önceleri ekonomik kalkýnma ekseninde deðerlendirilmiþise de zamanla sadece ekonomik deðil ayný zamanda sosyal, kültürel vesiyasal alanlarý da kapsamýþtýr. Çünkü bu alanlar birbirinden baðýmsýz geliþemezler.Birbirlerini tetikleyen bir etkiye sahiptirler. Her ne kadar sosyalkültürelve siyasal geliþme olmadan ekonomik geliþmenin yaþandýðý dönemlerolmuþsa da, bu tür geliþmeler ya uluslararasý ya da ulusal iktidarlarýn müdahalesiile gerçekleþmiþ ama sürdürülebilir olamamýþtýr. Kýsa dönemde sadeceekonomik alanda yaþanan geliþmelerin bir süre sonra sosyal ve siyasalalanlarda yaþanan krizlerle sekteye uðradýðý görülmüþtür. Bu da, kalkýnmanýnekonomik-sosyal-kültürel ve siyasal alanlarda entegre bir konsept içindesaðlanmasý gereðini gündeme getirmiþtir.Kalkýnma kavramýnýn içerik olarak bu deðiþimi, sadece sosyal, kültürelve siyasal alanlarý kapsamakla kalmamýþ, ayný zamanda doða ile barýþýk birkalkýnma anlayýþýný da içerir konuma gelmiþtir. Çünkü salt ekonomik çýkaruðruna doðanýn tahrip edilmesinin, ekolojik dengenin bozulmasýnýn insanlýðaverdiði zarar görülmüþ ve bu sürecin devam etmesi durumunda bir süresonra dünyanýn yaþanmasý imkânsýz bir alana dönüþeceði gerçeði görülmüþtür.Bu alanda toplumsal hassasiyetlerin de artmasý, kurumlarý ekolojik dengeyigözeten bir kalkýnma eksenine dönmeye zorlamaya baþlamýþtýr.Kalkýnma konusunda yaþanan deðiþimlerden birisi de ölçek deðiþimidir.Uzun yýllar ulusal boyutta ele alýnan kalkýnma yaklaþýmý makro ekonomikgeliþmeleri ön planda tutmuþtur. Zamanla, kalkýnmanýn sadece ulusal düzeydesürdürülemeyeceði, yerel dinamiklerin de kalkýnma için harekete geçirilmesianlayýþý geliþmeye baþlamýþtýr. Bu da yerel kalkýnma yaklaþýmýnýn önplana çýkmasýna yol açmýþtýr.167 Bu bölüm EROL KAYA tarafýndan hazýrlanmýþtýr.

Modern Kent Yönetimi - I 139TanýmlarYerel kalkýnma anlayýþý, yerel dinamiklerin harekete geçirilerek, yereltopluluklarýn ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanda sürdürülebilir kalkýnmailkelerine uygun olarak geliþimini saðlamayý hedeflemektedir.Yerel dinamiklerin de kalkýnma için harekete geçirilmesi anlayýþý bugüntüm geliþmiþ ülkelerde genel kabul gören bir yaklaþýmdýr. Ulusal kalkýnmanýnbir alt basamaðýný bölgesel kalkýnma oluþtururken, bölgesel kalkýnmanýnalt basamaðýný da yerel kalkýnma oluþturmaktadýr. Bir benzetme yapýlacak o-lursa; ulusal kalkýnmanýn, insan vücudundaki kan dolaþým sistemi olarak deðerlendirilmesidurumunda, bölgesel kalkýnma da ana damarlarý, yerel kalkýnmaise kýlcal damarlarý temsil edecektir. Sistemin saðlýklý iþlemesi ise, ancaksistemi oluþturan her parçanýn saðlýklý iþlemesi ile mümkündür. Yerelkalkýnma gücü ile ülke ekonomisinin kalkýnma gücü, ülke genelinde sinerjietkisiyle bütünleþir ve genel kalkýnmayý getirir. 168Yerel Kalkýnma yaklaþýmý gerek Birleþmiþ Milletler’in ve gerekse AvrupaBirliði’nin üzerinde hassasiyetle durduklarý ve destekledikleri bir konudur.BM, Yerel Gündem 21 ile bu yaklaþýmý formüle ederken, AB de bölgeselve yerel kalkýnmayý üye ülkelerinin politikasý olarak kabullenmektedir.Avrupa Birliði (AB) mevzuatý çerçevesinde Yerel kalkýnma, bölgedemevcut olan doðal, ekonomik, kültürel ve teknolojik kaynaklarýn kullanýlmasýyoluyla yerel düzeyde sunulan fýrsatlarý azamiye çýkarmaktýr. AB, yerelkalkýnmanýn önemini kabul etmiþ ve özellikle istihdam yaratýlmasýna yaptýðýbüyük katkýyý vurgulamýþtýr. Yerel düzeyde sunulan potansiyel fýrsatlardanyararlanmak AB’nin önceliðidir.Yerel kalkýnmanýn baþarýlý olarak sürdürülmesi, yerel idarelerin bu yaklaþýmçerçevesinde etkin rol oynamalarýný gerekli kýlmaktadýr. Çünkü yerelyönetimler, kendi görev ve yetki alanlarýnda kamu gücünü kullanan ve bu ö-zellikleri ile de ekonomik-sosyal-kültürel-demokratik hareketliliðe etki edenidarelerdir.Özetle, “Yerel Kalkýnma”, yerel topluluklarýn yaþam kalitelerinin sürdürülebiliryöntemlerle geliþtirilmesidir. Yani, sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasalalanlarda, yerel düzeyde saðlanan sürdürülebilir geliþmelerdir.168 RODOPLU, Gültekin, Yerel Kalkýnma, Yerel Siyaset Dergisi, Mart 2006

140 Modern Kent Yönetimi - IYerel Kalkýnmada AmaçYerel kalkýnma çalýþmalarýnýn genel amacý, yerel halkýn yaþam kalitelerininsürdürülebilir yöntemlerle geliþtirilmesidir. Ancak bu nihaiamaca ulaþmak için bazý hedeflere ulaþýlmasý gerekmektedir. Bu hedefleriözetle þu þekilde belirleyebiliriz:1. Kentin fiziksel geliþmiþlik düzeyinin yükseltilmesi suretiyle yaþamkalitesinin artýrýlmasý ve kentin ekonomik-sosyal-kültürel aktiviteler için gereklialt ve üstyapý donanýmýna sahip olmasý: Bir kentte ekonomik, sosyal vekültürel yaþamýn geliþmesi için her türlü alt ve üstyapý geliþiminin niteliklive yeterli düzeyde gerçekleþtirilmiþ olmasý gerekmektedir. Fiziksel anlamdageliþmesini saðlayamayan yerlerde ekonominin geliþmesi ve bu geliþmeninsürdürülebilir olmasý da mümkün deðildir.2. Yerel kültürel deðerlerin korunmasý ve sosyal dayanýþmanýn güçlendirilmesiyoluyla huzurun temini: Toplum yaþamýnýn en önemli unsurlarýndanolan yerel kültürel deðerlerin korunmasý, toplum bireyleri arasýnda yardýmlaþmave iþbirliðinin tesisi suretiyle toplumsal barýþ ve huzurun temini stratejiköneme sahiptir.3. Yerel ekonominin insan ve doðal kaynak potansiyeli ile kentin sahipolduðu avantajlardan optimum düzeyde yararlanmasýný saðlamak suretiyle e-konomik refah seviyesinin ve yerel giriþimcilerin rekabet üstünlüðünün artýrýlmasý:Her kentin sahip olduðu insan ve doðal kaynaklarý bulunmaktadýr.Bu kaynaklarýn daha verimli olarak ekonomiye kazandýrýlmasýnýn yanýsýrakentlerin sahip olduklarý avantajlardan da optimum düzeyde yararlanmasýnýnsaðlanmasý suretiyle yerel halkýn ekonomik refah düzeyinin artýrýlmasý vekentteki giriþimcilerin diðer giriþimcilerle rekabet edebilirlik düzeyinin yükseltilmesihedeflenmektedir. Örneðin, büyük kentlerin ulaþým aksý üzerindeyer alan kentlerin bu konumu, söz konusu kentlere bir çok alanda avantajlarsaðlar. Bu avantajlardan optimum düzeyde yararlanýlacak projelerin gerçekleþtirilmesidurumunda bir yandan yeni istihdam sahalarý açýlýrken diðer yandanda kent ekonomisine önemli katkýlar saðlanabilir.4. Kentlerin kendisine özgü, yerelde üretilen ürün ve kaynaklarýn daha i-yi pazarlanmasýný saðlayarak yeni fýrsatlar yakalamak 169 : Yerelde üretilen ü-rün ve kaynaklarýn katma deðeri daha yüksek olmakta, bu da kent ekonomisineyüksek katký saðlamaktadýr. Yerele özgü olmasý sebebi ile rekabet avan-169 GÜL, Hüseyin, Ekonomik Kalkýnmada Yerel Alternatifler, “Kentsel Ekonomik Araþtýrmalar Sempozyumu”, DPT Yayýnlarý,Ankara 2004, c.1, s.205

Modern Kent Yönetimi - I 141tajýna da sahip olan bu ürün ve kaynaklarýn dýþ pazarlarda raðbet görmesi i-çin tanýtým ve pazarlama çalýþmalarýna aðýrlýk verilmelidir. Örneðin, kenteözgü gül yetiþtiriciliðinin olduðu kentlerde gül ve gül ürünlerinin tanýtým vepazarlamasý kent ekonomisi açýsýndan stratejik önem arz etmektedir.5. Yerli giriþimcilerin teþviki ve dýþ yatýrýmcýlarýn kente gelmesinin temini:Yerel ekonomik kalkýnmanýn ön koþullarýndan olan yerli giriþimcileringüçlendirilmesi ve dýþarýdan yatýrýmcýnýn gelmesini saðlayacak her türlü teþvikve yönlendirme faaliyetleri temel hedefler arasýnda yer almalýdýr.6. Bilgi üretim, ulaþým ve paylaþým sisteminin geliþtirilmesi: Küreselleþmesürecini yaþayan dünyamýzda rekabetin en önemli unsurlarý arasýnda bilgiaðýrlýklý olarak yer almaktadýr. Kentlerimizin kalkýnmasýnýn saðlanabilmesiiçin bilginin üretilmesi, kiþi ve kurumlar arasýnda paylaþýlmasý ve ulaþýlabilirliðininsaðlanmasýna özel önem verilmesi gerekmektedir. Bu amaçla a-kademik camia ve meslek kuruluþlarý ile kamu kurumlarý arasýnda ortak çalýþmazeminleri oluþturulmalýdýr.7. Ekonomik geliþmenin nimetlerinin adil daðýtýlmasý: Yerel ekonomikkalkýnma çabalarý sadece kentin total anlamda ekonomik gücünün geliþtirilmesive rekabet üstünlüðünün saðlanmasý ile sýnýrlý deðildir. Bunun yaný sýraekonomik geliþmenin saðlayacaðý getirilerin yerel halk arasýnda adil daðýtýmýda temel hedefler arasýnda yer almalýdýr. Özellikle sosyal güçsüzlerindesteklenmesi, onlarýn ekonomik yaþamýn içinde yer alabilmeleri için pozitifayrýmcýlýk politikalarýnýn uygulanmasý gerekmektedir.8. Ekonomik kalkýnmanýn sürdürülebilirliðini saðlamak: Yerel kalkýnmanýnsaðlýklý ve sürdürülebilir olmasýnýn temini için çevre ile uyumlu alanlardakiyatýrýmlarýn teþvik edilmesi, çevre tahribatýna karþý tedbirlerin alýnmasýgerekmektedir.Yerel Kalkýnmanýn ÖnemiHýzlý deðiþim ve dönüþümlerin yaþandýðý bir çaða tanýklýk ediyoruz. Buçað; toplumsal temel paradigmalarýnýn yeniden sorgulandýðý, siyasetin yenidenyapýlandýrýldýðý, ekonomik faktörlerin çarpýcý deðiþimler yaþadýðý, ulusalsýnýrlarý aþan iþbirliklerinin oluþturulduðu, teknolojide baþ döndürücü geliþmelerinyaþandýðý bir çaðdýr.Kýsaca, “küreselleþme” olarak isimlendirilen bu süreçte, bir yanda geliþmiþülkelerin her geçen gün daha da büyüdüðü, diðer yanda özellikle,

142 Modern Kent Yönetimi - Igeri kalmýþ ülkelerin daha da olumsuz þartlara doðru sürüklendiði görülmektedir.Küresel deðiþimin gerektirdiði yapýsal dönüþümleri gerçekleþtiremeyenülkeler zaten geride olduklarý bu yarýþta daha da geriye düþmektedirler.Dünyamýzda küresel süreç tüm hýzýyla yaþanýrken, ilk bakýþta ters gibigörünmekle birlikte, yerelleþme süreci de hýzlý biçimde yaþanmaktadýr. Yereldeðerlerin önem kazandýðý bu süreçte, baþarýnýn temel aktörleri arasýnda yerelaktörler de yer almaktadýr.Ulusal kalkýnma ve rekabet gücünün geliþtirilmesi artýk sadece merkeziplanlama ve uygulamalarla mümkün görünmemekte; merkezin genel politikabelirleme ve yönlendirme görevi üstlendiði; buna mukabil yerel aktörlerinhýzlý, esnek ve yaygýn giriþimlerle ekonomik geliþimin lokomotifi olduðu görülmektedir.Bu sebepledir ki, geliþmiþ ülkelerde kalkýnma anlayýþý, ulusalkalkýnmadan yerel kalkýnmaya doðru dönüþüm yaþamaktadýr.Bunun doðal sonucu olarak da kentler artýk rekabetin ve kalkýnmanýn enönemli öznesi konumuna gelmiþlerdir. Klasik iktisadýn “uluslarýn karþýlaþtýrmalýüstünlüðü” diye belirttiði rekabetin yerini “kentlerin karþýlaþtýrmalý üstünlüðü”nedayalý rekabet almaktadýr.Kentler, yüzyýllardýr ekonomik hareketliliðin merkezinde yer almýþ vehatta kent sýfatýný kazanmalarýnýn en önemli unsurlarýndan birisi de tarým dýþýekonomik hareketlilikleri olmuþtur. Dolayýsýyla, kalkýnma çalýþmalarýndakentler dün de önemli merkezler olarak görev yapmakta idiler. Burada oluþanyeni durum kentlerin ekonomik kapasiteleri ile önem kazanmalarý deðil,kendilerinin ulusal ekonominin bir alt unsuru olarak yer aldýðý rekabet sürecindenbirincil unsur olarak yer aldýðý yeni rekabet koþullarý ile muhatap kalmalarýdýr.Yani, artýk rekabetin öznesi konumuna gelmektedirler.1990’larýn baþýndan beri yerel otoriteler ve yönetimin yaný sýra araþtýrmacýlarda kentler arasý rekabet konularýna giderek önem vermiþler; kentlerarasýndaki rekabet sürecine katkýda bulunan, rekabetçilik baþarýsýný veya baþarýsýzlýðýnýetkileyen nedenleri; küresel rekabetin mekânsal boyutlarýný incelemiþlerdir.Rekabetçiliði etkileyen faktörler olarak; yerel iþgücü kalitesi,gayrimenkul piyasasý, iletiþim merkezlerine eriþim, ortak Networklarda dýþekonomilerin varlýðý, yerel çevrede sunulan yaþam kalitesi, pazarlama ve etkilikurumsal yapýyý ele almýþlardýr.Kentlerin rekabeti; hünerli ve eðitimli iþgücünü, etkili modern altyapýyý,duyarlý bir yerel yönetim sistemini, esnek arazi ve gayrimenkul piyasa-

Modern Kent Yönetimi - I 143sýný, yüksek çevre standartlarýný ve yaþam kalitesini düzenlemeleriyle gerçekleþmektedir.170Kentlerin rekabetinden maksat, fiziksel ve organizasyonel anlamdakentlerin birbirleri ile yarýþmasý deðil; kentleri oluþturan birimlerin arasýndayarýþtan söz edilmektedir. Bu yarýþta baþarýlý olabilmek için kentleri oluþturanbirimlerin ortak bir strateji ve sinerji etkileri yaratabilecekleri ortamý o-luþturmak için düzenleme mekanizmalarýna ihtiyaç vardýr. Söz konusu mekanizmalarýnoluþturulmasý bile her zaman için yeterli deðildir. Dünyanýn tümbölgelerinde global sermayeyi kendisine çekebilecek maddi koþullara sahipsayýsýz kent olabilir. Fakat bunlarýn hangisinin baþarýlý olacaðý; bu kentlerdeyaþayan yöneticilerin, sermaye sahiplerinin, sivil toplum kuruluþlarýnýn, halkýnve nihayetinde merkezi devletin sergileyecekleri iþbirliðine baðlý olarakþekillenecektir. 171Yerel kalkýnmadan amaç, yerel halkýn yaþam kalitesinin sürdürülebilir o-larak geliþtirilmesidir ve bunun saðlanabilmesi için de kentler arasý rekabetsürecinde kentlerimizin baþarýlý olmasý ve yerel ekonomik geliþmeyi saðlamasýdýr.Kentsel rekabetçilik ve ekonomik geliþme için gerekli olan ve yaþamkalitesini oluþturan faktörler þu þekilde sýralanabilir:* Bilgi: Eðitim ve kalifiye iþgücü, kamusal eðitim kalitesi, kamu araþtýrmakurumlarýnýn miktarý,* Sosyal birleþme: Nüfus yapýsý, gelir farký, demokratik katýlým, kültürelçeþitlilik, yeni göçlerin katýlýmý,* Hizmetler: Saðlýk hizmetlerinde eriþebilirlik ve saðlýk hizmetlerininkalitesi, toplumsal destek veren hizmetler (eðitim, konut desteði, korunma);sosyal güvenlik aðý (gelir destekleyici programlar),* Toplumsal güvenlik: Þiddetli suç düzeyi, kamunun güvenlik algýlayýþý,* Konut sahipliði: Kullanýlabilirlik,* Kamusal ulaþým: Kullanýlabilirlik, kamu ulaþým sisteminin etkinliði veeriþilebilirlik,170 ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, Kentler Arasý Rekabette Ýstanbul’un Yeri, Kentsel Ekonomik AraþtýrmalarSempozyumu, DPY Yayýnlarý, Ankara 2004, c:2, s.234170 ÖZASLAN, Metin, a.g.e., s.81171 KARAKURT, Elif, Dünya Kenti Kavramýna Alternatif Bir Bakýþ, Kentsel Ekonomik Araþtýrmalar Sempozyumu, DPY Yayýnlarý,Ankara 2004, c:1, s.322

144 Modern Kent Yönetimi - I* Çevresel kalite: Temiz hava, temiz su, boþ arazi, yeþil mekanlarýn, kullanýlabilirliði,* Kültür: rekreasyon ve yasam konforlarý. 172Yerel Kalkýnma AlanlarýYerel kalkýnma, fiziksel kalkýnma, sosyal kalkýnma, kültürel kalkýnma,ekonomik kalkýnma, siyasal kalkýnma ve etkin yönetim olmak üzere altý temelalanda söz konusu olmalýdýr. Bu kalkýnma çalýþmasýnýn baþarýsý için demerkezi idare, yerel idare, özel sektör ve sivil toplum örgütleri arasýnda anlamlýve saðlýklý iþbirliði tesis edilmelidir.YEREL KALKINMAFÝZÝKÝKALKINMASOSYALKALKINMAKÜLTÜRELKALKINMAEKONOMÝKKALKINMASÝYASÝKALKINMAETKÝN YÖNETÝMKAMUYÖNETÝMÝÖZELSEKTÖRSÝVÝLTOPLUMÖRGÜTLERÝYerel kalkýnmanýn saðlanmasýnda, yerel kaynaklar ve faaliyet alanlarýndayetki ve imtiyaz sahibi olan kent yönetimlerine yani belediyelere önemlisorumluluklar düþmektedir. Belediyeler, yerel halkýn ortak nitelikli ihtiyaçlarýnýkarþýlamak üzere kurulmuþ kamu tüzel kiþiliklerdir. Fiziki, sosyal, kültürel,ekonomik ve siyasi alanlarda ortak ihtiyaçlarýn karþýlanmasý, arzu edi-172 ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, a.g.e., s.237-238

Modern Kent Yönetimi - I 145len geliþmelerin saðlanmasý suretiyle ihtiyaçlarýn karþýlanmasýndan belediyelersorumlu olduklarý için, yerel kalkýnma yönetimi yaklaþýmýný uygulamak,belediyelerin kendilerinden beklenen misyonu üstlenmeleri için gerekliolmaktadýr. Bir baþka ifade ile yerel kalkýnma, yerel halkýn artan niteliklibir ihtiyacýdýr ve dolayýsýyla bunu saðlamak belediyelerin asli görevidir.Paradigma DeðiþimiYerel kalkýnma anlayýþýnýn geliþmesi ve güçlenmesi için gereken temelunsur, taraflarýn bir araya gelerek saðlýklý çalýþabilmeleridir. Yerel ölçekte taraflarise yerel yönetim, meslek teþekkülleri, sivil toplum örgütleri ve üniversitelerdir.Tabii bu sürece merkezi idarenin de katýlýmý gereklidir.Yerel kalkýnma, yerel dinamiklerin harekete geçirilmesi anlayýþýna dayandýðýndan,belediyelere bu konuda düþen en önemli görev, ilgili taraflarýnbir araya gelebilmesini temin etmek, bu konuda öncü ve organizatör olarakyer almaktýr. Bu da belediyelerimizin mevcut yönetim anlayýþýný deðiþtirmelerinigerektirmektedir. Belediyelerimizin, beldeye ve belde halkýna hizmeteyönelik bakýþlarýnýn temelden deðiþmesi, sadece yasalarýn verdiði göreviþekli olarak yerine getirmek deðil, daha etkin ve sorunlarýn temeline inici biryaklaþým sergilemeleri, yönetim kültürünü, yönetime hâkim olan deðerlerbütününü deðiþtirmeleri lazýmdýr. Paradigma; olaylarý deðerlendirmede, kararalma ve uygulamada temel aldýðýmýz bakýþ açýsýný ifade etmekte olduðunagöre, burada en önemli konu, belediyelerimizde bu paradigma deðiþiminingerçekleþmesidir.Kamu yönetiminin genelinde olduðu gibi belediyelerimizde de hâkim o-lan deðer, yönetmektir. Oysa yerel kalkýnma tek taraflý irade ve hareket beyanýolan yönetmeyi deðil, karþýlýklý etkileþim içinde karar alma, uygulamave denetleme anlamýna gelen yönetiþimi gerekli kýlmaktadýr. Yönetiþim ya dadaha yaygýn olarak kullanýlan kavram olarak “Ýyi Yönetiþim”, “bir ülkedekiekonomik, siyasal ve idari otoritenin her düzeydeki iþlemleri yürütmesi anlamýnagelmektedir. Ýyi yönetiþim, vatandaþlarýn ve toplumsal gruplarýn kendiçýkarlarýný korumak ve yasal haklarýný kullanmak için gerekli mekanizmalarave kurumlara sahip olmalarýný gerektirir.”“Yönetiþim” konu ile ilgili olanlarýn ortak yönetim anlayýþý sergilemelerinisavunan kavram olup, “paydaþlarýn yönetime aktif katýlýmýný” öngörmektedir.Kentlerin paydaþlarý bu kentte yaþayanlar ve bu kente hizmet sunankurum ve kuruluþlardýr. Bir baþka ifade ile, kent yaþamýnýn olumlu ya da

146 Modern Kent Yönetimi - Iolumsuz yönlerinden etkilenen herkes, o kentin paydaþýdýr. Dolayýsýyla “YerelYönetiþim”, kent paydaþlarý arasýnda saðlýklý iliþkilerin tesisi, kent hakkýndaalýnacak temel kararlarýn birlikte alýnmasýný gerektirmekte ve paydaþlarýnmutluluðunu esas almaktadýr. Bu da fiziksel, sosyal ve kültürel alanlardaolduðu gibi ekonomik alanda da “Birlikte Yönetim” anlayýþýný gerektirmektedir.Yeni kamu yönetim anlayýþý, “Kamunun Yönetilmesi”nden “KamununYönetmesine” doðru bir evrimle süreci yaþamaktadýr. Bir baþka ifade ile kamuyönetimi, yönetimden, iþletme anlayýþýna doðru dönüþmektedir.Yönetim, süreçlere, yöntemlere ve kurallara uygun olarak iþleri sevk veidare etmek anlamýna gelirken; iþletme ise, yalnýzca kurallara, talimatlara veyönergelere göre iþ yapmak yerine, hedefleri ve öncelikleri belirleme, bunlarýnbaþarýlmasýna yönelik planlarý yapma, insan kaynaklarýný etkin kullanma,performans deðerlendirme ve yapýlan iþlerden sorumluluk alma gibi birçokfonksiyonu ifade etmektedir.Yerel yönetimler, kendilerinden beklenen hizmetleri etkin, verimli vekaliteli biçimde gerçekleþtirebilmek için, geliþen ve deðiþen kamu yönetimianlayýþý çerçevesinde deðiþmeli; bürokratik anlayýþ, yerini sonuçlara odaklanmýþanlayýþa terk edebilmelidir.Saðlýklý ve sürdürülebilir bir kentsel kalkýnma ise öncelikle “ekolojiksürdürülebilirlik”, “sosyal sürdürülebilirlik” ve “ekonomik sürdürülebilirlik”ilkelerine dayalý politikalarýn saðlýklý olarak uygulanmasýný gerekli kýlmaktadýr.Bir kentin ekolojisi, denizi, ormaný, suyu, havasý, kýsacasý içinde bulunantüm canlý ve cansýz varlýklarý ile doðal zenginliklerdir. Kentlerimiz buzenginliklerini feda etmeksizin geliþimini saðlayabildiði ölçüde saðlýklý vesürdürülebilir kalkýnma mümkün olacaktýr.Sosyal sürdürülebilirlik, o kentte yaþayan insanlarýn bireysel ve toplumsalyaþamlarýný, insan haysiyetine yaraþýr, kendi yerel kültürlerini muhafazaedecek bir þekilde saðlýklý olarak sürdürebilmeleridir. Kentsel geliþim, kentteyaþayan insanlara refah ve huzur sunabiliyorsa bir anlam ifade eder. Ýnsanýfeda eden, onun hayatýný karabasana dönüþtüren bir geliþimin saðlýklý vesürdürülebilir olmasý mümkün deðildir.Ekonomik sürdürülebilirlik ise günümüz insanýnýn ekonomik ihtiyaçlarýnacevap verebilen ama bunun yaný sýra gelecek nesillerin ekonomik ihtiyaç-

Modern Kent Yönetimi - I 147larýný da koruyabilen bir yapýnýn oluþturulmasý demektir. Ekonomik sürdürülebilirlik,ekonomik sistemin insanlarýn temel ihtiyaçlarýna cevap verebilmesi,gelir daðýlýmýndaki adaletsizliði ortadan kaldýrarak fakirliðin azaltýlmasý,buna paralel olarak insanlar arasýndaki eþitsizliðin ortadan kaldýrýlmasý, faydalýmal ve hizmetlerin adil þekilde sunulmasý ile saðlanabilir.Küçük ve orta ölçekli kentlerin geliþimi, bu üç temel ilkeye baðlý kalmakþartý ile “Kent Stratejik Planý”nýn yapýlmasýný gerekli kýlmaktadýr. Çünkü, birkentin geliþimi, o kentin sahip olduðu potansiyelin iyi analiz edilmesi, ulusalve küresel rekabet þartlarýnýn doðurduðu fýrsatlar ve tehditler çerçevesindeoptimum politikalarýn belirlenmesi ve uygulanmasý ile mümkündür.Her kent nüfusu, doðal kaynaklarý, coðrafi konumu ile kendine özgü birpotansiyele sahiptir. Saðlýklý bir geliþim ise öncelikle görece üstünlüðü olanalanlarda kalkýnmanýn planlamasý ile mümkündür. Bu sebeple, kentlerimizindiðer kentlere göre hangi alanlarda göreceli üstünlüðe sahip olduðunun belirlenmesinigerekli kýlmaktadýr.Yerel Kalkýnma Alanlarýnda Belediye FaaliyetleriBelediyelerin yerel kalkýnma alanlarýnda yapabilecekleri baþlýca çalýþmalaraþaðýda bölümler halinde sunulmaktadýr.a. Fiziksel Kalkýnma“Þehir ve kasaba ahalisinde geçim geniþliðinin ve pazarlarda iþlekliðinþehir bayýndýrlýðýnýn azlýðý ve çokluðu olduðuna dair.” (Ýbn Haldun, Mukaddime)Yukarýdaki ifadeler günümüzden 600 sene önce (D:1334, Ö:1406) yaþamýþbüyük düþünür ve sosyolog Ýbn Haldun’a aittir. Ýbn Haldun, çaðlara damgavuran temel eseri Mukaddime’de, kent yönetimini incelerken, kentlerin fizikselgeliþmiþlik düzeyleri ile ekonomik hayatýn canlýlýðý arasýndaki iliþkiyedikkat çekmiþtir. Ýbn Haldun’a göre; bir þehir, diðer þehirlere göre dahabayýndýr (imarlý) olursa, o þehir sakinleri, üretim ve bayýndýrlýk yönündenkendilerinden düþük olan kent sakinlerine göre daha fazla refah içinde yaþarlar.Kentin fiziksel geliþmiþlik düzeyi (bayýndýrlýðý) ile kent kalkýnmasý arasýndakiiliþkiyi detaylarý ile inceleyen Ýbn Haldun, bir kentin kuruluþ aþamasýndageliþmemiþ yapýlara sahip olduðunu, zamanla üretimin artmasýna para-

148 Modern Kent Yönetimi - Ilel bayýndýrlýðýn geliþtiðini, geliþen bayýndýrlýk ile paralel bu kentin cazibesininartacaðýný, seçkin sanatkarlarýn, ustalarýn bu kente geleceðini ve bununda kent ekonomisini geliþtireceðini, geliþen ekonominin de kent bayýndýrlýðýnýgeliþtireceðini savunmakta ve kentin fiziksel geliþimi ile ekonomik geliþimiarasýndaki güçlü baðlarý belirtmektedir.Ýbn Haldun’un 600 sene önce ifade ettiði kentin fiziksel geliþmiþliði ilekalkýnmasý arasýndaki iliþki, günümüzde kent ekonomisi yaklaþýmýmýn temelunsurlarýndan birisini oluþturmaktadýr.Yerel kalkýnma kapsamýnda belediyelerin temel sorumluluk alanlarýndanbirisi, þehirlerin fiziksel ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý ve planlý þehirleþmeninsaðlanmasýdýr. Þehirlerin ve þehirde yaþayanlarýn öncelikle karþýlanmasý gerekenihtiyaçlarý, temel altyapý ihtiyacýdýr. Fakat temel altyapý ihtiyacýnýn dasaðlýklý olarak gerçekleþtirilmesinin ve kentsel geliþimin sürdürülebilir olmasýiçin yapýlmasý gereken öncelikli çalýþma ise planlamadýr.Planlama, herhangi bir ülke, bölge veya þehrin verilerine göre gelecekteoluþmasý gereken iskan, çalýþma, dinlenme, eðitim, saðlýk ve eðlence gibisosyal ve kültürel ihtiyaçlarýn karþýlanmasýný saðlayacak bir düzenlemedir.Bu düzenleme ifade edilen faaliyetlerin birbirleriyle olan iliþkisini minimizeederek kurulmalýdýr. Yine planlama, eski (tarihi) dokuyu koruyup yeni yerleþmealanlarý ile iliþkilendirerek çaðdaþ yerleþim alanlarýný oluþturan arazininkullanýmýndan birini ve uyulmasý mecburi olan yerleþme, koruma ve deðiþtirmehususlarýndaki hukuki düzenlemeleri gerektiren kararlar manzumesidir.Bu anlamda planlama, þehir yönetiminin ve þehirleþmenin en önemlifaaliyet alanýný oluþturmaktadýr.Plansýz yapýlaþmaya sahne olan kentlerimizde etkin kalkýnmanýn saðlanmasýçok zordur. Çünkü, böyle bir kentte öncelikle altyapý çok yüksek maliyetlergerektiren hizmetlerdir. Örneðin, planlama standartlarýna göre bir bölgedeyol alanlarýnýn toplam alana oraný % 10-15 arasýnda olmasý gerekmektedir.Oysa plansýz kentleþmeye sahne olan bölgelerde bu oran % 20’lere çýkmaktadýr.Yani olmasý gerekenin % 50-100 daha fazla yol yapýmý gerekli olmaktadýr.Bu da içme suyu, atýk su, yaðmur suyu, telekomünikasyon, doðalgaz, asfaltlama, bordur-tretuvar gibi yol akslarýnda yapýlmasý gereken yatýrýmlarýnayný oranda fazla olmasýný gerektirmektedir. Sonuçta, kentin zatenkýt olan kaynaklarý altyapý yatýrýmlarýný bile karþýlamakta zorlanmaktadýr.Plansýz yapýlaþma, kentlerin ihtiyacý olan sosyal, kültür, eðitim, saðlýk,rekreasyon gibi donatýlarýn da yetersizliði anlamýna gelmektedir. Yapý stok-

Modern Kent Yönetimi - I 149larý arasýnda sýkýþan kentte özellikle sosyal ve kültürel geliþim olumsuz olaraketkilenmekte, bu da orta ve uzun vadede ekonomik geliþimi de olumsuzetkilemektedir.Kentlerimizin en önemli problemlerinin baþýnda altyapý yetersizliði gelmektedir.Özellikle hýzlý geliþen kentlerimizde yaþanan ulaþým problemikentsel geliþimin en önemli engelleyicilerindendir. Ýnsanlarýn hareket kabiliyetlerinindüþük olduðu kentlerde ekonomik hareketliliðinde düþük olmasýkaçýnýlmazdýr.Fiziksel altyapýya yapýlan yatýrýmlar ekonomik geliþmeyi çeþitli yollardandestekler:* Fiziksel altyapý geliþmeleri, iþletmelerin daha etkili ve güvenilir faaliyetgöstermelerini saðlar. Bunun sonucunda iþletme maliyetlerinin azalmasý,üretkenliðin artýrýlmasýna yol açar.* Fiziksel altyapý yatýrýmlarý inþaat alanýnda daha fazla iþ olanaðý yaratýr.Fiziksel altyapýya yapýlan her bir milyar dolarlýk yatýrým kamu ve özelsektörde 40.000 ila 50.0000 civarýnda ek istihdam doðurur.* Fiziksel altyapý yatýrýmlarý saðlýk, güvenlik, konfor ve genel toplumsalatmosfer üzerindeki etkileriyle sosyal refah düzeyini artýrýr.Kentsel altyapýnýn yetersiz olduðu yerlerde özellikle hizmet sektörü vebilgi toplumuna geçiþle birlikte aðýrlýðýný hissettiren biliþim sektörünün geliþmesimümkün deðildir.Fiziksel alanda kalkýnma için belediye yönetimlerine düþen en önemligörevlerden birisi de kentsel dönüþüm projelerini hayata geçirerek, çarpýkkentleþmenin olumsuz etkilerini en aza indirebilmektir.Kentsel dönüþüm kavramý, bir þehrin süreç içinde yaþadýðý fiziksel, sosyal,kültürel ve ekonomik deðiþimleri kapsamakta ise de, burada kavram,kentin fiziki-mekansal yapýsýnýn belirlenen amaçlar doðrultusunda köklü,müdahaleci bir anlayýþla deðiþtirilmesi anlamýnda kullanýlmaktadýr.Kentsel dönüþümün asýl anlamý, eskiyen, ihtiyacý karþýlayamayan, çarpýkyapýlaþmanýn söz konusu olduðu yerlerde uygulanan radikal dönüþümlerdir.Kentsel dönüþüm, birçok þehrin aþmasý gereken önemli problemler arasýndayer almaktadýr. Genellikle mevcut planlarýn deðiþtirilerek fonksiyon ve imarhakký deðiþiklikleri saðlanarak, mevcut yapýlarýn kaldýrýlýp, rantý daha yüksekve düzenli yapýlaþmaya sahne olan bölgelerin oluþturulmasý amaçlan-

150 Modern Kent Yönetimi - Imaktadýr. Kentsel yenileme uygulamasý ile yeni bir yaþam biçimi ve stratejisigeliþtirme hedefine yönelik olmak üzere, yerleþik kentsel dokuda saðlýlýklaþtýrmaamaçlý, kapsamlý-kökten müdahalelerle, büyük ölçüde yýkýmlar veyeniden yapýlanmalar söz konusudur.Belediyeler, þehirlerin kalkýnmalarýnda üzerlerine düþen sorumluluklarýyerine getirebilmek amacýyla, öncelikle fiziksel alanda akýlcý, etkin, kentinsaðlýklý geliþimini temin edecek alt yapý hizmetlerini planlamalý ve sunmalýdýrlar.Özellikle kentlerin varoþlarý diye tabir edilen, görece daha az geliþmiþbölgelerinde yapacaklarý cadde düzenlemeleri, imar uygulamalarý, tesisler vedonatý alanlarý ile bu bölgelerin kent merkezleri ile entegrasyonunu saðlamalýdýrlar.Aksi takdirde merkeze sýkýþmýþ bir geliþimin tabi sonucu olarak baþtaulaþým olmak üzere her alanda sorunlar yaþanmasý kaçýnýlmazdýr. Bu sorunlarda bir süre sonra kentin ekonomik, sosyal, kültürel ve hatta siyasal a-lanlarda darboðaza girmesine neden olacaktýr.Fiziksel kalkýnma alanýnda belediyelerce yapýlmasý gereken faaliyetlerdenbirisi de çevre koruma çalýþmalarýdýr. Çevre Korunmasý” terimi; ekolojikdengenin korunmasý, havada, suda, toprakta kirlilik ve bozulmalarýn önlenmesive çevrenin iyileþtirilmesi için yapýlan çalýþmalarýn bütünüdür.Ýnsanoðlu varolduðu günden bu yana, hem çevresindeki olaylardan etkilenmiþ,hem de çeþitli etkinlikleriyle çevresini etkilemiþ, tahrip etmiþ, kirlenmesineve bozulmasýna neden olmuþtur. Çevrenin bozulmasý demek, insanýnyaþamasý için gerekli olan ortamýn bozulmasý demektir.Çevrenin giderek tahrip edilmesi ve yeni yerleþimlerde çevresel geliþime yeterliönemin verilmemesi saðlýksýz þehirler doðmasýna sebep olmaktadýr. Yeni þehirlerdoðadan ve doðal olandan tamamen kopuk bir þekilde betonlaþmýþ yerleþimleredönüþmektedir. Yeþil alanlarýn yetersizliði çevrenin sonunu gösteren ö-nemli belirtilerdendir. Yine kullanýlan ortak mekanlarýn, açýk alanlarýn ve doðalortamlarýn azalmasý da çevreye verilen önemin azlýðýný göstermektedir.b. Sosyal Kalkýnma* Sosyal kalkýnma, gelir daðýlýmýndaki büyük farklarý mümkün olduðukadar gidermektir.* Sosyal kalkýnma, kiþiye gelir artýþlarý yanýnda daha iyi bir konut, dahaiyi saðlýk koþullarý, daha iyi ulaþým, daha iyi eðitim ve kültür gibi birçok hizmetlervermektir.

Modern Kent Yönetimi - I 151* Sosyal kalkýnma, herkese en azýndan zaruri ihtiyaçlarýný kolayca karþýlayabilecekimkanlar hazýrlamaktýr.* Sosyal kalkýnma, kiþisel ve kolektif düzeyde sosyal ve beþeri iliþkileri,sosyal dayanýþmayý, karþýlýklý saygýnlýðý artýrmaktýr.Genel olarak sosyal kalkýnmanýn ekonomik kalkýnmanýn tabi bir sonucuolduðu düþüncesi yaygýndýr ve bu düþünce bir yere kadar haklýlýk arz etmektedir.Buna mukabil, özellikle gelir daðýlýmýnda çok ciddi farklýlýklarýn olduðutoplumlarda, ekonomik kalkýnma paralelinde sosyal kalkýnmanýn da gerçekleþmesiile sonuçlanmayabilmektedir. Ayrýca, yaþanan krizler de dar gelirlikesimler baþta olmak üzere toplumun büyük bölümünde sosyal sýkýntýlarasebep olmaktadýr.Sosyal kalkýnmanýn saðlanabilmesi için devletin sosyal politikalar uygulamasýgerekmektedir. Sosyal politikalar da aslýnda toplum içinde kaynaklarýnyeniden daðýtýlmasý anlamýna gelmektedir. Devlet, gelir daðýlýmýndakiçarpýklýklar sonucu yaþanan sýkýntýlarý giderebilmek, bu sýkýntýlardan en fazlaetkilenen dar gelirli kesime daha fazla kaynak aktarmak suretiyle sorununhafifletilmesi için çaba gösterir.Kalkýnma planlarý yapýlýrken, sadece ekonomik deðil, sosyal planlamada yapýlmak zorundadýr. Sosyal planlama tanýmý geniþ ve dar kapsamlý olmaküzere iki boyutta ele alýnabilir. Dar kapsamda sosyal planlama çalýþmahayatýnýn ve endüstrileþmenin getirdiði sosyal sorunlarý (iþçi sorunu) çözmeyeyönelmektedir. Geniþ kapsamda sosyal planlama ise toplumun bütününükavrayan ve gelir daðýlýmý, bölgesel geliþme, istihdam, iþgücü, yerleþme düzeni,kýrsal kalkýnma, kentsel geliþme, sosyal güvenlik, saðlýk, eðitim, konutgibi sorunlarýn planlanmasý ve çözümlerine yönelik ilke, hedef, politika veönlemlerin üretilmesini esas almaktadýr. Diðer yandan, sosyal planlama sosyalsorunlarý hafifletmede devletin katýlýmýný arttýrmaya yönelik olarak tasarlanmýþbir süreç olarak da ele alýnabilir.Devlet denilen organizmanýn yerel ölçekte örgütlenmesi olan belediyelerinde sosyal politikalar belirlemeleri, planlama faaliyetlerinin sosyal sorunlarve çözümlerini de kapsamasý gerekmektedir. Bu da sosyal belediyecilikolgusunu gündeme getirmektedir.Sosyal belediyecilik, kamu harcamalarýný konut, saðlýk, eðitim ve çevreninkorunmasý alanlarýný kapsayacak þekilde sosyal amaca kanalize eden; iþsizve kimsesizlere yardým yapýlmasý, sosyal dayanýþma ve entegrasyonun tesisedilmesi ile sosyo – kültürel faaliyet ve çalýþmalarýn gerçekleþtirilebilme-

152 Modern Kent Yönetimi - Isi için gerekli olan altyapý yatýrýmlarýnýn yapýlmasýný öngören; bireyler vetoplumsal kesimler arasýnda zayýflayan sosyal güvenlik ve adalet mevhumunugüçlendirmeye yönelik olarak mahalli idarelere sosyalleþtirme ve sosyalkontrol iþlevleri yükleyen bir modeldir.Belediyelerin sosyal faaliyetleri þu alanlarý kapsamalýdýr:* Dar gelirliler: Asgari yaþam imkanlarýndan yoksun olan dar gelirlilereyönelik olarak gýda, yakacak, barýnak, giyim, saðlýk, çocuklarýna eðitimyardýmý gibi faaliyetler.* Engellilere yönelik: Engellilere yönelik özel fiziki düzenlemelerin,yerleþim alanlarýnýn kullanýmýnda kolaylýk saðlayýcý bir plan ve programauygun gerçekleþtirilmesi, bu kesimin toplumsal yaþama katýlýmýný saðlamadaçok önemli bir boyuttur.* Çocuklar: Kentte açýk ve yeþil alanlarýn olmasý; oyun ve eðlenceler i-çin uygun mekanlarýn bulunmasý; ulaþýmýn güvenli olmasý; yaþam çevresininsosyal ve fiziksel saðlýk koþullarýna uymasý, her kesimden daha fazla, çocuklariçin önemlidir. Belediyeler, çocuklara yönelik bu hizmetlerin planlanmasýve sunumuna özel önem vermelidirler.* Yaþlýlar: Yaþlýlarýn kentin gündelik yaþamýndan soyutlanmadan yaþayabilmesiiçin yerel yönetimlerin saðlayacaklarý baþlýca hizmet alanlarý; fizikseleriþebilirliðin saðlanmasý, barýnma ve dolaylý gelir desteði, evde bakýmservisleri, saðlýk servisleri, gündelik yaþama katýlým organizasyonu olaraksayýlabilir. Özellikle geniþ aileden çekirdek aileye geçiþin sonucundayaþlýlarýn toplumsal hayattan soyutlanmalarý sorunu artmaya baþlamýþtýr.* Kadýnlar: Kadýn haklarýnýn geliþtirilmesi, korunmasý ve sorunlarýnýnçözümü konusunda merkezin yanýnda yerel yönetimlere de büyük ödevlerdüþmektedir. Kalkýnma fýrsat ve olanaklarýndan eþit biçimde yararlanmalarýnýnsaðlanmasý gerekmektedir. Özellikle çalýþan kadýnlara yönelik kreþ ve a-naokulu hizmetleri önem arz ederken; evde bulunan kadýnlara yönelik demeslek edindirme kurslarýnýn önemi büyük olmaktadýr.* Gençler: Gençlere yönelik hizmetler iki ayrý kategoride deðerlendirilmelidir.Birincisi, onlarýn ihtiyaçlarý olan tesislerin açýlmasý, etkinliklerindüzenlenmesi, eðitimlerine katký saðlamasý, ikincisi ise toplum yaþamýna katýlýmlarýnýsaðlamaktýr.Sosyal kalkýnma, insan odaklý kalkýnma anlayýþýnýn bir gereðidir. Ýnsan

Modern Kent Yönetimi - I 153odaklý kalkýnma politikalarýnýn uygulanabilmesi için, bireysel giriþimler desteklenmeli;ama bireylerin giriþimcilik kapasitelerinin de geliþtirilmesi içinsosyal politikalar devreye sokulmalýdýr. “Balýk vermek deðil, balýk tutmayýöðretmek” anlayýþý üzerine sosyal politikalar bina edilmeli, bireylerin yapabilirlikkapasitesi geliþtirilmeli, bu alanda öncelikler zayýf bireylere verilmelidir.Zayýf bireylerin yapabilirlik kapasitelerinin geliþtirilmesi, süreç içerisindebireyler arasý uçurumlarýn kapanmasý ya da en azýndan bireylerin kendibaþlarýna ayakta durabilecekleri yeteneklere kavuþturulmasý suretiyle rekabetþanslarýnýn saðlanmasýný temin edecektir.c. Kültürel KalkýnmaKent/þehir kavramý ile kültür kavramý arasýnda anlamlý bir bað bulunmaktadýr.Birçok dilde kent sözcüðü ile uygarlýk sözcüðü arasýnda köken i-liþkisi görülmektedir. Türkçe’mizdeki “uygar” sözcüðü yerleþik bir toplumhayatý süren Uygurlardan türetilmiþtir. “Medenî” kelimesi kent anlamýndaki“Medine” kelimesinden köken alýr. Medeni kelimesi dilimizde de “kentlileþmiþ,kýrsallýktan kurtulmuþ ve uygar” manasýnda kullanýlmaktadýr.Þehirler yalnýzca, günümüz insanýna daha büyük bir oranda iþ ve yerleþimolanaklarý sunan bir yer deðildir, ayný zamanda dünyanýn en uzak yerlerinikendine çeken, türlü bölgeleri, insanlarý ve etkinlikleri bir düzene görebiçimlendiren, ekonomik, siyasal ve kültürel yaþamýn öncüsü ve denetleyicisikonumunda olan bir merkezdir.Kültürel kalkýnma teriminden çok genel olarak eðitim düzeyinin yükselmesini,kültürel etkinliklerin ve bunlara katýlan bireylerin artmasýný, kültürve tabiat varlýklarýnýn korunmasýný anlýyoruz.Kültürel kalkýnma çalýþmalarý kapsamýnda belediyelerin yapabilecekleribaþlýca faaliyetler þunlardýr:* Mahalle kütüphaneleri, okuma salonlarý açýlmasý ve bilgisayar ortamýaçýsýndan zenginleþtirilmesi,* Hat sanatlarý, ebru, tezhip, minyatür, aðaç oymacýlýðý, nakkaþçýlýk, çinisanatý ve dokuma sanatlarý gibi el emeði gerektiren ve kültürel deðeri olansanat ve meslek alanlarýnda eðitimlerinin verileceði sanat merkezleri ve galerileraçýlmasý,* Tiyatro, halk oyunlarý ve diðer gösteri ve dinleti sanatlarý ile ilgili birimlerinoluþturulmasý, tesislerin açýlmasý,

154 Modern Kent Yönetimi - I* Belediye bünyesinde kent orkestrasý, halk müziði, sanat müziði ve tasavvufmüziði topluluklarý oluþturulmasý, gençlik korosu ve çocuk korosukurulmasý,* Kültür varlýklarýmýzýn korunmasý için halkýn ve kamu görevlilerininbilinçlendirilmesine yönelik eðitim çalýþmalarýnýn yaygýnlaþtýrýlmasý,* Sosyal doku çalýþmalarý yapýlarak kültürel farklýlýklar tespit edilmesive bu gerçeðe göre farklý projeler üretilmesi,* Yerel halka, gençlere ve çocuklara yönelik olarak kültür ve sanat þenlikleri,festivaller, fuarlar, sergiler, konserler, film gösterimleri, yarýþmalarvs. düzenlenmesi,* Kültür alanýnda vakýflarýn ve kâr amacý gütmeyen kurum ve derneklerleiþbirliðinin geliþtirilmesi,* Kültür hayatýna katkýsý bulunanlarýn ve sanatçýlarýn desteklenmesi.* Ulusal ve uluslararasý kültürel ve bilimsel toplantýlar (panel, konferans,sempozyum, söyleþi vb.) düzenlenmesi.* Belediyelere ait kültür merkezlerinde ve salonlarda amatör ve profesyonelsanat topluluklarýna gösteri yapma olanaðý tanýnmasý,* Doðal ve kültürel tarihi yansýtan eserlerin korunmasý.d. Ekonomik KalkýnmaEkonomik kalkýnma kent ekonomisinin geliþtirilmesi için planlama, teþvikve organizasyonlar ile istihdam artýþýna yönelik eðitim ve organizasyonçalýþmalarýný kapsamaktadýr. Yerel ekonomik kalkýnmadan amaç; kent ekonomisinin,ticaretinin ve istihdam sahalarýnýn geliþtirilmesi yoluyla refah artýþýnýnsaðlanmasýdýr. Kentler, içinde yaþayanlarýn geçimlerini saðlayabildiklerimekânlar olmalýdýr. Kendi sakinlerine refah sunamayan, onlarýn bugünküekonomik ihtiyaçlarýný karþýlayamayan, gelecekle ilgili onlara umut vaatedemeyen kentler varlýklarýný sürdüremezler.Özellikle günümüzde geliþen, deðiþen ve karmaþýklaþan ekonomik hayatkarþýsýnda, taraflarýn birlikte karar almalarý ve uygulamalarý yoluyla kentlerimizinekonomik geliþimleri saðlanmalýdýr. Bu konuda en önemli görev de,kent yönetimlerine, yani belediyelere düþmektedir.

Modern Kent Yönetimi - I 155Kent kaynaklarýnýn etkin ve verimli kullanýmý, geliþim ve kalkýnmanýn i-tici gücüdür. Zaten, kalkýnma ve geliþim ayný zamanda verimlilik ve etkinlikdemektir. Yani, kaynaklarýn doðru yerlerde ve doðru biçimde kullanýmý þarttýr.Bizler zengin varlýklarýn fakir bekçileri olduðumuz sürece bu varlýklarýnbize bir faydasý dokunmayacaktýr. Baþarýlý bir yönetim kaynaklarýný atýl tutandeðil, bunu üretim ve yatýrýma yönlendiren yönetimdir. Belediyelerin ellerindeçok sayýda menkul ve gayrimenkul bulunmasý baþarý deðildir. Önemliolan bu varlýklarý sermayeye tedavül edip, yeni yatýrýmlarýn gerçekleþtirilmesidir.Böylece üretim ve istihdam artacak; yeni yatýrýmlar için gerekli o-lan kentsel cazibe oluþturulacaktýr.Kentlilerin yapabilirlik beceri ve kapasitelerinin geliþtirilmesi ise, mevcutkaynaklarýn ve imkanlarýn optimum kullanýmý için gereklidir. Burada yönetimleredüþen, kendi insanýna güvenmek, onlar için gerekli güven ortamýnýoluþturmak, onlara yol ve yön göstermek ve bu sayede kent sakinlerinin ü-retim ve gerçekleþtirme beceri ve kabiliyetlerini hayata geçirecek ortamlarýoluþturmaktýr. Bunun için de kentin deðiþik kesimleri ve kurumlarý arasýndakoordinatör görevi görmek, yerel yönetimlerin öncelikli sorumluluklarý arasýndadýr.Yerel kalkýnmanýn en önemli aktörü, yerel yönetimler ve özellikle de belediyelerdir.Türkiye’de Belediye Kanunu, belediyelere “Kent ekonomi ve ticaretinigeliþtirme” görevi vermektedir. Belediyeler, köy ve il özel idarelerinegöre çok daha geniþ mali ve beþeri kaynaklara sahip kurumlardýr. Ellerindebulunan bu kaynaklarýn yanýsýra planlama araçlarý, altyapý yatýrýmlarý veözellikle de koordine edici kapasiteleri ile kentsel geliþmenin en etkin aktörüolacak kapasitededirler.Yerel yönetimlerin yerel kalkýnmada alacaklarý rol bizzat ve doðrudan e-konomik faaliyette bulunmak deðil, kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesiiçin uygun ortamýn oluþturulmasý biçiminde olmalýdýr. Kamu kurumlarýnýnekonomik güç olarak ortaya çýkmalarý, hantal bir yapýyý kaçýnýlmaz kýlmaktadýr.Bunun doðal sonucu da partizanlýk, israf, kaynaklarýn verimsiz kullanýmýolarak ortaya çýkmaktadýr. Günümüzde etkin bir kamu yönetiminin küçükama hareket kabiliyeti yüksek kurumlar oluþturmakla mümkün olduðugenel kabul gören bir yaklaþýmdýr.Bir kentin altyapýsýnda ulaþtýðý geliþmiþlik seviyesi, o kentin ekonomikve sosyal geliþmesi için en önemli unsurdur. Ulaþtýramayan yol aðlarý, solunamayanhavasý, içilemeyen suyu, ikamet edilemeyen konutlarý, insanlarýnihtiyacýný karþýlamaktan uzak rekreasyon alanlarý ile bir kentin ekonomik ve

156 Modern Kent Yönetimi - Isosyal yönden kalkýnmasýný beklemek mümkün deðildir. Bunun tek yolu,merkezi idarenin bu kente doðrudan ve dolaylý olarak yatýrýmlarý kanalize etmesiile mümkündür; ama bu da sürdürülebilir bir kalkýnmayý mümkün kýlamayacakve er geç o kent geriye gidiþ sürecini yaþayacaktýr.Yerel yönetimler, giriþimciler için kentin cazip olmasýný saðlayacak olanyukarýda belirtilen alanlarda saðlýklý ve yeterli yapýlarý oluþturmalýdýr. Bununyaný sýra, özellikle, toplumun zayýf kesimlerine yönelik eðitim faaliyetleriile bunlarýn kiþisel geliþimlerine katký saðlamalý, onlarýn rekabet güçleriniartýrmalýdýrlar.Yerel yönetimler, özellikle küçük kentlerimizde, nispeten kýrsal özellikarz eden kentlerimizde, ellerindeki imkânlarý kullanarak kentin geliþimi içingerekli bilgileri üretmeli ve bu bilgileri giriþimcilere ve diðer ilgililere sunmalýdýrlar.Öðrenen kent anlayýþýnýn yaygýnlaþtýrýlmasý, kamu kaynaklarýnýnetkin kullanýmý sureti ile kentin geliþimini hýzlandýrmalarý ve yerel yönetimlerintoplum üzerindeki yaptýrým gücünü kullanarak taraflar arasý koordineve entegrasyonu saðlamalarý gereklidir.Türkiye’de belediyelerin þehrin ekonomi ve ticaretini geliþtirmeleri içinonlara yatýrýmlarý destekleme konusunda yetkiler verilmiþtir. Bu yetkiler vekullanma þartlarý þu þekildedir.a. Altyapý Yatýrým DesteðiAltyapý yatýrýmý yolu ile teþvik aþaðýda belirtilen alanlar için mümkündür.* Turizm* Saðlýk* Sanayi ve Ticaret Yatýrýmlarý* Eðitim KurumlarýBu Kurumlarýn þu altyapýlarýný belediye yapabilir.* Su* Termal Su* Kanalizasyon* Doðalgaz

Modern Kent Yönetimi - I 157* Yol* Aydýnlatma* vb.Bu yatýrýmlarý aþaðýda belitrtilen þekilde yapabilir:* Faiz almaksýzýn on yýla kadar geri ödemeli* Ücretsiz olarak yapabilir* Yapýlan tesislere altyapý yatýrýmlarý karþýlýðý ortak olabilir.b. Arsa Tasisi Yolu Ýle DestekAþaðýda belirtilen yatýrýmlara arsa tahsisi yapýlabilir:* Saðlýk,* Eðitim,* Sosyal hizmet* TurizmArazi tahsisi þu yollarla yapýlabilir:* Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn onayý ile ücretsiz,* Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn onayý ile düþük bir bedel karþýlýðý.Belediyelerin ekonomik kalkýnma alanýnda yapabilecekleri çalýþmalardanbirisi de yatýrýmcýlara ve iþ dünyasýna yönelik aþýrý bürokratik anlayýþýndüzeltilmesidir.Günlük dilde bürokrasi kelimesi kýrtasiyeciliði, hantal ve verimsiz çalýþmayýifade etmek için kullanýlmaktadýr. Bir iþi yapmak için çok sayýda iþ veiþlemin gerektirdiði durumlar, bürokrasi olarak tanýmlanmaktadýr. Bu tanýmlamanýnaltýnda yatan neden, bürokratik yönetimin çok detaylý, çoðu zamanda gereksiz formalitelerle çalýþýyor olmasýdýr.Bürokrasinin en önemli olumsuzluklarý; ayrýntýlý belirlenmiþ ve deðiþenþartlara göre zamanýnda gerekli deðiþiklikler yapýlmamýþ olan düzenlemeleriaynen uygulama mecburiyetinin yaný sýra, yetki devrinde yaþanan sýkýntýlardýr.Üst kademelerden alt kademelere, iþin gerektirdiði yetki devirleri tam

158 Modern Kent Yönetimi - Iyapýlmamakta, üst kademe son sözü söyleyen bölüm olmakta ýsrar etmektedir.Bu olumsuzluk, silsile olarak bürokratik organizasyonun en tepe noktasýnakadar ulaþmakta ve çok zaman önemsiz konularda bile karar alma süreciaþýrý gecikmektedir.Bürokratik anlayýþ gereði yatýrýmcýlardan ve ekonomik kuruluþlardangereksiz bilgi ve belgelerin istenmesi, ruhsat ve benzeri iþlemlerin uzun süreçlerdegerçekleþmesi caydýrýcý etki yapmaktadýr.Belediyeler, istihdam imkanlarýnýn geliþtirilmesi amacýyla özellikle küçükve orta ölçekli iþ yerlerine yönelik bir dizi eðitim organize ederek, bunlarýnkapasite artýrýmýný saðlayabilirler.Yatýrým Rehberliði, belediyelerin ekonomik kalkýnma için yapabileceðibir baþka faaliyettir. Belediyeler bölgelerinin yatýrým önceliklerini ve fýrsatlarýnýbelirleyerek, yatýrýmcýlara bu yönde rehberlik hizmeti sunabilirler.Bölgelerinin yatýrým analizini yapabilir ve bunu yayýnlayarak, yatýrýmcýlarýnbilgisine sunabilir.Ýþgücünün geliþtirilmesi, ekonomik kalkýnmanýn bir baþka önemli faaliyetalanýdýr. Belediyeler, iþ gücünün aranan özelliklere sahip olabilmesi içinmesleki eðitim faaliyetlerini yapabilir, organize edebilirler. Bu amaçla merkeziidare kuruluþlarý, üniversiteler, meslek teþekkülleri ve iþverenlerle birlikteçalýþmalar yapabilirler.Öncelikle yapýlmasý gereken iþgücü arz ve talep envanterinin çýkarýlmasýdýr.Bu çalýþma ile bölgede bulunan iþyerlerinde hangi nitelikte eleman ihtiyacýolduðu tespit edilecektir. Ýkinci aþamada ise iþsiz kesimin özelliklerisaptanacak ve bu bilgiler doðrultusunda üçüncü aþamada iþsizlerin almalarýgereken eðitimler belirlenecektir. Dördüncü aþamada ise bunlarýn eðitimi verilecektir.Bu çalýþmalarýn yaný sýra, iþ arayanlara CV hazýrlama ve iþ görüþmesitekniklerinin öðretildiði eðitimler de verilebilir.Kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesi için tanýtým faaliyetlerine deönem verilmelidir. Belediyeler, festival, kardeþ þehir uygulamalarý gibi etkinliklerle,dergi, kitap, rehber ve benzeri yayýnlarla þehirlerinin ve þehirlerindekiticaretin tanýtýmýnda faal rol alabilirler.Belediye baþkanlarýnýn kardeþ þehir kapsamýnda iliþki kurduklarý diðerülke belediyeleriyle iliþki alanlarýný kendi bölgelerindeki iþ adamlarý arasýndakarþýlýklý iliþkilerin geliþtirilmesi alanýna da taþýmalarý mümkündür. Yurtdýþýna giden baþbakanlarýn, bakanlarýn beraberinde iþ dünyasý temsilcilerini

Modern Kent Yönetimi - I 159de götürmeleri gibi, belediye baþkanlarý da resmi yurt dýþý gezilerinde aynýmetodu takip edebilmelidirler.e. Siyasi KalkýnmaSiyasi kalkýnma kavramýyla ifade edilmek istenen; yerel yönetimlerinkararlarýnýn alýnmasý ve uygulamasýnda halkýn katýlým kanallarýnýn güçlendirilmesi,demokratik kültürün geliþtirilmesidir. Bilindiði gibi, yerel yönetimlerinvarlýk sebeplerinden birisi de demokratik kültürün geliþtirilmesidir vemisyonlarý itibarýyla yerel yönetimler demokrasinin okulu olarak görülmektedirler.Yerel yönetim kuruluþlarýna demokratik nitelik kazandýran en önemliöðe, bu kuruluþlara halkýn katýlýmýnýn açýk olmasý ve katýlým sürecine iþlerlikkazandýrýlmasýdýr.UNDP Ýcra Direktörü Mark Malloch Brown, siyasi kalkýnmanýn öneminibelirten þu ifadeleri kullanmaktadýr: “1980’li yýllardan bu yana kalkýnmapolitikalarý çoðunlukla ekonomi ve piyasa sektörüne yoðunlaþmýþtýr. Bunlarönemlidir. Ama bu dönemden çýkarýlan asýl ders; siyasetin, insanlarýn kendihayatlarýna yön verirken oynadýðý önemli rolün görmezden gelinmemesi gerektiðidir.Siyasi kalkýnma, insani geliþmenin unutulan yüzü olmuþtur”.Yerel yönetimlerin demokratik kültüre katkýsýnýn bir boyutu da yaygýnlýðýdýr.Örneðin; Türkiye’de merkezi yönetim için 550 milletvekili seçilmektedir.Oysa yerel seçimlerde 3.226 belediye baþkanýnýn yaný sýra 3.212 il genelmeclis üyesi, yaklaþýk 35.000 belediye meclis üyesi ile köy ve mahallemuhtarlarý ile mahalle ve köy ihtiyar heyetleri için yaklaþýk 175.000 kiþi olmaküzere toplamda 220.000’e yakýn kiþi seçilmektedir. Bu seçime birdenfazla adayýn katýldýðý da göz önüne alýnýrsa, her yerel seçimde 500.000-1.000.000 arasýnda kiþi demokratik bir mücadeleye fiilen katýlmaktadýr.Siyasal kalkýnmanýn yani yerel halkýn karar ve uygulamalara katýlýmýnýnsaðlanabilmesi için, yerel yönetimlerin “yönetiþim” yaklaþýmýný benimsemelerigerekmektedir. “Yerel Yönetiþim”, kent paydaþlarý arasýnda saðlýklý iliþkilerintesisi, kent hakkýnda alýnacak temel kararlarýn birlikte alýnmasýný gerektirmekteve paydaþlarýn mutluluðunu esas almaktadýr. Bu da þehri ve þehirsakinlerini ilgilendiren her alanda “birlikte yönetim” anlayýþýný gerektirmektedir.Birlikte yönetim anlayýþýnýn geliþmesi için halkýn karar ve uygulamalarakatýlým mekanizmalarýnýn geliþtirilmesi gerekmektedir. Dünyada, son yýllardaartan katýlýmcý yönetim anlayýþý, birçok ülkede farklý katýlým yöntem-

160 Modern Kent Yönetimi - Ilerini gündeme getirmiþtir. Bunlarýn bazýlarý þunlardýr:Planlama çemberleri: Planlama çemberleri, rastlantýsal örnekleme yöntemiyleseçilen bir grup yurttaþýn günlük çalýþmalarýndan arta kalan sýnýrlýbir zamanda, planlama sorunlarýnýn çözümü için uzmanlar eþliðinde oluþmuþçalýþma gruplarýna katýlmalarýný öngören bir yöntemdir. Çoðunlukla kontrolve planlama sorunlarý üzerinde çalýþýrlar. Yöntemin amacý kararlarýn baþarýoranýný artýrmak ve yeni katýlým olanaklarý oluþturmaktýr.Yurttaþ kurullarý: Daha çok toplumsal yapýnýn ihmal edildiði gruplarý,yerel karar oluþturma süreçlerine katma amacýyla oluþturulmaktadýr. Yaþlýlar,kadýnlar, çocuklar ve yabancýlar bu gruplardan bazýlarýdýr. Kurul üyeleri, belirtilentoplumsal gruplarýn içinden seçilmekte ya da gruplarýn temsilcileriseçilmekte ve bunlar karar alma süreçlerine dahil edilmektedirler. Kurullaryalnýzca danýþmanlýk iþlevi görürler, yönetimin yerine geçip karar veremezler.Þura çalýþmalarý: Toplumlar için önemli olan konularýn daha geniþ birkitle tarafýndan tartýþýlmasý, kamuoyu oluþturulmasý amacýyla yapýlan bu çalýþmalarkapsamýnda ülkemizde de örnekler bulunmaktadýr. Örneðin, ÝstanbulBüyükþehir Belediyesi tarafýndan 2002 yýlýnda yapýlan ulaþým þurasý buçalýþmaya bir örnek oluþturmaktadýr.Ýyi Yönetiþim: Son yýllarda gündeme gelen iyi yönetiþim kavramý, Ýngilizcebir kavram olan “good governance”nin Türkçe’ye çevrilmesi ile oluþmuþbir kavramdýr. Ýyi yönetiþim, kamunun yakýndan ilgilendiði hususlarhakkýnda, iktidarýn nasýl kullanýlmasý, siyasi kararlarýn nasýl, neden alýnmasýve yurttaþlarýn kendi sözlerini kabul ettirebilmeleri için neler yapýlmasý gerektiðiile ilgili olan kurum, süreç ve gelenekleri de göz önüne alarak sorumluve duyarlý bir biçimde güç kullanýmýndan bahsetmek olarak algýlanmaktadýr.Ýyi yönetiþim, toplumu ilgilendiren kararlarýn bürokrasi, sermaye sahiplerive sivil toplum örgütlerinin ortak katýlýmý ile alýnmasý gerektiðini savunmaktadýr.Referandum: Belli büyüklükteki proje ve belli önemdeki kararlarýn referandumyolu ile halka sunulmasý ve referandum kararýnýn baðlayýcý olmasý,katýlým açýsýndan etkin bir yöntemdir.Kamuoyu yoklamalarý: Belli denek sayýsý üzerinden hedef grubun deðerlendirmesininyapýlmasýdýr.Muhtarlarla birlikte çalýþma: ülkemizde yönetim kademelerinin en altýn-

Modern Kent Yönetimi - I 161da mahalle yönetimi bulunmaktadýr. Mahalle yönetiminin temsilcisi muhtardýrve muhtarlarýn mahallelerini ilgilendiren konularda meclis müzakerelerinekatýlmalarý, halk katýlýmýný saðlama açýsýndan önemlidir.Kent Konseyleri: Kent konseyleri, merkezi yönetimin o kentteki kuruluþlarýnýn,yerel yönetimin, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýnve sivil toplumun ortaklýk anlayýþýyla ve hemþehrilik hukuku çerçevesindebuluþtuklarý yönetiþim mekanizmasýdýr. Konseyler kentin kalkýnma önceliklerinin,sorunlarýnýn ve vizyonlarýnýn sürdürülebilirlik ilkeleri temelindebelirlendiði, tartýþýldýðý ve çözümlerin geliþtirildiði demokratik yapýlardýr.Yerel demokrasi halký doðrudan ilgilendiren, günlük hayatýnda önemliyer tutan gerçek ve somut sorunlarýn gündemi belirlediði, tartýþýlýp kararabaðlandýðý ve uygulanmaya konulduðu bir süreçtir. Bu süreçte yerel demokrasinintüm kurum ve kurallarýnýn geniþ halk kitleleri tarafýndan benimsenmesinde,vazgeçilmez bir yaþam tarzý olarak algýlanmasýnda, korunmasýndave yaygýnlaþmasýnda katýlýmýn yeri ve önemi büyüktür. Yerel halkýn gerçekbir yönetiþim anlayýþý içinde katýlýmcýlýk etrafýnda toplanmasý ve hareketegeçirilmesi için “yerel sorumluluk” ve “hemþehrilik” bilinçlerinin geliþtirilmesive bu bilinç içinde bir davranýþ sergilemesi gerekir. Yerel halk, kendileriniyaþadýklarý yere baðlý hissetmeli, içinde yaþadýðý ortamýn sorunlarýnave çözümlerine duyarsýz kalmayýp, bu sorunlarýn çözümünü sadece yöneticilerdenbeklememelidir.Yerel halkýn kentini, kentinin geleceðini sahiplenebilmesi için de kentinyönetimine katýlýmýnýn saðlanmasý gerekmektedir. Çünkü insanlar kendilerininkatýldýðý karar ve uygulamalarý daha fazla sahiplenirler.Burada yöneticilere düþen görev tek yanlý yönetim süreçleri içersindeyönetim iþlevlerini yerine getirmek olmamalýdýr. Karar alma, uygulama, izlemeve denetim sürecinde yönetiþimin tam olarak tüm kesimlerin katýlýmýylagerçekleþtirilmesine uygun bir ortam hazýrlamalýdýrlar. Merkezi ve yereldüzeyde gerçekleþtirilen yönetim sadece yönetilenlerle yöneticiler arasýndayönetim ve iletiþimin gerçekleþmesiyle sonuçlanan bir durum deðildir. Aynýzamanda demokratik katýlýmcý bir yönetimin gereði olarak da karþýmýza çýkmaktadýr.Yönetiþim sürecinin tam ve etkin olarak uygulanmasý yöneticileriniþlerini daha da kolaylaþtýracaktýr. Ýyi yönetiþim anlayýþý içersinde sadece görevlerdebir paylaþým gerçekleþmeyecek ayný zamanda yönetilenlerle birliktesorumluluklarýn paylaþýmý gündeme gelecektir. Yönetiþimin hayata geçirilmesiile birlikte kent bütünü içersinde merkezi ve yerel yönetimin sunmuþolduðu hizmetlerdeki etkinlik ve memnunluk derecesi, kent konseylerinin et-

162 Modern Kent Yönetimi - Ikiliðini arttýrýp, kentdaþlýk bilinci, kent yaþamýyla ve kentin geleceði ile ilgilihalkýn ilgi ve katýlýmý, kentle ilgili kazanýmlarýn ve deðerlerin korunmasýve bir arada yaþamanýn önem ve sorumluluðu konusunda kentte yaþayan herkesinsorumluluk bilincinin artmasýna büyük katký saðlayacaktýr. Sürdürülebilirkalkýnma, çevresel deðerlere karþý duyarlýlýk hemþehrilerin karþýlýklýyardýmlaþma ve dayanýþma duygusunun geliþmesi iyi yönetiþim ilkesinin etkinbir þekilde uygulanmasýyla gerçekleþir.f. Etkin YönetimYerel kalkýnmanýn saðlanmasý sürecinde belediyenin görev ve sorumluluklarýnýnyerine getirilebilmesi için belediye yönetimlerinde “etkinlik veverimlilik odaklý yönetim anlayýþý”na geçilmesi gerekmektedir.Misyonlarý, görev ve yetkileri ile kullandýklarý kaynaklar bakýmýndantüm kamu yönetiminde olduðu gibi belediyelerde de verimlilik ve etkinlikbüyük önem arz etmektedir. Özellikle son yýllarda tüm dünyada kamu yönetimindeetkinliðin artýrýlmasý önemli gündem maddelerinden birisi olmuþtur.Genel olarak verimlilik, elde edilen çýktýnýn (mal, hizmet) üretime girengirdi veya girdilere (emek, sermaye, materyal, enerji, teknoloji gibi üretkengüçlere) matematiksel oranýdýr.Etkinlik, bir iþletmenin veya örgütün tanýmlanmýþ amaçlarýna ve stratejikhedeflerine ulaþmak amacýyla gerçekleþtirdikleri faaliyetlerin sonucunda,bu hedef ve amaçlara ulaþma derecesini belirleyen bir performans boyutudur.Kurumun amaçlarýna ve hedeflerine ulaþým derecesi olduðu için de aslýndaetkinlik, toplam performans göstergesidir.Bir toplumun kalkýnmasýnda verimlilik ve etkinlik en önemli unsurlar a-rasýnda yer almaktadýr. Yapýlan çalýþmalara göre geliþmiþ ülkelerdeki büyümeninaltýnda yatan sebep sadece kaynak fazlalýðý deðil, kaynaklarýn etkin veverimli kullanýlmasý da bulunmaktadýr ve büyümenin yarýsýný verimlilik artýþýoluþturmaktadýr. Verimlilik artýþý önce ekonomik büyümeye sebep olmakta,sonra da kalkýnmayý saðlamaktadýr. Etkinlik ise, yapýlan faaliyetin temelamaca uygunluk göstergesidir. Daha açýk bir ifade ile yapýlan hizmetin amacane kadar hizmet ettiðinin göstergesidir.Genelde kamu yönetiminde, özelde ise belediyelerde etkinlik, verimlilikve kalite artýþý konularý 1980’li yýlardan itibaren geliþmiþ ülke kamu yönetimlerininönemli gündem maddeleri arasýnda yer almaya baþlarken, Türki-

Modern Kent Yönetimi - I 163ye’de de 1990’lý yýllarda böyle bir süreç baþlamýþtýr. Toplam Kalite Yönetimi,ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi, Yeniden Yapýlandýrma, Kýyaslama gibiiþletme yönetimi alanýndaki geliþmeler belediyelerde de uygulama alanlarýbulmaya baþlamýþtýr. Son yýllarda yapýlan mevzuat deðiþikliði ile de stratejikplanlama ve performans programlama belediyelerde zorunlu hale getirilmiþtir.Kamu yönetiminde iþletme yönetim teknik ve yaklaþýmlarýnýn kullanýlmayabaþlanmasý, yeni kamu yönetimi yaklaþýmýný gündeme getirmiþtir. Yenikamu yönetimi anlayýþý ile süreç, yöntem ve kurallara uygun olarak iþlerisevk ve idare etmek demek olan yönetim anlayýþýndan; performans ölçme,sorumluluk alma, kaynaklarý etkin ve verimli kullanma, hedef, strateji ve öncelikleribelirleme demek olan iþletme anlayýþýna doðru kaymanýn olduðunugörmekteyiz.Yeni Kamu Yönetimi anlayýþý, özel sektör yönetim anlayýþ ve tekniklerininkamuda uygulanmasý ve müþteri odaklý bir kamu kültürünün oluþturulmasýanlamýna gelmekte olup; vizyon sahibi, yetkiyi paylaþan, risk almaktaarzulu, yenilik ve deðiþikliðe açýk yönetici tipi ve baþarýyý ödüllendiren, ekipçalýþmasýna yönelmiþ, müþteri ve kalite odaklý bir sistemdir.Belediyeler bir yandan çok sayýda personel çalýþtýrmalarý, diðer yandangerek mali kaynaklarýnýn boyutu ve gerekse sahip olduklarý araç ve ekipmanlarlaönemli kaynaklara hükmetmektedirler. Bu kaynaklarýn etkin ve verimlikullanýmý, kentsel kalkýnma açýsýndan büyük önem arz etmektedir.Belediyeler, yerel halkýn ortak nitelikli ihtiyaçlarýný karþýlamakla görevlikamu kuruluþlarýdýr. Ortak nitelikli yerel ihtiyaçlar ise çok geniþtir. Böylesinegeniþ görev, yetki ve misyonu, önemli oranda fiziki, mali ve beþeri kaynaðýbulunan belediyelerin etkinliðinin, verimliliðinin ve ürettiði hizmetlerdekalite artýþýnýn önemi de ortaya çýkmaktadýr. Türkiye’de belediyelerin yýllýkbütçeleri 10 milyar dolarýn üstündedir. Sadece mali kaynak kullanýmýnda% 10 oranýnda bir verimlilik artýþý bile yýlda 1 milyon dolar civarýnda ek kaynaksaðlanmasý anlamýna gelmektedir. Yine Türkiye’de belediyelerde260.000 kiþi istihdam edildiðine göre, insan kaynaklarýnda gerçekleþtirilecek% 10’luk verimlilik artýþý, 26.000 kiþinin ücretsiz olarak belde halkýnýn ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasýnda görev almasý anlamýna gelmektedir.Belediyelerin bugün için ellerinde bulunan fiziki kaynaklarýn tespiti neyazýk ki mümkün deðildir. Buna mukabil 3.226 belediyede binlerce iþ makinesibaþta olmak üzere çok ciddi fiziki kaynaðýn bulunduðu da bilinmek-

164 Modern Kent Yönetimi - Itedir. Dolayýsýyla belediyelerde etkinlik, verimlilik ve kalite artýþý ülke vetoplum açýsýndan önemlidir. Bu kadar büyük kamu kaynaklarýnda etkinlikve verimlilik artýþýnýn kentsel kalkýnmaya katkýsý da o ölçekte önemli olmaktadýr.Belediyelerin etkin ve verimlilik odaklý yönetim gerçekleþtirmek içinuygulayabilecekleri baþlýca yönetim teknikleri ayrý bölümler halinde sunulacaðýndanburada ayrýntýlara girilmemektedir.Pendik Belediyesi Yerel Kalkýnma KonseptiBu bölümde, belediyelerimize örnek olmasý açýsýndan Pendik Belediyesiöncülüðünde yürütülmekte olan yerel kalkýnma konsepti hakkýnda özetbilgi verilecektir.PENDÝK YEREL KALKINMA PLATFORMUA. AMAÇPendik’te ekonomik hayatýn geliþtirilmesi yoluyla;a. Ýstihdamýn artýrýlmasý,Ýlçenin ekonomik seviyesinin yükseltilmesi ve bireyin gönencinin arttýrýlmasý,Sürdürülebilir kalkýnmanýn gerçekleþtirilmesi,Ekonomik, sosyal güçsüzlerin desteklenmesi yoluyla toplumsal barýþýngüçlendirilmesi.Bu amacýn gerçekleþtirilebilmesi için;* Ýþ dünyasýna gerekli bilgi akýþýnýn saðlanmasý: Piyasalar, dýþ ticaret vepazarlar, iþletme ve finans yönetimi, teknolojik geliþmeler, mevzuat ve benzerikonularda hakkýnda bilgi servisi yapýlmasý.* Sabiha Göçen Hava Limaný yanýnda yapýmý planlanan Ýleri TeknolojiParký ile Pendik sanayisinin entegrasyonunun saðlanmasý için gerekli giriþimlerinbaþlatýlmasý.* Ýþ yerleri ile belediye ve diðer kamu kurumlarý arasýndaki sorunlarýnçözüme kavuþturulmasý.

Modern Kent Yönetimi - I 165* Yeni yatýrýmcýlarý ve proje sahiplerini özendirici ve destekleyici çalýþmalarýnorganize edilmesi.* Ýlçede yapýmý düþünülen fuar alaný, mega ticaret merkezi, marina vebenzeri stratejik öneme sahip yatýrýmlarýn geniþ katýlýmla ve oluþturulacakPendik konsepti doðrultusunda planlanmasý.* Ýþ dünyasýnýn ihtiyacý olan kalifiye elemanlarýn yetiþtirilmesi için ortakçalýþmalarýn düzenlenmesi ve benzeri çalýþmalar yapýlacaktýr.B. YAPILANMAPENDÝK YEREL KALKINMA MECLÝSÝBölge milletvekilleri,Belediye temsilcileri,Merkezi Ýdare temsilcileri,Üniversite temsilcileri,Mesleki Teþekkül Temsilcileri: (ÝSO, ÝTO, TÜSÝAD, TOBB, MÜSÝAD,KOBÝ, Esnaf Odalarý),Sanayicilerin temsilcileri,Ticaret erbabý temsilcileri,Sivil Toplum Kuruluþlarý temsilcileri.YÜRÜTME KURULUBelediye Baþkaný,Belediye temsilcisi,Üniversite temsilcisi,Ticaret kesimi temsilcisi,Esnaf temsilcisi,Milletvekili (2 kiþi).KOMÝSYONLAR

166 Modern Kent Yönetimi - IEðitim komisyonu,Kurumlar Arasý Koordinasyon Komisyonu,Dýþ Ticaret Komisyonu,AB Komisyonu,Esnaf Komisyonu,KOBÝ’ler Komisyonu,Sanayi ve Ticaret Komisyonu.SEKRETERYAPendik Belediyesi.C. ÇALIÞMA ALANLARIPENDÝK VÝZYONUNU BELÝRLEMEKent kimliði,Hedefler, öncelikler.MEVCUT DURUM SAPTAMASIÝþ kollarý,Kapasiteleri,Sorunlarý.PENDÝK STRATEJÝK PLANININ HAZIRLANMASIAðýrlýk verilecek iþ kollarýnýn belirlenmesi,Kapasite artýrým çalýþmasý,Proje destekleme çalýþmalarý (Proje Merkezi),Bilgi Destek Çalýþmasý (Ar-Ge Merkezi).HEDEF KÝTLELERÝN EÐÝTÝMÝFinans Yönetimi,

Modern Kent Yönetimi - I 167Pazarlama,Yönetiþim,Genel Mevzuat,Dýþ Ticaret,Ýþ planlama,Proje Yönetimi,Mevzuat deðiþiklik taslak çalýþmalarý,Pendik Vizyonu doðrultusunda planlama ve projelendirme çalýþmalarý.PAYDAÞLAR ARASI ÝLETÝÞÝMSorunlarla ilgili merkezi ve yerel idarelerleKoordinasyon-Bilgilendirme Toplantýlarý.STRATEJÝK PLAN TANITIM ÇALIÞMALARISanayici, ticaret erbabý ve esnaflara planýn tanýtýmý,Meslek teþekküllerine planýn tanýtýmý,Kamuoyunun bilgilendirilmesi.D. ÝLÇEDEN BÖLGEYE GELÝÞÝMPendik’te pilot uygulamasý yapýlacak çalýþmanýn tüm Anadolu Yakasý’nýkapsayacak biçimde yaygýnlaþtýrýlmasý.E. FÝNANSMeclis üyelerinin aidatý,Mesleki teþekküllerin katkýsý,Sponsorlar.F. ÜNÝVERSÝTE ÝLE ÝÞBÝRLÝÐÝPendik Belediyesi, bu pilot projenin hazýrlanýp uygulanmasýnda üniversiteile iþbirliði yapacaktýr. Ýþbirliði alanlarý ve biçimi aþaðýda belirtilmiþtir.

168 Modern Kent Yönetimi - IModelin oluþturulmasýnda danýþmanlýk yapmak.Yerel Kalkýnma Meclisi üyelerine “genel nosyon” eðitimi saðlamak,Meclisi oluþturacak paydaþ gruplara “duyarlýlýk” eðitimi vermek,Yürütme Kurulu’na bir üniversite temsilcisinin sürekli katýlmasý ve danýþmanlýkyapmasý,Pendik vizyonunun belirlenmesi çalýþmalarýna danýþmanlýk yapmak,Üniversite bünyesinde bir “proje ofisi” çekirdeði oluþturmak suretiyle“stratejik planýn” hazýrlanmasýna teknik destek vermek,Çekirdek proje ofisi bünyesinde, Pendik Belediyesi ve stratejik plan içingenel ve AB kökenli finansman/kredi/baðýþ aramak,Pendik Belediyesi’nin, AB 6. Çerçeve Programý bünyesindeki projelerekatýlabilmesi için izleme ve projelendirme çalýþmalarý yapmak,Pendik Belediyesi ve Platformu’nun “dýþa açýlabilmesi” için gereken hazýrlýk,izleme, yönlendirme çalýþmalarýný gerçekleþtirmek,Oluþturulacak komisyonlarýn çalýþmalarýna destek vermek,Paydaþlara ve özel hedef guruplarýna teknik destek saðlamak; özel amaçlýeðitim ve kiþisel-kurumsal kapasite arttýrma eðitimleri vermek.DeðerlendirmeYerel yönetimler yerel halkýn seçimiyle iþ baþýna gelen, yerel halkýn ortakihtiyaçlarýný karþýlamakla görevli kamu kurumlarýdýr. Þehirler ise, yerelhalkýn üzerinde yaþadýklarý mekanlardýr. Dolayýsýyla, yerel yönetimler, biryandan þehirlerin saðlýklý geliþimini temin ederken, yerel halkýn yaþam alanýnayönelik hizmetleri yerine getirmekte; diðer yandan da sosyal, kültürel a-lanlarda da ihtiyaçlarý giderici çalýþmalar yaparak, yaþam standardýný yükseltmeyeçalýþmaktadýr.Sosyal bir varlýk olan insanýn toplu yaþama ihtiyacý ne kadar gerekli ise;yaþamýnýn anlam kazanabilmesi de fiziki, sosyal ve kültürel alanlarýn yaný sýraekonomik ve siyasi alanda da ihtiyaçlarýnýn giderilmesini gerekli kýlmaktadýr.Kalkýnmayý sadece ekonomik iyileþme-geliþme olarak gören anlayýþýn

Modern Kent Yönetimi - I 169yanlýþlýðý süreç içerisinde anlaþýlmýþ, insaný merkeze alan kalkýnma yaklaþýmýtüm dünyada benimsenmeye baþlanmýþtýr. Bu sevindirici geliþmenin paralelindeçevresel geliþimi de önemseyen, sürdürülebilirliði gerekli görenkalkýnma yaklaþýmýnýn benimsenmesi ile daha saðlýklý kalkýnma anlayýþý o-luþmuþtur.Kalkýnma kavramýnýn içerik yönünden yaþadýðý bu dönüþüm sürecineparalel olarak kalkýnmanýn mekânsal düzleminde de dönüþümler yaþanmýþ vemerkezi kalkýnma yerine, yerel kalkýnma anlayýþý benimsenmeye baþlanmýþtýr.Yerel aktörlerin etkinliðini artýrarak, kalkýnmayý lokal alanlara kadar indirgeyenbu yaklaþým; özellikle günümüzde kentler arasý rekabetin gereði o-larak da görülmektedir.Kalkýnmayý sadece merkezi politikalarla yönlendirme gayretleri günümüzdene kadar yetersiz ise, yerel kalkýnmayý sadece belediyelerin görev a-laný olarak görmek de o kadar yetersiz bir bakýþ açýsýdýr. Dolayýsýyla, çalýþmamýzýnbelediyelere yönelik olmasý yerel kalkýnmayý belediyelerin görev a-laný olarak görmekten deðil; belediyelerin de yerel kalkýnmada etkin olmasýgereðinden kaynaklanmaktadýr.Görev ve yetki alanlarýnýn geniþliði, kullandýklarý kaynaklarýn ülke þartlarýndaönemli bir seviyede olmasý ve hepsinden de önemlisi kamu yönetimmekanizmasýnýn halka en yakýn birimleri olmasý ve yönlendirici etkisi sebepleriile belediyelerimizin yerel kalkýnmada etkin olmasý kaçýnýlmaz bir realitedir.BELEDÝYELERDE TOPLAM KALÝTEYÖNETÝMÝ 173Toplam Kalite Yönetimi her þeyden önce bir yönetim felsefesidir. Bu felsefe,insanýn mutluluðunu esas alýr. Ýnsan çalýþanlarýnýzdýr, insan müþterilerinizdir,insan ortaklarýnýzdýr, insan bayilerinizdir, insan tedarikçilerinizdir,insan toplumdur. Þu anda insanlarla çalýþýyoruz, yarýn da insanlarla çalýþacakisek, temelinde insan yatan bu felsefenin önemi hiçbir zaman geçmeyecektir.Toplam Kalite Yönetimi, bir þemsiyedir ve esnek bir kavramdýr; insanýn mut-173 Bu bölüm EROL KAYA tarafýndan hazýrlanmýþtýr.

170 Modern Kent Yönetimi - Iluluðunu esas alan her türlü yönetim aracý bu þemsiyenin altýna girer. ToplamKalite Yönetimi, tüm sosyal paydaþlarýn dengeli bir þekilde mutlu kýlýnmasýdýr.174 Literatürde Toplam Kalite Yönetimi’ni açýklayan birçok taným bulunmaktadýr.Bu tanýmlarýn baþlýcalarý þunlardýr:Toplam Kalite Yönetimi, bir teknik veya bir yöntem olmanýn ötesinde,çeþitli tekniklerin ve araçlarýn kullanýldýðý, sürekli geliþme çizgisi içindeyüksek kalite ve en düþük maliyetin elde edilmesine yönelik; bunun yanýsýraiþletmelerin iç ve dýþ çevrelerinin tüm gereksinimlerini karþýlamayý amaçlayanbir yönetim anlayýþýdýr. 175Toplam Kalite Yönetimi, organizasyonun etkinliðindeki, verimliliðindekive süreçlerindeki devamlý geliþme ile müþteri tarafýndan yönlendirilen öðrenmeyisaðlayan ve kendisini tamamen müþteri tatminine adayan organizasyonlarýkuran bir yönetim felsefesidir. 176Toplam Kalite Yönetimi, uzun vadede müþterinin tatmin olmasýný baþarmayý,kendi personeli ve toplum için avantajlar elde etmeyi amaçlayan, kaliteüzerine yoðunlaþmýþ ve tüm personelin katýlýmýna dayanan bir yönetimfelsefesidir. 177Toplam Kalite Yönetimi, iç ve dýþ müþteri beklentilerinin aþýlmasýný temelamaç olarak alan, çalýþanlarýn bilgilendirilip yetkilendirilmesini ve takýmçalýþmasýyla tüm süreçlerin iyileþtirilmesini hedefleyen bir yönetim felsefesidir.178Toplam Kalite Yönetimi, kurum yönetiminde kalite, etkinlik, verimlilikartýþý saðlamaya çalýþan ve bunun için de bu unsurlarý etkileyen temel hususlarlailgili yaklaþýmlarýný sergileyen bir yönetim anlayýþýdýr. Bu sebeple, ToplamKalite Yönetimi, kalite, etkinlik ve verimlilik artýþý saðlamak amacýylageliþtirilen yöntemlerin uygulanabileceði bir ortamý oluþturmayý hedeflemektedir.Toplam Kalite Yönetimi’nin temel yaklaþýmlarý incelendiði zaman Adam174 ARGUN, Tanju, Toplam Kalite Yönetimi, http://www.bilgiyonetimi.org/175 SEYMEN, Oya Aytemiz, Ýþletmelerde Yeniden Yapýlanma, Beta Basým Yayým Daðýtým AÞ, Ýstanbul 2002, s.61176 ÞÝMÞEK, Muhittin; Kalite Yönetimi, Marmara Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 1998, s.95177 EFÝL, Ýsmail, Toplam Kalite Yönetimi ve Toplam Kaliteye Ulaþmada Önemli Bir Araç, ÝSO 9000 Kalite Güvencesi Sistemi,VÝPAÞ AÞ, Bursa 1998, s.29178 NETAÞ, Toplam Kalite Yönetimi, Basýlmamýþ Eðitim Notlarý, s.2

Modern Kent Yönetimi - I 171Smith’ten bugüne kadar verimliliði, etkinliði, kaliteyi artýrabilmek için geliþtirilenyönetim teorilerinin dayandýðý bilinen birçok tekniði, yöntemi ve yaklaþýmýgünümüz þartlarý altýnda sentezlemeye çalýþan bir anlayýþ olduðu gerçeðigörülmektedir.Toplam Kalite Yönetimi’nin bu esnek yaklaþýmý göz ardý edilerek giriþilecekuygulamalar eksiz ve yetersiz kalacaktýr.Örneðin, Toplam Kalite Yönetimi’nin baþarýsý için kurumun saðlýklý vedoðru belirlenmiþ stratejik hedefleri ve bu hedeflere ulaþým programýnýn belirliolmasý gerekmektedir. Bu da Toplam Kalite Yönetimi’nin Stratejik Yönetimleve Hedeflere Göre Yönetim Modeli’yle olan baðlantýsýný oluþturmaktadýr.Kurumda yürütülen faaliyetlerin istenilen amaçlara uygunluðunun, etkinliðinin,verimliliðinin ölçülmesi gereklidir. Çünkü Toplam Kalite Yönetimifelsefesi, “ölçemediðiniz bir þeyi geliþtiremezsiniz” anlayýþýný savunmaktadýrve bu da performans yönetimini gerekli kýlmaktadýr.Toplam Kalite Yönetimi sürekli iyileþtirmeyi önemsemektedir. Sürekli i-yileþtirme de sadece Kaizen Modeli ile sýnýrlý deðildir. Bilindiði gibi KaizenModeli, küçük ama devamlý adýmlarla iyileþtirme modelidir. Oysa TKY, bumodelin yaný sýra süreçlerde radikal deðiþimi de kapsamaktadýr. DeðiþimMühendisliði, maliyeti kalite, hizmet ve hýz gibi çaðýmýzýn en önemli performansölçülerinde çarpýcý geliþmeler yapmak amacýyla iþ süreçlerinin temeldenyeniden düþünülmesi ve radikal bir þekilde yeniden tasarlanmasýdýr. 179Bu tanýmdan da anlaþýldýðý gibi, TKY, Deðiþim Mühendisliði yöntemini dekendi bünyesinde uygulanmasýna imkan veren bir esnekliðe sahiptir.Toplam Kalite Yönetimi, özel sektör için geliþtirilen yönetim modelleriiçinde kamuda uygulanmasý konusunda üzerinde en fazla durulan yaklaþýmdýr.1980’lerin baþýndan itibaren ABD ve Ýngiltere baþta olmak üzere TKYuygulamalarý yayýlarak Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Ýsveç, Fransa, Almanya,Brezilya ve Portekiz gibi pek çok ülkenin kamu sektöründe uygulanmayave baþarýlý sonuçlar doðurmaya baþlamýþtýr. 180 Örneðin, 1992 yýlýna gelindiðindeABD’deki kamu kurumlarýnda Toplam Kalite Yönetimi uygulayankurumlarýn oraný % 68 düzeyine çýkmýþtýr. 181 Özellikle 1990’lý yýllarda ise179 HAMMER, Mýchael, STANTON, A. Stevan, Deðiþim Mühendisliði Devrimi, Sabah Yayýnlarý, Ýstanbul 1995, s.4180 NOHUTÇU, Ahmet, a.g.e., s.244181 BALCI, Asým, Toplam Kalite Yönetimi ve Kamu Yönetimi, “Çaðdaþ Kamu Yönetimi”(Ed: ACAR; Muhittin, ÖZGÜR; Hüseyin),Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2003, s.337

172 Modern Kent Yönetimi - Ikamu sektörü örgütlerinde de popülerlik kazanarak batý ülkelerinde kamu yönetimireformunun önemli araçlarýndan biri haline gelmiþtir. GünümüzdeTKY, kamu hizmetlerinin hemen her alanýnda hizmet performansýnýn ve kalitesininyükseltilmesi çalýþmalarýnda ön plana çýkmaktadýr. 182 Türkiye’de ise1995 yýlýndan itibaren Toplam Kalite Yönetimi’nin kamu kesiminde uygulanmaçalýþmalarýnýn baþladýðý görülmektedir.Devlet Planlama Teþkilatý (DPT) tarafýndan hazýrlanan Kamu YönetimininÝyileþtirilmesi ve Yeniden Yapýlandýrýlmasý Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu’ndaToplam Kalite Yönetimi’nin kamu yönetiminde uygulanabilirliði ü-zerinde durulmuþ ve bu yöntemin uygulanmasý gerektiði belirtilmiþtir. Sözkonusu raporda TKY uygulamasýnýn saðlayacaðý yararlar þu þekilde ifade e-dilmiþtir:* Sunulan hizmetin kalitesi iyileþir.* Vatandaþýn doyumu artar.* Kaynak israfý azalýr.* Hizmeti geliþtirme süresi kýsalýr.* Verimlilik artar.* Vatandaþa sunulan hizmette esneklik artar.* Süreç içi iþlem sayýsý azalýr.* Sunulan hizmetin süresi kýsalýr.* Vatandaþ-devlet arasýndaki bað kuvvetlenir. 183Toplam Kalite Yönetimi’nin Temel KavramlarýToplam Kalite Yönetimi standart bir yönetim modeli olmamakla beraber,temel argümanlarý bulunan ve bu argümanlar üzerine yönetim anlayýþýnýn geliþtirilmesinigerektiren bir yönetim yaklaþýmýdýr. Bu yaklaþýmýn temel argümanlarýþunlardýr:182 AYDIN, M. Devrim, Kamu Sektöründe Toplam Kalite Yönetimi, “Kamu Yönetimi” (Ed: ÖKTEM, Kemal, ÖMÜRGÖNÜL-ÞEN, Uður), Ýmaj Yayýnevi, Ankara 2004, s.187183 DPT, Kamu Yönetiminin Ýyileþtirilmesi ve Yeniden Yapýlandýrýlmasý Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/kamuyone/oik527

Modern Kent Yönetimi - I 173KaliteKalite kavramýnýn anlamý konusunda genellikle yapýlan açýklamalar þunlardýr.Kalite, ürün ya da hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçlarý karþýlamakabiliyetine dayanan özelliklerin toplamýdýr. 184Kalite, bir malýn veya hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesidir.185Dar anlamda kalite, ürün kalitesi demektir. Geniþ anlamda kalite, iþ kalitesi,hizmet kalitesi, iletiþim kalitesi, proses kalitesi, iþçiler, mühendisler, i-dareciler dahil insanlarýn kalitesi, sistem kalitesi, firma kalitesi, hedefler kalitesivb.dir. 186Kalite kavramýnýn geniþ anlamýnda söz konusu olan hususlar, kaliteninvazgeçilmez unsurlarýdýr. Çünkü bir ürün veya hizmetin kalitesi, onun sadecekendisinden beklenen özellikleri taþýmasý ve müþteri beklentilerini karþýlamasýdeðildir. Baþka bir ifade ile kalite, ne pahasýna olursa olsun mantýðý i-le yaklaþýlan bir kavram deðildir. Maliyet ve fiyat özellikleri kalitenin olmazsaolmaz þartlarýdýr. Bu da verimli çalýþmayý gerektirmektedir. Ayný zamandaistenen kalite düzeyinin elde edilmesi, ürün veya hizmetin tasarýmýndanüretimine, müþteriye sunumundan satýþ sonrasý hizmetlere kadar her süreçte,bu süreci etkileyen her hususta (kaynaklar, üretim biçimi, çalýþanlar,teknoloji, vb) kalite bilincinin var olmasýný gerektirir.MüþteriToplam Kalite Yönetimi müþteri odaklý olmayý esas almaktadýr. Müþterinintaleplerinin karþýlanmasý ve müþterinin memnuniyetinin saðlanmasý yönetimintemel hassasiyeti olmalýdýr. Toplam Kalite Yönetimi’nde müþteri o-daklý olmak, “kaliteyi müþteri belirler” anlayýþýna dayanmaktadýr. 187184 KARTAL. Mahmut, Ýstatistiksel Kalite Kontrolü, TS-ISO 9005, Türk Standartlarý Enstitüsü Yayýnlarý, Þafak Yayýnevi, Sivas1999, s.1185 AKAT Ýlker, BUDAK Gönül, BUDAK Gülay, a.g.e., s.387; DEMÝRKAN Mahmut, Toplam Kalite Yönetimi ve Türk ÝliþkilerSistemine Etkileri, Deðiþim Yayýnlarý, Sakarya 1997, s.44186 SHIKAWA Kaoru, Toplam Kalite Kontrol, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1997, s.47; Benzeri taným için bkz: Masaaki ÝMAÝ,Kaizen, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1999, s.10187 KARTAL Mahmut, Ýstatistiksel Kalite Kontrolü, TS-ISO 9005, Türk Standartlarý Enstitüsü Yayýnlarý; Þafak Yayýnevi, Sivas1999, s.1

174 Modern Kent Yönetimi - IMüþterinin bu kadar önemli olmasýnýn baþlýca nedeni, iþletmelerin deðiþenpazar koþullarýnda pazar paylarýný ellerinde tutabildikleri veya artýrabildiklerisürece var olabilmeleridir. Ýþletmelerin günümüzde kaliteli ürünler ü-retmesi onlarýn devamlýlýðýný saðlamalarýna yetmemektedir. Müþteri artýk neüretilirse üretilsin onu deðil, kendi beklentilerini en iyi karþýlayan, baþka birdeyiþle kendini belli ölçülerde tatmin eden ürünleri seçmektedir. 188Müþteri odaklý olmak Toplam Kalite Yönetimi ile gündeme gelmiþ biryaklaþým deðildir. Daha önceleri de müþterinin önemi üzerinde durulmuþtur.Özellikle rekabet ortamýnýn artmasý ile müþterinin önemi daha da artmýþtýr.Ticaret kültürümüzde müþteri velinimet olarak bilinir. Bu anlayýþ, hizmetikaliteli biçimde üretmeyi ve sunmayý gerektirir. Çünkü müþterinin varlýðý i-le iþletmenin hayatiyeti özdeþ olarak algýlanýr. 189Fakat Toplam Kalite Yönetimi, müþteri kavramýna farklý bir yaklaþýmsergilemektedir. Bu yaklaþýma göre müþteri kavramý kurumun ürün veya hizmetinisatýn alan müþteri ile sýnýrlý deðildir.Toplam Kalite Yönetimi iç müþteri ve dýþ müþteri olmak üzere iki ayrýmüþteri tanýmlamasý yapmaktadýr.Dýþ müþteri kavramý ile tanýmlanmak istenen þirketin nihai tüketicisidir.Bir gýda firmasý için üretilen ürünleri satýn alanlar dýþ müþteri iken, halka deðilde belli kurum ve kuruluþlara mal veya hizmet üretenler için söz konusukurum ve kuruluþlar nihai tüketicidir. Örneðin mali müþavirler için dýþ müþteri,bu firmanýn hizmetinden yararlanan kuruluþlardýr. 190Ýç müþteri, çalýþanlarýn onlar için bir þeyler yaptýðý ve onlardan hemengeri besleme alabildiði, ayný çatý altýnda faaliyet gösteren kiþilerdir. 191 Birbaþka ifade ile bir kurumda birbirlerine ürün veya hizmet sunan birimler birbirlerininmüþterisidir.Organizasyon içinde bir süreç, baþka bir sürecin müþterisi durumundadýr.Toplam Kalite Yönetimi “bir sonraki süreç sizin müþterinizdir” 192 yaklaþýmýylahareket etmektedir.Ýç müþteri yaklaþýmý, kurum içinde kalitenin her alana yayýlmasý ve top-188 ATAMAN, Göksel, Ýþletme Yönetimi, Türkmen Kitabevi, Ýstanbul 2001, s.315189 ÝSLAM, Yücel, Kamu Yönetiminde Müþteri Anlayýþýnýn Oluþmasý, Standart Dergisi, s.487, sf.51190 KAYA, Erol, a.g.e., s.47191 PEKDEMÝR, Menteþ Iþýl, Ýþletmelerde Kalite Yönetimi, Beta Basým Yayým, 1992, s.43192 SHIKAVVA, Kaoru,Toplam Kalite Kontrol, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1997, s.109

Modern Kent Yönetimi - I 175yekun kalite bilincinin yerleþmesi açýsýndan büyük önem taþýmaktadýr. Çünkü,müþteri odaklý olmak, müþterinin memnun edilmesi ve beklentilerinin eniyi þekilde karþýlanmasý temel felsefe olduðuna göre, kurum içinde bir baþkabirime ürün veya hizmet sunan birim için, söz konusu birim müþteri olarakdeðerlendirileceðinden, onun memnun edilmesi, talebinin en iyi þekilde gerçekleþtirilmesiesas alýnacaktýr. Bu yaklaþým da kurum içinde kalitenin eldeedilmesini saðlayacaktýr. Nihai ürün veya hizmet bu birimlerden geçtiði içinde sonuçta elde edilen ürün veya hizmetin kalitesi de saðlanmýþ olacaktýr.Sürekli ÝyileþtirmeSürekli iyileþtirme yaklaþýmý, Toplam Kalite Yönetimi’nin en önemli argümanlarýndandýr.Mevcutla yetinmeme ve daima daha iyisini elde etme hassasiyetininyönetimin temel yaklaþýmlarý arasýnda yer almasý gereklidir.Temeli Shevvart’a dayanan, yardýmcýsý Deming tarafýndan geliþtirilen vekýsaca PUKO Döngüsü diye bilinen bu yaklaþým “Planlama, Uygulama,Kontrol ve Önlem al” olarak ifadelendirilen aþamalardan oluþmaktadýr.PUKO DÖNGÜSÜPlanlaUygulaPlanlaKontrol EtHer tür iþ ve iþlem önce planlanacak veardýndan uygulamasýna geçilecektir. Uygulamasonuçlarý ölçülecek ve eðer beklentilerecevap veriyorsa bu plan doðrultusundaiþ ve iþlemler standartlaþtýrýlacaktýr. Bununlayetinilmeyecek ve daha ileri düzeyde birhedef belirlenerek yeniden planlanacak veuygulanacaktýr. Sonuçlar olumlu ise standartiþ talimatlarýna dönüþtürülerek tekraryeni bir hedef belirlenecektir. Eðer sonuçlaristenilen düzeyde deðil ise; bu takdirdeinceleme-analiz yapýlarak hatalarýn kaynaðýtespit edilecek ve bulunan çözüm yollarýdoðrultusunda iþ planlarý revize edilerekuygulanacaktýr. Dolayýsýyla PUKO Döngüsü,mevcutla yetinmeyi kabul etmeyen vesonu olmayan sürekli bir iyileþtirme sürecidir.Sürekli iyileþtirme yöntemi, Japonca’da Kaizen olarak tanýmlanmaktadýr.Kaizen, sözlük anlamý olarak “daha iyiye doðru deðiþim” demektir. Ja-

176 Modern Kent Yönetimi - Ipon dilinde Kai, “deðiþim”; Zen ise “iyi, daha iyi” anlamýna gelmektedir. 193Kaizen, sadece süreçlere deðil, çalýþanlar dâhil olmak üzere organizasyonuoluþturan tüm öðelere uygulanabilen bir sistem olup, küçük ama devamlýadýmlarla sürekli iyileþtirme/geliþtirme çalýþmalarýdýr.Japonya’da Toplam Kalite Yönetimi’nin baþarýyla uygulanmasýnýn en ö-nemli unsurlarýndan birisi Kaizen yaklaþýmýnýn uygulanmasýdýr.Ýyileþtirme çalýþmalarýnda iki temel yaklaþým vardýr. Birincisi büyük atýlýmlarve adýmlarla saðlanan geliþmeler ki, genelde batý ülkelerinde uygulanmaktadýrve genelde teknolojik geliþmelere veya büyük sermaye yatýrýmlarýnadayanmaktadýr. Kaizen yaklaþýmý ise mevcut teknoloji ve sermaye ile küçükde olsa sürekli iyileþtirmelerin saðlanabilmesidir. Bir baþka ifade ile Kaizenmevcut imkânlardan maksimum verimin elde edilmesini amaçlamaktadýr.Kaizen, yani sürekli iyileþtirme anlayýþý üç temel þartý gerekli kýlmaktadýr.194 1. Mevcut Durumu Yetersiz Bulmak: Bir sistem kusursuz olarak çalýþýyorolsa bile, geliþtirilecek yönleri mutlaka bulunur. Bir baþka ifade ile, dahaiyi yapmanýn bir yolu mutlaka olmalýdýr. Bu anlayýþ sebebi iledir ki, PendikBelediyesi’nde personele þu hatýrlatma sýklýkla yapýlmaktadýr. “Eðer herþey çok güzel, problem yok diye düþünmeye baþlamýþ iseniz, çok büyük birproblemle karþý karþýya bulunmaktayýz demektir. Çünkü böyle düþünen birikendisini ve iþini geliþtiremez.”2. Ýnsan Faktörünü Geliþtirmek: Her þeyi yapan insan olduðuna göre,bu unsurun daha verimli olabilmesi için gerekli çalýþmalar yapýlmalýdýr. Ö-zellikle hizmet sektöründe insan faktörünün kalite seviyesinin belirlenmesindekiaðýrlýðý, üretim sektörüne göre çok daha fazladýr. Belediyeler de temelolarak hizmet sunan kuruluþlardýr. Dolayýsýyla, belediye personelinin kiþiselve mesleki geliþimi, belediyede sürekli iyileþtirme çalýþmalarýnda çok önemlidir.3. Problem Çözme Tekniklerini Yaygýn Olarak Kullanmak: Ýyileþtirme,problem çözmek için öncelikle problemin ve nedenlerinin doðru tespit e-dilmesi gereklidir. Bu konuda geliþtirilen tekniklerin kullanýlmasý gereklidir.Sürekli iyileþtirme kapsamýnda genel olarak kullanýlan teknikler hakkýnda ö-zet bilgiler, ileriki bölümlerde verilecektir.193 CERÝT Ýsmail, Beklenen Mahalli Ýdareler Dergisi, Sayý 37, s.35194 ULUKANOÐLU Ceren, Toplam Kalite Yönetimi ve Kaizen Felsefesi, www.isguc.org/ceren

Modern Kent Yönetimi - I 177Toplam Kalite Yönetimi anlayýþýnda sürekli iyileþtirme sanki sadece Kaizenyaklaþýmý ile sýnýrlý imiþ gibi algýlanmakta ve genelde Toplam KaliteYönetimi ile ilgili yazýlý literatürde Kaizen üzerinde durulmaktadýr. OysaKaizen yaklaþýmý Toplam Kalite Yönetimi anlayýþý çerçevesinde sürekli iyileþtirmekonusunda geliþtirilen bir anlayýþtýr ve elbette önemlidir. Mevcutimkânlardan daha fazla verim alma anlayýþýna önem vermemek düþünülemez.Buna mukabil, sadece mevcut durumda iyileþtirme anlayýþý ile geliþenve deðiþen þartlara uyum mümkün deðildir. Organizasyonlarýn baþarý ve etkinliði,Kaizen yaklaþýmýnýn yaný sýra diðer teknik ve yöntemleri de baþarýylauygulamaya dayanmalýdýr. Bir yandan mevcuttan daha yüksek verim eldeetmek, diðer yandan mevcut durumda radikal deðiþim ve geliþimleri de gerçekleþtirmekgerekmektedir.Sürekli EðitimKiþi, grup ve/veya örgütlerin performanslarýný geliþtirmeye yarayanplanlý ve düzenli etkinliklere eðitim adý verilir. 195 Eðitim, kiþilerin hayatý boyuncaailede, okulda, yazýlý ve görsel bilgi kaynaklarýnda, iþ baþýnda ve benzeriþekilde bilgiler edinerek kendi bilgi, beceri ve davranýþlarýnýn deðiþmesidir.196Toplam Kalite Yönetimi’nde, kurumun tüm kademelerinde düzenli eðitimgerekli görülmektedir. Çünkü bilgi ve becerileri geliþen çalýþanlarýn kurumakatký dereceleri de artacaktýr. Toplam Kalite Yönetimi, kalitenin oluþturulmasýiçin tüm çalýþanlarýn aktif katýlýmýný gerekli görmektedir. Çalýþanlarýnaktif katýlýmýnýn kurumda kalite ve verimlilik artýþý saðlayabilmesi içineðitim seviyesinin yükseltilmesi çok önemlidir. Eðitim ve beceri düzeyi yüksekpersonelin kuruma katkýsý tartýþýlmaz bir gerçektir.Eðitim çalýþmalarý sadece kurum çalýþanlarý için deðil, üst yöneticiler i-çin de gerekli ve hatta daha önemlidir.Genelde yöneticilerin eðitimlere katýlma yönünde isteksizlikleri görülmektedir.Oysa, özellikle yönetim teorileri, planlama, isteklendirme, yetkilendirme,süreç yönetimi, liderlik, iletiþim, toplantý teknikleri, performansdeðerlendirme, problem çözüm teknikleri, düþünme teknikleri, kurum kültürüve politikalarýnýn oluþturulmasý ve benzeri konularda üst yöneticilerin e-195 ÇETÝN, Canan, AKIN, Besim, EROL, Vedat, Toplam Kalite Yönetimi ve Kalite Güvence Sistemi, Beta Basým Yayýn, Ýstanbul2001, s.335196 DENÝZ, Nevin, Global Eðitim, Türkmen Kitabevi, Ýstanbul 1999, s.l-2

178 Modern Kent Yönetimi - Iðitimler almalarý gerekmektedir.Toplam Kalite Yönetimi, bir kurumun kalitesinin, çalýþanlarýn kalitesi i-le paralel olduðu felsefesini savunmaktadýr. Kuruluþlarýn kalitelerinin çalýþanlarýnýnkalitelerinden daha fazla olmasý beklenemez. Çalýþanlarýn süreklieðitim alarak mesleki ve kiþisel bilgi ve becerilerini geliþtirmeleri ve verilecekeðitimin planlý, etkili olmasý gerekmektedir.Eðitimin planlanmasýnýn yapýlabilmesi için öncelikle ihtiyaçlarýn tespitedilmesi gereklidir. Ýhtiyaç tespiti için yüz yüze görüþme, anket, iþ taným vetalimatlarýnýn analizi gibi yöntemler karma olarak uygulanmalýdýr.Ýhtiyaç tespitindeki veriler dikkate alýnarak eðitim programlanmalýdýr.Eðitimin zamaný, eðitimci, eðitimin biçimi, konusu ve katýlacaklarýn belirlendiðiprogramlar hazýrlandýktan sonra, azami uyum gayreti gösterilmelidir.197 Tam Katýlým‘Tam katýlým’, kalitenin topyekûn elde edilmesinin olmazsa olmaz þartlarýndandýr.Çünkü Toplam Kalite Yönetimi kalitenin herkesin iþi olduðu anlayýþýnadayanmaktadýr. 198Kuruluþun tümünün ortak hedefler doðrultusunda bir uyum içinde yol almasýiçin kuruluþu oluþturan ve kuruluþun iliþki içinde olduðu bütün öðelerinmümkün olduðunca katýlým ve katkýlarýnýn saðlanmasý gerekir. 199Toplam Kalite Yönetimi isminde yer alan “Toplam” sözcüðü, kalitenintüm süreçlerde, tüm iþlerde ve herkesin katýlýmý ile saðlanabilir olmasýna i-þaret etmektedir. Toplam Kalite bir kuruluþta sadece imalat ya da üretim sürecinideðil, tasarýmýndan araþtýrma-geliþtirmeye, personel yönetimindenmuhasebeye ve satýþ sonrasý hizmetlere kadar tüm süreçlerin ve fonksiyonlarýn,kalite iyileþtirme çalýþmalarýna katýlýmýný zorunlu kýlmaktadýr. 200Tam katýlýmdan maksat, kurumda çalýþan herkesin, yöneticiler ve kurumaürün ve hizmet sunan tedarikçiler de dâhil olmak üzere kalitenin saðlana-197 KAYA, Erol, a.g.e., s.106198 GEDÝKLÝ; Bülent, Kamu Harcamalarý Yönetiminde Kalite, C&Ç Yeminli Mali Müþavirlik Yayýnlarý, Ankara 2001, s.25199 Kal-Der, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi Temel Eðitimleri El Kitabý, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1999, s.45200 AYDIN, M. Devrim, Kamu Sektöründe Toplam Kalite Yönetimi, “Kamu Yönetimi” (Ed: ÖKTEM, Kemal, ÖMÜRGÖNÜLÞEN, Uður), Ýmaj Yayýnevi, Ankara 2004, s.190

ilmesi için üzerine düþen görevi hassasiyetle yapmasýdýr.Modern Kent Yönetimi - I 179Üst Yönetimin temel görevi kalite bilincinin kurumda yerleþmesininsaðlanmasý ve bu konuda yapýlacak deðiþimlere tam destek vermesidir. Çünkübir deðiþim, ancak yönetimin liderliðinde ve sorumluluðunda olabilir. 201Çalýþanlar açýsýndan konuya baktýðýmýzda þu gerçeðin tespiti mümkündür:Toplam Kalite Yönetimi ancak tüm çalýþanlarýn tamamen ve gönüldenkatýlýmý ile gerçekleþebilir. 202 Toplam Kalite Yönetimi, “bir iþi en iyi bilen, oiþi yapandýr” anlayýþýndan hareketle; iyileþtirme ve geliþtirme çalýþmalarýnýda en iyi biçimde söz konusu iþi yapanlarýn, yani çalýþanlarýn baþarabileceðinisavunmaktadýr.Tedarikçilerin kaliteye katkýsý da, kuruma sunduklarý ürün ve hizmetlerinistenen özellikte olmasýný saðlamalarýdýr. Zira kurumun girdi olarak kullandýðýmal veya hizmetlerin kalitesiz olmasý durumunda çýktý da kalitesiz o-lacaktýr. Bu sebeple, onlarýn da kendi kurumlarýnda kalite bilincine önemvermeleri gerekmektedir.Toplam Kalite Yönetimi’nin Temel AraçlarýÖnceki bölümde Toplam Kalite Yönetimi’nin temel argümanlarý açýklanmýþtýr.Toplam Kalite Yönetimi çalýþmalarý kapsamýnda bu argümanlardanhareketle kalite artýþýný saðlamak amacýyla birçok araç geliþtirilmiþtir. Bu a-raçlarýn baþlýcalarý þunlardýr:Kalite ÇemberleriKalite Çemberleri veya diðer adýyla Kalite Kontrol Çemberleri, çalýþanlarýnyaptýklarý iþ ile ilgili çeþitli sorunlarýn kaynaklarýný ve nedenlerini; birlikteçalýþarak ve periyodik toplantýlar yaparak araþtýran, bulan, çözen ve üstkademe yönetimine rapor eden gönüllü kiþilerden oluþan bir gruptur. 203 Tanýmdananlaþýlacaðý üzere ‘Kalite Çemberleri’ uygulamasýnýn temel unsurlarý,gönüllülük, birliktelik, periyodik olmasý ve belli sürelerle kurulmasýdýr.Katýlýmda gönüllülük þarttýr. Gönüllü katýlýmýn saðlanabilmesi için, çalý-201 ÞÝMÞEK, Muhittin, NURSOY, Mustafa, Toplam Kalite Yönetiminde Performans Ölçme, Hayat Yayýnlan, Ýstanbul 2002,s.25202 PEKER, Ömer, Toplam Kalite Yönetiminin Eðitim Sistemine Uygulanabilirliði, Amme Ýdaresi Dergisi, s.2, s.67203 ÇETÝN, Canan, Endüstri Ýþletmelerinde Kalite Kontrol Çemberleri, ÝSO Araþtýrma Dairesi Yayýnlarý, Ýstanbul 1987, s.12

180 Modern Kent Yönetimi - Iþanlarýn iþlerini ve iþyerlerini benimsemiþ ve kendileri ile kurumlarý arasýndaanlamlý baðlar kurabilmiþ olmalarý gerekir. Dolayýsýyla kurumda kaliteçemberleri çalýþmasýndan verim alýnabilmesi için, çalýþma ortamýnda olumluhava oluþturulmalýdýr.Kalite Çemberleri uygulamasýnda birliktelik; üzerinde çalýþýlacak konulardabizzat iþi yapan kiþiler arasýndan oluþacak personel tarafýndan bu çalýþmalarýnyapýlmasý demektir.Kalite Çemberleri disiplinli bir çalýþma sürecini gerektirir. Dolayýsýylaçalýþma zamanlarý ve aralýklarý belirli olmalýdýr. Ne zaman toplanýlacaðý belliolmayan çalýþmalarda disiplin ve katýlým saðlamak zorlaþacaktýr.Kalite Çemberleri çalýþmasýnda, çemberin ne kadar süre çalýþacaðý, yaniçalýþmayý ne zaman tamamlayacaðý da belirli olmalýdýr. Bir kalite çemberinin3-6 ay gibi bir süre içinde çalýþmasýný bitirmesi gerektiði genel kabulgörmektedir. Çünkü uzun süreli çalýþmalar zamanla býkkýnlýðý doðurmaktadýr.Kalite Çemberleri, organizasyonu ilgilendiren kalite, verimlilik, maliyet,çalýþma ortamý gibi konularda iyileþtirmeler yapmak amacýyla kurulur.Ölçme ve AnalizToplam Kalite Yönetimi yapýlan tüm çalýþmalarýn ve elde edilen sonuçlarýnölçülmesine ve analizine büyük önem vermektedir. “Ölçemediðinizi geliþtiremezsiniz”anlayýþý savunan bu yaklaþým; kurumun hedeflerine ulaþýmýndan,süreçlerin, çalýþanlarýn etkinlik ve verimliliðine, iyileþtirme çalýþmalarýndanürün/hizmet kalitesine kadar kurumu ilgilendiren her alanda ölçmeve analiz yapýlmalýdýr. Ölçme ve analiz iþlemleri, ölçülecek unsurun kendisindenbekleneni karþýlama kabiliyetine dayalý olacaðýndan, ölçüm ve analiziyapýlacak her alanda hedeflerin bulunmasý gerekmektedir. Bu açýdan deðerlendirildiðinde,Toplam Kalite Yönetimi’nin “Hedeflerle Yönetim’’ ya dabir baþka ifade ile “Hedeflere Dayalý Yönetim Modeli” olduðu da söylenebilir.204 Toplam Kalite Yönetimi çalýþmalarý kapsamýnda problemlerin tespiti veçözümü için bir çok yöntem bulunmaktadýr. Bunlar, basit ve kullanýþlý yöntemlerdir.Bu yöntemler hakkýnda bilgi, Toplam Kalite Yönetimi’nin belediyelerdeuygulanmasý bölümünde örnek uygulamalar yolu ile verilecektir.204 KAYA, Erol, a.g.e., s.108

Modern Kent Yönetimi - I 181Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi’ninUygulamasýToplam Kalite Yönetimi’nin temel argümanlarýnýn belediyeler açýsýndandeðerlendirmesi aþaðýdaki biçimlerde yapýlabilir:Belediye Yönetiminde Kalite KavramýBelediyeler belde halkýna hizmet için kurulmuþ kamu tüzel kiþilikleri olduklarýiçin belde halkýna yönelik hizmetler sunmaktadýrlar. Dolayýsýyla, belediyeleriçin kalite, belde halkýna sunulacak hizmetlerin istenilen özellikleresahip olmasýdýr.Burada kalite kavramýndaki etkinlik, verimlilik ve zamanýnda sunumununönemi de göz önünde bulundurulmasý gerekmektedir. Bu açýdan bakýldýðýndabelediyeler için kalite; belde halkýna yönelik hizmetlerin kendilerindenbeklenen özellikleri taþýyan, etkin ve verimli biçimde ve zamanýnda üretilenürün veya hizmet olmalarýný gerektirmektedir.Bir belediye hizmetinin hizmete baðlý özellikleri tamamen taþýmasý, etkin,verimli ve zamanýnda üretilmesi de yeterli deðildir. Bu hizmetin ayný zamandavatandaþý memnun edecek biçimde sunulmasý da önem arz etmektedir.Pendik Belediyesi’nde, kalite kavramýný anlatýrken sýklýkla þu örnek verilmektedir:Senaryoda bir aile bulunmaktadýr. Anne, baba ve bir de çocuk. Bu aileninhayattaki en deðerli varlýðý, hiç þüphesiz çocuklarýdýr. Bir gece çocuklarýateþler içinde kývranmaya baþlar. Anne baba, telaþla çocuklarýný doktoragetirirler. Karþýlarýna iki ayrý karakterde doktor çýkabilir.Birinci doktor; asýk suratlý ve ketum birisidir. Aileyi, adeta “Niçin geldiniz?”dercesine rahatsýz bir tavýrla karþýlar. Hiç tebessüm etmeden ve mecburolduðu bir kaç soruyu zoraki bir þekilde sorduktan sonra, hiçbir þey söylemeksizinreçetesini yazar. Anne baba bu reçeteyi uygular ve çocuklarý iyileþir.Ýkinci karakterdeki doktor ise, güler yüzlü, hoþsohbet birisidir. Aileyi tebessümlekarþýlar, kendi çocuðu imiþ gibi sevecen tavýrlar takýnýr. “Ah evladým!Ne kadar da cici. Merak etmeyin, çocuk bu. Birkaç güne kadar bir þeyi

182 Modern Kent Yönetimi - Ikalmaz” gibi sakinleþtirici sözler söyledikten sonra muayene eder ve ilk doktorgibi ayný reçeteyi yazar. Ardýndan anne babaya hastalýðýn ne olduðu, niçinolduðu, nelere dikkat etmeleri gerektiði hususlarýnda bilgi verir. Anne babareçeteyi uygular ve çocuk iyileþir.Her iki doktorun da muayene ücreti aynýdýr. Eðitime katýlanlara, “bu durumdasiz olsa idiniz hangi doktoru tercih ederdiniz?” biçiminde yöneltilensoruya tek cevap gelmektedir: “Ýkinci doktor”.Ýki doktor arasýndaki fark nedir ki, herkes ikinci doktoru tercih etmektedir?Cevap basit: Kalite. Tedavi yöntemi ayný olduðu halde kalite farklýlýðýnereden kaynaklanmaktadýr? Elbette ki hizmetin sunum farklýlýðýndan kaynaklanmaktadýr.Bu örneðin deðiþik varyasyonlarý söz konusu olabilir. Ýkinci doktor ebeveyntarafýndan çok beðenilmiþtir ama çýkýþta kendilerine fahiþ bir fatura u-zatýlýrsa deðerlendirmeleri ne olacaktýr? Ya da ikinci doktor çok güzel iletiþimkurmuþtur ama yanlýþ tedavi uygulamýþ ise, bu durumda iletiþimdeki kalitebir anlam ifade edecek midir?Vatandaþýn belediye hizmetlerinden beklentisi her geçen gün nitelik venicelik yönünden artmaktadýr. Artýk sadece daha fazla hizmet deðil, daha kalitelihizmet talep edilmektedir. Örneðin, eskiden yollarý yapýlmýþ olmasý insanlarýmemnun ederken, bu gün yollarýn dayanýklýlýðý, estetiði de iþin içinekatýlmýþtýr. Eskiden çöplerin toplanmýþ olmasý yeterli görülürken, þimdi buçöplerin nasýl imha edildiði de vatandaþý ilgilendirmektedir.Belediye Yönetiminde Müþteri KavramýDýþ Müþteri: Belediyeler açýsýndan müþteriler belediyelerin hizmet vermeklemükellef olduðu kiþiler yani kanuni ifade ile “belde sakinleri”dir. Belediyelerinmüþteri odaklý olmasý demek, belediye hizmetlerinin planlanmasý,uygulanmasý ve sunumunda halkýn beklenti ve taleplerinin dikkate alýnmasýnýdemektir.Belediyeler, belde halkýnýn talep ve beklentilerini elde edebilmek içingereken çalýþmalarý yapmak zorundadýrlar. Öncelikle, belediye ile vatandaþarasýnda kurulan bürokratik engellerin kaldýrýlmasý gerekmektedir. Bu açýdanbir çok belediyede uygulanan Beyaz Masa uygulamasý önemli bir misyonyüklenmektedir. Vatandaþlarýn dilek, þikayet ve deðerlendirmelerinin dahakolay ve etkin olarak belediyeye gelmesini saðlamanýn yaný sýra belediye i-

Modern Kent Yönetimi - I 183çinde adeta vatandaþ vekili gibi talep ve þikayetlerin takipçisi olan bu birim,bürokratik anlayýþýn yýkýlmasýnda etkin rol oynamaktadýr.Bir dönem ‘Halk Meclisleri’ adý altýnda baþlatýlan ve daha sonra ‘KentMeclisleri’ne dönüþen ve halkýn yönetimin karar sürecinde etkinliðini artýranuygulamalar da müþteri odaklý yönetim açýsýndan baþarýlý uygulamalardýr.“Müþteriye ne sunulduðu deðil, müþterinin ne aldýðý önemlidir”. 205 Belediyeleriçin de belediyenin ne yapmak istediði deðil, halkýn bundan ne anladýðýnýnönemli olmasýdýr.Belediyeler, vatandaþýn belediye hizmetlerinden memnuniyetlerini ölçebilmekiçin çeþitli kamuoyu araþtýrmalarý yapmaktadýr. Fakat bu araþtýrmalardagenellikle sadece hizmeti baþarýlý bulup bulmadýðý sorgulanmaktadýr.Oysa bu hizmetin vatandaþ için ne önem taþýdýðý da sorgulanmalýdýr. Bunagöre vatandaþlarýn belediye hizmetlerini deðerlendirmesinde göz önüne alýnmasýgereken hususlar þunlar olmalýdýr:* Hizmet alanlarý hakkýnda vatandaþýn beðeni düzeyi,* Hizmetlerin vatandaþa göre önem düzeyi,* Belediyenin genel durumu hakkýnda vatandaþlarýn beðeni düzeyi,* Belediye genel durumu ile ilgili kriterlerin vatandaþlara göre önem düzeyi.Araþtýrma bu konularda verileri ortaya çýkardýðýnda karþýmýzda dört ayrýdurumun olduðu görülecektir. Buna göre:a. Vatandaþa göre önemli ve belediye baþarýlý,b. Vatandaþa göre önemli ama belediye baþarýsýz,c. Vatandaþa göre önemsiz ama belediye baþarýlý,d. Vatandaþa göre önemsiz ve belediye baþarýsýz olmasý söz konusudur.Bu veriler ýþýðýnda belediyeler belde ve belde halkýna yönelik stratejilerinigözden geçirmek ve yeniden planlamak durumunda olacaktýr.Ýç Müþteri: Toplam Kalite Yönetimi’ne göre bir kurum içinde olup dabirbirleriyle iletiþim içinde olan birimler birbirlerinin iç müþterisi olduðuna205 TAÝSHOFF, Marika, Müþteriye Odaklanmak, Peki Ama Nasýl?, Power Dergisi, Ocak 1999, s.137

184 Modern Kent Yönetimi - Igöre, belediyeler açýsýndan da her birim birbirinin müþterisi konumundadýr.Belediyeler açýsýndan iç müþteri iliþkisini bir örnek üzerinden aþaðýdakigibi izleyebiliriz:* Belediyeden arsasýnýn imar durumunu öðrenmek isteyen vatandaþ ÝmarMüdürlüðü’ne baþvurur.* Ýmar Durum Belgesi, Planlama Müdürlüðü tarafýndan yapýlan planlarile Harita Müdürlüðü tarafýndan arazide yapýlacak ölçümlerin kullanýmý ile Ý-mar Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanacaktýr.* Planlama ve Harita Müdürlüklerince gerekli evraklar zamanýnda vedoðru olarak Ýmar Müdürlüðü’ne gelirse, bu müdürlük söz konusu belgeyidoðru olarak ve zamanýnda hazýrlama imkânýna kavuþabilecektir. Aksi takdirdevatandaþa kaliteli hizmet sunmak mümkün olmayacaktýr.Öyle ise vatandaþa sunulacak hizmetin kalitesi, belediye birimlerininbirbirlerine sunacaklarý hizmetin kalitesine baðlýdýr. Bu kalitenin saðlanabilmesiiçin her birimin hizmet verdiði diðer birimi müþteri olarak algýlamasýve en iyi hizmeti en uygun þartlarda sunmaya çalýþmasý gerekir.Burada kalite zinciri söz konusudur. “Bu zincirin gücü ise tek tek her halkanýngücüne eþ deðerdir.” 206 Örneðimiz üzerinden açýklayacak olursak, ÝmarDurum Belgesi verme hizmetinin kalitesi, Harita Müdürlüðü’nün veya PlanlamaMüdürlüðü’nün bu konuda Ýmar Müdürlüðü’ne verdiði hizmetin kalitesindendaha fazla olamaz. Belediyelerde kalite zinciri dolayýsýyla iç müþterianlayýþýnýn etkinliði, belediye hizmetlerinin kalitesini belirleyecektir.Belediyelerde iç müþteri anlayýþýnýn yerleþebilmesi için öncelikle yönetimeönemli görevler düþmektedir. Bu konuya verdikleri önemi tüm çalýþanlaragösterebilmeli, motive etmeli ve bu anlayýþýn geliþmesi için gereken sistemioluþturmalýdýr.Belediye birimleri arasýnda belirli aralýklarla koordinasyon toplantýlarýnýnyapýlmasýnýn yaný sýra, birbirleri ile ileri boyutta iç müþteri iliþkisi bulunan birimlerinçalýþanlarý arasýnda rotasyon uygulamasý yapmak yararlý olacaktýr. Örneðin,Planlama Müdürlüðü’nde görev yapan bir personel, bir süreliðine ÝmarMüdürlüðü’nde çalýþýrsa, bu takdirde iki birim arasýndaki iliþkilerin öneminidaha iyi anlayabilecek ve buna göre de daha hassas davranacaktýr.206 YENERSOY, Gönül, Toplam Kalite Yönetimi, Rota Yayýnlarý, Ýstanbul 1997, s.57

Modern Kent Yönetimi - I 185Ýç müþteri hassasiyetinin geliþtirilmesini teþvik amacýyla belediye içindeiç müþteri deðerlendirilmesi yapýlmalýdýr. Yapýlacak bir anket yoluyla, herbirim iliþki içinde olduðu birimlerin iç müþteri hassasiyetini deðerlendirmelidir.Belediyeler Ýçin Tam KatýlýmBelediyeler için tam katýlým, belediye yönetimi, çalýþanlarý ve tedarikçilerininvatandaþa en kaliteli hizmeti sunabilmek için ortak çaba sarf etmelerianlamýna gelmektedir.Yönetime katýlým temel olarak bir güç dengesinin kurulmasýyla saðlanmalýdýr.Güç üst düzeyde ve dar bir çerçevede toplandýðý zaman yönetime katýlmaktansöz edilemez. Eðer güç, örgüt bünyesinde çeþitli düzeylere yayýlýrsayönetime katýlmanýn olduðu söylenebilir. 207Yönetici ve çalýþanlarýyla belediye personelinin de TKY’yi uygulayacakanlayýþa sahip olmalarý lazýmdýr. Böyle olmadýðý zaman TKY sadece sloganlardakalan bir yönetim anlayýþý haline geleceðinden TKY uygulama çabalarýdaha iþin baþýnda sekteye uðrayacaktýr. Bunun için de belediye çalýþanlarýbelli bir eðitim seviyesine sahip olmalý en azýndan analitik düþünme alýþkanlýklarýbulunmalýdýr. 208Belediyelerde herkesin kaliteye katýlýmýnýn saðlanabilmesi için önceliklebelediye yönetimlerine iþ düþmektedir. Belediyeyi çalýþanlarýyla birlikteyönetme yaklaþýmýnýn sergilenmediði yerlerde çalýþanlarýn tam katýlýmýnýbeklemek mümkün deðildir.Çalýþanlarýn belediye faaliyetleri ile ilgili öneri ve deðerlendirmelerinialmadan sadece amirane davranýþlar sergilendiðinde, çalýþanlar da belediyeyisahiplenmede isteksiz davranacaklardýr.Belediye yönetiminin her þeyden önce belediye yönetimini çalýþanlarlapaylaþma, yetki devretme alýþkanlýðýný edinmesi gerekmektedir. Bu açýdanPendik Belediyesi’nde baþlatýlan ve belediye çalýþanlarýnýn katkýlarýný eldeetmeyi amaçlayan sistem yararlýdýr.Pendik Belediyesi’nde her birim içinde, birim çalýþmalarý belirli periyot-207 GÜMÜÞ, A. Þahin, Ýþletmelerde Çalýþanlarýn Yönetime Katýlmasýnýn Önemi, Standart Dergisi, s.474, s.84208 TEKÝNTUÞ, Mehmet, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimine Geçmek Ýçin Bulunmasý Gereken Nitelikler,http://www.geocities.com/yereldemokrasi

186 Modern Kent Yönetimi - Ilarla birim yöneticilerinin de katýlýmýyla deðerlendirme toplantýlarý yapmaktadýrlar.Belediye baþkan yardýmcýlarý, belirli periyotlarla kendilerine baðlýbirim yöneticileri ile deðerlendirme toplantýlarý yapmaktadýrlar. Belediyebaþkaný belirli periyotlarla tüm birim yöneticilerinin katýldýðý toplantýlar veher hafta da baþkan yardýmcýlarýnýn katýldýðý toplantýlar yapmaktadýr. Yýl sonundaise þefinden belediye baþkanýna kadar tüm kademe yöneticilerinin dekatýlýmýyla yýllýk deðerlendirme ve gelecek yýlýn hedeflerinin kesinleþtirilmesitoplantýsý yapýlmaktadýr. Bu da çalýþanlarýn deðiþik kademelerde yönetimekatýlmasýný saðlamaktadýr.Çalýþanlarýn katýlýmýný saðlamanýn en önemli araçlarýndan olan kaliteçemberleri, proje ekipleri gibi düzenlemelerin belediyelerde uygulanmasýnaözel önem verilmelidir. Örneðin, Ýmar Müdürlüðü çalýþanlarý arasýnda kurulacakkalite çemberleri vasýtasýyla, birim çalýþanlarýnýn problemlere çözümbulmalarý teþvik edilmelidir. Proje çalýþmalarý kapsamýnda da konu ile ilgilibirimlerden belirlenecek ekip vasýtasýyla daha kapsamlý çalýþmalar sürdürülebilir.Tedarikçiler kuruma mal veya hizmet temin eden kiþi veya organizasyonlardýr.Toplam Kalite Yönetimi anlayýþý, kuruma mal veya hizmet sunantedarikçilerin de kalitesine bunlarla iyi bir iletiþim kurulmasýna önem verir.Zira kurumun girdi olarak kullandýðý mal veya hizmetlerin kalitesiz olmasýdurumunda çýktý da kalitesiz olacaktýr.Belediyelerin hizmetlerinde tedarikçiler büyük önem arz etmektedirler.Belediyeler açýsýndan tedarikçiler sadece belediyeye mal veya hizmet sunansatýcýlar deðil, ayný zamanda belediyeye veya beldeye hizmet veren kurumlarda tedarikçi olarak algýlanmalýdýr.Belediye tarafýndan yol yapýmý için alýnacak asfalt malzemesinin kalitesizoluþu nasýl ki asfalt kalitesini etkilerse, beldeye hizmet verecek olan Tedaþ,ÝSKÝ, PTT, Ýgdaþ gibi kurumlarýn hizmetlerini sunarken ortaya koyacaklarýkalitesizlik belediye hizmetlerini direkt etkileyecektir. Örneðin bir caddeyiasfaltlamak isteyen belediye, yukarýda belirtilen kurumlardan bu caddedealt yapýsý olmayanlara tamamlamasýný bildirir ama onlar tarafýndan buhizmet verilmez ise ya asfaltlama yapýlamayacak ya da bir süre sonra bu kurumlartarafýndan altyapý yapýmý için kazýlarak bozulacaktýr.Belediyelerin belediyeye ve beldeye hizmet veren bu kurumlarla güçlü i-letiþim içinde olmasý kaçýnýlmazdýr. Kurumlar arasý iþbirliði ve dayanýþmanýnartmasý, problemlerin azalmasýný saðlayacaktýr.

Modern Kent Yönetimi - I 187Belediyelerde Sürekli ÝyileþtirmeSürekli iyileþtirme yaklaþýmý tüm kurumlar için önemlidir ama herhaldebelediyeler için daha önemidir. Çünkü kamu kurumlarýnýn hizmetlerinde yetersizlik,verimsizlik ve etkinlik probleminin olduðu genel kabul gören birhusustur.Sürekli iyileþtirme çalýþmalarýnda esas alýnmasý gereken süreçlerdir. Süreç,hammadde, enerji, bilgi vb. girdileri ürün veya hizmet gibi çýktýlara dönüþtürenfaaliyet dizisine verilen isimdir. 209 Baþka bir tanýma göre süreç; birveya daha fazla dönüþ yoluyla, girdilerden daha yüksek deðerli çýktýlar üretilmesinisaðlayan, birbirleriyle iliþkili iþ faaliyetleri kümesidir. 210Gereksiz bir çok iþ ve iþlemin bulunduðu süreçler hizmetin verimliliðini,kalitesini olumsuz etkilediði gibi, eksik planlanmýþ süreçler de hizmetinkalitesini etkilemektedir. Japonya’da kalite yönetiminin yerleþmesinde ö-nemli katkýlarý olan Juran, problemlerin %85’inin süreçlerden, %15’inin iseçalýþanlardan kaynaklandýðýný söylemektedir. Yine Toplam Kalite Yönetimi’-nin öncülerinden olan Deming ise bu oranýn %98 ve % 2 olduðunu iddia etmektedir.211 Bu oranlarýn doðruluðu tartýþmalý olmakla beraber, süreçlerinperformansý etkileyen en önemli unsur olduðu kabul edilmelidir. Toplam KaliteYönetimi “kaliteyi süreçte oluþtur” 212 ilkesiyle hareket etmektedir.Kamu kurumlarýnda pratikte en büyük sorunlara yol açan süreç unsurudur.Çünkü kamu kurumlarýnýn çoðu süreç odaklý olmayý baþaramazlar. Genelliklegörev, iþ, personel, yapý gibi kamu kurumlarýnýn aþina olduklarý kavramlarüzerinde yoðunlaþýrlar. 213Süreç iyileþtirmesi belediyenin ve birimlerin temel görev alanlarýnda öncelikliolarak uygulanmalýdýr. Belediyelerde bazý birimlerin temel süreci, aslýndabelediyenin temel süreçlerinden birinin alt süreci olabilmektedir. Örneðin,planlama çalýþmasý, Planlama Müdürlüðü’nün temel süreçlerinden olmaklaberaber, belediye açýsýndan bakýldýðýnda, bir planlama sürecinin Ýmar,Emlak, Harita gibi birimlerle de doðrudan iliþkisi bulunmaktadýr. Dolayýsýy-209 DALAY, Ýsmail, ÇOÞKUN, Recai, ALTUNIÞIK, Remzi, Modern Yönetim Yaklaþýmlarý, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2002,s.164210 DALAY, Ýsmail, ÇOÞKUN, Recai, ALTUNIÞIK, Remzi, Modern Yönetim Yaklaþýmlarý, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2002,s.164211 KAYA, Erol, Yerel Yönetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yapýlanma, Ýlke Yayýncýlýk, Ýstanbul 2003, s. 203-204212 ERSEN, Haldun, Ýnsan Kaynaklarý ve Kalite, Maestro Yayýn, Ýstanbul 2002, s.67213 SAYGILIOÐLU, Nevzat, ARI Selçuk, Etkin Devlet, Sabancý Üniversitesi, Ýstanbul 2002, s.98

188 Modern Kent Yönetimi - Ila, planlama süreci birim açýsýndan incelendiði gibi, genel olarak da incelenmelidir.Pendik Belediyesi’nde süreç iyileþtirme faaliyetleri kapsamýnda yapýlanbir çalýþma bu konuda kurumlarýmýzda yaþanan sýkýntýlara çarpýcý bir örnekoluþturmaktadýr. Örneðimiz Ýmar Durum Belgesi verilmesi sürecidir.Ýmar Durum Belgesi sürecinin iþ akýþ þemasý çýkarýldýðýnda, bu iþleri yapanpersoneli bile þaþýrtan bir tablo ortaya çýkmýþtýr. Hisseli arazisi bulunan bir vatandaþýnÝmar Durum Belgesi tam 41 aþamadan geçerek hazýrlanmaktadýr.Bu süreç içinde Harita Müdürlüðü’nden söz konusu arazi ile ilgili gereklidokümanlarý almak isteyen Ýmar Müdürlüðü’ndeki raportör, dosyayý- Kendi þefine,- Þef, müdür yardýmcýsýna,- Müdür yardýmcýsý müdürüne,- Müdür, imar kalemine,- Ýmar kalemi harita müdürüne,- Harita müdürü þefine,- Harita þefi harita raportörüne havale etmektedir,- Harita Raportörünce hazýrlanan evrak geliþ aþamalarýndan geriye yaniimar müdür raportörüne gönderilmektedir.Ýþin garip yaný, bu akýþ þemasý çýkarýlana kadar kimse bu evrakýn kaç a-þamadan geçtiðinin farkýnda olmamasýdýr. Çünkü herkes evraký kendisindensonrakine havale etmekte ve daha sonra hangi aþamalardan geçtiði ile ilgilenmemektedir.Ayný belediyenin iki ayrý müdürlüðünde görev yapan iki raportör,birbirlerinden evrak alabilmek için hiyerarþik yapý içinde tüm noktalardanhavale iþlemini geçirmek zorundadýr. “Niçin?” sorusunun cevabý isebelli; “Hep böyle yapýyoruz!” Tabii ki, bu çarpýklýk giderilmiþ ve gereksiz a-þamalara son verilmiþtir. Belediyenin hedefi olan “Tek tuþ ile Ýmar DurumBelgesi”nin hazýrlanabilmesi için iyileþtirme çalýþmalarý devam etmektedir.214214 KAYA, Erol, a.g.e., s.90

Modern Kent Yönetimi - I 189Belediyeler Ýçin Sürekli EðitimBelediyeler, kamu yönetiminin yerel ölçekte örgütlenmesi ile oluþan veyönetim kademesi seçimlerle belirlenen kurumlardýr. Bu sebeple, belediyeüst yönetiminin belediye yönetimi baþta olmak üzere liderlik, yönetim teknikleri,motivasyon, yönlendirme gibi bir yöneticide bulunmasý gereken ö-zellikleri taþýmalarý her zaman mümkün deðildir.Belediye üst yönetimi açýsýndan eðitim özellikle bu gerekçelerle ayrý birönem taþýmaktadýr. Ne yazýk ki, ülkemizde belediye üst yönetimlerine yönelikciddi ve kapsamlý eðitimin verildiði bir kurum faaliyeti söz konusu deðildir.Bu ihtiyacýn karþýlanabilmesi için her belediyenin kendi bünyesi içindeüst yönetimin ihtiyaç duyulan eðitimleri almasýna yönelik çalýþmalar öncelikleyapýlmalýdýr.Belediye üst yönetimi, genellikle iþlerinin çok yoðun olduðu, eðitime zamanayýramadýklarý yönünde þikâyetlerde bulunmaktadýr. Aslýnda bu þikâyetsadece belediyeler için deðil, özel kuruluþlar için de geçerlidir. Bu þikâyetler,eðitimin sanki boþ vakitlerde yapýlmasý gereken bir hobi faaliyeti gibi deðerlendirilmesindenkaynaklanmaktadýr. Halbuki eðitim için harcanan zaman,yöneticinin iþ yoðunluðunun azalmasýný saðlayacaktýr. Buradaki azalmadanmaksat, eðitim dolayýsýyla iþine daha az zaman ayýrmasý deðil, eðitimsayesinde elde ettiði bilgileri kullanarak zamaný daha iyi yönetme, yetki devrive sevk-idare teknikleri sayesinde daha fazla iþi daha kýsa sürede yapabilmebecerisi kazanmasýdýr.Belediye üst yönetimi için var olan þartlar, belediye çalýþanlarý için degeçerlidir. Çünkü, belediye çalýþanlarý da genellikle ya iþleri ile ilgili temeleðitime sahip deðildir ya da aradan geçen zaman içinde yeni geliþmeleri yeterincetakip etmemiþtir.Belediye hizmetleri sýký sýkýya mevzuatla sýnýrlandýrýlmýþ çalýþmalar olduðuiçin, mevzuat bilgisi, belediye çalýþanlarý için çok önemlidir. Oysa ülkemizdemevzuat sürekli deðiþmektedir. Bu deðiþiklikleri takip edemeyençalýþanlarýn da hata yapma olasýlýklarý yükselmektedir.Eðitim, bir ürün ve hizmetin kalitesi açýsýndan çok önemlidir ama özelliklehizmet sektöründe ayrý bir önem taþýr. Çünkü hizmet sektörü teknolojidenziyade çalýþanlarýn emeði üzerine kuruludur. Bunun tabii sonucu olarakda çalýþanlarýn bilgi ve becerileri hizmetin kalitesini doðrudan etkilemektedir.

190 Modern Kent Yönetimi - IBelediyeler de hizmet sektöründe yer almaktadýr. Bu sebeple belediyeçalýþanlarýnýn bilgi ve beceri düzeyleri, belediye hizmetlerinin kalitesindebüyük öneme sahip unsurdur. Buna mukabil, belediyelerin nitelikli elemanlarasahip olma imkânlarý özel sektöre göre daha azdýr. Çünkü belediyelerinsunabildikleri mali imkânlar ile kariyer imkanlarý özel sektöre göre daha sýnýrlýdýr.Belediyelerde sürekli eðitim çalýþmalarýna aðýrlýk verilmeli, bu kapsamdamesleki eðitim, kalite yönetimi, verimlilik ve etkinlik artýrýcý yöntemler,halkla iliþkiler, karar alma-problem çözme-düþünme teknikleri, iletiþim vebenzeri konularda eðitim programlarý düzenlenmelidir.Ölçme ve AnalizBelediyelerde kalite odaklý yönetim anlayýþý doðrultusunda ölçme ve a-naliz iþlemlerine önem verilmesi gerekmekle birlikte, son yapýlan kanun düzenlemeleriile bunlar artýk kanuni zorunluluklar arasýnda da yer almaktadýr.Bu sorumluluklar ilgili yasalarda özetle þu þekilde yer almaktadýr:5018 sayýlý Kanun:Madde 5-g): Kamu idarelerinin mal ve hizmet üretimi ve ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasýnda, ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarakmaliyet-fayda veya maliyet-etkinlik ile gerekli görülen diðer ekonomik vesosyal analizlerin yapýlmasý esastýr.Madde 9: Kamu idareleri, kalkýnma planlarý, programlar, ilgili mevzuatve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceðe iliþkin misyon ve vizyonlarýnýoluþturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarýnýönceden belirlenmiþ olan göstergeler doðrultusunda ölçmek vebu sürecin izleme ve deðerlendirmesini yapmak amacýyla katýlýmcý yöntemlerlestratejik plan hazýrlar.5393 sayýlý Kanun:Madde 38: Belediye baþkanýnýn görev ve yetkileri þunlardýr:……….b) Belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediye idaresininkurumsal stratejilerini oluþturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediyefaaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazýrlamak ve

Modern Kent Yönetimi - I 191uygulamak, izlemek ve deðerlendirmek..5216 sayýlý Kanun:Madde 18-b) Belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediyeidaresinin kurumsal stratejilerini oluþturmak, bu stratejilere uygun olarakbütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazýrlamakve uygulamak, izlemek ve deðerlendirmek..Toplam Kalite Yönetimi çalýþmalarý kapsamýnda yaygýn olarak kullanýlankimi problem tespit, çözüm bulma ve analiz yöntemleri þunlardýr:a. Beyin FýrtýnalarýBeyin fýrtýnasý tekniðinde amaç kýsa zamanda çok sayýda fikir üretiminingerçekleþtirilmesidir. Bu sebeple, deðerlendirme ve geliþtirme için bir sorunaçok sayýda çözüm bulma tekniði olarak 215 tanýmlanmaktadýr.Beyin fýrtýnalarý tekniðinde genel kurallar þunlardýr:* Serbest Ortam: Toplantý, katýlýmcýlarýn rahat edebilecekleri bir ortamdadüzenlenmelidir. Bu sebeple, meclis odasý, encümen odasý gibi mekanlaryerine mümkünse kurum dýþýnda, deðilse kurumun en rahat edilebilecek birodasýnda toplantý düzenlenmelidir.* Deðerlendirme Yasaðý: Toplantýda ortaya atýlan hiçbir fikrin eleþtirisive deðerlendirilmesi yapýlamaz. “Daha önce bunu uyguladýk”, “bu iþe yaramaz”,“tecrübelerime dayanarak söylüyorum ki…” ve benzeri her türlü deðerlendirmeyasaktýr.* Maksimum Fikir: Ortaya atýlan fikirlerin uygulanabilirliði, sýhhati ne olursaolsun bakýlmaksýzýn, önemli olan en fazla sayýda fikrin elde edilmesidir.* Fikirden Fikir Üretme: Katýlýmcýlar, bir baþka katýlýmcýya ait fikri geliþtirerekdaha farklý fikirler üretme çabasý da sergilemelidir.* Oturum Düzeni: Katýlýmcýlar, birbirlerinin yüzlerini görecek biçimdeoturmalýdýr.* Fikirlerin Yazýlmasý: Katýlýmcýlarýn önerdiði her fikir, herkesin görebileceðibiçimde yazýlmalýdýr. Bu iþ için büyükçe bir yazý tahtasý veya büyükebatta kâðýtlar kullanýlabilir.215 DEMMER, K.H. ve Diðerleri, Yeni iþletme Yönetimi Teknikleri, Aydýn Matbaasý, Ankara 1978, s.114

192 Modern Kent Yönetimi - IUygulama Aþamalarý* Problemin Alt Baþlýklarýnýn Tespiti: Seans baþlamadan önce, yöneticiproblemi belirtir. Problemin kaynaklarýnýn neler olabileceði konusundaherkes fikrini söyler. Bu konulardan hangilerinin daha önemli olduðunun tespitiiçin oylama yapýlýr ve en fazla oy alan konudan baþlamak üzere çözümönerilerinin ortaya konmasý istenir. Örneðin, konu Ýmar Durum Belgesi vermesüresinin uzunluðu ise, bu problemin nedenleri þunlar olabilir.- Eleman yetersizliði,- Elemanlarýn teknik bilgi yetersizliði,- Ýþ süreçlerindeki problemler,- Gereksiz formaliteler,- Plan paftalarýnýn yersizliði veya ulaþýmda zorluklar,- Baþvuru sahibinin getirdiði evraklardaki eksiklikler, vb.* Çözüm Önerileri:* Çözüm Önerilerinin Tespiti: Problemin kaynaklarýndan olduðu tespitedilen konulardan, deðerlendirilmeye alýnmasýna karar verilenlerin her biri i-çin ayrý ayrý çözüm önerileri istenir. Öneriler, hiçbir deðerlendirmeye tabi tutulmadankaydedilir.* Önerilerin Deðerlendirilmesi: Öneri kayýtlarý çoðaltýlarak katýlýmcýlaradaðýtýlýr. Katýlýmcýlar, önerileri deðerlendirmeye tabi tutarak, önemli veuygulanabilir gördüklerini iþaretlerler. Her katýlýmcýnýn önerilerden en az%10’unu iþaretlemesi istenir. Tüm katýlýmcýlarýn deðerlendirmeleri toparlanýrve en fazla iþaretlenen öneriden baþlayarak, öneri sýrasýna göre listelenir.* Önerilerin Uygulanmasý: Beyin fýrtýnasý seanslarýndan maksat birproblem hakkýnda olabilecek her çözüm önerisinin tespitidir. Elde edilen ö-neriler, uygulama konumundaki kiþi veya birimlere bildirilir. Bu kiþi veya birimlerönerilerin uygulanabilirliði üzerinde çalýþmalarýný yaparlar.Örnek: Pendik Belediyesi’nde Ýmar Durum Belgesi’nin verilme süresininuzunluðu konusunda beyin fýrtýnasý seansý düzenlenmiþtir. Bu seanstaproblemin kaynaklarý olarak 59 problem tespit edilmiþtir. Bu problemlerinbazýlarý þunlardýr:

Modern Kent Yönetimi - I 193- Planlarýn sayýsallaþmamýþ olmasý,- Baþvuru dilekçelerindeki eksiklikler,- Ýmar ve yazý iþleri kalemlerinin ayrý olmasý,- Havale iþlemlerinin fazlalýðý,- Harçlarýn Ýmar Müdürlüðü’nde deðil, Hesap Ýþleri Müdürlüðü’nde tahsiledilmesi,- Ozalit çekimlerinin dýþarýda yapýlmasý,- Raportörlerin iþlerini aksatmalarý,- Ýmar Kalemi’nin, Durum Ruhsat Þefliði kaleminden ayrý olmasý,- Personelin teknik ve mevzuat bilgi yetersizliði,- Paftalarýn eski olmasý,- Bilgisayar kullanýcýlarýnýn yetersizliði,- Elemanlarýn iþe devamsýzlýðý,- Ýmar arþivinde bilgisayar sisteminin bulunmamasý,- Müdürlükler arasý koordinasyon bozukluðu,- Hisseli imar durumlarý,- “Borcu Yok” evrakýnýn müdürlükler arasý dolaþým süresi,- Ýmar Müdürlüðü’ndeki bilgisayar yetersizliði.Yukarýda bir kýsmý örnek olarak gösterilen 59 problem kaynaðý tespit e-dildikten sora, katýlýmcýlardan en önemli gördüklerini iþaretlemeleri istenmiþve þu problemler daha önemli görülmüþtür.- Personelin teknik ve mevzuat bilgi yetersizliði,- Bilgisayar kullanýcýlarýnýn yetersizliði,- Ýmar Kalemi’nin, Durum Ruhsat Þefliði Kalemi’nden ayrý olmasý,- Baþvuru dilekçelerindeki eksiklikler.

194 Modern Kent Yönetimi - IBelirlenen bu kaynak problemlerin çözümü için önerilerin geliþtirilmesiseansý baþlatýlmýþ ve toplam 180 öneri elde edilmiþtir. Elde edilen önerilerkatýlýmcýlar tarafýndan önem sýrasýna göre iþaretlenmiþ ve sonuçlar Ýmar Müdürlüðü’neve ilgili baþkan yardýmcýsýna iletilmiþtir. Önerilerin bir kýsmý dahasonra uygulanmýþ ve Ýmar Durum Belgesi verme iþlemlerinde önemli süreazalmasý yaþanmýþtýr.b. Ýþ Akýþ ÞemalarýHerhangi bir sürecin tüm aþamalarýnýn gösterildiði þemalardýr. Bu þemalarsayesinde süreci bir bütün olarak görmek mümkündür.Ýþ akýþ þemalarý, bir sürecin tüm aþamalarýný gösterdiði için, süreci birbütün olarak görmemizi saðlayacaktýr. Ýþ akýþ þemalarýndan süreç iyileþtirmeçalýþmalarýnda yoðun olarak yararlanýlmaktadýr. Çünkü þemadaki her adým i-çin gereken süre ölçüldüðünde, bu sürecin toplam ne kadar zamanda yapýlabileceðide ortaya çýkmaktadýr. Ayrýca, her aþama incelemeye tabi tutulur.Gerçekten bu aþamaya gerek var mýdýr? Eðer yoksa, bu aþamayý kaldýrabiliriz.Ama kaldýrdýðýmýzda ne fayda elde edeceðiz. Örneðin, müdür yardýmcýsýnýnonayýný kaldýrýrsak ne olur? Eðer önemli bir zaman kazancýmýz varsa vebu onayýn yokluðu kaliteyi etkilemeyecekse ve hukuki bir zaruret de yoksakaldýrýlabilir.Ýþ akýþ þemalarýnýn paralelinde bir de iþ takip formu hazýrlanmalýdýr. Buform sayesinde bir iþin hangi aþamada týkandýðýnýn tespiti mümkün olacaktýr.Pendik Belediyesi Satýnalma Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanan doðrudanteminler için süre öngörümü yandaki gibidir.Bu tablo doðrudan alým iþlemlerindeki gereken süreyi göstermektedir.Bu tablo, belediye doðrudan alým iþlemlerinin öngörülen sürede yapýlýp yapýlmadýðý,yapýlmadý ise hangi aþamalarda aksamalarýn olduðu konusundabizlere bilgi verecektir.c. Sebep Sonuç DiyagramýSebep Sonuç Diyagramý problem çözme ve proses geliþtirmede çalýþma takýmlarýnýnen önde gelen yardýmcýlarýndan birisidir. 216 Problem kaynaklarýnýngruplandýrýlarak, her grubun alt nedenlerinin belirlenerek tablolaþtýrýlmasýdýr.Ortaya çýkan þekil balýk kýlçýðýný andýrdýðý için ‘Balýk Kýlçýðý’ denilmektedir.216 TAPTIK, Yýlmaz, KELEÞ, Özgül, Kalite Savaþ Araçlarý, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1998, s.69

Modern Kent Yönetimi - I 195Sýra No Öngörülen Süre Tarih1 Talep Formu ve ekleri Geliþ tarihi2 Personel Görevlendirme Yazýsý Ayný gün3 Yaklaþýk Maliyet Hesap Cetveli 3 gün4 Kamu Ýhale Kanunu 001.0 Ýhale Onay Belgesi 1 gün5 Ýhale Yetkilisinin Onayý 1 gün6 Tip Ýdari Sözleþme Ayný gün7 Muayene ve Kabul Komisyonu Tutanaðý 3 gün7-a Geçici Kabul Tutanaðý Ayný gün8 Fatura Ayný gün9 Ayniyat Tesellüm Pusulasý 1 gün10 Ýhale Süreci Ýþlemlerinin Yeraldýðý ÝþlemDosyasýnýn (gölge dosya) hazýrlanmasý 1 gün11 Dosyanýn Hesap iþleri MüdürlüðüneGönderilmesiAyný gün12 Doðrudan Temin Kayýt Bilgi FormununDoldurulmasýAyný günTOPLAM SÜRE10 günd. Pareto AnaliziSorunlara neden olan öðelerin önem derecelerine göre sýralanarak, alýnacakkarþý önlemlerin hangi nedenlere yönlendirilmesi gerektiði konusundayardýmcý olan etkili bir araçtýr. 217 Konu hakkýndaki problem nedenleri tespitedilerek sýnýflandýrýlýr ve çubuk grafik kullanýlarak tablolaþtýrýlýr.Örnek:Ödemeler Dengesi ProblemiSorunlar:Asfalt:15 (%24)Kanal:4 (%7)Konteyner isteði: 22 ((35)Sosyal yardým:13 (%21)Oyun217 ÖZVEREN, Mina, Toplam Kalite Yönetimi, Alfa Yayýnlarý, Ýstanbul 1997, s.216

196 Modern Kent Yönetimi - IEðer konteyner talebi karþýlanabilir ise vatandaþ taleplerinin %35’i, bu talebinyaný sýra asfalt talebi de karþýlanabilir ise %59’u karþýlanmýþ olacaktýr.e- Kontrol ListeleriAslýnda çok basit ama çok önemli olmasýna raðmen ihmal edilen bir teknik,kontrol listeleridir. Kontrolü yapýlan iþlemde bulunmasý gereken hususlarýnbelirtildiði ve kontrol aþamasýnda bu hususlarýn denetlenmesini saðlayanbir yöntemdir.Örnek: Ýmar DurumuSon Kontrol ListesiBaþvuru dilekçesiTapuKimlik fotokopisiHarç makbuzuPlan ÖrneðiGölge dosyaRaportör imzasýÞef onayýXxxxxxxXf. 3MU TekniðiHatalarýn, problemlerin sebeplerini a-raþtýrýrken kontrolü yapýlmasý gereken üçtemel nedenin varlýðýný sorgulama tekniðidir.Bunlar Mari, Muda ve Mura yani “aþýrýyüklenme”, “israf” ve “sapma”dýr. Herhangibir probleme bu temel nedenlerdenyaklaþmak, problemin nedenlerinin dahakolay bulunmasýný saðlayacaktýr.Örnek: Ýmar Durum Belgesi vermedesüre uzunluðu.Aþýrý Yüklenme: Ýmar Durum Belgesiverme iþlemlerinde aþýrý yüklenme var mýdýr? Örneðin, bu iþi yapmakla görevliiki raportör varsa, biri iþini yeterli kalitede yapmadýðý için iþler süreklidiðer raportöre gönderiliyor olabilir. Bu durumda ikinci raportör aþýrý yüklenmeproblemi yaþayacaktýr.Ýsraf: Ýþin yapýlmasý aþamalarýnda gereksiz iþ ve iþlemler var mýdýr? Örneðinbirimlerin tüm kademelerinde havale iþlemi yapýlmasýna gerek var mýdýr?Sapma: Ýþin yapý süresi konusunda hedeften sapma var mýdýr? Bu sorgulama,Ýmar durum Belgesi verme iþinin her aþamasý için ayrý ayrý ele alýnmalýdýr.Örneðin, Harita Müdürlüðü’nden istenen evraklarýn Ýmar Müdürlüðü’negeliþ süresinde önemli sapmalar yaþanýyor olabilir. Bu da sonuçta ÝmarDurum Belgesi verme iþleminin süresini artýracaktýr.g. 5N TekniðiProblemin asýl nedenini bulana dek geriye doðru beþ sefer “Neden?” sorusununsorulmasý yöntemidir. Örnek;

Modern Kent Yönetimi - I 1971. Soru: Ýmar Durum Belgesi neden uzu sürede hazýrlanmaktadýr?1. Cevap: Havale iþlemleri çok fazla olduðu için.2. Soru: Havale iþlemleri neden çok fazla?2. Cevap: Ýþlemler müdür, müdür yardýmcýsý ve þef kontrolünden geçiyor.3. Soru: Neden hepsinin kontrolünden geçiyor?3. Cevap: Herhangi birinin imzasý olmadýðýnda belge geçersiz oluyor.4. Soru: Neden geçersiz oluyor?4. Cevap: Yetki devri yapýlmadýðý için.5. Soru: Neden yetki devri yapýlmýyor?5. Cevap: ?????????Beþinci cevap, problemin temel sebeplerinden birisidir. Geriye doðrusorgulama sayesinde problemin temel nedenleri tespit edilebilmektedir.h. 3M, 1Ý, 1B TekniðiBir problemin sorgulanmasý esnasýnda hatanýn sebebi olabilecek 5 temelsebebi var olup olmadýðýnýn incelenmesidir.“3M”, makine, malzeme ve metot, “i” insan ve “B”, bilgi kelimelerininbaþ harflerini temsil etmektedir.Örnek: Ýmar Durum Belgesi verme süre fazlalýðý.Ýnsan: Ýþ kaytarma, devamsýzlýk, sorumsuzluk, motivasyon eksiði, elemanyetersizliði gibi problemler var mý?Bilgi: Çalýþanlarýn bilgi seviyeleri yeterli mi? Ýþ ve iþlemlerle ilgili kimin,kiminle, nasýl irtibata gireceði, gerekli evraklarý nereden nasýl temin e-deceði gibi konularda bilgi yetersizliði var mý?Malzeme: Kullanýlan paftalar yeterli mi? Bilgisayar donanýmý yeterli mi? vb.Makine: Örnek problemimizde makine kullanýlmamaktadýr. Ama konumuzasfalt serim iþi olsa idi, kullanýlan makinelerin kapasiteleri sorgulanabilirdi.

198 Modern Kent Yönetimi - IMetot: Ýþin yapýmýnda uygulanan metodlar yeterli mi? Evrak üzerindentakip yerine elektronik ortama geçilse verim artar mý?ý. 5N, 1K TekniðiGazetecilerin çok sýk kullandýðý bu teknik bir konuda yapýlacak çalýþmalardamutlaka bulunmasý gereken bilgileri içerir. “K”, kim; “5N” ise, ne, nerede,ne zaman, nasýl, niçin kelimelerinin baþ harfleridir.Örnek: Bir memurun amirine hakareti.Kim: A memuru ve amiri B.Ne: Memurun amirine hakareti.Nerede: Amirinin bürosunda.Ne zaman: ../../…. tarihinde.Nasýl: Hakaret ve tehdit içeren ifadeler kullanýlarak.Niçin: Amiri tarafýndan iþe geç geldiðinden dolayý savunma istenmesi.Toplam Kalite Yönetimi kapsamýnda bu örneklerin dýþýnda daha birçokyöntem ve teknik kullanýlabilirse de, çalýþmamýzýn hacmini artýracaðý için sadecebu örneklerle yetinilmiþtir.Toplam Kalite Yönetimi veBelediyenin Misyonu-Vizyonua. Misyon: Misyon basit bir þekilde, “iþletmemiz nedir?” ve “uzun dönemdeneyi gerçekleþtirmeye çalýþacaktýr?” sorularýnýn cevabýnýn verilmesidir.218 Misyon, örgütün kiþiliði, kimliði ve varlýk nedenidir. 219 Ve kuruluþunvarlýk sebebi, yani “niçin?” sorusuna verdiði cevaptýr.Belediyelerin misyonu aslýnda kuruluþ kanunlarýnda belirtilmiþtir.1580 sayýlý Belediye Kanunu’na göre, “belediye, beldenin ve belde sakinlerininmahalli mahiyette müþterek ve medeni ihtiyaçlarýný tanzim ve tesviyeile mükellef hükmi bir þahsiyettir”(Madde 1) biçiminde ifade edilmiþ idi.218 GÜMÜÞ, Mustafa, Yönetimde Baþarý için Altýn Kurallar, Alfa Basým Yayým, Ýstanbul 1999, s.199219 YURTSEVEN, Rýdvan, Stratejik Yönetim Sürecinde Misyon Kavramý, http://www.merih.net

Modern Kent Yönetimi - I 1995393 sayýlý Belediye Kanunu’na göre ise “belediye, belde sakinlerininmahalli müþterek nitelikteki ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere kurulan ve kararorganý seçmenler tarafýndan seçilerek oluþturulan, idari ve mali özerkliðe sahipkamu tüzel kiþisi”dir. (Madde 3)Bu durumda bir belediyenin misyonu, belde halkýnýn mahalli mahiyetteihtiyaçlarýný karþýlamaktýr. Pendik Belediyesi’nin misyonu þudur: Pendik’inkentsel geliþim seviyesini ve Pendik halkýnýn yaþam kalitesini sürekli artýrmak.b. Vizyon: Vizyon, bir örgüt için realist, güvenli, çekici bir gelecektir.Ýnsan gruplarý tarafýndan benimsenen bir idealdir, bir ümittir. 220 Daha açýk birifade ile vizyon; kuruluþun “ne olmak istiyoruz” sorusuna vereceði cevaptýr.Vizyon kelimesinin Türkçemizdeki en yakýn karþýlýðý “ufuk” kelimesidir.Dolayýsýyla vizyon, ileriyi görme gücüdür. 221Vizyon kuruluþun geleceðini sembolize eder. Kuruluþun uzun vadede neleriyapmak istediðinin güçlü bir anlatýmýdýr. Vizyon bir kuruluþun farklý birimleriarasýnda birleþtirici bir unsurdur. Bundan dolayý, birçok iþlevi yerinegetiren kuruluþlarda daha da önemli bir role sahiptir.Pendik Belediyesi tarafýndan belirlenmiþ vizyon þudur: “Belediyecilikteöncü ve örnek olmak.”Yönetim, belediyenin misyon ve vizyonunu belirledikten sonra, bu misyonauygun olmak þartýyla belirlenen vizyona nasýl ulaþýlacaðýnýn da planlamasýnýyapmasý, çalýþma ilkelerini belirlemesi gerekmektedir.c. Ýlkeler: Ýlkeler, kuruluþun temel deðerlerinin bir ifadesidir. Kurumsaldeðerleri, yönetim biçimini ve kurumsal davranýþ kurallarýný ifade eder. Þeffaflýk,eþitlik, katýlýmcýlýk, ahlaki deðerler ve kalite anlayýþý ilkelere örnek o-larak verilebilir.Bir belediye için ilkeler aþaðýdaki gibi belirlenebilir:Ýlke: Belediye hizmetlerinde vatandaþ memnuniyeti esastýr.Ýlke: Belediye, tüm iþ ve iþlemlerinde mevzuata, kalite hedeflerine vevatandaþ memnuniyetine uygun olarak çalýþýr.220 GÜMÜÞ, Mustafa, a.g.e., s.350221 KOVANCI, Ahmet, Toplam Kalite Yönetimi, Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul 2001, s.57

200 Modern Kent Yönetimi - IÝlke: Belediyenin her türlü iþ ve iþlemlerinde þeffaflýk esastýr.Ýlke: Hiçbir ayrým gözetilmeksizin belde sakinlerinin belediye hizmetlerindenyararlanmaya, belediye karar ve faaliyetlerine katýlmaya haklarý vardýr.Ýlke: Kentsel geliþimde sürdürülebilirlik temel yaklaþýmýmýzdýr.Pendik Belediyesi’nin ilkeleri þunlardýr:- Karar alma, uygulama ve eylemlerde: Þeffaflýk ve açýklýk.- Hizmetlerin temin ve sunumunda yerindelik ve ihtiyaca uygunluk prensibindenhareketle etkinlik.- Nitelikli üretken ve rasyonel yöntemlerle verimlilik.- Temel insan hak ve özgürlükleri çerçevesinde sosyal belediyecilik.- Yerel demokrasiyi güçlendiren vatandaþ-belediye-çalýþanlar iþbirliði i-le katýlýmcýlýk.- Karar alma, uygulama ve hizmette tarafsýzlýk ve hukuka uygunluk.- Hizmetlerde kalite ve vatandaþ memnuniyeti.- Kent ve kentli için sürdürülebilir kalkýnma.- ARGE ve eðitim çalýþmalarýna öncelik vermek.- Diðer kurum, kuruluþ ve sivil toplum kuruluþlarý ile koordinasyon.d. Amaçlar/Hedefler: Kurumun çalýþmalarýnda neleri gerçekleþtirmeyiamaçladýðý ve bu amaçlar çerçevesinde ulaþmak istediði hedefleri ifade etmektedir.Pendik Belediyesi kendisine 7 amaç ve bu amaçlara ulaþmak için gerçekleþtirmeyeçalýþtýðý hedefleri aþaðýdaki gibi belirlemiþtir.AMAÇ-1: Katýlýmcý Yönetim Anlayýþýný Geliþtirmek ve Kent HukukunuOluþturmakHedefler:Pendik halkýnýn, Pendik’le ilgili karar ve uygulamalara katýlýmý için gerekliçalýþmalarýn yapýlmasý ve etkin bir þekilde yürütülmesi.

Modern Kent Yönetimi - I 201Kent konseyinin etkinliðinin arttýrýlmasý.Kamu, özel ve tüzel kurum ve kuruluþlar arasý iþbirliði ve koordinasyonugeliþtirmek suretiyle tüm yerel hizmetlerin etkin sunumunu saðlamak.Gönüllülerin belediye hizmetlerine katýlýmýný saðlamak.Kentlilik bilincinin ve kent kültürünün yaygýnlaþtýrýlmasýna yönelik çalýþmalaryapýlmasý.AMAÇ-2: Kent Ekonomisinin Geliþtirilmesine Katkýda BulunmakHedefler:Kent markasýnýn oluþturulmasýna yönelik çalýþmalarýn yürütülmesi.Yerel kalkýnma çalýþmalarýnýn etkin bir þekilde yürütülmesi.Ulusal ve uluslararasý tanýnmýþlýðýn arttýrýlmasýný saðlamak.Yerel aktörlerin yapabilirlik kapasitesinin geliþtirilmesine yönelik eðitimçalýþmalarýnýn yapýlmasý.Vizyon projelerle istihdamý saðlamak.AMAÇ-3 : Etkin Belediye YönetimiHedefler:Belediye mali yapýsýnýn güçlendirilmesi.Ýnsan kaynaklarýnýn geliþtirilmesi.Kurumsal yönetimin ve iletiþimin geliþtirilmesi.Zabýta hizmetlerinin etkinliðini artýrarak huzurlu bir kent oluþmasýnakatkýda bulunmak.Kaçak yapý ve gecekondu ile etkin mücadelenin saðlanmasý.AMAÇ-4: Altyapý ve Ulaþým Sisteminin Modern Kent Ýhtiyaçlarýný KarþýlamasýHedefler:Saðlýklý ve sürdürülebilir kentleþmenin saðlanmasý için gerekli altyapýnýnuluslararasý standartlarda tamamlanmasý.

202 Modern Kent Yönetimi - IAraçlarýn deðil, insanlarýn ulaþýmýnýn esas alýnmasýna yönelik çalýþmalarýnyapýlmasý.Pendik havza alanýndan koruma ve kullanma dengesi gözetilerek etkinbir þekilde yararlanmak.Yapýlaþma ve sosyal donatý yönünden daha yaþanabilir bir Pendik içinuygun kentsel dönüþümleri projelendirmek.Afetlere yönelik çalýþmalarýn sürdürülmesi.Pendiklilere hizmet edecek tesislerin ve hizmet binalarýnýn yapýmý, bakýmýve onarýmýnýn saðlanmasý.AMAÇ-5: Sosyal Belediyecilik Anlayýþýnýn GeliþtirilmesiHedefler:Sosyal yardým konularýnýn tespit edilerek, yardýma muhtaçlarýn desteklenmesi.Sosyal güçsüzlerin ve dezavantajlý kesimlerin toplum hayatýna kazandýrýlmasýve yaþam kalitelerinin yükseltilmesi.Sosyal, kültürel ve bilimsel amaçlý etkinlikler düzenlemek.AMAÇ-6: Eðitim ve Kültürel Faaliyetlerin ArttýrýlmasýHedefler:Yerel ve küresel deðerlerin saðlýklý entegrasyonunu saðlamýþ, kültür–sanatzenginliðine sahip bir kent oluþturmak.Kültürel tesisleþmeye aðýrlýk verilmesi.Ulusal ve uluslararasý kültürel etkinliklerin düzenlenmesi.Pendiklilerin denizle buluþturulmasýna yönelik etkinliklerin düzenlenmesi.Pendik’in eðitim seviyesinin ve kalitesinin yükseltilmesine yönelik çalýþmalarakatkýda bulunmak.Çocuklarýn ve gençlerin bedensel ve zihinsel geliþimine katkýda bulunmak.AMAÇ-7: Çevre ve Saðlýk Bilincinin Geliþtirilmesi

Modern Kent Yönetimi - I 203Hedefler:Saðlýklý bir kent için çevre bilincini geliþtirmek.Temizlik ve geri dönüþüm hizmetlerinin yürütülmesi.Kiþi baþý aktif yeþil alanýn arttýrýlmasý, fonksiyonel kullanýmýn temini,geliþtirilmesi ve korunmasýný saðlamak.Çevre ve toplum saðlýðýna uygun iþletme sayýsýný artýrmak.Ýnsanlara hayvan sevgisi kazandýrýlmasý ve hayvanlardan insanlara bulaþanhastalýklarýn kontrol altýna alýnmasý ve önlenmesini saðlayýcý çalýþmalardabulunmak.Halk ve personel saðlýðýna yönelik çalýþmalarý yapmak.Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi’ne Geçiþ SüreciBelediye bünyesinde Toplam Kalite Yönetimi’ne geçilmesi bir süreç iþidirve bu sürecin doðru yönetilmesi gerekmektedir. Her belediyenin kendineözgü þartlarý bulunduðu için bu süreçle ilgili sabit bir model oluþturulmasýmümkün deðildir. Buna mukabil, bu sürecin temel aþamalarý vardýr. Dolayýsýyla,bir belediyede Toplam Kalite Yönetimi’ne geçiþ sürecinin temel aþamalarýnýaþaðýda belirtildiði gibi formatlaþtýrmak mümkündür.1. Aþama: Üst Yönetimin KararlýlýðýBelediyede Toplam Kalite Yönetimi’ne geçilmesi stratejik bir karardýrve dolayýsýyla önemli bir deðiþim sürecinin baþlamasý demektir. Bir deðiþiminbaþarýsýnýn en önemli þartý ise lider kadronun kararlýlýðýdýr.Belediye üst yönetiminin öncelikle Toplam Kalite Yönetimi yaklaþýmýnýöðrenmesi ve benimsemesi gerekmektedir.Üst yönetimin kararlýlýðý sadece ifadelerle kalmamalý, tavýrlarýna ve yönetmebiçimine de yansýmalýdýr. Karar alýrken kimseye danýþmayan, fikirleresaygý göstermeyen, insanlarý motive etmeyen bir liderin Toplam KaliteYönetimi’ni benimsediðini ve bu modelin kurumda uygulanmasý için gereklidesteði vereceðini ifade etmesinin hiçbir inandýrýcýlýðý olmayacaktýr.2. Aþama: Çalýþma Ekibinin BelirlenmesiDeðiþim sürecini yönetecek, TKY anlayýþýnýn belediyeye uyarlanmasý i-

204 Modern Kent Yönetimi - Için gerekli araþtýrma ve çalýþmalarý yürütecek bir ekibin görevlendirilmesigereklidir.Belirlenen ekibin TKY felsefesi, TKY bünyesinde kullanýlan tekniklerkonusunda yeterli eðitimi almasý saðlanmalýdýr.3. Aþama: Mevcut Durumun BelirlenmesiBelirlenen yürütme ekibi tarafýndan belediyenin yaptýðý ve yapmasý gerekeniþler, bu iþleri yapým biçimi, örgütlenme yapýsý, yönetim sistemi, iletiþimsistemi, personelin yeterlilik düzeyi, belediyenin tabi olduðu mevzuatýngenel çerçevesi gibi konularda mevcut durumun belirlenmesi gereklidir.4. Aþama: Metod BelirlemeYürütme ekibi, belediyenin durumu ve TKY yaklaþýmýný dikkate alarak,belediye için uygulanabilir bir kalite ve verimlilik geliþtirmek, kalite bilinciniartýrmak, katýlýmý saðlamak, sürekli iyileþtirme çalýþmalarýný yürütmek,müþteri memnuniyetini saðlamak için uygulanabilir bir model oluþturmalýdýr.Bu model, belediye üst yönetimine sunulmalý ve son þekli verilmelidir.5. Aþama: Belediye Çalýþanlarýnýn BilgilendirilmesiToplam Kalite Yönetim felsefesi, bu yönetime geçiþ süreci ve uygulanacakmodel ile ilgili olarak belediye çalýþanlarýna yönelik kademe kademe genelbilgilendirme çalýþmalarý yapýlmalýdýr.6. Aþama: Birimlerden Uygulayýcý YetiþtirmeHer birimden, birimin iþ yoðunluðuna göre bir veya daha fazla sayýdaçalýþan belirlenmeli ve bunlara Toplam Kalite Yönetim felsefesi ve uygulanacakmodel ile ilgili olarak ayrýntýlý eðitim verilmelidir.7. Aþama: Belediye Vizyon, Misyon ve Politikalarýnýn BelirlenmesiBelediye yönetimi, tüm yönetim kademelerinin de görüþ ve önerilerini a-lýp, belediyenin misyon, vizyon ve politikalarýný belirlemeli ve ilan etmelidir.8. Aþama: Kurumun bütünsel olarak, birimlerin de kendi içlerindeki iþ a-kýþ þemalarý belirlenmelidir.9. Aþama: Ýþ analizleri yapýlmalýdýr. Ýþ Analizi, bir iþin unsurlarý ile onunçeþitli faktörler bakýmýndan içinde bulunduðu durumu ve öteki iþlerden fark-

Modern Kent Yönetimi - I 205lýlýðýný ortaya koyan bilimsel ve teknik bir çalýþmadýr. Diðer bir deyiþle iþ a-nalizi bir iþin içeriðinin, gerekliliklerinin niçin ve nasýl yapýldýðýnýn, saptanmasýiþlemi olarak tanýmlanabilir. 22210.Aþama: Görev tanýmlarýnýn hazýrlanmasý: Görev tanýmý, iþ sahibininsorumluluðundaki iþlerin neler olduðunu, bu iþleri nasýl ve hangi koþullar altýndagerçekleþtirdiðini ve yapýlýþ amacýný ifade eden dokümanlardýr. Büyükölçüde kabul görmüþ görev tanýmý kapsamýnda görev ünvaný, gerçekleþtirilengörevler, görevin ayýrt edici özellikleri, çevresel koþullar ve iþ sahibinin yetkive sorumluluklarý baþlýklarý yer almaktadýr.11.Aþama: Ýletiþim modelinin oluþturulmasý: Belediyede her kademedebirimler arasýnda ve birimlerin kendi içlerinde etkin iletiþim saðlanabilmesiiçin iletiþim modeli oluþturulmalýdýr.12.Aþama: Kalite el kitabýnýn hazýrlanmasý: Belediyedeki kalite yönetimsisteminin temel iþleyiþini anlatan bir doküman hazýrlanmalýdýr.13.Aþama: Ýyileþtirme çalýþmalarýnýn baþlatýlmasý: Birimlere, süreçlere,çalýþanlara, çalýþma koþullarýna yönelik, temel amacý daha etkin, verimli vekaliteli hizmet sunmaya yönelik iyileþtirme çalýþmalarý baþlatýlmalýdýr. Bu a-maçla kalite çemberleri, proje ekipleri oluþturulmalýdýr. Personelin görüþ veönerilerini elde edebilmek için de öneri modeli uygulamaya konmalýdýr.14.Aþama: Deðerlendirme-kontrol çalýþmalarý: Belediyede kurulan kaliteyönetim sisteminin iþleyiþi, geliþmeler, aksamalar ve iyileþtirme-geliþtirmeyeyönelik çalýþmalar yapýlmalýdýr. Bu amaçla problem çözme, analiz vebenzeri teknik çalýþmalar yapýlmalýdýr.Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi UygulamasýnýnSonuçlarýToplam Kalite Yönetimi’nin ana unsurlarý üzerine bina edilmiþ bir yönetimanlayýþý, belediyelerin görevlerini etkin ve verimli biçimde gerçekleþtirmelerine,hizmetlerinde üstün kalite seviyesine ulaþmalarýný ve bu seviyelerinisürekli geliþtirmelerine imkan saðlayacaktýr. Çünkü Toplam Kalite Yönetimianlayýþýna dayalý bir yönetim yapýlanmasý ve icraatý belediyelerde þuolumlu sonuçlarý saðlayacaktýr.* Yaþadýðýmýz çað hýzlý deðiþim çaðýdýr. Esnek yapýsý, sürekli eðitim ve222 http://www.insankaynaklari.com

206 Modern Kent Yönetimi - Iiyileþtirmeye verdiði önemle belediyelerin deðiþimi yakýndan takibi ve bunagöre kendi konumunu adapte etme imkâný saðlayacaktýr.* Yönetici ve çalýþanlarýn kurumun baþarýsý için gönüllü katýlýmýnaimkân tanýdýðýndan bu kiþilerin yeteneklerini iþlerine aktarabilme ve el birliðiile zorluklarý aþmalarýný saðlayacaktýr.* Toplam Kalite Yönetimi hedeflere dayalý bir yönetim anlayýþýný gerektirdiðiiçin çalýþmalarýn belli amaca yönelik ve tutarlý olmasýna imkan verir.* Belediye örgütünün disiplinli, planlý ve düzenli çalýþmasýný saðlar.* Takým çalýþmalarýný yaygýnlaþtýracaðý için iç iletiþimi artýrýr ve bireyselliði,bireyler arasý çatýþmayý asgariye indirir.* Problemlerin çözülmesinde bilimsel ve objektif metotlarýn kullanýlmasýnýgerektirir.* Faaliyetlerin kontrol altýnda olmasýný saðlar.* Belediye hizmetlerinde bürokrasiyi azaltacaðýndan kamu kurumlarýnýntipik problemi olan hantallaþmayý önler.* Hizmetlerde kalite ve verimlilik artýþýný beraberinde getireceðindendüzenli kentleþme ve huzurlu toplum inþasýnda önemli aþamalar kat edilebilir.* Toplam Kalite Yönetimi mevzuata uygun çalýþmayý gerektirdiðindeniþlerin yasal çerçevede devamýný kolaylaþtýrýr.* Toplam Kalite Yönetimi vatandaþýn sosyo-kültürel deðerlerinin göz ö-nüne alýnmasýný gerektirdiði için yapýsal uyumsuzluk problemlerinin çözümünükolaylaþtýrýr.SonuçToplumsal hayatýmýzýn önemli bir kurumu olan ve varlýk sebebi toplumunyerel nitelikli ihtiyaçlarýný karþýlamak olan belediyelerimizde kalite veverimlilik artýþýnýn büyük önemi bulunmaktadýr. Tüm kamu kurumlarýnda olduðugibi belediyelerde de kalite ve verimlilik artýþý konusunda yoðun çalýþmalarbulunmaktadýr.Belediyelerin kamu kurumu olmalarý sebebi ile Toplam Kalite Yönetimi

Modern Kent Yönetimi - I 207gibi iþletme yöntemlerinin uygulanabilirliði konusunda tartýþmalar bulunmaktaise de, uygulamada baþarýlý sonuçlar alýndýðý da meydandadýr. Her nekadar belediyeler kar amaçsýz kuruluþlar ise de, sonuçta her iþletme amaçlarýnaulaþmak için vardýr. Özel sektörde amaç kar iken, kamu kurumlarýnda datoplumun ihtiyaçlarýný karþýlamaktýr. Toplam Kalite Yönetimi ve benzeri tekniklerinamacý da iþletmelerin amaçlarýna en etkin biçimde ulaþmasýný saðlamaktýr.Belediyelerimizin baþarýlý, etkin ve verimli olmalarý için toplumun deðiþentaleplerine ve yeni yönetim anlayýþýna göre organize olmalarý gerekmektedir.Bunun için TKY hem toplumun deðiþen taleplerini karþýlamak, hem debelediye yönetiminde gerekli etkinliði saðlamak için uygun bir yaklaþým o-larak kabul edilmektedir.Belediyelerimizde Toplam Kalite Yönetimi’nin baþarýlý olarak uygulanabilmesiiçin aþaðýda belirtilen deðiþimlerin yaþanmasý gerekmektedir.* Topyekun Bir Zihniyet DeðiþikliðiBelediyeler, 5393 sayýlý Belediye Kanunu’na göre, belde sakinlerininmahallî müþterek nitelikteki ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere kurulan kamu tüzelkiþiliðidir. Yani belediyenin temel amacý beldenin ve belde halkýnýn ortakve yerel nitelikli ihtiyaçlarýný karþýlamaktýr. Bu durumda belediyenin varlýksebebi bu amacý gerçekleþtirmektir. Halk arasýnda “minareyi kaybetmemek”gibi bir söz vardýr. Bu sözün anlamý, yerleþim yerinden uzaklaþýrken, yerleþimyerindeki cami minaresini görebilecek kadar uzaklaþmayý kastetmektir.Çünkü, minareyi görebildiðiniz oranda yolunuzu bulabilirsiniz.Bugün kamu yönetiminde topluma hizmet etmek yerine topluma hükmetmekbiçiminde bozuk bir anlayýþ bulunmaktadýr. Bu anlayýþýn temelinde,kamu kurumlarýnýn varlýk sebeplerinin ve temel amaçlarýnýn göz ardý edilmesigerçeði yatmaktadýr. Toplumun ortak ihtiyacýný, toplumdan aldýðý yetki vetoplumun kaynaklarýný kullanarak karþýlamaya çalýþmasý gereken kamu kurumlarý;bir süre sonra topluma hizmeti deðil, kendi varlýðýný sürdürmeyi,kendisini garantiye almayý tercih etmekte; bunun tabii sonucu olarak da toplumagüvenmeyen ve her þeyi ayrýntýlara boðacak deðin irdeleyerek hantalbir bürokratik yapýya dönüþmektedir.Bu anlayýþ deðiþmeli ve tüm belediye yönetici ve çalýþanlarý, temel a-maçlarýnýn topluma hizmet etmek ve bu hizmeti en etkin, verimli ve kalitelisunmak olduðunu kabullenmelidirler.

208 Modern Kent Yönetimi - I* Veri ve ÖlçümlemeTKY uygulamalarýnda ölçüm ve veri toplama önemli bir öðedir. Çünküölçülemeyen bir þeyi deðiþtirmek mümkün olmadýðý gibi geliþtirmek demümkün deðildir. Bunun için Kent Bilgi Sistemleri kurularak hayata geçirilmelive TKY’ye geçiþ için altyapý hazýrlanmalýdýr.Yeni yasal düzenlemelerle mecbur hale getirilen stratejik planlama veperformans yönetimi gibi yönetim teknikleri ve ölçümlerinin TKY uygulamalarýiçin olaylaþtýrýcý olacaðý bir gerçektir. Çünkü bu sistemler veri toplama,analiz, ölçme ve deðerlendirmeyi esas almaktadýr.* Vatandaþ OdaklýlýkBelediyelerde TKY’nin saðlýklý uygulanabilmesi için kararlarýn alýnmasýndavatandaþ odaklý yaklaþým sergilenmelidir. Zaten belediyelerin varlýksebebi de vatandaþa hizmettir.* Öðrenme-GeliþmeTKY uygulamasýnýn baþarýsý için belediyelerimizin öðrenme ve geliþmeçalýþmalarýna aðýrlýk vermesi, bunun için de eðitim ve araþtýrmalarý desteklemesigereklidir.ISO 9001 KALÝTE GÜVENCEYÖNETÝMÝ 223Uluslararasý alanda uygulanacak kalite sistem standardý çalýþmalarý ilkkez ISO (International Organization For Standardizasion-Uluslararasý StandartlarOrganizasyonu) tarafýndan baþlatýlmýþtýr. ISO, 23 Þubat 1947 tarihindekurulmuþ olup, 135 üye ülkeden oluþmaktadýr. Bu organizasyonda her ülkedenbir üye bulunmaktadýr ve her üye eþit oy hakkýna sahiptir. 224 Organizasyon,kalite standartlarýný hazýrlýk çalýþmalarýný yürütmek üzere TeknikKomite (TC 176) oluþturmuþtur. Bu komitenin çalýþmalarý sonucu ISO 9000Kalite Sistem Standartlarý Mart 1997’de yayýnlanmýþ ve Türkiye’nin de içindebulunduðu 60 ülke tarafýndan kabul edilmiþtir. 225223 Bu bölüm HULUSÝ ÞENTÜRK tarafýndan hazýrlanmýþtýr.224 ATAY, Osman, ISO 9000, Toplam Kalite ve Ahilik, Standart Dergisi, Ekim 1998, s.38225 EKÝNCÝ; Abdullah , Kurumlar Niçin ISO 9000 Belgesi Alma Ýhtiyacý Hisseder? Bülten, Kuveyt Türk Yayýnlarý, s.7, s.5

Modern Kent Yönetimi - I 209Ýlk defa 1987 yýlýnda yayýnlanan ISO 9000 standartlarý 1994 yýlýnda küçükçaplý revize edilmiþ ve ardýndan ikinci revizyon ise Aralýk 2000 tarihindeyapýlmýþ olup, yürürlükte bulunan standartlar, bu revizyon sonucu oluþanstandartlardýr.ISO 9001 Kalite Güvence Yönetimi 8 kalite prensibine dayanmaktadýr:226 1. Müþteri Odaklýlýk: Kuruluþlar müþterilerine baðlýdýrlar, bu nedenlemüþterinin þimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarýný anlamalý, müþteri þartlarýnýyerine getirmeli ve müþteri beklentilerini aþmaya istekli olmalýdýr.2. Liderlik: Liderler, kuruluþun amaç ve idare birliðini saðlar. Liderler,kiþilerin, kuruluþun hedeflerinin baþarýlmasýna tam olarak katýlýmý olduðu içortamý oluþturmalý ve sürdürmelidir.3. Kiþilerin Katýlýmý: Her seviyedeki kiþiler bir kuruluþun özüdür vebunlarýn tam katýlýmý yeteneklerinin kuruluþ yararýna kullanýlmasýný saðlar.4. Proses Yaklaþýmý: Arzulanan sonuç, faaliyetler ve ilgili kaynaklar birproses olarak yönetildiði zaman daha verimli olarak elde edilir.5. Yönetimde Sistem Yaklaþýmý: Birbirleri ile ilgili proseslerin bir sistemolarak tanýmlanmasý, anlaþýlmasý ve yönetilmesi, hedeflerin baþarýlmasýndakuruluþun etkinliðine ve verimliliðine katký yapar.6. Sürekli Ýyileþtirme: Kuruluþun toplam performansýnýn sürekli iyileþtirilmesi,kuruluþun kalýcý hedefi olmalýdýr.7. Karar Vermede Gerçekçi Yaklaþým: Etkin kararlar, verilerin analizineve bilgiye dayanýr.8. Karþýlýklý Yarara Dayalý Tedarikçi Ýliþkileri: Bir kuruluþ ve tedarikçileribirbirlerinden baðýmsýzdýr ve karþýlýklý yarar iliþkisi, her ikisinin artýdeðer yaratmasý yeteneðini takviye eder.ISO 9000 serisi deðiþik standartlardan oluþmakta olup, bu standartlarþunlardýr:ISO 9000: Kalite yönetimi ve kalite güvencesi standartlarý seçim ve kullanýmkýlavuzudur. Standartlarýn nasýl kullanýlacaðý izah edilmektedir.226 Nüfus ve Vatandaþlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü, Kalite Yönetim Sistemi, http://www.nvi.gov.tr

210 Modern Kent Yönetimi - IISO 9001: Bir kurumun ürün/hizmet kalitesini etkileyen tüm faaliyetlerle(tasarým, geliþtirme, üretim, yönetim, tesis ve hizmet) ilgili standartlarýbelirlemektedir.ISO 9004: Kalite güvence sistem ve yönetiminin geliþtirilmesi ile ilgilitemel elemanlarý kapsamakta olup, rehber niteliðindedir. Bu kapsamda geliþtirilenISO 9004-2 ise hizmet sektöründe kalite güvence ve yönetim sistemiiçin oluþturulmasý gereken standartlarý göstermektedir. ISO 9004 üzerindenbelgelendirme yapýlmamaktadýr.ISO 9005: Kalite sözlüðü olup, standartlarda kullanýlan kavramlarýn a-çýklamasýný ihtiva etmektedir.ISO 9000 üzerinden tetkik yapacaklar için kýlavuz ve niteleme mahiyetindeayrýca ISO 10011-1 ve ISO 10011-2 ve ISO 10011-3 standartlarý bulunmaktadýr.ISO 9000’in Yararlarý- Hatalarý azaltýr.- Yetki ve sorumluluklar arasýnda denge saðlar.- Uygulanan eðitimlerle iþletme ciddi biçimde öðrenen organizasyonadönüþür.- Ýstatistiksel yöntemler kullanýlýr.- Kuruluþ bilgi ile yönetilen bir iþletmeye dönüþür.- Maliyetler düþer.- Ýþin tamamlanma süresi azalýr.- Dýþ çevrelerde güvenli kuruluþ imajý doðar.- Hatanýn kaynaðýna inme, takip imkaný doðar.- Þeffaf bir kuruluþa dönüþülür. 227- Kurumsallaþma saðlanýr.227 SAVAÞ; Nuran, ISO 9000 Serisi, Macro Dergisi, Mayýs 1997, s.71

Modern Kent Yönetimi - I 211ISO 9000 Yeterli mi?ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi’nin tek baþýna uygulanmasýný, bir kurumunkaliteye ulaþmasý için yeterli görmek mümkün deðildir. Çünkü, ISO9001, ürün veya hizmetin özellikleri itibarý ile kaliteli olduðunun göstergesideðil, ürün veya hizmetin kontrol altýnda üretilmesi ile ilgili standartlardýr.Ürün veya hizmetin üretimi esnasýnda kaliteye etki eden faaliyetlerin nasýlolmasý gerektiðini, çalýþanlarýn yetki ve sorumluluklarýný belirleyen ve bunustandartlaþtýran bir sistemdir. 228Amaç sadece ISO 9001 belgesi almak olarak kalýrsa, sonuçta bir yýðýnkaðýt ve bürokrasiden baþka bir sonuç doðmayacaktýr. 229 Buna mukabil, amaçkalite ve verimlilik üzerine odaklanmýþ bir sistemin oluþturulmasý ise, bu durumdaISO 90OO Kalite Güvence Sistemi, kuruluþ için önemli bir adým olacaktýr.Amacý kalite ve verimliliðe ulaþmak olan kurumlarda ISO 9000 standartlarýiyi bir rehber olma özelliðine sahiptir. Özellikle dokümantasyonlarýnvarlýðý, iyileþtirme, analiz çalýþmalarýnda büyük imkânlar saðlamaktadýr.ISO 9001 Standardý ve BelediyelerdeUygulanabilirliðiBu bölümde, ISO 9001:2000 standardýn maddelerinin açýklamalarý belediyelerdeuygulamaya yönelik olarak incelenecektir.0. Giriþ0.1: GenelKalite Yönetim Sistemi’nin benimsenmesi, kuruluþun stratejik bir kararýolmalýdýr.Kuruluþun Kalite Yönetim Sistemi’nin tasarýmý ve uygulanmasý, çeþitliihtiyaçlardan, özel hedeflerden, sunulan ürünlerden, çalýþýlan proseslerdenve kuruluþun büyüklüðü ve yapýsýndan etkilenir, Kalite Yönetim Sistemi’ninyapýsýndaki tek tipliliðin veya dokümantasyonunun tek tipliliðinin uygulanmasýbu standardýn amacý deðildir.228 AKÝN, Besim, ÇETÝN, Canan, EROL, Vedat, Toplam Kalite Yönetimi ve Kalite Güvence Sistemi, Beta Basým Yayýn, Ýstanbul2001, s.242229 KAVRAKOÐLU, Ýbrahim, Kalite, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1998, s.94

212 Modern Kent Yönetimi - IAçýklamaBirinci paragraftaki ifadelere göre, belediyede ISO 9001:2000 KaliteYönetim Sistemi’nin benimsenmesi, belediyenin stratejik bir kararý olmalýdýr.Yani, bu karar, tüm stratejik kararlar gibi, belediyenin geleceðe yöneliktemel kararlarý arasýnda yer almalýdýr. Stratejik kararlar, bir kurumun temelpolitikasýný belirleyen kararlardýr ve kurumun mevcut iç ve dýþ þartlar altýndageleceðe yönelik olarak takip edeceði yöntemin belirlendiði ve diðer çalýþmalarýnbuna uygun olarak planlandýðý bir kararý olmalýdýr.Ýkinci paragrafta yer alan ifadeler, kalite yönetim sisteminin ve dokümanlarýn,kurumlarýn özelliklerine göre farklýlýk gösterebileceðini, dolayýsýylatek tip bir sistem ve doküman modeli olamayacaðýný belirtmektedir. I-SO 9000 ile kurulmasý istenen yönetim modeli, her kuruluþ için ayný olmayýp,kuruluþu etkileyen iç ve dýþ þartlara göre deðiþiklik gösterebilmektedir.Belediyeler için de tek tip bir yönetim sistemi mümkün deðildir. Gerek belediyeleringörev ve yetkileri ile farklý gruplarda yer almalarý, gerek çok farklýölçeklere sahip olmalarý ve gerekse hizmet ettikleri kentlerin farklý özelliklerisebebi ile tüm belediyeler için standart bir kalite yönetim sistemi mümkündeðildir. Zaten, ISO 9001 de, böyle bir standart sistem oluþturulmasýnýöngörmemektedir.Dokümantasyon konusunda tek tipliliðin olmadýðý açýkça ifade edilmektedir.ISO 9001 konusunda yazýlmýþ bazý kitaplarda dokümantasyona yöneliktek tip formatta hazýrlanmýþ örnekler görülmektedir. Oysa bir dokümantasyondabulunmasý gereken bilgilere yer verilmek kaydý ile her türlü form kullanýlabilir.Hatta elektronik ortamdan da yararlanýlabilir. Özellikle yaygýnlaþmayabaþlayan e-belediye uygulamalarý kapsamýnda bu dokümanlarýn elektronikortamda oluþturulmasý ve saklanmasý söz konusu olmaktadýr.0.2: Proses YaklaþýmýBu standart, kalite yönetim sisteminin, müþteri þartlarýný karþýlamak suretiile müþteri tatminini artýrmak için kalite yönetim sisteminin geliþtirilmesi,uygulanmasý ve iyileþtirilmesinde proses yaklaþýmýnýn benimsenmesiniteþvik eder.Bir kuruluþ, etkin çalýþmak için baðlantýlý birçok faaliyet tanýmlamalý veyönetmelidir. Kaynaklarý kullanan ve girdilerin çýktýlara dönüþümünün saðlanmasýiçin yönetilen faaliyet proses olarak deðerlendirilebilir.Kuruluþ içinde prosesler sisteminin uygulanmasý; bu proseslerin taným-

Modern Kent Yönetimi - I 213lanmasý, etkileþimleri ve proseslerin yönetilmesi ile birlikte “proses yaklaþýmý”olarak adlandýrýlabilir.Böyle bir yaklaþým kalite yönetim sisteminde kullanýldýðýnda,a. Þartlarýn anlaþýlmasýnýn ve yerine getirilmesinin,b. Proseslerin deðer katma açýsýndan dikkate alma gereksiniminin,c. Proses performans ve etkinliðinin sonuçlarýnýn elde edilmesinin,d. Objektif ölçümlere dayandýrýlan proseslerin sürekli iyileþtirilmesininönemini vurgular.AçýklamaProses yaklaþýmý anlayýþý, ISO 9001’in 2000 yýlýnda yapýlan revizyonu i-le ön plana çýkarýlan unsurlardandýr ve iþletmede müþteri memnuniyetininsaðlanmasýnda proses yaklaþýmý tavsiye edilmektedir. Tavsiye edilmiþ olmak,standart tarafýndan þart koþulmamakla beraber, önemli olduðunun vurgulanmasýdýr.Proses, “Bir dizi girdiyi, müþteri için belli bir çýktýya dönüþtüren, tanýmlanabilen,ölçülebilen ve birbirine baðlý deðer yaratan faaliyetler dizinidir.” 230Proses kelimesinin genelde iþletmelerde kullanýlan karþýlýðý süreçtir.ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi, kurumlarýn süreç odaklý yönetimanlayýþýna geçmesini tavsiye etmektedir, çünkü süreçler, bir iþletmeninperformansýný etkileyen en önemli unsurdur. Birçok araþtýrma göstermektedirki, problemler çok büyük oranda süreçlerden kaynaklanmaktadýr. Japonya’dakalite yönetiminin yerleþmesinde önemli katkýlarý olan Juran, problemlerin% 85’inin süreçlerden, % 15’inin ise çalýþanlardan kaynaklandýðýnýsöylemektedir. Yine Toplam Kalite Yönetimi’nin öncülerinden olan Demingise bu oranýn % 98 ve % 2 olduðunu iddia etmektedir. 231Kamu kurumlarýnda performans denetimi ile ilgili getirilen yasal düzenlemelerdede süreç performanslarýnýn ölçülmesi þart koþulmaktadýr. Örneðin,5227 sayýlý Kamu Yönetiminin Temel Ýlkeleri ve Yeniden YapýlandýrýlmasýHakkýnda Kanun’un 38. maddesinde “Denetim; kamu kurum ve kuruluþlarýnýnfaaliyet ve iþlemlerinde ... hizmetlerin süreç ve sonuçlarýný mevzuata, öncedenbelirlenmiþ amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite stan-230 GÜRSÖZLÜ, Süheyla, Proses Tanýmý ve Kavramý, www.sitetky.com231 KAYA, Erol, Yerel Yönetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yapýlanma, Ýlke Yayýncýlýk, Ýstanbul 2003, s.203-204

214 Modern Kent Yönetimi - Idartlarýna göre; tarafsýz olarak analiz etmek, karþýlaþtýrmak ve ölçmek; …” i-fadeleri yer almaktadýr.Süreç yönetimi, bir organizasyonda süreçlerin tanýmlanmasý, tedarikçilerinve müþterilerin ortaya çýkarýlmasý, sürecin sorumlularýnýn ve yapýlacakiþlemlerin belirlenmesi, iþlemleri gerçekleþtirmek için gerekenlerin ortayakonulmasý, yapýlan iþlerin performansýnýn ölçülmesi gibi süreç ile ilgili bütüneylemleri kapsamaktadýr.Proses (süreç) yönetiminde amaç, ürün/hizmet üretiminin gerçekleþtirildiðifaaliyetlerin sürekli iyileþtirilmesi çalýþmalarýdýr. Bu çalýþmalarýn çýkýþnoktasý, söz konusu proseslerde ne yapmak istediðimiz sorusuna cevap aramakolmalýdýr.Proseslerin tanýmlanmasý gerekmektedir. Bir prosesi tanýmlamak demek;bu prosesin, “girdisinin”, “çýktýsýnýn”, “tedarikçisinin”, “müþterisinin”, “baþlangýç-bitiþve bu arada yapýlan iþlemlerin”, “çalýþanlarýnýn”, “sorumlusunun”,ve “proses performansýnýn nasýl ölçüleceðinin” belirlenmesi demektir. 2320.3: ISO 9004 Ýle BaðlantýsýISO 9004, kalite yönetim sisteminin hedefleri için, özellikle bir kuruluþunhedefleri için genel performansýnýn, verimliliðinin ve etkinliðinin sürekliiyileþtirilmesi bakýmýndan ISO 9001’in ötesine geçmeyi isteyen kuruluþlariçin bir kýlavuz olarak önerilir.AçýklamaISO 9001 standardý, ISO 9004 standardý ile uyumlu olarak geliþtirilmiþtir.Dolayýsýyla özellikle iyileþtirme çalýþmalarýnda kullanýmý durumunda kurumdaoluþturulacak ISO 9001 sisteminin verimliliðini artýracaktýr. Hizmetsektöründe kalite yönetim sisteminin oluþturulmasý için rehberlik görevi görenISO 9004-2 standardýnýn çalýþmalarda kullanýlmasý, belediyeler açýsýndanayrý bir öneme sahiptir. ISO 9001 sisteminin hizmet sektörüne uyarlanmasýaçýsýndan ISO 9004-2’den yararlanýlmasý gerekmektedir.0.4: Diðer Yönetim Sistemleri Ýle UyumlulukBu standart, çevre yönetimine özgü olan iþ saðlýðý ve güvencesi, yönetimi,mali yönetim veya risk yönetimi gibi yönetimler için özel þartlar içermez.Bununla birlikte, bu standart bir kuruluþun kendi yönetimini diðer ilgi-232 KAYA, Erol, Yerel Yönetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yapýlanma, Ýlke Yayýncýlýk, Ýstanbul 2003, s. 203-204

Modern Kent Yönetimi - I 215li yönetim sistemleri ile ayný çizgiye getirmesini veya onlarla bütünleþmesinimümkün kýlar. Bir kuruluþ için, bu standardýn þartlarý ile uyum saðlayacakkalite yönetim sistemini oluþturmak için, kendisinin mevcut olan yönetimsistem(sistemler)ini benimsemesi mümkündür.AçýklamaISO 9001 standardý, iþ saðlýðý, iþ güvencesi, iþ yönetimi, mali yönetimve risk yönetimi konularýný içermemektedir.Bu serbestlik belediyeler açýsýndan özellikle personel yönetimi yönündenönemlidir. Bilindiði gibi belediye personeli ile ilgili çalýþmalar konusundabaðlayýcý mevzuat bulunmaktadýr. Özellikle insan kaynaklarý yönetimi anlayýþýile uyumsuz olan bu mevzuatýn varlýðý, ISO 9001 yönünden sakýncalýolmamaktadýr.1. Kapsaml.l: GenelBu standart, bir kuruluþun;a. Müþteri taleplerini ve yürürlükteki mevzuat þartlarýný karþýlayan ürünüdüzenli bir þekilde saðlama yeteneðini gösterme ihtiyacý olduðunda,b. Sistemin sürekli iyileþtirilmesi ve müþteriye yürürlükteki mevzuatþartlarýna uyulduðu güvencesinin verilmesi için, prosesler de dahil olmak ü-zere, sistemin verimli uygulanmasý yolu ile müþteri memnuniyetinin arttýrýlmasýamacýna yöneldiði durumlarda,kalite yönetim sistemi için karþýlanmasý gerekli þartlarý belirler.AçýklamaBu standart kurumun, müþteri taleplerinin ve yürürlükteki mevzuatýngereklerini yerine getirebilecek yeteneklere sahip olduðunu göstermek amacýile uygulanabilir. Ayrýca; müþteri memnuniyetinin saðlanabilmesi için,proses iyileþtirme de dahil olmak üzere kurumda kalite ve verimlilik artýþýnýnsaðlanabilmesi için yapýlmasý gereken çalýþmalarla ilgili þartlarý kapsamaktadýr.Bu maddedeki müþteri memnuniyeti ve sürekli iyileþtirme kavramlarý,standardýn 2000 yýlý revizyonu ile gündeme gelmiþ olup, toplam kalite anla-

216 Modern Kent Yönetimi - Iyýþýna geçiþ yönünden önemli bir geliþmedir.1.2: UygulamaBu standardýn bütün þartlarý genel olup, tiplerine, büyüklüklerine ve saðladýklarýürüne bakýlmaksýzýn bütün kuruluþlara uygulanabilir olmasý amaçlanmýþtýr.Bu standardýn bazý þartlarý, kuruluþun ve ürünün yapýsý nedeniyle uygulanamadýðýnda,bu durum bir “hariç tutma” olarak düþünülebilir.Hariç tutmalarýn yapýldýðý yerlerde, bu standarda uygunluk iddialarý, buhariç tutmalar madde 7’deki þartlarda sýnýrlandýrýlmadýkça ve bu hariç tutmalarýnkuruluþun, müþteri þartlarýný ve yürürlükteki mevzuat þartlarýný karþýlayanürün üretme yetenek ve sorumluluðunu etkilememesi saðlanmadýkça kabuledilemez.AçýklamaISO 9001 standardýnýn þartlarý, her türlü kuruluþta uygulanabilecek yapýdaoluþturulmuþtur. Hâlbuki 2000 yýlýndan önce ISO 9001, 9002 ve 9003 olmaküzere üç temel standart bulunmaktaydý. Önceki uygulamada tasarým iþleriolmayan kurumlarda ISO 9002 modeli üzerinden belgelendirme yapýlmaktaydý.Bu modelde tasarým/geliþtirme maddesi bulunmamaktaydý. ISO9003 modeli ise sadece muayene ve kontrol þartlarýný ihtiva etmekteydi.9002 ve 9003 iptal edilerek, bunlarýn yerini 9001:2000 almýþtýr.ISO 9001:2000 standardý hazýrlanmasý sýrasýnda temel düþünce, bu standardýnfarklý büyüklük ve türdeki kuruluþlara, ürün kategorisi dikkate alýnmaksýzýnuygulanabilmesini saðlamak olmuþtur. 233 Bununla beraber bazý þartlarýnkimi kurumlarda uygulanamýyor olmasý da söz konusu olabilecektir.Kuruluþun çalýþmasýnda eðer bu standardýn maddelerinden biri söz konusudeðilse, ilgili maddeyi uygulamama hakký vardýr. Ama bunu niçin uygulanmadýðýnýgerekçelendirmelidir. Bu gerekçe haklý olmalýdýr. Ayný zamandakuruluþun baðlý olduðu mevzuata aykýrýlýk ve kalitenin elde ediliþineolumsuz etkisi olmamalýdýr. Örneðin belediyelerin çalýþmalarýnda tasarýmyer almamaktadýr. Çünkü hangi çalýþmalarý, nasýl yapacaklarý mevzuatla belirlenmektedir.Yine bir baþka istisna, “müþteri malý” ile ilgilidir. Çünkü belediyelermüþteri tarafýndan temin edilen mal veya ürünü iþlememektedirler.233 BAÞ, Türker, ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi, Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul 2002, s.21

Modern Kent Yönetimi - I 2172. Atýf Yapýlan StandartlarBu standartta, tarih belirterek veya belirtmeksizin diðer standartlara atýfyapýlmaktadýr. Bu atýflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiþ veya a-þaðýda liste halinde verilmiþtir (ISO 9000:2000 karþýlýðýnda TS EN ISO9000). Tarih belirtilen atýflarda daha sonra yapýlan tadil veya revizyonlar, a-týf yapan bu standartta tadil veya revizyon yapýlmasý þartý ile uygulanýr. Atýfyapýlan standardýn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardýn en sonbaskýsý kullanýlýr.AçýklamaStandartta atýf yapýlan standart; ISO 9000:2000 Temel Kavramlar, Terimlerve Tarifler’dir. Eðer, söz konusu standartta herhangi bir deðiþiklik o-lursa, bu deðiþiklikler, ancak ISO 9001:2000’de deðiþiklik yapýlmasý durumundadikkate alýnýr.3. Terimler ve TariflerBu standardýn amacý bakýmýndan, ISO 9000 standardýnda verilen terimlerve tarifler uygulanýr.ISO 9001 standardýnýn bu baskýsýnda tedarik zincirini tanýmlamak içinkullanýlan ve aþaðýda verilmiþ olan terimler, mevcut kullanýmý yansýtmak i-çin deðiþtirilmiþtir.Tedarikçi-Kuruluþ-Müþteri“Kuruluþ” terimi ISO 9000:1994 baskýsýndaki, “tedarikçi” terimi yerinegeçer ve bu standardýn uygulandýðý birime atýf yapar. Ayný þekilde “tedarikçi”terimi ise “taþeron” terimi yerine geçer. Bu standardýn bütün metnindeher nerede “ürün” terimi yer alýyorsa bu ayný zamanda “hizmet” anlamýný dataþýyabilir.AçýklamaBu düzenleme ile uygulamada karþýlaþýlan karmaþa giderilmeye çalýþýlmýþtýr.ISO 9001 standardýnýn 1994 versiyonunda bu standardý uygulamayaçalýþan kurum ‘tedarikçi’ olarak deðerlendiriliyordu. Buna karþýlýk kurumamal ve/veya hizmet sunan kuruluþlar ‘taþeron” olarak tanýmlanýyordu. 2000versiyonu ile bu standardý uygulamaya çalýþan kurum “kuruluþ” olarak anýlmaktave bu kuruluþa mal ve/veya hizmet sunan kuruluþlar ise tedarikçi ola-

218 Modern Kent Yönetimi - Irak anýlmaktadýr.1994 versiyonunda üründen bahsedilmekte ama hizmetten bahsedilmemekteidi. Bu da standardýn hizmet sektöründe uygulanabilirliðini tartýþmalýhale getirmekte idi. 2000 versiyonunda ise ürün kelimesi ayný zamanda hizmetkelimesi olarak da kabul edilmiþtir.4. Kalite Yönetim Sistemi4.1: Genel ÞartlarKuruluþ, bu standardýn öngördüðü þartlara uygun olarak bir kalite yönetimsistemi oluþturmalý, dokümante etmeli, uygulamalý, sürekliliðini saðlamalýve bunun etkinliðini sürekli iyileþtirmelidir.AçýklamaISO 9001’in bu maddesinde, kuruluþ bünyesinde Kalite Yönetim Sistemikurulmasý istenmektedir. Kurulacak bu sistemin nasýl olacaðýna kurumyönetimi karar verecekse de, bu sistem ayný zamanda standardýn þartlarýný daihtiva etmelidir.Kuruluþ, oluþturacaðý yönetim sistemini sürekli uygulamalý, uygulamasonuçlarýný kontrol etmeli ve devamlý geliþtirmelidir.Kalite Yönetim Sistemi, bir kuruluþta kalitenin saðlanabilmesi ve geliþtirilmesiiçin oluþturulan planlama-uygulama-kontrol unsurlarýný ihtiva edensistemdir. Bir baþka ifade ile, kuruluþun müþterilerini memnun edebilmek i-çin kaynak kullanýmýndan üretime, müþteriye sunumdan bu alanda yapýlacakher türlü düzeltici, önleyici, iyileþtirme amaçlý çalýþmalara kadar “ne” yapýlacaðý,“nasýl” yapýlacaðý, “ne zaman” yapýlacaðý, “kimin tarafýndan” yapýlacaðýsorularýna verilen cevaplardan oluþan sistemdir. 234Standart, oluþturulacak yönetim sisteminin ayrýntýlý olarak belirlenmesiniþart koþmaktadýr. Buna göre;a. Kalite yönetim sisteminin gerektirdiði prosesleri ve bütün kuruluþtakiuygulamalarýný belirlemelidir.Kuruluþta oluþturulacak kalite yönetim sisteminin planlama-uygulamave kontrol aþamalarý detaylandýrýlmalý, sorumlularý belirlenmeli, kimin ne234 KAYA, Erol, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9001, Ýlke Yayýnlarý, Ýstanbul 2003, s.155

Modern Kent Yönetimi - I 219yapacaðý, nasýl yapacaðý, ne zaman yapacaðý, nerede yapacaðý sorularýna cevaplarverilmiþ olmalýdýr. Yani süreçler, süreçlerin sorumlularý ve süreçleriniþleme yöntemleri belirli olmalýdýr.Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, yönetim süreçlerininbelirlenmesidir. Çünkü genelde kurumlar üretim ile ilgili süreçlerini belirlemekteama yönetim sistemi ile ilgili süreçlerde eksiklikler görülmektedir.Örneðin, belediyeler yeni mevzuata göre stratejik planlama ve performansyönetimine geçmek zorundadýrlar ve bu da kalite yönetiminin bir parçasýdýr.Dolayýsýyla stratejik planlarýn kim tarafýndan, ne zaman, nasýl yapýlacaðý netolarak ortaya konmuþ olmalýdýr.b. Proseslerin sýrasýný ve birbirleri ile etkileþimini tayin etmelidir.Kalite Yönetim Sistemi’nde uygulanacak proseslerin sýrasý ve birbirleriile etkileþimleri belirlenmiþ olmalýdýr. Örneðin, performans ölçümü yapýlabilmesiiçin performans kriterlerinin belirlenmiþ olmasý gerekmektedir. Performanskriterlerinin belirlenebilmesi için ise performans ölçümü yapýlacakiþ ve iþlemlerin belirlenmiþ olmasý gerekir. Bir baþka örnek verecek olursak:Belediye yönetiminin belediyedeki kalite yönetim sisteminin iþleyiþini gözdengeçireceði toplantýyý yapabilmesi için daha önce birçok sürecin tamamlanmýþolmasý gereklidir. Ýç denetim, müþteri memnuniyet ölçümü gibi süreçlertamamlanmadan yönetimin gözden geçirme toplantýsý yapýlamaz. Yanigözden geçirme prosesini etkileyen baþka prosesler vardýr ve standart, bu etkileþimingösterilmesini istemektedir.Örnek Format1. Proses2. Proses3. Proses4. Proses5. Proses1. ProsesX-++-2. Proses+x-+-3. Proses-+x-+4. Proses+--x+5. Proses-+--xTabloya göre:1. proses, 2. ve 4. prosesleri etkilemekle birlikte 3. ve 4. proseslerden etkilenmektedir.2. prosesi etkilediði halde, bu prosesten etkilenmemektedir.

220 Modern Kent Yönetimi - IBuna örnek olarak iç tetkik ile gözden geçirme toplantýsý verilebilir. Ýç tetkikgözden geçirmeyi etkilemektedir, çünkü iç tetkik sonuçlarý gözden geçirmetoplantýsýnda deðerlendirilecektir. Buna karþýlýk, iç tetkik yapýlmasý için gözdengeçirme toplantýsý yapýlmasý gerekmemektedir.c. Proseslerin çalýþtýrýlmasýnýn ve kontrolünün etkinliðini saðlamak içingerekli kriterler ve metotlarý tayin etmelidir.Proseslerin nasýl çalýþacaðý yani metot belirlenmiþ olmalýdýr. Örneðin, e-ðitim çalýþmalarý nasýl yapýlacaktýr? Neler ölçülecektir? Bu metodun etkinolmasý nasýl saðlanacaktýr? Kontrolde istenilen etkinlik nasýl saðlanacaktýr?Bu sorulara ana hatlarý ile þu cevaplar verilebilir:- Öncelikle birimlerden eðitim talepleri alýnacaktýr.- Ýþ analiz çalýþmalarý yapýlarak, iþin kalitesini etkileyen hususlarýn nelerolduðu ve dolayýsýyla hangi eðitimlere ihtiyaç olduðu belirlenecektir.- Deðerlendirme yapacak kiþi veya birim belirlenecektir.- Deðerlendirme yapan birim/kiþi, talep ve ihtiyaçlara göre öncelikleritespit edecek ve eðitim programý yapacaktýr.- Eðitim programýnda eðitimi alacaklar, eðitim yeri, tarihi ve eðitimcibelirlenecektir.- Eðitim sonrasý deðerlendirme anketi yapýlacaktýr.- Eðitim alýnan konuda iyileþme olup olmadýðý deðerlendirilecektir. Örneðin,yazýþma kurallarý eðitiminden sonra yazýþmalarda iyileþme olup olmadýðýkontrol edilecektir.d. Proseslerin çalýþtýrýlmasýný ve izlenmesini desteklemek için gerekenkaynaðýn ve bilginin hazýr bulundurulmasýný saðlamalýdýr.Proseslerin çalýþtýrýlmasý ve kontrolü için gerekli kaynak ve bilgi saðlanacaktýr.Örneðin, eðitim çalýþmasý için finansal kaynak, eðitim salonu gibikaynaklarýn yaný sýra, bunun kontrolünü yapacak kiþilerin gerekli bilgi ve beceriyesahip olmasý saðlanacaktýr.e. Bu prosesleri ölçmeli, analiz etmelidir.Süreçlerin/proseslerin kendilerinden beklenen özellikleri ihtiva edip e-demediklerinin, yani performanslarýnýn ölçülmesi, varsa problemlerin gide-

Modern Kent Yönetimi - I 221rilmesi ya da proseslerin geliþtirilmesi için gerekli analizlerin yapýlmasý gerekmektedir.Yani eðitim örneðinden devam edecek olursak, eðitim prosesininistenilen hedeflere kurumu ulaþtýrýp ulaþtýrmadýðý ölçülmeli ve analiz e-dilmelidir.f. Planlanmýþ sonuçlarý baþarmak ve prosesleri sürekli iyileþtirmek içingerekli faaliyetler uygulanmalýdýr.Burada bahsedilen süreç yönetimidir. Süreç, hammadde, enerji, bilgi vb.girdileri ürün veya hizmet gibi çýktýlara dönüþtüren faaliyet dizisine verilenisimdir. 235 Baþka bir tanýma göre süreç; bir veya daha fazla dönüþü yoluyla,girdilerden daha yüksek deðerli çýktýlar üretilmesini saðlayan, birbirleriyle i-liþkili iþ faaliyetleri kümesidir. 236Kamu kurumlarýnda pratikte en büyük sorunlara yol açan süreç unsurudur.Çünkü kamu kurumlarýnýn çoðu süreç odaklý olmayý baþaramazlar. Genelliklegörev, iþ, personel, yapý gibi kamu kurumlarýnýn aþina olduklarý kavramlarüzerinde yoðunlaþýrlar. 237Süreç iyileþtirmesi belediyenin ve birimlerin temel görev alanlarýnda öncelikliolarak uygulanmalýdýr. Belediyelerde bazý birimlerin temel süreci, aslýndabelediyenin temel süreçlerinden birinin alt süreci olabilmektedir. Örneðin,planlama çalýþmasý, Planlama Müdürlüðü’nün temel süreçlerinden olmaklaberaber, belediye açýsýndan bakýldýðýnda, bir planlama sürecinin Ýmar,Emlak, Harita gibi birimlerle de doðrudan iliþkisi bulunmaktadýr. Dolayýsýyla,planlama süreci birim açýsýndan incelendiði gibi, genel olarak da incelenmelidir.Pendik Belediyesi’nde süreç iyileþtirme faaliyetleri kapsamýnda yapýlanbir çalýþma bu konuda kurumlarýmýzda yaþanan sýkýntýlara çarpýcý bir örnekoluþturmaktadýr. Örneðimiz Ýmar Durum Belgesi verilmesi sürecidir.Ýmar Durum Belgesi sürecinin iþ akýþ þemasý çýkarýldýðýnda, bu iþleri yapanpersoneli bile þaþýrtan bir tablo ortaya çýkmýþtýr. Hisseli arazisi bulunanbir vatandaþýn imar durum belgesi tam 41 aþamadan geçerek hazýrlanmaktadýr.Bu süreç içinde Harita Müdürlüðü’nden söz konusu arazi ile ilgili gerek-235 DALAY, Ýsmail, ÇOÞKUN, Recai, ALTUNIÞIK, Remzi, Modern Yönetim Yaklaþýmlarý, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2002,s.164236 SEYMEN, Oya Aytemiz, Ýþletmelerde Yeniden Yapýlanma, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2000, s.120237 SAYGILIOÐLU, Nevzat, ARI Selçuk, Etkin Devlet, Sabancý Üniversitesi, Ýstanbul 2002, s.98

222 Modern Kent Yönetimi - Ili dokümanlarý almak isteyen Ýmar Müdürlüðü’ndeki raportör, dosyayý- Kendi þefine,- Þef, müdür yardýmcýsýna,- Müdür yardýmcýsý müdürüne,- Müdür, Ýmar Kalemi’ne,- Ýmar Kalemi Harita Müdürü’ne,- Harita Müdürü þefine,- Harita þefi Harita Raportörü’ne havale etmektedir,- Harita Raportörü’nce hazýrlanan evrak geliþ aþamalarýndan geriye yaniÝmar Müdür Raportörü’ne gönderilmektedir.Ýþin garip yaný, bu akýþ þemasý çýkarýlana kadar kimse bu evraðýn kaç a-þamadan geçtiðinin farkýnda deðildir. Çünkü herkes evraðý kendisinden sonrakinehavale etmekte ve daha sonra hangi aþamalardan geçtiði ile ilgilenmemektedir.Ayný belediyenin iki ayrý müdürlüðünde görev yapan iki raportör,birbirlerinden evrak alabilmek için hiyerarþik yapý içinde tüm noktalardanhavale iþlemini geçirmek zorundadýr. “Niçin” sorusunun cevabý ise belli;“hep böyle yapýyoruz!”. Tabii ki, bu çarpýklýk giderilmiþ ve gereksiz aþamalarason verilmiþtir. Belediyenin hedefi olan “Tek tuþ ile Ýmar Durum Belgesi”ninhazýrlanabilmesi için iyileþtirme çalýþmalarý devam etmektedir.g. Bu prosesler, kuruluþ tarafýndan bu standartta belirtilmiþ þartlara uygunolarak yönetilmelidir.Yönetim sistemi ile ilgili belirlenen prosesler konusunda yapýlacak çalýþmalar,standartta belirtilen þartlara uygun olmalýdýr. Bu þartlar, standardýnilerleyen bölümlerinde ayrýntýlý olarak verilecektir.h. Kuruluþ, ürünün þartlara uygunluðunu etkileyecek herhangi bir prosesidýþ kaynaklý hale getirmeyi seçtiðinde bu tür prosesler üzerindeki kontrolüsaðlamalýdýr. Bu tür dýþ kaynaklý hale getirilmiþ proseslerin kontrolü, kaliteyönetim sistemi içinde tanýmlanmalýdýr.Kuruluþ tarafýndan üretilen ürün ve/veya hizmetin kalitesini etkileyenherhangi bir proses dýþ kaynaklý hale getirildiðinde, bu açýkça tanýmlanmalýdýr.Örneðin belediyelerde kamuoyu yoklamalarý genelde özel sektör eli ile

Modern Kent Yönetimi - I 223yapýlmaktadýr. Bu durumda, söz konusu prosesin kontrolü için gerekli metotve kriterler belirlenmiþ olmalýdýr.4.2: Dokümantasyon Þartlarý4.2.1: GenelKalite Yönetim Sistemi dokümantasyonu:a. Kalite politikasýnýn ve kalite hedeflerinin doküman haline getirilmiþbeyanlarýný,b. Kalite el kitabýný,c. Bu standardýn istediði dokümante edilmiþ prosedürleri,d. Proseslerin etkin planlanmasý, yürütülmesi ve kontrolünü saðlamak i-çin kuruluþun ihtiyaç duyduðu dokümanlarý,e. Bu standardýn gerektirdiði kayýtlarý içermelidir.AçýklamaKalite Politikasý: Kalite politikasý en genel anlamda, bir kuruluþun kalitekonusundaki genel eðiliminin ve anlayýþýnýn üst yönetim tarafýndan resmenbelirtilmesidir. 238 Kalite politikasý, kuruluþun kalite ile ilgili amaçlarýný,bunu gerçekleþtirmek için gerekli stratejilerini, taahhütlerini ihtiva eder. ISO9000 standartlarý kalite amaçlarýnýn müþterinin mutluluðu eksenli olmasýný 239ve yönetimin kendisini kaliteye adamasýný 240 þart koþar.Kalite Hedefleri: Politika tek baþýna yeterli deðildir. Uygunluk, iþ güvenliði,müþteri memnuniyeti gibi hedefler olmalýdýr.4.2.2: Kalite El KitabýKuruluþ, aþaðýdakileri içeren bir el kitabý oluþturmalý ve sürekliliðinisaðlamalýdýr.a. Kalite yönetim sisteminin kapsamý ve herhangi bir hariç tutmanýn ayrýntýlarýve haklýlýðý,238 ESÝN, Alp, ISO 9001:2000 Iþýðýnda Hizmette Toplam Kalite, Metu Press Yayýnlarý, Ankara 2002, s.94239 BAÐRIAÇIK Atilla, Belgelerle Uygulamalý ISO 9000, Bilim Teknik Yayýnevi, Ýstanbul 1995, s.26240 SANDERS Donalt A., SANDERS J.A., JOHNSON Richard H., SCOTT C.F., ISO 9000 Nedir, Niçin, Nasýl? Rota Yayýnlarý, s.8

224 Modern Kent Yönetimi - Ib. Kalite yönetim sistemi için oluþturulmuþ dokümante edilmiþ prosedürleriveya bunlara atýflarý,c. Kalite yönetim sistemi prosesleri arasýndaki etkileþmenin açýklanmasý.AçýklamaKalite El Kitabý: ISO 9001 Kalite Yönetim Standartlarý’nda yer alan kaliteelemanlarýnýn gerek ve koþullarýný karþýlayacak þekilde o kuruluþun kalitepolitikasýný, hedeflerini, stratejilerini, organizasyon el yapýsýný, kalitesisteminin temel sorumluluklarýný, organizasyonel yapýda belirtilen tüm bölümlerinyetki ve sorumluluklarýný, iþ iliþkilerini açýklayan ve üst düzeydeyer alan dokümandýrÞekil Þartý: Kalite el kitabý için zorunlu bir format bulunmamakta 241 isede, kurum adý, doküman no, revizyon no, sayfa no, tarih, kontrollü veyakontrolsüz kopya kaþesi, hazýrlayan, onaylayan bilgileri bulunmalýdýr.Kontrollü Kopya Kaþesi: Söz konusu dokümanda yapýlan revizyonlarýniþlendiðini ve yürürlükte olduðunu gösterir. Kalite el kitabýnýn yalnýzca bilgilendirmeamacý ile daðýtýlmasý durumunda kontrolsüz kopya kaþesi vurulmalýdýr.Doküman no: Kalite el kitabýnýn, Kalite Yönetim Sistemi dâhilinde hazýrlanandokümanlar için belirlenen numara modeline göre sahip olduðu numarasýnýbelirtir.Tarih: Hazýrlanma tarihidir.Revizyon No: Kalite el kitabýnda yapýlan deðiþiklik sayýsýný gösterir.Hazýrlayan: Hazýrlayan kiþi ya da birim sorumlusunun adý ve imzasý.Onaylayan: Yürürlüðe girmesi için onaylayanýn adý ve imzasý.Muhteva: Kalite el kitabýnda þu bilgilerin bulunmasý mecburidir.* Kuruluþtaki Kalite Yönetim Sistemi’nin hangi faaliyetleri kapsadýðý,* Varsa, hariç tutulan standart maddeleri ve gerekçeleri,* Kurumun kalite politika, hedef ve planlarý,241 SANDERS Donalt A., SANDERS J.A., JOHNSON Richard H., SCOTT C.F., ISO 9000 Nedir, Niçin, Nasýl? Rota Yayýnlarý, s.146

Modern Kent Yönetimi - I 225* ISO 9001 standartlarýna uyumlu olarak hazýrlanmýþ Kalite YönetimSistemi’nin prosesleri ve açýklamasý veya bu proseslerin açýklandýðý dokümanlarýnbilgileri,* Proses etkileþimleri.Prosedür: Prosedür, bir faaliyetin ne zaman, kimler tarafýndan, nerede,nasýl yapýldýðýný açýklayan dokümanlardýr. Genel olarak temel faaliyetlerinaçýklanmasýnda kullanýlmaktadýr. Dolayýsýyla yönetsel düzeydeki iþlerin tarifedildiði dokümanlardýr. 242Prosedürler için standardýn getirdiði sabit form olmamakla beraber, prosedüradý, tarihi, doküman no, revizyon no, sayfa no, kontrollü veya kontrolsüzkaþe, hazýrlayan, onaylayan isimleri ve imzalarý bulunmalýdýr. Prosedürhangi faaliyetle ilgili ise; bu faaliyeti kimin, ne zaman, nerede, nasýl yapacaðýnýnaçýklamalarý bulunmalýdýr. Prosedürler için þekil þartý bulunmadýðý içiniþ akýþ þemalarý olarak da hazýrlanabilir.Diðer Dokümanlar: Ýþ talimatlarý, formlar, çizelgeler, raporlar, teknikçizimler, resimler vb.- Ýþ Talimatlarý: Prosesler genel faaliyetlerin açýklamasý iken, iþ talimatlarýise bu faaliyetlerin gerçekleþtirilmesi esnasýnda yapýlan alt faaliyetlerinaçýklamasýdýr. Örneðin; yol yapýmý genel faaliyet olup, prosedür vasýtasýile açýklanýrken, yol yapýmý esnasýnda yapýlan alt faaliyetler olan yol tesviye,asfalt serim, makine kullaným vb. ayrý faaliyetler ise iþ talimatlarý þeklindedokümante edilirler.- Formlar, Çizelgeler, Raporlar vb: Faaliyetler esnasýnda kullanýlan vebelirli formatlarý bulunan dokümanlar form, bilgilerin tablo, grafik ve benzeriþekilde açýklandýðý dokümanlar çizelgeler ve belirli bir konuda gözlem vedeðerlendirmelerin yer aldýðý yazýlý çalýþmalar da raporlardýr.4.2.3: Dokümanlarýn KontrolüKalite Yönetim Sistemi tarafýndan gerekli görülen dokümanlar kontroledilmelidir. Kayýtlar, özel dokümanlar olup madde 4.2.4’te belirtilen kurallarauygun olarak kontrol edilmelidir.Aþaðýdaki ihtiyaç duyulan kontrolleri açýklamak için dokümante edilmiþbir prosedür oluþturulmalýdýr.242 BOZKURT Rýdvan, ODAMAN Aynur, ISO 9000 Kalite Güvence Sistemleri, MPM Yayýnlarý, Ankara 1998, s.45

226 Modern Kent Yönetimi - Ia. Yayýmlanmadan önce dokümanlarýn yeterlilik açýsýndan onaylanmasý,b. Dokümanlarýn gözden geçirilmesi, gerektiðinde güncelleþtirilmesi vetekrar onaylanmasý,c. Doküman deðiþikliklerinin ve güncel revizyon durumunun tanýmlanmasýnýnsaðlanmasý,d. Dokümanlarýn okunabilir kalmasýnýn ve kolaylýkla tanýmlanabilmesininsaðlanmasý,e. Dýþ kaynaklý dokümanlarýn tanýmlanmýþ olmasý ve bunlarýn daðýtýmýnýnkontrol altýnda olmasýnýn saðlanmasý,f. Güncelliðini yitirmiþ dokümanlarýn istenmeyen kullanýmýnýn önlenmesive herhangi bir amaçla saklanmalarý durumunda uygun bir tanýtýmýn uygulanmasýAçýklamaISO 9001 standardý, gerekli dokümanlarýn nasýl ve kimler tarafýndan, nezaman oluþturulacaðýný; nasýl ve kimlere daðýtýlacaðýný; nasýl ve ne zamanakadar korunacaðýný; bunlarýn kolaylýkla ulaþýlabilir ve okunabilir durumdaolmasý için alýnacak önlemlerin neler olduðunu; kullanýmda olmayan dokümanlarýnyanlýþlýkla kullanýlmamasý için alýnan önlemleri, dokümanlar hazýrlandýktansonra yeterliliðinin nasýl onaylanacaðýný açýklayan prosedürlerinhazýrlanmasýný istemektedir.Belediye çalýþmalarýný ilgilendiren çok sayýda dýþ kaynak yani kanun,yönetmelik, kararname vardýr ve bunlarda da sýklýkla deðiþiklikler yapýlmaktadýr.Bu deðiþikliklerin yakýndan takibi ve kullanýcýlara ulaþtýrýlmasý, yürürlüktenkalkan mevzuatýn kullanýmýnýn engellenmesi gerekir. Bunun için dedýþ kaynaklarýn sürekli takibi ve güncellenmesi de belirlenmiþ usullerle yapýlmalýdýr.4.2.4: Kayýtlarýn KontrolüKayýtlar, kalite yönetim sisteminin þartlara uygunluðunun ve etkin olarak uygulandýðýnýnkanýtlanmasý için oluþturulmalý ve muhafaza edilmelidir. Kayýtlar o-kunabilir olarak kalmalý, kolaylýkla ayýrt edilebilir ve tekrar elde edilebilir olmalýdýr.Kayýtlarýn tanýmlanmasý, muhafazasý, korunmasý, tekrar elde edilebilir olmasý,saklama süresi ve elden çýkarýlmasý için gereken kontrollerin tanýmlanmasý a-macýyla dokümante edilmiþ prosedür oluþturulmalýdýr.

Modern Kent Yönetimi - I 227Kayýtlar, bir faaliyetin yapýldýðý ya da bir olayýn gerçekleþtiðine iliþkinkanýt saðlayan dokümanlardýr. 243 Kuruluþta Kalite Yönetim Sistemi çalýþmalarýkapsamýnda yapýlan her faaliyetle ilgili kayýtlarýn tutulmasý ve saklanmasýþarttýr. Örneðin; kamuoyu yoklamalarý ve bunlarýn deðerlendirilmesine i-liþkin kayýtlar bu sýnýfa girmektedir. Bu kayýtlar saðlýklý koþullarda muhafazaedilmelidir. Muhafaza sistemi elektronik ortamda da olabilir. Kayýtlarýntutulmasý, muhafazasý ile ilgili yapýlacak iþlem ve þartlarý açýklayan bir prosedürhazýrlanmalýdýr.5. Yönetimin Sorumluluðu5. l: Yönetimin TaahhüdüÜst yönetim, Kalite Yönetim Sistemi’nin uygulanmasý, geliþtirilmesi veetkinliðinin sürekli iyileþtirilmesi için taahhütlerin yerine getirilmesine dairkanýtlarýný aþaðýdaki yollarla saðlamalýdýr.a. Kuruluþa, yasal þartlar ve mevzuat þartlarý kadar, müþteri þartlarýnýnda yerine getirilmesinin öneminin iletilmesi ile,b. Kalite politikasýnýn oluþturulmasýyla,c. Kalite hedeflerinin belirlenmiþ olmasýyla,d. Yönetimin gözden geçirmesinin yapýlmasýyla,e. Kaynaklarýn bulunabilirliðinin saðlanmasýyla.AçýklamaStandart, Kalite Yönetim Sistemi’nin kuruluþta uygulanmasý, geliþtirilmesive etkinliðinin artýrýlmasý için yönetimin üzerinde düþen vazifeleri yerinegetireceðini taahhüt etmesini ve bu taahhüdünü de aþaðýda belirtilen þekillerdekanýtlamasýný istemektedir.Müþteri memnuniyetinin ne kadar önemli olduðunu çalýþanlarýna bildirmesigerekir. Bildirme, yazýlý talimatlar olabileceði gibi sözlü açýklamalaryolu ile de olabilir.Kalite politika ve hedefleri açýklanmalýdýr.Yönetim, belirli periyotlarla kalite yönetimi çerçevesinde yapýlan çalýþ-243 BAÞ, Türker, a.g.e., s.40

228 Modern Kent Yönetimi - Imalarý deðerlendirmeli ve gerekli kaynaklarý saðlamalýdýr.5.2: Müþteri OdaklýlýkÜst yönetim, müþteri tatmininin artýrýlmasý amacýna yönelik olarak,müþteri þartlarýnýn belirlenmiþ ve yerine getirilmiþ olmasýný saðlamalýdýr.AçýklamaMüþteri odaklý olmak demek; kurumun çalýþmalarýnýn planlanmasý, uygulanmasýve sunumunda halkýn beklenti ve taleplerinin dikkate alýnmasý demektir.Müþteri odaklý olma þartý, 2000 yýlý revizyonu ile standarda girmiþtir.Kuruluþ, müþteri þartlarýnýn nasýl temin edileceðinin kriter ve yöntemlerinibelirlemelidir. Belediyeler bu þartýn yerine getirilmesi için aþaðýda belirtilençalýþmalarýn tamamýný veya birkaçýný yapabilirler.- Kamuoyu yoklamalarý,- Halk Meclisleri,- Kent Meclisleri,- Halk Saati,- Beyaz Masa,- Telefonla þikâyet,- Web sayfasý,- Yazýlý baþvurular,- Uzmanlarca hazýrlanmýþ rapor ve araþtýrmalar.5.3: Kalite PolitikasýÜst yönetim, kalite politikasýnýn;a. Kuruluþun amacýna uygunluðunu,b. Kalite Yönetim Sistemi’nin etkinliðinin sürekli iyileþtirmesini ve þartlarauygunluk için bir taahhüdü içermesini,c. Kalite hedeflerinin oluþturulmasý ve gözden geçirilmesi için bir çerçe-

Modern Kent Yönetimi - I 229ve oluþturulmasýný,d. Kuruluþ içinde iletilmesini ve anlaþýlmasýný,e. Sürekli uygunluk için gözden geçirilmesini saðlamalýdýr.AçýklamaISO 9001 standardý, kuruluþ üst yönetimince kalite yönetim çalýþmalarýndatakip edilecek kalite politikasýnýn belirlenmesini istemektedir. Kalitepolitikasý, kuruluþun kalite ile ilgili amaçlarýný, bunu gerçekleþtirmek içingerekli stratejilerini, taahhütlerini ihtiva ettiðine göre kurumun misyonu,vizyonu, ilkeleri ve hedefleri belirlenmelidir. Bu konuda açýklamalar ToplamKalite Yönetimi bölümünde açýklanmýþtýr.5.4: PlanlamaYönetim teknikleri alanýnda planlama; “Önceden ne yapýlacaðýna, nasýlyapýlacaðýna, ne zaman yapýlacaðýna ve bunlarý kimin yapacaðýna karar vermektir.Daha açýk deyimle planlama, bulunduðumuz yer ile varmayý tasarladýðýmýzyer arasýnda bir köprü kurmaktýr.” 244 ISO 9001:2000 standardý, planlamayýkalite hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflere göre yönetim sistemininplanlanmasý olarak iki ayrý baþlýk altýnda incelemektedir.5.4.1: Kalite hedefleriÜst yönetim, kuruluþ içinde, ürün için karþýlanmasý gerekli olan þartlarda dâhil olmak üzere, kalite hedeflerinin kuruluþun ilgili fonksiyon ve seviyelerindeoluþturulmasýný saðlamalýdýr. Kalite hedefleri ölçülebilir olmalý vekalite politikasý ile tutarlý olmalýdýr.AçýklamaKuruluþ, kalite ile ilgili hedeflerini belirlemelidir. Örnek:* Personele yýlda 10 kiþi/saat eðitim verilecektir.* Vatandaþýn belediye hizmetlerinden memnuniyet oraný her yýl 5 puanartýrýlarak 5. yýl sonunda % 60’a çýkarýlacaktýr.* Vatandaþ talep ve þikâyetlerine cevap süresi 1 güne indirilecektir.Hedefler belirlenirken þu hususlara dikkat edilmelidir:244 AKAT Ýlker, BUDAK Gönül, BUDAK Gülay, Ýþletme Yönetimi, Ýzmir 1999, Barýþ Yayýnlarý, s.118

230 Modern Kent Yönetimi - I* Kalite hedefleri, kuruluþun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde oluþturulmalýdýr.Örneðin, vatandaþýn belediye hizmetlerinden memnuniyet seviyesini artýrabilmekiçin, bu memnuniyeti etkileyecek olan altyapý, sosyal ve kültürel faaliyetler,halkla iliþkiler gibi fonksiyonlarda da hedefler belirlenmelidir.* Kalite politikasý ile tutarlý olmalýdýr. Eðitim için kurum genelinde 10saat/kiþi eðitim hedeflenirken, birimlerin eðitim hedeflerinin toplamý bu hedefleuyum içinde olmalýdýr.* Ürün ve hizmetlerle ilgili hedefleri de kapsamalýdýr. Kuruluþun ürettiðiürün ve/veya hizmette ilgili kalite hedefleri de bulunmalýdýr. Örnek: Ýmaruygulamalarýnda þikayet oranýnýn % 10’a indirilmesi gibi.5.4.2: Kalite Yönetim Sistemi’nin PlanlanmasýÜst yönetim:a. Kalite hedefleri de dahil olmak üzere madde 4.1’de verilen þartlarý yerinegetirmek için, Kalite Yönetim Sistemi’nin planlanmasýný,b. Kalite Yönetim Sistemi’nde, deðiþiklikler planlanýp uygulandýðýnda,Kalite Yönetim Sistemi’nin bütünlüðünün sürdürülmesini saðlamalýdýr.AçýklamaKalite hedefleri dâhil olmak üzere 4.1 maddesinde verilen þartlarý saðlayacakbir sistem planlamasý istenmektedir. 4.1 maddesi ise kuruluþtaki tüm proseslerintanýmlanmasýný, birbirleri ile etkileþiminin belirlenmesini, proseslerin çalýþtýrýlmasýný,kontrolünü ve bununla ilgili kriter ve metotlarýn belirlenmesini, ölçme, a-naliz ve iyileþtirme çalýþmalarýný kapsamaktadýr. Kalite planlamasý da, belirlenenhedeflere ulaþmak için gerekli proseslerin etkileþimlerinin belirlenmesini, yaniyol haritasýný istemektedir. Aslýnda kalite el kitabý yeterince iyi hazýrlanmýþ ise,bu kitap ayný zamanda kalite planlamasý yerine de geçer.5.5: Sorumluluk, Yetki ve Ýletiþim5.5.1: Sorumluluk ve YetkiÜst yönetim, sorumluluklarýn, yetkilerin ve bunlar arasýndaki iliþkilerintanýmlanmasýný ve kuruluþ içinde iletiþimini saðlamalýdýr.AçýklamaStandart, kuruluþ bünyesinde kiþilerin görev ve yetkilerinin, organizas-

Modern Kent Yönetimi - I 231yon içinde birbirleri ile iliþkilerinin ve iletiþim sisteminin tanýmlanmasýný istemektedir.Standardýn bu maddesinin gereðini yerine getirebilmek için;* Organizasyon þemasý,* Birimlerin kendi iç organizasyon þemasý,* Görev tanýmlarý,* Birim içi, birimler arasý ve ast-üst arasý iletiþim sisteminin belirlenmesigereklidir.5.5.2: Yönetim TemsilcisiÜst yönetim, diðer sorumluluk alanlarýna bakýlmaksýzýn aþaðýda belirtilenyetki ve sorumluluklara sahip olacak yönetimden bir üyeyi temsilci olarakatamalýdýr.a. Kalite Yönetim Sistemi için gerekli proseslerin oluþturulmasýný, uygulanmasýnýve sürdürülmesini saðlamak,b. Kalite Yönetim Sistemi’nin performansý ve iyileþtirilmesi için herhangibir ihtiyaç hakkýnda üst yönetime rapor vermek,c. Kuruluþta, müþteri þartlarýnýn bilicinde olunmasýnýn yaygýnlaþtýrýlmasýnýsaðlamak.Not: Yönetim temsilcisinin sorumluluðu, Kalite Yönetim Sistemi ile ilgilikonularda dýþ kuruluþlarla iþbirliði yapmayý da içerebilir.AçýklamaStandart, kalite yönetim çalýþmalarýnda üst yönetimi temsil edecek, çalýþmalaranezaret edecek bir yetkilinin görevlendirmesini istemektedir. Yönetimtemsilcisi, kuruluþ içinde sürdürmekte olduðu görevine ilave olarakKalite Yönetim Sistemi konusunda da çalýþacaktýr.5.5.3: Ýç ÝletiþimÜst yönetim, kuruluþta uygun iletiþim proseslerinin oluþturulmasýný ve i-letiþimin, Kalite Yönetim Sistemi’nin etkinliðini dikkate alarak gerçekleþmesinisaðlamalýdýr.

232 Modern Kent Yönetimi - IAçýklamaÝletiþim birçok kanal vasýtasý ile saðlanabilir. Telefon, faks, mektup, i-lan, elektronik posta, basýlý evrak, yazý, söz, toplantý, vb. Oluþturulacak iletiþimmodelinde en etkin kanallarýn kullanýlmasýna dikkat edilmelidir. Özelliklekuruluþ bütünlüðünü saðlayacak iletiþim yapýsý mutlaka kurulmalýdýr.Ýletiþimin etkinliði, bölüm ve kiþiler arasý iletiþim sayýsýnda deðil, iletiþiminkuruluþta kendinden bekleneni karþýlayabilme performansýnýn yüksek olmasýdýr.Belediyeler gibi çok farklý bölümlere, dikey ve yatay olarak büyük ölçekliyönetim yapýlarýna sahip olan kurumlarda, iletiþimin kurumsal bütünlüðüsaðlama kabiliyetinin gereði daha fazla olmaktadýr. Üst yönetimde alýnankararlarýn müdürlüklere, buradan þefliklere ulaþtýrýlmasýnda bazen ciddiproblemler yaþanabilmektedir. Bunun için her kademenin kendi arasýnda vealt-üst kademeler arasýnda belirli periyotlarla toplantýlar yapýlmasýnýn önemibüyüktür.5.6: Yönetimin Gözden Geçirmesi5.6.1: GenelÜst yönetim, kuruluþun Kalite Yönetim Sistemi’ni, sürekli uygunluðunu,yeterliliðini ve etkinliðini saðlamak için planlanmýþ aralýklarla gözden geçirmelidir.Bu gözden geçirme, iyileþtirme için deðerlendirme fýrsatlarý, kalitepolitikasý ve kalite hedefleri de dahil olmak üzere, Kalite Yönetim Sistemi’ndedeðiþiklik ihtiyaçlarýný içermelidir.Yönetimin gözden geçirmelerinden elde edilen kayýtlar muhafaza edilmelidir(Madde 4.2.4 ).AçýklamaStandart, kuruluþ üst yönetiminin belirli periyotlarla sistemi deðerlendirmesiniistemektedir. Görüþülecek konular madde 6.6.2’de belirtilmiþ olmaklabirlikte, bunlara ilave olarak, kalite politika ve hedeflerinde deðiþiklik ihtiyaçlarýda deðerlendirilmelidir.Yapýlan deðerlendirme toplantýlarý ile ilgili kayýtlar muhafaza edilmelidir.5.6.2: Gözden Geçirme GirdisiYönetimin gözden geçirme girdisi, aþaðýda belirtilenler hakkýndaki bil-

Modern Kent Yönetimi - I 233gileri içermelidir;a. Tetkiklerin sonuçlarý,b. Müþteri geri beslemesi,c. Proses performansý ve ürün uygunluðu,d. Önleyici ve düzeltici faaliyetlerin durumu,e. Bir önceki yönetimin gözden geçirmesinden devam eden takip faaliyetleri,f. Kalite Yönetim Sistemi’ni etkileyebilecek deðiþiklikler,g. Ýyileþtirme için öneriler.AçýklamaTetkik sonuçlarý: Kuruluþta belgelendirme kuruluþlarý tarafýndan yapýlandýþ tetkikler ile kuruluþ bünyesinde yapýlan iç tetkiklerdir. Ýç tetkiklerhakkýnda bilgi, standardýn 8.2 maddesinde verilmektedir. Dýþ tetkikler ise,kuruluþta oluþturulan ISO 9001 kalite yönetim modelinin standarda uygunluðunudenetleyen firmalarýn yaptýklarý tetkiklerdir.Müþteri geri beslemesi: Müþterilerin kuruluþla ilgili dilek, þikayet, deðerlendirmeve önerilerini kapsayan verilerdir.Proses performansý ve ürün uygunluðu: Kuruluþun ürün ve/veya hizmetüretim süreçlerinin kabiliyetleri ile üretilen ürün/hizmetlerin kalitesi,varsa olumsuzluklar ve nedenleri ile çözüm yollarýdýr.Önleyici ve düzeltici faaliyetlerin durumu: Önleyici ve düzenleyici faaliyetlerleilgili bilgiler, standardýn 8.5.2 ve 8.5.3. maddelerinde verilmektedir.Bir önceki yönetimin gözden geçirmesinden devam eden takip faaliyetleri:Daha önceki yönetimin gözden geçirme toplantýsýnda alýnan kararlarýnuygulanma durumlarýdýr.Kalite Yönetim Sistemi’ni etkileyebilecek deðiþiklikler: Kuruluþunkendi iç bünyesinde (personel, finans, teknoloji ve benzeri) ve dýþ çevresinde(mevzuat, toplumsal, teknolojik vb) geliþmeler ýþýðýnda sistemde deðiþiklikyapýlýp yapýlmama durumunun deðerlendirilmesi gerekmektedir.

234 Modern Kent Yönetimi - IÝyileþtirme için öneriler: Ýyileþtirme için yapýlmýþ önerilerdir.5.6.3: Gözden Geçirme ÇýktýsýYönetim gözden geçirme çýktýsý, aþaðýdakilerle ilgili kararlarý ve faaliyetleriiçermelidir;a. Kalite Yönetim Sistemi’nin ve bu sisteme ait proseslerin etkinliðininiyileþtirilmesi,b. Müþteri þartlarý ile ilgili ürünün iyileþtirilmesi,c. Kaynak ihtiyaçlarý.AçýklamaYönetimin gözden geçirme toplantýlarýnda yukarýda belirtilen konulardakararlar alýnmalýdýr.6. Kaynak Yönetimi6.1: Kaynaklarýn SaðlanmasýKuruluþ;a. Kalite Yönetim Sistemi’ni uygulamak, sürdürmek ve etkinliðini sürekliiyileþtirmek,b. Müþteri isteklerinin yerine getirilmesi yolu ile müþteri memnuniyetiniartýrmak için, gerekli olan kaynaklarý belirlemeli ve saðlamalýdýr.AçýklamaKalite Yönetim Sistemi’nin kurulmasý, sürdürülmesi, geliþtirilmesi veetkinliðinin saðlanabilmesi, müþteri taleplerinin yerine getirilerek memnuniyetininsaðlanabilmesi için gerekli olan kaynaklar belirlenmeli ve temin edilmelidir.6.2: Ýnsan KaynaklarýÝnsan kaynaklarý, bir kuruluþun sahip olduðu beþeri sermayesidir. Günümüzdekuruluþlar için en önemli kaynak insandýr. Çünkü kuruluþlar ayný teknolojiyi,hammaddeyi kullanýyor olabilirler ama farklý verim elde edebilirler.Bu farklýlýk da teknoloji ve kaynak ayný olduðuna göre çalýþanlarýn farklýlý-

Modern Kent Yönetimi - I 235ðýndan kaynaklanacaktýr. Çünkü gerçek anlamda verimlilik ancak insanla artar.245 Ýnsan kaynaklarý yönetimi, organizasyonun hedef ve politikalarý konusundaiþgücünden daha fazla verim alma ve böylece sektörde avantaj yakalamaçabasýnýn ürünüdür ve bu haliyle de stratejik bir hüviyete bürünmektedir.246 Ýnsan kaynaklan yönetimi anlayýþýnda “insan” faktörü yönetimin merkezinealýnmakta ve bu merkezi unsurdan hareketle örgüt ortamý ve çevresiyeniden yorumlanmaktadýr. 247Ýnsan kaynaklan yönetimi; “Eðer siz çalýþanlarýnýza sahip çýkarsanýz, onlarda þirketlerine sahip çýkar” anlayýþýný savunmaktadýr. 248 Þüphesiz ki, makineyehükmettiðiniz gibi insana hükmedemezsiniz. 2496.2.1: GenelÜrün kalitesini etkileyebilecek iþi yapan personel, uygun eðitim, öðrenim,beceri ve deneyim yönünden yeterli olmalýdýr.AçýklamaPersonelin eðitim, öðrenim, beceri ve deneyim yönünden yeterli olmasýnýþart koþmakta olup, yapýlmasý gereken çalýþmalar madde 6.2.2’de açýklanmýþtýr.6.2.2: Yeterlilik, Farkýnda Olma (Bilinç) ve EðitimKuruluþ;a. Ürün kalitesini etkileyen faaliyetleri yürüten personelin sahip olmasýgereken yeterliliði tayin etmeli,b. Eðitimi saðlamalý veya bu gibi ihtiyaçlarý karþýlamak için diðer tedbirlerialmalý,c. Alýnan tedbirlerin etkinliðini deðerlendirmeli,245 KESER, Kemal, Katma Deðer Artýrýcý Mekanizmalar, Global Yayýncýlýk, Ýstanbul 1997, s.28246 AYTAÇ Burhan, Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi ve Ýnsan Kaynaklarýnýn Stratejik Planlanmasý, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara1999, s.17-20; BÜYÜKUSLU Ali Rýza, Globalizasyon Boyutunda Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi, Der Yayýnlarý, Ýstanbul1998, s.79247 HESAPÇIOÐLU Muhsin, Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi ve Ekonomi, Ýstanbul 1994, s.111248 PFEFFER Jeffrey, Ýnsan Denklemini Çözen Kazanýyor, Capital Dergisi, Ekim 1998, s.164249 GENÇ Nurullah, Zirveye Götüren Yönetim, Timaþ Yayýnlarý, Ýstanbul 1997, s.31

236 Modern Kent Yönetimi - Id. Personelin yaptýðý faaliyetlerin öneminin ve uygunluðunun farkýndaolmasýný saðlamalý ve kalite hedeflerinin baþarýlmasý için personelin nasýlkatkýda bulunacaðý belirlenmeli,e. Eðitim, öðretim, beceri ve deneyim (madde 4.2.4 )konusunda uygunkayýtlarý muhafaza etmelidir.Açýklamaa. Standart, yeterliliðin tespitini istemektedir. Yeterliliklerin ne olmasýgerektiði ise iþ analizleri ile ortaya çýkacaktýr. Ýþ analizi bir iþin içeriðinin,gerekliliklerinin, niçin ve nasýl yapýldýðýnýn, saptanmasý iþlemidir. 250b. Çalýþanlarýn iþle ilgili yeterliliðinin saðlanmasý için bilgi, beceri, eðitimve tecrübenin kendilerine kazandýrýlmasý için gerekli tedbirler alýnmalýdýr.c. Çalýþanlarýn yeterliliðini saðlama için alýnan önlemlerin ne kadar etkinolduðu ölçülmelidir.d. Personel kalite yönünden bilinçlendirilmelidir.e. Personelin yeterliliðini gösteren kayýtlar muhafaza edilmelidir.6.3: AltyapýKuruluþ, ürünün þartlara uygunluðunu saðlamak için gerekli olan altyapýyýtayin etmeli, saðlamalý ve sürdürmelidir. Altyapý, uygulanabildiðinde a-þaðýdakileri kapsar:a. Binalar, çalýþma alanlarý ve bununla ilgili tesisler,b. Proses teçhizatý (yazýlým ve donaným),c. Destek hizmetleri (taþýma veya iletiþim gibi).AçýklamaStandart, kaliteli üretim için gerekli fiziki kaynaklarýn, teknolojik imkanlarýnve destek hizmetlerinin saðlanmasýný þart koþmaktadýr.6.4: Çalýþma ortamýKuruluþ, ürünün þartlara uygunluðunu saðlamak için gerekli olan çalýþmaortamýný belirlemeli ve yönetmelidir.250 http://www.insankaynaklari.com

Modern Kent Yönetimi - I 237AçýklamaPersonelin çalýþma ortamýnýn ýsýsýndan, ürün, bilgi ve kayýtlarýn muhafazaortamýnýn þartlarýna kadar birçok unsur kaliteyi etkilemektedir.7. Ürün Gerçekleþtirme7.1: Ürün Gerçekleþtirmenin PlanlanmasýKuruluþ, ürünün gerçekleþtirilmesi için gerekli prosesleri planlamalý vegerçekleþtirmelidir. Ürün gerçekleþtirme planlamasý, Kalite Yönetim Sistemi’nindiðer proseslerinin þartlarý ile tutarlý olmalýdýr (Madde 4.1).Ürün gerçekleþtirme planlamasýnda, kuruluþ uygun olduðunda aþaðýdakileribelirlemelidir;a. Ürün için kalite hedefleri ve þartlarý,b. Proseslerin, dokümanlarýn oluþturulmasýný ve ürüne özgü kaynaklarýnsaðlanmasýný,c. Ürüne özgü gerekli doðrulama, geçerli kýlma, izleme, muayene ve deneyfaaliyetleri ve ürün kabulü için kriterleri,d. Gerçekleþtirme proseslerinin ve bunun sonucu meydana gelen ürününþartlarý karþýladýðýna dair kanýtlarý saðlamak için gereken kayýtlarý (Madde4.2.4).Bu planlamanýn çýktýsý, kuruluþun çalýþma metoduna uygun bir formdaolmalýdýr.Not l- Kalite Yönetim Sistemi’nin proseslerini (ürün gerçekleþtirme prosesleriniiçeren ve belirli bir ürüne, projeye veya sözleþmeye uygulanan kaynaklarýbelirten bir doküman kalite planý olarak adlandýrýlabilir.AçýklamaStandart, kuruluþun Kalite Yönetim Sistemi ile uyumlu olarak üretimplanýnýn yapýlmasýný istemektedir. Üretim planlamasý, hangi mamullerin, nerelerde,kimler tarafýndan, ne zaman ve nasýl üretileceðini gösteren planlarýnhazýrlanmasýdýr.Ürün ve hizmet için belirlenmiþ hedeflere, özelliklere ulaþabilmek içinuygun üretim biçimi ve gerekli kaynaklar tespit edilmelidir.

238 Modern Kent Yönetimi - ITespit edilen hedef ve þartlarýn gerçekleþtirilebilmesi için takip edilecekyöntem belirlenmelidir.Belirlenen proses dokümante edilerek, eðer kullanýmýnda formlar sözkonusu ise (teslim tutanaðý gibi) bu formlarla birlikte kullanýcýlara verilmelidir.Kaynaklarý saðlanmalýdýrYapýlan faaliyet için gerekli girdilerin, proseslerin, çýktýlarýn kontrolününnasýl yapýlacaðý belli olmalýdýr.Öngörülen faaliyetin istenilen özelliklerde yapýldýðýnýn kayýtlarý tutulmalýdýr.Örnek: Gýda yardýmý.- Sosyal Ýþler Müdürlüðü tarafýndan,- Denetim Komisyonu’nca uygun olduðuna dair rapor verilen 500 aileye,her ayýn ilk haftasýnda, belirlenen ölçü ve nitelikte kuru gýda verilecektir,- Finansman belediye bütçesinden karþýlanacak ve satýn alma yolu ilemamüller temin edilecektir,- Daðýtým, belediye araçlarý ile ve hava karardýktan sonra gerçekleþtirilecektir,- Teslim tutanaklarý tutulacaktýr,- Daðýtýmcýlar dýþýnda bir ekip, yardým yapýlan ailelerin en az % 10’unuarayarak deðerlendirmelerini alacaktýr.7.2: Müþteri ile Ýlgili Prosesler7.2.1: Ürüne Baðlý Þartlarýn BelirlenmesiKuruluþ,a. Teslim ve teslim sonrasý faaliyetler için þartlar da dahil olmak üzeremüþteri tarafýndan belirtilmiþ olan þartlarý,b. Müþteri tarafýndan beyan edilmeyen ancak belirtilen veya bilinen veamaçlanan kullaným için gerekli olan þartlarý,

Modern Kent Yönetimi - I 239c. Ürünle ilgili yasal mevzuat þartlarýný,d. Kuruluþ tarafýndan belirlenen ilave þartlarý belirlemelidir.AçýklamaKuruluþ,* Müþterinin ne istediðini, üründe/hizmette hangi özellikleri görmek istediðini,* Müþteri tarafýndan belirtilmemiþ olsa bile söz konusu ürün veya hizmetinkullanýmý açýsýndan sahip olmasý gereken özellikleri,* Ürün veya hizmet ile ilgili yasal gerekleri,* Müþteri talebi, kullaným amacý gereði veya yasal zorunluluktan doðmasabile kurumun kendisinin belirlemiþ olduðu þartlarý açýkça belirlemelidir.Ýmar uygulama çalýþmalarý yapýlmamýþ, hisseli arazilerin bulunduðu yerlerdevatandaþlar, belediyenin imar uygulama çalýþmalarýný yaparak tapularýnýnmüstakil hale gelmesini ve inþaat yapabilecek imar durumuna kavuþmasýnýistemektedirler. Vatandaþ bunu talep ederken, kendi arazisinden birbölümün alýnarak kamusal amaçlý kullanýlmasýný istememektedir. Oysa ÝmarKanunu gereði “Düzenleme Ortaklýk Payý” adý verilen bir kesinti yapýlmasýgerekmektedir. Belediye açýsýndan da imar uygulamalarý sadece hisseli tapularýnmüstakil hale dönüþtürülmesi deðil, söz konusu alanda yollar, parklar,eðitim-saðlýk alanlarý ve benzeri donatýlara sahip bir yerleþim biriminin oluþturulmasýdýr.Bu donatýlar yeterli oranda oluþturulmadýðý takdirde bölgedeyaþayanlarýn sýkýntýlarý sürecektir. Vatandaþ talebi de müstakil arsa sahibi olmakiken, inþaat yapýmý için bu yeterli deðildir. Ayrýca arsasýnýn bir yolamahrecinin bulunmasý, cephe geniþliði ve derinliði gibi birçok hususun dabulunmasý gerekmektedir. Dolayýsýyla yapýlacak olan imar uygulama çalýþmasýndavatandaþ talebi, mevzuat þartlarý ve bu çalýþma kapsamýnda bulunmasýgereken diðer þartlar belirlenmelidir. 2517.2.2: Ürüne Baðlý Þartlarýn Gözden GeçirilmesiKuruluþ, ürüne baðlý þartlarý gözden geçirmelidir. Bu gözden geçirme,kuruluþun müþteriye ürünü saðlamayý taahhüt etmesinden önce (mesela; tekliflerinverilmesi, sözleþmelerin veya sipariþlerin kabulü, sözleþme veya si-251 KAYA, Erol, a.g.e., s.194

240 Modern Kent Yönetimi - Ipariþteki deðiþikliklerin kabulü sýrasýnda) yapýlmalý,a. Ürün þartlarýnýn tarif edilmiþ olmasýný,b. Önceden ifade edilenlerden farklý olan sözleþme veya sipariþ þartlarýnýnçözümlenmesini,c. Kuruluþun tarif edilmiþ þartlarý karþýlama yeterliliðine sahip olmasýnýsaðlamalýdýr.Gözden geçirme sonuçlarýnýn kayýtlarý ve gözden geçirmeden kaynaklananfaaliyetler sürdürülmelidir (Madde 4.2.4).Müþterinin þartlarýný dokümante edilmiþ beyanýný saðlamadýðý durumlarda,müþteri þartlarý, kabulden önce kuruluþ tarafýndan teyit edilmelidir.Ürün þartlarý deðiþtiðinde, kuruluþ, ilgili dokümanlarýn tadil edilmiþ veilgili personelin bu deðiþiklikten haberdar edilmiþ olmasýný saðlamalýdýr.Not: Bazý durumlarda, mesela internet ortamýnda satýþta olduðu gibi, resmibir gözden geçirme, her sipariþ için pratik deðildir. Onun yerine gözden geçirme,ürün ile ilgili bilgileri (kataloglar veya reklâm malzemeleri gibi) kapsayabilir.AçýklamaMüþterinin talebi deðerlendirilmelidir. Eðer aynen talep edilen þartlar yerinegetirilemiyorsa, gerekçesi müþteriye bildirilmelidir. Kuruluþun, talep edilenþartlarý karþýlama kabiliyeti de deðerlendirilmelidir. Örneðin, gecekondudaoturan ve tapu tahsis belgesi olmayanlar, belediyenin kentsel dönüþüm yapmasýnýve kendilerine ücretsiz daire vermesini veya kullandýklarý arsayý vermesiniistemektedirler. Bu talebi yerine getirirseniz çok memnun olacaklardýr amakanunen bu þartlarý yerine getiremezsiniz. Bedelini ödemeleri gerekmektedir.Ýþte bu ayrýntýlarýn vatandaþlara bildirilmesi gerekmektedir.7.2.3: Müþteri ile ÝletiþimKuruluþ, aþaðýdakilerle ilgili olarak müþterileri ile iletiþim için etkin düzenlemeleribelirlemeli ve uygulamalýdýr:a. Ürün bilgisi,b. Tadiller de dâhil olmak üzere, baþvurular, sözleþmeler veya sipariþ,c. Müþteri þikayetleri de dâhil olmak üzere müþteri geri beslemesi.

Modern Kent Yönetimi - I 241AçýklamaISO 9001 standartlarý, kuruluþun müþteri iliþkileri konusunda etkin biryöntem oluþturmasýný istemektedir. Oluþturulacak bu yöntemin, -belediyeleraçýsýndan ifade edilecek olursa- vatandaþýn talep ve þikayetleri, bu talep veþikayetlerin belediyeye ulaþtýrýlma kanallarý, konu hakkýnda vatandaþa bilgiverilmesi fonksiyonlarýný kapsamasý gerekmektedir.7.3: Tasarým ve Geliþtirme7.3.1: Tasarým ve Geliþtirme PlanlanmasýKuruluþ, ürün tasarýmý ve geliþtirilmesini planlamalý ve kontrol etmelidir.Tasarým ve geliþtirme planlamasý aþamasýnda, kuruluþ aþaðýdakileri tayinetmelidir.a. Tasarým ve geliþtirme aþamalarýný,b. Her tasarým ve geliþtirme aþamasýna uygun olan gözden geçirme, doðrulamave geçerli kýlmayý,c. Tasarým ve geliþtirme için sorumluluklarý ve yetkileri.Kuruluþ, etkin iletiþimi ve sorumluluklarýn açýkça belirlenmesini saðlamakiçin tasarým ve geliþtirmenin içinde yer alan farklý gruplar arasýndaki a-ra yüzleri yönetmelidir.Planlama çýktýsý, uygun olduðunda, tasarým ve geliþtirme ilerledikçegüncelleþtirilmelidir.AçýklamaKurumun ürün ve hizmet üretiminde yeni ürün ve hizmet üretimi için yapýlacakçalýþmalarla mevcut ürün ve hizmetlerin geliþtirilmesi konusunda yapýlacakçalýþmalarý içeren bir sistem kurulmasý ve bu sistemin dokümante e-dilmesi istenmektedir.Örneðin belediyelerde sosyal yardým yapýlmakta ve bir sistem dâhilindeiþler yürütülmektedir. Bu sistem geliþtirilmek istendiðinde nasýl bir yol izlenecektir?Veya belediye yeni bir park yapacaktýr, bu parkýn projelendirilmesibir tasarýmdýr ve bu süreç nasýl çalýþacaktýr?

242 Modern Kent Yönetimi - IBu çalýþmalarýn nasýl yürütüleceði, kimlerin hangi yetki ve sorumluluktaolacaðý belirlenmelidir.7.3.2: Tasarým ve Geliþtirme GirdileriÜrün þartlarý ile ilgili girdiler belirlenmeli ve kayýtlar muhafaza edilmelidir(Madde 4.2.4.). Bu girdiler aþaðýdakileri içermelidir:a. Fonksiyon ve performans þartlarýný,b. Uygulanabilen yasal ve mevzuat þartlarýný,c. Uygulanabildiðinde önceki benzer tasarýmlardan elde edilen bilgiyi,d. Tasarým ve geliþtirme için esas olan diðer þartlarý.Bu girdiler yeterlilik bakýmýndan gözden geçirilmelidir. Þartlar, tam, tekanlamlý olmalý ve birbiri ile çeliþkili olmamalýdýr.AçýklamaTasarým ve geliþtirme çalýþmalarýnda girdilerin neler olacaðý belirlenmektedir.Bunlar ürün ve hizmetten beklenen fonksiyon, bu ürün veya hizmettenbeklenen performansý, konu ile ilgili yasal þartlar ve teknik þartlarýkapsamasý gerektiði gibi önceden yapýlan benzeri çalýþmalardan elde edilenbilgileri ve konu ile ilgili þartlarý içermelidir.Örneðin:Sosyal yardým sisteminin geliþtirilmesi sürecinde, mevcut sistemle ilgiliverilerin, yasal mevzuatýn, sistemin geliþtirilmesinde beklenen sonuçlarýn(fonksiyon ve performans olarak), bu konuda beklentilerin, hassasiyetlerin,görev ve sorumluluklarýn belirlenmesi gerekmektedir.7.3.3: Tasarým ve Geliþtirme ÇýktýlarýTasarým ve geliþtirme çýktýlarý, tasarým ve geliþtirme girdisine karþý doðrulamayýsaðlayabilecek bir formda temin edilmeli ve daðýtýmýndan önce o-naylanmalýdýr.Tasarým ve geliþtirme çýktýlarý;a. Tasarým ve geliþtirme için girdi þartlarýný karþýlamalý,b. Satýn alma, üretim ve hizmet sunumu için uygun bilgiyi saðlamalý,

c. Ürün kabul kriterlerini içermeli veya atýf yapmalý,Modern Kent Yönetimi - I 243d. Bir ürünün güvenli ve uygun kullanýmý için esas olan ürün özelliklerinibelirtmelidir.AçýklamaTasarým çalýþmalarýnýn sonunda, beklentilerin yani girdi þartlarýnýn karþýlanýpkarþýlanmadýðý kontrol edilmeli, bu tasarýmýn gerçekleþmesi için gereklisatýn alma, ürün ve hizmet þartlarýný içermeli, ürünün, hizmetin nitelikselve niceliksel þartlarý belirlenmeli ve uygun-güvenli sunumu için gerekliþartlar da belirlenmelidir.7.3.4: Tasarým ve Geliþtirmenin Gözden GeçirilmesiUygun aþamada (madde 7.3.1) tasarým ve geliþtirmenin sistematik gözdengeçirilmesi, aþaðýda verilen amaçlar için planlý düzenlemelere uygun o-larak gerçekleþtirilmelidir:a. Þartlarýn karþýlanmasýnda, tasarým ve geliþtirme sonuçlarýnýn yeterliliðinindeðerlendirilmesi,b. Herhangi bir problemin belirlenmesi ve gerekli düzeltici faaliyetlerinönerilmesi.Bu gözden geçirme faaliyetlerine katýlanlar, gözden geçirilmekte olunantasarým ve geliþtirme aþamalarý ile ilgili fonksiyonlarýn temsilcilerini de içermelidir.Gözden geçirme sonuçlarýnýn ve gerekli faaliyetlerin kayýtlarý muhafazaedilmelidir. (Madde 4.2.4)AçýklamaTasarým ve geliþtirme çalýþmalarýnýn gözden geçirme faaliyeti yapýlmalýdýr.Týpký ürün/hizmet üretiminde olduðu gibi burada da izleme ve gözdengeçirme çalýþmalarý gerekmektedir. Bu çalýþmalarýn hangi aþamada, kimlerceyapýlacaðý belirlenmelidir.7.3.5: Tasarým ve Geliþtirmenin DoðrulanmasýTasarým ve geliþtirme çýktýlarýnýn tasarým ve geliþtirme girdi þartlarýnýkarþýlaþmasý için planlý düzenlemelere (madde 7.3.1) uygun olarak doðrulamayapýlmalýdýr. Doðrulama ve gerekli faaliyetlerin sonuçlarýnýn kayýtlarýmuhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4)

244 Modern Kent Yönetimi - IAçýklamaTasarým ve geliþtirme sonucu elde edilen ürünün/hizmetin doðruluðuplanlý biçimde kontrol edilmelidir. Ýstene sonuç alýnýncaya kadar doðrulamaiyileþtirmeçalýþmalarý yapýlmalýdýr.7.3.6: Tasarým ve Geliþtirmenin Geçerli Kýlýnmasý (Geçerliliði)Nihai ürün belirlenmiþ veya amaçlanan kullaným veya uygulama þartlarýnýkarþýlayacak yeterlilikte olmasýný saðlamak için planlanan düzenlemelere(madde 7.3.1) göre tasarým ve geliþtirme geçerliliði yapýlmalýdýr.Uygulanabildiði yerlerde, geçerli kýlma, ürünün tesliminden veya uygulanmasýndanönce tamamlanmýþ olmalýdýr. Doðrulama sonuçlarýnýn kayýtlarýmuhafaza edilmeli ve gerekli faaliyetler yürütülmelidir. (Madde 4.2.4)AçýklamaBu da doðrulamaya benzemektedir. Ancak doðrulamada amaç, belirlenen þartlarauygunluk iken; geçerlilikte amaç, müþteri taleplerine uygunluðun kontrolüdür.7.3.7: Tasarým ve Geliþtirme Deðiþikliklerinin KontrolüTasarým ve geliþtirme deðiþiklikleri tanýmlanmalý ve kayýtlarý muhafaza edilmelidir.Bu deðiþiklikler uygulanmaya konulmadan önce gözden geçilmeli, doðrulanmalýve uygun olduðunda geçerli kýlýnmalý ve onaylanmalýdýr. Tasarým vegeliþtirme deðiþiklikleri, önceden teslim edilmiþ ürün ve ürünü oluþturan parçalarüzerindeki deðiþikliklerin etkisinin deðerlendirilmesini de içermelidir.Deðiþikliklerin gözden geçirilmesi ve gerekli faaliyetlerin sonuçlarý ileilgili kayýtlar muhafaza edilmelidir. (Madde 4.2.4)AçýklamaTasarým ve geliþtirme çalýþmasýnda belirlenen þartlarýn zamanla deðiþtirilmesigerekebilir. Bu durumda týpký tasarým ve geliþtirme gibi bu deðiþikliklerinde gözden geçilmesi, doðrulanmasý ve uygun olduðunda geçerli kýlýnmasýve onaylanmasý saðlanmalýdýr.7.4: Satýn Alma7.4.1: Satýn Alma ProsesiKuruluþ, satýn alýnan ürünün, belirtilen satýn alma þartlarýna uygunluðu-

Modern Kent Yönetimi - I 245nu saðlamalýdýr. Tedarikçiye ve satýn alýnan ürüne uygulanan kontrolün tipive içeriði, satýn alýnan ürünün bir sonraki ürün gerçekleþtirilmesine olan etkisineveya nihai ürüne baðýmlý olmalýdýr.Kuruluþ, tedarikçilerini, kuruluþ þartlarýný karþýlayan ürün saðlama yeteneðitemelinde deðerlendirmeli ve seçmelidir. Seçme, deðerlendirme ve tekrardeðerlendirme için kriterler oluþturulmalýdýr. Deðerlendirme sonuçlarý vebu deðerlendirme sonucu olarak ortaya çýkan gerekli faaliyetlerin kayýtlarýmuhafaza edilmelidir (Madde 4.2.4).AçýklamaKurumun satýn alacaðý ürün veya hizmetin istenilen özelliklere sahipolup olmadýðýný kontrol etmesi istenmektedir. Ayrýca tedarikçilerin de deðerlendirilmesiistenmektedir. Belediyelerde satýn alýmlarda ürün veyahizmetin özelliklerini belirten þartnameler, muayene ve kabul komisyonlarýbulunmakta ve bunlar da standardýn bu maddesini saðlamaktadýr. Ancak,tedarikçi deðerlendirmesinde Kamu Ýhale Yasasý þartlarý dýþýna çýkýlamaz.Tedarikçi ve ürünün deðerlendirmesi ile ilgili yapýlan her çalýþmanýnkaydýnýn tutulmasý ve muhafazasý gerekmektedir. Belediyeler Devlet ÝhaleYasasý’na göre bu iþlemleri yaptýklarý için bu kayýtlarýn tutulmasý ayný zamandakanuni mecburiyet olmaktadýr.7.4.2: Satýn Alma BilgisiSatýn alma bilgisi, satýn alýnacak ürünü açýklamalý ve uygun olduðu yerlerde,aþaðýdakileri içermelidir:a. Ürünün onayý, prosedürler, proses ve donanýmlar için þartlarý,b. Personelin niteliði için þartlarý,c. Kalite Yönetim Sistemi þartlarýný.Kuruluþ, tedarikçilere iletilmeden önce belirlenmiþ satýn alma þartlarýnýnyeterliliðini saðlamalýdýr.AçýklamaKuruluþ satýn alacaðý ürün ve hizmetler hakkýnda kriterleri belirlemelidir.Yani belediyelerdeki satýn alma iþlemleri ile ilgili teknik ve genel þartnamelerbu amacý karþýlamaktadýr.

246 Modern Kent Yönetimi - I7.4.3: Satýn Alýnan Ürünün DoðrulanmasýKuruluþ, satýn alýnan ürünün belirtilmiþ þartlarýný karþýlamasýný saðlamakiçin muayene ve diðer gerekli faaliyetleri oluþturmalý ve uygulamalýdýr.Kuruluþ veya onun müþterisi, tedarikçinin yerinde doðrulama yapmakistediðinde, kuruluþ satýn alma bilgisinde, talep edilen doðrulama düzenlemelerinive ürünün serbest býrakýlma metodunu belirtmelidir.AçýklamaAlýnan ürün veya hizmetin þartnameye uygunluðu denetlenmelidir. Belediyelerdemuayene ve kabul komisyonlarý bu görevi yerine getirmektedir.7.5: Üretim ve Hizmetin Saðlanmasý (Sunumu)7.5.1: Üretim ve Hizmet Saðlamanýn KontrolüKuruluþ, kontrollü koþullar altýnda üretim ve hizmet saðlamayý planlamalýve yürütmelidir. Kontrollü koþullar, uygulanabildiðinde;a. Ürünün özelliklerini açýklayan bilgilerin bulunabilirliðini,b. Gerekli olduðunda, çalýþma talimatlarýnýn bulunabilirliðini,c. Uygun donaným kullanýmýný,d. Ýzleme ve ölçme cihazlarýnýn bulunabilirliðini ve kullanýmýný,e. Ýzleme ve ölçmenin uygulanmasýný,f. Serbest býrakma, teslimat ve teslimat sonrasý faaliyetlerin uygulanmasýný,kapsamalýdýr.Açýklama* Ürünün özelliklerini açýklayan bilgilerin ve çalýþma talimatlarýnýn bulunabilirliði:Ürünün özelliklerini ihtiva eden bilgiler, ürün ile beraber bulunmalýise de bu her zaman mümkün olamaz. Örneðin, belediye tarafýndanverilen imar durum belgesinde bu bilgiler bulunabilir ama belediye tarafýndanyapýlan parkta bu bilgiler yer alamaz.* Uygun donanýmýn kullanýmý: Ürün veya hizmetin uygun donanýma sahipolmasý. Örneðin, park açýlýþý yapýlmadan önce parkýn gerekli donanýma

Modern Kent Yönetimi - I 247sahip olup olmadýðýnýn kontrolü gerekir.* Ýzleme ve ölçme cihazlarýnýn bulunabilirliði ve kullanýmý: Müþteriyesunulan ürün veya hizmetin kendisinden beklenen özelliklere sahip olup olmadýðýnýnölçülmesi için gerekli cihazlar bulunmalý ve kullanýlmalýdýr. Ü-rünler için bu cihazlar çeþitli ölçüm aletleri olurken, hizmetlerde ise kontrollisteleri ve müþterinin hizmeti yeterli bulma derecesinin ölçümü yolu (anket)ile saðlanmaktadýr.* Ýzleme ve ölçmenin uygulanmasý: Kuruluþ tarafýndan sunulan ürün vehizmetlerin gerekli cihazlarla uygunluðunun, yeterliliðinin ölçümü yapýlmalýdýr.* Serbest býrakma, teslimat ve teslimat sonrasý faaliyetlerin uygulanmasý:Kuruluþ tarafýndan üretilen ürün veya hizmetin ölçümü neticesinde hangikriterlere baðlý olarak uygun bulunup, müþteriye sunulacaðýnýn belirlenmesigerekir. Belediyelerde bu iþlemler deðiþik þekillerde yapýlmaktadýr. Evrak ü-zerinden verilen hizmetlerde (ruhsat, imar durumu vb) evraðý hazýrlayandanilgili yöneticiye kadar deðiþik aþamalarda kontrol edilmektedir. Arazide yapýlaniþler ise sürveyanlar ve mühendisler tarafýndan ihale teknik þartnamelerinegöre kontrol edilmektedir. Bu kontrollerden sonra evrak vatandaþa verilmekteveya arazide yapýlan iþler kullanýma alýnmaktadýr.Belediye faaliyetlerinde teslimat sonrasý iþlemler bulunmamaktadýr. Arazideyapýlan yol, park ve benzeri hizmetlerin kontrol ve bakýmlarý, belediyeninilgili birimlerinin mutat çalýþmalarýndandýr.7.5.2: Üretim ve Hizmet Saðlanmasý Ýçin Proseslerin GeçerliliðiKuruluþ, elde edilen çýktýnýn, bir sonraki izleme ve ölçme ile doðrulanmadýðýyerlerde, üretim ve hizmet saðlama prosesini geçerli kýlmalýdýr. Busadece ürün kullanýma girdikten veya hizmet verildikten sonra kusurlarýn görünürolduðu durumlardaki her prosesi içerir.Geçerli kýlma, bu proseslerin planlanmýþ sonuçlarýnýn elde edilme yeteneðinigöstermelidir.Kuruluþ, uygulanabilir olduðunda aþaðýdakiler de dahil olmak üzere buprosesler için düzenlemeler yapmalýdýr:a. Bu prosesin gözden geçirilmesi ve onaylanmasý için tanýmlanmýþ kriterler,b. Donaným ve personelin yeterliliðin onaylanmasý,

248 Modern Kent Yönetimi - Ic. Belirli metotlarýn ve prosedürlerin kullanýlmasý,d. Kayýtlar için þartlar (Madde 4.2.4 ),e. Yeniden geçerli kýlma.AçýklamaÜrün veya hizmette ortaya çýkan problemin kim tarafýndan, ne zaman,nasýl giderileceði ile ilgili takip edilecek proses bulunmalýdýr. Proseste kullanýlacakdonanýmlar ile kullanacak personelin bu iþleri yapma yönünden yeterliliðibelirlenmeli, prosesin yeterliliði ölçülmeli, kayýtlar tutulmalý veproblemi çözülen ürün veya hizmetin tekrar kullanýma alýnmasý için gerekliþartlar tespit edilmiþ olmalýdýr.7.5.3: Tanýmlama ve ÝzlenebilirlikUygun durumlarda kuruluþ, ürünü, ürün gerçekleþtirmesi boyunca uygunyollarla tanýmlamalýdýr.Kuruluþ, ürünün durumunu izleme ve ölçme þartlarýna göre tanýmlamalýdýr.Ýzlenebilirlik bir þart olduðunda, kuruluþ, ürünü tek olarak, kontrol vekayýt etmelidir (Madde 4.2.4).Not: Bazý endüstri sektörlerinde, konfigürasyon yönetimi, tanýmlama veizlenebilirliðin sürdürelebildiði bir araçtýr.AçýklamaBurada amaç ürün veya hizmetin geriye doðru izlenebilirliðini saðlamaktýr.Ürün veya hizmette bir hata görüldüðünde bunun hangi aþamada, kimin sorumluluðundave nasýl olduðunun anlaþýlmasý gereklidir. Dolayýsýyla ürün veya hizmetinyapýmýndaki ve sunumundaki her aþamanýn kayýt altýnda olmasý gerekmektedir.Belediyelerde tüm iþ ve iþlemler kayýtlý olduðu için geriye doðru izlenebilirlikkolay olmaktadýr. Örneðin ihaleli iþlemlerde iþin imalatýnýn her safhasý ataþmanlarlakayýt altýna alýnmaktadýr. Dolayýsýyla her safhanýn kontrol kayýtlarý veyapýlan iþlemler, tarihiyle, kontrolörün imzasýyla kaydedilmektedir.7.5.4: Müþteri Malý (Varlýðý)Kendi kontrolü altýnda veya kullanýldýðý sürece, kuruluþ, müþteri malýnadikkat göstermelidir. Kuruluþ, kullaným için veya ürün oluþturmak üzere birleþtirmekiçin saðlanan müþteri malýný, tanýmlamalý, doðrulamalý, korumalý

Modern Kent Yönetimi - I 249ve güvenliðini saðlamalýdýr. Herhangi bir müþteri malý kaybolursa, zarar görürseveya kullaným için uygun olmayan halde bulunursa, bu durum müþteriyebildirilmeli ve kayýtlar muhafaza edilmelidir (Madde 4.2.4 )Not: Müþteri malý, fikir haklarýný da kapsar.AçýklamaMüþterinin temin ettiði ürün; müþterinin sahip olduðu ve tedarikçiye belirlenenþartlarý yerine getirmesi maksadý ile kullanýlmak için verilen malzemedir.Standarda göre müþteri malý sadece malzeme ile sýnýrlý olmayýp, fikrihaklarý da kapsamaktadýr. Örneðin, bir proje teklifindeki proje müþteri malýhükmündedir.Belediyelerde incelenmek üzere býrakýlan projeler, su iþlerinde mülkiyetivatandaþa ait olan ama montajý belediyece yapýlan sayaçlar ve veterineregözlem altýnda tutulmasý için verilen evcil hayvanlar müþteri malý niteliðindedir.7.5.5: Ürünün KorunmasýKuruluþ, iç proses süresince ve amaçlanan teslimatýn yerine ulaþmasýnakadar ürünün uygunluðunu muhafaza etmelidir. Bu muhafaza, tanýmlamayý,taþýmayý, ambalajlamayý, depolamayý ve korumayý içermelidir. Muhafaza, ü-rünü teþkil eden parçalara da uygulanmalýdýr.AçýklamaKurum, ürünün bizzat kendisini ve ürünün parçalarýný muhafaza altýndatutmalý, taþýmasý, korunmasý, tanýmlanmasý ile ilgili standartlarýný, þartlarýnýbelirlemeli ve uygulamalýdýr. Örneðin, inþaat ruhsatýnýn vatandaþa tesliminekadar geçen süre içinde gerek kullanýlan doküman ve evraklarýn ve gerekseruhsat dosyasýnýn kime ait olduðu, ne dosyasý olduðu gibi bilgilerin dosya ü-zerinde veya saklandýðý yerde bulunmasýndan, dosyanýn arþivlenmesine, muhafazasýna,taþýnmasýna kadar kimin, neyden, nasýl sorumlu olduðu da belirtilmelidir.Örneðin belediyelerde taþýma genelde zimmetli evrak teslimi yoluile olmakta ve teslim tarihinin, teslim edilen kiþinin kaydý tutulmaktadýr.7.6: Ýzleme ve Ölçme Cihazlarýnýn KontrolüKuruluþ, taahhüt edilen izleme ve ölçmeyi ve bunun için gereken izlemeve ölçme cihazlarýný belirlemelidir (Madde 7.2.1).

250 Modern Kent Yönetimi - IKuruluþ, izleme ve ölçmeleri yapabilmeli ve bunlarýn izleme ve ölçmeþartlarý ile tutarlý olmasýný saðlayacak prosesleri oluþturmalýdýr.Gerekli olduðunda, geçerli sonuçlarýn saðlanmasý için ölçme teçhizatý;a. Belirli aralýklarla kalibre edilmiþ veya doðrulanmýþ olmalý veya kullanýlmadanönce uluslararasý veya ulusal referans ölçme standartlarýna göreizlenebilir olmalýdýr; bu tipte referans ölçme standartlarýnýn bulunmadýðýyerlerde, kalibrasyon veya doðrulamada “esas alýnan hususlar” kaydedilmelidir,b. Gerekli olduðunda, ayar edilmiþ veya yeniden ayar edilmiþ olmalýdýr,c. Kalibrasyon durumunun tayin edilmiþ olmasýný saðlamak için tanýmlanmýþolmalýdýr,d. Ölçme sonuçlarýný geçersiz kýlacak ayarlardan korunmuþ olmalýdýr,e. Taþýma, bakým ve depolama sýrasýnda hasar ve bozulmalara karþý korunmuþolmalýdýr.Ek olarak, kuruluþ, teçhizat þartlara uygun olarak bulunmadýðýnda, dahaönceden yapýlmýþ ölçme sonuçlarýnýn geçerliliðini deðerlendirmeli ve bu sonuçlarýngeçerliliðini kaydetmelidir. Kuruluþ, durumdan etkilenen teçhizatve ürün hakkýnda uygun tedbiri almalýdýr. Kalibrasyon ve doðrulama sonuçlarýnýnkayýtlarý muhafaza edilmelidir (Madde 4.2.4 ).Belirli þartlarýn izlenmesinde ve ölçülmesinde bilgisayar yazýlýmý kullanýldýðýnda,amaçlanan uygulamayý yerine getirme yeteneði teyit edilmelidir. Bu iþlemilk kullanýmdan önce yapýlmalý ve gerektiðinde yeniden teyit edilmelidir.AçýklamaBu maddede, kuruluþta ölçme ve izleme amaçlý kullanýlan araçlarýn kalibrasyonuve muhafazasý ile ilgili standartlar belirlenmektedir.Belediyelerde kalibrasyon gerektiren araçlar genelde saðlýk iþleri ve suiþleri birimlerinde bulunmaktadýr. Bununla beraber ölçü-tartý þefliðindeki a-letler de kalibre edilmesi gereken aletlerdendir.Belediyelerde kullanýlan diðer izleme, ölçme araçlarý genelde kalibre istememektedir.Örneðin anketler gibi ölçme cihazlarýnda kalibrasyon olmaz.Bununla beraber, bu ölçümlerin saðlýk derecesinin de belirlenmesi gerekir ki,bu konuda istatistiki teknikler vardýr.

Modern Kent Yönetimi - I 2518. Ölçme-Analiz-Ýyileþtirme8.1: GenelKuruluþ, aþaðýdakiler için gerekli olan izleme, ölçme, analiz ve geliþtirmeprosesini planlamalý ve uygulamalýdýr.a. Ürünün uygunluðunu göstermek,b. Kalite Yönetim Sistemi’nin uygunluðunu saðlamak,c. Kalite Yönetim Sistemi’nin etkinliðini sürekli iyileþtirmek.Bu, istatistiksel teknikler de dahil olmak üzere, uygulanabilir metotlarýntayin edilmesini ve bunlarýn geniþletilmiþ kullanýmýný da kapsamalýdýr.AçýklamaKuruluþ ürettiði ürün veya hizmetin istenilen þartlara uygunluðunu göstermek,Kalite Yönetim Sistemi’nin standartlara uygunluðunu saðlamak, sistemisürekli iyileþtirmek ve geliþtirmek için ölçme, analiz ve iyileþtirme çalýþmalarýyapmalýdýr.8.2: Ýzleme ve Ölçme8.2.1: Müþteri MemnuniyetiKalite Yönetim Sistemi performansýnýn ölçmelerinden biri olarak, kuruluþ,müþteri þartlarýný ne dereceye kadar karþýlayýp karþýlamadýðý hakkýndakimüþteri algýlamasý ile ilgili bilgiyi izlemelidir. Bu bilgiyi elde etmek ve kullanmakiçin metotlar belirlenmelidir.AçýklamaMüþterinin kurumun ürettiði ürün veya hizmet hakkýndaki deðerlendirmesialýnmalýdýr. Belediyelerde kamuoyu yoklamalarý, vatandaþ þikâyetleri,halk meclisleri, kent meclisleri, web sayfasý, yerel basýnýn takibi gibi yöntemlerlevatandaþlarýn algýlamalarý elde edilmelidir. Bu bilgileri elde etmekyetmemekte, ayrýca bu bilgileri kimin nasýl kullanacaðý da belirlenmelidir.Örneðin, temizlik ile ilgili þikâyetlerin ilgili birime gönderilmesi ve biriminkonuya çözüm bulmasý, kamunoyu yoklamalarýnda elde edilen bilgilerin yönetimcedeðerlendirilmesi ve belediye yatýrýmlarýnýn bu bilgiler ýþýðýnda belirlenmesigibi.

252 Modern Kent Yönetimi - I8.2.2: Ýç TetkikKuruluþ, Kalite Yönetim Sistemi’nin;a. Planlanmýþ düzenlemelerin (madde 7. l) bu standardýn þartlarýna vekuruluþ tarafýndan oluþturulan kalite yönetim þartlarýna uyduðunu veb. Etkin olarak uygulandýðýný ve sürdürüldüðünü teyit etmek için planlýaralýklarla iç tetkikler yerine getirmelidir.Bir tektik programý, geçmiþ tetkiklerin sonuçlarý da dahil olmak üzere,tetkik edilecek alanlarýn ve proseslerin önem ve durumlarý dikkate alýnarakplanlanmalýdýr. Tetkik kriterleri, kapsamý, sýklýðý ve metotlarý tarif etmelidir.Tetkikçilerin seçimi ve uygulanan tetkik, tetkik prosesinin objektifliðini vetarafsýzlýðýný saðlamalýdýr. Tetkikçiler kendi iþlerini tetkik etmemelidir.Tetkiklerin planlamasý ve yerine getirilmesi, sonuçlarýn rapor edilmesi,kayýtlarýn (madde 4.2.4) muhafaza edilmesi için sorumluluklar ve þartlar dokümanteedilmiþ bir prosedür içinde tarif edilmelidir.Tetkik edilmekte olan alandan sorumlu yönetim, tespit edilmiþ uygunsuzluklarýnve bunlarýn nedenlerinin ortadan kaldýrýlmasý için gecikmeksizintedbirler alýnmasýný saðlamalýdýr. Takip faaliyetleri, alýnan tedbirlerin doðrulanmasýve doðrulama sonuçlarýnýn raporlanmasýný da kapsamalýdýr (Madde8.5.2).AçýklamaKalite denetimi; kalite aktivitelerinin ve buna baðlý sonuçlarýn planlanandüzenlemelere uyup uymadýðýný, bu düzenlemelerin etkin bir þekildeyerine getirilip getirilmediðini ve amaçlara ulaþmak için uygun olup olmadýðýnýsaptamak için yapýlan sistematik ve baðýmsýz bir incelemedir. Ýç tetkik;söz konusu faaliyetin kurumun kendi elemanlarýnca, kendi içinde yapýlmasýdýr.Kuruluþlar, kalite iç tetkik prosedürünü belirlemeli, prosedüre uygun o-larak denetim planlarýný hazýrlamalý, uygulamalý ve kayýtlarýný muhafaza etmelidir.Denetimlerde uygulanacak kriterler ve yöntem belirlenerek dokümanteedilmelidir. Söz konusu doküman, tetkik sonuçlarýnýn raporlanmasý, uygunsuzluktespitinde yapýlacak iyileþtirme, düzeltici/önleyici faaliyetlerin nasýlyapýlacaðý ve bu faaliyetlerin takibini de ihtiva etmelidir. Ayrýca iç tetkik ka-

Modern Kent Yönetimi - I 253yýtlarýnýn tutulmasý ve muhafazasý konularýnda da dokümanda gerekli bilgilereyer verilmelidir.8.2.3: Proseslerin Ýzlenmesi ve ÖlçümüKuruluþ, gerektiðinde Kalite Yönetim Sistemi proseslerinin ölçülmesi veizlenmesi için uygun metotlarý uygulamalýdýr. Bu metotlar, planlanmýþ sonuçlarýelde etmeye yönelik proseslerin yeteneðini göstermelidir. Planlanmýþsonuçlar baþarýlmadýðýnda, ürünün uygunluðunu saðlamak için gerektiðinde,düzeltmeler ve düzeltici faaliyetler yapýlmalýdýr.AçýklamaStandart, Kalite Yönetim Sistemi dahilindeki proseslerin amaçlara ulaþmadakiperformansýnýn ölçülmesini istemektedir. Bu da deðiþik yöntemlerleölçülebilir.* Kamuoyu yoklamalarý ile vatandaþýn memnuniyet seviyesindeki geliþmeler,* Teftiþ raporlarý,* Müþteri þikayetleri,* Yanlýþ yapýlan iþ ve iþlem sayýsýndaki deðiþim vb.8.2.4: Ürünün Ýzlenmesi ve ÖlçülmesiKuruluþ ürün þartlarýnýn yerine getirildiðini doðrulamak için ürünün karakteristikleriniizlemeli ve ölçmelidir. Bu, doðrulama ve ürün gerçekleþtirmeprosesinin uygun aþamalarýnda planlanan düzenlemelere göre gerçekleþtirilmelidir(madde 7.1).Kabul kriterlerinin uygunluðu ile ilgili kanýtlar muhafaza edilmelidir.Kayýtlar, ürünün serbest býrakýlmasýnda yeterli kiþi/kiþileri göstermelidir(madde 4.2.4).Ürünün serbest býrakýlmasý ve hizmet sunumu, planlý düzenlemelerin (madde7.1) tatmin edici olarak tanýmlanmasýna kadar ve yetkili personel tarafýndan vemümkün olduðunda müþteri tarafýndan onaylanmadýkça, yapýlmamalýdýr.AçýklamaKuruluþ tarafýndan üretilen ürün ve hizmetlerin, kendilerinden beklenen

254 Modern Kent Yönetimi - Iözellikleri karþýlayabilme kabiliyetlerinin ölçülmesi gerekmektedir. Ölçülmeiþlemi ürün veya hizmetin üretim aþamalarýnda gerçekleþtirilmelidir.Belediyelerde kontrol listeleri, ihaleli iþlemlerde yapýlan kontroller vekayýtlarý, muayene ve kontrol komisyonlarýnýn çalýþmalarý bu kapsamda deðerlendirilebilir.Bu çalýþma ile ilgili kayýtlar muhafaza edilmelidir.8.3: Uygun Olmayan Ürünün KontrolüKuruluþ, belirlenen þartlara uymayan ürünün, yanlýþlýkla kullanýmýnýnveya teslimatýnýn önlenmesi için tanýmlanmasý ve kontrol edilmesini saðlamalýdýr.Kontroller ve uygun olmayan ürünle ilgili sorumluluk ve yetkiler,dokümante edilmiþ bir prosedür içinde tarif edilmelidir.Kuruluþ, uygun olmayan ürünü; aþaðýdaki yollardan biri veya birden fazlasýile ele almalýdýr:a. Tespit edilen uygunsuzluðu gidermek için tedbir alýnmasý yolu ile,b. Uygun olmayan ürünün kullanýmý, serbest býrakýlmasý veya kabulü i-çin yetkili personelin veya uygulanabildiðinde müþterinin izni ile,c. Ürünün asýl amaçlanan kullanýmýný veya uygulanmasýný engellemek i-çin gerekli önlemlerin alýnmasý ile.Uygunsuzluklarýn yapýsý ve uygunsuzluklardan sonra alýnan takip tedbirlerineait kayýtlar, alýnan izinlerin kayýtlarý da dahil olmak üzere, muhafazaedilmelidir (madde 4.2.4 ).Uygun olmayan ürün düzeltildiðinde, þartlara uygunluðunu göstermek i-çin ürün yeniden doðrulamaya tabi tutulmalýdýr.Uygun olmayan ürün veya teslimatýndan sonra uygun olmayan ürün tespitedildiðinde, kuruluþ, uygunsuzluðun etkilerine veya uygunsuzluðun potansiyeletkilerine karþý uygun tedbirler almalýdýr.AçýklamaStandart, bu madde ile, kuruluþun uygun olmayan yani kendisinden beklenenözelliklere sahip olmayan ürünün veya hizmetin müþteriye yanlýþlýklasunumunun önlenmesi için gerekli çalýþmalarýn yapýlmasýný, bu çalýþmalarýnönceden planlanarak dokümante edilmesini istemektedir.Belediyelerde bu konuda þu çalýþmalar yapýlabilir:

Modern Kent Yönetimi - I 255a. Dosyalar: Ara kontrol ve son kontrol iþlemleri yapýlmamýþ dosyalarvatandaþa teslim edilmemelidir.b. Yapým iþleri: Sürveyanlarýn, teknikerlerin, mühendislerin onayýndansonra geçici kabul ve ardýndan kesin kabul yapýlmaktadýr ama bu iþlemlerdengeçmemiþ iþler hizmete açýlmamalýdýr.c. Kurum içi üretim: Belediye birimlerince üretilen yapým iþlemleri teknikelemanlarca kontrol edilerek hizmete alýnmalýdýr.d. Teslimat sonrasý olumsuzluk tespiti: Bu durum müþteri talep veya þikayetigibi algýlanýr ve gereken düzeltmeler yapýlýr.8.4: Veri AnaliziKuruluþ, Kalite Yönetim Sistemi’nin etkinliðini ve uygunluðunu göstermekve Kalite Yönetim Sistemi’nin etkinliðinin sürekli iyileþtirilmesinin nerelerdeyapýlabileceðini deðerlendirmek için uygun verileri belirlemeli, toplamalýve analiz etmelidir. Bu analiz, izleme ve sonuçlarýndan çýkan ve diðerilgili kaynaklardan çýkan verileri kapsamalýdýr.Veri analizi aþaðýdakilerle ilgili bilgi saðlamalýdýr.a. Müþteri memnuniyeti (madde 8.2. l ),b. Ürün þartlarýna uygunluk (madde 7.2. l),c. Önleyici faaliyetler için fýrsatlarda dahil olmak üzere, proseslerin veürünlerin özellikleri ve eðilimleri,d. Tedarikçiler.AçýklamaStandart, kuruluþ tarafýndan üretilen ürün/hizmetin kalitesi ile ilgili gerekliverilerin toplanmasýný ve analizini istemektedir.a. Müþteri memnuniyeti: Örneðin belediye hizmetleri ile ilgili vatandaþdeðerlendirmesi.b. Ürün þartlarýna uygunluk: Bu konudaki bilgiler 7.2.1 ve 8.2.4’de verilmiþtir.c. Proseslerin ve ürünlerin özellik ve eðilimleri: Örneðin belediyede yapýlankültürel faaliyetlerin gerçekleþtirilmesinde izlenen yolun ne kadar etkinolduðu, baþka yöntemlerin kullanýlýp kullanýlamayacaðý, kültürel faali-

256 Modern Kent Yönetimi - Iyetler alanýnda varsa deðiþen þartlar analiz edilmelidir.d. Tedarikçiler: Tedarikçiler hakkýnda yeterliliklerini, kapasitelerini içerendeðerlendirmeler yapýlmalýdýr.8.5: Ýyileþtirme8.5.1: Sürekli ÝyileþtirmeKuruluþ, kalite politikasýný, kalite hedeflerini, tetkik sonuçlarýný, verilerinanalizini, düzeltici ve önleyici faaliyetleri ve yönetimin gözden geçirmesiyolu ile kalite yönetim sisteminin etkinliðini sürekli iyileþtirmelidir.AçýklamaSürekli iyileþtirme yöntemi, Japonca’da Kaizen olarak tanýmlanmaktadýr.Kaizen, sözlük anlamý olarak “daha iyiye doðru deðiþim” demektir. Japondilinde “Kai”, “deðiþim”; “Zen” ise “iyi, daha iyi” anlamýna gelmektedir.Standart Kalite Yönetim Sistemi kapsamýndaki hususlarda sürekli iyileþtirmeçalýþmalarýný istemektedir.Pendik Belediyesi’nde sürekli iyileþtirme kapsamýnda þu çalýþmalar yapýlmaktadýr:a. Yönetimin Gözden Geçirme Toplantýlarý: Yönetimin Gözden GeçirmesiProsedürü (OO.P.02) doðrultusunda yapýlan bu çalýþmalarda belediyemizdeÝSO 9001:2000 standartlarýna uygun olarak kurulan Kalite Yönetim Sistemi’ninstandartlara uygunluðu, uygulanabilirliði, sürdürülmesi ve geliþtirilmesi,ürün ve hizmet üretiminde karþýlaþýlan sorunlar ve çözüm yollarý, Pendikhalkýnýn memnuniyeti, Pendik ilçesinin kentsel geliþimini saðlamak amacýylaalýnabilecek tedbirler deðerlendirilir.b. Yýllýk Deðerlendirme Toplantýlarý: Baþkan, baþkan yardýmcýsý, müdürlerve gerekli görülmesi durumunda müdür yardýmcýlarý ve þeflerin katýlacaðý,en az 2 gün süren ve her yýlýn ilk ayý yapýlan toplantýlarda tüm birim faaliyetleriteker teker deðerlendirmeye alýnýr. Yapýlacak çalýþmalar, düzeltilmesigereken iþ ve iþlemler ve daha kaliteli ürün ve hizmet için alýnmasý gerekentedbirler deðerlendirilir.c. Müdür Toplantýlarý: Her ay yapýlan ve tüm birim müdürlerinin katýldýðýtoplantýlarda belediye çalýþmalarý, alýnacak önlemler deðerlendirilir.d. Baþkan Yardýmcýlarý ve Müdürler Toplantýlarý: Her baþkan yardýmcýsý

Modern Kent Yönetimi - I 257kendisine baðlý müdürlerle her hafta deðerlendirme toplantýsý yaparak çalýþmalarý,problemleri ve çözüm yollarý deðerlendirilir.e. Baþkanlýk Divaný: Baþkan ve yardýmcýlarýnýn her hafta yaptýklarý toplantýlardaçalýþmalar, problemler ve çözüm yollarýný deðerlendirir.f. Çalýþma Ekipleri (Komisyonlar): Belediye çalýþmalarýný ilgilendirenkonularda ayrý ayrý çalýþma ekipleri oluþturularak, kalite ve verimliliði artýrýcýçalýþmalar yapýlýr.g. Ýç ve Dýþ Tetkikler: Ýç ve dýþ tetkiklerle tespit edilen aksamalarýn giderilmesiiþlemleri Düzeltici ve Önleyici Faaliyetler Prosedürü doðrultusundayapýlýr.h. Kýyaslama Çalýþmalarý: Diðer belediyelerin ve hizmet üreten kurumlarýnçalýþmalarý takip edilir. Belli alanlarda baþarýlý görülen ya da belediyemizdebulunmayan fakat bulunmasýnýn müþteri memnuniyeti, kalite ve verimlilikaçýsýndan yararlý olacaðý düþünülen çalýþmalar yakýndan takip edilerekbelediyemiz bünyesinde benzeri çalýþmalarýn yapýlmasý amaçlanmýþtýr.Bu konuda yapýlacak çalýþmalar Kýyaslama Prosedürü doðrultusunda yapýlýr.ý. Öneriler: Belediye çalýþanlarýnýn belediyemizde üretilen hizmet ve ü-rünlerin kalite ve verimliliðini artýrýcý, müþteri memnuniyetine yönelik, tasarrufveya gelir artýþý amaçlý her türlü önerilerinin toplanmasý, deðerlendirilmesive uygun görülenlerin hayata geçirilmesi için yapýlan çalýþmalardýr.Bu çalýþmalar Öneri Prosedürü’ne göre yapýlýr.j. Danýþmanlarýn Çalýþmalarý: Belediyemiz bünyesinde bulunan danýþmanlartarafýndan deðiþik alanlarda yapýlan inceleme, deðerlendirme çalýþmalarý,hizmet ve ürün kalitesinin, müþteri memnuniyetinin, verimliliðin, gelirlerinartýrýlmasý, giderlerin azaltýlmasý yönünde yapýlmaktadýr. Bu konudahazýrlanan raporlar baþkan ve/veya yardýmcýlarý tarafýndan deðerlendirilmektedir.k. Kurum Ýçi Analiz Çalýþmalarý: Belediye personelinin sorun alanlarý vebu alanlara iliþkin çözüm önerilerinin yüz yüze görüþme ve anket yöntemiyletespit edilerek rapor haline getirildiði bu çalýþmalar APK Müdürlüðü bünyesindeyapýlmaktadýr. Söz konusu çalýþmanýn raporu baþkan, yardýmcýlar vedanýþmanlar tarafýndan deðerlendirilir.8.5.2: Düzeltici FaaliyetKuruluþ, uygunsuzluðun sebebini gidermek ve tekrarýný önlemek için

258 Modern Kent Yönetimi - Itedbirler almalýdýr. Düzeltici faaliyetler karþýlanan uygunsuzluklarýn etkilerineuygun olmalýdýr. Dokümante edilmiþ prosedür;a. Müþteri þikayetleri dahil olmak üzere uygunsuzluklarýn gözden geçirilmesi,b. Uygunsuzluklarýn nedenlerinin belirlenmesi,c. Uygunsuzluklarýn tekrarýný önlemek için alýnacak tedbir ihtiyacýnýndeðerlendirilmesi,d. Gereken tedbirin belirlenmesi ve uygulanmasý,e. Alýnan tedbirin sonuçlarýnýn kayýtlarý (madde 4.2.4 ),f. Alýnan düzeltici tedbirin gözden geçirilmesi için,Þartlarý tanýmlamak üzere oluþturulmalýdýr.AçýklamaDüzeltici faaliyet, sorun ortaya çýktýktan sonra sorunun sebebini gidermeyeyönelik yapýlan çalýþmalardýr. Bu kapsamda yapýlacak çalýþmalar ile ilgiliprosedür hazýrlanmalýdýr. Bu prosedür, problem çýktýðýnda bu problemlerinsebebinin nasýl araþtýrýlacaðýný, kimler tarafýndan nasýl bu sebebin izah e-dileceðini belirtmelidir. Çünkü aslolan sadece hatayý gidermek deðil, bir dahatekrarlamamasý için hatanýn sebebini gidermektir. Örneðin resmi yazýþmalardapersonel sýklýkla hata yapýyorsa, bu hatanýn sebebi araþtýrýlýr. Diyelimki, bu konudaki eðitim yetersizliðinden kaynaklanýyorsa, eðitim düzenlenmesidüzeltici faaliyettir.8.5.3: Önleyici FaaliyetlerKuruluþ, oluþmasýný önlemek amacýyla potansiyel uygunsuzluklarýn sebeplerinigidermek için tedbirler almalýdýr. Önleyici faaliyetler, potansiyeluygunsuzluklarýn etkilerine uygun olmalýdýr.Dokümante edilmiþ bir prosedür;a. Potansiyel uygunsuzluklarýn ve bunlarýn nedenlerinin belirlenmesi,b. Uygunsuzluklarýn tekrarýný önlemek için gerekli tedbirlerin deðerlendirilmesi,c. Gerekli faaliyetlerin belirlenmesi ve uygulanmasý,

Modern Kent Yönetimi - I 259d. Alýnan tedbirlerin sonuçlarýnýn kayýtlarý (madde 4.2.4 ),e. Alýnan tedbirlerin yeniden gözden geçirilmesi için,Þartlarý tanýmlamak üzere oluþturulmalýdýr.AçýklamaÖnleyici faaliyetler; daha sorun çýkmadan tedbir alýnmasýdýr. Örneðin,mevzuat deðiþikliðini takip edememek hataya yol açar. Bu hataya yol açmamakiçin mevzuat deðiþikliklerinin saðlýklý takibi ve gerekirse eðitimlerininalýnmasý için önlem belirlemek önleyici faaliyettir.STRATEJÝK YÖNETÝM-PLANLAMA 252‘Stratejik planlama’, özellikle Ýkinci Dünya Savaþý’ndan sonra gündemegelen ve deðiþik aþamalardan geçen bir yönetim anlayýþýdýr. Ýlk önceleri ‘stratejikplanlama’ olarak gündeme gelmiþse de daha sonra özellikle 1980’li yýllarda‘stratejik yönetim’ olarak geliþtirilmiþtir. 253 Dolayýsýyla, stratejik planlamanýn,stratejik yönetim kavramýndan ayrý düþünülmesi mümkün deðildir.Stratejik planlama/yönetim önceleri özel sektör için geliþtirilmiþ bir yönetimmodeli ise de daha sonra bu modelin kamu yönetiminde uygulanmasýtartýþýlmaya baþlanmýþtýr. Bugün gelinen noktada sorun, stratejik yönetiminkamuda uygulanabilir olup olmamasý deðil, nasýl uygulanabileceðidir. 254Stratejik planlamanýn kamu yönetiminde uygulanmasý Türkiye’de artýkkanuni bir zorunluluktur. Kamu kurumlarýnda stratejik yönetimi zorunlu kýlanhukuki düzenlemeler þunlardýr:5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol KanunuMadde 9- Kamu idareleri; kalkýnma planlarý, programlar, ilgili mevzuatve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceðe iliþkin misyon ve vizyonlarýnýoluþturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarýnýönceden belirlenmiþ olan göstergeler doðrultusunda ölçmek ve252 Bu bölüm HULUSÝ ÞENTÜRK tarafýndan hazýrlanmýþtýr.253 ÇEVÝK, Hasan Hüseyin, Türkiye’de Kamu Yönetimi Sorunlarý, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2004, s.237254 ÇEVÝK, Hasan Hüseyin, a.g.e., s.242

260 Modern Kent Yönetimi - Ibu sürecin izleme ve deðerlendirmesini yapmak amacýyla katýlýmcý yöntemlerlestratejik plan hazýrlarlar.Kamu idareleri, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesiiçin bütçeleri ile program ve proje bazýnda kaynak tahsislerini;stratejik planlarýna, yýllýk amaç ve hedefleri ile performans göstergelerinedayandýrmak zorundadýrlar.Stratejik plan hazýrlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejikplanlama sürecine iliþkin takvimin tespitine, stratejik planlarýn kalkýnmaplaný ve programlarla iliþkilendirilmesine yönelik usul ve esaslarýn belirlenmesindeDevlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý yetkilidir.Kamu idareleri bütçelerini, stratejik planlarýnda yer alan misyon, vizyon,stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasýna dayalý olarak hazýrlarlar.Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performansgöstergelerine uygunluðu ve idarelerin bu çerçevede yürütecekleri faaliyetlerile performans esaslý bütçelemeye iliþkin diðer hususlarý belirlemeyeMaliye Bakanlýðý yetkilidir.Maliye Bakanlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý ve ilgili kamuidaresi tarafýndan birlikte tespit edilecek olan performans göstergeleri, kuruluþlarýnbütçelerinde yer alýr. Performans denetimleri bu göstergeler çerçevesindegerçekleþtirilir.Madde 11- … Üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarýnýn ve bütçelerininkalkýnma planýna, yýllýk programlara, kurumun stratejik plan ve performanshedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazýrlanmasý ve uygulanmasýndan,sorumluluklarý altýndaki kaynaklarýn etkili, ekonomik ve verimliþekilde elde edilmesi ve kullanýmýný saðlamaktan, kayýp ve kötüye kullanýmýnýnönlenmesinden, malî yönetim ve kontrol sisteminin iþleyiþinin gözetilmesi,izlenmesi ve bu kanunda belirtilen görev ve sorumluluklarýn yerinegetirilmesinden bakana; mahallî idarelerde ise meclislerine karþý sorumludurlar.5393 sayýlý Belediye KanunuMadde 18- Belediye meclisinin görev ve yetkileri þunlardýr:a. Stratejik plân ile yatýrým ve çalýþma programlarýný, belediye faaliyetlerininve personelinin performans ölçütlerini görüþmek ve kabul etmek.

Modern Kent Yönetimi - I 261Madde 34- Belediye encümeninin görev ve yetkileri þunlardýr:a. Stratejik plân ve yýllýk çalýþma programý ile bütçe ve kesin hesabý inceleyipbelediye meclisine görüþ bildirmek.Madde 38- Belediye baþkanýnýn görev ve yetkileri þunlardýr:a. Belediye teþkilâtýnýn en üst amiri olarak belediye teþkilâtýný sevk ve i-dare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.b. Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek,Madde 41- Belediye baþkaný, mahallî idareler genel seçimlerinden itibarenaltý ay içinde; kalkýnma plâný ve programý ile varsa bölge plânýna uygunolarak stratejik plân ve ilgili olduðu yýl baþýndan önce de yýllýk performansprogramý hazýrlayýp belediye meclisine sunar.Stratejik plân, varsa üniversiteler ve meslek odalarý ile konuyla ilgili siviltoplum örgütlerinin görüþleri alýnarak hazýrlanýr ve belediye meclisi tarafýndankabul edildikten sonra yürürlüðe girer.Nüfusu 50.000’in altýnda olan belediyelerde stratejik plân yapýlmasý zorunludeðildir.Stratejik plân ve performans programý bütçenin hazýrlanmasýna esas teþkileder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüþülerek kabul edilir.Geçici madde 4- 41’inci maddede öngörülen stratejik plân, kanunun yürürlüðegirmesinden itibaren bir yýl içinde hazýrlanýr.5216 sayýlý Büyükþehir Belediyesi KanunuMadde 7- Büyükþehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarý þunlardýr:a. Ýlçe ve ilk kademe belediyelerinin görüþlerini alarak büyükþehir belediyesininstratejik plânýný, yýllýk hedeflerini, yatýrým programlarýný ve bunlarauygun olarak bütçesini hazýrlamak.Madde 18- Büyükþehir belediye baþkanýnýn görev ve yetkileri þunlardýr:b. Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresininkurumsal stratejilerini oluþturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi hazýr-

262 Modern Kent Yönetimi - Ilamak ve uygulamak, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerinibelirlemek, izlemek ve deðerlendirmek, bunlarla ilgili raporlarýmeclise sunmak.StratejiLatince yol, çizgi veya yatak anlamýna geldiði 255 belirtilmekle beraber,“sevk etme, yöneltme, gönderme, götürme, gütme” anlamýna gelen bir kelimeolduðu da belirtilmektedir. 256 Strateji, bilimsel bir disiplin olarak geliþmesiniaskeri anlamda taþýdýðý öneme borçludur. Askeri anlamda strateji, bir savaþtaordularýn giriþecekleri hareketlerin ve operasyonlarýn tasarlanmasý veyönetilmesi sanatýdýr. 257 Strateji kavramý, yönetim bilimleri açýsýndan deðiþikbiçimlerde tanýmlanmýþtýr. Bu tanýmlarýn bazýlarý þunlardýr:* Strateji, zaman içinde belirlenmiþ amaçlara ulaþabilmek için bir iþletmeninkýt kaynaklarýný ayýrmaya yönelik plan ya da eylem yöntemidir. 258* Strateji, bir iþletmenin uzun süreli temel amaçlarýnýn belirlenmesi vebu amaçlara ulaþabilmek için gerekli kaynaklarýn tahsis edilerek onlarýn kullanýlmasýndakabul edilen yollardýr. 259* Strateji, yönetimin önceden belirlenen misyon, amaç ve hedeflere nasýlulaþacaðýnýn planlanmasýdýr. 260Stratejik Planlama/YönetimStratejik bakýþ açýsýnýn yönetimlerde gündeme gelmesi öncelikle iþletmeplanlarýnýn stratejik bakýþ açýlarýyla hazýrlanmasý yolu ile olmuþtur. ‘Stratejikplanlama’ olarak isimlendirilen bu planlama yaklaþýmý ardýndan stratejikyönetim olarak geliþtirilmiþtir. ‘Stratejik planlama’ ile ‘stratejik yönetim’ a-rasýnda farklý tanýmlar yapýlmakta ise de, bunlar birbirlerinden net çizgilerleayrýlamaz. Çünkü stratejik planlama, planlanan hedeflere ulaþýmýn yönetil-255 EREN, Erol, Ýþletmelerde Stratejik Yönetim ve Ýþletme Politikasý, Der Yayýnlarý, 1997, s.1256 DÝNÇER, Ömer, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 1998, s.15257 YILMAZ, Kutluhan, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Uygulamasý, Sayýþtay Dergisi, s:50-51, s.67258 CERÝTLÝ, Ýsmail, Beklenen Mahalli Ýdareler dergisi, s:37, s.35259 TAÞKIRAN, Necati, Stratejik Yönetim Aracý Olarak Amaçlara Göre Yönetim, Ýktisadi ve Ýdari Bilimler Fakültesi Dergisi,s:1, s.365260 EFÝL, Ýsmail, Toplam Kalite Yönetimi ve Toplam Kaliteye Ulaþmada Önemli Bir Araç: ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi,Vipaþ AÞ, Bursa 1998, s.78

Modern Kent Yönetimi - I 263mesini de gerektirmektedir.Stratejik planlama/yönetim kavramý ile ilgili baþlýca tanýmlar þunlardýr:* Stratejik planlama, amaç ve hedeflere ulaþabilmek amacýyla gerekli o-lan strateji ve politikalarýn belirlenme sürecidir. Stratejik yönetim ise, uzunvadede organizasyonel performansý istenen ölçüde geliþtirebilmek için misyon,amaç ve hedef belirleme, bu çerçevede alternatif stratejiler oluþturma,en uygun stratejiyi seçme, uygulama ve doðrulama ile bu kapsamdaki ayarlamalarýgerektiði zamanda yapma çalýþmalarýný kapsayan bir yönetim yaklaþýmýdýr.261* Stratejik planlama, örgütün ne olduðu, ne yaptýðý ve neyi yaptýðýna þekilveren ve yol gösteren kararlarý ve eylemleri üretmek için disipline edilmiþçabalar bütünüdür. 262* Stratejik planlama, bir örgütün misyonunun ve geleceðe yönelimli, u-zun ve kýsa dönemli performans hedeflerinin ve stratejilerinin bir taslaðýnýnoluþturulmasýdýr. 263* Stratejik yönetim; dýþ çevreye yönelik, duyarlý bir kuruluþ oluþturmayýve stratejik planlarla iþlemsel kararlar arasýnda iliþki kurmayý amaçlayanyönetim felsefesidir. 264* Stratejik yönetim, bugünü analiz edip, yarýný tasarlamaya ve gerçekleþtirmeyeyardým eden bir bakýþ açýsý, bir düþünme yöntemidir. Uzun vadeliplanlar yapýlýrken karþý karþýya kalýnan soru “gelecekte ne yapmalý?” deðildir.Mesele; belirsizlik içinde yarýna hazýr olmak için “bugünden ne yapmamýzgerekir?” sorusunun cevaplanabilmesidir. 265Stratejik planlama, özetle, bir kuruluþun aþaðýdaki dört temel soruyu cevaplandýrmasýnayardýmcý olur: 266- Neredeyiz?261 TANYAÞ, Mehmet, Stratejik Planlamada Verimlilik Ölçme ve Deðerlendirmenin Önemi, Birinci Verimlilik Kongresi-Bildiriler,MPM Yayýnlarý, Ankara 1991, s.6262 YILMAZ, Kutluhan, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Uygulamasý, Sayýþtay Dergisi, s:50-51, s.71263 ALTINTAÞ, F. Çýnar, Strateji Geliþtirme Süreci içerisinde Stratejik Baþarý Unsurlarýnýn Deðerlendirilmesi, http://www.isguc.org264 ACAR, Ahmet, Stratejik Yönetim, 1. Saðlýk Projesi Yönetim Eðitim Programý Notlarý, Kurs 1/11-1/20, s.23265 MARÞAP, Akýn, Stratejik Planlamada Deðiþim Mühendisliði ve Yönetsel Geleceðin Sýrlarý, YA/EM Bildiriler Kitabý,s.92266 Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu, Mayýs 2003, http://www.dpt.gov.tr

264 Modern Kent Yönetimi - I- Nereye gitmek istiyoruz?- Gitmek istediðimiz yere nasýl ulaþabiliriz?- Baþarýmýzý nasýl takip eder ve deðerlendiririz?Stratejik Planlama SüreciDPT’ye göre stratejik planlama süreci þu þekilde iþlemektedir: 267*Plan ve Programlar*GZFT Analizi*Piyasa Analizi*Hedef Kitle/ÝlgiliTaraflarýn Belirlenmesi*Kuruluþun varoluþgerekçesi*Temel Ýlkeler*Arzu edilen gelecek*Orta vadede ulaþýlacakamaçlar*Spesifik, somut veölçülebilir hedefler*Amaç ve hedeflere ulaþmayöntemleri*Detaylý iþ planlarý*Maliyetlendirme*Raporlama*Karþýlaþtýrma*Geri besleme*Ölçme yöntemlerininbelirlenmesi*Performans göstergeleri*Performans YönetimiDURUM ANALÝZÝMÝSYON VE ÝLKELERVÝZYONSTRATEJÝK AMAÇLARVE HEDEFLERFAALÝYETLER VEPROJELERÝZLEMEDEÐERLENDÝRME VEPERFORMANSÖLÇÜMÜNEREDEYÝZ?NEREYE ULAÞMAKÝSTÝYORUZ?GÝTMEK ÝSTEDÝÐÝMÝZYERE NASILULAÞABÝLÝRÝZ?BAÞARIMIZI NASILTAKÝP EDER VEDEÐERLENDÝRÝRÝZ?1.Aþama: Durum AnaliziDurum analizi, kurumun “neredeyiz?” sorusuna, cevap bulunmasýdýr.Kurumun içinde bulunduðu iç ve dýþ þartlarýn belirlenmesini gerektirir.267 Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu, Mayýs 2003, http://www.dpt.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 265Durum analizinde, kurumun içinde bulunduðu dýþ çevre ve kurumunkendi iç yapýsý deðerlendirilmektedir. Kurumun içinde bulunduðu çevredenmaksat, kendisini baðlayan hukuki çerçeve, piyasa koþullarý, rakiplerin durumu,bu alanlarda var olan geliþmeler, ileride olmasý muhtemel geliþmeler vekurumun kendi bünyesindeki mali, beþeri, fiziksel, teknolojik imkânlar ileörgütsel yapýsýdýr.Dýþ ÇevreDýþ çevre, iþletmenin kendisi ile ilgili fakat kendisi dýþýndaki faktörlerdenoluþur. Bu düþünceden hareketle dýþ çevreyi, bir sistemle ilgili olan ve osistemin dýþýnda kalan her þey olarak tanýmlayabiliriz. 268Bu kapsama dünyadaki geliþmeler, ülkemizde kenti, kent yönetimini vekentlileri ilgilendiren geliþmeleri saymamýz mümkündür. Ekonomik, sosyal,kültürel alanlarda yaþanan geliþmeler, olasý geliþmeler ile mevzuat çalýþmalarýdeðerlendirilmelidir.Ýç ÇevreDurum analizinin ikinci bölümü, kurumun kendi içyapýsýna yönelik analizdir.Kurumun mali gücü, insan kaynaklarýnýn durumu, araç-gereç, bina gibifiziki kaynaklarýnýn durumu, kullanýlan üretim sistemleri, teknoloji gibisisteme yönelik durumlar. Belediyeler için de benzeri analizler gereklidir. Bukapsamda;* Belediyenin gelir gider dengesi,* Gelirlerin yapýsý,* Tahakkuk-tahsilât oranlarý,* Borç yapýsý,* Gider yapýsý,* Hizmet alýmlarý/özelleþtirme,* Personel durumu (sayý, nitelik, motivasyon, vb),* Organizasyon yapýsý,* Süreçler, vb. konular deðerlendirilmelidir.268 DÝNÇER, Ömer, s.167

266 Modern Kent Yönetimi - IDurum Analizinde Temel Yöntem: Swot AnaliziStratejik yönetim çalýþmalarý kapsamýnda yapýlan durum analizi için enfazla kullanýlan teknik Swot Analizi’dir. Swot Analizi, kuvvetli-zayýf-fýrsatlarve tehditler analizi demektir. 269Ýþletmenin bir bütün olarak mevcut durumunun ve tecrübesinin incelenmesi,üstün ve zayýf yönlerinin tanýmlamasý ve bunlarýn çevre þartlarýyla u-yumlu hale getirilmesi sürecine etkileþim analizi (FÜZT/SWOT Analizi) adýverilmektedir. 270 Durum Analizi’nde temel yöntem olarak kullanýlan SWOTAnalizi’nde deðerlendirme kapsamýna alýnan unsurlarýn birbirleri ile iliþkileriaþaðýdaki gibidir.SWOT Analizi Temel Baþlýklar 271Kuruluþ Ýçi UnsurlarGüçlü YönlerZayýf YönlerFýrsatlarTehditlerÇevresel Unsurlara. Güçlü Yönler/Zayýf YönlerGüçlü yönler, kuruluþun kendi iç yapýsýndan kaynaklanan ve kuruluþuniddia sahibi olmasýný saðlayan özelliklerdir. Zayýf yönler de yine kuruluþuniç yapýsýndan kaynaklanan ve iddia sahibi olmasýný engelleyen özelliklerdir.269 ÖZTEMEL, Ercan, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi, Deðiþi Yayýnlarý, Adapazarý 2001, s.158270 DÝNÇER, Ömer, a.g.e., s.142271 Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu, Mayýs 2003, http://www.dpt.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 267Belediyeler için güçlü ve zayýf yönler analizinde þu baþlýklar altýnda deðerlendirmeyapýlabilir:Not: Güçlü ve zayýf yönler hakkýnda yukarýda açýklama yapýldýðý içinburada ayrýca detaylandýrýlmamýþtýr.Mali Yapý- Genel bütçe vergi gelirleri dýþýndaki gelirlerin toplam gelire oraný- Gider yapýsý- Borç yapýsýPersonel Yapýsý- Eðitim düzeyi- Yaþ ortalamasý- Ücret sistemiOrganizasyon YapýsýSüreçlerYönetim Sistemib. Fýrsatlar/Tehditler:Fýrsatlar, bir kurumun baþarýya ulaþabilmek için önüne çýkan müsaitþartlardýr. Tehditler ise, kurumun baþarýsýný önleyebilecek, kurumu zor durumadüþürebilecek þartlardýr. Fýrsatlar/tehditler ile güçlü/zayýf yönler birbirlerinekarýþtýrýlmamalýdýr. Örneðin, belediyenin personel giderlerinin çok yüksekolmasý bir tehdit deðil, zayýflýk unsurudur. Buna karþýlýk, belediyenin yeniyasal deðiþiklik ile bir baþka belediyeyi bünyesine katma durumunda kalmasýve bünyeye katýlacak belediyenin personel giderinin çok yüksek olmasýise tehdittir.Belediyeni mali yapýsýnýn zayýf olmasý, gelirlerin giderleri karþýlayamamasýbir zayýflýktýr. Buna mukabil, merkezi idarenin belediye gelirlerinde a-zalmayý öngörmesi bir tehdittir.Belediyeler açýsýndan bakýldýðýnda bir belediyenin önünde deðiþik fýrsatve tehditlerin bulunabileceði görülecektir. Örneðin;

268 Modern Kent Yönetimi - I* Belediye sýnýrlarý içerisinde bir üniversite yoksa fakat bir üniversitekurulacaksa bu bir fýrsattýr. Çünkü belediyenin kültürel faaliyetlerinin talepgörmesinde üniversite öðrencileri önemli bir fýrsat oluþturacaktýr. Benzeri biçimdebelediye-üniversite iþbirliðine uygun zemin ortaya çýkacaktýr.* Nazým planlarda belediyenin bulunduðu bölgenin yeni ve daha olumlubir fonksiyon kazanmasý bir fýrsattýr. Örneðin, nazým planlarda bölgenin kentingeliþme alaný olarak öngörülmesi, bölgeye ciddi yatýrýmlarýn geleceðiningöstergesi olacaktýr.* Belediye yönetiminde iþletmecilik tekniklerinin kullanýmýný öngörenyaklaþýmýn esas alýnacak olmasý, bu teknikleri zaten uygulamakta olan belediyeleriçin fýrsat olacaktýr. Bu sayede, belediye bu sürece daha kolay uyumsaðlayarak baþarý grafiðini yükseltebilecektir.* Daha önceleri büyükþehir belediyesi sýnýrlarýnda olmayan bir belediyeninbüyükþehir belediyesi sýnýrlarý içine alýnacak olmasý bir fýrsattýr. Bu sayedebirçok temel altyapý yatýrýmýnýn büyükþehir tarafýndan yapýlmasý gündemegelecektir. Ama bu durum ayný zamanda bir tehdit olarak da algýlanabilir.Örneðin, büyükþehire katýlmadan önce bölgenin hizmet sektörü aðýrlýklýgeliþimi öngörülmüþ ve çalýþmalar bu doðrultuda planlanmýþ ve uygulanmaktaiken, büyükþehir sýnýrlarýna alýnmasý durumunda, büyükþehirin bölgeyeyeni bir fonksiyon vermesi bekleniyor ve bu fonksiyon da belediye tarafýndanolumlu görülmüyorsa bu durum bir tehdit oluþturmaktadýr.* Bölgenin merkezi idare tarafýndan teþvik kapsamýna alýnacak olmasýbelediye için bir fýrsat olarak deðerlendirilmelidir.Güçlü/Zayýf Yönler ile Fýrsat/Tehdit EtkileþimiBelediyenin güçlü ve zayýf yönleri ile önündeki fýrsat ve tehditler karþýlýklýetkileþim içindedir. Bir kurumun önünde fýrsatýn bulunmasý tek baþýnayeterli deðildir. Kurumun bu fýrsatý deðerlendirebilecek potansiyele de sahipolmasý gereklidir. Ya da olasý bir tehdit eðer kurumun zaten zayýf olduðu biralana yönelik ise, tehditin boyutu artar. Buna mukabil belediyenin güçlü olduðubir anda tehdit söz konusu ise bunun da þiddeti az olacaktýr. Örneðin:Belediyenin gelir yapýsý incelendiðinde, merkeze baðlýlýk derecesinin azolduðu yani belediye gelirleri içerisinde genel bütçe vergi gelirlerinden alýnanpayýn düþük olduðu durum, belediye için güçlülük göstergesidir. Eðer, ö-nümüzdeki dönemde genel bütçe vergi gelirlerinde bir azalma söz konusu i-se, bu durum belediye için tehdittir. Buna mukabil, belediye gelirleri içeri-

Modern Kent Yönetimi - I 269sinde bu pay oraný az olacaðýndan, bu tehditten belediye fazla etkilenmeyecektir.Tersi durum söz konusu olsaydý, yani bu gelir kalemi belediye gelirleriiçerisinde önemli bir yer tutsaydý, bu durumda genel bütçe vergi gelirlerindebir azalma, belediye için çok daha büyük bir tehdit olurdu.Dolayýsýyla, belediyeler güçlü ve zayýf yönleri ile önlerindeki fýrsat vetehditleri bir bütün halinde analiz etmelidir. Tehditler, eðer zayýf yönüne yönelikise, bu tehdidin þiddetini azaltabilmek için zayýflýðýn giderilmesi, aciliyetiolan bir husus olarak deðerlendirilmelidir. Benzeri biçimde, fýrsatlardanyararlanabilmek için de hangi yönlerin güçlendirilmesi gerektiði ortayakonmalý ve bu hususa aðýrlýk verilmelidir. Örneðin:Belediyenin hizmet verdiði kentte üniversite açýlacak olmasý önemli birfýrsattýr. Fakat belediyede kültürel faaliyetlerin organizasyonu ve yönlendirilmesiiçin yeterli kapasitede personel bulunmuyorsa, bu bir zayýflýktýr. Budurumda belediyenin personel yapýsýnda bu yönde iyileþtirme yapmasý gerekmektedir.Durum Analizi ve VarsayýmlarBelediye, güçlü/zayýf yönler ile fýrsat/tehditleri belirledikten ve bunlarýnetkileþimini deðerlendirdikten sonra, stratejilerin oluþturulabilmesi için varsayýmlarüretmesi, yani senaryo yazmasý gerekmektedir.Senaryo, mevcut veriler doðrultusunda gelecekte nelerin olabileceðininvarsayýlmasý ve bunlara göre alýnmasý gereken tedbirlerin belirlenmesi biçimindeolmalýdýr.Durum Analizinin RaporlanmasýDurum analizinde elde edilen bilgiler, stratejik planlarýn yapýmýnda ulaþýlmaküzere raporlanmalýdýr. Raporlarýn basitliðini saðlayabilmek amacýyla,ayrýntýlar raporda yer almamalý ama raporun eki olarak muhafaza edilmelidir.Durum Analiz Rapor Örneði1. Ön Bilgi:Kent Özet Bilgisi* Nüfus* Alan

270 Modern Kent Yönetimi - I* Kentsel Geliþim Seviyesivb)- Altyapý (yol, su, atýk su, yaðmur suyu, yol uzunluðu, asfalt yol oraný,- Rekreasyon (kiþi baþý yeþil alan, park sayýsý ve alaný vb)- Tesisleþme (kültürel, sosyal, sportif vb. tesisler, kapasiteleri)- Planlar ve imar durumu (planlý ve plansýz alanlar, gecekondu ve imaraaykýrý yapýlar hakkýnda bilgi)* Ekonomik Yapý- Kiþi baþýna gelir- Çalýþan ve iþsiz oranlarý- Ekonomik iþletmelerin sýnýflandýrýlmasý* Kültürel ve Sosyal Hayat- Eðitim- Saðlýk- Kültürel tesis vb. konularda özet bilgiBelediye Özet Bilgisi* Yetki ve Sorumluluk: Mevzuattan kaynaklanan yetkiler ve sorumluluklar* Personel sayýsý* Bütçe Bilgileri- Toplam gelir- Toplam gider- Gelir/gider dengesi- Yatýrým harcamalarýnýn oraný- Hizmet harcamalarýnýn oraný- Personel harcamalarýnýn oraný

Modern Kent Yönetimi - I 271* Organizasyon Yapýsý- Baþkan yardýmcýsý sayýsý- Birim sayýsý* Süreç Bilgileri- Varsa, kullanýlan yönetim teknikleri- Varsa, kent bilgi sistemi- Otomasyona geçilen iþlemler veya birimler- Hizmet alýmý ile yapýlan iþler- Özelleþtirilen iþler* Fiziki Kaynak Bilgileri- Hizmet binalarý (mülk ve kiralýk)- Ýþ makineleri- Akar saðlayan tesisler- Arsa stoðu* Projeler- Planlanan vizyon projeleri- Baþlanan vizyon projeleri2. SWOT AnaliziGüçlü Yönler1. Belediyemizin iyi eðitilmiþ personel gücü bulunmaktadýr.2. Personel sayýsý diðer belediyelere göre daha azdýr. Aþýrý personel istihdamýsöz konusu deðildir.% 30 yüksekokul mezunu, % 45 lise mezunu.3. Bilgisayar teknolojisinden yararlanma oraný yüksektir.e-belediyeye geçilmiþ olup, tüm birimler otomasyona baðlanmýþtýr.

272 Modern Kent Yönetimi - I4. Vergi dýþý gelirlerin vergi gelirlerine oraný % 65’tir ve emsallere göreyüksektir.5. Cari harcamalarýn toplam gider içindeki oraný % 28 ile diðer belediyeleregöre düþüktür.6. Personel harcamalarýnýn toplam gider içindeki payý % 21 ile diðer belediyeleregöre düþüktür.7. Yatýrým harcamalarýnýn toplam gider içindeki payý % 35 ile diðer belediyeleregöre yüksektir.8. Hizmet harcamalarýnýn toplam gider içindeki payý % 24 ile diðer belediyeleregöre yüksektir.9. Toplam borç oraný, son yýl gelir toplamýnýn % 8’i kadar olup, diðer belediyeleregöre düþüktür.10. Vatandaþ-belediye diyaloðu için geliþtirilmiþ kanallar aktiftir. Bukapsamda Kent Danýþma Meclisi ve Yerel Kalkýnma Meclisi oluþturulmuþ o-lup, düzenli çalýþmaktadýr.11. Vatandaþ þikâyetlerinde belediyelerin asli görevleri açýsýndan son yýlardaönemli düþüþler yaþanmaktadýr.12. Belediyede mesleki eðitime önem verilmekte olup, son üç yýl içindekiþi baþýna ortalama yýlda 12 saat eðitim verilmiþtir.13. Her türlü mevzuat deðiþimi yakýndan takip edilmekte olup, güncellemelerüye olunan hukuk sitesi tarafýndan otomatik yapýlmaktadýr.14. Belediyede çalýþma mekânlarý yeterli düzeydedir.15. Üretim süreçleri kontrol altýndadýr. ISO 9001:2000 Kalite GüvenceYönetimi uygulanmaktadýr.16. Bütçe gerçekleþme oraný % 92 ile emsal belediyelere göre yüksektir.17. Toplam kalite Yönetimi anlayýþýnda takým çalýþmalarý ve sürekli iyileþtirmeçalýþmalarý yapýlmaktadýr.18. Modern arþiv sayesinde dosya muhafazasý ve ulaþýmý kolay ve güvenlidir.19. Vergi toplama sisteminde teknolojik imkânlar kullanýlmaktadýr.

Modern Kent Yönetimi - I 27320. Belediye içinde etkin ve yaygýn iletiþim sistemi bulunmaktadýr.21. Belediyenin önemli sayýda proje hazýrlýðý bulunmaktadýr.Zayýf Yönler1. Tahsilat oraný % 65 olup, düþük seviyededir.2. Kent Bilgi Sistemi mevcut deðildir.3. Personel sirkülâsyonu yüksek seviyededir.4. Belediye gelirleri içerisinde genel bütçe vergi gelirlerinin oraný yüksekolup, merkeze mali baðlýlýk fazladýr.5. Belediye arsa stoðunda azalma yaþanmaktadýr.6. Vergi gelirlerinin belirli dönemlerde yüksek olmasý sebebiyle ara dönemlerdenakit sýkýntýsý yaþanmaktadýr.7. Personelin önemli bölümü 657 sayýlý yasaya tabi devlet memuru olduðuiçin insan kaynaklarý anlayýþý doðrultusunda çalýþanlarýn yönetimi güç olmaktadýr.8. Kamulaþtýrmasýz el atma dava sayýsý fazladýr.9. Belediye araç parký yaþlanmýþ olup, yenileme gerektirmektedir.10. Belediye hizmet binalarý farklý yerlerde olduðundan koordinasyon vedenetim zorlaþmaktadýr.11. Belediyenin eðitim düzeyi yüksek olmakla beraber yabancý dil bileneleman sayýsý çok azdýr. Bu da özellikle AB ve yurtdýþý iliþkilerde ve araþtýrmaçalýþmalarýnda zayýflýk unsurudur.Fýrsatlar1. Kamu reformu kapsamýnda belediyelere yeni yetkilerin verilmesi gündemdedir.2. Daha önce büyükþehir dýþýnda kalan belediye, artýk büyükþehire dahilolduðundan kentsel hizmetlerin daha güçlü gerçekleþmesi söz konusudur.3. Belediye sýnýrlarý içerisinde yapýlmasý planlanan üniversite kampüsüile kentin kültürel yaþamý zenginleþebilir potansiyele kavuþmaktadýr.

274 Modern Kent Yönetimi - I4. Kent nazým planlarýnda fuar alanýnýn belediye sýnýrlarý içerisindeplanlanmasý, bölgede vizyon projelerinin gerçekleþtirmesini kolaylaþtýrmaktadýr.5. TOKÝ’nin belediye sýnýrlarý çerisinde toplu konut planlamasý sayesindebeldenin gecekondu problemi önemli oranda azalacaðý gibi, söz konusubölgenin altyapýsý da TOKÝ tarafýndan yapýlacaðýndan, belediyenin diðer bölgeleredaha fazla yatýrým yapma imkaný doðacaktýr.6. Beldenin sahil bölgesi Kültür ve Turizm Bakanlýðý’nca turizm bölgesiilan edilmesi sebebi ile, bu bölgede turistik tesisleþme imkaný doðmuþtur.7. Mera Kanunu’ndaki deðiþiklik sonucu, belediye sýnýrlarý içerisinde o-lup, yapýlaþmaya sahne olan araziler mera vasfýndan çýkarýlma imkaný doðmuþtur.Bu da beldede var olan ve mera olmasý dolayýsýyla hizmet getirilemeyenyere belediye hizmetlerinin getirilebilmesine imkan saðlamýþtýr.8. Beldede önemli oranda hazine arazisi bulunmaktadýr. Hazinenin arazisatýþ kararý ve satýlan arazilerden ilgili belediyeye pay verecek olmasý sebebiile yeni gelir kaynaðý oluþmasý söz konusudur.Tehditler1. Ýlçede çok ciddi oranda konut imarlý boþ arazi vardýr. Havaalanýnýn faaliyetegeçmesi ile birlikte nüfusun çok hýzlý artmasý söz konusudur.2. Belediye arazi stoðu azaldýðýndan, mülk satýþ gelirlerinde azalma yaþanacaktýr.Bu da gelecek yýllarda mali yapýyý sýkýntýya sokabilir.3. Belde nüfusu, beldedeki istihdam sahalarýna göre daha hýzlý artmaktaolduðundan, iþsizliðin artmasý ve belediyeye yönelik sosyal yardým taleplerininartmasý söz konusudur.4. Reform kapsamýnda ilköðretim okullarýnýn bakým ve onarýmýnda belediyelereyetki verilmesi öngörülmektedir. Bu da belediye bütçesine çok ciddioranda ilave yük getirecektir.5. Bölgedeki havza alanlarý büyük ölçüde yapýlaþtýðý için, beldenin mücavirindebulunan havza alanýna yönelik yapýlaþma baskýsý artacaktýr.Durum Analizi ve Tekniklerin KullanýmýDurum analizi yapýlýrken belgelerin incelenmesi, mülakat, anket ve benzeriçalýþmalar, gerektiðinde kurum dýþý müþavirlik hizmeti alýmý, kuruluþ i-

Modern Kent Yönetimi - I 275le ilgili çeþitli kesimleri biraraya getiren katýlýmcý toplantýlar gibi araçlarkullanýlýr. Bu kapsamda gerçekleþtirilecek bazý çalýþmalarda kuruluþ dýþýndanuzmanlýk hizmeti alýnmasý, örneðin, katýlýmcý toplantýlarý tarafsýz bir þekildeyönetecek kolaylaþtýrýcýlarýn (moderatörlerin) kullanýlmasý mümkündür.272 Durum analizi yapýlmasý sürecinde kurum içi ve dýþý arama konferanslarýdüzenlenebilir, focus gruplarý oluþturulabilir, atölye çalýþmalarý, DelphiTekniði, Nominal Grup, Açýk Grup çalýþmalarý yapýlabilir. Ayrýca kanuni zorunlulukolan Fayda/Maliyet, Etkinlik/Maliyet Analizi yapýlmalýdýr. ÖzellikleÝstanbul gibi büyük kentlerde stratejik planlama sürecinin çok hassas vekapsamlý yapýlmasý gerekmektedir.2. Aþama: Geleceði ÖngörmekDurum analizinin tamamlanmasý ile birlikte stratejik plan yapýmý içingereken iki ana unsurdan biri tamamlanmýþ demektir. Ýkinci ana unsur ise,kurumun temel bakýþ açýsý ve ilkelerinin belirlenmesidir. Bu unsur da belirlendiktensonra, durum analizi ile elde edilen veriler, ilke ve temel bakýþ a-çýsý doðrultusunda deðerlendirilerek, stratejik hedefler oluþturulur. Yani, i-kinci aþama kendi içinde iki ayrý aþamadan oluþmaktadýr.Birincisi; kurumun temel bakýþ açýsý ve ilkelerinin oluþturulmasý yani,kuruluþun misyon, vizyon ve ilkelerinin belirlenmesidir. Bu kavramlarla ilgiliaçýklamalar Toplam Kalite Yönetimi bölümünde yapýlmýþtýr.Stratejik AmaçlarStratejik amaç, iþletmenin uzun dönemde gerçekleþtirmeyi hedeflediðisonuçlarý ifade eder 273 . Stratejik amaç, kuruluþun genel bir çerçevede ulaþmayýdüþündüðü noktanýn ne olduðunu gösterir. Stratejik amaçlar, genel ve kuruluþiþlevini daha ileri bir noktaya götürecek nitelikte olmalý, ama ayný zamandagerçekçi ve ulaþýlabilir bir özellik taþýmalýdýr.Bir belediyenin stratejik amaçlarýna örnek olarak þunlar ifadeler verilebilir:* Kentimizin ve kent yönetimimizin misyon, vizyon ve amaçlara ulaþabilmesi,hizmette kalite ve verimliliði artýrmak için eðitim ve araþtýrma çalýþmalarýnaaðýrlýk verilecektir.272 Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu273 DÝNÇER; Ömer, a.g.e., s.142

276 Modern Kent Yönetimi - I* Katýlýmcý yönetimin oluþturulabilmesi için Kent Konseyleri çalýþmalarýetkinleþtirilerek sürdürülecektir.* Ýlçemizin ekonomik, sosyal, kültürel ve fiziki kalkýnmasýnýn saðlanabilmesiamacýyla akademik çevreler, sivil toplum örgütleri, meslek teþekkülleriile iþbirliði içinde ortak çalýþma konsepti oluþturulacaktýr.* Mali yönden kendi kendine yetebilen bir belediye olabilmek için etkinkaynak yönetimi yaklaþýmý uygulanacaktýr.* Belde ve belde halkýna hizmette etkinliðin saðlanabilmesi amacýyla,kente yatýrým yapan tüm kurum ve kuruluþlarla koordinasyon saðlanacaktýr.* Hizmetlerde etkinlik ve verimliliðin saðlanabilmesi için süreç odaklýyönetim anlayýþýyla hareket edilecektir.HedeflerHedefler, belirlenmiþ bulunan stratejik amaçlarýn iþletmenin bölümlerinegöre ayrýntýlý hale getirilmiþ nihai durumudur. 274 Hedefler, stratejik amaçlarýngerçekleþtirilebilmesi için ortaya konulan spesifik ve ölçülebilir alt a-maçlardýr. Stratejik amaçlarýn aksine, hedefler sayýsal olarak ifade edilirlerve daha kýsa vadeyi kapsarlar. Bir stratejik amacý gerçekleþtirmeye yönelikolarak birden fazla hedef belirlenebilir.Hedefler, stratejik amaçlarýn tanýmlanmýþ bir zaman dilimi içinde nitelikve nicelik olarak ifadesidir. Bu nedenle, hedefler ulaþýlmasý öngörülen çýktýlaradönük, ölçülebilir alt amaçlardýr. Hedeflerin miktar, maliyet, kalite vezaman cinsinden ifade edilebilir olmasý gerekmektedir.Pendik Belediyesi stratejik amaç ve hedefleri ile ilgili bilgiler ToplamKalite Yönetimi bölümünde yapýlmýþtýr.3. Aþama: Uygulama StratejileriStratejik planlama sürecinde “gitmek istediðimiz yere nasýl ulaþabiliriz?” sorusunacevap niteliðinde oluþturulmasý gereken uygulama stratejisi, stratejik planýnbütünü ile uyumlu ve karþýlýklý etkileþime açýk bir biçimde oluþturulmalýdýr.Kuruluþ her bir stratejik amaca ait hedefleri bu baþlýk altýnda ayrýntýlý olarakaçýklayacak ve bu hedeflere ulaþmak için gerekli olan faaliyet ve projeleri detay-274 DÝNÇER; Ömer, a.g.e., s.144

Modern Kent Yönetimi - I 277lý bir þekilde anlatacaktýr. Hedeflerin açýklanmasýnda, hedeflerle ilgili olarak ortayaçýkan geliþmeler ve varsa politika deðiþiklikleri ele alýnacaktýr. 275Bu aþamada belediye belirlediði stratejik amaçlara ulaþabilmek için belirlediðihedeflerin nasýl yerine getirileceðine iliþkin projelerini ayrýntýlý biçimdebelirleyecektir. Yani bu aþamada stratejik hedeflere ulaþmak için gereklioperasyonel hedefler, bu hedeflerin sorumlularý ve bu sorumlularýn çalýþmaprogramlarý hazýrlanacaktýr.Örneðimizdeki stratejik hedeflerden hareketle bir belediyenin bu hedeflereulaþmak için belirleyeceði uygulama stratejilerini ve bunlarýn sorumluolduðu birimlerle çalýþma programlarýný aþaðýdaki gibi belirleyebiliriz.Hedef 1: Planlama* Kentin planlý alan oraný 3. yýl sonunda % 80’e, 5. yýl sonunda % 100’eulaþacaktýr.* Ýmar uygulamasý yapýlmasý gereken alanlarýn tamamý 5 yýl içinde bitirilecektir.Uygulama Stratejisi - Sorumlular ve Çalýþma ProgramýYýllar1 Yýl2. Yýl3. Yýl4. Yýl5. YýlYapýlacak ÝþA1 Bölgesi imar PlanýA7 bölgesi 18. Madde UygulamasýA2 Bölgesi imar PlanýA3 Bölgesi imar PlanýA8 Bölgesi 18. Madde UygulamasýA11 Bölgesi imar PlanýA12 Bölgesi imar PlanýA9 Bölgesi 18. Madde UygulamasýA1 Bölgesi 18. Madde UygulamasýA14 Bölgesi imar PlanýA2 Bölgesi 18. Madde UygulamasýA3 Bölgesi 18. Madde UygulamasýA15 Bölgesi imar PlanýA4 Bölgesi 18. Madde UygulamasýSorumluPlanlama MüdürlüðüHarita MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüHarita MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüHarita MüdürlüðüHarita MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüHarita MüdürlüðüHarita MüdürlüðüPlanlama MüdürlüðüHarita Müdürlüðü275 DPT, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu

278 Modern Kent Yönetimi - IHedef 2: AltyapýKentsel altyapýnýn tamamlanma oraný 5 yýl içinde % 60’dan % 80’e çýkarýlacaktýr.Yýllar1 Yýl2. Yýl3. Yýl4. Yýl5. YýlYapýlacak ÝþA1 Bölgesi ve A4 Bölgesi Kanal ÝnþaatýA3, A4, A5, A6 bölgesi Asfaltlama ÇalýþmasýA7 ve A9 Bölgesi anaarter Yol ÇalýþmasýA2 ve A8 Bölgesi Yaðmur Suyu Kanal ÝnþaatýA1, A 2 ve A8 Bölgesi Asfaltlama ÇalýþmasýA11 Bölgesi XYZ yayalaþtýrma çalýþmasýA10 Bölgesi asfaltA9 Bölgesi yayalaþtýrmaA4 Bölgesi YaðmursuyuA1 Bölgesi Yeni Yol açýlmasýA14 Bölgesi KanalA14 Bölgesi AsfaltlamaA3 Bölgesi yayalaþtýrmaA15 Bölgesi AsfaltlamaA4 Bölgesi YaðmursuyuSorumluFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüFen Ýþleri MüdürlüðüDiðer hedeflerle ilgili de bu tür operasyonel çalýþma programý belirlenmelidir.Fakat hedeflerin belirlenmesi yetmemektedir. Bu hedeflere ulaþýmýnölçülebileceði performans kriterleri de belirlenmelidir.Performans ölçümü, kurumun bir bütün olarak genel çerçevede ve ayrýcaçalýþanlar, süreçler ve birimler yönünden çalýþmalarýný deðerlendirmek i-çin oluþturduðu ölçüm modelidir. Yani, bir kiþi veya kurumun amaçlarýna u-laþmak için yaptýðý çalýþmalarýn bu amaçlara ne kadar uygun olduðunun, birbaþka ifade ile yeterliliðinin ölçülmesidir.Performans ölçümü, kuruluþun neyi ve neleri elde etmeyi amaçladýðýnýn,kullandýðý mali ve fiziki kaynaklarýn, insan gücünün neler olduðunun, elindekikaynaklarý hangi yöntem ve usuller uygulayarak amaçladýðý hedeflere dönüþtürdüðünün,faaliyetleri sonucunda elde ettiði mal ve hizmetlerin, hedeflenenamaçlarýn direkt olarak elde edilmesindeki kesin etkileri ile diðer yan a-maçlarýn elde edilmesindeki geniþ ve dolayý etkilerinin deðerlendirilmesidir. 276276 ÇOÞKUN, Arife (Derleyen), Performans ve Risk Denetim Terimleri, s.51, http://www.sayistay.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 279Bu ölçümde iþin amaçla ne kadar uygunluk gösterdiði, uygun olsa bile a-maca ne kadar yaklaþtýðý ölçülmelidir. Örneðin, kurumun amacý maliyetleridüþürmek ise, yapýlan çalýþmalarýn maliyet düþürücü olup olmadýðýnýn sorgulanmasýuygunluk deðerlendirmesi iken, yapýlan çalýþmalar maliyet düþürücüise maliyetleri ne kadar düþürdüðü de deðerlendirilmelidir. Maliyetlerin% 10 düþürülmesi amaç iken, yapýlan faaliyetlerle maliyetler % 5 düþüyorsa,bu durumda faaliyetin performansý % 50 olacaktýr.Bir kurumun performansýnýn ölçülmesinde kullanacak kriterler neler olmalýdýr?Bu sorunun cevabý üzerinde mutabakat bulunmamaktadýr. Aktan’agöre bu kriterler þunlar olmalýdýr: 277* Kalite* Verimlilik* Karlýlýk* Maliyet* Yenilik* Müþteri memnuniyeti* Çalýþanlarýn memnuniyetiÝngiltere Sayýþtayý’na göre performans ölçüm kriterleri þunlardýr: 278* Tutumluluk ölçütleri* Finansal ölçütler* Hizmet kalitesinin ölçütleri* Etkinlik ölçütleri* Verimlilik ölçütleriPerformans ölçümü ile ilgili kriterlerin tespitinde her ne kadar bir mutabakatyoksa da, kurumsal performansýn ölçülmesinde etkinlik, verimlilik temelunsur olarak görülmektedir. Aktan’ýn kriterlerinde söz konusu edilenmüþteri ve çalýþan memnuniyeti ile yeniliklerin de ölçülmesi, performans öl-277 AKTAN, C. Can, Deðiþim Çaðýnda Devlet, Çizgi Kitabevi, Konya 2003, s.64278 NAO (Ýngiltere Sayýþtayý, Performans Ölçümü, Çev: ARAL, C.Suat, Sayýþtay Baþkanlýðý, Ankara 2001, s.13

280 Modern Kent Yönetimi - Içümünde vazgeçilmez hususlar arasýnda yer almalýdýr.Bu durumda belediye stratejik hedeflerine ulaþmak için belirlediði operasyonelhedeflerinin performansýnýn ölçüm kriterlerini belirlemelidir. Yukarýdakiörneklerimizin performans kriterleri aþaðýda gösterildiði gibi belirlenebilir.ÝþlemKriter 1Kriter 2Kriter 3Kriter 4Ýmar PlanlarýÝmar uygulamasýAsfaltlamaKanalSosyal YardýmPersonel eðitimiPersonelverimliliðiBütçeperformansýPlanlarýn m2birim maliyetiUygulamanýnm2birim maliyetiM2 birimmaliyetiM2 birimmaliyetiYardým görenlerinyardýmamuhtaçlara oranýKiþi baþý eðitimsaatiPersonel baþýnadüþen nüfusmiktarýGelir/Gider oranýÖngörülen zamanauygunluðuVatandaþ memnuniyetseviyesiYardým görenlerinmemnuniyetderecesiEðitimden memnuniyetderecesiPersonel baþýnadüþen hizmet veyatýrým harcamasýYatýrýmýn gideroranýÝtiraz sayýsýnýntoplam mülksahibine oranýOrtalama 1 saatlikeðitim maliyetiPersonel harcamasýnýngideroranýBorçlarýn yýllýkgelire oranýStratejik Planlarýn Bütçeyi OluþturmasýBelediyeler bütçelerini oluþtururken stratejik planlardaki öngörülere görehareket edeceklerdir. 5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunubu hususta þu düzenlemeyi içermektedir:Madde 9- Kamu idareleri; kalkýnma planlarý, programlar, ilgili mevzuatve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceðe iliþkin misyon ve vizyonlarýnýoluþturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarýnýönceden belirlenmiþ olan göstergeler doðrultusunda ölçmek ve

Modern Kent Yönetimi - I 281bu sürecin izleme ve deðerlendirmesini yapmak amacýyla katýlýmcý yöntemlerlestratejik plan hazýrlarlar.Kamu idareleri, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesiiçin bütçeleri ile program ve proje bazýnda kaynak tahsislerini;stratejik planlarýna, yýllýk amaç ve hedefleri ile performans göstergelerinedayandýrmak zorundadýrlar.Stratejik plan hazýrlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejikplanlama sürecine iliþkin takvimin tespitine, stratejik planlarýn kalkýnmaplaný ve programlarla iliþkilendirilmesine yönelik usul ve esaslarýn belirlenmesineDevlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý yetkilidir.Kamu idareleri bütçelerini, stratejik planlarýnda yer alan misyon, vizyon,stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasýna dayalý olarak hazýrlarlar.Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performansgöstergelerine uygunluðu ve idarelerin bu çerçevede yürütecekleri faaliyetlerile performans esaslý bütçelemeye iliþkin diðer hususlarý belirlemeyeMaliye Bakanlýðý yetkilidir.Maliye Bakanlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý ve ilgili kamuidaresi tarafýndan birlikte tespit edilecek olan performans göstergeleri, kuruluþlarýnbütçelerinde yer alýr. Performans denetimleri bu göstergeler çerçevesindegerçekleþtirilir.DPT tarafýndan hazýrlanan kýlavuzda bütçe ile stratejik plan iliþkisi hakkýndaþu açýklamalar bulunmaktadýr:Her bir hedefin faaliyetlerde ifade edilmesi sonrasýnda faaliyetlerin bütçeile iliþkisinin kurulmasý gerekmektedir. Buradaki temel amaç, bütçe hazýrlanmasýsürecinde kaynak ve maliyet yapýlarýnýn ortaya konulmasý suretiyleher bir politikanýn maliyetini ölçebilmenin yanýnda harcamalarýn önceliklendirilmesisürecine de yardýmcý olmaktýr.Bu çerçevede, öncelikle bir bütün halinde sektör ve kuruluþun kaynak veharcama yapýsýnýn ortaya konulmasý gerekmektedir. Bunun için, geçmiþ 2-3yýllýk gerçekleþmeler ve bu konudaki geliþmeleri yansýtan kararlarý da dikkatealmak gerekecektir.Bu bölümde, kuruluþun elde ettiði ve gelecek dönemde elde etmeyi öngördüðütüm gelirleri gösteren kaynak tablosu (Þekil 5) çerçevesinde, kuruluþfaaliyet bazýnda kaynak daðýtma alýþtýrmalarýný yapmaya baþlayacaktýr.

282 Modern Kent Yönetimi - IBöylece, stratejik amaçlarla ilgili politika deðiþikliklerinin maliyeti ve içseletkileri deðerlendirilebilecek ve bütçe görüþmelerinin ilk bazý burada oluþturulacaktýr.Þekil 5: Sektör/Kuruluþ Kaynak TablosuKaynaklarKonsolide BütçeCari Yýl (t)Bütçe Yýlý(t+1)Takip EdenÝlk Yýl (t+2)Takip EdenÝkinci Yýl (t+3)FonDöner SermayeÖzel HesaplarVakýf ve DerneklerDýþ KaynakDiðerProgram bütçe uygulamasý çerçevesinde, her bir kuruluþ, alt programlarýnýn(hedeflerinin) altýnda yer alan faaliyetlerini tanýmlayacaktýr. Bunundevamýnda ise hedeflediði çýktýlara yönelik olarak, kaynak yapýsý ile mevcutmaliyet yapýsýnýn belirleyiciliðinde, alternatifli hesaplamalar yapacaktýr(Þekil 6). Bütçe sürecindeki kadar detaylý olmamakla birlikte burada yapýlanhesaplamalar sektörün/kuruluþun kendi önceliklendirmesini yansýtmýþolacaktýr.Þekil 6: Bütçesel Süreçte Hedef, Faaliyet, Çýktý ve Performans ÝliþkisiHedef A Faaliyet 1AlternatifliÇýktýlarKaynakYapýsýPerformansKriterleriKuruluþ kaynak yapýsýyla uyumlu olarak stratejik amaçlarý ve hedeflerialtýnda faaliyet ve projelerinin maliyet yapýlarýný ortaya koyacaktýr (Þekil 7).

Modern Kent Yönetimi - I 283Stratejik planýn ekinde faaliyetlerle ilgili harcamalar detaylarý ile birliktegösterilecektir.Þekil 7: Sektör/Kuruluþ Maliyet TablosuStratejik Amaç 1Hedef 1.1FaaliyetlerFaaliyet 1.1.1Faaliyet 1.1.2Faaliyet 1.1.3Faaliyet 1.1.4……Cari Yýl (t)Bütçe Yýlý(t+1)Takip EdenÝlk Yýl (t+2)Takip EdenÝkinci Yýl (t+3)Özellikle faaliyet ve projeler bu kýlavuzda ortaya konan stratejik planlamamantýðýna daha uygun bir þekilde kuruluþ tarafýndan yeniden tasarlanabilir.Bütçe uygulamasýna geçerken, kuruluþun bütçedeki sýnýflandýrmadanfarklý bir þekilde oluþturduðu faaliyet ve projeleri varsa, bunlar köprü tablolarhazýrlanmak suretiyle mevcut faaliyet ve projeler ile bütünleþtirilecektir.Stratejik planlarýn yýllýk uygulama dilimleri belirlenecek ve raporlanacaktýr.Stratejik planlar ve bütçeler arasýndaki iliþki bu belgeler aracýlýðý ileaçýklýk kazanacaktýr. Böylelikle bütçelerin performans uygulamasýný destekleyenbir yapýya sahip olmasý saðlanmýþ olacaktýr. 2794. Aþama: Ýzleme-Ölçme ve DeðerlendirmeStratejik yönetim sürecinin son evresi seçilen stratejilerin deðerlendirilmesi,bunun için deðerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi ve kontrolünün yapýlmasýdýr.280 Bu safhada uygulanan stratejinin, iþletmeyi amaçlarýna ne ölçüdeulaþtýrdýðý deðerlendirilir. Ayný zamanda bu safha, yeni stratejilerin de belirlenmesisürecinin baþlangýcýný oluþturur. Çünkü, sonuçlarýn kontrolü vedeðerlendirilmesi, aynen veya düzeltilerek eski stratejilerin mi kullanýlacaðý,yoksa yeni stratejilerin mi geliþtirileceði konusunda tepe yönetimine geribesleme saðlayacaktýr. 281279 DPT, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu280 EREN, Erol, a.g.e., s.405281 a.g.e., s.361

284 Modern Kent Yönetimi - IBu çalýþmalar þu aþamalardan oluþur:a. Aþama: Bu sürecin iþletilebilmesi için baþarý kriterlerinin belirlenmiþolmasý gerekmektedir ve önceki bölümde açýklandýðý gibi, bu kriterler stratejikplanlamanýn içinde yer almasý zorunlu husustur.b. Aþama: Ýkinci olarak, faaliyet sonuçlarýnýn izlenmesi ve ölçülmesigereklidir.Ýzleme, amaç ve hedeflerin gerçekleþtirilmesine iliþkin geliþmelerin belirlibir sýklýkla raporlanmasý ve ilgili taraflar ile kurum içi ve kurum dýþýmercilerin deðerlendirmesine sunulmasý, izleme faaliyetlerini oluþturur.Ýzleme, yönetime yardýmcý olan sistemli bir faaliyettir. Ýzlemede raporlarve diðer iletiþim kanallarý kullanýlýr; ayrýca esas olarak kaynaklar, faaliyetlerve çýktýlar üzerinde yoðunlaþýlýr.Deðerlendirme imkaný sunmasýnýn yaný sýra, beklenmeyen durumlarakarþý hýzlý ve etkili bir þekilde tedbir alýnabilmesine de yardýmcý olacaktýr.Ýzleme raporlarý objektif olmalýdýr. Ýlerleme saðlanan alanlar yanýnda, i-lerleme saðlanamayan konular da rapor edilmelidir.Performansýn izlenmesi, izleme faaliyetinin temelidir. Bunun için performansgöstergeleri ile ilgili veriler düzenli olarak toplanmalý ve deðerlendirilmelidir.282c. Aþama: Elde edilen sonuçlarla hedeflerin karþýlaþtýrýlmasýdýr. Öngörülenhedeflere ulaþýlmýþ mýdýr? Ulaþýlamamýþ ise, sapma ne kadardýr?Bu inceleme, performans deðerlendirmesidir. Performans genellikle, belirlenenkoþullara göre bir iþin yerine getirilme düzeyi veya iþ görenin davranýþbiçimi olarak tanýmlanmaktadýr. 283 Bir baþka ifade ile performans, genelolarak amaçlý ve planlanmýþ bir etkinlik sonucunda elde edileni, nicel ve/veyanitel olarak belirleyen bir kavramdýr. Yani, belirlenmiþ olan bir hedefe u-laþým seviyesinin ölçümüdür. 284Bir performans yönetimi, öncelikle stratejik hedeflerin belirlemesi ile282 DPT, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu283 HALÝS, Muhsin, TEKÝNTUÞ Mehmet, “Kamuda Performans Yönetimi”, Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar, EdisyonYayýncýlýk, Ankara 2003, s.175284 DPT, Kamu Yönetimi Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu; SONGUR, H. Mehmet, Mahalli Ýdarelerde Performans Ölçümü,Mahalli Ýdareler Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Ankara 1995, s.1

Modern Kent Yönetimi - I 285baþlamaktadýr. Burada önemli olan stratejik hedeflerin, kurumun temel varlýkamacýna uygun olmasýdýr. Belediyeler belde ve belde halkýna hizmet verenkamu tüzel kiþilikleri olduklarýna, yasa ile kurulduklarý ve yasalar çerçevesindeçalýþtýklarýna göre, stratejik hedefler belde ve belde halkýna en iyihizmetin kanunlar çerçevesinde verilmesi esasýna dayanmalýdýr.Belediyelerin stratejik hedeflerinin ne kadar uygun vasýfta olduðu, hukukidenetimlerin yaný sýra halkýn deðerlendirmesi ile ölçülebilir. Hukuki denetim,ilgili denetim kurumlarýnca yapýlmaktadýr. Halkýn deðerlendirmeleri iseyapýlacak olan kamuoyu araþtýrmalarý ile ölçülebilir.Belediyelerin stratejik hedeflere ulaþabilmek için belirlediði taktiksel veoperasyonel hedefler ile bu hedeflere ulaþabilmek için yapýlan faaliyetlerinsonucunda elde edilenin stratejik hedefleri gerçekleþtirmede ne kadar etkinolduðu ayrý bir deðerlendirme konusudur. Bu da performans denetiminin yanýsýra kamuoyu araþtýrmalarý ile belirlenebilir.Belediyeler, belirlenen hedeflere ulaþmak için kaynak kullanmakta ve bukaynaklar belirli süreçlerde iþlenmektedir. Daha fazla çýktý elde etmenin yoluise kaynaklarýn verimli kullanýmý ile mümkündür. Bu da kaynaklarýn iþlenmesinibelirleyen süreçlerin verimliliði ile ilgilidir.Kaynaklarýn verimli kullanýmý saðlanabildiði takdirde, elde edilen çýktýlarekonomik açýdan kabul edilebilir kriterlerde olacaktýr.Yukarýda anlatýlanlar ortaya koymaktadýr ki, performans, sadece hedeflereulaþým derecesi deðil, hedeflere etkin, verimli ve ekonomik biçimde u-laþým derecesidir.d. Aþama: Dördüncü unsur ise, hedeflerden sapma varsa bunlarý kaynaklarýnýn,nedenlerinin belirlenmesidir. Bu amaçla beyin fýrtýnalarý, arama konferanslarýdüzenlenebilir, Delphi Tekniði, Nominal Grup, Açýk Grup çalýþmalarý yapýlabilir.e. Aþama: Bu aþama, yapýlmasý gereken iyileþtirme çalýþmalarýnýn, alýnmasýgereken önlemlerin alýnmasý aþamasýdýr.Bu önlemler strateji amaçlarý, hedefleri, operasyonel hedefleri ve ölçümkriterlerini kapsayabilir. Çünkü:* Stratejik amaçlar yanlýþ seçilmiþ olabilir. Örneðin, “Kentimizin vekent yönetimimizin misyon, vizyon ve amaçlara ulaþabilmesi, hizmette kaliteve verimliliði artýrmak için eðitim ve araþtýrma çalýþmalarýna aðýrlýk verilecektir.”biçiminde belirlenen stratejik amaç eksik belirlenmiþ olabilir. Bu

286 Modern Kent Yönetimi - Iamaca ulaþabilmek için belediyenin personel yapýsýnda radikal deðiþimleregidilmesi de gerekli olabileceði gibi, eðer yeterli eleman bulunmuyorsa, yoðuneðitim çalýþmalarý sebebi ile iþlerin aksamasý söz konusu olmuþ olabilir.* Stratejik hedefler de yanlýþ seçilmiþ olabilir. Örneðin; “Kentsel altyapýnýntamamlanma oraný 5 yýl içinde % 60’dan % 80’e çýkarýlacaktýr” biçimindekibir hedef belirlenirken, kentin geniþlemesi göz önüne alýnmamýþ o-labilir. Bu süreç içinde yeni yerler de planlanmýþ ve kentsel geliþim sürecindeburalarda da büyük oranda altyapý ihtiyacý doðmuþ olabilir. Bu öngörülemeyenya da aslýnda öngörülmüþ olmasý gerekirken gözden kaçan husus da,kentte yapýlmasý gereken altyapýnýn çok daha büyük boyutlara ulaþmasýna, o-perasyonel olarak belirlenen hedeflerdeki miktarlara ulaþýlmýþ olmasýna raðmen,stratejik hedefteki orana ulaþýlamamasýna sebep olabilir. Bu durumu birtablo ile þu þekilde gösterebiliriz.Kentin toplamaltyapý ihtiyacýMevcut DurumÖngörülenyatýrýmGeniþleme iledoðan ihtiyaçDönem sonuoranlarýYol100 km% 65% 80120 km% 67* Operasyonel hedefler yanlýþ belirlenmiþ olabilir. Örneðin, “A1 Bölgesi18. Madde Uygulamasý” yapýlma programý 3 yýldýr. Buna karþýlýk 1. yýl kanal,2. yýl ise asfaltlama programý yapýlmýþtýr. Oysa, 18. madde uygulamasýsebebi ile bu yatýrýmlarýn yapýlamamasý, 3 yýl sonraya býrakýlmasý gerekmiþolabilir. Ya da yapýlmýþtýr ama 18. madde uygulamasý sonucu yol güzergahlarýfarklý belirlendiðinden bu yatýrýmlar boþa gitmiþ olabilir. Hatta, 18. maddeuygulamasý yapýlmadan yol, kanal çalýþmasý yapýldýðýndan, kamulaþtýrmasýzel atma davalarý ve bunun sonucu da belediyenin öngörülemeyen kamulaþtýrmagiderleri söz konusu olmuþ olabilir.* Kriterler yanlýþ belirlenmiþ olabilir. Örneðin, sosyal yardým iþlerindeölçüm kriteri olarak “yardým görenlerin yardýma muhtaçlara oraný” ile “yardýmgörenlerin memnuniyet derecesi” esas alýnmýþtýr. Oysa, bu faaliyetlerinardým edilen kiþi baþýna ortalama maliyeti, genel olarak belde halkýnýn buyardýmlarý deðerlendirmesi, yardýmlarýn zamanlamasý gibi hususlarda problemyaþanabilir. Mesela, yakacak yardýmý kýþa girerken deðil de çýkarken yapýlmýþolabilir ve bu da tam bir baþarýsýzlýk örneðidir. Oysa, baþarý deðerlendirmedebu kriter de belirlenmeli idi.Belediye, stratejik plan çalýþmalarýný ölçüp, gerekli tedbirleri almalý veuygulamalýdýr.

Modern Kent Yönetimi - I 287SonuçStratejik planlama, belediyelerin günü birlik kararlarla deðil, iyi analizedilmiþ verilere dayanarak geleceði öngörmesini ve bu öngörüler doðrultusundaçalýþmalarý planlamasýný, uygulamasýný, takibini ve deðerlendirmesinigerektirmektedir. Dolayýsýyla, stratejik planlama ve onun ayrýlmaz parçasý o-lan performans ölçümlemesi ile kamu kurumlarý bugüne kadar elde ettiklerialýþkanlýklardan apayrý bir yönetim anlayýþýna zorlanmaktadýr.Yeni kamu yönetiminin iþletme teknikleri aðýrlýklý yönetim anlayýþýnakaymasý, kamu kaynaklarýnýn etkin ve verimli kullanýlmasýný saðlayýcý birunsur olacaktýr. Bu da varlýk amacý vatandaþa hizmet olan kamu kurumlarýnýnetkinliðini artýrýcý bir rol oynayacaktýr.YÖNETÝÞÝM 285Kamu kurumlarý, topluma hizmet sunmak amacýyla, toplumun verdiðiyetkiyle kurulan ve çalýþmalarýný toplumun kaynaklarýný kullanarak gerçekleþtirenorganizasyonlardýr. Uzun yýllar devletten bekleyen, devlet karþýsýndakendisini hesap verme konumunda gören birey ve toplum, demokrasi kültürününve özgürlüklerinin geliþmesi ile etkilenen olmaktan çýkarak etkileyenolma aþamasýna girmiþtir. Artýk, kamu yönetiminin kendisine hizmet amacýylakurulduðu ve dolayýsýyla asýl patronun kendisi olduðu bilincine ulaþantoplum, kendisine sunulanla yetinmemektedir.Kamu kurumlarýnýn hesap vermesi, topluma ait kaynaklarýn etkin ve verimlikullanýlmasý, sunulan hizmetin sadece nicel (miktar) olarak deðil, aynýzamanda nitel (kalite) olarak da yeterli düzeyde olmasý gibi gereklilikleryüksek sesle seslendirilmeye baþlanmýþtýr. Kamu kurumlarýnýn fonksiyonelözelliklerine yönelik bu talepler, zamanla idari ve politik özelliklerine de yönelmiþtir.Ýnsanlar artýk kendisine hizmet için oluþturulan ve kendi kaynaklarýný kullanankurumlarýn etkin ve verimli çalýþmalarýnýn yaný sýra kararlarýn alýnma ve politikalarýnoluþturulmasý aþamasýna da dâhil olmak istemektedir. Temsili demokrasininkatýlýmcý demokrasi yönünde geliþim göstermesine paralel olarak bu taleplerde artmaktadýr. Bu geliþmelerin sonucu olarak kamu kurumlarýnda “katýlým”konusu önemli gündem maddeleri arasýnda yer almaktadýr.285 Bu bölüm HULUSÝ ÞENTÜRK tarafýndan hazýrlanmýþtýr.

288 Modern Kent Yönetimi - IKamu kurumlarýnda katýlýmýn saðlanmasý için geliþtirilen yöntemlerinyaný sýra yeni kamu yönetimi anlayýþýna geçilmesi ile birlikte iþletme yönetimtekniklerinin de kamu kurumlarýnda uygulama alaný bulmaya baþlamasýneticesinde ortaya deðiþik bir tablo çýkmýþtýr. Artýk yöneten devlet ya da yönetenkamu kurumu deðil, etkileþim içinde yönetim olgusunda yer alan devlet-kamukurumu oluþmaya baþlamýþtýr. Yani sadece kural koyan ve uygulayan,idare eden, dolayýsýyla tek taraflý yetki kullanan anlayýþ yerine etkileþimiçinde birlikte yönetim anlayýþý oluþmuþtur. Ýþte gelinen bu noktadaki yönetimanlayýþýna “yönetiþim” adý verilmektedir.Kamu yönetiminde son yýllarda en fazla konuþulan konulardan birisi‘yönetiþim’ ya da ‘iyi yönetiþim’ kavramlarýdýr. Yönetiþim terimi ilk olarak1989’da yayýnlanan bir Dünya Bankasý raporunda kullanýlmýþtýr. ArdýndanOECD, Birleþmiþ Milletler gibi kurumlar da bu terimi yaygýn biçimde kullanmayabaþladýlar. 286 Çok tartýþýlan, üzerinde hassasiyetle durulan bir kavramolmasýna raðmen anlamý çok açýk deðildir. 287 Yönetiþim kavramýný ilk o-larak kullanan bazý uluslararasý kurumlarýn yaptýklarý tanýmlar þu þekildedir:288 * Dünya Bankasý:“Ýyi yönetiþim (good governance), açýk ve öngörülebilir bir karar almasürecinin; profesyonel bir bürokratik yönetimin; eylem ve iþlemlerinden sorumlubir hükümetin; ve kamusal sürece aktif bir þekilde katýlýmda bulunansivil toplum ve hukukun üstünlüðünün geçerli olduðu bir düzeni ifade eder.”* Birleþmiþ Milletler Kalkýnma Programý:“Ýyi yönetiþim, bir ülkedeki ekonomik, siyasal ve idari otoritenin her düzeydekiiþlemleri yürütmesi anlamýna gelmektedir. Ýyi yönetiþim, vatandaþlarýnve toplumsal gruplarýn kendi çýkarlarýný korumak ve yasal haklarýnýkullanmak için gerekli mekanizmalara ve kurumlara sahip olmalarýný gerektirir.”* Ekonomik Ýþbirliði ve Kalkýnma Örgütü (OECD):“Yönetiþim (governance), bir ülkenin ekonomik ve sosyal kaynaklarýnýn286 ÖZGÜL, M. Yaþar, AGAH, Halil, GAP Projesi Bir Bölgesel Yönetiþim Modeli Olabilir mi?, “Avrupa Birliði ve Türkiye’deBölgesel Yönetiþim”, Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul 1994, s.91287 ÇOÞKUN, Selim, Kamu Yönetiminde Yönetiþim Yaklaþýmý, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar” (Ed: BALCI, Asýmvd.), Seçkin Basým Yayýn, Ankara 2003, s.40288 AKTAN, C.Can, Deðiþim Çaðýnda Devlet, Çizgi Kitabevi, Konya 2003, s.175-176

Modern Kent Yönetimi - I 289yönetiminde sahip olunan güç ve yetkilerin kullanýmýný ifade etmektedir.”Ýyi yönetiþim, Ýngilizce bir kavram olan “good governance”ýn Türkçe’yeçevrilmesi ile oluþmuþ bir kavramdýr. Kavramýn geleneksel kullanýmý ve sözlükanlamý “yönetim-idare” ile eþ anlamlýdýr. 289 Ancak, yönetim tek taraflýlýðýanlatýrken, yönetiþim karþýlýklý etkileþimi çaðrýþtýrýr. 290 Bir baþka ifade ile;yönetim-idarede, tek taraflý bir hiyerarþik yapý söz konusu iken, yönetiþimdeheteraþik bir yapý söz konusudur. Bu çerçevede heteraþi; karþýlýklý iliþki vebaðýmlýlýk halindeki aktivitelerin eþgüdümünü ve kendi kendine organize olmaetkinliklerini ifade etmektedir. Bu yönüyle heteraþi, kendi kendini organizeeden kiþiler arasý aðlarý, örgütler arasý koordinasyonu, merkezsiz, çevrebaðýmlý sistemler arasý döngüyü içermektedir. 291Türkçe’ye “iyi yönetiþim” olarak çevrilen “good governance”; kamununtümünü veya bazý kesimlerini yakýndan ilgilendiren hususlarda alýnacak kararlardayetkilerin nasýl kullanýlacaðý ve yurttaþlarýn kendi görüþ, fikir ve yararlarýnýkararlara dahil edebilmeleri için neler yapmalarý gerektiðiyle ilgiliolan kurum, kural, süreç ve davranýþlarý da göz önüne alarak, sorumlu ve duyarlýbir biçimde güç kullanýmýdýr. 292Yönetiþim yaklaþýmýnýn öngördüðü yönetme biçiminde kamu yönetiminedüþen rol “katalizör” 293 olmaktýr. Kamu yönetimi artýk karar alan, uygulayan,yönlendiren ve yöneten olmaktan çýkmakta, toplum aktörlerinin (birey,STK, iþ dünyasý ve kamu yönetimi) karþýlýklý etkileþim içinde politika belirlemesi,planlamasý, uygulamasý ve denetlemesini öngören çok taraflý yönetimsürecinin katalizörü olarak görev yapmaktadýr. Bu da özellikle son 25yýldýr savunulmaya baþlanan “kürek çeken deðil, dümen tutan” 294 devlet anlayýþýnýnbir sonucudur.Yönetiþim yaklaþýmý, kamu yönetiminde hantallýk, verimsizlik, etkinsizlik,kalitesizlik gibi olumsuz unsurlara karþý oluþan ve bu olumsuzluklarý giderebilmekiçin özel sektörde uygulanan yönetim tekniklerinin kamu yöne-289 ÇOÞKUN; Selim, Kamu Yönetiminde Yönetiþim Yaklaþýmý, Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar (Ed:BALCI, Asým,vd), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003, s.40290 AKKAHVE, Deniz, Bölgesel Geliþme Planlarýnýn Yönetiþim Açýsýndan Deðerlendirilmesi, “Avrupa Birliði ve Türkiye’deBölgesel Yönetiþim”, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004, s.41291 ÇUKURÇAYIR, Akif, SÝPAHÝ, B. Esra, Yönetiþim Yaklaþýmý ve Kamu Yönetiminde Kalite, Sayýþtay Dergisi, s:50-51, s.46292 http://www.abyerelnet.org/ab/iyiyonetisim/293 GÜZLSARI; Selime, Kamu Yönetimi Disiplininde Yeni Kamu Ýþletmeciliði ve Yönetiþim Yaklaþýmlarý294 TOPRAK, Erkan, Demokratik ve Etkin Bir Devlet Ýçin Türk Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma, Yayýnlanmamýþ DoktoraTezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalý, Ankara 2000, s.110

290 Modern Kent Yönetimi - Itimlerinde de uygulanmasýný savunan “Yeni Kamu Yönetimi” hareketiningeldiði yeni bir düzeyi ifade etmektedir.Yeni kamu yönetimi yaklaþýmýnda yurttaþlýðýn giderek müþteriye indirgenmesi,ekonomi mantýðý içinde salt maliyet ve büyüme oranlarýyla tanýmlanmasýkamu yönetimi ile sivil toplum arasýndaki mesafelerin açýlmasýnayol açmýþsa da, bugün sivil toplum ile iþbirliði içinde olan, yurttaþý bir ortakolarak gören 295 yönetiþim yaklaþýmý, kamu yönetimi anlayýþýnýn yeni bir boyutataþýnmasýný saðlamaktadýr.Yönetiþimin temel amacý; bireyleri, sivil toplum kuruluþlarýný, iþ dünyasýný,diðer bir ifade ile toplumu, yönetimle bütünleþtirmek; politikalarýn belirlenmesindenuygulanmasýna kadar toplumu önemli bir aktör olarak devreyesokmak; demokratik deðerleri güçlendirmek; yönetime karþý duyulan vegittikçe artan güvensizlik duygusunu azaltmaktýr. 296Yönetiþim, her ne kadar yeni kamu yönetimi yaklaþýmýnýn bir yeni boyutugibi ise de, farklýlaþtýðý hususlar da bulunmaktadýr. Yeni kamu yönetimininya da diðer adýyla kamu iþletmeciliðinin merkez bileþenleri temeldeörgüt içinde odaklanarak, özellikle personel yapýsýnda, örgütlenme ve yönetimtarzýnda önemli deðiþimlerin gereðine iþaret etmektedir. Örgüt içi düzenlemeleritemel alan bu yaklaþýmda amaçlar önceliklidir; sonuçlara ve rekabetevurgu vardýr. 297 Bu sebepledir ki, yeni kamu yönetiminde performansyönetimi, süreç yönetimi, Toplam Kalite Yönetimi, Hedeflere Göre Yönetimgibi tekniklerin kullanýmý söz konusudur. Fakat, bütün bu yönetim tekniklerindeamaç; üretilecek ürün veya hizmetin kaliteli ve ekonomik üretilmesive bunun için de müþteri memnuniyetini esas almak, verimliliðe odaklanmaktýr.Dolayýsýyla bu teknikler, hem politikalarýn oluþturulmasý ve planlarýnhazýrlanmasý aþamasýnda müþterinin sadece beklenti ve þikayetlerinin e-sas alýnmasýný hem de üretim esnasýnda tamamen teknik hassasiyetlerle davranýlmasýnýesas almaktadýr.Yeni kamu yönetimi yaklaþýmý, iþletmecilik tekniklerinin yaný sýra, temsilidemokrasiden katýlýmcý demokrasiye geçiþ sürecinin bir sonucu olarakvatandaþlarýn yönetime katýlýmýný öngörmekte ise de, bu katýlýmýn etkinliðinisaðlayamamýþ, katýlým daha çok karar verici olan kamu yönetimine fikirbeyan etme ile sýnýrlý kalmýþtýr. Hatta katýlýmýn sadece STK’larla sýnýrlý gibialgýlanmasýnýn tabii sonucu olarak, bu tür örgütlenmelerin zayýf olduðu yö-295 TOSUN, G.Erdoðan, Sivil Toplum, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2003, s.247296 AL, Hamza, Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Deðiþimi, Bilim Adamý Yayýnlarý, Ankara 2002, s.237297 GÜZLSARI; Selime, a.g.e.

Modern Kent Yönetimi - I 291relerde katýlým þekli olarak kalmýþ, kamu yönetiminin kararlarýný meþrulaþtýrmaamacý olarak algýlanmýþtýr.Yönetiþim, katýlýmcý yönetimin bir ileri aþamasýný oluþturmakta, kamuyönetiminin yanýna onlarla eþit güçte iki ayrý aktörü getirmektedir. Dolayýsýylayönetiþim, üç eþit ortaktan oluþan bir yapý öngörmektedir. Bunlar, bürokrasi,özel sektör ve sivil toplum kuruluþlarýdýr.Bürokrasi küresel ya da ulusal ya da yerel her düzeyde devleti temsil e-den kurum ve kiþilerden oluþur. Bunun yetkileri ve aðýrlýðý, diðer iki ortaklaeþit kabul edilir. Özel sektör, yani hukuksal adýyla þirketler, sosyolojik adýylasermaye kesimi ikinci eþit ortaktýr. Üçüncü eþit ortak ise sivil toplum kuruluþlarýdýr.298Yönetiþim yaklaþýmý, iþletme tekniklerinin kullanýmýný savunmasý yönündenyeni kamu yönetimi ile paralellik arz etmekte ise de, katýlýma getirdiðiyeni boyut ile onu geliþtirmekte ve “devlet iþletmesinin etkinlik ve etkililikölçütlerinde iþletilmesinden daha fazlasýný gerektirdiðini vurgulamaktadýr. 299Yönetiþim kavramýnýn ortaya çýkmasýnýn temelinde yatan neden, küreselekonomi ve siyaset dünyasýna hakim güçlerin, özellikle geliþmekte olan ülkelerdeyaþanan dar boðazlara bir çözüm bulma gayretleridir. Dünya Bankasýve uluslararasý kuruluþlar, geliþmekte olan ülkelere saðladýklarý hizmet veoluþturduklarý kaynaklarýn geri dönmemesini bu ülkelerin kötü yönetilmesinebaðlamaktaydýlar. Özellikle yönetiþim kavramýný savunanlar, Dünya Bankasýve baþka uluslararasý kuruluþlar bir ölçüde “Bu ülkelerin yönetimini nasýliyileþtirebiliriz? Kaynaklarýn kötü ve verimsiz kullanýlmasýný, çarçur edilmesinive yolsuzluklara konu edilmesini nasýl önleyebiliriz? Ne gibi önlemleralmalýyýz ki bu kaynaklar iyi yönetilsin?” düþüncesinden ve endiþesindenhareketle bu kavramýn ortaya atýldýðýný iddia etmektedirler. Ýlginçtir; budurum ayný zamanda kavramý zorlaþtýrmaktadýr. Bu zorluklardan en büyüðü,kavramý, Dünya Bankasý merkezli olmasý sebebiyle, kapitalizm ve emperyalizminyeni temel kavramlarýndan biri olarak görme eðiliminden kaynaklanmaktadýr.Daha sonra kavramýn içindeki özelliklerden biri olan katýlýmcýlýðýöne çýkarýp, katýlýmcýlýðý sol söylemle özdeþleþtirerek, buradan bazý sol deðerlerinortaya atýlabileceði düþüncesi ortaya atýldý. Dolayýsýyla yönetiþim,hangi kurum açýsýndan ele alýnýyorsa, hangi fikir açýsýndan bakýlýyorsa o kadarfarklý içeriðe sahiptir. Kurumlar açýsýndan bakýldýðýnda da farklý þeyler i-298 ÖZGÜL, M. Yaþar, AGAH, Halil, GAP Projesi: Bir Bölgesel Yönetiþim Modeli Olabilir mi? “Avrupa Birliði ve Türkiye’deBölgesel Yönetiþim”, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004, s.92299 GÜZLSARI; Selime, a.g.e.

292 Modern Kent Yönetimi - Ifade etmektedir. 300Yönetiþim yaklaþýmýnýn kamuda uygulanmasý yönünde özellikle geliþmiþülkelerde yoðun çalýþmalar sürdürülmekte, hatta “Kamu Yönetiþim ElKitabý” türünden çalýþmalar yapýlmaktadýr. 301Yönetiþimin Temel ÖzellikleriDünya Bankasý’na göre iyi yönetiþim için þu faktörler önem taþýmaktadýr:Kurallar ve sýnýrlamalar: Yasama, yürütme ve yargý organlarýnýn iþleyiþiile ilgili kurallar ve sýnýrlamalar önem taþýmaktadýr. Bütçenin hazýrlanmasý,onaylanmasý ve denetimi ile ilgili kurallar, merkez bankasý özerkliði,yargý baðýmsýzlýðý, Ombudsman, muhasebe ve denetim standartlarý iyi yönetiþimiçin gerekli temel unsurlardýr.Halkýn sesi ve katýlým mekanizmalarý: Vatandaþlarýn kamusal hizmetlereiliþkin görüþlerini tespit etmek için düzenli anketler yapýlmasý ve kamuoyunaaçýklanmasý, halkýn siyasal kararlara katýlýmýný saðlayacak mekanizmalarýnuygulanmasý vs. gereklidir.Rekabet: Alternatif hizmet sunum yöntemlerine baþvurulmasý, devlet i-le özel kesim arasýnda anlaþmazlýklarýn çözümünde tahkim benzeri yöntemlerdenyararlanýlmasý, kamusal hizmet alanlarýnda deregülasyon ve özelleþtirmeuygulamalarýnýn yapýlmasý vs. iyi yönetiþimin tesis edilmesi için çok ö-nem taþýmaktadýr.Ýyi yönetiþim, kamunun yakýndan ilgilendiði hususlar hakkýnda, iktidarýnnasýl kullanýlmasý, siyasi kararlarýn nasýl, neden alýnmasý ve yurttaþlarýnkendi sözlerini kabul ettirebilmeleri için neler yapýlmasý gerektiði ile ilgili o-lan kurum, süreç ve gelenekleri de göz önüne alarak sorumlu ve duyarlý birbiçimde güç kullanýmýndan bahsetmek olarak algýlanmaktadýr. 302Ýyi yönetiþim temasý, öngörülebilir ve açýk bir kamu politikasý sürecini,profesyonel bir ahlak ve iþ yapma anlayýþýna sahip bürokrasiyi, kamudaki iþlemve eylemlerin denetlenmesini, kamusal görev ve hizmetlere katýlýmda300 GÖYMEN Korel, Yönetiþimi Uygulamaya Mecburuz, http://www.siviltoplum.com.tr301 Hollanda Maliye Bakanlýðý Kamu Denetim Politikasý Genel Müdürlüðü, Kamusal Yönetiþim, Çev: ÖZEREN, Baran, vd.,http://www.saydamlik.org302 KALAYCIOÐLU, Ersin, Sürdürülebilir Geliþme ve Siyasal Ýyi Yönetiþim: Türkiye’nin Son On Yýlý, http://www.iula-emme.org/wssd

Modern Kent Yönetimi - I 293bulunacak güçlü bir sivil toplumu ve hukukun üstünlüðünü öngörmektedir. Ý-yi yönetiþim modeli perspektifinde, “yönetimde açýklýk”, “yönetime katýlma”,“sivil toplum”, “denetim ve hesap verme sorumluluðu” gibi unsurlar önplana çýkmaktadýr. 303Kamu Yönetimi Temel Ýlkeleri ve Yeniden Yapýlandýrýlmasý HakkýndaKanunun Genel Gerekçeleri’nde ise, yönetiþimin özellikleri þu þekilde ifadeedilmektedir.“Ýyi yönetiþim olarak da tarif edilebilecek bu çaðdaþ yönetim zihniyetive yapýsý;- Katýlýmcý ve paylaþýmcý bir anlayýþa sahiptir.- Pro-aktif ve gelecek yönelimli bir bakýþý esas alýr.- Girdi odaklý olmaktan sonuç ve hedef odaklý olmaya yönelir.- Kendine odaklý olmaktan vatandaþ odaklý olmaya geçiþi hedefler.Bu yeni anlayýþ içinde, 21. yüzyýlda kamu yönetimi;- Þeffaf olmak,- Katýlýmcý olmak,- Düþük maliyetle çalýþmak,- Etkili olmak,- Ýnsan haklarýna saygýlý olmak,- Belirsizliði ve ayrýmcýlýðý azaltacak þekilde hukuka dayanmak ve- Öngörülebilir olmak zorundadýr.”AB(Avrupa Birliði)’nin 2001 yýlýnýn Temmuz ayýnda kabul ettiði Ýyi YönetiþimBeyaz Kitabý’na göre, hem birlik düzeyinde, hem de AB’ye üye devletlerinulusal ve yerel siyasal yönetimlerinde geçerli olacak olan temel ölçütleriyi yönetiþim ilkeleriyle örtüþmek zorunluluðundadýr. Nitekim 2002yýlýndan itibaren kaleme alýnan hükümetlerin programlarýnda da yönetiþimilkelerine uygun olarak hükümet etme vurgusu yer almaya baþlamýþtýr. 304 Av-303 SAYGILIOÐLU Nevzat, ARI Selçuk, Etkin Devlet, Sabancý Üniversitesi, Ýstanbul 2003, s.266304 KALAYCIOÐLU, Ersin, Ýstanbul’da Ýyi Yönetiþim: Bir Model Tasarýmý, Belediyelerin Yerel Kalkýnmada Rolü, Pendik BelediyesiYayýnlarý, Ýstanbul 2004

294 Modern Kent Yönetimi - Irupa Topluluklarý Komisyonu’nun 2001 yýlýnda hazýrlamýþ olduðu AB’ninyönetiþim plan ve stratejilerini kapsayan “White Paper”, iyi yönetiþimin ölçütlerini6 maddede toplamakta ve kapsayýcý bir çerçeve oluþturmaktadýr. Bu6 madde þunlardýr: 305* Þeffaflýk* Hesap Verilebilirlik* Katýlým* Çalýþma Uyumu* Yerindenlik* EtkinlikÞeffaflýk: Þeffaflýk, açýklýk, gün ýþýðýnda yönetim gibi kavramlar, sonyýlarda en sýk kullanýlan kavramlardandýr. Bu kavramlarla anlatýlmak istenen,yönetimin otoriter tutumdan vazgeçmesi, içine girilmezliði azaltmasý,halkýn etkilerine açýk olmasýdýr. 306Gizlilik, kamu yönetimindeki yolsuzluðun, verimsizliðin, kayýrmacýlýðýn,politik ayrýmcýlýðýn en önemli sebepleri arasýndadýr. Bu olumsuzluklarda, kamu yönetiminin kendisinden beklenen fonksiyonlarý yerine getirmesiniengellemekte, toplumsal kaynaklarý verimsiz kullanýmla harcamakta vehalkýn kamu kurumlarýna olan güvenini zedelemektedir. Bu sebepledir ki,tüm kamu reformlarýnda þeffaflýk, üzerinde önemle durulan konular arasýndayer almaktadýr.Þeffaflýðýn temeli ilgili olan herkesin gereksinim duyduðu bilgiye eriþebilmesininsaðlanmasýdýr. Bilginin þeffaflýðý artýrabilmesi için gereken özelliklerþunlardýr: 307Eriþim: Bilgi eþit þartlar altýnda herkesin eriþimine açýk olmalýdýr.Ýlgililik: Bilgi, ihtiyaçla ilgili olmalýdýr.Anlaþýlýrlýk-Nitelik-Güvenilirlik: Bilgi, nitelikli ve güvenilir olmalý;305 NOHUTÇU, Ahmet, Tekno-Ekonomik Paradigma Dönüþümünden Yeni Demokratik Yönetim Mekanizmalarýna: Bilgi veÝletiþim Teknolojilerinin Devlet ve Kamu Yönetimine Etkileri, http://www.mugla.edu.tr306 ERYILMAZ, Bilal, Bürokrasi, Ýzmir 2003, s.106307 KUZEY, Pelin, Þeffaflýk ve Ýyi Yönetiþim, “Ýyi Yönetiþimin Temel Unsurlarý”, Maliye Bakanlýðý Avrupa Birliði ve Dýþ ÝliþkilerDairesi Baþkanlýðý Yayýnlarý

tam, doðru, tutarlý, açýk ve basit bir þekilde ifade edilmelidir.Modern Kent Yönetimi - I 295Zamanlýlýk: Bilgi periyodik olarak ve zamanýnda yayýnlanmalýdýr.Hesap Verilebilirlik: Hesap verilebilirlik, kýsaca bir kimsenin yaptýklarýndandolayý baþka bir otoriteye açýklamada bulunmasý olarak tanýmlanabilir308 ve modern yönetimin teori ve uygulamasýnda anahtar bir kavramdýr.Bu kavram yöneticilere belirli bir takým görevleri yerine getirmeleri ve bunlarlailgili kural ve standartlara uymalarý konusunda bir takým sorumluluklaryüklemek anlamýna gelir. 309Vatandaþ, “yetki veren” olarak tanýmlanmaktadýr 310 ve kamu yönetimininkendisine yetki veren vatandaþa karþý, bu yetkiyi ne kadar doðru ve etkinkullandýðýnýn hesabýný vermesi gerekmektedir.Hesap verilebilirlik üç tür olmaktadýr. Bu türler þunlardýr: 311Siyasi hesap verilebilirlik: Siyasi partilerin ve temsilcilerinin seçimleryoluyla hesap verebilirliði,Ýdari hesap verilebilirlik: Hükümet kuruluþlarýnýn kuruluþ içi ve kuruluþlararasý hesap verebilirliði,Hukuki hesap verilebilirlik: Yargý organlarý da dahil olmak üzere devletintüm birimlerinin karar ve eylemlerine karþý yargý yolunun açýk olmasýdýr.Katýlým: Demokrasiyi üstün kýlan, halkýn siyasal sisteme katýlýmý ve sistemidenetimidir. Katýlýmýn amacý siyaseti ve yönetimi etkilemektir. 312 Yönetiþimyaklaþýmýnda önemli olan katýlýmýn aktif ve etki olarak gerçekleþebilmesidir.Bu sebeple de katýlýmý sadece fikir beyan etme ile sýnýrlamamýþ, birliktekarar alma olarak deðerlendirmiþtir. Fakat, burada bir sýkýntý söz konusuolmaktadýr. Kamu idarecileri nihayetinde halkýn iradesi ile seçilen kiþilerdenoluþmakta ve bu kiþilerin gözetiminde bürokrasi karar almakta ve çalýþmaktadýr.Yönetiþim ile birlikte seçilmiþlerin veya onlarý temsil edenlerin ya-308 BALCI, Asým, Kamu Yönetiminde Hesap Verebilirlik Anlayýþý, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar” (Ed:BALCI, A-sým, vd), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003, s.116309 ÇUKURÇAYIR, Akif, SÝPAHÝ, B. Esra, Yönetiþim Yaklaþýmý ve Kamu Yönetiminde Kalite, Sayýþtay Dergisi, s:50-51,s.52310 HALÝS, Muhsin, TEKÝNTUÞ, Mehmet, Kamuda Performans Yönetimi, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar (Ed:BAL-CI, Asým, vd), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003, s.171311 SAMSUN, Nihal, Hesap Verebilirlik ve Ýyi Yönetiþim, “Ýyi Yönetiþimin Temel Unsurlarý”, Maliye Bakanlýðý Avrupa Birliðive Dýþ Ýliþkiler Dairesi Baþkanlýðý Yayýnlarý312 ÇUKURÇAYIR, M. Akif, Siyasal Katýlma ve Yerel Demokrasi, Yargý Yayýnevi, Ankara 2000, s.13

296 Modern Kent Yönetimi - Inýnda seçilmemiþ kiþiler de eþit ortak olarak yer almaktadýr. Dolayýsýyla, buanlamda demokratik temayüllere ve hassasiyete aykýrý görülebilecek bir yapýortaya çýkmaktadýr. Bu sebepledir ki, yönetiþimin aslýnda sermaye sýnýfýnýntoplum ve kamu yönetimi üzerindeki hakimiyet çabalarýnýn ürünü olduðuyönünde ciddi itirazlar bulunmaktadýr.Çalýþma Uyumu: Ýyi yönetiþimin dördüncü ölçütü, yönetim kademelerininkendi içinde uyumlu ve tutarlý kararlar üretmeleri, baþka bir anlatýmlamerkezi ve yerel yönetim katmanlarý arasýndaki çalýþma uyumunun saðlanmasýdýr.Merkezi ve yerel yönetimlerin öncelikle kendi içlerindeki iþleyiþ veyönetim bozukluklarý, sonra birbirleri arasýndaki koordinasyon, uyum ve i-liþkilerin eksikliði, hatta yokluðu, küresel baðýmlýlýklar içinde baþ döndürücübir hýzla deðiþen koþullara uygun yanýtlarýn ve siyasalarýn oluþmasýný engellemekte,var olan siyasalarýn da tutarlý ve etkin bir biçimde uygulanmasýnýnönüne geçmektedir. 313Yerindenlik: Yönetiþimin en önemli hususlarýndan birisi de yerindenlikyani hizmetin vatandaþa en yakýn yerden saðlanmasý (subsidiarity) anlayýþýdýrve yerel yönetimler, yönetiþim anlayýþýnýn önemli yapý taþlarýndandýr. 314“Subsidiarity” ilkesi, bir hizmetin prensip itibarý ile vatandaþa en yakýnidari birim tarafýndan yerine getirilmesini, sadece ve sadece bu birim tarafýndanya hiç ya da yeterince etkin bir biçimde yerine getirilemeyen hizmetlerinbir üst birim tarafýndan üstlenilmesini gerektirir. 315Karar mekanizmalarýnýn vatandaþa en yakýn idari birim tarafýndan gerçekleþtirilmesi,vatandaþýn kararlar üzerinde etkin olma imkânýný artýrmaktadýr.Vatandaþa yakýn idari birimler, vatandaþ duyarlýlýklarý konusunda dahadikkatli olabilmekte, bu da toplumsal barýþa önemli katkýda bulunmaktadýr.Kararlarýn, hizmete en yakýn idari birimlerce verilmesi ve uygulanmasý,karar alma süreçlerini kýsaltmakta, dolayýsýyla daha hýzlý hizmet üretimineimkân saðlamaktadýr. 316Etkinlik: Bir iþletmenin veya örgütün tanýmlanmýþ amaçlarýna ve stratejikhedeflerine ulaþmak amacýyla gerçekleþtirdikleri faaliyetlerin sonucunda,bu hedef ve amaçlara ulaþma derecesini belirleyen bir performans313 NOHUTÇU, Ahmet, a.g.e.314 ÇUKURÇAYIR, Akif, Çok Boyutlu Bir Kavram Olarak Yönetiþim, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, c:1, Nobel Yayýn Daðýtým, A-nara 2003, s.269315 KOÇDEMÝR, Kadir, Hizmette Vatandaþa Yakýnlýk Ýlkesi ve Sosyal Hizmetler, Türk Ýdare Dergisi, Mart 2002, s:3316 KAYA, Erol, Yerel Yönetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yapýlanma, Ýlke Yayýncýlýk, Ýstanbul 2003

Modern Kent Yönetimi - I 297boyutudur. 317 Kurumun amaçlarýna ve hedeflerine ulaþým derecesi olduðu i-çin de aslýnda etkinlik, toplam performans göstergesidir. 318Yapýlan çalýþmalarda yönetiþim açýsýndan etkinliði saðlayacak noktalarýnüç eksende olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Bunlar; vatandaþýn toplumsal sorunlaraçözüm bulma sürecine etkin katýlýmý, kamu hizmetleri üretiminde performansölçümlemesi ile devletin yapýsal reformlara aktif katýlýmýdýr. 319Belediyeler ve YönetiþimYönetiþimin en önemli özelliði etkin bir katýlým yöntemi ortaya koymasýdýr.Katýlýmýn ise merkezden yerele indikçe artýþ gösterdiði, katýlýmcýlarýnetkinliðinin arttýðý bilinmektedir. Bu sebepledir ki, yönetiþim, yerelleþmedenayrý düþünülemez. Bir baþka ifade ile yönetiþim yerelleþmeyi þart kýlmaktadýrve yerindenlik yani hizmetin vatandaþa en yakýn yerden saðlanmasý (Subsidiarity)yönetiþimin temel argümanlarýndan birisidir.Yerel yönetimler kavramý, yerinden yönetim ilkesine göre kurulan ve iþleyenyönetsel kuruluþlarý ve yönetim birimlerini anlatmak için kullanýlmaktadýr.320 Yerel yönetimler, yöre halkýnýn ihtiyaçlarýný etkin bir þekilde karþýlamaküzere, yerel topluluða kamu hizmeti saðlayan ve yerel halkýn kendi seçtiðiorganlarca yönetilen, yönetsel, siyasal ve toplumsal bir kurumdur. 321 Kararalýmýnda ve karar alýcýlarýn seçiminde halkýn katýlýmýna imkân tanýndýðýiçin, demokratik kültürün geliþmesine olumlu katkýlar saðlamaktadýr. Bu sebepleyerel yönetimler ‘demokrasi okulu’ olarak kabul edilirler. 322 Belediyelerde, yerinden yönetim ilkesi çerçevesinde kurulmuþ kamu tüzel kiþileridir.Yerel yönetimler, temsili demokraside halkýn yerel kamusal menfaatlerininteminatýdýr. Diðer taraftan, demokratik sistemin önemli bir unsuru olarakçoðulculuðun, katýlýmýn saðlanmasýnda, yerel ve ulusal menfaatlerin uzlaþtýrýlmasýnda,halkýn tercihleri ile talep ve beklentilerinin yönetime yansýtýlmasýnda,yerel yönetimlerin önemli rolleri bulunmaktadýr. Yerel yönetimler,halkýn katýlýmýný saðlamada merkezî idareye göre çok daha fazla imkân ve317 ARSLAN, Ahmet, Kamu Harcamalarýnda Etkinlik, Verimlilik ve Denetim, http://www.maliye.gov.tr/apk318 AKAL, Zühal, Performans Kavramlarý ve Performans Yönetimi, http://www.ydk.gov.tr/seminerler/performans_yonetimi/performans_yonetimi.htm319 ÇUKURÇAYIR, Akif, SÝPAHÝ, B. Esra, Yönetiþim Yaklaþýmý ve Kamu Yönetiminde Kalite, Sayýþtay Dergisi, s:50-51,s.55320 ULUSOY, Ahmet, AKDEMÝR, Tekin, Seçkin Yayýncýlýk, s:22321 ÇEVÝKBAÞ, Rafet, Yerel Yönetimler, Ýþlevi ve Türkiye’deki Durumu, Türk idare Dergisi, Haziran 1995, s:407, s.69322 KAYA, Erol, a.g.e., s.36

298 Modern Kent Yönetimi - Iyeteneklere sahiptir ve böylece tüm sistemin yönetim kapasitesini de güçlendirmektedir.Yerel yönetimler vatandaþlara ilave seçme ve seçilme imkâný saðlamakta,sivil toplum örgütleri de dâhil olmak üzere onlara daha fazla katýlýmimkâný vermektedir. Böylece adeta demokrasi için eðitim merkezleri iþlevinigörmektedir. Ayrýca, mahallî politikacýlar her gün birlikte olduklarý beldehalkýna karþý daha fazla sorumluluk hissetmektedir.1580 sayýlý Belediye Kanunu’nun 13. maddesine göre “Her Türk, nüfuskütüðüne yerli olarak yazýldýðý beldenin hemþehrisidir. Hemþehrilerin belediyeiþlerinde reye, intihaba, belediye idaresine iþtirake ve belde idaresinindevamlý yardýmlarýndan istifadeye haklarý vardýr.”5393 sayýlý Belediye Kanunu’nda da “Herkes ikamet ettiði beldeninhemþehrisidir. Hemþehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine katýlma, belediyefaaliyetleri hakkýnda bilgilenme ve belediye idaresinin yardýmlarýndanyararlanma haklarý vardýr. Yardýmlarýn insan onurunu zedelemeyecek koþullardasunulmasý zorunludur.Belediye, hemþehriler arasýnda sosyal ve kültürel iliþkilerin geliþtirilmesive kültürel deðerlerin korunmasý konusunda gerekli çalýþmalarý yapar. Buçalýþmalarda, üniversitelerin, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn,sendikalarýn, sivil toplum kuruluþlarý ve uzman kiþilerin katýlýmýný saðlayacakönlemler alýnýr” ifadesi yer almaktadýr. Dolayýsýyla Türk belediyecilikmevzuatý yönetiþim mantýðýna uygun þartlara sahip görünmektedir.Belediye Kanunu’nun genel gerekçe bölümünde, kanun tasarýsýnýn hazýrlanmasýndakitemel gerekçeler açýklanýrken, katýlýmla ilgili þu ifadelere yerverilmektedir:“Belediyelerin yeniden yapýlandýrýlmasýnda tasarý ile getirilen hükümlerdenbir kýsmý da bu idarelerin daha demokratik, katýlýmcý ve saydam halegetirilmesine iliþkindir. Vatandaþlarýn yönetime katýlma talebi ile kamu hizmetlerininetkin sunulmasý arasýnda yakýn bir iliþki söz konusudur. Tasarýdamahalle yönetiminin, mahalle halký ile belediye arasýndaki iliþkilerin geliþtirilmesindeve sorunlarýn belediyeye aktarýlmasýnda önemli bir rol oynamasýnýsaðlayacak düzenlemeler getirilmektedir. 1580 sayýlý Kanun’da da yer a-lan hemþehri hak ve yükümlülüklerinin kapsamý ve niteliði geniþletilerekhemþehriliðe daha aktif ve katýlýmcý bir özellik kazandýrýlmaktadýr. Hizmetlerinvatandaþlara en yakýn yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulmasý öngörülerekbelediye yönetimlerinin daha demokratik ve vatandaþ odaklý bir

Modern Kent Yönetimi - I 299anlayýþý benimseyecekleri düþünülmüþtür. Katýlýma iliþkin yeniliklerin baþýndabelediye meclislerine ve ihtisas komisyonlarýna katýlým ve görüþ bildirilmesineiliþkin düzenlemeler bulunmaktadýr. Belediye meclisi kararlarý uygunyollarla halka duyurulacaktýr. Belediyenin desteði ile toplanacak kentkonseyleri herkesin görüþünü açýklama imkâný bulduðu bir platform olacaktýr.Konsey kararlarýnýn belediye meclisinin ilk toplantýsýnda deðerlendirileceðininöngörülmesi belediye yönetimine katýlmanýn baþka bir boyutunu o-luþturacaktýr. Tasarýnýn, kimi belediye hizmetlerinde gönüllülerin çalýþtýrýlmasýnaimkân veren maddesinin de, belediyelerin yurttaþ taleplerine karþýdaha duyarlý olmasýna ve halkla belediyenin yakýnlaþmasýna yardýmcý olacaðýdüþünülmektedir.”Belediyeler açýsýndan katýlýmýn etkin olarak saðlanmasý, yönetiþim yaklaþýmýile mümkündür. Ýyi yönetiþimin; þeffaflýk, hesap verilebilirlik, katýlým,çalýþma uyumu, yerindenlik ve etkinlik ölçütlerini aþaðýdaki gibi deðerlendirmemizmümkündür.Þeffaflýk: Belediyeler, merkezi idareye göre daha fazla halkýn gözü ö-nünde olan kurumlardýr. Belediye meclis üyeleri de milletvekillerinin aksinemeslekleri vekillik olan kiþiler olmadýklarý için günlük hayatýn içinde herkesgibi yaþamaktadýrlar. Yani, belediye yönetimi ve meclis üyeleri ayrýcalýklýbir sýnýf oluþturmamaktadýr. Bu sebeple de halkýn gözetimine ve denetimine,merkezi idareye göre daha açýk olan kurumlardýr.Ülkemizde birbiri ardýna çýkan yasalarla þeffaflýk tüm kamu kurumlarý i-çin geliþtirilen ve zorunlu olarak uygulanmasý istenen bir anlayýþtýr. Bu sebeple5393 sayýlý Belediye Kanunu’nda þeffaflýkla ilgili düzenlemeler yer almaktaolup, bu düzenlemeler þunlardýr:* Kesinleþen meclis kararlarýnýn özetleri yedi gün içinde uygun araçlarlahalka duyurulur. (Madde 23)* Komisyon raporlarý alenîdir, çeþitli yollarla halka duyurulur. (Madde 24)* Denetime iliþkin sonuçlar kamuoyuna açýklanýr. (Madde 55)* Faaliyet raporu ... kamuoyuna da açýklanýr. (Madde 56)Belediyeler, ayrýca Bilgi Edinme Hakký Kanunu’na göre, kendilerine sorulansorularý cevaplamak zorundadýrlar.Belediyelerin þeffaflaþmalarý için öncelikle vatandaþý ilgilendiren konularýnvatandaþa duyurulmasý gereklidir. Belediye meclisinin ve encümeninin

300 Modern Kent Yönetimi - Ikararlarý, ihaleler ve sonuçlarý, belediyenin mali, beþeri, fiziki kaynaklarýnýnkullanýmýndaki performans deðerlendirmeleri gibi hususlar sürekli halka a-çýklanmalýdýr. Bunlarýn yaný sýra, þeffaflýðýn saðlanmasý açýsýndan çok önemliolan bir husus da iþ ve iþlemlerle ilgili þartlarýn ve standartlarýn açýklanmasýdýr.Çünkü, þartlarýn ve standartlarýn açýklanmadýðý durumlar, yolsuzluðun,verimsizliðin, kayýrmacýlýðýn, politik ayrýmcýlýðýn ortaya çýkmasý için elveriþlikoþullar saðlamaktadýr.Eðer bir belediyede hangi iþ olursa olsun, o iþin hangi koþullarda, hangiaþamalardan geçerek ve ne kadar sürede yapýlacaðý önceden halka ilan edilirve bu standartlarýn ve þartlarýn herkesçe anlaþýlabilirliði saðlanýrsa, bu durumdakiþiye özel muamelelere meydan verilmemiþ olacaktýr. Çünkü belediyedeiþi olan herkes, bu þartlarý bileceði için, þartlarýn yerine getirilmesi durumundaiþinin görüleceðinden emin olacaktýr. Hedef sürelerin de belirli olmasýsebebiyle, iþinin öncelikle yapýlmasý için giriþimde bulunmasýna meydanverilmemiþ olacaktýr.Þartlarýn ve standartlarýn ilaný tek baþýna yeterli deðildir. Bu þartlara a-zami uyumun saðlanmasý, bu þartlarýn ilgilisinin rahatlýkla anlayacaðý basitliktehazýrlanmasý ve duyurulmasý gereklidir. Bankalarýn kredi þartnamelerindekigibi ancak çok saðlýklý gözlerce okunabilecek kadar küçük yazýlmýþve ancak uzmanlarýn anlayabileceði lisanla hazýrlanmýþ standart ve þartlarhakkýnda bilgiler, þeffaflýðý saðlamaktan uzak olacaktýr.Belediyelerin þeffaflýðý saðlamada önem vermesi gereken konulardan biriside açýk ofis sistemi uygulamalarýna geçmeleridir. Açýk ofis sistemindeherkes birbirini görebildiði ve vatandaþlar da rahatlýkla çalýþanlarý görebildiðiiçin daha þeffaf bir yapý ortaya çýkmaktadýr.Þeffaflýðýn öncelikle saðlanmasý gereken hususlardan birisi ihalelerdir.Belediyelerin ihaleleri kamuoyuna etkin þekilde duyurmasý ve sonucunu dailan etmesi gereklidir.Belediyeler, belediye icraatlarýný halka anlatabilmek amacýyla geneldetanýtým kitap ve broþürleri hazýrlamaktadýrlar. Son yýllarda da belediye websayfalarý bu amaçla kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Fakat, bu araçlar þeffaflýk yönündenyetersiz olduðu gibi güven de vermemektedirler. Vatandaþlar, bu gibiyerlerdeki bilgileri idarenin denetiminden geçmiþ bilgiler olarak görmektedirler.Son dönemde ilk defa Pendik Belediyesi tarafýndan baþlatýlan bir uygulama,þeffaflýk konusunda önemli bir geliþim olarak deðerlendirilebilir.Belediye meclis toplantýlarý, belediyenin web sayfasýnda naklen yayýnlan-

Modern Kent Yönetimi - I 301maktadýr ve ikinci aþamada ihalelerin de web sayfasýndan naklen yayýnlanmasýçalýþmalarý sürdürülmektedir.Hesap Verilebilirlik: Belediyeler, üzerlerindeki ciddi vesayet denetimisebebi ile merkezi idareye ve yargý yolu ile de yargýya hesap vermektedirler.Yeni düzenlenen kanunlar kapsamýnda artýk bu hesap verme iþlevi daha dayoðunlaþmýþtýr. Bir yandan meclisin denetim yetkisi geliþtirilirken, diðeryandan da vatandaþýn denetim yetkisi geliþtirilmiþtir.Belediyeler artýk geçmiþteki gibi ancak çok temel konularda kamuoyunahesap vermekle iktifa edemeyeceklerdir. Burada en önemli etken deðiþen denetimmekanizmasýdýr. “Kamu kurum ve kuruluþlarýnda iç ve dýþ denetim yapýlýr.Ýç denetim; hatalarýn önlenmesi, risk ve zayýflýklarýn belirlenmesi, iyiuygulama örneklerinin yaygýnlaþtýrýlmasý, yönetim sistemlerinin ve süreçleriningeliþtirilmesi amacýyla yapýlan denetimdir.Dýþ denetim; kamu kurum ve kuruluþlarýnýn hesap verme sorumluluðuçerçevesinde bütün faaliyet, karar ve iþlemlerinin, kurumsal amaç, hedef veplânlara ve kanunlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarýnýn deðerlendirilmesidir.Kamu kurum ve kuruluþlarýnýn iç ve dýþ denetimi; hukuka uygunluk,malî denetim ve performans denetimini kapsar:a) Hukuka uygunluk denetimi; eylem ve iþlemlerin ilgili kanun, tüzük,yönetmelik ve diðer mevzuata uygunluðunun,b) Malî denetim; gelir, gider ve mallara iliþkin hesap ve iþlemlerin doðruluðunun,malî tablolarýn tasdikinin ve mali sistemlerin,c) Performans denetimi; yönetimin bütün kademelerinde gerçekleþtirilenfaaliyet ve programlarýn plânlanmasý, uygulanmasý ve kontrolü aþamalarýndaekonomikliðin, verimliliðin ve etkililiðin,denetlenmesini ifade eder.” (5393 sayýlý Kanun, madde 39)Bu yasa uyarýnca belediyeler adeta saydam bir kurum olmaya mecburdurlar.Bu yasal düzenlemeye ilave olarak ayný kanunun 41. maddesinde deþu ifadeler yer almaktadýr: “Gerçek ve tüzel kiþiler, kanunla belirlenen usulve esaslar çerçevesinde bilgi edinme hakkýna sahiptir. Kamu kurum ve kuruluþlarý,gerçek ve tüzel kiþilerin talep etmeleri halinde, istenen bilgi ve belgelerikanunda belirtilen istisnalar dýþýnda vermekle yükümlüdür.

302 Modern Kent Yönetimi - IKamu kurum ve kuruluþlarý, görev ve hizmet alanlarýna giren konulardakitemel nitelikli karar ve iþlemlerini, mal ve hizmet alýmlarýný, satýmlarýný,projelerini ve yýllýk faaliyet raporlarýný bilgi iletiþim teknolojilerini de kullanmaksuretiyle kamuoyunun bilgisine sunarlar.Kesinleþen faaliyet ve denetim raporlarý uygun vasýtalarla kamuoyununincelemesine açýk hale getirilir. Mahallî idarelerde bu raporlar meclislerininilk toplantýsýnda üyelerin bilgisine de sunulur.”Katýlým: 1580 sayýlý Belediye Kanunu, hemþehrilerin, belediye idaresineiþtirake haklarý olduðunu belirtmekte ama bu hakkýn nasýl kullanýlacaðýyönünde herhangi bir yöntem sunmamaktadýr. Avrupa Kentsel Þartý ise katýlýmiçin þu hususlarý öngörmektedir. 323“- Yerel politik temsilcilerin seçiminde sosyo-ekonomik durumlarýna bakýlmaksýzýn,tüm kentlilerin seçime katýlma haklarýnýn garanti altýna alýnmasý,- Yerel gönüllü kuruluþlarýn varlýðýnýn tanýnmasý, yerel politik yaþamdahalk katýlýmýnýn (yürütme organlarýna baðlý olan yönetim kurullarýnda ve komisyonlardahalk temsilcilerinin görev alabilmesi gibi) kurumsallaþtýrýlmasý,- Kent çevresini etkileyebilecek tüm projelerin; seçilmiþ temsilciler, ihtiyaçsahipleri ve halk tarafýndan incelemeye ve denetlemeye açýk olmasý,- Yerel politik kararlar, kapsamlý, güncelleþtirilmiþ bilgiler ile kent vebölge planlama uzmanlarýndan oluþan ekipler tarafýndan önerilmiþ, alternatiflive kabul edilebilir seçeneklere dayandýrýlmalý,- Geleceðin kentlilerini, erken yaþlarda kent yaþamýna katýlmaya teþviketmeli.”1580 sayýlý Belediye Kanunu katýlýmý öngörmekle birlikte nasýl gerçekleþtirileceðineiliþkin bir uygulama ortaya koymamýþtýr. Buna mukabil 5393sayýlý Kanun bu konuda ileri bir adým atarak, uygulamaya yönelik hükümlerde getirmekte olup, bu hükümler þunlardýr:Kent KonseyiMadde 76- Kent konseyi, kent yaþamýnda; kent vizyonunun ve hemþehrilikbilincinin geliþtirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmasý, sürdürü-323 Avrupa Kentsel Þartý, Mahalli Ýdareler Genel Müdürlüðü, Ankara 1996, s.42-44

Modern Kent Yönetimi - I 303lebilir kalkýnma, çevreye duyarlýlýk, sosyal yardýmlaþma ve dayanýþma, saydamlýk,hesap sorma ve hesap verme, katýlým ve yerinden yönetim ilkelerinihayata geçirmeye çalýþýr.Belediyeler, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn, sendikalarýn,noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasipartilerin, kamu kurum ve kuruluþlarýnýn ve mahalle muhtarlarýnýn temsilcileriile diðer ilgililerin katýlýmýyla oluþan kent konseyinin faaliyetlerinin etkilive verimli yürütülmesi konusunda yardým ve destek saðlar.Kent konseyinde oluþturulan görüþler belediye meclisinin ilk toplantýsýndagündeme alýnarak deðerlendirilir.Belediye Hizmetlerine Gönüllü KatýlýmMadde 77- Belediye; saðlýk, eðitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardým,kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle, yaþlýlara, kadýn ve çocuklara,özürlülere, yoksul ve düþkünlere yönelik hizmetlerin yapýlmasýndabeldede dayanýþma ve katýlýmý saðlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf veverimliliði artýrmak amacýyla gönüllü kiþilerin katýlýmýna yönelik programlaruygular.Gönüllülerin nitelikleri ve çalýþtýrýlmalarýna iliþkin usul ve esaslar ÝçiþleriBakanlýðý tarafýndan çýkarýlacak yönetmelikle belirlenir.Dünyada, son yýllarda artan katýlýmcý yönetim anlayýþý, birçok ülkedefarklý katýlým yöntemlerini gündeme getirmiþtir. Bunlarýn bazýlarý þunlardýr: 324Halk Oylamasý (doðrudan demokrasi): Günümüzde doðrudan demokrasininuygulanmasýnýn olanaksýz olduðu düþüncesi yaygýndýr. Bu düþünce, doðrudandemokrasinin zaman, maliyet ve etkinlik açýsýndan uygulanabilir olmaktanuzak bir yöntem olarak görülmesinden kaynaklanýr. Oysa, doðrudan demokrasi,halka, yerel bazý önemli konularda daha etkin olarak karar almasýnayardýmcý olacak seçenekler sunma anlamýný taþýmaktadýr. Karar alma sürecinde,halkýn beklentilerine ve tercihlerine önem veren bu yöntem, uygulanabilirbir seçenek olarak demokratik toplumlarýn gündemine yerleþmektedir.Doðrudan demokrasi uygulamasýnda halk tüketici deðil üretici konumundadýr.Edilgen bir seyirci konumunda deðil, yaþam çevresini biçimlendirendir.Yurttaþlar, yalnýzca kendilerine sunulan seçeneklerle de sýnýrlý deðildir.324 DPT, Yerel Yönetimler Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu

304 Modern Kent Yönetimi - IBu tür demokraside, temsili sistemin boþluklarý, katýlýmla giderilmeyeçalýþýlmakta ve yöneticilerin hemþehrilerinin sorunlarýna, hemþehrilerin deyaþam çevrelerine olan duyarlýlýklarý artmaktadýr.Halk Toplantýlarý: Yerel yönetimlerin düzenledikleri halký bilgilendirmeve yönetimin eylem ve iþlemlerinin yöneticiler, uzmanlar ve halk tarafýndantartýþýlmasýnýn saðlandýðý toplantýlar, yerel yönetimleri güçlendiren ö-nemli etkinliklerdendir. Meclislerin ve belediye baþkanlarýnýn alacaklarý kararlardabu toplantýlarýn etki etme gücü yüksektir. Bu toplantýlar, yurttaþ veyönetim arasýnda bilgi akýþýnýn saðlýklý bir biçimde yürümesine de hizmet etmektedir.Belde sorunlarýnýn tartýþýlmasýnýn yanýnda halkýn önerilerinin dedeðerlendirilebileceði bu tür halk toplantýlarý, yerel demokrasi ve hizmet etkinliðinekatkýda bulunmaktadýr.Türkiye’de belediyelerin en çok yararlandýðý katýlým yöntemi, halk günleridir.Hemen bütün belediyelerde halk günleri düzenlenmekte ve belediyebaþkanlarý, belediyenin önemli organlarýnýn yetkililerini de alarak halk günleri/toplantýlarýnakatýlmakta, burada dile getirilen sorunlara çözüm aramaktave yurttaþlarý dinlemektedirler.Belediyelerin halk günlerine benzer uygulamalarýndan biri de muhtartoplantýlarýdýr. Mahalle sorunlarýnýn, belediye baþkanýna iletilmesi açýsýndan,sorunlarý yakýndan bilen muhtarlardan yararlanmak, diðer katýlým yöntemlerininolmadýðý bir sistemde önemli bir iþlev görmektedir.Meclis Toplantýlarýna Katýlým: Meclis toplantýlarýna yurttaþýn katýlýmýnýnsaðlanmasý, yurttaþýn dilek ve sorunlarýný yönetime ve meclise iletmesinisaðlayabilecek bir yöntemdir.Buna koþut olarak, yurttaþýn bilgi eksikliðinin giderilmesi ve sorunlarýnmecliste görüþülmesi saðlanmaktadýr. Yerel yöneticiler tarafýndan benimsenenve uygulanmaya çalýþýlan bu yöntem sayesinde, yurttaþlar yönetime ulaþmave katýlma olanaðý bulabilmektedirler.Danýþma Kurullarý: Karar alma ve uygulama süreçlerinde, yurttaþlarýnve demokratik kitle örgütlerinin görüþlerine baþvurulmasý ve bu amaçla kurumsaldüzenlemeler yapýlmasý katýlýmýn gerçekleþtirilmesinin önemli birboyutunu oluþturmaktadýr.Yerel yönetimlerin temel çalýþma konularý olan konularda (kent planlamasý,altyapý uygulamalarý, çevre saðlýðý ve eðitimi, dezavantajlý toplumsalkesimlerin sorunlarý ve sosyal hizmetler gibi), demokratik kitle ve meslek ör-

Modern Kent Yönetimi - I 305gütlerinin, uzmanlarýn ve halk temsilcilerinin katýldýðý danýþma kurullarýnýnoluþturulmasý ve bunlarýn yerel yönetimlere çalýþmalarýnda yol gösterici olmasý,kamu bilincinin ve yaþama ortak olma sorumluluðunun geliþtirilmesindeönemlidir.Kent Konseyleri: Seçilmiþ yerel yönetim organlarýnýn çalýþmalarýnahalk katýlýmýný ve denetimini saðlamak için, en alt düzeydeki yerel yönetimbiriminden(mahalle/köy) yukarýya doðru örgütlenerek demokratik kitle örgütleritemsilcileri ve uzmanlarýn da katýlýmýyla oluþturulan kent konseyleridinamik yapýlarýyla etkin çalýþma olanaðýna sahip olabilmektedir.Kent konseyleri, kentin ve kent yönetiminin her türden etkinlik ve uygulamalarýnýizleyerek; rapor oluþturup kamuoyuna sunarak; tartýþma ortamlarýyaratarak mevcut sorunlarýn çözümüne ve geleceðe yönelik tasarýmlara katkýdabulunmaktadýrlar.Bugüne kadar kimi belediyelerimizin tamamen kendi inisiyatifleri ile o-luþturmaya çalýþtýklarý kent konseyleri ya da diðer adýyla kent meclisleri artýkyasal zorunluluk olmaktadýr. 5393 sayýlý Belediye Kanunu bu konuda þudüzenlemeyi içermektedir:Kent konseyi, kent yaþamýnda; kent vizyonunun ve hemþehrilik bilinciningeliþtirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmasý, sürdürülebilir kalkýnma,çevreye duyarlýlýk, sosyal yardýmlaþma ve dayanýþma, saydamlýk, hesapsorma ve hesap verme, katýlým ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeyeçalýþýr.Belediyeler, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn, sendikalarýn,noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasipartilerin, kamu kurum ve kuruluþlarýnýn ve mahalle muhtarlarýnýn temsilcileriile diðer ilgililerin katýlýmýyla oluþan kent konseyinin faaliyetlerinin etkilive verimli yürütülmesi konusunda yardým ve destek saðlar.Kent konseyinde oluþturulan görüþler belediye meclisinin ilk toplantýsýndagündeme alýnarak deðerlendirilir. (Madde 76)Planlama Çemberleri/Forumlarý: Planlama çemberleri, etkin bir katýlýmbiçimi olarak demokratik süreçte yer almaktadýr. Planlama çemberleri,rastlantýsal örnekleme yöntemiyle seçilen bir grup yurttaþýn günlük çalýþmalarýndanarta kalan zamanlarýnda, planlama sorunlarýnýn çözümü için uzmanlareþliðinde oluþmuþ çalýþma gruplarýna katýlmalarýný öngören bir yöntemdir.Katýlýmcýlar deðerlendirme, kontrol ve planlama sorunlarý üzerinde çalý-

306 Modern Kent Yönetimi - Iþýrlar. Yöntemin amacý, kararlarýn baþarý oranýný artýrmak ve yeni katýlým o-lanaklarý oluþturmaktýr.Yurttaþ Kurullarý: Bu kurullar, toplumsal yapýnýn ihmal ettiði dezavantajlýgruplarý, yerel karar oluþturma süreçlerine katma amacýyla oluþturulmaktadýr.Engelliler (sakatlar, kadýnlar, yardýma muhtaç çocuklar, yoksullarvd) ve yabancý uyruklu yurttaþlar bu gruplardan bazýlarýdýr. Kurul üyeleri,belirtilen toplumsal gruplardan seçilmekte ve karar alma süreçlerine girmektedirler.Kurullar, danýþmanlýk iþlevi görmekle birlikte, yönetimi etkilemegüçleri yüksek olan oluþumlardýr.Gelecek Atölyeleri: Geleceðe iliþkin yeni sosyal ve çevresel düþüncelerinprojelendirilmesine ve gerçekleþtirilmesine yönelik uzun erimli ve oldukçaetkin bir yöntem olarak görülmektedir. Gelecek atölyelerinde, planlama,sosyal sorunlar ve gençlerle ilgili çalýþmalar aðýrlýklý çalýþma konularýndandýr.Gelecek atölyeleri, eleþtiri, fantezi ve uygulama gibi üç temele dayanarak,yurttaþlardan yerel ölçekte yararlanmayý saðlarlar. Bir yönetici eþliðindeçalýþan atölyelerde, etkileþime dayanan bir beyin fýrtýnasý, dilekler ve u-mutlar demeti ortaya konur ve sonuçlar deðerlendirilir. Küçük gruplar halindeçalýþýlan atölyelerde, demokratik sosyalleþme iþlevinin gerçekleþmesi debir baþka yarardýr.Yuvarlak Masa Toplantýlarý: Bu yöntemin ortaya çýkýþ nedeni, demokratikkaygýlardýr. Meþruluk eksikliklerini tamamlama yöntemi olarak sunulmaktadýr.Katýlýmcýlar daha çok bilim adamlarý ve sorun alanlarýna göre uzmanlardanoluþur. Çevre sorunlarýndan kadýn sorunlarýna kadar birçok konununtartýþýlabildiði bir modeldir. Çeþitli önceliklerin belirlenmesi ve bunlarýnkarar organlarýna aktarýlmasý, bu yapýlýrken uzlaþmacý bir yöntem izlenmesi,yuvarlak masa toplantýlarýnýn çalýþma yöntemiyle ilgili diðer özelliklerdir.Diðer yöntemlerden önemli bir farký, katýlýmcý sayýsýnýn sýnýrlý olmasý vedaha seçkinci bir çalýþma yöntemi olmasýdýr. Yuvarlak masa toplantýlarý, siyasalçýkarlarýn temsiline olanak veren bir yapýlanma olarak da görülür. Bubaðlamda, organize çýkar gruplarýnýn temsil edilmesine olanak veren bir yöntemdir.Kamuoyu Yoklamalarý: Günümüzde, yeni yönetim ve toplam kalite yönetimigibi yaklaþýmlar, hizmet sunarken yurttaþýn daha fazla tatmin edilebilmesi,hizmetlerin etkinliðinin saðlanabilmesi amacýyla, anket çalýþmalarý yürütülmesiniöngörmektedirler. Bu çalýþmalar, yasal ve kurumsallaþmýþ katýlýmyöntemleri yanýnda, yurttaþýn yönetimin eylem ve iþlemlerini sürekli ve

Modern Kent Yönetimi - I 307yakýndan izlemesine olanak saðlamaktadýr. Bu yöntem, bir çeþit halk oylamasý,yapýlan hizmetlerin onaylanýp onaylanmamasý olarak da deðerlendirilebilir.Ýletiþim Demokrasisi (Ýnternet): Geliþen iletiþim teknolojilerinin sunduðuolanaklar, internet ve demokrasi arasýnda ilginç etkileþim/iliþkiler kurulmasýnaneden olmuþtur. Bu geliþmeler, yaþamý her boyutuyla etkileyen,deðiþtiren ve dönüþtüren etkenler olarak, yönetimi de yakýndan ilgilendirmektedir.Çalýþma Uyumu: Belediyelerin çalýþma uyumu kapsamýnda yapmalarýgereken en önemli faaliyetler, merkezi idareye baðlý kurum ve kuruluþlarlakoordinasyon ve entegrasyonun saðlanmasýdýr. Birbirinden baðýmsýz kamukurumlarýnýn koordinasyonsuzluðu, kentlerimizin kýt kaynaklarýnýn israfýnaneden olduðu gibi kent yaþamýný ciddi biçimde olumsuz etkilemektedir. Belediyetarafýndan asfaltlanan yollarýn bir süre sonra kazýldýðý kentlerimizdesürekli rastlanan ve vatandaþýn öfke duyduðu, belediye yönetimini suçladýðýkonulardýr. Belediye yönetimleri de bu konudan muzdariptirler. Tedaþ, TürkTelekom gibi kuruluþlar merkezi idareye baðlýdýrlar ve programlarý ile belediyeprogramlarý arasýnda hiçbir uyum bulunmamaktadýr.Belediyeler, bu karmaþaya engel olamasalar bile azaltabilirler. Bununyolu da bu kurumalarla belediye kurumlarýnýn koordinasyon amaçlý çalýþmalaryapmasý, mümkünse her ay bu kurum temsilcilerinin biraraya gelerek durumdeðerlendirmesi yapmalarýdýr.Belediyelerin çalýþmalarda uyum ile ilgili yapabileceði faaliyetler sadecemerkezi idare kurumlarý ile koordinasyon deðildir. Kente ve kentliye hizmetetmeye çalýþan her türlü kurum ve kuruluþla ortak çalýþma zeminleri o-luþturulabilir. Sanayiciler ve giriþimciler için KOSGEB, istihdam ve meslekieðitimle ilgili ÝÞKUR gibi yine merkezi idare bünyesindeki kurum ve kuruluþlarýnyaný sýra ÝTO, ÝSO, TÜSÝAD, MÜSÝAD, esnaf ve sanatkârlarýndernekleri gibi mesleki kuruluþlarla, sosyal ve kültürel alandaki hizmetlerleilgili sivil toplum örgütleri ile beraber çalýþma veya en azýndan çalýþmalarýnentegrasyonu yoluna gidilebilir.5393 sayýlý Yasa ile belediyelerin diðer kurumlarla koordinasyonu konusundaileri bir adým atýlarak þu düzenlemeye gidilmiþtir:Belediye, belediye meclisinin kararý üzerine yapacaðý anlaþmaya uygunolarak görev ve sorumluluk alanlarýna giren konularda;

308 Modern Kent Yönetimi - Ia) Mahallî idareler ile diðer kamu kurum ve kuruluþlarýna ait yapým, bakým,onarým ve taþýma iþlerini bedelli veya bedelsiz üstlenebilir veya bu kuruluþlarile ortak hizmet projeleri gerçekleþtirebilir ve bu amaçla gerekli kaynakaktarýmýnda bulunabilir. Bu takdirde iþ, iþin yapýmýný üstlenen kuruluþuntâbi olduðu mevzuat hükümlerine göre sonuçlandýrýlýr.b) Mahallî idareler ile merkezî idareye ait aslî görev hizmetlerin yerinegetirilmesi amacýyla gerekli aynî ihtiyaçlarý karþýlayabilir, geçici olarak araçve personel temin edebilir.c) Kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarý, kamu yararýna çalýþandernekler, Bakanlar Kurulu’nca vergi muafiyeti tanýnmýþ Vakýflar ve 507 sayýlýEsnaf ve Küçük Sanatkârlar Kanunu kapsamýna giren meslek odalarý ileortak hizmet projeleri gerçekleþtirebilir.d) Kendilerine ait taþýnmaz mallarý, aslî görev ve hizmetlerinde kullanýlmaküzere bedelli veya bedelsiz olarak mahallî idareler ile diðer kamu kurumve kuruluþlarýna devredebilir veya süresi yirmibeþ yýlý geçmemek üzere tahsisedebilir. Bu taþýnmazlar ayný kuruluþlara kiraya da verilebilir. Bu taþýnmazlarýn,tahsis amacý dýþýnda kullanýlmasý hâlinde, tahsis iþlemi iptal edilir.Tahsis süresi sonunda, ayný esaslara göre yeniden tahsis mümkündür.Kamu kurum ve kuruluþlarýna belediyeler, baðlý kuruluþlarý ve belediyeþirketlerince devir veya tahsis edilen taþýnmazlar, kamu konutu ve sosyal tesisolarak kullanýlamaz. (Madde 75)Yerindenlik: Hizmetin vatandaþa en yakýn yerde sunumu anlamýna gelenyerindenlik ilkesi sadece merkezi idareye ait yerel mahiyetteki hizmetlerinyerel yönetimlere devri deðildir. Yerel yönetimlerin de ayný ilkeden hareketledaha alt birimlere yetki devri yapmalarý gerekmektedir. Özellikle büyükþehirbelediyeleri için bu yaklaþým büyük önem arz etmektedir.5216 sayýlý Büyükþehir Belediye Kanunu bu konuda þu düzenlemeyi i-çermektedir:“Madde 7- Büyükþehir, Ýlçe ve Ýlk Kademe Belediyelerinin Görev ve Sorumluluklarý…Büyükþehir belediyeleri bu görevlerden uygun gördüklerini belediyemeclisi kararý ile ilçe ve ilk kademe belediyelerine devredebilir.

Modern Kent Yönetimi - I 309Madde 18- Büyükþehir Belediye Baþkanýnýn Görev ve Yetkileri…….l. Gerektiðinde görev ve yetkilerinden bir veya birkaçýný ilçe ve ilk kademebelediyelerine devredebilir.”Büyükþehir belediyeleri görev ve sorumluluk alanýna giren konulardamümkün mertebe küçük ölçekli yatýrýmlarý ilçe ve ilk kademe belediyelerinedevretme yoluna gitmelidir.Ýlçe ve ilk kademe belediyeleri de görev ve yetkilerini kullanýrken mahallemuhtarlýklarý ile iletiþim içinde olmalýdýr.5393 sayýlý Belediye Kanunu’nda muhtarlýkla ilgili düzenleme þu þekildedir.“Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafýndan yönetilir.Muhtar, mahalle sakinlerinin gönüllü katýlýmýyla ortak ihtiyaçlarý belirlemek,mahallenin yaþam kalitesini geliþtirmek, belediye ve diðer kamu kurumve kuruluþlarýyla iliþkilerini yürütmek, mahalle ile ilgili konularda görüþbildirmek, diðer kurumlarla iþbirliði yapmak ve kanunlarla verilen diðergörevleri yapmakla yükümlüdür.Belediye, mahallenin ve muhtarlýðýn ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý ve sorunlarýnýnçözümü için bütçe imkanlarý ölçüsünde gerekli yardým ve desteði saðlar; kararlarýndamahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulundurur ve hizmetlerinmahallenin ihtiyaçlarýna uygun biçimde yürütülmesini saðlamaya çalýþýr.”Etkinlik: Etkinlik, tüm kamu hizmetlerinde olduðu gibi belediye hizmetlerindede büyük öneme sahiptir. Belediyelerin zaten kýt olan kamu kaynaklarýnýkullanýrken etkinlik kriterine önem vermeleri gerekmektedir.Örneðin, kentin yaþam kalitesini yükseltmeyi amaçlayan bir belediyeninbu amaca ulaþmak için altyapý faaliyetlerine aðýrlýk vermesi, planlama ve i-mar faaliyetlerini ikinci plana atmasý durumunda, altyapý ile ilgili hedeflereulaþsa bile kentsel geliþimde istenen sonucu elde edemeyeceði görülecektir.Dolayýsýyla belediyelerin faaliyetlerini planlarken etkinliði hesaplamalarýgerekmektedir.Belediyelerin faaliyetlerinde etkinlik analizi yapmalarý kanuni bir mecburiyettir.5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu bu konuda þu

310 Modern Kent Yönetimi - Idüzenlemeyi getirmektedir:Madde5-g): Kamu idarelerinin mal ve hizmet üretimi ile ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasýnda, ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarakmaliyet-fayda veya maliyet-etkinlik ile gerekli görülen diðer ekonomik vesosyal analizlerin yapýlmasý esastýr.Ekonomik analiz, ekonomik etkinliði saðlamayý ve geliri maksimize etmeyiamaçlar. Sosyal analiz ise, projeyle üretilecek mal ya da hizmetin tüketimindenelde edilen faydayý artýrarak sosyal refahý maksimize etmeyi amaçlar.Belediyelerde yönetim ile yönetiþim yaklaþýmý arasýndaki farký aþaðýdakitablo yardýmý ile görmemiz mümkündür. 325Klasik Yerel YönetimYerel YönetiþimDevlet odaklýToplum odaklýYönetim kademeleri arasýnda hiyerarþikiliþkiEmir-kumanda zinciri, buyurma-itaatetme iliþkisiMerkeziyetçiYerinden yönetimciBizzat kendi yapan, doðrudan üretenGenel kuralcý/tek tipçiGizlilik eðilimli, sýnýrlý bilgi paylaþýmýGenel üretim ve hizmet standartlarýnýkatý, tepeden inmeci belirleyenÞekilci ve genel denetimEþitler arasý, paydaþlar arasý gönüllülükesasýna dayalý iþbirliðiBirlikte karar oluþturma, demokratikkatýlým, proje demokrasisiBaþkalarýný (paydaþlarýný) yapabilirkýlan, onlara yönlendirici destek verenFarklýlýklara, yerel önceliklere duyarlýSaydam, bilgiyi eriþebilir kýlanHizmet tüketicisinin ve yurttaþýn tercihve önceliklerine duyarlýÇok yönlü hesap verebilirlikTablodan da görülebileceði gibi yerel yönetimlerde yönetiþim yaklaþýmýnýngetirdiði en önemli özellikler arasýnda paydaþlarý yapabilir kýlma ilkeside yer almaktadýr. Paydaþlarý yapabilir kýlmanýn yolu da onlarý karar, uygulamave denetleme mekanizmalarýna aktif olarak katmakla mümkündür.Yerel yönetimlerde yönetiþim yaklaþýmýnýn hakim olmasýnda önemli rolesahip olan bir model de Birleþmiþ Milletler tarafýndan desteklenen YerelGündem 21 çalýþmalarýdýr.325 GÖYMEN, Korel, Yerel Kalkýnma Önderi ve Paydaþý Olarak Belediyeler, “Yerel Kalkýnmada Belediyelerin Rolü”, PendikBelediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004, s.52

Modern Kent Yönetimi - I 311Yönetiþim ve Kentlilik BilinciÝyi yönetiþim, paydaþlarýn yönetime aktif katýlýmýný öngörmektedir.Kentlerin paydaþlarý, kentte yaþayanlar ile kente hizmet sunan kurum ve kuruluþlardýr.Bir baþka ifade ile kent yönetiminin baþarý ya da baþarýsýzlýðýndanetkilenen herkes o kentin paydaþýdýr. Dolayýsýyla yerel yönetiþim, kentpaydaþlarý arasýnda saðlýklý iliþkilerin tesisi ve paydaþlarýn mutluluðunu esasalmalýdýr. Bu da birlikte yönetim anlayýþýný gerektirmektedir. 326Yönetiþim, etkin katýlýmý gerektirmekte olduðuna ve etkin katýlým için i-se kentlilerin kentlerine sahip çýkmalarý gerektiðine göre, bu aþamada kentlilikbilincinin geliþtirilmesi saðlýklý yönetiþim için gereklidir.Bir þehrin gerçek sahibi o þehirde yaþayan, kentle bütünleþen ve kendisinikente ait hisseden kiþilerdir. Kentlilik bilinci kavramý ile ifade edilmekistenen de, kentte yaþayanlarýn kentle bütünleþmesi, kendini kente ait hissetmesive dolayýsýyla kente karþý sorumluluk duygusu taþýmasýdýr.Bir baþka ifade ile kentlilik bilinci, kentte yaþayanlarýn var olan deðiþikkimliklerinin (Müslüman, esnaf, sanatkar, Rizeli, Adanalý gibi) yaný sýra birde içinde yaþadýklarý þehirle özdeþleþebilen bir kimliðe sahip olmalarýdýr.Daha açýk bir ifade ile, Ýstanbul’da yaþayanlarýn aslen ait olduklarý memleketkimliklerinin yanýnda kendilerini Ýstanbullu olarak da tanýmlayabilmelerigerekmektedir.Ýstanbul ve benzeri büyük ölçekli, hýzla büyüyen kentlerde bu anlayýþýgörmek adeta imkansýzlaþmýþtýr. Ýnsanlar, ayný kentte yaþamalarýna ve kentinkaderini ortak paylaþmalarýna raðmen kendilerini o kentle özdeþleþtiren birkimlik taþýma gereði duymamaktadýrlar.Ýnsanlarýn kendilerini yaþadýklarý kentle özdeþleþtirmemesi, kendisini okente ait hissetmemesinin sonucu olarak kente karþý bir sorumluluk duygusuda oluþmamaktadýr. Bu olumsuzluðun sonucunda da sahipsiz kentler oluþmaktadýr.Sahipsiz mekanlarýn sonucu ise tahrip olmak, hor kullanýlmak vegeliþememektir.Kentlilik bilincinin geliþmesi için ortak bir kentte yaþamak yeterli bir ö-zellik deðildir. Bir þehirde yaþayan insanlarýn yaþadýklarý þehre karþý ait olmaduygusu taþýmalarý ise o þehri korumalarý, geliþtirmeleri, þehrin imarý veyönetimine katýlmalarýyla mümkün olabilmektedir. Ýnsanlar kendilerinin i-326 KAYA, Erol, Pendik Yerel Kalkýnma Platformu, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004, s.13

312 Modern Kent Yönetimi - Içinde olduklarý olgularý daha kolay sahiplenmektedirler.Kentlilerin kentlerine sahip çýkabilmeleri için kenti algýlamalarýnýn doðruolmasý gerekmektedir. Kentleri “yalnýzca kendisinden çýkar saðlanacak birnesne olarak gören çevrelerin” 327 , kente karþý hassas olmalarý beklenemez. Buanlayýþtan korunmanýn yolu da, kenti tanýmak, kentle bütünleþmek ve kentlikimliðini kazanmaktan geçer. 328Ýnsanlarýn þehri korumasý, sahiplenmesi için öncelikle o þehrin içinde olmalarýgerekmektedir. Þehrin içinde olmak ise mekânsal baðlamda sabit deðil,sosyal, kültürel ve siyasal anlamda aktif bir süreçtir.Ýnsanlar kentin yönetimine katýlabildikleri oranda kendileri ile kent arasýndaanlamlý köprüler kurabilir ve kentlerini sahiplenirler. Tabii, kentin yönetiminekatýlmak da tek baþýna yeterli bir unsur deðildir. Ýnsanlar kenttekendi geleceklerini bulabilmelidirler. Kendi geleceði ile kentin geleceði arasýndaanlamlý köprüler oluþturan kiþiler, kentin geleceði ile daha yakýndan ilgilenmeyeve kendi gelecekleri için kentin geleceðini önemsemeye baþlarlar.Dolayýsýyla, kentlilik bilincinin geliþebilmesi için kentin insanlara gelecekvaat etmesi gerekmektedir.Kente karþý öfke hislerine sahip kiþilerin kenti sahiplenmesi mümkündeðildir. Kentlerle kiþiler arasýnda öfke yer almamalýdýr. Ýnsanlar yaþadýklarýkente karþý niçin öfke duyarlar? Bunun birçok nedeni bulunsa da, temeldeyatan neden beklentilerinin olumlu olmamasý ve kentin imkânlarýndan eþityararlanamadýklarý, dýþlandýklarý duygusudur.Ýstanbul gibi, hýzla geliþen kentlerde, kentlilerin sosyal ve kültürel yapýsýda deðiþmekte, ayrýlýklar artmaktadýr. Kente yeni gelenler, kentin imkânlarýndanyararlanamayýnca kente yabancýlaþmaya baþlarlar. Kentte ikamet edecekyer bulamayan, kentte iþ sahibi olamayan ve kentin doðal, kültürel özelliklerindenyararlanamayan insanlarýn kente yabancýlaþmasý ve bu yabancýlaþmanýnöfkeye dönüþmesi tabii bir süreçtir.Bir kesimin sahil boyunca kamuya açýk olan alanlarý özel kullanýmlarýylakapattýklarý, diðer kentliler denizi uzaktan seyrederken, kendilerinin denizleiç içe olmalarýnýn ortaya çýkaracaðý sosyal ve psikolojik refleksin yabancýlaþmave öfke olmasý doðaldýr. Ya da birileri son derece lüks ikametgâhlarýndayaþarken, kendisinin baþýný sokacak bir evi bile olmayan in-327 BUMÝN, Kürþat, Demokrasi Arayýþýnda Kent, Ýz Yayýncýlýk, Ýstanbul 1998, s.14328 ÇUKURÇAYIR, M. Akif, Siyasal Katýlma ve Yerel Demokrasi, Yargý Yayýnevi, Ankara 2000, s.128

Modern Kent Yönetimi - I 313san, þehre niçin sahip çýksýn ve ona karþý iyi duygular beslesin?Aile kurumunun henüz gücünü yitirmediði toplumlarda, oluþan sosyal vepsikolojik tepkiler aile kurumu içinde önemli oranda azaltýlýr. Fakat, kentleþmeile birlikte aile kurumunda yaþanan çözülme ve ebeveynin evlatlarý üzerindekietkisinin azalmasý, tepkilerin yumuþatýlmasýný da engellemektedir.Özellikle kente yeni gelen ailelerin genç nesilleri bu anlamda daha duyarlýolmakta ve kente karþý büyüyen bir öfke ile büyümektedirler. Aile ortamýndankopmuþ, günümüzde “tinerci, sokak çocuðu” gibi isimlerle anýlan kiþilerinkentlerde sebep olduklarý tahribat ortadadýr.Kentlerimizin problemlerinin çözümünün en önemli þartý, kentlerimizinsahiplerinin ortaya çýkmasýdýr. Burada da temel soru, kentin gerçek sahiplerininkim olduðudur? Bu sorunun cevabý birçok açýdan incelenebilirse de,gerçek sahibinin o kentte yaþayanlar olduðu çok açýktýr. Peki ama kentin sahipleri,gerçekten o kentin sahibi olabiliyorlar mý? Ýnsan, sahibi olduðu kentinyönetiminde, geleceðinin þekillendirilmesinde söz sahibi deðil ise, hukukenya da teorik olarak o kentin sahibi görünmesinin ne anlamý vardýr?Kentin sahiplerinin gerçek anlamda söz konusu olabilmelerinin yolu, onlarýnkent yönetimine katýlýmlarýndan geçmektedir. Bir insan, kentin yönetiminekatýlabilir ise onu sahiplenme duygusu da geliþecektir. Bugün þehirlerimizintemel problemlerinden birisi de demokratik olmayýþlarýdýr. Halkýnkatýlýmýný 4-5 yýlda bir yapýlan seçimlerle sýnýrlayan bir anlayýþýn yeterli olmadýðý,olamayacaðý ortadadýr. Öyle ise yapýlmasý gereken ilk iþ, halkýn kentyönetimine daha etkin katýlýmýný saðlamaktýr. 329Kentlileri kent yönetimine aktif olarak katýlmalarýný saðlamak için de baþtakent konseyleri olmak üzere katýlým mekanizmalarýnýn etkin iþletilmesi gereklidir.KENT HUKUKU VE KENTLÝHAKLARI 330Kent hukuku kavramý son yýllarda gündeme gelmeye baþlayan konular a-rasýndadýr. Her ne kadar önceleri de kent hukuku adý altýnda yapýlan çalýþmalarsöz konusu ise de, bunlar daha çok kentle ilgili hukuki düzenlemeleri de-329 KAYA, Erol, Kentleþme ve Kentlileþme, Ýlke Yayýnlarý, Ýstanbul 2003330 Bu bölüm SAMÝ ÞÝMÞEK tarafýndan hazýrlanmýþtýr.

314 Modern Kent Yönetimi - Iðerlendiren çalýþmalardýr. Ýmar ile ilgili kanunlar, çevre ile ilgili kanunlar,yerel yönetimlerle ilgili kanunlar ve bu kanunlarýn ayrýntýlý düzenlemeleriniiçeren diðer mevzuat kent hukuku olarak algýlanmýþtýr. Oysa, kent hukuku i-le kastedilen bu mevzuatlar deðildir. Çünkü hukukun belirli bir gruplandýrýlmasýnýnyapýlabilmesi için o gruplandýrma içindeki konularýn ortak bir deðerlendirmeile ele alýnmasý gerekmektedir. Örneðin, son dönemlerde geliþenbiliþim teknolojisi sonucu biliþim ile ilgili suçlara ve yükümlülüklere yönelikolarak biliþim hukuku geliþmektedir. Benzeri biçimde kent yaþamýyla ilgilisorumluluklarýn ve suçlarýn kent gerçeðinden hareketle belirlenmesi gerekmektedir.Bugün ülkemizde nüfusun % 81’i kentlerde yaþamaktadýr. Kentlerimiz i-se her geçen gün daha yaþanmaz bir hal almakta, içinde yaþayanlara huzur vegüven veren ortamlar olmaktan hýzla uzaklaþmaktadýr.Kentte ikamet edenlerin kentlere karþý kendilerini sorumlu görmemeleriningetirdiði sahipsizlenme yanýnda, kentte yaþayanlarýn o kentli olmaktandoðan haklarýnýn da bulunmayýþý, bu olumsuz gidiþi hýzlandýrmaktadýr. Herne kadar 1580 sayýlý Belediye Kanunu ile hemþehri hukuku düzenlenmek istenmiþise de, uygulamada bir geliþme saðlanamamýþtýr. Söz konusu yasada,hemþehrilerle ilgili þu düzenleme yer almaktadýr:“Her Türk, nüfus kütüðüne yerli olarak yazýldýðý beldenin hemþehrisidir.hemþehrilerin belediye iþlerinde reye, intihaba, belediye idaresine iþtirake vebelde idaresinin devamý iþlerinden istifadeye haklarý vardýr.” (1580-m:13)Belediye sýnýrlarý içinde oturan, bulunan, iliþiði olan her þahýs, belediyeninkanununa, nizam ve talimatýna müstenit emirlerini, hükümlerini tutmak,yapmak, resim ve harç ve aidatlarýný vermekle mükelleftir.” (1580-m:14)5393 sayýlý Belediye Kanunu’nda da benzeri bir düzenleme aþaðýdaki gibigetirilmiþtir:“Herkes ikamet ettiði beldenin hemþehrisidir. Hemþehrilerin, belediyekarar ve hizmetlerine katýlma, belediye faaliyetleri hakkýnda bilgilenme vebelediye idaresinin yardýmlarýndan yararlanma haklarý vardýr. Yardýmlarýninsan onurunu zedelemeyecek koþullarda sunulmasý zorunludur.Belediye, hemþehriler arasýnda sosyal ve kültürel iliþkilerin geliþtirilmesi vekültürel deðerlerin korunmasý konusunda gerekli çalýþmalarý yapar. Bu çalýþmalarda,üniversitelerin, kamu kurumu niteliðindeki meslek kuruluþlarýnýn, sendikalarýn,sivil toplum kuruluþlarý ve uzman kiþilerin katýlýmýný saðlayacak önlemler alýnýr.

Modern Kent Yönetimi - I 315Belediye sýnýrlarý içinde oturan, bulunan veya iliþiði olan her þahýs, belediyenin,kanunlara dayanan kararlarýna, emirlerine ve duyurularýna uymaklave belediye vergi, resim, harç, katký ve katýlma paylarýný ödemekle yükümlüdür.”(5393-m:13)Bu düzenlemeler her ne kadar kent hukuku kapsamýnda deðerlendirilebilirsede aslýnda kent ve kent yaþamý esas alýnarak deðil; kent yönetimi temelindeþekillendirilmiþtir. Kentlinin ve kent yönetiminin karþýlýklý sorumluluklarýtemelinde oluþturulan bu sistemin, kent, kentli ve kent yönetimi eksenindeyapýlandýrýlmasý gerekmektedir.Bugün, sürdürülebilir kalkýnma, sürdürülebilir geliþme kavramlarý gündemdedir.Ýnsan odaklý kalkýnma anlayýþý ile paralel geliþen ve insanýn sürdürülebilirgeliþiminin temel þartlarýndan biri olarak çevre hassasiyetinin korunmasýnýöngören bu yaklaþým, insani geliþimin sürdürülebilirliðinin saðlanmasýnýesas almaktadýr. Çevresel þartlarýn korunmasý, doða ile bütünleþikgeliþmenin saðlanmasý anlayýþý günümüzde tüm dünyada kabul görmektedir.1987 yýlýnda Birleþmiþ Milletler 42. Genel Kurulu’na sunulan “OrtakGeleceðimiz” adlý raporda sürdürülebilir geliþme, “bugünün ihtiyaçlarýný,gelecek kuþaklarýn da kendi ihtiyaçlarýný karþýlayabilme olanaðýndan ödünvermeksizin karþýlamak” olarak tanýmlanmaktadýr. 331Kalkýnma kavramýnýn ekonomik parametrelerle sýnýrlý kalmayarak, sosyal,kültürel, siyasal ve hatta çevresel parametreleri de içine alacak biçimdegeniþlemesiyle, bu kavram genelde siyasetin özelde ise yönetimin yeni biranlayýþa doðru çevrilmesine sebep olmuþtur. Bu geliþmenin tabii sonucu olarakda sürdürülebilir kentleþme söz konusudur. Sürdürülebilir kentleþme ise,doðayý tahrip etmeden kentlilerin yaþamýný saðlamak ve gelecek kuþaklara, i-çinde saðlýklý yaþanabilecek kentler býrakmayý gerektirmektedir.Sürdürülebilir kentleþmenin saðlanmasý, kentlerin saðlýklý geliþimi,kentlilerin refah ve huzurunun temini için kent hukuku kavramýnýn geliþmesive kentle ilgili hukuki düzenlemelerin bu yaklaþýmla ele alýnmasý gerekmektedir.Kent HukukuKent, insanlarýn bir arada yaþamasý sonucu oluþan mekânlar olduðuna331 Ayþegül MENGÝ, ALGAN, Nesrin, Küreselleþme ve Yerelleþme Çaðýnda Bölgesel Sürdürülebilir Geliþme”, Siyasal Kitabevi,Ankara 2003, s.20

316 Modern Kent Yönetimi - Igöre, insanlarýn bir arada yaþamasýyla ilgili hukukun oluþturulmasý gibi, birarada yaþadýðý kentle ilgili hukukun da oluþturulmasý gerekmektedir. Kentyaþamýný, kent yapýlanmasýný, kentle insan arasýnda, kentlilerin kendi arasýndailiþkileri düzenleyen kurallar bulunmalýdýr.Kent hukuku diyebileceðimiz kimi düzenlemeler halen yürürlükte bulunmaktadýr.Mevcut kurallar bulunmaktadýr.Kanun, yönetmelik, talimatname gibi yazýlý kurallar (çevre yönetimi, i-mar, iþyeri açma ve çalýþtýrma gibi), örf ve adet, kültür gibi yazýlý olmayankurallar.Bu kurallarýn yaný sýra uluslararasý düzenlemeler de bulunmaktadýr:* Kentli haklarý* Avrupa Kentsel Þartý* Sürdürülebilir kentleþme gibi.Ulusal ve uluslararasý bu düzenlemelerin yaný sýra, ayrýntý biçiminde deolsa kent yaþamýyla ilgili bazý düzenlemeler vardýr: TSE tarafýndan geliþtirilmeyeçalýþýlan kent araçlarýnýn (altyapý malzemeleri gibi) standartlarýný belirleyendüzenlemelerin yaný sýra bir de kent ergonomisi yönünde çalýþmalarbulunmaktadýr.Ergonomi, “insan kullanýmýna yönelik tasarým ve uygulama”dýr. Yani,insanýn özellikleri ile uyumlu bir tasarýmýn gerçekleþtirilmesi ve uygulanmasýdýr.Örneðin, kentlerimizde kaldýrýmlarýn yüksekliði, geniþliði ne kadar olmalýdýrki, insanlarýn kullanýmýna en uygun ölçüler yakalanmýþ olsun?Kent hukuku, kapsamýnda;* Kentin ve kentlinin karþýlýklý haklarý ve sorumluluklarý çerçevesindekenti ve kentliyi ilgilendiren her konuda, bu konsept içinde bir hukukun o-luþturulmasýna ihtiyaç vardýr.* Kente karþý iþlenen suçlarýn mahiyeti ve cezasýndan, kentlinin haklarýnýihlalin mahiyeti ve cezasýna kadar her alanda düzenlemeler yapýlmalýdýr.* Bu düzenlemelere esas teþkil edecek, diðer düzenlemeler için baðlayýcýolacak bir çerçeve yasaya ihtiyaç vardýr.Bunun yaný sýra Zabýta Talimatnamesi ve Belediye Talimatnamesi adý

Modern Kent Yönetimi - I 317verilen yasal düzenlemelerin belediye meclislerimizce yeni bir yaklaþýmlayenilenmesine gerek vardýr.Yukarýda belirtilen açýklamalardan anlaþýlacaðý üzere, kent hukuku; kentin,kentlinin ve kentteki kurumlarýn birbirlerine karþý hak ve yükümlülüklerinibelirleyen düzenlemelerdir.a- Kentte Yaþayanlarýn;* huzur ve refahýný temin,* ekonomik-sosyal iliþkilerinin geliþtirilmesi,* kent yönetimine katýlýmý,* kent yaþamýnýn gerektirdiði yükümlülüklerin belirlenmesi,b- Kentlerimizin Saðlýklý Geliþimini Önleyen ;* gecekondulaþma,* kaçak yapýlaþma,* aþýrý yoðunluk,* gürültü-görüntü-çevre kirliliði,* trafik,* ortak yaþam mekânlarýnýn (park, oyun alaný, mesire yerleri, vb) kötükullanýmý gibi kente yönelik suçlara karþý düzenlemeler kent hukukunun çerçevesiniteþkil etmektedir.Kent Hukuku ve Kente Karþý SuçHukukun en önemli özelliði toplumsal geliþmeleri takip etmesidir. Bireylerintoplum haline gelmeleri ile kolektif yaþam ortamlarý oluþmuþtur. Ýþtebu kolektif yaþam ortamlarý içinde ortaya çýkan uyuþmazlýklarýn çözümüve toplumsal düzeni saðlamak üzere bir takým kurallar konulmuþtur. Yani hukuk,toplumsal geliþmelerin ardýndan düzenleme alaný bulabilmiþtir.Hukukun geliþimi sürecinde insanlarýn içinde yaþadýðý çevrenin kirlenmesisonucunda zarar görmesi nedeniyle, çevreyi koruyan yasalar düzenlenmeyebaþlanýlmýþtýr. Yani önce zarar doðmuþ, sonra bu zararýn giderilmesi

318 Modern Kent Yönetimi - Içareleri aranmaya baþlanmýþtýr. Çevre hukukunun geliþimi ile bugün yeni birhukuksal kavramýn geliþimi ile karþý karþýyayýz: Kente karþý suç.Çevre hukukunun geliþimi artýk çevreye iliþkin düzenlemelerin de geneldenözele inmesini gerektirmektedir. Çünkü genel hatlarla düzenleme alanýbulan çevre kanunlarý artýk çözüm üretmek için yetersiz kalmaktadýr. Ýþtekente karþý suç deyimi de, bu yetersizliðin sonucunda ortaya çýkmýþtýr.Kente karþý suç deyiminin tanýmlanabilmesi bugün içinde bulunduðumuzkentlerden kaynaklanan sorunlara da bakmayý gerektirmektedir.Kentsel yaþam alanlarý, yoðun nüfus nedeni ile çevre sorunlarýndan ençok etkilenen alanlardýr. Bu nedenle mutlu ve saðlýklý bir yaþam ortamýnýnhazýrlanmasý için yapýlaþmanýn denetim altýna alýnmasý ve daha sýký kurallarabaðlanmasý gerekir. Çarpýk yapýlaþma, arazi yaðmacýlýðý, gecekondulaþma,tarihi ve kültürel deðerlerin ortadan kaldýrýlmasý, yeþil alanlarýn yok e-dilmesi ve bir çok nedenlerle, kent ve kent unsurlarýna karþý yapýlan kamudüzenine aykýrý eylemler, kentleri yaþanmaz duruma sokmaktadýr.Kentsel yaþam alanlarýný düzenleme altýna sokan, bu alanlara yönelik o-lumsuz eylemleri önlemeye ve cezalandýrmaya yönelik yeni bir suç tipi olan,kente karþý suç teriminin hukuksal düzenleme alaný bulmasý zorunluluktur.Bu düzenlemenin baþlangýcý için de özellikle kente karþý suç kavramýnýn tanýmlanmasýnýnyapýlmasý zorunluluðu vardýr.Kente karþý suç;1- Bir kentin doðal, tarihsel ve güzel duyusal deðerlerine, bireyler ve türlüörgütler ve hatta yöneticiler tarafýndan, deðerlerini azaltýcý veya tümden yitiricizararlar verilmesi sonucunda, kamu vicdanýnda yarattýðý rahatsýzlýklar bu etkinliklere(yasalarda bu etkinlikler suç olarak tanýmlanmamýþ olsa bile) verilen ad,2- Bu türlü eylemlerin yasalarda suç olarak tanýmlanmýþ ve bunlarý iþleyenlerinkarþýlaþacaklarý yaptýrýmlarýn da yine yasalarda gösterilmiþ olmasýdýr. 332Kent hukukunun oluþturulmasýnda baz alýnacak en önemli çalýþma, AvrupaKentsel Þartý’dýr.Kent Hukuku ve Kentli HaklarýKentleþmenin önemli bir boyutunu sosyolojik dönüþüm oluþturmaktadýr.332 ÇETÝN, Süleyman, Kente Kaþý Suç, Legal Hukuk Dergisi, Yýl:1, s:17, s.133-1301

Modern Kent Yönetimi - I 319Ýnsanlarýn sosyolojik olarak kentli olabilmeleri kültürel ve eðitimsel bir sürecigerektirmektedir. Kent halkýnýn kente uyumu deyince vurgulanan hususlardanbirisi kentin fiziki ve doðal yapýsýyla insan unsurunun bütünleþmesidir.Diðer bir husus ise kent halkýnýn kent kültürü edinerek birbiriyle entegreolabilmesidir. Ýnsanlarýn yaþadýklarý kentle ve kent halkýyla bütünleþebilmelerikentleri koruma ve geliþtirme açýsýndan önemli bir noktadýr.Bugün homojen toplumlar üreten, ideolojik ve kültürel yayýlýmý hýzlandýrarakdünyayý küçülten geliþmelerle karþý karþýyayýz: Uluslararasý ulaþým, ticaretve finans; uluslararasý modalar, tüketim mallarý ve yaþam biçimleri; aynýprogramlarý yayýnlayan televizyon kanallarý, biliþim teknolojisi ve internet.Bir kentte kökü olduðu ve o kente ait olduðu duygusunu bireyin kaybetmesi,yerel hüner ve sanatlarýn kayboluþu ve nihayet komþuluðun ve güveninyitiriliþi. Bundan dolayý insanlar kaybedilen bu kent duygusunu toplumsalbütünlük ve dayanýþmayý, yerel renk, dil ve anlamýyla yitirilen mekan duygusunuyeniden tesis edebilecek çözüm yollarý aramaktadýrlar. 333 Hýzla deðiþenve küresel yaþam biçimlerine þartlanan yerel kent kültürlerinin korunmasýve özgünlüðünü muhafaza etmesi, diðer yandan kente yeni gelen insanlarýnmevcut kent kültürüne uyum saðlayabilmesi günümüzde çözüm aranansorunlardýr.Son 40 yýldýr süregelen köyden þehre göç olgusu sonucunda Türkiye’dekiþehirli nüfusun toplam ülke nüfusuna oraný neredeyse % 81’e dayanmýþtýr.Bu %81’lik oranýn büyük bir bölümü, geçtiðimiz 20-30 sene içinde þehirlereyerleþmiþtir. Esas olarak daha iyi geçim koþullarý umuduyla þehirlere yýðýlanbu insanlar, içinde bulunduklarý gecekondu ve varoþ ortamý dahilinde gerçekanlamda þehirli bir nüfusa dönüþememektedirler.Bir yandan kýrsal toplumsal deðerlerini büyük ölçüde yitiren, ancak öteyandan kentsel yaþam biçimiyle gereði gibi tanýþamayan ve uyum saðlayamayanbu vatandaþlar, içine düþtükleri toplumsal anomi, deðersizlik ve yabancýlaþmaþartlarýnda þehirli kimliklerini geliþtiremediklerinden dolayý toplumsalaidiyet arayýþý içinde ya bölgesel kimliklerine sarýlmakta ve bölgecilikdayanýþmasýný geliþtirmekte ya da aþiret, din, mezhep kaynaklý kimliklereeðilim göstermektedirler.Bu insanlar açýsýndan þehirler dar anlamýyla bir kazanç ve tüketim kapýsýkimliðine sahip olup, gelip yerleþtikleri kentlere genellikle anlamlý bir kültürelbütünlük gözüyle bakmamaktadýrlar. Bu baðlamda, Türkiye’nin büyük333 MALÝK, Eyüp, Çaðdaþ Kentler ve Çevre, 2010 Yýlýnýn Ýstanbul’una Doðru Kent Zirvesi, Ý.B.B. Yayýnlarý, 1998, s.145

320 Modern Kent Yönetimi - Ikentlerindeki nüfusun çoðunluðunu oluþturan gecekondulularýn ve varoþlularýniçinde bulunduklarý þehre bir anlamda yabancý kaldýklarý rahatlýkla söylenebilir.Böylelikle karþýmýza bir toplumsal ve kültürel entegrasyon problemiçýkmaktadýr.Þehre ailesiyle birlikte henüz küçük yaþta gelenler ile gecekondu ve varoþlardadoðan ikinci ve üçüncü kuþak kýrsal kökenli þehirlilere kentli kimliðikazandýrmanýn yollarýndan biri hiç þüphesiz ki, bu kiþilerin bulunduðukenti benimsemesi, kendini bir yere ait olarak duyumsamasý, ancak o yerikültürel özellikleriyle ve geçmiþiyle tanýyýp sevmesiyle mümkün olabilir.Yetiþtiði kentin yerel ve toplumsal tarihini bilen bir birey açýsýndan içindeyaþadýðý mekân çok farklý anlamlar taþýyacaktýr; eðitim gördüðü ve geçiminisaðladýðý kent onun için daha anlamlý ve estetik bir kültürel bütünlük olarakgörünecektir. Bu tür bir bakýþ kazanan bireyler, içinde yaþadýklarý þehri dahakolaylýkla benimseyecekler ve kendilerini o þehrin bir hemþehrisi olarak hissedeceklerdir.Öte yandan bu bakýþ deðiþimi, o bireylerin hepsinde olmasa bile hiç olmazsabazýsýnda, bulunduðu kentin tarihi ve estetik dokusunu koruma bilincinigeliþtirecektir. Bu tür bir kentlilik duygusu, vatandaþlýk ve yaþanan ortamasahip çýkma bilincinin altyapýsýný teþkil etmektedir. 334 Bu açýdan þehreözgü bir tarihsellik oluþturulmalýdýr. Ortak tarih þuuru kent insanýnýn ortakhafýzasý olarak bir tutkal vazifesi görebilecektir. Bu yüzden þehrin ve þehirsosyolojisinin tarihi oluþturulmalýdýr.- Aile tarihi,- Ýkamet edilen binanýn tarihi,- Þehirdeki mekânsal ortamlarýn, yani tarihi yapýlarýn (cami/kilise/havra),caddelerin, kamusal kurumlarýn (muhtarlýk, okul) veya ekonomik birimlerin(iþletme, dükkân, pastane, kahvehane, hamam, basýmevi, yerel gazetevs.) incelenmesi,- Þehirdeki derneklerin tarihi,- Þehirdeki insan topluluklarýnýn (köyden þehre göçenler, eski yerliler,farklý kültürel gruplar vs.) araþtýrýlmasý,- Yerel gelenek ve göreneklerin incelenmesi önerilebilecek birkaç noktadýr.334 AKÞÝN, Selçuk, Yerel Tarih Araþtýrmacýlarý için Kýlavuz, http://www.bilkent.edu.tr

Modern Kent Yönetimi - I 321Toplumsal kimlik topluluk bilinci, kiþilik ve kültür bütünlüðüdür; bu haliylede Durkheim’in kolektif bilinç kavramýyla yakýndan ilgilidir. Toplumlarýnkolektif bilinçaltlarýnda var olan kent bellek þemalarýnýn kurgulanmasýndakent referans noktalarý/imgeleri (kenti belirleyici bölgeler, merkezi iþalaný, mahalleler, semtler; bölgeleri ayýran kenarlar, yol boylarý, surlar, kýyýlar;ulaþým aðlarý, yollar, sokaklar, meydanlar, çarþýlar, spor tesisleri, fuar a-lanlarý) ve kent peyzajý önemli rol oynamaktadýr. Bu imgelerin tekrarlarýnýnkentli zihninde yarattýðý hayaller/tasarýmlar, giderek bir “kent algýsý” oluþturmakta,bu ise “ortak bellek” denilen kent belleðini ortaya çýkarmaktadýr. 335Þehirlerde aþýrý derecede bir hareketlilik, sirkülasyon, yer deðiþtirme olduðuiçin ortak bir deðer, ortak bir kültür, ortak bir tarih birliði geliþmesi zorolmaktadýr.Kentlerin yeni kimlik arayýþlarýnýn, kolektif bilinçaltýnýn derinliklerindekibirikimin canlanmasý, dýþarýya vurulmasý olduðu belirtilmektedir. 336Günümüzün insaný bir yandan daha kaliteli bir yaþamýn özlemini duyarken,öbür yandan böyle bir yaþam düzeyine ulaþma umudunun yitirilmesi i-kilemini yaþamaktadýr. Özellikle büyükþehirlere göç eden yeni kentliler beklentilerinigerçekleþtiremedikleri zaman tam bir ruhsal boþluk içine düþmektedirler.Köylerinden büyük ümitlerle þehirlere gelen insanlarýn hayal kýrýklýðýnauðramalarý, þehrin devasa yapýsý içinde hiç tanýmadýklarý yeni birçoksorunla karþýlaþmalarý ve köylerine tekrar dönme iradesini gösterememeleriþehirde yaþanan uyumsuzluðu arttýrmakta; bu uyumsuzluk ise sosyal ve psikolojiksorunlarýn ötesinde asayiþ sorunlarýna sebep olabilmektedir.Kente uyum saðlayamayan veya kentin yoðunluðunu taþýyamayan insanlarýnaþýrý stres yaþamalarý da vurgulanmasý gereken bir durumdur. Stresin birkent hastalýðý olduðunu söylemek abartý olmamalýdýr. Stres insanda öfke ve kýzgýnlýkduygusu yaratýr. Sürekli stres altýnda olan insanlarda giderek düþmancaduygular geliþir, þiddet ve saldýrganlýk görülebilir. Stresle karþýlaþan insan, durumunüstesinden gelebileceðini anlarsa stresle baþ etmeye çabalar, kendisiniyetersiz bulduðu durumlarda ise savunmaya yönelik tepkiler geliþtirir.Uzmanlaþmýþ örgütler, anonim iliþki kanallarý ve özgün eðitimle, topraktankopmuþ köylüleri hoþgörülü insancýl bir kent yaþamýna hýzla katmakmümkündür. Kentsel yaþama katýlan gruplarýn karþýlaþtýðý sorunlarý hafifletmeye,çözmeye çalýþan mekanizmalar, himayecilik iliþkilerinde olduðu gibi335 ERSES, Selma Mine, Mahalle Kimliði, Ýstanbul Dergisi, Ocak 2002336 GÜVENÇ, Bozkurt, Türk Kimliði, Remzi Kitabevi, Ýstanbul 1996

322 Modern Kent Yönetimi - Igruplarýn izolasyonunu sürdürücüdür. Kent yönetimleri çatýþmalý bir kentlekarþýlaþmak istemiyorlarsa izolasyonist deðil, deðiþik gruplarýn birbirini etkilememesineolanak veren etkileþimli bir çoðulculuk anlayýþýna sahip olmalýdýr.337 Bu çerçevede özellikle büyükþehirlerde bulunan hemþehri dernekleriyleiliþkilerin yaþanýlan kentin lehine bir yapýya kavuþturulmasý gerekmektedir.Kente uyumu teþvik etmek yerine, kiþileri yaþadýklarý deðil, doðduklarýyerlere þartlandýran dernekler izolasyonu arttýrmaktadýr. Bu derneklerin dinamizmive örgütlülüðü kullanýlarak kent kültürünün geliþtirilmesi ve þehreait bir üst kimlik geliþtirilmesi gerekmektedir.Kentsel geliþmenin temeli, özerk ve mali baðýmsýzlýðý olan yerel yönetimlerehalkýn doðrudan katýlýmýnýn saðlanmasýdýr. Ýnsanlarýn yaþadýklarýþehre uyum gösterebilmesi ve aidiyet hissedebilmesi þehir yönetimine katýlmasýylagüçlenebilir. Ýnsanlar içinde olduklarý süreçlere daha fazla sahip çýkmaktadýrlar.Bu noktada kentli insanýn haklarý ve sorumluluklarý da önem taþýmaktadýr.Kentli haklarý, son yýllarýn ürünü bir hak kategorisidir. Burada, “kentli”ile kastedilen, kentteki insan ve onun yaþama durumudur. Kentte yaþama, sürekliya da geçici olabilir. Herhangi bir nedenle kentte bulunuþu da içerir.Kentin sakini -kentte sürekli olarak yerleþmiþ insan- ile kente tiyatro izlemekiçin gelmiþ ve bu etkinliði izleyip kentten ayrýlacak olan insan arasýnda, insanhaklarýnýn anahtar kavramý olan, insan onuru kavramý açýsýndan farkyoktur. Kentte hava, gürültü kirliliði varsa, kentte ulaþým ve dolaþým sorunuvarsa, kent güvenli bir kent deðilse, üretilen mal ve hizmetler saðlýklý deðilseve benzeri insan onuruna aykýrý durumlar varsa, kente tiyatro izlemeye geleninsan, insan onuruna uygun muamele beklentisine yanýt alamýyor demektir.Kentli haklarý açýsýndan da bu insan, insan onuruna aykýrý muameleye tabitutuluyor demektir. Buradan çýkan birinci sonuç, kentli haklarýnýn, kentlilere,diðer insan haklarýna ek olarak tanýnan haklardan olduðudur. Bilindiðigibi, insan haklarý bütünseldir, birbirine baðlýdýr ve þarta baðlý tutulamaz.Kent, insan için yaþama ortamlarýndan (habitat) birisidir. Bu yaþama ortamýnýn,tarihsel geliþmesi incelememizin kapsamý dýþýndadýr. Ancak kentlerleilgili bir gereklilikten söz edebiliriz. Kentlerin, insan onuruna uygun yaþama,gezme, görme, eðlenme, kültürel aktivitelerde bulunma amacý doðrultusundayapýlandýrýlmasý gerekliliðidir bu. 3381992’de Avrupa Konseyi’nce kabul edilen Avrupa Kentsel Þartý’nda Av-337 Habitat II Türkiye Ulusal Raporu ve Eylem Planý, s.91338 ÖNDÜL, Hüsnü, Kentli Haklarýnýn Kavramsal Temelleri, http://www.ihd.org.tr/makale/kent4.html

upa Kentli Haklarý Deklarasyonu’yla geliþtirilmiþtir.(Avrupa Kentli Haklarý Deklarasyonu)Modern Kent Yönetimi - I 323Aþaðýda belirtilen haklarýn gerçekleþmesi fertlerin, dayanýþma ve sorumluhemþehriliðe iliþkin eþit yükümlülükleri kabul etmesine baðlýdýr. Avrupayerleþimlerinde yaþayan kent sakinleri þu haklara sahiptir:1. GÜVENLÝK: Mümkün olduðunca suç, þiddet ve yasa dýþý olaylardanarýndýrýlmýþ emin ve güvenli bir kent;2. KÝRLETÝLMEMÝÞ, SAÐLIKLI BÝR ÇEVRE: Hava, gürültü, su vetoprak kirliliði olmayan, doðasý ve doðal kaynaklarý korunan bir çevre;3. ÝSTÝHDAM: Yeterli istihdam olanaklarýnýn yaratýlarak, ekonomik kalkýnmadanpay alabilme þansýnýn ve kiþisel ekonomik özgürlüklerin saðlanmasý;4. KONUT: Mahremiyet ve dokunulmazlýðýnýn garanti edildiði, saðlýklý,satýn alýnabilir, yeterli konut stoðunun saðlanmasý;5. DOLAÞIM: Toplu taþýma, özel arabalar, yayalar ve bisikletliler gibitüm yol kullanýcýlarý arasýnda, birbirinin hareket kabiliyetini ve dolaþým özgürlüðünükýsýtlamayan uyumlu bir düzenin saðlanmasý;6. SAÐLIK: Beden ve ruh saðlýðýnýn korunmasýna yardýmcý çevrenin vekoþullarýn saðlanmasý;7. SPOR VE DÝNLENCE: Yaþ, yetenek ve gelir durumu ne olursa olsun,her birey için, spor ve boþ vakitlerini deðerlendirebileceði olanaklarýn saðlanmasý;8. KÜLTÜRLER ARASI KAYNAÞMA: Geçmiþten günümüze, farklýkültürel ve etnik yapýlarý barýndýran topluluklarýn barýþ içinde yaþamalarýnýnsaðlanmasý;10. KALÝTELÝ BÝR MÝMARÝ VE FÝZÝKSEL ÇEVRE: Tarihi yapý mirasýnýnduyarlý bir biçimde restorasyonu ve nitelikli çaðdaþ mimarinin uygulanmasýyla,uyumlu ve güzel fiziksel mekanlarýn yaratýlmasý;11. ÝÞLEVLERÝN UYUMU: Yaþama, çalýþma, seyahat iþlevleri ve sosyalaktivitelerin olabildiðince birbiriyle ilintili olmasýnýn saðlanmasý;12. KATILIM: Çoðulcu demokrasilerde; kurum ve kuruluþlar arasýndaki

324 Modern Kent Yönetimi - Idayanýþmanýn esas olduðu kent yönetimlerinde; gereksiz bürokrasiden arýndýrma,yardýmlaþma ve bilgilendirme ilkelerinin saðlanmasý;13. EKONOMÝK KALKINMA: Kararlý ve aydýn yapýdaki tüm yerel yönetimlerin,doðrudan veya dolaylý olarak ekonomik kalkýnmaya katký konusundasorumluluk sahibi olmasý;14. SÜRDÜRÜLEBÝLÝR KALKINMA: Yerel yönetimlerce ekonomikkalkýnma ile çevrenin korunmasý ilkeleri arasýnda uzlaþmanýn saðlanmasý;15. MAL VE HÝZMETLER: Eriþilebilir, kapsamlý, kaliteli mal ve hizmet sunumununyerel yönetim, özel sektör ya da her ikisinin ortaklýðýyla saðlanmasý;16. DOÐAL ZENGÝNLÝKLER VE KAYNAKLAR: Yerel doðal kaynakve deðerlerin; yerel yönetimlerce, akýlcý, dikkatli, verimli ve adil bir biçimde,beldede yaþayanlarýn yararý gözetilerek, korunmasý ve idaresi;17. KÝÞÝSEL BÜTÜNLÜK: Bireyin sosyal, kültürel, ahlaki ve ruhsal geliþimine,kiþisel refahýna yönelik kentsel koþullarýn oluþturulmasý;18. BELEDÝYELERARASI ÝÞBÝRLÝÐÝ: Kiþilerin yaþadýklarý beldenin,beldeler arasý ya da uluslararasý iliþkilerine doðrudan katýlma konusunda özgürolmalarý ve özendirilmeleri;19. FÝNANSAL YAPI VE MEKANÝZMALAR: Bu deklarasyonda tanýmlananhaklarýn saðlanmasý için, gerekli mali kaynaklarý bulma konusunda yerelyönetimlerin yetkili kýlýnmasý;20. EÞÝTLÝK: Yerel yönetimlerin; tüm bu haklarý bütün bireylere cinsiyet,yaþ, köken, inanç, sosyal, ekonomik ve politik ayrým gözetmeden, fizikselveya zihinsel özürlerine bakýlmadan; eþit olarak sunulmasýný saðlamaktayükümlü olmasý.Avrupa Kentsel Þartý, kenti; “toplum hayatýnýn temel çekirdeði ve karakterinioluþturan tarihi ve yasal bir oluþum”ken, günümüzde “ortak çýkarlarýolan insan topluluklarýnýn bir araya geldiði, özerk idari birimler” ve “düzenliyapýlaþmýþ, kamu hizmetleri sunan ve kendi kendini yönetebilen yaþammerkezleri” olarak tanýmlar. Avrupa Kentsel Þartý kentli haklarýný yalnýz birdeklarasyon olarak belirtip býrakmaz. Kent kavramýný irdeleyerek kent ve yakýnçevresi, ideal kent, geleceðin kenti, yerel demokrasi ve kentsel politikakavramlarýna da içerik kazandýrýr. 339339 ARAPKÝRLÝOÐLU, Kumru, YENER, Zerrin, Avrupa Kentsel Þartý, Ada-Kentliyim Dergisi, Haziran-Aðustos 1996

Modern Kent Yönetimi - I 325Kentlilere, diðer insan haklarýna ek olarak tanýnan haklarýn ortak özelliði,bu haklarýn diðer insan haklarý gibi, insan haklarý hukukunun aradýðý unsurlarýtaþýmasýdýr. Kentli haklarý kategorisi içinde, birinci ve ikinci kuþakhaklar da, çevre hakký gibi dayanýþma haklarý içerisinde bulunan haklar dabulunmaktadýr. Anýlan haklarýn bir diðer temel özelliði, iþbirliðini ve dayanýþmayýzorunlu kýlmasýdýr. Bu haklar, kentlilerin insan onuruna uygun biryaþam sürdürmesi için zorunludur.Avrupa Kentsel Þartý 340Avrupa Kentsel Þartý, Avrupa Konseyi’nin kentsel politikalarýndan yola çýkýlarakoluþturulmuþtur. Bu politikalar 1980-1982 yýllarý arasýnda Konsey’ce düzenlenen“Kentsel Rönesans için Avrupa Kampanyasý” kapsamýnda geliþtirilmiþtir.Avrupa’yý kapsayan; halk ve yerel yönetimlere yönelik olan bu kampanya,yerleþimlerdeki yaþamýn daha da iyileþtirilmesini amaçlamýþ ve dört temelkonuya aðýrlýk vermiþtir.Fiziki kentsel çevrenin iyileþtirilmesi;Mevcut konut stoðunun iyileþtirilmesi;Yerleþmelerde sosyal ve kültürel olanaklarýn yaratýlmasý;Toplumsal kalkýnma ve halk katýlýmýnýn özendirilmesi;Avrupa Konseyi’nin insan haklarý konusundaki çaðrýlarýna koþut olarakkampanya, “yerleþmelerde daha iyi yaþam” sloganýyla kentsel geliþmenin nicelikseldençok niteliksel yönleriyle ilgilendiðini ortaya koymuþtur.Söz konusu kampanya kapsamýnda, uluslararasý bir komisyon (ülkelerinkonularla ilgili bakanlýk temsilcilerinden oluþmuþ) tarafýndan, 1982-1986 a-rasýnda yapýlan bu çalýþmalar; daha sonra Avrupa Konseyi’nde kentsel politikalarlailgili ayrý bir program olarak devam etmiþtir.Bu program daha sonra 1986’da; birçok üye ülkede olduðu gibi, kentselkararlarýn yerel öncü kiþilerce verilmesi ilkesi ya da diðer bazý üye ülkelerdekigibi; merkezi yönetimin alt birimi sayýlan yerel yönetimlerin, kentselkonularda gitgide artan sorumluluk yüklenmesi demek olan “yerinden yönetim”mantýðýnýn desteklenmesinden hareketle, AYBÝK(Avrupa Yerel ve BölgeselÝdareler Daimi Konferansý)’e aktarýlmýþtýr.340 http://www.abyerelnet.org/yerel/genelsartlar/genelsartlar_3.htm

326 Modern Kent Yönetimi - I1986’dan günümüze; birçok istiþare konferans ve sempozyumlarla tanýtýlan,hazýrlanan çeþitli rapor ve kararlarla, destekli bir program oluþturulmuþtur.Bu raporlara dayanýlarak hazýrlanan ve kentsel geliþmeyi çeþitli yönlerdenele alan çalýþmalar, (örneðin: kentlerde saðlýk; sanayi kentlerinin yenilenmesi;kentsel güvenlik, suçlarýn önlenmesi ve uyuþturucu kullanýmýylamücadeleye iliþkin politikalarýn geliþtirilmesi; mimari yapýlanmanýn geliþtirilmesive tarihi kent dokularýnýn korunmasý; toplumsal geliþme ve imece,vb.) daha sonra Avrupa belediyelerine gönderilmiþtir.Yerel düzeyde iyi bir kent yönetimi için gerekli bir dizi ilkeyi tek bir metindebiraraya getiren bu þartýn amacý:Yerel yönetimler için pratik bir kent yönetimi el kitabý oluþturmak;Gelecekteki olasý bir kentli haklarý kongresi için temel ilkeleri oluþturmak;Þartýn ilkelerini yerine getiren kentler için verilecek uluslararasý ödüllerebir baz oluþturmak;Fiziksel çevre ve yasalarýyla ilgili yaptýrýmlar için Avrupa Konseyi’ninbu konulara iliþkin katýlýmýna bir “vize “ oluþturmaktýr.Avrupa Kentsel Þartý Ana Ýlkeleri (Özet)Ulaþým ve DolaþýmÝLKELER1. Özellikle özel araçlarla, seyahat hacminin azaltýlmasý gerekliliði2. Dolaþým, yaþanabilir bir kent oluþturmaya yönelik bir biçimde düzenlenmelive çeþitli ulaþým alternatiflerine izin vermeli3. Sokaðýn sosyal bir arena olarak algýlanmasý4. Sürekli bir eðitim ve öðretim çabasý gerekliliðiKentlerde Çevre ve DoðaÝLKELER1. Yerel yönetimlerin, doðal ve enerji kaynaklarýný, uygun ve akýlcý birbiçimde, yönetme ve idareli kullanma sorumluluðu

Modern Kent Yönetimi - I 3272. Yerel yönetimlerin kirliliðe karþý politikalar uygulamasý3. Yerel yönetimlerin doðayý ve yeþil alanlarý koruma yükümlülüðü4. Doðayý korumanýn toplumsal gururu ve baðlýlýðý geliþtiren bir faktörolmasýKentlerin Fiziki YapýlarýÝLKELER1. Kent merkezlerinin Avrupa’nýn kültür ve tarihi mirasýnýn önemli sembolleriolarak koruma altýna alýnmasý2. Kentlerde açýk alanlarýn oluþturulmasý ve yönetiminin kentsel geliþmeninvazgeçilmez bir parçasý olmasý3. Mimari yaratýcýlýk ve imarýn, kentsel görünümün kalitesindeki önemli rolü4. Tüm insanlarýn saðlýklý, yerleþik, güzel ve özendirici bir çevrede yaþamahakký5. Bir kentin canlýlýðýnýn, dengeli meskun alanlarýn oluþturulmasý vemerkezdeki konut dokusunun korunmasýyla saðlanmasýTarihi Kentsel Yapý MirasýÝLKELER1. Kentsel korumada hassas bir yasal çerçevenin gerekliliði2. Kentsel mirasýn korunmasý için bilgilendirme politikalarýnýn gerekliliði3. Yeterli ve yeni finans mekanizmalarý ve ortaklýklarýn gerekliliði4. Eski el sanatlarý ve yapý tekniklerinin yaþatýlmasý, canlandýrýlmasý gereði5. Tarihi kentsel dokunun; planlamaya temel veri biçiminde katýlarak,çaðdaþ yaþamla bütünleþtirilmesi6. Ekonomik kalkýnmanýn, kentsel mirasýn korunmasýyla canlandýrýlmasýKonutÝLKELER1. Konutla bireyin mahremiyetinin olmasý

328 Modern Kent Yönetimi - I2. Her insan ve ailenin; güvenli, saðlam bir konut edinme hakký3. Yerel yönetimlerin, konutla seçenek, çeþitlilik ve ulaþýlabilirliði artýrmasý4. Sosyal ve ekonomik olanaklarý kýsýtlý olan kiþi ve ailelerin haklarýnýn,yalnýzca pazar mekanizmasý koþullarýna terk edilmemesi5. Yerel yönetimler tarafýndan, ev sahibi olabilmenin ve kullaným süresigüvencesinin saðlanmasý6. Eskimiþ konut dokusunun yenilenmesinin bedelinin burada oturan,sosyo-ekonomik seviyesi düþük gruplara yüklenmemesiKent Güvenliðinin Saðlanmasý ve Suçlarýn ÖnlenmesiÝLKELER1. Net bir güvenlik ve suç önleme politikasýnýn, alýnacak önlemlere, kanuniyaptýrýmlara ve müþterek desteðe dayandýrýlmasý2. Yerel güvenlik politikasýnýn; güncelleþtirilmiþ, kapsamlý istatistik vebilgilere dayandýrýlmasý3. Suçun önlenmesinin toplumun tüm üyelerini ilgilendirmesi4. Etkili bir kent güvenlik politikasý için; emniyet güçleri ve yerel halkýnyardýmlaþmasý5. Uyuþturucu karþýtý yerel politikanýn oluþturulmasý ve uygulanmasý6. Suçlarýn tekrarýný önleyici programlar ve hapis cezalarý yerine alternatifçözümler üretilmesi7. Yerel güvenlik politikasýnýn temel unsuru olarak maðdurlarýn kollanmasý8. Suçlarýn önlenmesine öncelik verilmesi ve buna baðlý mali kaynaklarýnyaratýlmasýKentlerdeki Özürlü ve Sosyo-Ekonomik Bakýmdan EngellilerÝLKELER1. Kentlerin, herkesin her yere eriþebilirliðini saðlayabilecek þekilde tasarlanmasý

Modern Kent Yönetimi - I 3292. Özürlü ve engellilere iliþkin politikalarýn, hedef gruplar için aþýrý himayecideðil, toplumla bütünleþtirici olmasý3. Özürlüler ve azýnlýklarý temsil eden derneklerin kendi aralarýndaki iþbirliðive dayanýþmasý4. Evler ve iþyerlerinin özürlü ve engellilere uyarlanabilir biçimde tasarlanmasý5. Seyahat, iletiþim ve kamu ulaþýmýnýn tüm insanlar için eriþilebilir olmasýKentsel Alanlarda Spor ve Boþ Zamanlarý DeðerlendirmeÝLKELER1. Tüm kent sakinlerinin, eðlence, dinlence ve spor faaliyetlerinde yeralma hakký2. Spor alanlarýnýn saðlýklý ve güvenlikli olarak tasarlanmasý3. Her kent sakininin kiþisel potansiyelleri doðrultusunda istediði sporuyapma hakkýYerleþimlerde KültürÝLKELER1. Tüm kent sakinlerinin kültürel faaliyetlerden faydalanma hakký2. Yerleþimlerin kültürel oluþumunun ekonomik ve sosyal geliþmeye katkýsý3. Güçlü bir bað olarak, farklý milliyet, bölge ve ülke halklarý arasýndakikültürel alýþveriþ4. Kültürel geliþim ve gerçek bir kültürel demokrasi için; yerel yönetimlerin,toplum birimlerinin, gönüllü kuruluþlarýn ve özel sektörün artan dayanýþmagereksinimi5. Kültürel çoðulculuðun (çeþitlilik), yenilikleri ve yenilikçi denemeleriöngörmesi6. Yerel yönetimlerce dengeli biçimde tesis edilmiþ kültürel turizmin,toplum üzerindeki olumlu etkisi

330 Modern Kent Yönetimi - IYerleþimlerde Kültürlerarasý KaynaþmaÝLKELER1. Kent politikalarýnýn temel unsuru olarak ayrýmcýlýk karþýtlýðý2. Yerel yönetimlerce göçmenlerin, yerel politik yaþama etkin katýlýmýnýnsaðlanmasý3. Kentlerde uygulanan kültür ve eðitim politikalarýnýn ayrýmcý olmamasý4.Yerel yönetimlerin, iþ olanaklarýndan eþit faydalanmayý saðlamasý5. Göçmen topluluklarýnýn, sosyal ve fiziki çevresiyle bütünleþmesi anlamýnda,kültürlerarasý kaynaþmaKentlerde SaðlýkÝLKELER1. Kentsel çevrenin tüm kentlilere iyi saðlýk koþullarýný saðlamasý2. Ýyi saðlýk koþullarýnýn temini için; kiþilerin temel ihtiyaç maddeleriningüvenilir ve saðlýklý biçimde sunumu3. Yerel yönetimlerin; toplum kaynaklý saðlýk giriþimlerini ve katýlýmlarýteþvik etmesi4. Kent saðlýðý uluslararasý bir önem de taþýdýðýndan, yerel giriþimlerinuluslararasý programlarla ortak yürütülmesinin öngörülmesiHalk Katýlýmý, Kent Yönetimi ve Kent PlanlamasýÝLKELER1. Yerel politik yaþama halkýn katýlýmýný temin için; halk temsilcilerini,özgür ve demokratik olarak seçebilme hakký2. Yerel politik yaþamda etkin bir katýlým için; halkýn yerel, politik ve i-dari yapýlarda belirleyici olmasý gereði3. Toplum geleceðini etkileyecek her tür önemli projede halka danýþma gereði4. Kent yönetimi ve planlamasýnýn; kent karakteri ve özel niteliklerine i-liþkin yeterli bilgiye dayandýrýlmasý

Modern Kent Yönetimi - I 3315. Yerel politik kararlarýn; uzmanlardan oluþacak ekiplerce gerçekleþtirilecekkentsel ve bölgesel planlara dayandýrýlmasý6. Karar verme sürecinin sonucunda ortaya çýkan politik tercihlerin anlaþýlabilirliðive hayatiyeti7. Gençlerin toplum yaþamýna katýlýmýnýn yerel yönetimlerce saðlanmasýKentlerde Ekonomik KalkýnmaÝLKELER1.Yerel yönetimlerin, kendi yörelerinin ekonomik kalkýnmasýnýn temini2. Sosyal ve ekonomik kalkýnmanýn ayrýlmaz bütünlüðü3. Bölge ve yakýn çevresinin sosyal ve ekonomik bir parçasý olarak; kent4. Üretim, destek ve geliþimi teþvik edecek yeterli altyapýnýn mevcudiyetiylesaðlanacak ekonomik büyüme ve kalkýnma5. Kent ekonomisinin büyümesi ve kalkýnmasý için önemli bir bileþkenolan, kamu-özel sektör iþbirliðiAvrupa Kentsel Þartý, kent yaþamýyla ilgili taraflarýn karþýlýklý sorumluluklarýnýve haklarýný söz konusu etmektedir. Bu þarta ilave olarak AvrupaKentli Haklarý Deklarasyonu da deðerlendirmeye alýndýðýnda, ortaya çýkanilkeler aslýnda kent hukuku ile ilgili genel çerçeveyi çizmektedir.Kent hukukunu konu alan bir çerçeve yasa (temel yasa) hazýrlanarak,kenti ve kent yaþamýný doðrudan ilgilendiren düzenlemelerin bu çerçeve içerisindehazýrlanmasý yoluna gidilmelidir.Son dönemlerde kamuoyu gündemine taþýnmaya baþlanan “kente karþýiþlenen suçlar” konusunda yeþeren duyarlýlýðýn, kent hukuku içerisinde çözümünegidilmelidir.Kent Hukuku ve BelediyelerBelediyeler bir yerel yönetim birimi olarak hemþehrilerinin yerel ve ortakihtiyaçlarýný karþýlamak, belediye içinde düzenin saðlanmasý amacýylakurallar koymak, bu kurallarýn uygulanmasýný denetlemek ve ceza vermekgörev ve yetkisine sahiptir. 341341 TOPRAK, Zerrin, Kent Yönetimi ve Politikasý, Ýzmir 2001, s.132

332 Modern Kent Yönetimi - I1580 sayýlý Belediye Kanunu 19. maddesine göre “Belediyenin ve beldehalkýnýn sýhhat, selamet ve refahýný temin ve intizamý beldeyi halelden vikayemaksadý ile kanunlarýn bahþettiði salahiyete müsteniden emirler vermekve belediye yasaklarý koymak ve infaz ettirmek, hilafýna hareketleri görülenlericezalandýrmak” belediyenin yetkisindedir.Ayný yasanýn 70. maddesinin 15. maddesinde belediye meclisinin “ZabýtaTalimatnameleri”ni inceleme ve onaylama görevi ile 83. maddesinde debelediye encümeninin “belediyelere verilen vazifelerin ifasýný temin için belediyetembihleri” yayýnlayabileceði belirtilmektedir.5272 sayýlý Belediye Kanunu 15. maddesinde belediyelerin yetki ve imtiyazlarýsayýlýrken, þu ifade yer almaktadýr:“Kanunlarýn belediyeye verdiði yetki çerçevesinde yönetmelik çýkarmak,emir vermek, belediye yasaklarý koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilencezalarý vermek.”5272 sayýlý Yasa’nýn 18 maddesine göre de belediye meclislerinin görevleriarasýnda “belediye tarafýndan çýkarýlacak yönetmelikleri kabul etmek”bulunmaktadýr.1608 sayýlý Umuru Belediyeye Müteallik Ahkamý Cezaiye Hakkýnda Kanunile belediye encümenlerinin görev ve yetkileri içinde aldýklarý kararlaraaykýrý hareket edenlere, belediye mevzuatýnýn yasakladýðý ya da menettiðiþeyleri yapanlara veya yapýlmasýný istediði þeyleri yapmayanlara hafif paracezasý vermeye ve Türk Ceza Kanunu’nun 533/1, 536, 538, 557, 559. maddelerindekicezalarý vermeye belediye encümenleri yetkili kýlýnmýþ ve AnayasaMahkemesi, belediye encümeninin bu yetkisinin idari yaptýrýmýn uygulanmasýolduðunu belirterek Anayasa’ya uygun bulmuþtur. 342Bu açýklamalardan anlaþýldýðý üzere, belediyelerin kent hukuku kapsamýndadeðerlendirilebilecek yetkileri bulunmaktadýr. Belediyeler bu yetkilerinitenbihnameler ve talimatnameler yoluyla kullanabilmektedirler.Belediyeler belediye sýnýrlarý içerisinde taraflarý hukuken baðlayýcý mahiyetteiþyerlerinin açýlmasý, çalýþtýrýlmasý, temizlik, çevre, donatý alanlarýnýnkullanýmý, saðlýk gibi birçok alanda yönetmelik çýkarabilirler.Pendik Belediyesi’nce baþlatýlan kent hukuku çalýþmalarý çerçevesinde,Avrupa Kentli Haklarý Deklarasyonu’ndan yararlanýlarak “Pendik Kentli342 AYTAÇ, Fethi, Açýklamalý-Ýçtihatlý Belediye Kanunu, Seçkin Yayýnevi, Ankara 1998, s.416

Modern Kent Yönetimi - I 333Haklarý Birlikte Yaþam Mutabakatý Tasarýsý” hazýrlanarak tartýþmaya açýlmaküzere Pendik Kent Danýþma Meclisi’ne sunulmuþtur. Ekinde bir de taahhütnameiçeren metin þu þekildedir:“1- Her Pendikli; insan haklarýna saygýlý ve bu haklarý geliþtirmeye açýk,bireyin refahýný ve kiþiliðini geliþtirme güdüsü ve fýrsatý saðlayan bir kentselortamda yaþama hakkýna sahiptir.2- Her Pendikli; saldýrýlara ve suça karþý korunmuþ güvenli bir kentte yaþamahakkýna sahiptir.3- Her Pendikli; hava , su, gürültü v.b. kirlenmelere konu olmayan ekolojikdengeleri korunmuþ bir kentsel çevrede yaþama hakkýna sahiptir.4- Her Pendikli; kendi ekonomik ve toplumsal giriþimlerini geliþtirmekiçin gerekli alt yapýlara sahip olmayý isteme hakkýna sahiptir.5- Her Pendikli; yeterli çeþitlilikte mal ve hizmetlerden seçme olanaðýhakkýna sahiptir.6- Her Pendikli; kentte uygun yeterli çalýþma olanaklarýna ve güvencesinesahip olma ve kentin ekonomik geliþmesinden pay alabilme hakkýna sahiptir.7- Her Pendikli; çoðulcu bir kentli kültürü edinebilme fýrsatlarýndan yararlanmahakkýna sahiptir.8- Her Pendikli; kültürel farklýlýklarý dolayýsýyla kimsenin iþ yaþamýndave toplumsal yaþamdan dýþlanmadýðý ikincil konumlara itilmediði çok kültürlü,bir kentte yaþama hakkýna sahiptir.9- Her Pendikli; baðlýlýk duyabileceði, ona anlam yükleyebileceði, kimliðiolan bir kentte yaþama hakkýna sahiptir.10- Her Pendikli; tarihsel mirasýn ve geçmiþle sembolik baðlarýn korunduðu,nitelikli, uyumlu mimarlýk deðerlerinin bulunduðu ve yenilerinin eklenebildiðibir çevrede yaþama hakkýna sahiptir.11- Her Pendikli; yeterli çeþitlilikte konutun üretilmekte olduðu bir sisteminsaðlandýðý konut stoðu içinden, kentte yaþayanlarýn ödeme koþullarýnauygun, saðlýklý, özel yaþamýn gizliliðine olanak veren, dinlendirici, güvencelikonut edinebilme hakkýna sahiptir.12- Her Pendikli; konut alanlarý, çalýþma alanlarý, dinlenme ve eðlenmeile ulaþýmý arasýnda, birbirini rahatsýz etmeyen uyumlu bir arazi dengesine

334 Modern Kent Yönetimi - Isahip, insanlarýn birbirleriyle iliþki kurma fýrsatýný çoðaltan bir kentte yaþamahakkýna sahiptir.13- Her Pendikli; özürlüler de dahil olmak üzere kentteki deðiþik gelirgruplarýna kentin bir noktasýna çok zaman harcamadan belli bir konfor düzeyindeseyahat ederek ulaþma olanaðý veren yol ve ulaþým sistemine sahip olmahakkýna sahiptir.14- Her Pendikli; koruyucu saðlýk tesislerine kolayca ulaþabilen, saðlýklýiçme suyu ve kanalizasyon sistemlerine sahip, yeterli güneþ ýþýðý alan, yeþilalanlara sahip bir kentte yaþama hakkýna sahiptir.15- Her Pendikli; dünyanýn geliþmiþ bilgi ve hünerlerini elde etme olanaðýnýsaðlayan, eðitim ve kendini yetiþtirme olanaklarý veren, bu olanaklarýsürekli geliþtiren bir kentte yaþama hakkýna sahiptir.16- Her Pendikli; yaþ, yetenek ya da gelir ayrýmý olmadan yeterli çeþitliliktespor yapma ve boþ zamanlarý deðerlendirme olanaklarýndan yararlanabilmehakkýna sahiptir.17- Her Pendikli; kentteki hizmetlerin görülmesini saðlayacak yerel yönetimlereseçme ve seçilme, kararlarýna katýlma ve yönetim üzerinde süreklibir demokratik denetimde bulunma ve bilgi edinme hakkýna sahiptir.Tüm bu haklardan, cinsiyet, yaþ, köken, inanç, sosyal, ekonomik ve politikayrým gözetmeden, fiziksel ve zihinsel özürlerine bakýlmadan, eþit olarakyararlanma hakkýna sahip olan Pendikliler ve Pendiklilere hizmet verenkamu kurum ve kuruluþlarý ile özel sektör kuruluþlarý olarak bizler; tüm buhaklarýn korunmasý ve geliþtirilmesi için gayret göstereceðimizi ve kentimizekarþý hak ve yükümlülüklerimizi yerine getireceðimizi taahhüt ederiz.”Kent Güvenliði ve ZabýtaGünümüz koþullarýnda kentler, kalabalýklaþtýkça sosyal kontrolün azaldýðýmekanlara dönüþmektedir. Bu deðiþim nedeniyle, kentlerde topluma vekente karþý iþlenen suçlar dikkat çeker hale gelmektedir.Kent güvenliðinin saðlanmasý, kentin kent yaþamýnda kanuni düzeninaksamadan yürütülmesinin güvence altýna alýnmasý anlamýna gelir. Kamu düzenininsaðlanmasý ve ükemizin sýnýrlarý içinde yaþayan insanlarýn temel hakve hürriyetlerini korumak, huzur içinde yaþamalarýný saðlamak temelde devletingörevidir.

Modern Kent Yönetimi - I 335Kamu düzeninin ve güvenliðinin saðlanmasý zabýta eliyle yürütülmektedir.Zabýta kavramý günümüzde iki anlama gelir. Bunlardan birincisi yurt i-çinde kamu düzeninin aksamadan yürütülmesi ve güvenliðin saðlanmasýdýr.Ýkincisi ise, belirli bir kamu hizmetinin yürütülmesi için özel olarak kurulmuþkolluk gücüdür.Kolluk gücü güvenlik güçlerinin oluþturduðu birliktir. Yurtiçinde güvenliðinsaðlanmasý genel kolluk gücünün görev alanýna girmektedir. Genel kollukgücü ise polis ve jandarma güçlerini içine almaktadýr. Özel kolluk ise,belirli bir kamu hizmetindeki kolluk görevini içermektedir. Belediye hizmetlerindedüzenin saðlanmasý düþünüldüðünde belediye zabýtasýnýn özel kollukgüçleri arasýndaki yeri belirginleþmektedir. 343Belediyeler görev ve yükümlülüklerini yerine getirebilmek için, kanunlarýnkendisine verdiði yetkiye dayanarak emirler vermek ve belediye yasaklarýkoymak ve uygulatmak, aykýrý hareketleri görülenleri de cezalandýrmakhak ve yetkisine sahiptirler. Belediyelerde söz konusu yasaklara uymayanlarý,diðer bir ifade ile belediye suçu iþleyenleri araþtýrmak, engellemek ve kimidurumlarda da cezalandýrmak için gerekli iþlemleri yapmak iþi de bir kollukgücü olarak belediye zabýtasýna düþmektedir. 3441969 tarihli Belediye Zabýta Personeli Yönetmeliði’nin 1. maddesindebelediye zabýtasý;“... belediye sýnýrlarý içinde beldenin düzenini ve belde halkýnýn saðlýkve huzurunu ve yetkili organlarýn bu amaçla alacaklarý kararlarýn yürütülmesinisaðlamak ve korumakla; belediye suçlarýnýn iþlenmesini önleyici tedbirlerialmakla ve iþlenen belediye suçlarýný takiple mükellef (yükümlü) bir ö-zel zabýta kuvveti ...”olarak tanýmlanmaktadýr.Zabýtanýn görev ve yetkileri5272 sayýlý Belediye Kanunu’nun 51. maddesine göre, Belediye zabýtasý,beldede esenlik, huzur, saðlýk ve düzenin saðlanmasýyla görevli olup buamaçla, belediye meclisi tarafýndan alýnan ve belediye zabýtasý tarafýndan yerinegetirilmesi gereken emir ve yasaklarla bunlara uymayanlar hakkýnda343 TOPRAK, Zerrin, Kent Yönetimi ve Politikasý, Ýzmir 2001, s.130-131344 PEKTAÞ, E. Kadri; Belediye Yönetiminde Zabýta Hizmetleri ve 21. Yüzyýl Kentinde Zabýtanýn Yeri, http://basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyeyonzabita/04.htm

336 Modern Kent Yönetimi - Imevzuatta öngörülen ceza ve diðer yaptýrýmlarý uygular.Görevini yaparken zabýtaya karþý gelenler, devlet zabýtasýna karþý gelenlergibi cezalandýrýlýr.Belediye zabýta teþkilâtýnýn çalýþma usul ve esaslarý, çalýþanlarýn görevve yetkileri, memurluða alýnmasý için taþýmalarý gereken nitelikler, alacaklarýmeslek içi eðitim, görevde yükselme, meslekten çýkarýlma, giyecekleri kýyafetve savunma amaçlý olarak kullanacaklarý aletler ile zabýta teþkilâtýndahizmet gereklerine göre oluþturulacak birimler, Ýçiþleri Bakanlýðý tarafýndançýkarýlacak yönetmelikle düzenlenir. Belediye, bu yönetmeliðe aykýrý olmamaküzere ek düzenlemeler yapabilir.1580 sayýlý Belediye Kanunu’na tabi belediyelerin zabýta hizmetleri açýsýndangörevlerini genel hatlarýyla;- Kolluk gücü görevleri,- Saðlýða iliþkin görevler,- Bayýndýrlýða iliþkin görevler,- Ulaþtýrmaya iliþkin görevler,- Tarýmsal ve veterinerliðe iliþkin görevler,- Ekonomiye iliþkin görevlerolarak gruplandýrmak mümkündür.a. Kolluk Gücü GörevleriBelediye zabýtasýnýn kolluk gücü görevlerinin baþlýcalarý þunlardýr:- Beldenin esenlik ve düzenini korumak,- Belediye yasaklarýnýn uygulanmasýný saðlamak,- Tenbihnamelerin uygulanmalarýný saðlamak,- Genel yerlerin iþgalini ve kullanýmýný düzenlemek,- Patlayýcý ve parlayýcý madde depolarýný denetlemek,- Belediye yasaklarýna uymayanlarý cezalandýrmak,

Modern Kent Yönetimi - I 337- Mülki idare amirlerinin kamu düzeni ve görevi ile ilgili olarak vereceðiemirleri uygulamak,- Zabýta yönetmelikleri ve saðlýk zabýta yönetmelikleri yapmak ve uygulamak,- Dilenmeyi önlemek.b. Saðlýða Ýliþkin GörevlerBelediye zabýtasýnýn saðlýða iliþkin görevlerinden baþlýcalarý ise;- Genel yerlerin temizlik ve düzenini gözetmek,- Yýkanma yerlerini gözetmek,- Ýçme suyunu gözetmek,- Kese ve torba kaðýtlarýný denetlemek,- Öðle dinlenmesini saðlamak,- Çalýþanlarýn saðlýk denetiminden geçmesini saðlamak,- Esnafý denetlemek (gýda denetimi dýþýnda),- Endüstriyel kuruluþlarý çevresel etkileri açýsýndan denetlemek,- Konutlarý sahip olmalarý gereken asgari saðlýk koþullarý açýsýndan denetlemek,- Genel nitelikli yerlerde çocuklarýn çalýþmasýný önlemek,- Memba (damacana) sularýný saðlýk açýsýndan denetlemek,- Mezarlýklar dýþýnda cenaze gömdürmemek,- Soðuk hava tesislerini denetlemektir.c. Bayýndýrlýða Ýliþkin GörevlerBayýndýrlýk hizmetlerinin yürütülmesi aþamasýnda belediye zabýtasýnaverilen baþlýca görevler de þöyle sýralanabilir:- Kuyu ve çukurlarýn yaratacaðý tehlikeleri önlemek,- Kanunsuz ve izinsiz yapýlaþmayý önlemek,

338 Modern Kent Yönetimi - I- Tehlikeli yapýlarý yýktýrmak,- Arsalarýn yola bakan yüzlerini tahta perde ile kapattýrmak,- Gecekondulaþmayý önlemek,- Yangýn önleyici tedbirleri izlemek ve denetlemek.d. Ulaþtýrmaya Ýliþkin GörevlerHer çeþit taþýtý denetlemek (karayollarý örgütüne býrakýlanlar hariç) dezabýtanýn ulaþtýrmaya iliþkin görevlerindendir.e. Tarýmsal ve Veterinerliðe Ýliþkin Görevler- Araziyi zarardan korumak,- Sulama kanallarýnýn temizlenmesini saðlamak,- Hayvan ölülerini yaktýrmak veya gömdürmek,- Hayvan ahýr ve barýnaklarýnýn saðlýk koþullarýný denetlemek,- Hayvansal ürünleri denetlemek,- Et kesimini denetlemek,- Hayvanlarla ilgili menþe ve saðlýk belgelerini denetlemek,- Pazarlarý denetlemek,- Baþýboþ hayvanlarla mücadele etmekde belediye zabýtasýnýn tarýmsal faaliyetlere ve veterinerliðe iliþkin görevleriarasýndadýr.f. Ekonomiye Ýliþkin GörevlerBelediye zabýta örgütünün ekonomik alanda kendisine verilen görevlerindenbaþlýcalarý da þunlardýr:- Genel nitelikli yerlerin açýlýþýna izin vermek,- Açýk arttýrma esasýna göre yapýlan özel satýþlarý denetlemek,- Satýþlarý ve fiyatlarý denetlemek,

Modern Kent Yönetimi - I 339- Etiket uygulamasýný denetlemek,- Hafta tatili uygulamasýný denetlemek,- Tartý ve ölçü aletlerini denetlemek,- Toptancý hallerini, semt ve üretici pazarlarýný yönetmek ve denetlemek. 3451580 sayýlý Belediye Kanunu belediyelerin, beldenin ve belde halkýnýn“saðlýk, esenlik ve refahýný saðlamak, düzenini bozulmaktan korumak” görevlerininbulunduðunu belirtmektedir. Konuya bu açýdan bakýldýðýnda belediyezabýta hizmetlerinin hem belediyeler hem de belde ve beldede yaþayanlarbakýmýndan taþýdýðý önem ortaya çýkmaktadýr.Kent Hukuku Ýçin Çerçeve Kanun ÖnerisiKentle iliþkili mevzuatýn genel yaklaþýmýný belirlemek ve kente yönelikmevzuat çalýþmalarýnda rehber olarak deðerlendirilmek üzere kent hukukuçerçeve yasasýnýn çýkarýlmasý durumunda, kent hukuku konusunda yaþanansýkýntýlarýn giderilmesi yönünde ciddi bir geliþme saðlanabilecektir.Kent Hukuku Çerçeve Yasasý ile iliþkili aþaðýda öneri olarak tasarý taslaðýsunulmuþtur:AmaçMadde 1: Bu kanunun amacý, kentte yaþayanlarýn kentli olmaktan kaynaklananhaklarýnýn korunmasý ve kente karþý sorumluluklarýnýn yerine getirilmesiile kentlerin sürdürülebilir geliþimlerinin saðlanabilmesi amacýylamerkezi idare, mahalli idare ile kent sakinlerinin görev, yetki ve sorumluluklarýnýnbelirlenmesine iliþkin ilke ve esaslarýn düzenlenmesidir.KapsamMadde 2: Bu kanun, merkezi idare, mahalli idare ile kent sakinlerini kapsar.Tanýmlar:Kent: Bir belediye yönetim alaný içinde bulunan yerleþim yeridir.Kentli: Bir kent sýnýrý içinde ikamet eden, çalýþan, ticaret yapan veya herhangibir sebeple geçici süre için de olsa kentte bulunan herkes o kentin sakini sayýlýr.345 http://www.basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyeyonzabita/02.htm

340 Modern Kent Yönetimi - ISürdürülebilir KentleþmeMadde 3: Kentlerin, tarihi mirasý, çevreyi koruma ve modern geliþme a-rasýnda dengenin kurulmasý ve sürdürülebilir kalkýnma ilkelerinin saðlanmasýçerçevesinde geliþimi esastýr.Kent YönetimiMadde 4:a. Kentte ikamet eden herkesin o kent yönetiminin seçilmesine katýlma,kentlilerin ise kent yönetiminin kararlarýna katýlma, kent yönetiminin faaliyetlerihakkýnda bilgilenme hakký vardýr.b. Kentte bulunan sivil toplum örgütleri ve meslek teþekküllerinin kentkonseylerine katýlma hakký vardýr.Fiziki hizmetlerMadde 5:a. Kentlerin yeterli ve saðlýklý altyapýya kavuþturulmalarý,b. Kent alan planlarýnýn tamamlanmasý ve imar faaliyetlerinin plan þartlarýnauygunluðu,c. Saðlýklý ve etkin ulaþým hizmetlerinin saðlanmasý,d. Kentlerde yeterli açýk alanlarýn oluþturulmasý,e. Kent siluetinin korunmasý,f. Kentte binalarýn kentsel tasarým þartlarýna uygunluðu,g. Ýkamet ile sanayi bölgelerinin birbirlerinden ayrýlmalarý,h. Park, otopark, oyun alaný ve benzeri donatýlarýn yeter sayýda ve hizmeteuygun þartlarda bulunmasý ilgili kamu yönetiminin görev ve sorumluluðundadýr.Çevre:Madde 6:a. Doðal kaynaklarýn korunarak kullanýlmasý,b. Topraðýn, havanýn ve suyun kirlenmelere ve bilinçsizce tüketilmesine

Modern Kent Yönetimi - I 341karþý etkili önlemlerin alýnmasý ve uygulamasý, konusunda düzenleme ve denetimsorumluluðu kamu yönetiminin, düzenlemelere uymak bu alanda faaliyettebulunan özel ya da resmi iþletmelerin sorumluluðudur.Konut:Madde 7:a. Saðlam ve saðlýklý konut edinebilme ve konutlarda mahremiyetlerininsaðlanmasý,b. Kent geliþim trendine paralel yeni konut alanlarýnýn açýlmasý,c. Eskimiþ, güvenliðini yitirmiþ konutlarýn saðlamlaþtýrýlmasý veya gerekiyorsayeniden yapýlmasý,d. Konut bölgelerinin gerekli altyapýya ulaþabilme imkanýnýn bulunmasý,konularýnda gerekli düzenleme ve önlemleri almak, uygulamak ve denetlemekilgili kamu yönetiminin; düzenlemelere uymak bu alanda faaliyet gösterenkiþilerin ve konutlarda ikamet edenlerin sorumluluðundadýr.EðitimMadde 8:a. Her mahallede yeterli sayýda ve yeterli donatýlarda ilköðretim kurumlarýnýnbulunmasý,b. Kent bütününe hitap edecek yeterli sayý ve kalitede mesleki eðitim kurumlarýnýnbulunmasý,c. Eðitim kurumlarýnýn kolay ulaþýlabilir ve uygun þartlarda eðitim sunabilirolmasý,d. Eðitim kurumlarýnýn öðrenci ve öðretmenlerin saðlýklý ve güven içindebulunmalarýný temin edecek þartlara sahip olmasý, konularýnda ilgili kamuidareleri gerekli önlemleri almak, uygulamalarý yapmak zorundadýr.SaðlýkMadde 9:a. Kentlerin, insan saðlýðýna uygun koþullara sahip olmasý,b. Yeterli saðlýk tesislerinin bulunmasý ve kolay ulaþýlabilir olmasý,

342 Modern Kent Yönetimi - Ic. Temel ihtiyaç maddelerinin saðlýklý koþullarda temini ve sunulmasý,konularýnda gerekli düzenleme ve önlemleri almak, uygulamak ve denetlemekilgili kamu yönetiminin; düzenlemelere uymak bu alanda faaliyet gösterenkiþilerin sorumluluðundadýr.KültürMadde 10:a. Kültür politikalarýnda her türlü etnik, dini ve cinsiyete dayalý ayrýmýnyapýlmamasý,b. Kentin kültürel zenginliðinin korunarak geliþtirilmesi,c. Kentlilerin kültürel faaliyet ve tesislerden uygun þartlarda yararlanabilmesi,d. Kentte yeterli sayý ve kalitede kültürel tesislerin bulunmasý,e. Sivil toplum kuruluþlarýnýn kültürel faaliyetlerinin kamu yönetimlerincedesteklenmesi, esastýr. Ýlgili kurum ve kiþiler faaliyetlerinde bu esaslarauymalýdýr.Spor ve Boþ Zamanlarý DeðerlendirmeMadde 11:a. Kentlilerin, eðlence, dinlenme ve spor faaliyetlerine uygun þartlardakatýlma hakký vardýr.b. Kentte yeterli sayý ve nitelikte spor alan ve tesisleri bulunmalýdýr.c. Spor tesislerinin saðlýklý, güvenli ve ulaþýlabilir olmasý ve kullanýmaaçýk olmasý esastýr.Sosyal FaaliyetlerMadde 12:Kentte yaþayan dar gelirlilerin asgari yaþam koþularýna sahip olmalarý için;a. Kamu kurumlarý ile sivil toplum örgütleri ve gönüllülerin ortak çalýþmasýesastýr.b. Dar gelirlilere asgari yaþam þartlarýnýn saðlanmasý için çalýþmalar yapýlmasýnýnyaný sýra, dar gelirli olmaktan çýkarýlmalarý için orta ve uzun va-

Modern Kent Yönetimi - I 343deli çalýþmalar planlanmalý ve uygulanmalýdýr.EngellilerMadde 13:a. Kentin kamuya açýk alan, tesis ve ulaþým akslarý ile araçlarýnýn engellilerinkullanýmý dikkate alýnarak tasarlanmasý ve uygulanmasý esastýr.b. Engellilerin toplumla bütünleþmeleri için gereken organizasyonlar yapýlmalýdýr.c. Engellilerin saðlýk, eðitim, çalýþma, spor, kültürel etkinliklere katýlma,eðlenme ve dinlenme haklarýnýn korunmasý için gereken önlemlerin alýnmasýesastýr.GüvenlikMadde 14:a. Kentlilerin güvenli bir ortamda yaþamalarý için gereken önlemlerin,kent yaþamýný ve özel haklarý sýnýrlamadan saðlanmasý,b. Gençleri suça teþvik edecek her türlü faaliyetin önlenmesi,c. Suçla mücadele için toplumsal bilincin artýrýlmasý esastýr. Kamu yönetimleribu konuda düzenleme yapmak, önlem almak, sivil toplum örgütleriyleiþbirliði yapmakla sorumludur.Kent EkonomisiMadde 15:a. Kentlerde yeterli istihdamýn oluþturulmasý,b. Refah seviyesinin artýrýlmasý,c. Giriþimcilerin kent içi yatýrýmlarda desteklenmesi için gereken çalýþmalarýnsivil toplum kuruluþlarý ve meslek teþekkülleri ile iþbirliði çerçevesindeyürütülmesinden kamu yönetimleri sorumludur.MevzuatMadde 16:a. Kenti ve kentliyi ilgilendiren her türlü mevzuatýn bu kanun ilke ve e-

344 Modern Kent Yönetimi - Isaslarýna uygunluðu saðlanmalýdýr.b. Kent yönetimleri, bu kanun ilke ve esaslarýna uygun olarak kent yönetimiile ilgili yönetmelikleri katýlýmcý bir yaklaþýmla hazýrlamak, meclislerindeonaylatarak yürütmek zorundadýr.DeðerlendirmeKüresel ile paralel yaþanan yerelleþmenin tabii bir sonucu olarak biryandan kentler büyümekte ve önemi artmakta iken; diðer yandan da bu büyümeberaberinde bir çok problemi de getirmektedir. Kentlerin öneminin artmasý,yerelleþme ile birlikte yerel deðerlerin üzerinde odaklanan konularýnilk sýralarýnda yer almasý ile, kentlerde yaþanan sýkýntýlara yine kent ve kentyaþamý perspektifinden çözümler üretilmesi gündeme gelmiþtir.Kent sakinlerinin yani yerel halkýn yönetime etkin katýlýmý, kentimkânlarýndan adil yararlanma, kentte huzur ve güvenle yaþama, kentte kendinigeliþtirme imkânýný bulabilme ve kent yönetiminden kaliteli hizmet talepetme gibi haklarý kadar; bu kiþilerin kente karþý da sorumluluklarý bulunmaktadýr.Bir baþka ifade ile, kentlinin haklarý olduðu gibi kentin de haklarýbulunmaktadýr. Kentin sürdürülebilir geliþim içinde büyümesinin temini,kent imkanlarýnýn korunmasý, kent sakinlerinin kentlerini sahiplenmesi, kentinhuzur mekanlarýna dönüþtürülmesi gibi kent haklarýnýn yanýnda bir dekent yönetiminin haklarý vardýr.Kent yönetiminin, kent ve kentli için yaptýðý düzenlemelere uyulmasý,yönetimin en tabii talep edeceði bir haktýr ve kentte yaþayanlar, kente ve kentyönetimine karþý bu yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadýrlar.Kentsel haklar; yerel hizmetlerin kalite ve etkinliðinin yerel topluluklardaekonomik, sosyal ve kültürel olanaklar yaratmayý, yerel topluluðun ve toplulukduygusunun geliþtirilmesini ve etkin katýlýmýný içerir. Avrupa Birliði yolundailerleyen Türkiye’nin, hem kentlerde yaþayan yurttaþlarýnýn daha saðlýklý,modern, çaðdaþ ve daha insani bir yaþam sürebilmeleri için hem de AvrupaBirliði üyelik kriterlerini yerine getirebilmesi için kentsel haklarýn geliþtirilmesiyönünde çalýþmalar yapmasý hayati derecede önemlidir. 346346 KARAKURT; Elif, Avrupa Birliði Yolunda Türkiye’de Kentsel Haklar, http://www.isguc.org/

Üçüncü BölümBELEDÝYELER ÝÇÝN YURTÝÇÝALTERNATÝF PROJEKAYNAKLARI 352Baþbakanlýk: Sosyal Riski Azaltma ProjesiBaþbakanlýk-Þartlý Nakit TransferiKOSGEB Projeleri 347ÝÞKUR Destekleri 348Baþbakanlýk Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý 349Baþbakanlýk - Sosyal Hizmetler veÇocuk Esirgeme Kurumu 350Çevre Hizmetleri-Çevre ve Orman Bakanlýðý 351352 Bu bölüm OSMAN DANIÞ tarafýndan hazýrlanmýþtýr.347 http://www.kosgeb.gov.tr348 http://www.iskur.gov.tr349 http://www.ozida.gov.tr350 http://www.shcek.gov.tr351 http://www.cevreorman.gov.tr345

346 Modern Kent Yönetimi - I

BELEDÝYELER ÝÇÝN YURTÝÇÝALTERNATÝF PROJE KAYNAKLARI 352Belde halkýnýn yerel mahiyette ortak ihtiyaçlarýný karþýlamakla görevliolan ve devlet mekanizmasýnýn yerel düzeyde örgütlenmesi ile oluþan belediyelerimizingörev ve yetkileri çok geniþ alanlara yayýlmaktadýr. Kentleþmeoranýnýn yükselmesinin yaný sýra geliþen ve deðiþen dünyamýzda taleplerinve yapýlmasý gereken hizmetlerin nitelik ve nicelik yönünden de deðiþmesi,belediyelerimizin yükünü ciddi oranda artýrmaktadýr.Görev sahalarý çok geniþ olmasýna raðmen belediyelerimizin mali imkânlarýise son derece kýsýtlýdýr. Hatta Belediye Kanunu’nun çýktýðý 1930 yýlýna kýyaslabile belediyelerimizin gelirlerinde önemli bir düþme bulunmaktadýr.Belediyelerin mali kaynaklarý zaten kýsýtlý iken, talep ve hizmet gerekliliðininnitelik ve nicelik yönünden artmasý sonucu belediyelerimiz içinyeni proje yapýlmasýndan çok, mevcut çalýþmalarýn finansý odak alýnmaktadýr.Bu da belediyelerimizin gerek kendi yapýsal durumunu ve gerekse kentigeliþtirme ve dönüþtürme çalýþmalarýný kýsýr bir boyutta olmaya zorlamaktadýr.Belediyelerimizin mali yapýlarý ne kadar güçlendirilirse güçlendirilsin;þu bir gerçek ki; ihtiyaçlar sýnýrsýz, kaynaklar ise sýnýrlýdýr ve yönetimin temelmisyonu ise, bu sýnýrlý kaynaklara göre optimum hizmetin üretilme becerisidir.Belediyelerimizin daha üst ölçekte hizmet sunmasý, hizmetlerini nitelikve nicelik yönünden geliþtirmesi için alternatif kaynak arayýþlarýna baþ-352 Bu bölüm OSMAN DANIÞ tarafýndan hazýrlanmýþtýr.347

348 Modern Kent Yönetimi - Ivurmasý gerekmektedir. Fakat burada kastedilen alternatif kaynak arayýþý,borç, baðýþ veya yeni gelir kaynaklarý bulunmasý deðildir. Bu çalýþmanýn a-macý, belediyelerimizin kent ve kentli için sunabilecekleri bazý hizmetlerleilgili olarak kamu, STK, uluslararasý kuruluþ, iþ dünyasý gibi kiþi ve kuruluþlarlaortak olarak gerçekleþtirebileceði çalýþmalar ile sadece organizesiniyapacaðý, rehberlik edeceði fakat sonuç itibarý ile kente ve kentliye dönükprojelerin gerçekleþtirilmesi ile ilgili alternatif kaynaklarýn bildirilmesidir.Bilgi toplumunu yaþadýðýmýz çaðýmýzda, bilgi en önemli sermayedir.Oysa belediyelerimizin bu alanda ciddi eksiklikleri bulunmaktadýr. Belediyelerimizingörev alanlarýna giren birçok konuda gerek merkezi idare ve gereksebirçok kurum ve kuruluþun çalýþmalarý veya bu alanda yapýlan çalýþmalaradestekleri söz konusudur. Bu kurum ve kuruluþlarýn hangi alanlarda,ne gibi çalýþmalar yaptýklarý ve destek þartlarý, belediyeler açýsýndan önemlidir.Bu bilgi sayesinde belediyeler bugün maddi imkansýzlýk sebebi ile gerçekleþtiremedikleribirçok projeyi gerçekleþtirme imkânlarýna kavuþacaklardýr.BAÞBAKANLIK: SOSYAL RÝSKÝAZALTMA PROJESÝSosyal Riski Azaltma Projesi, Dünya Bankasý kredisi ile yürütülen, ikrazanlaþmasý, T.C. Hükümeti ile Dünya Bankasý arasýnda 14 Eylül 2001 tarihindeimzalanan ve 28 Kasým 2001 tarih ve 24597 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanarakyürürlüðe giren bir projedir.Projenin hedefi aþaðýdaki faaliyetler yoluyla fakirliðin azaltýlmasýna katkýdabulunmaktýr:a. Hýzlý Yardým Bileþeni: Ekonomik krizlerin muhtaç nüfus üzerindekietkisini azaltma,b. Kurumsal Geliþim Bileþeni: Yoksullara hizmet ve sosyal yardým saðlayandevlet kurumlarýnýn kapasitesini arttýrma,c. Þartlý Nakit Transferi Bileþeni: Temel saðlýk ve eðitim hizmetlerininiyileþtirilmesi için nüfusun en yoksul %6’lýk bölümünü hedef alan temel birsosyal yardým sistemi kurma,

Modern Kent Yönetimi - I 349d. Yerel Giriþimler Bileþeni: Yoksullarýn gelir elde etme ve istihdamfýrsatlarýný arttýrma.Sosyal Yardýmlaþma ve Dayanýþmayý Teþvik Fonu, 1986 yýlýndan bu yanaproje ve iþ kurma yardýmlarý kapsamýnda yoksul kesime yardýmlarda bulunmaktadýr.Yerel giriþimler ile öncelikle hedefleme mekanizmasýnda farklýlýkolacaktýr. Yine, þartlý nakit yardýmý uygulamasýnda kullanýlan puanlamaformülü burada da kullanýlacak ve en yoksul %36’lýk kesim hedef kitle olacaktýr.Ayrýca, kurumsal geliþtirme ile birlikte, proje baþvurularýnýn izleme vedeðerlendirmeleri geliþtirilecek, böylece hem kiþiye hem bölgeye uygun projelerseçilerek etkinlik artýrýlacaktýr.Bu amaçla, yerel giriþimleri yönlendirecek bir Yürütme Kurulu oluþturulmuþtur.Bu kurul, Fon Genel Sekreteri, Proje Koordinatörü, Ýzleme-DeðerlendirmeUzmaný, Yerel Giriþimler Koordinatörü ve üç gönüllü kuruluþtemsilcisinden oluþmaktadýr. Bu kurul, sunulan projelerin deðerlendirilmeye,gerektiðinde fizibilite çalýþmalarýný yaptýrmaya, Fon Kurulu’na tavsiyelerdebulunmaya, uygulamalara iliþkin incelemeye ve Fon Kurulu’na bilgi sunmayayetkili olacaktýr.Yerel giriþimler kapsamýnda ele alýnacak alt baþlýklar aþaðýdaki gibidir:A. Gelir Getirici ProjelerGelir getirici projeler alt bileþeninin amacý, yoksul hanelerin kendi geçimlerinisaðlayacak iþleri kurabilmeleri ve sürdürebilmeleridir. “Mikro ölçeklisürdürülebilir proje” tanýmý, önerilen projenin teknik, ekonomik, malive sosyal yönden sürdürülebilir olmasý ve özellikle üretilecek mal veya hizmetinyöresel talebi ve/veya pazarlama olanaklarý olmasýný ifade etmektedir.Mikro ölçekli projeler için kentsel ve kýrsal kesimde yoksul hane baþýna enfazla 1000 ABD dolarýna kadar destek saðlanacaktýr. Projelerin deðerlendirilmesindekien önemli kriter, projelerin yoksul kesime geçinmelerine yetecekgeliri saðlamasý ve bunun devamlýlýðýnýn olmasýdýr.B. Ýstihdam EðitimiBu bileþenin esas amacý, bu alanda faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerininkatkýlarý ile kadýn ve iþsiz gençler için istihdam edilebilirlik eðitimlerinidesteklemektir. Ýstihdam edilebilirlik eðitimleri için proje teklif-

350 Modern Kent Yönetimi - Ileri, sivil toplum örgütleri (vakýf, dernek vb), sanayi, ticaret ve esnaf odalarý,kooperatifler ve birlikler tarafýndan hedef kitle adýna yapýlacaktýr. Ýstihdamedilebilirlik eðitimi projeleri için verilebilecek destek, eðitim projesininmasraflarýný karþýlamak þeklinde olacaktýr. Katýlýmcý sayýsýna göredeðiþecek proje destek miktarý, ortalama 10,000 ABD dolarý civarýnda olabilecektir.C. Sosyal Hizmet Amaçlý Toplum MerkezleriBu bileþende, toplum merkezleri aracýlýðýyla kimsesiz çocuklar, engelliler,yaþlýlar ve yoksullara saðlanan düþük maliyetli sosyal hizmetlerin yaygýnlaþtýrýlmasýiçin yeni toplum merkezlerinin kurulmasý veya mevcut toplummerkezlerinin programlarýnýn çeþitlendirilmesi yoluyla desteklenmesiamaçlanmaktadýr. Bu konuda öncülüðü yine sivil toplum kuruluþlarý yapacaktýr.Bu kapsamda, Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu tarafýndanyapýlacak baþvurular da dikkate alýnacaktýr. Toplum merkezleri önceliklekentlerin gecekondu bölgelerinde kurulacak ve sürdürülebilirlik esasýna dayandýrýlacaktýr.Toplum merkezleri için verilecek destek miktarý ortalama50,000 ABD dolarý civarýnda olacaktýr. Toplum merkezleri projelerinin önceliklehangi yörelerde destekleneceði konusunda yoksul kadýn nüfusun vemevcut toplum merkezlerinin Türkiye coðrafyasý üzerindeki daðýlýmý önemliolacaktýr. Projelerin baþarýsý, toplum merkezlerinde özellikle kadýnlarla ilgilieðitimlerin yaygýnlaþtýrýlmasýna, gelir getirici faaliyetlere yöneltilmelerinebaðlý olacaktýr. Bu merkezlerde eðitim görecek yoksul kadýnlarýn, yaþlýlarýn,kimsesiz çocuklarýn, iþsiz gençlerin üretici hale getirilmesi hedeflenecektir.Bu projeler arasýnda, kurulacak merkezlerin mevcudiyetini devamettirebilmesi ile ilgili planlarý daha baþarýlý olanlar tercih edilecektir. Toplummerkezlerinin, kýrsal alandan þehre göç eden kesimin þehir hayatýna u-yum süreci ile ilgili eðitimleri büyük önem taþýdýðýndan, büyük þehirlerinyoksul mahallelerindeki toplum merkezlerinin desteklenmesi özel önem taþýmaktadýr.D. Kamu Yararýna Çalýþma ProgramlarýBu bileþende, valiliðin çaðrýsý üzerine yerel giriþimlerin hedef kitlesindebulunan iþsizlerin geçici istihdamý söz konusu olacaktýr. Kýsa dönemli (enfazla 6 ay) ve günlük yevmiye kazandýran bu tür iþlerde çalýþtýrýlacak olankiþilerin, geçici de olsa çalýþýyor ve kendi paralarýný kazanýyor olmalarý a-maçlanmýþtýr. Toplum yararýna yapýlan bu tür iþler arasýnda varolan sulama

Modern Kent Yönetimi - I 351kanallarýnýn temizlenmesi ve onarýlmasý, konutlar için su kaynaklarý ve kanalizasyoniþleri, çöplerin toplanmasý, parklarýn, yollarýn ve cadde ýþýklarýnýntemizliði ve onarýmý, kaldýrýmlarýn onarýmý, okullarýn, kliniklerin temizliðive badanasý gibi iþler sayýlabilir. Doðal afet veya olaðanüstü durumlar sonrasýndada, söz konusu geçici istihdam olanaklarýnýn yaratýlmasý mümkün o-labilecektir. 353Belediyeler valilik ve/veya kaymakamlýklarla ortak proje geliþtirerek,ihtiyaç sahibi kiþilerin kendileri ile ilgili iþ sahibi olabilmeleri, mesleki eðitimalabilmeleri çalýþmalarýný organize edebilecekleri gibi, yine bu çerçevedebelediye sýnýrlarý içerisinde yoksul kadýnlarýn, yaþlýlarýn, kimsesiz çocuklarýn,iþsiz gençlerin üretici hale getirilmesi amaçlý faaliyetleri gerçekleþtirmeküzere Sosyal Hizmet Amaçlý Toplum Merkezleri kurulmasýný saðlayabilirler.BAÞBAKANLIK-ÞARTLI NAKÝTTRANSFERÝTürkiye’de ÞNT(Þartlý Nakit Transferi)leri, 2001 yýlýnda uygulamayakonan Sosyal Riski Azaltma Projesi ile baþlamýþtýr. Þartlý Nakit TransferiProgramý kapsamýnda, yoksulluk nedeniyle çocuklarýný okula gönderemeyenveya okuldan almak zorunda kalan ya da okul öncesi çocuklarýný düzenlisaðlýk kontrollerine götüremeyen aileler ile gebelikleri süresince düzenlisaðlýk kontrollerini yaptýramayan veya doðumlarýný bir saðlýk kuruluþundagerçekleþtiremeyen anne adaylarýný ekonomik yönden desteklemekve Türkiye’de düzenli bir nakit sosyal yardým sistemi yerleþtirmek açýsýndanbir ilk gerçekleþtirilmektedir. Ekonomik güçlükler nedeniyle çocuklarýnýokula gönderemeyen ve düzenli saðlýk kontrollerini yaptýramayan, nüfusunen yoksul %6’lýk kesimine dahil olan aileler, ÞNT’nin temel hedefkitlesidir.ÞNT aþaðýdaki amaçlar için yoksullara teþvik saðlamaktadýr:* Yoksul ailelerin çoðu zaman çocuklarýný okula göndermesini engelleyenmasraflarýnýn (okul kitaplarý, okul kýyafetleri, okul ücretleri) karþýlanmasýyoluyla, çocuklarýn eðitimlerine devamlarýný saðlamak;353 http://sydtf.basbakanlik.gov.tr

352 Modern Kent Yönetimi - I* Yoksul aile çocuklarýnýn doðum sonrasý temel saðlýk ve beslenme hizmetlerinden(aþýlama, büyümenin gözlemlenmesi, ve yetersiz beslenme bozukluklarýnýgiderme) yararlanmalarýný saðlamak;* Gebeliklerin takibi ile; doðum öncesinde gebelik risklerinin önlenmesini,gebelik sýrasýnda karþýlaþýlacak olan sorunlara anýnda müdahale edilmesini, aþýlarýnýnzamanýnda ve tam olarak yapýlmasýný, gebelik anemisinden korunulmasýný,tedavisini ve doðumun güvenli olarak hastanede yapýlmasýný saðlamak.Bu amaçla, çocuklarda ve ailelerde olumlu davranýþ deðiþikliði yaratmakve devam ettirmek için, Milli Eðitim Bakanlýðý ve Saðlýk Bakanlýðý ilekoordineli çalýþýlmaktadýr. Bu kapsamda, anne adaylarýnýn düzenli saðlýkkontrollerini yaptýrýp yaptýrmadýklarý, ailelerin çocuklarýna düzenli olaraksaðlýk kontrolü yaptýrýp yaptýrmadýklarý ve çocuklarýn okula devam edip etmediklerikontrol edilerek yardýmlarýn devam etmesi veya kesilmesi öngörülmektedir.Bu kapsamda uygulamanýn oldukça geniþ bir ölçeðe sahip olmasý, uygulamanýnetkinliði ve verimliliði açýsýndan “pilot uygulama” boyutunun gerekliliðinide beraberinde getirmiþtir. Pilot uygulamayý takiben, buradan edinilenbilgi, deneyim ve bulgularýn ýþýðýnda yaygýnlaþtýrma aþamalarý baþlatýlmýþtýr.354Belediyeler, Þartlý Nakit Transferi konusunda vatandaþlarý bilgilendirmekve kaymakamlýklarla-valiliklerle iþbirliði yaparak, bu fondan ihtiyaç sahiplerininyararlanmasýný organize edebilirler.KOSGEB PROJELERÝ 355KOSGEB; küçük ve orta ölçekli sanayi iþletmelerinin teknolojik yenilikleresüratle uyumlarýný saðlamak, rekabet güçlerini yükseltmek ve ekonomiyekatkýlarýný ve etkinliklerini artýrmak amacýyla 3624 sayýlý Kanun’la 20 Nisan1990 tarihinde kurulmuþtur. KOSGEB tarafýndan verilen birçok hizmetbulunmaktadýr. Bu hizmetlerden belediyelerin deðiþik organizasyonla yararlanabileceði,baþlayan çalýþmalar þunlardýr:354 http://www.sydtf.gov.tr355 http://www.kosgeb.gov.tr

a. Yerel Ekonomik Araþtýrma DesteðiAmacý ve KapsamýModern Kent Yönetimi - I 353Yörelerdeki doðal kaynaklar, mevcut altyapý ve üstyapý, ekonomik durum,sanayi envanteri vb. çalýþmalarla analizlerin yapýlmasý ve uygun yatýrým alanlarýnýntespit edilmesinin desteklenmesi ile uygun ve karlý yatýrýmlarýn gerçekleþmesi,ekonomik ve sosyal geliþme ile bölgesel kalkýnmaya esas teþkil edecekstratejik planlarýn oluþturulmasý amacý ile KOSGEB tarafýndan gerçekleþtirilenözel amaçlý projeler çerçevesinde iþbirliði yapýlan meslek kuruluþlarýna, yerelekonomik araþtýrma yaptýrmalarý için geri ödemesiz destek verilmesidir.Kimler Yararlanabilir?Bu destekten, KOSGEB tarafýndan gerçekleþtirilen özel amaçlý projelerçerçevesinde iþbirliði yapýlan meslek kuruluþlarý (TOBB, TESK ve bünyelerindekiodalar, borsalar, birlikler ve bunlarýn katýlýmlarý ile kurulan þirket,dernek ve vakýflar, küçük sanayi siteleri ve organize sanayi bölgeleri yönetimleriile buralarda bulunan kooperatif ve dernekler, sektörel/bölgesel bazdaihtisaslaþmýþ dernek, birlikler, vakýf ve kooperatifler) yararlanabilir.Oranlar ve MiktarlarKOSGEB destek miktarý üst limiti; 15.000 EURO (onbeþ bin) karþýlýðýTürk Lirasý olarak belirlenmiþtir. Yörelere Göre Verilecek Katký Oranlarý:Belediyeler her ne kadar yararlanabilecek kurumlar arasýnda sayýlmýyorsada, yararlanabilecek kurumlarýn bir veya birkaçý ile ortak proje geliþtirerekbu destekten yararlanabilirler. Böylece beldelerinin ekonomik geliþimi i-çin rehber niteliði kazanacak bir çalýþmayý gerçekleþtirmiþ olurlar.YÖRELERGeliþmiþ YörelerNormal YörelerKalkýnmada Öncelikli YörelerKuruluþ Katkýsý (%)302010KOSGEB Desteði (%)708090b. Nitelikli Eleman Ýstihdamý DesteðiAmacý ve KapsamýÝþletmelerin teknolojik düzeyinin yükseltilmesi, ürün kalitesinin ve yeniürünlerin geliþtirilmesi, verimliliðin artýrýlmasý ve yurtiçi ve yurtdýþý pazar-

354 Modern Kent Yönetimi - Ilarda rekabet gücünün artýrýlmasýnýn saðlanmasý amacý ile; iþletmelerin fakülteve dört yýllýk yüksekokul mezunu ve iki yýllýk yüksekokul mezunu niteliklieleman istihdamýna geri ödemesiz destek verilmesidir.Kimler Yararlanabilir?KOSGEB tarafýndan gerçekleþtirilen özel amaçlý projeler çerçevesindeiþbirliði yapýlan kuruluþlara, ORTKA, ORTLAB, ORTEM, TEKMER, ÝÞ-GEM ve DTÝ’den yararlanan iþletmelere, giriþimcilere ve müþtereken projeleryürütülecek olan meslek kuruluþlarýna bu destek verilecektir. Bu destekprogramýnda; fakülte ve dört yýllýk yüksekokul mezunlarý ve iki yýllýk yüksekokulmezunlarý istihdam edilebilecektir.Oranlar ve MiktarlarNitelikli eleman istihdamý desteðinde KOSGEB desteði üst limiti; 2 yýllýkyüksekokul mezunlarý için brüt asgari ücretin 4 katý; fakülte ve 4 yýllýkyüksekokul mezunlarý için brüt asgari ücretin 6 katýný geçemez. Bölgeleregöre KOSGEB destek oranlarý: Geliþmiþ Yörelerde: %70, Normal Yörelerde:%80 ve Kalkýnmada Öncelikli Yörelerde: %90 olacaktýr. Özürlü, birinci dereceþehit akrabasý ve gazi olan eleman istihdamýnda destek oraný %10 artýrýlýr.Ancak, toplam KOSGEB destek oraný %90’ý geçemez. Bu desteðin azamisüresi 18 Adam/Ay’dýr. KOSGEB Birimi tarafýndan altýþar aylýk periyotlardadeðerlendirme yapýlacaktýr. Proje çerçevesinde ihtiyacýn devam etmesi,beklenen sonuçlarýn elde edilmesi ve KOSGEB Birimi’nin uygun görmesihalinde toplam 18 adam/aya kadar destek verilebilecektir.Bu destek hizmetinden belde sýnýrlarý içerisinde yaþayan kiþilerin yararlanabilmesiiçin, istihdam edilebilecek kiþiler ile istihdam edebilecek kuruluþlararasý iletiþimin saðlanmasý ve bunlarýn KOSGEB’e yönlendirilmesi yönündeçalýþma organizasyonu gerçekleþtirilmelidir. Böylece belde sýnýrlarý i-çerisinde yaþayan kiþilerin bir kýsmýnýn iþ imkânýna kavuþmasý saðlanabilir.c. Altyapý ve Üstyapý Proje DesteðiAmacý ve KapsamýKüçük ve orta ölçekli sanayi iþletmelerinin saðlýklý bir ortamda verimliçalýþmalarýnýn temin edilmesi ile uluslararasý rekabet ortamýna uyum saðlayabilmeleriamacý ile; OSB (Organize Sanayi Bölgeleri), EB (Endüstri Bölgeleri)ve TGB (Teknoloji Geliþtirme Bölgeleri) içinde yer alacak meslek kuruluþu/iþletmeve giriþimcilerin yaptýracaðý üretim ve Ar-Ge binalarý için üst-

Modern Kent Yönetimi - I 355yapý, küçük sanayi sitesi yapý kooperatiflerine ise altyapý ve üstyapý inþaatuygulama projelerinin yaptýrýlmasýna geri ödemesiz destek verilmesidir.Kimler Yararlanabilir?Bu destekten, imalat sanayinde faaliyet gösteren, KOSGEB ile müþterekenprojeler yürüten meslek kuruluþlarý, iþletmeler, giriþimciler ve küçük sanayisitesi yapý kooperatifleri yararlanabilir.Oranlar ve MiktarlarKOSGEB destek oranlarý:a) OSB ve EB içinde yer alacak meslek kuruluþu/iþletme ve giriþimcilere;geliþmiþ yörelerde: %60, normal yörelerde: %70, kalkýnmada öncelikliyörelerde: %80,b) KSS’lere; geliþmiþ yörelerde: %60, normal yörelerde: %70, kalkýnmadaöncelikli yörelerde: %80,c) TGB içinde yer alacak meslek kuruluþu/iþletme, ve giriþimcilere tümyöreler için %80 oranýnda destek verilecektir.Proje desteðinin üst limiti: 20.000 Euro (yirmibin) karþýlýðý TL olacaktýr.Destek verilecek projelerin bedelleri Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý Projeve Kontrollük Ýþlerinde Uygulanacak Fiyatlar ile Fiyat Artýþý OranlarýHakkýndaki Teblið göz önünde bulundurularak Proje Deðerlendirme Kurulutarafýndan belirlenir.Bilindiði gibi, 5272 sayýlý Belediye Kanunu, belediyelere kent ekonomisive ticaretinin geliþtirilmesi görevini vermiþ ve bununla ilgili olarak da “Ýlsýnýrlarý içinde büyükþehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sýnýrlarý i-çinde il belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler, meclis kararýyla;turizm, saðlýk, sanayi ve ticaret yatýrýmlarýnýn ve eðitim kurumlarýnýn su, termalsu, kanalizasyon, doðalgaz, yol ve aydýnlatma gibi altyapý çalýþmalarýnýfaiz almaksýzýn on yýla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veyayaptýrabilir, bunun karþýlýðýnda yapýlan tesislere ortak olabilir; saðlýk, e-ðitim, sosyal hizmet ve turizmi geliþtirecek projelere Ýçiþleri Bakanlýðýnýn o-nayý ile ücretsiz veya düþük bir bedelle amacý dýþýnda kullanýlmamak kaydýylaarsa tahsis edebilir. (Madde 15)” hükmünü getirmiþtir.Bu alanda KOSGEB tarafýndan da yukarýda belirtilen destek hizmetleri

356 Modern Kent Yönetimi - Iverilebilecektir. Belediyeler, kanuni düzenlemenin kendilerine getirdiði buyükü azaltabilmek için, belde sýnýrlarý içerisindeki giriþimcilerle organize o-larak KOSGEB desteðini devreye sokabilirler.d. Yabancý Danýþman Desteði ProgramýAmacý ve KapsamýÝþletmelere ve hizmet kuruluþlarýna teknik ve idari konularda danýþmanlýkhizmeti verilmesi ile sorun analizi ve çözüm önerileri getirilmesi amacý i-le; KOSGEB ve NMCP (Netherland Management Corporation Programme-Hollanda Yönetim Danýþmanlýðý Programý) arasýnda imzalanan protokol çerçevesindeücretsiz danýþmanlýk hizmeti verilmesidir.Genç Yöneticilerin Hollanda’da Eðitimi: Genç yönetici veya teknik kadrolarayurt dýþýndaki benzeri kuruluþlarda eðitim veya gözlem þansý tanýnmasýdýr.Danýþman talebinde bulunan kuruluþun bir üyesi, uygun bulunursa tümmasraflarý NMCP’ye ait olmak üzere Hollanda’ya davet edilir.Business Link: NMCP’nin uygulamaya koyduðu çok yeni bir hizmeti debusiness link diye anýlan ve Türkiye’den yurt dýþýna giden iþadamlarý veyagruplara ön bilgilendirme, rehberlik ve benzeri yardýmý kapsayan çalýþmadýr.NMCP’den ücretsiz danýþmanlýk hizmeti alan kuruluþlar NMCP’nin danýþmanlýkdýþýndaki desteklerinden de faydalanabilirler.Kimler Yararlanabilir?Özel veya kamuya ait iþletmeler ve hizmet kuruluþlarý bu hizmetten yararlanabilirler.Oranlar ve MiktarlarNMCP, kar amacý gütmeyen bir kuruluþtur. Danýþmanlar gönüllü çalýþmaktave bu hizmetleri karþýlýðýnda Hollanda tarafýndan verilen harcýrah dýþýndaherhangi bir ödenek almamaktadýrlar. Danýþmanýn geliþ-gidiþ masraflarý,sigortasý vb. giderleri NMCP tarafýndan karþýlanmaktadýr. Sadece Türkiye’dekikonaklama, yeme-içme, yerel yol masraflarý davet eden kuruluþa a-ittir. Gerçek ihtiyaç sahiplerine hizmet edebilmek açýsýndan burada zorlayýcýhiçbir koþul getirilmemiþtir. Davet eden kuruluþ önceden bildirmek þartý ileotel dýþýnda rahat ve temiz baþka bir ortam da saðlayabilir.

Modern Kent Yönetimi - I 357e. Diðer Desteklere1. Ýhracata Yönlendirme DesteðiÝþletmelerin uluslararasý pazarlarda rekabet edebilmeleri ve dünya pazarlarýndanpay alabilmelerini teminen pazar araþtýrma ve ihracatý geliþtirmekonusunda faaliyet gösteren þirketlerden hizmet alarak gerçekleþtirecekleriçalýþmalara destek saðlanmasýdýr.Ýþletmelerin ihracat yapabilmeleri için ihtiyaç duyduklarý; hizmet satýnalýmlarýna saðlanan geri ödemesiz destekleri kapsar.e2. Yeni Giriþimci DesteðiBu desteðin amacý: Ekonomik kalkýnma ve istihdam sorunlarýnýn çözümününtemel faktörü olan giriþimciliðin desteklenmesi, yaygýnlaþtýrýlmasý vebaþarýlý iþletmelerin kurulmasýný saðlamak amacýyla yeni giriþimcilere finansaldestek saðlanmasýdýr.Kapsamýa. Sabit yatýrým (arazi temini ve bina yapýmý hariç) ve personel giderleridýþýnda kalan iþletme giderlerinin karþýlanmasý amacýyla destek verilir.b. Sabit yatýrým giderleri geri ödemeli, iþletme giderleri geri ödemesizdestek kapsamýndadýr.c. Ýþletme, destek türlerinden bir tanesini ya da her ikisini talep edebilir.e3. Genel Eðitim Programlarý ve Eðitim DesteðiBu desteðin amacý, iþletmelerin rekabet güçlerini uluslararasý düzeye u-laþtýrmak, istihdam ettikleri iþgücünü yeni ve ileri teknolojileri uygulayacakmesleki standartlara uygun kalitede bilgi, beceri ve davranýþlara sahip nitelikliinsan gücü düzeyine yükseltmektir.Yaygýn eðitim yöntem ve tekniklerinin uygulandýðý bu destek için ikimodel uygulanmaktadýr;• Genel eðitim programlarý: KOSGEB hizmet birimlerinin yýllýk olarakplanlayýp kendilerine ait eðitim ortamlarýnda veya iþletmenin kendi ortamýndauyguladýklarý eðitim programlarý çerçevesinde destek saðlanmaktadýr.• Eðitim desteði: KOSGEB hizmet birimlerinin yýllýk eðitim program

358 Modern Kent Yönetimi - Iplanlarýnda yer almayan, yeni ve ileri teknoloji, modern üretim ve yönetimteknikleri vb. eðitim konularýnda yurt içi özel/kamu eðitim kurum/kuruluþlarýndanalýnan eðitim hizmetleri için destek saðlanmaktadýr.Belediyeler, KOSGEB’in bu destek alanlarý ile ilgili meslek teþekküllerive giriþimciler ile ortak organizasyonlar yaparak, desteklerin belde sýnýrlarýiçerisinde etkin olarak kullanýmýný saðlayabilirler.ÝÞKUR DESTEKLERÝ 356ÝÞKUR, kanun ile istihdamýn korunmasýna, geliþtirilmesine, yaygýnlaþtýrýlmasýnave iþsizliðin önlenmesi faaliyetlerine yardýmcý olmak ve iþsizlik sigortasýhizmetlerini yürütmek üzere kurulmuþ bir kurumdur.ÝÞKUR’un görevleri arasýnda; iþ ve meslek analizleri yapmak, yaptýrmak,iþ ve meslek danýþmanlýðý hizmetleri vermek, verdirmek, iþgücünün istihdamedilebilirliðini artýrmaya yönelik iþgücü yetiþtirme, mesleki eðitim veiþgücü uyum programlarý geliþtirmek ve uygulamak, istihdamdaki iþgücüneeðitim seminerleri düzenlemek faaliyetleri de yer almaktadýr.Belediyeler, ÝÞKUR ile ortak çalýþarak, özellikle mesleki eðitim faaliyetleriniprojelendirebilirler.ÝÞKUR; istihdamýn artýrýlmasý, iþgücü piyasasýnýn nitelikli iþgücü ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasý amacýyla, aktif iþgücü programlarý çerçevesinde aþaðýdabelirtilen iþgücü yetiþtirme faaliyetlerinde bulunmaktadýr.a. Ýstihdam Garantili Ýþgücü Yetiþtirme KurslarýKuruma kayýtlý herhangi bir mesleði ya da iþ piyasasýnda geçerli birmesleði olmayan iþsizlerin, iþgücü piyasasýnýn ihtiyaç duyduðu mesleklerdeyetiþtirilerek istihdam edilmelerini amaçlayan kurslardýr.b. Kendi Ýþini Kurmak Ýsteyenlere Yönelik MeslekEdindirme KurslarýKuruma kayýtlý iþsizlerden herhangi bir mesleki bilgi ve becerisi bulun-356 http://www.iskur.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 359mayanlarýn kendilerine gelir getirici bir faaliyette bulunmalarýný temin amacýyladüzenlenen meslek edindirme kurslarýdýr. Bu kurslar daha çok yöreninözellikleri dikkate alýnarak planlanmaktadýr.c. Meslek Geliþtirme KurslarýKurumda meslekli olarak kaydý bulunan ve mesleki niteliðini geliþtirmekisteyen iþsizlerin niteliklerini iþgücü piyasasýnýn gereklerine göre yükseltmekve bu suretle istihdamlarýný saðlamayý amaçlayan kurslardýr.d. Özürlülere Yönelik Meslek Geliþtirme KurslarýKurum herhangi bir mesleði olmayan özürlülere ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerineuygun mesleklerde bilgi ve beceri kazandýrmak ve bu suretle onlarý istihdamahazýrlamak üzere iþgücü yetiþtirme kurslarý düzenlemektedir.e. Ýþ Kurma (Giriþimcilik) Eðitimi ve Ýþ KurmaDanýþmanlýk HizmetiKurumumuz tarafýndan kendi iþini kurmak isteyen iþsizler için düzenlenenkurslardan mezun olanlar ile söz konusu kurslara katýlmamakla birliktekuracaðý iþ ile ilgili mesleki bilgi ve deneyimi olan iþsizlere iþ kurma (giriþimcilik)eðitimi ve iþ kurma danýþmanlýðý hizmetinin verilmesi amaçlanmýþtýr.f. Toplum Yararýna Çalýþma ProgramýToplum Yararýna Çalýþma Programlarý özelleþtirme ve ekonomik reformprogramlarý sebebiyle iþlerinden çýkarýlan iþçilerle kapsama dahil ikincil iþsizlerdenkültürel mirasýn, çevrenin ve kamusal altyapýnýn korunmasý, sosyalyardýmlaþma vb. alanlarda çalýþmak isteyenlere yardýmda bulunmayý amaçlar.Bu program katýlýmcýlara geçici iþ imkanlarý saðlayarak onlarý belli birsüre için maddi olarak destekler ve ayrýca katýlýmcýlar bu sayede çalýþma ortamýnaalýþarak iþ tecrübesi ve iþ disiplini edinirler.TYÇP Hizmetleri Çerçevesindeki Hizmet Konularý- Çevre temizliði,- Kamusal altyapýnýn yenilenmesi (bayýndýrlýk hizmetleri),

360 Modern Kent Yönetimi - I- Eðitim, saðlýk ve sosyal alanlara katký saðlanmasý (örneðin; okullar,hastaneler, huzurevleri gibi yerlerde yapýlacak hizmetler vb),- Restorasyon, kültürel mirasýn korunmasý,- Aðaçlandýrma, park düzenlemesi,- Vadi ýslahý,- Erozyon engelleme çalýþmalarý,- Yol, su þebekeleri onarýmý ve yapýmý,- Afetler sonrasý yapýlan her türlü hizmetler TYÇP konularýný oluþturmaktadýr.Benzer amaçlý konular olmak kaydýyla, yukarýda belirtilen alanlardýþýnda da projeler oluþturulabilecektir.BAÞBAKANLIK ÖZÜRLÜLER ÝDARESÝBAÞKANLIÐI 357Korumalı İşyerleriBaþbakanlýk Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý’nýn korumalý iþyerleri ile ilgiliçalýþmalarý bulunmaktadýr.Korumalý Ýþyeri: Normal iþgücü piyasasýna kazandýrýlmalarý güç olanözürlüler için mesleki rehabilitasyon ve istihdam oluþturmak amacýyla devlettarafýndan teknik ve mali yönden desteklenerek çalýþma ortamýnýn özel o-larak düzenlendiði iþyerleridir.Özürlülük durumlarý sebebiyle iþgücü piyasasýna kazandýrýlmalarý güç o-lan;- Zihinsel özürlüleri,- Aðýr dereceli özürlüleri,- Eðitim seviyesi düþük özürlüleri,- Kadýn özürlüleri öncelikle hedeflemektedir.357 http://www.ozida.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 361Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý, benimsenen kota-ceza yönteminin tek baþýnabaþarýya ulaþamamasý ve özürlülerin istihdamýnda hedeflerin çok gerisindekalýnmasý nedeniyle 2005 yýlýnda ve sonrasýnda diðer tekniklerin de ülkegündemine alýnmasý gerektiði anlayýþýný benimsemiþtir.Ülkemizde korumalý iþyeri uygulamalarý bulunmaktadýr. Özürlülerin iþyaþamýna kavuþmalarý yönünde imkan saðlayacak böyle bir çalýþma için BaþbakanlýkÖzürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý ile ortak çalýþma yapýlabilir.Özürlüler Eðitim Rehabilitasyon MerkeziÖzürlülere yönelik eðitim ve rehabilitasyon hizmetlerinin sunulmasý yönündeidarenin görev ve yetkileri bulunmaktadýr. Belediyeler bu alanda yapmakistedikleri projeyi idare ile bir protokol yaparak gerçekleþtirebilirler. Bukapsamda belediye 5272 sayýlý Yasa’nýn verdiði yetkiye istinaden böyle birtesisin arazi tahsisini, altyapýsýný ve hatta tesisin kendisini yapabilir. Ýdare deeðitimini gerçekleþtirebilir.BAÞBAKANLIK - SOSYAL HÝZMETLERVE ÇOCUK ESÝRGEME KURUMU 358Çocuk ve Gençlik Merkezleri: Eþlerarasý anlaþmazlýk, ihmal, hastalýk,kötü alýþkanlýk, yoksulluk, terk ve benzeri nedenlerle sokaða düþerek sosyaltehlike ile karþý karþýya kalan veya sokakta çalýþan çocuk ve gençlerin geçicisüre ile rehabilitasyonlarýný ve topluma yeniden kazandýrýlmalarýný saðlamakamacýyla kurulan yatýlý ve gündüzlü sosyal hizmet kuruluþlarýdýr.Kadýn veya Erkek Konukevleri: Fiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomikistismara uðrayan kadýn veya erkeklerin psiko-sosyal ve ekonomik problemlerininçözümlenmesi sýrasýnda varsa çocuklarý ile birlikte ihtiyaçlarýný karþýlamakamacýyla geçici bir süre kalabilecekleri yatýlý sosyal hizmet kuruluþlarýdýr.Toplum veya Aile Danýþma Merkezleri: Toplumun ve ailenin geliþmesiiçin; bireyin katýlýmcý, üretken ve kendine yeterli hale gelmesi amacýylakoruyucu, önleyici, eðitici, geliþtirici, rehberlik ve rehabilite edici iþlevlerini,gerekirse diðer kuruluþlar ve gönüllülerle iþbirliði içerisinde sunmaklagörevli bulunan gündüzlü sosyal hizmet kuruluþlarýdýr.358 http://www.shcek.gov.tr

362 Modern Kent Yönetimi - IAile Danýþma ve Rehabilitasyon Merkezleri: Özürlü çocuklarý kendikendine yeterli düzeye getirmek, okul eðitimine hazýrlamak ve aile içi uyumusaðlamak amacýyla özürlü çocuklara ve ailelerine hizmet sunan gündüzlüsosyal hizmet kuruluþlarýdýr.ÇEVRE HÝZMETLERÝ - ÇEVRE VEORMAN BAKANLIÐI 359Çevre ve Orman Bakanlýðý’nýn çevreye ve ormana yönelik birçok görevve yetkileri bulunmaktadýr. Son zamanlarda gündeme gelen Kent Ormaný uygulamasýile kentlerimizin bu alanda önemli bir ihtiyacýnýn karþýlanabilmesiyolunda önemli adýmlar atýlmaktadýr.Bakanlýðýn projelerinden birisi de UÇEP (Ulusal Çevre Eylem Planý)olup,bu proje kapsamýnda bakanlýðýn birçok kurum ve kuruluþlarla olduðu gibiyerel yönetimlerle de iþbirliði yapmasý planlanmaktadýr.Atýk yönetiminin iyileþtirilmesi, kentsel gecekondularda iyileþtirme, kýyýalanlarý yönetiminin iyileþtirilmesi, çevresel risklerin azaltýlmasý çalýþmalarýnýnyerel yönetimlerle iþbirliði içinde yapýlmasý öngörülmektedir.UÇEP kapsamýnda yapýlmasý düþünülen çalýþmalardan belediyeleri de ilgilendirenve bu konuda belediyelerin bakanlýkça ortak çalýþma yapabilecekleribaþlýca çalýþmalar þunlar olacaktýr:a. Nüfus Hareketleri Yönetimine Ýliþkin Eylemler1. Farklý toplumsal kesimlerde kadýnlarý hedef kitle alan eðitim programlarýnýnhazýrlanmasý,2. Gönüllü kuruluþlarýn bilgi ve eðitim malzemesi gereksinmesinin karþýlanmasý,3. Kente göç edenlerin kentlileþmeye sorunsuz uyum amaçlý eðitsel etkinlikler,4. Halk saðlýðý taramalarý,359 http://www.cevreorman.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 3635. Nüfus hareketlerinin ekonomik, toplumsal ve kültürel kaynaklarýnýnulusal ve yöresel düzeylerde belirlenmesi,6. Çevre sorunlarýnýn yoðun olarak yaþandýðý yörelerde nüfus hareketlerininyönlendirilmesine yönelik önlemlerin geliþtirilmesi,7. Halk saðlýðý önceliklerinin belirlenmesi.b. Hava Niteliðinin Korunmasý ve ÝyileþtirilmesineYönelik Eylemler1. Kirlilik düzeyi durum bilgisinin çeþitli yöntemlerle yerel yönetimlertarafýndan halka sunulmasý,2. Belediyelerin çöp yakma konusunda eðitilmesi,3. Salýným daðýlým modellerinin geniþletilmesi,4. Trafik kaynaklý kirliliðin belirli sýnýrlarý aþtýðý yerlerde ve zamanlarda“kriz yönetimleri”nin örgütlenmesi; halk uyarý sistemlerinin kurulmasý,5. Ýl ve ilçeler düzeyinde “temiz hava planlarý”nýn hazýrlanmasý,6. Kent ormanlarýnýn oluþturulmasý, kentsel yeþil alanlarýn arttýrýlmasý,7. Atýk mineral yaðlarýnýn yakýlmasýnýn önlenmesi.c. Su Kaynaklarýnýn ve Atýksularýn YönetimineYönelik EylemlerYöresel düzeyde balýkçýlar, çiftçiler, ilgili bakanlýklar, yerel yönetimler,meslek örgütleri ve gönüllü kuruluþ temsilcilerinin oluþturacaðý “su kaynaklarýkoruma ve geliþtirme birlikleri”nin kurulmasý.d. Katý Atýklarýn ve Tehlikeli Atýklarýn YönetimineÝliþkin Eylemler1. Ulusal ve bölgesel düzeyde “Atýk Borsasý”nýn oluþturulmasý;2. Bölgesel düzeyde “Tehlikeli Atýk Yönetimi” birimlerinin oluþturulmasý;3. “Acil Durum Yönetim Merkezleri”nin kurulmasý;

364 Modern Kent Yönetimi - I4. Büyükþehir belediyelerinin sýnýrlarý içinde özel bütçeli “Atýk YönetimiBirimleri”nin kurulmasý.e. Katý Atýklarýn ve Tehlikeli Atýklarýn YönetimineÝliþkin Eylemler1. Tehlikeli atýk yönetimi ile ilgili eðitim programlarýnýn uygulanmasý,2. Týbbi atýk ve tehlikeli atýk yönetiminde iþlendirilen kiþilerin bilgi vebecerilerinin belgelendirilmesi,3. Halka yönelik bilgi akýþýnýn kurumsallaþtýrýlmasý,4. Tehlikeli atýklarýn depolanmasý, iþlenmesi ve yok edilmesinde yöreseldüzeyde referandumlarýn yapýlmasý,5. Kaynakta sýnýflandýrma yapan kiþi ve kuruluþlarýn özendirilmesi,6. Atýk iþleme ve yok etme tesislerinin uygun teknolojilerle kurulmasý,7. Atýk üreticilerinin düzenli yok etme ve geri kazaným sistemlerini kurmalarýnýndesteklenmesi,8. Atýk envanterlerinin kapsamlarýnýn geniþletilmesi; sürekliliðinin saðlanmasý,9. Tümleþik (geri kazaným+yok etme) atýk iþleme tesislerinin kurulmasýnýndesteklenmesi,10. Kirlenmiþ alanlarý iyileþtirme programlarýnýn hazýrlanmasý,11. Topografik haritalarýn ve hava fotoðraflarýnýn güncelleþtirilmesi,12. Týbbi atýklarýn depolanmasý, taþýnmasý ve yok edilmesi altyapýsýnýndesteklenmesi,13. Atýklarla kirlenmiþ alanlarýn envanteri,14. Kentsel yerleþmelere uygun atýk depolama yerlerinin belirlenmesi,15. Týbbi atýklarý depolama, taþýma ve yok etme teknik ve teknolojileriningeliþtirilmesi,16. Düzenli depolama alanlarýnýn seçimi için objektif kriterlerin belirlenmesi.

Modern Kent Yönetimi - I 365f. Gürültü Kirliliðinin Önlenmesine Yönelik Eylemler1. Ýlgili kuruluþlarýn gürültü ölçüm donanýmlarýnýn güçlendirilmesi;2. Yerel yönetimlerde “Gürültü Denetim” birimlerinin oluþturulmasý, valiliklerdeki“Gürültü Mücadele Ekipleri” ile eþgüdümlerinin saðlanmasý;3. Ýþyerlerinde uygulamalý eðitim çalýþmalarýnýn düzenlenmesi;4. Gürültü haritalarýnýn hazýrlanmasý.g. Toprak Kaynaklarýnýn Korunmasý ve GeliþtirilmesineYönelik Eylemler1. Havza yönetim birimlerinin ve yönetim kurullarýnýn oluþturulmasý,2. Ýlgili kamu kurum ve kuruluþlarýnda toprak koruma amaçlý hizmet içieðitim programlarýnýn geliþtirilmesi ve yaygýn olarak uygulanmasý.h. Ormanlarýn Yönetimi ve Bitki ÖrtüsününKorunmasýna Yönelik Eylemler1. “Orman” sayýlan alanlardan yararlanma amaçlarý ulusal, bölgesel olarakve orman ekosistemleri özelinde belirlenmesi,2. Milli parký ve tabiat parklarýnýn, yöre halkýnýn karar süreçlerine katýlýmýnaolanak verecek, yarý özerk yönetim yapýlarýnýn oluþturulmasý.ý. Denizlerin, Kýyý Alanlarýnýn ve Diðer DuyarlýOrtamlarýn Yönetimine Yönelik Eylemler1. Ulusal ve bölgesel düzeylerde yerel yönetimler, gönüllü kuruluþlar veüniversite temsilcileriyle “koruma kurullarý”nýn oluþturulmasý,2. Köy muhtarlarý ve kurullarý ile belediye yöneticilerinin eðitilmesi.j. Tarihsel, Kültürel ve Doðal Varlýklarýn ve EstetikDeðerlerin Korunmasýna Yönelik Eylemler1. Ulusal ve bölgesel düzeyde tarihsel, kültürel ve estetik deðerleri be-

366 Modern Kent Yönetimi - Ilirleme araþtýrma kuruluþlarýnýn örgütlenmesi;2. Kentsel geliþme rantlarýnýn, özellikle de imar hakkýnýn tarihsel olarakdeðerli yapýlarýn yýkýlmasýyla kullanýlmasýnýn saðladýðý kazançlarýn ayrýcavergilendirilmesi;3. Koruma planlarýnýn hazýrlanma ve uygulama süreçlerinin geliþtirilmesi;4. Tarihsel ve kültürel varlýk envanterinin yapýlmasý ve atlasýnýn hazýrlanmasý;belirli aralýklarla güncelleþtirilmesi; eriþim olanaklarýnýn artýrýlmasý.

Dördüncü BölümAVRUPA BÝRLÝÐÝ VE YERELLEÞMEAB Nedir?AB ve Yerel YönetimlerAvrupa Birliði ve Bölgeler KomitesiAB Politikalarýnda YerindenlikAB Politikalarýnda YönetiþimAB Politikalarýnda Halk DenetçisiAB ve Yerel SeçimlerAB Bölgesel Politikalarý ve TürkiyeAB Bölgesel FonlarýAB Müktesebatý ve Yerel Yönetimler367

368 Modern Kent Yönetimi - I

AVRUPA BÝRLÝÐÝ VE YERELLEÞME 360Ülkemizin uzun yýllara dayanan AB (Avrupa Birliði) üyelik maratonu,17 Aralýk 2004 tarihinde yaþanan geliþmelerden sonra müzakere sürecinegirmiþtir. Ekonomik ve sosyal bütünleþme, Avrupa Birliði kimliði oluþturma,özgürlük, güven ve adalet ilkelerini üstün kýlma, ortak bir hukuk sistemi o-luþturma ile ‘Avrupa vatandaþlýðý’ ilkelerini uygulama gibi amaçla oluþturulanAvrupa Birliði’ne üyelik süreci, ülkemizde hukuki, idari, sosyal, kültürel,siyasal ve ekonomik alanda bir dizi deðiþim ve dönüþümü kaçýnýlmaz kýlmaktadýr.Avrupa Birliði’nin hedeflediði ekonomik, sosyal ve siyasal entegrasyonsüreci, tüm kamu idaresinde olduðu gibi yerel idarelerde ve özellikle yerel i-darelerin en önemli parçasý olan belediyelerde de dolaylý ve dolaysýz etkilenmelereyol açacaktýr.Ülkemizde bugüne kadar Avrupa Birliði süreci daha çok ekonomik ve siyasaletkileþim ile insan haklarý baþta olmak üzere hak ve özgürlükler üzerindeyoðunlaþan deðerlendirmelere sahne olmuþtur. Bu konular önemli olmaklaberaber, en az bu konular kadar önemli olan bir konu da yerel yönetimlerdir.Yerelleþmenin Avrupa Birliði açýsýndan taþýdýðý önem göz önüne a-lýndýðýnda, özellikle bölgesel politikalar ekseninde yerelleþme ve yerel yönetimlerayrý bir önem taþýmaktadýr. Fakat bugüne kadar bu konuda ciddi bilgilendirmeve deðerlendirme çalýþmalarý ülkemizde yapýlamamýþtýr.Ülkemizde Avrupa Birliði sürecinin yerel yönetimler üzerindeki etkisihakkýndaki bilgilendirme de son derece kýsýtlýdýr. Müktesebatýn tamamýnýnTürkçe’ye tercüme edilmemesi önemli bir problem olarak görülmektedir. Fakatbu problem giderilmemiþ olsa bile temel yaklaþýmlar konusunda bilgi ek-360 Bu bölüm HULUSÝ ÞENTÜRK tarafýndan hazýrlanmýþtýr.369

370 Modern Kent Yönetimi - Isiðinin kabulü doðru deðildir. Oysa bu alanda ciddi boyutta karmaþa yaþanmaktadýr.Öyle ki, Avrupa Birliði’nin bir organý olmamasýna raðmen, AvrupaKonseyi sanki bu birliðin bir organý imiþ gibi algýlanmakta ve konsey tarafýndanhazýrlanan dokümanlar da Avrupa Birliði müktesebatý gibi deðerlendirilmektedir.En bariz örnek, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Þartý, AvrupaKentsel Þartý gibi dokümanlarda yaþanan algýlama yanlýþlarýdýr. Bu dokümanlar,AB müktesebatý içinde olmadýðý halde, bu sürecin gereði gibi algýlanmaktadýr.AB adaylýk süreci esnasýnda ve tam üyelik gerçekleþmesi durumunda gerekidari yapý, gerek yetki ve sorumluluklar ve gerekse mali özellikli fonlarýnkullanýmý gibi konularda yerel yönetimleri, özelde belediyeleri ilgilendirengeliþmeler ve imkânlar söz konusu olacaktýr.AB Nedir?Avrupa Birliði, 1958’de altý ülkenin bir araya gelerek kurduðu ekonomikve siyasi bir birliktir.Tarihi savaþlarla özdeþleþmiþ olan Avrupa’da barýþ ve huzurun saðlanmasýamacýyla birlik oluþturulmasý fikri çok eski tarihlere dayanmakta ise de,bu alanda fiili olarak ilk adým, 2. Dünya Savaþý’ndan sonra, Avrupa’da meydanagelecek savaþlarý önlemek amacýyla kömür ve çelik üretiminin denetimaltýna alýnacaðý bir üst yapý oluþturulmasý giriþimi ile yaþanmýþtýr. Avrupa’nýniki büyük kömür ve çelik üreticisi olan Almanya ve Fransa arasýndadengenin saðlanabilmesi durumunda, rekabet ve güvensizliðin ortadan kalkacaðýve Avrupa’da yeni savaþlarýn olasýlýðýnýn en aza ineceði düþünülmüþtür.361 Bu düþünceden hareketle öneri geliþtirilmiþ ve Almanya, Fransa, Ýtalya,Belçika, Hollanda ve Lüksembourg tarafýndan 18 Nisan 1951 tarihindeimzalanan Paris Anlaþmasý ile AKÇT (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluðu)kurulmuþtur. Üye ülkelerin kendi yasama organlarýnýn bu anlaþmayý onaylamasýylabirlikte 5 Eylül 1952 tarihinde AKÇT faaliyete geçmiþtir.Avrupa Kömür ve Çelik Topluluðu üye ülkeleri, 1-2 Haziran 1955 tarihindeyaptýklarý toplantý ile Avrupa Ekonomik Topluluðu (AET) ve AvrupaAtom Enerji Topluluðu (EURATOM) kurulmasýný kararlaþtýrmýþlardýr. 1957tarihinde AKÇT üyesi 6 ülkenin Roma Anlaþmasý’ný imzalamasý ile AET kurulmuþtur.EURATOM da bu anlaþma ile kurulmuþtur.361 TÜRE, Fatih, Birleþik Avrupa Düþüncesi ve Avrupa Birliði, “Avrupa Birliði Sürecinde Türkiye”, (Ed: UZUN, Turgay, ÖZN,Serap), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2004, s.57

Modern Kent Yönetimi - I 371AET, AKÇT ve EURATOM asli organlarý, 1 Temmuz 1967 tarihli “FüzyonAnlaþmasý” ile birleþtirilmiþ ve bu üç topluluk, bu tarihten itibaren “AvrupaTopluluklarý” olarak anýlmaya baþlanmýþtýr. 3621985 yýlýnda Lüksembourg Konseyi’nde “Avrupa Tek Senedi” imzalanmýþtýr.Nihayet, 7 Þubat 1992’de Maastricht’te imzalanan anlaþma ile AvrupaBirliði kurulmuþtur. 1996 yýlýnda Amsterdam Antlaþmasý ve 2000 yýlýndaNice Antlaþmasý ile AB kurucu antlaþmalarýnda ve üyelerinde deðiþikliklersöz konusu olmuþtur.AB süreci 6 üye ile baþlamýþ, 1973 yýlýnda Ýngiltere, Ýrlanda ve Danimarka’nýnkatýlýmý ile sayýsý 9’a çýkmýþtýr. 1981 yýlýnda Yunanistan, 1986 yýlýndaÝspanya ve Portekiz üye olarak kabul edilmiþtir. 1995 yýlýnda Avusturya,Ýsveç ve Finlandiya’nýn da katýlýmý ile üye sayýsý 15’e çýkmýþtýr. 2004 yýlý i-se Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Litvanya,Estonya, Malta ve Kýbrýs da üyeler arasýna girmiþtir.AB’nin Temel KurullarýBirliði yöneten kurumlar þunlardýr:* Demokratik yollarla seçilen Parlamento,* Üye devletleri temsil eden ve bakanlardan oluþan Konsey,* Avrupa Devlet ve Hükümet Baþkanlarý Doruðu,* Antlaþmalarýn koruyucusu olan Komisyon,* Topluluk hukukuna uyulmasýný saðlayan Adalet Divaný,* Birliðin mali yönetimini izleyen Sayýþtay,* Birliðin dengeli geliþimine katkýda bulunan projelerin finansmanýnýkolaylaþtýrmak amacýyla kurulmuþ olan bir Avrupa Yatýrým Bankasý bulunmaktadýr.363Ayrýca ekonomik, sosyal ve bölgesel çýkar gruplarýný temsil eden çeþitlidanýþma kurullarý vardýr. Bu komitelerden birisi de Bölgeler Komitesi’dir.Bölgeler Komitesi; Avrupa Birliði Antlaþmasý’yla kurulmuþtur. Yerel ve362 TÜRE, Fatih, a.g.e., s.59363 http://www.deltur.cec.eu.int/ab-kurum.html

372 Modern Kent Yönetimi - Ibölgesel mercileri temsil eden 222 asil, ve 222 yedek üyesi vardýr. Asil veyedek üyelerin görev süreleri dört yýldýr. Komite çalýþmalarýný Lüksembourg’dayapar. Ýlk toplantýsýný 9-10 Mart 1994 tarihinde yapmýþtýr.Avrupa Birliði Antlaþmasý Konsey ve Komisyon’un bölgesel çýkarlarýnsöz konusu olduðu eðitim, gençlik, kültür, toplum saðlýðý, ekonomik ve toplumsalbütünleþme ve Avrupa çapýnda ulaþým, telekomünikasyon, enerji aðlarýgibi konularda Bölgeler Komitesi’nin görüþüne baþvurmalarýný hükmebaðlamýþtýr. Bölgeler Komitesi bunun dýþýnda re’sen de görüþ bildirebilir.Bölgeler Komitesi’nin faaliyetleri yýlda beþ kez düzenlenen genel kurultoplantýlarý dýþýnda sekiz komisyon ve dört alt komisyon tarafýndan yürütülür.Komite’ye baðlý bir özel komisyon Avrupa Birliði’nde kurumsal reformkonusunda bir rapor hazýrlamaktadýr.AB ve Kamu YönetimiAvrupa Birliði kurucu ülkelerinin kamu yapýlarý önemli oranda benzerliklergösterdiði için, ortak bir kamu yönetim modeli oluþturulmasý yönündeönceleri bir çaba sarf edilmemiþtir. Ortak bir model oluþturulmasý yerine, kamukurumlarýnda uygulanmasý gereken temel prensipler oluþturulmasý tercihedilmiþtir.Avrupa Birliði üyesi ülkelerin idari yapýlanmalarý incelendiðinde Fransagibi merkeziyetçi yapýlarýn yaný sýra Almanya gibi federatif yapýlarýn hakimolduðu ülkelerin de var olduklarý görülmektedir. Dolayýsýyla, Avrupa Birliði’ndeortak bir kamu yapýlanma modeli bulunmamaktadýr. Hatta AvrupaBirliði üyesi ülkeler genelde yerelleþmenin önemi ve gereðini kabul etmiþlersede yerelleþme uygulamalarý da farklýlýklar göstermektedir. Ýspanya,Fransa, Almanya gibi ülkelerde bölgesel yönetimler yerel anlamda öne çýkarken,Danimarka, Finlandiya, Portekiz gibi ülkelerde ise yerel idareler öneçýkmaktadýr.Avrupa Birliði organlarý (Parlamento, Bakanlar Konseyi, Komisyon, A-dalet Divaný) ulusal kurumlarýn yerine geçen kurumlar deðildir. Brüksel’demerkezsi bir örgüte sahip olmasýna raðmen Avrupa Birliði’nin üye ülkelerdeuzantýlarý/birimleri yoktur. Yasa, düzenlemelerin uygulanabilmesi üye ülkelerinyönetim yapýlarýna baðýmlýdýr. Üye ülkelerin kamu yönetimleri ise ulusaldevletlerin sorumluluk alaný içindedir. 364364 KÖSECÝK, Muhammed, Avrupa Birliði Entegrasyonu ve Ulusal Kamu Yönetimleri, ed:ACAR, Muhittin, ÖZGÜR; Hüseyin,Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2004, c.2, s.6

Modern Kent Yönetimi - I 373Her ne kadar Avrupa Birliði, üye ülkelerde ortak bir kamu yönetim modeliönermiyor ise de, kamu yönetimlerinin yönetim ve iþ yapma biçimleri i-le ilgili kimi kriterler belirlemiþ ve üyelerden bunlara uymalarýný istemiþtir.Yerele yetki devri, iyi yönetiþim ilkelerine uyulmasý, ombudsmanlýk benzerikurumun tesisi bu düzenlemelerim baþlýcalarýdýr.AB’nin kamu yönetimi için öngördüðü ilkeleri barýndýran düzenlemelersadece üye ülkeler için deðil, aday ülkeler için de söz konusudur. Ülkelerinidari kapasitelerinin geliþtirilmesi, adaylýk sürecinde üzerinde en fazla durulankonular arasýnda yer almaktadýr. Amaç, üye olacak ülkelerin AB müktesebatýnýuygulayabilecek idari mekanizmalarýný oluþturmalarýdýr. Ýdari kapasite,kamu yönetimlerinin yapý (örgüt), personel ve iþleyiþ açýsýndan AB’yeuyumlarý konusunda bir çerçeve oluþturmaktadýr. 365Haziran 1993’teki Kopenhag Zirvesi’nde aday ülkelerin tam üyeliklerinin,gerekli ekonomik ve siyasi kriterleri yerine getirerek üyelik yükümlülükleriniüstlenebilecekleri duruma geldiklerinde gerçekleþeceði karara baðlanmýþ;bu þekilde ekonomik ve siyasi kriterler yaný sýra tam üyeliðin yükümlülükleriniüstlenebilme yeteneði, yani yönetsel kapasite de bir kriter olarak öngörülmüþtür.Haziran 1995’teki Madrid Zirvesi’nde de bu son kritere açýklýkgetirilerek, AB müktesebatýnýn uygun yönetsel yapýlar aracýlýðý ile etkili birþekilde uygulanmasýnýn saðlanmasýna verilen önem vurgulanmýþtýr. 366Dolayýsýyla, Avrupa Birliði’ne tam üye olma çabalarýný sürdüren ülkemizde,uyum yasalarýnýn yaný sýra, idari kapasitenin geliþtirilmesi ve idariyapýlanmanýn iþleyiþinde AB kriterlerine uyulabilmesi için kamu reformu çabalarýnahýz verilmiþtir. Bu kapsamda çýkarýlan Belediye Kanunu ile BüyükþehirBelediye Kanunu’nun yaný sýra hesap verilebilirlik ile ilgili yasal düzenlemeve tasarý halindeki Kamu Yönetimi Temel Ýlkeleri ve Yeniden YapýlandýrýlmasýHakkýndaki Kanun’da belirtilen þeffaflýk, katýlýmcýlýk, denetimve ombudsmanlýk müessesesi de AB normlarýna uyma çalýþmalarýdýr.AB ve Yerel YönetimlerYerelleþme, Avrupa Birliði’nin temel politikalarýndan birisidir. Bununlabirlikte Avrupa Birliði’nde tek bir yerel yönetim sistemi yoktur. AB, yerel365 ÖMÜRGÖNÜLÞEN, Uður, ÖKTEM, M. Kemal, Türkiye’nin Avrupa Birliði’ne Yönetsel Uyumu: Yönetsel Sorun Alanlarý,Uyum Kriterleri ve Uyum Çabalarý, ed:ACAR, Muhittin, ÖZGÜR; Hüseyin, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým,Ankara 2004, c.2, s.35366 ÖMÜRGÖNÜLÞEN, Uður, ÖKTEM, M. Kemal, a.g.e., s.35

374 Modern Kent Yönetimi - Iyönetimlerin örgütlenme tarzý ve görev ayrýmý gibi yerel yönetim sistemineiliþkin konularda üye ülkelere herhangi bir yaptýrýmda bulunmaz; bu nedenleüye ülkelerin yerel yönetim sistemlerinde farklýlýklar bulunmaktadýr. 367 AvrupaBirliði Temel Haklar Bildirgesi’nde de þu ifade yer almaktadýr: “Birlik,Avrupa halklarýnýn kültürleri ve geleneklerinin çeþitliliði yaný sýra üye devletlerinulusal kimlikleri ve bunlarýn ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerdekikendi kamu makamlarýnýn düzenlenmesine saygý gösterir.” 368Her ne kadar Avrupa Birliði üye ülkeler için yerinden yönetimi veya yetkiaktarýmýný açýkça destekleyen bir siyasete sahip deðilse de 369 , üyeler arasýndaekonomik, siyasi ve sosyal entegrasyon öngördüðü için dolaylý da olsaüye ülkelerin idari yapýsýný etkilemektedir. Buna mukabil, aday Türkiye’ninadaylýk süreci ile ilgili 31 müzakere baþlýðýndan biri olan bölgesel politikalarve yapýsal araçlarýn koordinasyonu baþlýðý çerçevesinde konu incelendiðindeyönetimsel açýdan yerel ve/veya bölgesel düzeyde belli bir idari yapýlanmayaiþaret eden düzenlemenin bulunmadýðý görülmektedir. 370 Her ne kadarÝstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý (NUTS) söz konusu ise de,bölgesel politikalar bölümünde açýklanacaðý gibi bu bölümlendirme idari yapýlanmadanziyade icraatla ilgi bir çalýþmadýr.Avrupa Birliði’nde yukarýda belirtildiði gibi net bir yerel yönetim politikasýsöz konusu deðilse de, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve bu yönetimlerinbirlik içinde söz sahibi olabilmesi için çeþitli çalýþmalar ve giriþimlerolmuþtur. Bu kapsamda Bölgeler Komitesi oluþturulmuþtur.Avrupa Birliði’nin yerel yönetimlerle ilgili bir model dayatmasý olmamasýnaraðmen, çok zaman Avrupa Konseyi’nin hazýrladýðý ve üye ülkelerin(Türkiye de dahil) imzaladýðý “Yerel Yönetimler Özerklik Þartý” çok zamanbir Avrupa Birliði mevzuatý olarak deðerlendirilmektedir. Oysa, Avrupa Konseyiile Avrupa Birliði tamamen farklý yapýlanmalardýr.Türkiye’nin AB adaylýðý sürecinde gündeme gelen kurumlar, isim benzerliklerinedeniyle bazý kavram karmaþalarýna neden olmaktadýr. AvrupaKonseyi ile AB Konseyi’nin ayný kurum olduðunun sanýlmasý da bunlardanbiridir. Halbuki bu iki kurum birbirinden ayrý ve çok farklý niteliktedir.367 http://www.avrupaufuklari.org368 Avrupa Birliði Temel Haklar Bildirgesi, http://www.belgenet.com369 GÖYMEN, Korel, Türkiye’de Bölge Kavramý ve Politikalarýn Geliþimi, Avrupa Birliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim,Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul 2003, s.33370 NUMANOÐLU, Nurþen, Avrupa Birliði’nin Bölgesel Yönetiþime Ýliþkin Türkiye’den Beklentileri ve Ulusal Program, AvrupaBirliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim, Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul 2003, s. 79

Modern Kent Yönetimi - I 375Avrupa Konseyi, Ýkinci Dünya Savaþý sonrasý Avrupasýnda 1949 yýlýndakurulmuþ olan hükümetlerarasý bir örgüttür. Merkezi Strasbourg’ta bulunanAvrupa Konseyi’nin halen aralarýnda Türkiye’nin de bulunduðu, 45 üyesimevcuttur. Örgütün amaçlarý, insan haklarýný ve hukuk devleti ilkesini korumak,çoðulcu demokrasiyi saðlamak, Avrupa kültürel kimliði ve çeþitliliðinigeliþtirmek, Avrupa toplumlarýnýn karþýlaþtýðý sorunlara (azýnlýklara karþý ayrýmcýlýk,çevre, vb.) çözüm üretmek ve üye ülkelerdeki siyasi, hukuki ve a-nayasal reformlarýn desteklenmesi suretiyle Avrupa’da istikrarlý bir demokrasiortamýný saðlamak olarak belirlenmiþtir.AB Konseyi ise, Avrupa Birliði üyesi devletlerin hükümetlerinin temsilcilerindenoluþan AB’nin karar organýdýr. Buna göre Konsey, her üye devletingündemdeki konularda (örneðin dýþiþlerinden, ekonomiden. maliyeden,tarýmdan, araþtýrmadan, teknolojiden vb ) siyasi sorumluluk taþýyan ilgili bakanlarýnýnkatýlýmýyla oluþur. Konsey’in baþlýca görevi ise üye devletleringenel ekonomik politikalarýnýn eþgüdümünü saðlamak ile Anlaþma’da öngörülenamaçlarý gerçekleþtirme yönünde kararlar vermektir. 371Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Þartý, her ne kadar Avrupa Birliðimevzuatý deðil ise de, Avrupa Birliði üyesi ülkeler ayný zamanda AvrupaKonseyi’nin de üyesi olduklarý için bu þartýn gerektirdiði yapýlanmalarý yerinegetirmektedirler.Avrupa Birliði müktesebatý içinde iyi yönetiþim, halk denetçisi, yerindenlik(subsidiarity) ilkesi yer almaktadýr. Bundan sonraki bölümlerde bölgeselpolitika, iyi yönetiþim, yerindenlik ve halk denetçisi kavramlarý açýklanacaktýr.Avrupa Birliði ve Bölgeler KomitesiBölgeler Komitesi, AB üyesi ülkeler yerel ve bölgesel yönetimlerinin, ABkarar sürecine katýlým taleplerini karþýlama amacýyla 1993 yýlýnda yürürlüðegiren Maastricht Antlaþmasý ile danýþma organý olarak kurulmuþ, 1999 tarihliAmsterdam Antlaþmasý ile konumu ve danýþma alanlarý geniþletilmiþtir.Antlaþma hükümlerine göre; Komite’nin ilgi alanlarýna giren konularda,AB karar organlarý; Konsey, Komisyon ve Parlamento yasama süreci içindeBölgeler Komitesi’nin görüþünü almaktadýr. Bölgesel çýkarlarýn söz konusuolduðu eðitim, gençlik, kültür, toplum saðlýðý, ekonomik ve sosyal bütünleþ-371 USAL, Zeynep, Avrupa Birliði ve Türkiye-AB Ýliþkileri Hakkýnda Doðru Bilinen Yanlýþlar

376 Modern Kent Yönetimi - Ime ve Avrupa çapýnda ulaþým, telekomünikasyon, enerji aðlarý gibi konulardaBölgeler Komitesi’nin görüþüne baþvurulmasý zorunludur. 372 Ayrýca Komitegerekli gördüðü hallerde kendiliðinden de görüþ bildirmektedir. BölgelerKomitesi, bu adý taþýmasýna karþýn, yerel yönetim temsilcilerini de bünyesindebulundurmakta, ele aldýðý konularý yerel ve bölgesel olarak deðerlendirmektedir.Komite bu konumu ve sorumluluklarý nedeniyle, Avrupa Birliði’ninpolitika oluþturma ve yasama çalýþmalarýný izlemekte ve görüþ bildirmektedir.Bölgeler Komitesi üye ülkeler tarafýndan Konsey’e bildirilen 222 üyedenoluþmaktadýr. Bölgeler Komitesi tamamen baðýmsýz bir örgüt olarak çalýþmakta,kendi yönetimini kendisi belirlemektedir. 373AB’de tek bir yerel yönetim sistemi olmamasýna raðmen, AB genelindeyerel yönetimlere özgü ortak özelliklerden bahsetmek mümkündür. Örneðin,belediye baþkanlarýyla ayný seçimlerde seçilen belediye meclisleri, sistemintemelini oluþturur. Belediye baþkanlarý, belediye meclisine hesap verir konumdadýr.Ayrýca, merkezi hükümetlerle yerel yönetimler arasýnda belirlenmiþ biralt-üst iliþkisi yoktur. Yerel yönetimler merkezi hükümetlerin belediyeleriilgilendirebilecek konularda alacaðý kararlara aktif bir aktör olarak katýlýrlar.374 Bölgeler Komitesi, üye ülkelerin yerel idarecilerinden oluþmakta ise de,bu üyelerin seçilmesi konusunda bir kriter yoktur. Üye ülkeler tarafýndan,yerel ve bölgesel yönetimlerin yapýlarýna göre belediye baþkanlarý, bölgeselyönetimlerin meclis baþkanlarý veya temsilcileri, illerin veya ilçelerin temsilcileriile eyalet baþkanlarý arasýndan seçilir. Birçok ülkede ulusal hükümetler,komiteye seçilen üyelerin asýl belirleyicisidir. Örneðin, Birleþik Krallýktave Fransa’da komiteye gidecek üyeleri hükümet seçer. Bölgesel yönetimleringüçlü olduðu Belçika, Ýspanya, Almanya ve Avusturya gibi federal yada güçlü bölgesel yönetimlerin olduðu ülkelerde hükümetler seçim sürecindeetkili rol oynamaz, genellikle yerel veya bölgesel yönetimler tarafýndanbelirlenen adaylarý hükümetler onaylar. Fakat, temsilcilerin seçilmesi konusundaNice Anlaþmasý ile bir þart getirilmiþtir. Bu þarta göre, Bölgeler Komitesi’negönderilecek üyelerin seçilmiþ olmasý ya da seçimle belirlenmiþ bir372 ARI Hareketi, Deðiþim ve Geliþim Sürecinde Avrupa Birliði ve Türkiye, Aralýk 2003, s.52373 http://www.yereldergi.com.tr374 http://www.deltur.cec.eu.int/belediyeler.html

Modern Kent Yönetimi - I 377meclise karþý siyasi açýdan sorumlu olmasý kuralý getirilmiþtir. 375Ülkemiz açýsýndan durum incelendiðinde, Bölgeler Komitesi’ne gönderilecektemsilcilerin belirlenmesi ile ilgili bu kritere göre valilerin temsilci o-larak seçilebilmeleri tartýþma konusudur. Çünkü, valiler merkezi idare tarafýndanatanmýþ kiþilerdir. Her ne kadar seçilmiþ olan Ýl Genel Meclisi’ne karþýyükümlülükleri söz konusu ise de bu yükümlülüðün “siyasi açýdan sorumlu”olmayý kapsadýðý tartýþmalýdýr.AB Politikalarýnda YerindenlikAB politikalarýnda, yerindenlik ilkesi kabul edilmiþtir. AB’nin benimsediði“yerindenlik” ilkesi (subsidiarity) yerel yönetimlerin yetkilerinin büyükölçüde geniþlemesine yol açmýþtýr. Yerindenlik, kamu projelerinin, ölçeklerineve yapýlarýna göre, onlara en uygun yerel veya merkezi otorite tarafýndantasarlanýp, uygulanmasý demektir. Bu ilke, bir hizmetin prensip itibarý ile vatandaþaen yakýn idari birim tarafýndan yerine getirilmesini, sadece ve sadecebu birim tarafýndan ya hiç ya da yeterince etkin bir biçimde yerine getirilemeyenhizmetlerin bir üst birim tarafýndan üstlenilmesini gerektirir. 376Ayný þekilde, “katýlýmcýlýk/ortaklýk prensibi” de AB fonlarýnýn, yararlanacakkiþilere mümkün olan en yakýn yönetim birimince programlanmasý veuygulanmasýný öngörür. Bu çerçevede, AB’de belediyeler geleneksel hizmetleryanýnda eðitim, kültür sanat ve sporun geliþtirilmesi konusunda daha geniþyetkilere sahiptir. Sosyal refahý saðlamaya yönelik merkezi yaklaþýmlaryerel yönetimlere devredilmiþtir. Örneðin iþsizlikle mücadele ve ekonominincanlandýrýlmasý ile ilgili yetkiler belediyelere aittir. 377Yerellik ilkesi ilk kez 1951’de imzalanan Avrupa Kömür ve Çelik TopluluðuAntlaþmasý’nýn 95. maddesinde, daha sonra Roma Antlaþmasý’nýn235. maddesinde yer almýþtýr. Bu ile Maastricht Antlaþmasý’nýn 3/b maddesindeþöyle tanýmlanmýþtýr: “Salt kendi yetkisi altýnda bulunmayan alanlarda,hizmete halka yakýnlýk ilkesi uyarýnca Topluluk, ancak tasarlanan hedeflerancak üye devletler tarafýndan yeterli biçimde gerçekleþtirilemeyecekse vedolayýsýyla tasarlanan eylemin boyutlarý ve sonuçlarý itibariyle Topluluk düzeyindedaha iyi gerçekleþtirilebilecekse müdahalede bulunur. Topluluðun375 KÖSECÝK, Muhammed, Avrupa Birliði’nin Bütünleþmesi Sürecinde Yerel Yönetimler, ed: PARLAK, Bekir, ÖZGÜR, Hüseyin,Türkiye’de Yerel Yönetimler, Alfa Basým Yayým, Ýstanbul 2002, s.5-6376 KOÇDEMÝR, Kadir, Hizmette Vatandaþa Yakýnlýk Ýlkesi ve Sosyal Hizmetler, Türk Ýdare Dergisi, Mart 2002, s:3377 http://www.deltur.cec.eu.int/belediyeler.html

378 Modern Kent Yönetimi - Ieylemi, bu antlaþmanýn hedeflere ulaþmasý için gerekli düzeyi aþamaz.”Yerellik ilkesinin uygulanmasý ile ilgili olarak Avrupa Parlamentosu, 1994’tetoplanan Yerel Yönetimler Konferansý sonuç bildirgesinde, yerellik ilkesinin yenidentasarlanmasýný, yerel ve bölgesel yönetimlerden açýkça söz edilmesini, AvrupaBirliði’nin yerellik ilkesine aykýrý davranmasý durumunda yerel ve bölgesel yönetimlerinAvrupa Adalet Divaný’na baþvuru hakkýnýn saðlanmasýný önermiþtir. 378Yerellik ilkesi, Avrupa Konseyi tarafýndan hazýrlanan ve ülkemizde dahilüye devletler tarafýndan imzalanan Yerel Yönetimler Özerklik Þartý’nýn4/3 maddesinde belirtilmiþtir. Buna göre, “Kamu sorumluluðu, tercihen vatandaþlaraen yakýn idarelerce kullanýlýr. Sorumluluðun bir baþka otoriteyeverilmesine görevin niteliði, verimlilik ve ekonomisinin gerekleri dikkate a-lýnarak karar verilmelidir.”Her ne kadar Avrupa Konseyi, Avrupa Birliði’nin bir organý deðilse de, öncekibölümlerde belirtildiði gibi, Avrupa Konseyi’nin ilk kurucularý arasýnda yer a-lan altý ülke, AB’yi kurmuþtur. Avrupa Konseyi’nin resmi simgesi olan çividi maviüzerine halkalanmýþ 12 adet sarý yýldýzlý bayrak ayný zamanda AB’nin benimsediðive kullandýðý simgedir. 379 Dolayýsýyla AB ile Konsey arasýnda sýký birlik vardýrve Konsey’in kararlarý AB’nin de kararý gibi uygulamada önem arz etmektedir.AB Politikalarýnda YönetiþimAB politikalarýnda önemli konulardan birisi de iyi yönetiþimdir. AvrupaBirliði’nin 2001 yýlýnýn Temmuz ayýnda kabul ettiði Ýyi Yönetiþim Beyaz Kitabý’nagöre, hem Birlik düzeyinde hem de AB’ye üye devletlerin ulusal veyerel siyasal yönetimlerinde geçerli olacak olan temel ölçütler iyi yönetiþimilkeleriyle örtüþmek zorunluluðundadýr. Nitekim, 2002 yýlýndan itibaren kalemealýnan hükümetlerin programlarýnda da yönetiþim ilkelerine uygun olarakhükümet etme vurgusu yer almaya baþlamýþtýr. 380 Yönetiþim kitapta ayrýbir bölüm olarak ele alýndýðýndan burada ayrýntýya girilmemiþtir.AB Politikalarýnda Halk DenetçisiOmbudsman, arabulucu, hakem anlamýna gelmekte ve vatandaþ ile dev-378 KÖSECÝK, Muhammed, a.g.e., s.11-13379 ATAÇ, Fethi, Avrupa Konseyi ve Mahalli Ýdareler, Türk Ýdare Dergisi, Eylül 1989, s:7380 KALAYCIOÐLU, Ersin, Ýstanbul’da Ýyi Yönetiþim: Bir Model Tasarýmý, Belediyelerin Yerel Kalkýnmada Rolü, Pendik BelediyesiYayýnlarý, Ýstanbul 2004

Modern Kent Yönetimi - I 379let kurumlarý arasýnda arabuluculuk, hakemlik yapan kiþi anlamýnda kullanýlmaktadýr.Günümüzde 90’a yakýn ülkede çeþitli þekillerde ombudsman sistemikullanýlmaktadýr. Ombudsmanlarýn bir kýsmý uluslararasý, bir kýsmý ulusalve bir kýsmý yerel düzeyde çalýþmaktadýr.Ombudsmanýn yargý ve idare üzerinde denetim yetkisi bulunmayýp (Ýsviçrehariç), sadece araþtýrma yapabilir. Buna karþýlýk, hukuka aykýrýlýk, adaletsizlik,haksýzlýklara karþý çözüm önerme, taraflar arasýnda arabuluculukyapma yetkisine sahiptir. Ombudsman, þikayet sahibinin þikayetini dinler,konuyu araþtýrýr, þikayet edilen idare ile görüþür, taraflara çözüm önerilerisunar ve takip edecekleri yollarý açýklar.Avrupa Birliði Temel Haklar Þartý’nýn 43. maddesine göre; “Birliðin hervatandaþý ve bir üye devlette ikamet eden veya kayýtlý iþ merkezine sahip hergerçek ya da tüzel kiþi, yargý iþlevini yerine getiren Ýlk Derece Mahkemesi i-le Adalet Divaný hariç olmak üzere, Topluluðun kurum ve kuruluþlarýnýn faaliyetlerindekiidari aksaklýklarý Birlik Ombudsmaný’na bildirme hakkýna sahiptir.”381Avrupa Ombudsmanlýk Kurumu, Avrupa Birliði vatandaþlarý veya üyedevletlerde yaþayan diðer vatandaþlar ile birlik bünyesindeki kurumlar arasýndaortaya çýkabilecek sorunlarýn çözümü için ortak bir platform yaratmakamacýyla oluþturulmuþ bir yapýdýr. Topluluk bünyesindeki kurumlarýn yönetimlerindekiþiler üzerinde bir aksama veya yanlýþlýk olmasý halinde, ombudsmanaþikayet mektubu ile baþvurulmaktadýr. 382Ombudsmanlýk Kurumu’nun hayata geçirilmesi; Avrupa Birliði’ne uyumsüreci içinde de önemli bir aþama olarak görülmektedir. Avrupa Birliði’ne ü-ye ülkeler içinde sadece Ýtalya’da ulusal ombudsman bulunmamakta; ancakbu ülkede de “Difensero Civico” adýyla bölgesel (regional) düzeyde ombudsmanbulunmaktadýr. Avrupa Birliði, Maastricht Anlaþmasý kapsamýnda ABbürokrasisi tarafýndan yapýlabilecek yanlýþ uygulamalara karþý vatandaþlarýnhaklarýný koruyacak bir ombudsman kurumunu kanunlaþtýrmýþtýr. 383 OmbudsmanýAvrupa Birliði Müktesebatý’na dahil etmiþ, üye olacak ülkelerin de bukuruma geçmelerini zorunlu tutmuþtur. 2003/1615 sayýlý ParlamenterlerMeclisi Tavsiye Kararý’nda Ombudsman Kurumu’nun nasýl kurulmasý gerektiðikonusu ayrýntýlý olarak düzenlenmiþtir. 384381 Avrupa Birliði Temel Haklar Þartý, http://ekutup.dpt.gov.tr382 ARI Hareketi, Deðiþim ve Geliþim Sürecinde Avrupa Birliði ve Türkiye, Aralýk 2003, s.52383 Ombudsman Kurumu Kurulmasýna Dair Anayasa Deðiþikliði Taslaðý, http://www.tesev.org.tr /384 ÞAHÝN, Ramazan, Ombudsman, Kamu Denetçiliði Avrupa Birliði, www.icisleri.gov.tr

380 Modern Kent Yönetimi - IÜlkemizde ombudsmanlýk kurulmasý, Avrupa Birliði sürecinde üzerindedurulan konular arasýnda yer almaktadýr. Adalet Bakanlýðý ile Avrupa BirliðiGenel Müdürlüðü tarafýndan bu konuda ortak çalýþma yürütülmektedir.Ombudsman Sisteminin Kurulmasýna Destek Projesi385Projeyi Avrupa Birliði Genel Müdürlüðü hazýrlamakla beraber projeninuygulanmasý ombudsman sisteminin kurulmasýndan sonra Ombudsman Kurumu’nunkendisi tarafýndan yürütülecektir.Projenin amacý; Türkiye’deki ilgili kamu otoritelerinin uygulama kapasitesininarttýrýlmasýdýr.Ýki yýllýk uygulama süresi olan projede, Ombudsman sisteminin kurulmasýndauluslararasý standartlar gözetilerek gerekli teknik alt yapýnýn hazýrlanmasýamaçlanmaktadýr.Proje ile, ulusal programda hedeflendiði üzere, ombudsman sistemininkurumsal yapýsý güçlendirilecek, görevlilere yoðun eðitim verilecek, izlememekanizmalarý geliþtirilecek, ilgili kurumlar arasýnda bir koordinasyon mekanizmasýgeliþtirilecek, ombudsman ile ilgili politika belirlenecek ve kamubilinci arttýrýlacaktýr.Avrupa Birliði’nin ilk plânda 1.170.000 € malî katký yapmayý plânladýðýprojenin, 2005 yýlý Temmuz ayýnda uygulanmasýna baþlanmasý beklenmektedir.TBMM tarafýndan kabul edilen ve Cumhurbaþkaný’na onaya gönderilen,fakat Cumhurbaþkaný’nýn iade ettiði 5227 sayýlý Kamu Yönetimi Temel Ýlkelerive Kontrol Kanunu, kamu kurumlarýnda yeni bir denetim mekanizmasýoluþturmuþtur. Halk denetçisi adý verilen bu mekanizma, dünyada Ombudsmanlýkolarak bilinmektedir. Cumhurbaþkaný’nca iade edildiði için yürürlüðegiremeyen Yasa’nýn 42. maddesine göre;“Her ilde, mahallî idareler ve bunlara baðlý kuruluþlar ile bu idareler tarafýndankurulan birlik ve iþletmelerin, kurum dýþý gerçek ve tüzel kiþilerleilgili iþlem ve eylemlerinden kaynaklanan anlaþmazlýklarýn çözümüne yardýmcýolmak üzere bir halk denetçisi seçilir.Halk denetçisi, 657 sayýlý Devlet Memurlarý Kanunu’nun 48’inci maddesinin(A) fýkrasýnýn l, 4, 5, 6 ve 7’nci bentlerinde belirtilen þartlarý taþýyan;385 http://www.abgm.adalet.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 381en az dört yýllýk yüksek öðretim kurumlarýndan mezun ve en az on yýl meslekîtecrübe sahibi, toplumda saygýnlýðý bulunan kiþiler arasýndan beþ yýl süreile görev yapmak üzere il genel meclisinin üçte iki çoðunluðunun kararý i-le seçilir. Ýlk iki turda üçte iki çoðunluk saðlanamazsa, üçüncü turda salt çoðunlukaranýr. Bu turda salt çoðunluk saðlanamadýðý takdirde, üçüncü turdaen çok oy alan iki aday arasýnda dördüncü tur oylama yapýlýr ve dördüncüturda en çok oy almýþ bulunan aday seçilir. Halk denetçiliðine kiþiler kendileriaday olabileceði gibi, il genel meclisi üyelerinin beþte biri tarafýndan daaday gösterilebilir.Halk denetçisi seçildikten sonra varsa siyasî partisiyle iliþiði kesilmiþsayýlýr.Halk denetçisi, görevinin devamý süresince iþlerini tam bir dikkat, dürüstlükve tarafsýzlýk ile yürüteceðine, kanun hükümlerine aykýrý hareket etmeyeceðinedair il genel meclisi önünde yemin ederek görevine baþlar.Halk denetçisi, görevini engelleyen fizikî ve psikolojik bir rahatsýzlýðý,görevi gereði edindiði kiþisel bilgi ve sýrlarý açýklamasý, halk denetçisi olmaþartlarýný taþýmadýðýnýn anlaþýlmasý veya sonradan kaybetmesi sebepleriyle ilgenel meclisinin salt çoðunluðunun kararý ve valinin mütalaasý üzerine Danýþtaykararý ile görevinden alýnabilir. Bu þekilde boþalan halk denetçiliðine,kalan süreyi tamamlamak üzere yenisi seçilir.Halk denetçisi, görevinin devamý süresince, herhangi bir kamu kuruluþundaveya özel kuruluþta ücretli bir iþte çalýþamaz. Kamu görevlileri arasýndanseçilen halk denetçisi, bu süre için kurumundan aylýksýz izinli sayýlýr. Ý-zinli olduklarý sürece memuriyetleri ile ilgili özlük haklarý devam ettiði gibi,bu süreler terfi ve emekliliklerinde hesaba katýlýr, terfileri baþkaca bir iþlemegerek kalmadan süresinde yapýlýr. Bu þekilde seçilen halk denetçilerinin kadrolarýve tâbi olduðu sosyal güvenlik kurumu ile iliþkileri devam eder, ancakbunlarýn ve diðer halk denetçilerinin daha önce tâbi olduklarý sosyal güvenlikkurumlarýna ödenmesi gereken primleri kendileri tarafýndan yatýrýlýr.Halk denetçisinin bürosu ve iþ yükü ile orantýlý sayýda personel il özel i-daresi tarafýndan saðlanýr. Halk denetçisine, il nüfusu 500.000’e kadar olan illerde50.000; 500.001-1.000.000 olan illerde 60.000; 1.000.001-2.000.000 o-lan illerde 70.000 ve 2.000.001’den fazla olan illerde 80.000 gösterge rakamýnýndevlet memurlarý için belirlenen aylýk katsayý ile çarpýmý sonucu bulunacakmiktarda aylýk brüt ödenek verilir. Halk denetçisi gördüðü hizmet nedeniyletalep sahiplerinden hiçbir þekilde ücret veya baþka bir karþýlýk alamaz.

382 Modern Kent Yönetimi - IHalk denetçisi, birinci fýkrada sayýlan kuruluþlarýn gerçek ve tüzel kiþileriilgilendiren iþlem ve eylemlerine karþý menfaati ihlâl edilenler tarafýndanyapýlacak baþvuru üzerine, gerekli bilgi ve belgeleri inceleyerek, gerektiðindetaraflarý dinleyerek, kýrkbeþ gün içinde kararýný verir. Kararý, ilgili idareyeve talep sahibine bildirir. Ýlgili idare halk denetçisinin verdiði karara karþýtutumunu en geç on gün içinde açýklar. Ýdare, halk denetçisinin tavsiyesiniuygun bulmazsa görüþünü gerekçelendirmek zorundadýr. Halk denetçisininraporlarý Bilgi Edinme Kanunu’nun çizdiði yasal çerçeve dahilinde kamuoyunaaçýktýr.Ýlgili kurum ve kuruluþlar, halk denetçisi tarafýndan istenen bilgi ve belgelerile sorularýn cevaplarýný en geç bir hafta içinde vermek zorundadýr.Konusu açýk olmayan, somut iddia içermeyen, halk denetçisinin yetki a-lanýna girmeyen veya dava konusu yapýldýðý anlaþýlan baþvurular iþleme konulmaz.Halk denetçisi incelemesi sýrasýnda, teknik hususlarda bedeli il özelidare bütçesinden karþýlanmak suretiyle her türlü uzmandan yararlanabilir.Menfaati ihlâl edilen gerçek veya tüzel kiþiler, iþlem ve eylemden haberdarolduktan sonra veya yaptýklarý baþvuruya süresi içinde cevap verilmemesi üzerineotuz gün içerisinde halk denetçisine baþvurabilirler. Halk denetçisine baþvurusüresi, eylem ve iþlemin tekemmül tarihinden itibaren altý ayý geçemez.Dava açma süresi içinde halk denetçisine yapýlan baþvuru, dava açmasüresini durdurur. Halk denetçisinin tavsiye kararýnýn verilen süre içinde yerinegetirilmemesi veya baþvuru sahibini tatmin etmemesi halinde, karardabelirtilen sürenin bitiþ tarihinden itibaren, talep sahibinin dava açma süresiyeniden iþlemeye baþlar. Dava konusu edilmiþ veya üçüncü kiþilere dönükkarar ve iþlemler sebebiyle halk denetçisine baþvurulamaz. Halk denetçisinebaþvuru, idarî yargýya müracaat hakkýnýn önþartý deðildir.Halk denetçisi, incelemesi nedeniyle elde ettiði kiþilere ait bilgilerin gizliliðininkorunmasýndan sorumludur. Halk denetçisi tarafýndan alýnan tavsiyekararlarý arþivlenir. Halk denetçisi, her yýl ocak ayýnda, bir önceki yýlda verdiðitavsiye kararlarý ile ilgili genel deðerlendirme raporunu il genel meclisininbilgisine sunar.”Avrupa Birliði ve Yerel SeçimlerAvrupa Birliði Temel Haklar Bildirgesi’nin 40. maddesine göre; “Birliðinher vatandaþý, ikamet ettiði üye devlette, bu devletin vatandaþlarý ile ay-

Modern Kent Yönetimi - I 383ný koþullar altýnda yerel seçimlerde oy kullanma ve aday olma hakkýna sahiptir.”386Avrupa Topluluðu, Maastricht Antlaþmasý ile AB’ye dönüþtürüldü, birliðinhedefleri arasýna yenileri eklendi. Antlaþma kapsamýnda, “Birlik vatandaþlýðý”kavramý getirildi. Buna göre, “Birliðe üye ülke uyruðunda olan herkesbirlik vatandaþý” olacaktýr. Birlik vatandaþlarý, bu antlaþma ile saðlananhaklardan yararlanabilecektir. Her birlik vatandaþý üye ülkelerin topraklarýndaserbestçe “dolaþým” ve “ikamet” etme hakkýna sahip olacak ve Konsey;haklarýn uygulanmasýný kolaylaþtýrmak için kararlar alabilecektir. Üye ülkelerdeoturan her birlik vatandaþý, o ülke uyruðunda olmasa dahi, o ülke uyruðundabulunan kiþilerle ayný þartlarla, söz konusu üye ülkede belediye seçimlerindeve Avrupa Parlamentosu seçimlerinde “oy kullanma” ve “aday olma”hakkýna sahip olacaktýr. 387‘Avrupa vatandaþlýðý’ kavramý ile AB vatandaþlarýna tanýnan yerel seçimlerdeoy verme ve aday olma hakkýnýn kullanýlmasý, Konsey’in 1994’te yayýnladýðýyönetmelikle düzenlenmiþtir. Düzenlemeye göre, üye ülkeler, yerel yönetimbiriminin baþkanlýðý, yardýmcýlýðý veya yönetim organýnýn üyeliði görevlerini,gerektiði durumlarda ve uygun koþullarda sadece kendi vatandaþlarýnaait bir hak olarak sýnýrlayabilir. Yerel meclise seçilen AB vatandaþlarýnýnparlamento üyelerinin seçiminde oy kullanmasýna izin vermeyebilir; bir kiþininhem kendi ülkesinde hem de yaþamakta olduðu ülkede oy verme ve adayolmasýnýn önünde bir engel yoktur. Ancak, üye ülke kendi ülkesinde seçimlekazanýlan bir belediye görevinin, bir baþka üye ülkedeki benzer bir belediyegöreviyle uyumlu olmayacaðýna karar verebilir. AB vatandaþlarý, belediye seçimlerindeoy kullanmakta serbesttirler. Ancak oy kullanmanýn zorunlu olduðuülkelerde seçmen listesinde kayýtlý olanlar oy kullanmak zorundadýr.Üye ülkeler, belediye seçimlerinde aday olmak isteyen AB vatandaþlarýndan,kendi ülkelerindeki yetkili makamlardan alýnan bir belge ile kendi ülkelerindekibelediye seçimlerinde aday olma hakkýndan yoksun olmadýðýnýkanýtlamasýný isteyebilir. Oy verme yaþýndaki ulusal vatandaþlýða sahip olmayanAB vatandaþlarýnýn oranýnýn, üye ülkedeki toplam seçmen sayýsýnýn %20’sini geçmesi durumunda üye ülke, asgari ikamet süresi arayabilir. 388Türkiye’nin AB’ye tam üye olmasý durumunda, ülkemizdeki AB’nin di-386 Avrupa Birliði Temel Haklar Bildirgesi, www.belgenet.com387 AYDOÐAN, Metin, Avrupa Birliði Vatandaþlýðý, Yerleþme Hakký, Serbest Dolaþým ve Sonuçlarý, http://www.ab.kemalist.org388 KÖSECÝK, Muhammed, a.g.e., s.24-25

384 Modern Kent Yönetimi - Iðer üye ülkeleri vatandaþlarý da yerel seçimlerde oy kullanabileceklerdir. Bukiþilerin aday olup olmamalarý ise, ülkemizin tercih edeceði düzenlemeleregöre belli olacaktýr.Avrupa Birliði Bölgesel Politikalarý ve TürkiyeRoma Antlaþmasý’nýn giriþ bölümünde, üye ülkelerin ekonomik bütünleþmelerininbaþarýya ulaþmasý için bölgeler arasýndaki ekonomik geliþmefarklýlýklarýnýn giderilmesi gerektiði belirtilmiþtir. Avrupa Birliði, 1975 yýlýndabölgesel kalkýnma politikasýnýn temelini oluþturan Bölgesel KalkýnmaFonu’nu kurmuþtur. Aralýk 1991’de Maastricht Zirvesi’nde ekonomik ve siyasibirlik yönünde alýnan kararlar, Topluluk içinde birlik ve uyumun saðlanmasýbakýmýndan bölgesel kalkýnma politikasýnýn önemini daha da artýrmýþtýr.Tek Avrupa Senedi ile Roma Antlaþmasý’na 130D maddesi eklenmiþ vebu madde çerçevesinde AB’de bölgesel politikalar çerçevesinde kullanýlan;Avrupa Bölgesel Kalkýnma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Tarýmsal YönVerme ve Garanti Fonu adýnda üç fon belirlenmiþtir. 389Avrupa Birliði ile üyelik müzakeresine giren ülkelerin gerçekleþtirmekzorunda olduðu düzenlemelerden birisi de Alan Organizasyonu’dur. Aday ülkeyapýsal fonlarýnýn uygulanabilmesi için komisyonla bir NUTS (Nomenclatureof Territorial Units for Statistics-Ýstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý)sýnýflandýrmasý üzerinde anlaþma saðlanmýþ olmalýdýr.1998 yýlýndan beri AB müktesebatý içerisinde yer alan NUTS uygulamasýnagöre; her ülke belirli sayýda NUTS 1 bölgesine ayrýlmakta, her NUTS 1bölgesi kendi içinde NUTS 2 düzeylerine ve her NUTS 2 bölgesi de NUTS3 bölgelerine ayrýlmaktadýr.NUTS çalýþmalarýnda kurumsal bölümlemeye imkan verilmesi dikkatealýnmakta ve genel karaktere sahip bölgesel birimler tercih edilmektedir (madenbölgeleri, demiryolu trafiði bölgeleri, tarým bölgeleri, iþgücü piyasasýbölgeleri vb). NUTS kullaným alanlarý itibarýyla:* Topluluk bölgesi istatistiklerinin toplanmasý, geliþtirilmesi ve uyumlaþtýrýlmasý,* Bölgelerin sosyal ve ekonomik analizlerinin gerçekleþtirilmesi,* Topluluk bölgesel politikalarýnýn çerçevesinin oluþturulmasýnda temel389 DPT, Türkiye-Avrupa Birliði Ýliþkileri Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu, Ankara 2000

Modern Kent Yönetimi - I 385bir nitelik arz etmektedir.NUTS 2 üye ülkelerin bölgesel politikalarý uyguladýklarý seviye olmasýsebebiyle bölgesel-ulusal problemlerin analiz edilmesinde en elveriþli düzeyolarak ortaya çýkmaktadýr. Öte yandan NUTS 1 Topluluk düzeyindeki uygulamalarýn(gümrük birliði, ekonomik bütünleþme) takip edilmesi için veNUTS 3 de bölgesel tedbirlerin nerede uygulanmasý gerektiðini tam olarakdeðerlendirmek için uygun görülmektedir.Yapýsal fonlar kapsamýnda destek verilecek hedef bölgelerin tespit edilmesindeNUTS 2 ve NUTS 3 düzeyleri esas alýnmakta, ekonomik ve sosyaluyum raporlarý da NUTS 2 düzeyi esas alýnarak hazýrlanmaktadýr. 390AB’ye aday ülkelerin üye olduklarýnda, Yapýsal Fonlar’dan ve Uyum Fonu’ndanyararlanabilmesi için bazý asgari koþullarý yerine getirmeleri gerekmektedir.Özellikle idari mekanizmanýn modernizasyonu çerçevesinde ele a-lýnabilecek bu geliþmeler, ülkemiz açýsýndan sadece AB üyeliði perspektifiyledeðil ayný zamanda çaða uyum saðlayacak bir Türkiye yaratmak için dedikkatle izlenmeyi hak etmektedir. Bu konuda AB’nin öngördüðü zemin öncelikleaday ülkelerde;* Ulusal bütçeden ayrýlan payýn artýrýlmasý, uygun bütçe araçlarý geliþtirilmesi,kamu idaresinin güçlendirilmesi gibi önlemlerle bölgesel politikalaraönem verilmesi;* Kalkýnma planlamasýnda ve yapýsal projelerin finansmanýnýn gerçekleþmesindeulaþým, çevre, endüstri, tarým gibi farklý sektörlerden sorumlu bakanlýklarýnrollerini netleþtirmeye yarayacak bakanlýklar arasý iþbirliði içinuygun prosedürler bulunmasý;* Gerekli bütçe kaynaklarýndan ve teknik deneyimden çoðunlukla yoksunolan bölgesel ve yerel otoritelerin sürece dahil edilmesidir.Ayrýca bütçe konusunda da AB kaynaklarýnda nitel ve nicel iki önemlisoruna deðinilmektedir. Nicel sorun, aday ülkelerin Yapýsal Fonlar’ýn kullanýmýnýkolaylaþtýracak uyumlaþtýrýlmýþ ulusal fonlar tahsis etmesi; nitel sorunise her aday ülkede gerçekleþtirilecek reformlarýn üye ülkelerdekine benzerprosedürler ve izleme sistemleri ve bölgesel kalkýnma araçlarý getirecekmetodolojik geliþmeler saðlamasýna özen gösterilmesidir. Örneðin Bulgaristan,Macaristan ve Slovenya’da bölgesel fonlar oluþturulmuþ olmakla bir-390 NUMANOÐLU, Nurþen, Avrupa Birliði’nin Bölgesel Yönetiþime Ýliþkin Türkiye’den Beklentileri ve Ulusal Program, AvrupaBirliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim, Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul 2003, s:83-84

386 Modern Kent Yönetimi - Ilikte, hem bu fonlarýn hem de Yapýsal Fonlar’ýn doðru kullanýmý AB açýsýndanhâlâ dikkatle izlenmesi gereken bir konumda görülmektedir.Üzerinde önemle durulan bir diðer konu da, yerel idarelerin geliþtirilmesidir.AB, yerel idareleri küçük iþletmelere destek vermede, yöresel kalkýnmadainisiyatif kullanmada ve iþbirliði geliþtirmede bölgesel kalkýnmanýn en önemliaktörleri arasýnda kabul etmektedir. Aday ülkeler söz konusu olduðunda,AB’nin yakýndýðý konularýn baþýnda, merkezi otoritelerin yerel idarelerin yönetselve idari becerilere gerçekten kavuþmasý konusunda isteksiz ve tutukdavranmalarý gelmektedir. Adem-i merkezileþme giriþimlerinin vakitsiz ya daacemice yapýlmasýnýn yerelleþme sürecini geriye götürdüðü; bu konuda en uygunzaman, biçim ve biçeme ancak aday ülkelerin kendilerinin karar verebileceðiAB tarafýndan benimsenmekte ancak konunun Yapýsal Fonlar’ýn kullanýmýboyutunun doðrudan AB’yi ilgilendirdiði de vurgulanmaktadýr. 391Türkiye, bölgesel geliþme alanýnda AB’ye uyum sürecinin bir gereði o-larak, yerleþme merkezlerinin kademelenmesini, iller arasýndaki fonksiyoneliliþkileri, coðrafi koþullarý, istatistik toplama ve plan yapma amacýna uygunluðuda dikkate alarak, AB istatistiki sýnýflandýrmasýna (NUTS) paralel birþekilde, üç düzey halinde ÝBBS (Ýstatistiki Bölge Birimleri Sýnýflandýrmasý)yapýlmýþtýr. AB yetkilileri tarafýndan da onaylandýktan sonra, 28 Aðustos2002 tarih ve 2002/4720 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile yürürlüðe konulanbu sýnýflandýrmanýn, yine ayný karar kapsamýnda bölgesel politikalarýn çerçevesininbelirlenmesinde esas alýnmasý kararlaþtýrýlmýþtýr.Bu çerçevede, bölgesel geliþme alanýnda, Türkiye’den 2003 Yýlý KatýlýmOrtaklýðý Belgesinde Ulusal Kalkýnma Planý ve Ýstatistiki Bölge Birimleri SýnýflandýrmasýDüzey 2’lerde (NUTS 2) bölgesel kalkýnma planlarý hazýrlanmasýsuretiyle;- Bölgesel farklýlýklarý azaltmayý amaçlayan bir ulusal ekonomik ve sosyaluyum politikasýnýn geliþtirilmesi,- Bu baþlýk altýndaki mevzuatýn uygulanmasýný kolaylaþtýracak yasal çerçeveninkabul edilmesi,- Bölgelere yönelik kamu yatýrýmlarýna iliþkin öncelik kriterlerini ortayakoyan çok yýllý bütçeleme usullerinin oluþturulmasý,- Bölgesel kalkýnmayý yürütecek idari yapýlarýn güçlendirilmesi,391 http://www.gap.gov.tr/Turkish/Dergi/D9152001/destek.html

Modern Kent Yönetimi - I 387- Bölgesel kalkýnma planlarýný uygulamak üzere, NUTS 2 düzeyindebölge birimlerinin kurulmasý istenmektedir.Katýlým Ortaklýðý Belgesi temelinde, AB’ye ekonomik ve sosyal uyumsürecinin çerçevesini oluþturan ve 2004-2006 dönemini içine alan Ön UlusalKalkýnma Planý, DPT (Devlet Planlama Teþkilatý) Müsteþarlýðý tarafýndan hazýrlanarakYüksek Planlama Kurulu tarafýndan onaylanmýþtýr. Ekonomik vesosyal uyumun en önemli yatay önceliði olarak bölgesel geliþmeye aðýrlýkveren Plan’da, finansman desteðinin en geniþ olduðu alan bölgesel geliþmeolarak tespit edilmiþtir. Plan’da yönetim otoritesi olarak DPT Müsteþarlýðýbelirlenmiþ olup, uygulamaya iliþkin görevlerin sektörel ve bölgesel kurumlargibi “ara kurumlar” ile paylaþýlmasý, bölgesel geliþme politikalarýný yerelbazda uygulayacak kurumsal bir mekanizmanýn geliþtirilmesi ve bu alandakiprogram ve projelerin yönetimine iliþkin bazý görevlerin kalkýnma ajanslarýnadevredilmesi öngörülmüþtür. 392Kalkýnma ajanslarý; kamunun finansman saðladýðý bölgesel ekonomikgeliþmeyi özendirmek üzere tasarlanmýþ, çalýþma alaný merkezi ve yerel idarelerindýþýnda olan kurumlardýr. 393 Bölge ajanslarý, il veya ilçe deðil, bölgeesas alýnarak kurulmaktadýr.Farklý ülkelerde kurulmuþ olmalarýna raðmen ortak özellikler gösterenbölgesel kalkýnma ajanslarýnýn idari yapýlarý, faaliyetleri, görevleri ve finansmanlarýözetle þu þekildedir:Ýdari yapýlarý: Merkezi hükümetten baðýmsýz bir idari yapýda olmasýna,bölgesel bazda faaliyet göstermelerine raðmen, büyük bir kýsmýnýn merkezihükümetler tarafýndan kurulduðu gözlemlenmektedir. Ajanslarýn politikalarýnýoluþturmak ve yürütmekle görevli bir yönetim kurulu bulunmaktadýr. Bukurul, genellikle hükümet tarafýndan atanan ve ajansýn kurulmasýna katkýdabulunan kuruluþlarýn temsilcilerinden oluþmaktadýr.Ajanslar, harcamalarý bakýmýndan kamu idarelerine karþý sorumlu, politikalarýnýnoluþturulmasý ve uygulanmasý bakýmýndan ise, kuruluþ kanun vemevzuatlarý çerçevesinde serbest býrakýlmýþlardýr.Faaliyet ve görevleri: Bölgeye yatýrým yapmayý düþünen giriþimciye bilgivermek; bölgeye ya da bölgeden dýþarýya teknoloji transferi ile uðraþmak;392 Kalkýnma Ajanslarýnýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun Tasarýsý Genel Gerekçesi,http://www.basbakanlik.gov.tr393 Serap KAYASU, ve diðerleri, Yerel Bölgesel Ekonomik Kalkýnma ve Rekabet Gücünün Artýrýlmasý: Bölgesel KalkýnmaAjanslarý, ÝTO Yayýnlarý, Ýstanbul 2003, s. 7

388 Modern Kent Yönetimi - Ibölgeye yerleþmiþ firmalara tüm alanlarda danýþmanlýk hizmeti sunmak; yol,su, kanalizasyon, çöp toplanmasý gibi altyapýyý düzeltme faaliyetlerinde aktifrol oynamak þeklinde ifade edilmektedir.Aslýnda son belirtilen faaliyetler yerel yönetimlerin görev alanýna girenkonularý oluþturmaktadýr. Ancak yerel yönetimlerin mali imkanlarýnýn yetersizolmasý ve bu iþleri yürütecek yeterli personeli olmamasý gibi nedenlerlebu iþlerin artýk bölgesel kalkýnma ajanslarýna býrakýlmasý istenilmektedir. A-janslar yerine getirdikleri faaliyetlere göre zayýf ve kuvvetli bölgesel kalkýnmaajanslarý olmak üzere ikiye ayrýlmaktadýrlar. Sadece bölgeye dýþarýdanyatýrým çekme amacý taþýyan ajanslar zayýf ajans olarak nitelendirilirken,bölgeye yatýrým çekme amacýna ek olarak bölgesel ekonomi ve iþ hayatýnýngeliþmesi, bölgesel kentleþme ve çevrenin düzenlenmesi, istihdamýn arttýrýlmasýamacý taþýyan ajanslar da kuvvetli ajanslar olarak nitelendirilmektedir.Finansmanlarý: Bölgesel kalkýnma ajanslarý genel bütçeden ve özel fonlardanfinanse edilmektedir. Devlet ajanslara baþlangýçta nakdi ve emlak þeklindeayni sermaye tahsis etmektedir. Ayrýca ajanslar, fonlarýn kllanýmýnagöre, sanayileþmeyi desteklemeyi hedefleyen çeþitli devlet fonlarýna projesunarak kredi almaktadýrlar. Avrupa Birliði ve Dünya Bankasý tarafýndan bölgekalkýnma ajanslarýna fon saðlanmaktadýr.Finansman konusunda özellikle ABKF (Avrupa Bölgesel Kalkýnma Fonu)ve ÖKYAF (Ön Katýlým Ýçin Yapýsal Araç Fonu) devreye girmektedir.AB’nin yapýsal fonlarýndan biri olan ABKF altyapýlarý geliþtirmek, yerel kalkýnmayaöncelik vermek ve küresel rekabete adapte olma amacýyla yapýsalgüçlük içindeki ülkelere verilirken ÖKYAF, AB’ye katýlýma aday olan ülkelerinaltyapý projeleri için verilmektedir. 394Ülkemizde kalkýnma ajanslarýnýn kurulmasýný düzenleyen “Kalkýnma A-janslarýnýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun Tasarýsý”TBMM’ye sevk edilmiþtir. Kanun tasarýsýnda, kanunun amacý, ajanslarýngörevleri þu þekilde ifade edilmektedir:Amaç ve kapsamMadde 1- Bu kanunun amacý; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplumkuruluþlarý arasýndaki iþbirliðini geliþtirmek, kaynaklarýn yerinde ve etkinkullanýmýný saðlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusalkalkýnma plâný ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu o-394 Aytül Güneþer DEMÝRCÝ, Bölgesel Kalkýnma Ajanslarý, www.kamuyonetimi.org/pdf/bolgekalkinma.pdf

Modern Kent Yönetimi - I 389larak, bölgesel geliþmeyi hýzlandýrmak, sürdürülebilirliðini saðlamak ve bölgeiçi geliþmiþlik farklarýný azaltmak üzere oluþturulacak kalkýnma ajanslarýnýnkuruluþ, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna iliþkin esas ve usulleridüzenlemektir.Ajansýn görev ve yetkileriMadde 5– Ajansýn görev ve yetkileri þunlardýr:a) Yerel yönetimlerin plânlama çalýþmalarýna teknik destek saðlamak,b) Bölge plân ve programlarýnýn uygulanmasýný saðlayýcý faaliyet ve projeleredestek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulamasürecini izlemek, deðerlendirmek ve sonuçlarýný Devlet Planlama TeþkilatýMüsteþarlýðý’na bildirmek,c) Bölge plân ve programlarýna uygun olarak, bölgenin kýrsal kalkýnmaile ilgili kapasitesinin geliþtirilmesine katkýda bulunmak ve bu kapsamdakiprojelere destek saðlamak,d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluþlarý tarafýndanyürütülen ve bölge plân ve programlarý açýsýndan önemli görülen diðerprojeleri izlemek,e) Bölgesel geliþme hedeflerini gerçekleþtirmeye yönelik olarak; kamu kesimi,özel kesim ve sivil toplum kuruluþlarý arasýndaki iþbirliðini geliþtirmek,f) 4’üncü maddenin ikinci fýkrasýnýn (c) bendi çerçevesinde ajansa tahsisedilen kaynaklarý, bölge plâný ve programlarýna uygun olarak kullanmak veyakullandýrmak,g) Bölgenin tabii, iktisadi ve beþeri kaynak ve imkanlarýný tespit etmeye,ekonomik geliþmeyi hýzlandýrmaya ve rekabet gücünü artýrmaya yönelikaraþtýrmalar yapmak, yaptýrmak, baþka kiþi, kurum ve kuruluþlarýn yaptýðý a-raþtýrmalarý desteklemek,h) Bölgenin iþ ve yatýrým imkanlarýnýn, ilgili kuruluþlarla iþbirliði halindeulusal ve uluslararasý düzeyde tanýtýmýný yapmak veya yaptýrmak;i) Bölge illerinde yatýrýmcýlarýn, kamu kurum ve kuruluþlarýnýn görev veyetki alanýna giren izin ve ruhsat iþlemleri ile diðer idari iþ ve iþlemlerini, ilgilimevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandýrmak üzere tek elden takip vekoordine etmek,

390 Modern Kent Yönetimi - Ij) Yönetim, üretim, tanýtým, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenmeve iþgücü eðitimi gibi konularda, ilgili kuruluþlarla iþbirliði saðlayarak küçükve orta ölçekli iþletmelerle yeni giriþimcileri desteklemek,k) Türkiye’nin katýldýðý ikili veya çok taraflý uluslararasý programlara i-liþkin faaliyetlerin bölgede tanýtýmýný yapmak ve bu programlar kapsamýndaproje geliþtirilmesine katký saðlamak.Ýlgili kanun tasarýsýnýn genel gerekçe bölümünde ajanslarýn iþlevleri vefaydalarý þu þekilde deðerlendirilmektedir: 395Ajanslar yerel aktörler ve dinamikler arasýnda sinerji oluþturacak bütünkaynaklarý harekete geçirecek ve yerel/bölgesel kalkýnma çabalarýnýn etkisiniartýracaktýr. Burada, ajansýn giriþimci ve KOBÝ desteði saðlama, devletyardýmlarýný uygulama, kýrsal kalkýnma faaliyetlerini destekleme, altyapý veçevre projelerini gerçekleþtirme gibi alanlarda faaliyet gösteren kurum vekuruluþlarýn yerine geçmemesi ve doðrudan uygulama yapmamasý esas olacaktýr.Ajanslar, elinde bulundurduðu kaynaklar ve teknik birikimi ile bu kurumve kuruluþlar da dahil olmak üzere bütün ilgili taraflarý (paydaþlarý) destekleyecekve bunlar arasýnda koordinasyonu saðlayacak, onlarýn faaliyet veprojelerini özellikle bölgesel ölçekte birbirini tamamlar hale getirecek ve dolayýsýyladaha yüksek bir büyüme, gelir ve istihdam etkisi meydana getirecektir.Bir diðer ifadeyle, ajanslar uygulayýcý kuruluþ ve yerel aktörleri destekleyecekve bunlar arasýnda koordinatör, organizatör ve katalizör konumundaolacaktýr.Ajanslar yerel düzeyde planlama, programlama, proje üretme ve uygulamakapasitesini artýracaktýr. Özellikle yerel yönetimler reformunun hayatageçirilmesinden sonra, yerele çok önemli miktarda kaynak ve yetki transferininyapýlmasý beklenmektedir. Ancak, reformun ilk yýllarýnda uygulamadabeklenen etkinlik artýþýnýn saðlanabilmesi ve ciddi oranlý bir büyüme, gelirartýþý ve istihdam etkisi oluþturulabilmesi için baþta yerel yönetimlerin kendileriolmak üzere, bütün yerel aktörlerin teknik kapasitesinin desteklenmesineihtiyaç duyulacaktýr. Ajanslar yüksek nitelikli personeli, esnek kaynakve istihdam yapýsý ile bütün yerel aktörlerin, özellikle baþlangýçta ihtiyaç duyacaðýplanlama, programlama, projelendirme, koordinasyon ve izleme kapasiteleriningeliþtirilmesine destek olacaktýr.Ajanslar bölgelerde ve yerelde kaynaklarýn yerinde ve etkin kullanýlma-395 Kalkýnma Ajanslarýnýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun Tasarýsý Genel Gerekçesi,http://www.basbakanlik.gov.tr

Modern Kent Yönetimi - I 391sýna yardýmcý olacaktýr. Hem teknik kapasitesinin saðladýðý bilgi birikimini,hem de aracýlýk ettiði kaynaklarý etkin bir þekilde kullanarak birden çok ili ilgilendirenprojelerin ve faaliyetlerin mükerrerliklere yol açmadan ve kaynakisrafý oluþturmadan gerçekleþtirilmesini saðlayacaktýr. Bölgesel niteliði olanhavaalaný, ihtisas hastaneleri, bazý yükseköðretim yatýrýmlarý, havza ve kýyýkoruma ve geliþtirme projeleri, bataklýk projeleri, kýrsal kalkýnma projeleri,organize sanayi bölgeleri gibi projelerin ajanslar aracýlýðýyla ulusal, bölgeselve yerel önceliklere göre planlanmasý ve desteklenmesi geçmiþ yýllarda yanlýþörneklerine sýkça rastlanan gereksiz ve verimsiz yatýrým israfýna mani o-lacaktýr. Ajanslar, bu tür bölgesel nitelikli projelerin en uygun yer seçiminegöre, ideal büyüklükte, en uygun þartlarda ve nitelikte ve yeterli finansmanlagerçekleþtirilmesi konusunda etkin rol oynayacaktýr.Makro ve mikro ölçekli planlama deneyimleri, aslýnda her iki ölçeðin a-rasýnda ihtiyaç duyulan optimum bir plan ölçeðinin ve plan bölgesinin gerekliliðineiþaret etmektedir. Esnek olmayan, son derece katý, detaylý, duraðanve her þeyi en ince ayrýntýsýna kadar kontrol etmeye yönelik olarak merkezdenyapýlan plan çalýþmalarý yerelde yeterli sahiplenme oluþturmadýðý gibi,yerel ve bireysel farklýlýklarýn hayata geçirilmesine bazen engel bile olmaktadýr.Diðer taraftan, fiziksel planlar gibi yerelde yapýlan planlama çalýþmalarýise ulusal öncelikleri yansýtan, bölgeler arasý etkin iþbölümüne ve rekabetçiüstünlüklere dayalý stratejik bir vizyon ve hedeften yoksun olmaktadýr.Sonuç olarak, yerleþmelerin sorunlarý uzaktan planlama ile çözülememekte;imkanlarý, potansiyeli, içerdiði “gömülü” yerel geliþme bilgileri ise uzaktanalgýlanamamaktadýr. Yeni planlama ve idari örgütlenme anlayýþý içinde, uygunkurumsal altyapýnýn oluþturulmasýyla birlikte planlamanýn ilgili yerleþmelerde,yukarýdan-aþaðýya deðil aþaðýdan-yukarýya baþlatýlan etkileþimli birsüreçle yapýlmasý ve uygulanmasý saðlanacaktýr. Geliþmiþ ülke deneyimlerigöstermiþtir ki, bunun için en uygun ölçek bölgesel plan ölçeði, en uygun a-lan ise genellikle birden çok idari sýnýrý (ili) kapsayan ve ajanslarýn kuruluþunabaz teþkil edecek olan optimum “plan bölgesi”dir.Artan eðitim seviyesi, ulusal ve uluslararasý piyasalarda etkin rekabet i-çin gerekli örgütlenme ve dayanýþma kültürü, son yýllarda yaþanan ekonomiksýkýntýlar nedeniyle kalkýnma amaçlý kullanýlabilecek kamu kaynaklarýnýn reelolarak artmamasý gibi nedenlerden dolayý yerel aktörlerin kendi sorunlarýnaçözüm amacýyla oluþturduklarý yerel örgütlenmeler ile bunlarýn talepleriülkemizin bütün yörelerinde hýzla artmaktadýr. Bu, bir bakýma, geliþen yerelve bölgesel kalkýnma bilincinin bir göstergesi olarak görülmektedir. Bunlaraörnek olarak, fahri bir ajans vazifesi gören EGEV(Ege Ekonomisini Güçlen-

392 Modern Kent Yönetimi - Idirme Vakfý) ve Mersin Ticaret Odasý bünyesinde kurulmuþ olan ve ayný zamandaEURADA üyesi de olan Mersin Kalkýnma Ajansý’ný vermek mümkündür.Ancak, genellikle, özel kesimin ve sivil toplum kuruluþlarýnýn sektöreluzmanlaþma, üretim iliþkileri, sosyal dayanýþma, çevre koruma, hemþehrilikdayanýþmasý ve yerel kalkýnma temelinde oluþturduklarý bu yerel giriþimlerçoðu zaman teknik açýdan proje üretme ve uygulama kapasitesinden yoksundurumdadýr. Diðer taraftan bu kapasiteye sahip olan kurum ve kuruluþlar isekendilerine yerelde rehberlik edecek, yerel aktörler arasýnda koordinasyon i-le yeterli kaynak ve destek saðlayacak kurumsal bir yapýnýn eksikliðini hissetmektedir.Ajanslar, geliþen bu dayanýþma içinde rekabet ve kalkýnma bilincinidoðru yöne ve alanlara kanalize etmede çok önemli bir iþlev yüklenecek,yerelde bu alanda çok ciddi bir boþluðu dolduracaktýr. Ayrýca, karar almave uygulama yapýlarýnýn katýlýmcýlýða açýk olmasý sayesinde toplumunkalkýnma sürecine doðrudan ve aktif katýlýmýný saðlayarak, yerel sahiplenmeyioluþturacak ve pekiþtirecektir.Ulusal ve küresel rekabet, özellikle esnek ve dinamik üretim yapýlarýyladeðiþen koþullara kolay ayak uydurabilen KOBÝ’ler için önemli avantajlarsunmaktadýr. Bu kapsamda, yerel giriþimciliðe ve KOBÝ’lere dayalý bir kalkýnmamodeli bölgelerin ve ülkelerin yerel, ulusal ve küresel piyasalara entegreolabilme þansýný artýrýrken, kalkýnmanýn sürdürülebilirliðini de teminetmektedir. Bu kalkýnma modelinde, yerel giriþimcilere ve KOBÝ’lere saðladýklarýdestekler ile ajanslar özel bir önem kazanmaktadýr.Küreselleþme süreci, bütün toplumlara ve yerel-bölgesel ekonomileretehditler yöneltirken, ayný zamanda bazý fýrsatlar da sunmaktadýr. Yerel aktörlerinküreselleþmenin tehditlerine karþý koyabilme yeteneðinin geliþtirilmesive sunduðu fýrsatlardan azami faydanýn elde edilebilmesi, bu faktörleri iyiteþhis eden, yorumlayabilen ve bunlara uygun politikalar geliþtirebilen kurumlarýnvarlýðýný gerektirmektedir. Ajanslar, bu baðlamda, bir taraftan küreseldüzeyde yaþanan geliþmeleri yerel düzeye aktarýrken, diðer taraftan da yerelpotansiyeli, varlýklarý, üstünlükleri ve özgünlükleri küresel pazarlara taþýyacaktýr.Burada, hem küresel þartlarýn iyi yorumlanmasý ve yerele iyi aktarýlmasýhem de yerel potansiyelin tespiti ve toplanan yerel-bölgesel bilginin küreselpiyasaya özgün ürünler veya hizmetler halinde pazarlanmasý ajanslar türündeteknik kapasitesi yüksek, uzmanlaþmýþ bir kurumun varlýðýný gerektirmektedir.Ajanslar ayný zamanda, uluslararasý düzeyde yapýlacak tanýtýmlarave bu tanýtýmlardan sorumlu birimlere her türlü desteði saðlayacaktýr.Ülkemizde proje yapma ve uygulama anlayýþý, genelde kendi içine kapalýbir ortamda geliþtirilen projelere, topyekün bir finansman aranmasý mantý-

Modern Kent Yönetimi - I 393ðýna dayalýdýr. Oysa özellikle uluslararasý kurum ve kuruluþlarýn çeþitli ülkelerdeuyguladýðý farklý nitelikteki projeler göstermiþtir ki, projelerin baþarýsýndayararlanýcýnýn saðlayacaðý maliyet paylaþýmý veya eþ finansmanýn çokönemli bir rolü bulunmaktadýr. Maliyet paylaþýmý yararlanýcýnýn “elini taþýnaltýna koymasý” yaklaþýmýný yansýtmakta ve projelerde baþtan ciddi bir sahiplenmeve ortaklýk ruhu meydana getirmektedir. Ancak, projenin baþarýsýndabu kadar önemli bir etkiye sahip olan bu uygulamayý yerel/bölgesel kalkýnmahedefi doðrultusunda kullanabilecek esnek bir kurumsal yapýya ihtiyaçduyulmaktadýr. Ajanslar, bu bakýmdan da saðlayacaðý proje ve faaliyetdesteklerinde kiþi, kurum ve kuruluþlarýn eþ finansmana dayalý ortak proje ü-retme kültürü ve yeteneðini geliþtirecektir. Bu sayede, farklý taraflarýn kaynaklarýgerçekten öncelikli projeler üstünde yoðunlaþtýrýlabilecek ve bu projelerinkýsa sürede hayata geçirilmesi saðlanmýþ olacaktýr.Ajanslarýn yürüttüðü faaliyetler sadece yerel ve bölgesel kalkýnma ile sýnýrlýkalmayacaktýr. Normalde üreten bölgeler tarafýndan sübvanse edilen,geliþme zorluðu yaþayan bölgelerin zaman içinde kendi ayaklarý üzerindedurabilmelerini saðlayacaktýr. Geliþme zorluðu çeken bölgelerin ve yörelerinçoðunda, giriþimcilik ruhunu ve kültürünü harekete geçirip, yönlendirecekve bunun için gerekli ilk destekleri saðlayacak kurumsal kapasite bulunmamaktadýr.Ajanslar bu alanda faaliyet gösteren kurumlarla aktif iþbirliði vekoordinasyon içinde kritik destekler saðlayarak, bölgenin giriþimcilik potansiyeliniharekete geçirecek ve sürekli olarak geliþtirecektir.Ülkemizin Katýlým Ortaklýðý Belgesi temelinde, AB’ye ekonomik ve sosyaluyum sürecinin çerçevesini oluþturan ve 2004-2006 dönemini içine alanÖn Ulusal Kalkýnma Planý, Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý tarafýndanhazýrlanarak Yüksek Planlama Kurulu tarafýndan onaylanmýþtýr. Bu plandabölgelerin içsel politikalarýnýn harekete geçirilmesi kararlaþtýrýlmýþ ve ortavadeli öncelikler þu þekilde belirlenmiþtir:a. Ýnsan kaynaklarýnýn güçlendirilmesi ve özellikle kendi hesabýna çalýþmapotansiyelinin artýrýlmasý,b. Mevcut ve yeni kurulacak KOBÝ’lerin desteklenmesi ve þebeke tarzýetkileþim örgütlenmeleri biçiminde iþbirliði-ortaklýk potansiyellerinin yükseltilerek,kolektif düzeyde rekabet etme güçlerinin artýrýlmasý,c. Yeni yatýrýmlarýn gerçekleþmesi ve kentsel yaþam kalitesinin yükseltilmesiaçýsýndan önem taþýyan fiziki ve sosyal altyapý yatýrýmlarýnýn desteklenmesi,

394 Modern Kent Yönetimi - Id. Kýrsal alanda ekonomik faaliyet çeþitliliðinin artýrýlmasý,e. Yerel katýlýmý artýracak giriþim alanlarýný geliþtirecek ve yerel ekonomikgeliþmeye yerel aktörlerin kolektif müdahalesini düzenleyecek yeni yerelyönetiþim modelleri ile kurumsal yapýnýn güçlendirilmesi. 396AB Bölgesel FonlarýAvrupa Birliði bölgesel geliþmeyi saðlayabilmek için birtakým yardýmlaryapmaktadýr. Bunlar:* Altyapý geliþtirme: Altyapý düzeylerinde eþitsizlikler, üye devletler a-rasýnda ve daha önemlisi farklý bölgeler arasýnda hâlâ çok geniþtir. Bu nedenle,bölgesel politika, ulaþtýrma ve enerji þebekeleri (yollar, boru hatlarý, vs.),haberleþme baðlantýlarý (dijital þebekeler, vs.), su kaynaklarý ve atýk yönetimiylebaðlantýlý altyapýlar (atýk su arýtýmý, vs.) gibi altyapýlar geliþtirme ihtiyacýnývurgulamýþtýr.* Ýþletmeler için destek: KOBÝ’ler, özellikle azgeliþmiþ bölgelerde, zenginlikve istihdamýn baþlýca yaratýcýlarýdýr. AB, KOBÝ’leri desteklemek içinçok çeþitli hizmetlerin finansmanýna katkýda bulunmaktadýr: Teknolojik yenilenmeve araþtýrma, üretim sistemlerinin geliþtirilmesi, endüstriyel iþbirliðive iletiþim, insan kaynaklarýnýn geliþtirilmesi, vs.* Öðretim ve eðitim: Ýþyerini daha zorlu bir yer haline getiren yeni teknolojilerin,örgütlenme ve üretim sistemlerindeki deðiþimlerin ortaya çýkmasýyla,insan kaynaklarý, bir bölgenin toplam kaynaklarýnýn yaþamsal bir parçasýolmuþtur. Bölgesel politika, uzun süreli iþsizliðe karþý mücadele etmek,gençlerin, kadýnlarýn ve dýþlanma tehdidiyle karþý karþýya olan baþka insanlarýnemek piyasasýna entegrasyonunu teþvik etmek amacýna yönelik öðretimve eðitim programlarýný desteklemektedir.* Çevrenin korunmasý: Hava kirliliði, yetersiz su kalitesi, doymuþ topraklar,atýk üretimi, vs. Doðal çevrenin sadece muhafaza edilmesinden öteye,bölgesel politika için esas mesele, çevrenin uzun vadeli bir kaynak olarakkullanýmýdýr. Kaliteli tarým ürünleri ve yeþil turizmin geliþtirilmesi, doðalparklar oluþturulmasý ve temiz teknoloji kullanan iþletmeler kurulmasý yoluylaçeþitli faydalar elde edebilecek olan nispeten yoksul bölgeler için buhusus özellikle geçerlidir.396 Yüksek Planlama Kurulu, Ulusal Ön Kalkýnma Planý (2004-2006), Ankara 2003

Modern Kent Yönetimi - I 395* Araþtýrma ve geliþtirme: AB’nin üye devletleri tarafýndan ATG(Araþtýrmave Teknoloji Geliþtirme)ye tahsis edilen kaynaklar önemli farklar gösterir.Güneydeki üye devletlerce temin edilen miktar en düþük düzeydedir.Bilimsel etkinliðin dinamizmi, bir ülkenin geliþme düzeyi ile yakýndan baðlantýlýolduðundan, AB, zengin ve fakir bölgeler arasýndaki teknoloji uçurumunukapatmaya yönelik uzun süreli bir taahhüt içine girmiþtir.* Yerel kalkýnma: AB bölgesel politikasý, belirli bir yerel çevredeki kaynaklarýnartmasýna katkýda bulunabilecek olan bütün giriþimleri teþvik etmeihtiyacýný vurgulamýþtýr. Yerel giriþimlere destek verilmesinde, deneyim alýþveriþive iþbirliði için þebekeler kurulmasý ve bunlara yardým edilmesi önemlibir rol oynamaktadýr.Ekonomik ve toplumsal kaynaþmaya yönelik Avrupa stratejisi üç temelbileþenden oluþur: Saðlýklý bir ekonomik büyümenin þartlarýný saðlamayý hedefleyenbir makroekonomik politika, emek piyasasý reformu dahil iç pazarýndüzgün iþlemesini geliþtirmeye yönelik bir yapýsal bileþen ve daha bölgesel/yerelbir düzeydeki giriþimleri güçlendirmeyi amaçlayan bir teritoryel bileþen.397Yerel Kalkýnmanýn Önemini TanýmakYerel kalkýnma, AB’nin tüm bölgelerinde toplumsal ve ekonomik kaynaþmanýnsaðlanmasýnda önemli bir rol oynar. Bir kentsel mahallenin canlandýrýlmasý,kýrsal alanlarda turizmin teþvik edilmesi, sanayi bölgelerinde metruksahalarýn geliþtirilmesi, belirli bir yörenin kendine özgü gýda ürünlerinintanýtýlmasý, rekabetçi olmaya yönelik araþtýrma faaliyetlerinde yerel iþletmelereyardým edilmesi, vs. bütün bu faaliyetler, belirli bir yerel alanýn kalkýnmasýnave dolayýsýyla AB bölgelerinin geliþmesine katkýda bulunurlar.AB ve onun üye devletleri, farklý alanlarda yerel kalkýnmanýn önemini tanýmýþlarve özellikle, istihdam yaratýlmasýna yaptýðý büyük katkýyý vurgulamýþlardýr.Böylece, 1995’te yapýlan Essen Avrupa Zirvesi toplantýsýnda, 15 ü-ye devlet, yerel giriþimleri, istihdam yaratmaya yönelik önceliklerden biri olarakkabul etmiþlerdir. Bu zirve sonrasýnda, Mart 1995’te Komisyon, Konsey’e,üye devletlerin ve Avrupa Birliði’nin alabileceði tedbirleri gösteren “Yerel kalkýnmave istihdam giriþimlerini teþvik etmek için bir Avrupa stratejisi” baþlýklabir teblið sunmuþtur. Yeni alanlarda yenilikçi çalýþmalara destek verilmesive ülke ötesi þebekelerde iþbirliði yoluyla iyi uygulamalarýn yayýlmasý ve tanýtýlmasý,yerel kalkýnma lehinde en önemli AB katkýsý olarak vurgulanmýþtýr.

396 Modern Kent Yönetimi - ISosyo-ekonomik kaynaþma saðlanmasý için yerel düzeyde var olan fýrsatlarailiþkin artan bilinçlenme, ulusal ve Avrupai istihdam politikalarýna dayansýmýþtýr. Böylece, AB üyesi devletlerin istihdam üzerine eylem geliþtirmeleriiçin çerçeveyi oluþturan Avrupa Ýstihdam Temel Ýlkeleri 2000, yerelaktörlerin istihdamýn geliþtirilmesindeki rolünü açýkça ortaya koymaktadýr.Temel Ýlke 12 þunu bildirmektedir: “Üye devletler, özellikle, henüz piyasanýncevap vermediði ihtiyaçlarla ilgili yeni faaliyetlerde, yerel düzeyde istihdamyaratýlmasýnýn sunduðu imkanlardan yararlanmak için tedbirler geliþtirecektir.”Yerel düzeyde sunulan potansiyel fýrsatlardan yararlanmak þimdi bir ABönceliðidir. Bu nedenle, Yapýsal Fonlar kanalýyla mali yardým saðlanmaktadýr.Ayrýca, yerel kalkýnma, AB Bölgesel Politikasý’nýn baþka unsurlarýnda olduðugibi, yeni Avrupa Sosyal Fonu Yönetmeliði’nde de artýk bir önceliktir.Yurttaþlarýn Ýhtiyacýný Karþýlamak ÝçinYerel Aktörlerin KatýlýmýYerel ve bölgesel oluþumlar, yüksek düzeyde bir örgütlenme ve özerkliðesahip olduklarýnda, kalkýnmayý teþvik etmek ve iþsizliðe karþý mücadeleetmek için kilit faktörler olurlar. Deneyimler gösteriyor ki toplumsal kaynaþmanýnve ekonomik kalkýnmanýn teþvik edilmesi, yakýn çevre baðlamýndadaha kolaydýr. Cevap verilmeyen yerel ihtiyaçlar belirlenebilir ve istihdamsunulmasý organize edilebilir. Yerel kalkýnma, bölgede mevcut olan doðal, e-konomik, kültürel ve teknolojik kaynaklarýn kullanýlmasý yoluyla yerel düzeydesunulan fýrsatlarý azamiye çýkarmaktadýr.Ancak, enerjilerini ve kaynaklarýný birleþtirerek yurttaþlarýn ihtiyaçlarýnýnkarþýlanmasýnda çok önemli bir rol oynayan yerel aktörler kimlerdir?* Yerel yönetimler: Demokratik yoldan seçilen birinci yönetim kademesive böylece halka ve yerel ekonomiye en yakýn kademe olarak, yerel yönetimler,bütün yerel kamusal ve özel oyuncularý bir araya getiren, istihdamýngeliþtirilmesine yönelik ortaklýklar kurulmasýnda açýkça önemli bir iþleve sahiptirler.* Ýþletmeler: KOBÝ’ler istihdamýn esas kaynaklarýdýr. En son eðilimler gösteriyorki saðlýk hizmeti ve sosyal hizmet çalýþmalarý, iþletme hizmetleri, otellerve restoranlar, rekreasyon, kültür ve spor etkinlikleri, yerel etkisi olan hýzlý istihdambüyüme alanlarý olarak öne çýkmaktadýr. Yerel düzeyde giriþimciliðin desteklenmesi,AB’nin sosyal ve ekonomik geliþmesi için temel önemdedir.

Modern Kent Yönetimi - I 397* Sosyo-ekonomik kuruluþlar: (Kooperatifler, dernekler, vakýflar, vs.)Halk ve yerel topluluklar için sosyal hizmetler saðlamak ve kötüleþen iþsizliðinve toplumsal dýþlanmanýn etkilerini telafi etmek için faaliyet gösterirler.Kamu sektöründen ve özel sektörden baðýmsýz þekilde, kâr amacý gütmedençalýþýrlar. Yaþlýlar için bakým hizmeti, özürlüler ve dezavantajlý kiþiler i-çin yardým, çocuk bakým hizmetleri, emek piyasasýna giriþte zorluk çekenlereyardým gibi hizmetler sunarlar.* Yerel istihdam bürolarý: Emek arzý ile talebini buluþturarak emek piyasasýnýniþleyiþini düzeltmeye çalýþýrlar. Bilgilendirme hizmetlerini, yerleþtirmehizmetlerini, mesleki danýþmanlýk ve rehberliði, eðitim ve emek piyasasýprogramlarýný kapsayan geniþ bir yelpazede hizmet sunarlar.* Sosyal taraflar: Yerel sosyal taraflar, yerel topluma faydasý olabilecekþekilde, yerel durum hakkýnda bilgi sahibidirler. Ortaklýklar kurulmasý yoluyla,yerel koþullara göre istihdamda yenileþmeyi teþvik edebilirler, iþsizliðeve toplumsal dýþlanmaya karþý savaþabilirler.* Diðerleri: Yerel politikacýlar, eðitim merkezleri, vs. yerel nüfuslarýn yaþamkoþullarýnýn iyileþtirilmesi için yerel kalkýnmaya katkýda bulunabilirler.Enerjilerini ve kaynaklarýný birleþtiren yerel aktörler, bir bölgenin sosyoekonomikkalkýnma düzeyinin yükseltilmesinde belirleyicidir. Geniþ bir yerelaktörler yelpazesi tarafýndan yerel entegre ortaklýklar kurulmasý, yaratýcýve yenilikçi yaklaþýmlar getirebilir. Ýstihdam politikasý, artýk, sadece politikacýlarýnve ekonomik aktörlerin ilgilendiði bir konu olarak deðil, aynýzamanda bir bütün olarak toplumca ilgi gösterilen bir konu olarak görülmektedir.Bu demektir ki, yerel oyuncular ve farklý kurumsal düzeyler arasýndadaha iyi koordinasyon yoluyla, baþarýlý yerel istihdam giriþimleri gerçekleþtirilebilir.Bu nedenle, yerel aktörler çoðu zaman ekonomik dokunun canlandýrýlmasýna,istihdam ve gelir yaratýlmasýna ve toplumda eþitliðin yaygýnlaþtýrýlmasýnakatký yapan en temel güçlerdir.AB yerel kalkýnmaya iki yoldan yatýrým yapar:Ýlk olarak, azgeliþmiþ bölgelerde Yapýsal Fonlar ile finanse edilen kalkýnmaprogramlarýnýn çoðu, yerel kalkýnma eylemleri içerirler. Ýkinci olarak,Topluluk, yerel giriþimlerde büyük bir rol oynayan, bir dizi pilot projeleri,deneyim ve bilgi alýþveriþine yönelik iþbirliði þebekelerini mali açýdan desteklemektedir.Yerel kalkýnma ve Yapýsal Fonlar’la finanse edilen programlara aþaðýda-

398 Modern Kent Yönetimi - Iki örnekler verilebilir:* Küçük ölçekli altyapý ve küçük iþletmelere altyapý desteði (ticaret vesanayi siteleri, vs.),* Yerel ekonomik dokunun ayrýlmaz bir parçasý olan küçük firmalarýnkurulmasý ve korunmasý için yardým,* Küçük iþletmelerde araþtýrma ve yenileþme faaliyetlerinin ve küçükfirmalar arasýnda iþbirliði þebekeleri kurulmasýnýn teþvik edilmesi,* Yerel potansiyeli kullanarak turizm kaynaklarýnýn geliþtirilmesi (yereltarihsel mirasý içeren sit alanlarý, sanayi tesislerinin dönüþtürülmesi, çiftliktatilleri, vs.),* Yerel tarým ve balýkçýlýk kaynaklarýnýn geliþtirilmesi (yöreye özgü besinlerinve el sanatý ürünlerinin tanýtýmý dahil),* Kentsel mahallelerin veya metruk sanayi alanlarýnýn canlandýrýlmasý,* Sosyal, çevresel veya kültürel hizmetler gibi alanlarda halen piyasa veyakamu kurumlarý tarafýndan karþýlanmayan ihtiyaçlara yönelik yerel istihdamgeliþtirme inisiyatiflerinin desteklenmesi.Yerel aktörlerin katýlýmý ve bölgesel yönetimlerle ortaklýklar kurulmasýnýn,bölgesel programlar hazýrlanýr ve uygulanýrken çok önemli bir rol oynadýðýanlaþýlmýþtýr.AB Müktesebatý ve Yerel YönetimlerMüktesebat üye devletlerin uymasý gereken kurallar bütününden oluþur. ABMüktesebatý’nda yerel yönetime yönelik ve yerel yönetimlerin uygulamasýndansorumlu olduðu yasal düzenlemeler aþaðýda sýralanan 12 alanda ele alýnýr:1. Çevre HukukuTopluluk politikalarý ve özellikle çevre politikalarýnýn amacý, sürdürülebilirliðisaðlamaktýr. Çevre konusundaki yasal düzenlemelerin güçlendirilmesive uygulanmasý için yerel yönetimlere izin verme ya da denetleme yetkisiverilmiþtir. AB Müktesebatý’nda çevre alanýnda, katý atýk yönetimi, temizsu, atýk su ve hava kalitesi standartlarýný belirleyen ve tüm üye ülkelerinuymak zorunda olduðu 50’ye yakýn direktif yayýnlanmýþtýr.

Modern Kent Yönetimi - I 3992. Tüketicinin KorunmasýBu konuda özel ilgi gösterilmesi gereken alan kamu saðlýðýdýr. Yerel yönetimler,halk saðlýðý konusunda zorlayýcý tedbirler getiren, bu tedbirlerinuygulamasýný izleyen ve gerekli olduðu takdirde cezai yaptýrýmlara baþvurankurumlardýr. Yerel yönetimlerin çevre ve saðlýk birimleri gýda güvenliði vetemizliði konusundaki yasalarý uygulamaktan sorumludur. Gýda güvenliði a-lanýnda hazýrlanmýþ direktif Avrupa Gýda Güvenliði’nin temelini oluþturmaktadýr.Bu konuda AB içinde yürürlükte olan 20’ye yakýn direktif vardýr.3. UlaþýmYerel yönetimler, transit geçiþler saðlamanýn yaný sýra, aþaðýdaki alanlardaAvrupa direktiflerini uygularlar:* Yol güvenliði (geçiþ kayýtlarý, ehliyetler, emniyet kemeri kullanýmý, a-rabalarýn güvenliði, tehlikeli maddelerin ulaþýmý),* Þoförler için sosyal güvenlik kayýtlarý (bölgesel ve yerel yönetimlereait) ve profesyonel standartlarýn uyumlaþtýrýlmasý.4. Güvenlik ve Adli ÝþbirliðiAB içinde yerel düzeyde yer alan ve özellikle örgütlü suç, para aklama,uyuþturucu kaçakçýlýðý ve terörizm gibi eylemlere karþý mücadele edecekmevcut yapýlarýn etkili hale getirilmesi çalýþmalarý içinde yerel yönetimlerede önemli görevler düþmektedir.5. Enerji YönetimiAB üyesi birçok ülkede, enerji arzýnýn büyük bir bölümü -özellikle ortave büyük ölçekli kentlerde- belediye kuruluþlarý ya da yerel ve bölgesel yönetimlerinortak olduðu kuruluþlarca saðlanmaktadýr. Ýç Pazar Ýçin ElektrikSatýnalma ve Daðýtma Direktifi, Ýç Pazar Ýçin Doðal Gaz Alým ve DaðýtýmýndaOrtak Kurallarý Ýçeren Direktif, AB üye ülkelerinin yerel yönetimlerininuygulamak zorunda olduðu yönetmeliklerdir.6. Rekabet HukukuBurada yer alan düzenlemelerin amacý kamuya ait olan kuruluþlar ve ö-

400 Modern Kent Yönetimi - Izel kuruluþlar arasýndaki farký azaltmaktýr. Bunun için, Amsterdam Anlaþmasý’nýn86. maddesinde kamu kuruluþlarýnýn piyasada avantajlý konumda bulunmamasýgerektiði vurgulanmaktadýr. Yasal düzenlemeler þu konularda yasaklamalargetirmektedir:* Rekabeti sýnýrlayacak uygulamalara yol açan anlaþma ve kartel oluþturma,* Pazara hakim olma durumunu kötüye kullanma,* Damping,* Sübvansiyon saðlama.7. Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi ve Serbest DolaþýmBu alanda kural koyma ve politika yürütme durumunda olan yerel yönetimler,Amsterdam Anlaþmasý’nýn 39. ve 43. maddesinin iþçilerin serbest dolaþýmýve kiþilerin iþyeri kurma ve o ülkede yerleþmesine yönelik yükümlülükleriniuygulamak zorundadýrlar. Ek olarak, iþçilerin serbest dolaþým hakkýyerel yönetimleri iþveren olarak da ilgilendirmektedir.8. Sosyal PolitikaAB Müktesebatý’nda bu alanda yer alan düzenlemeler, çalýþma yerindesaðlýk ve güvenliðin saðlanmasý, fýrsat eþitliði, sosyal güvenlik ve emeklilikkonularýný içeren 50’ye yakýn direktifle düzenlenmiþtir. Yerel yönetimler budirektifleri uygulamakla yükümlüdürler.9. Kamu ÝhaleleriAB’de mal, hizmet ve insanlarýn serbest dolaþýmýný güvenceye almak i-çin kamu satýn alýmlarý rekabet ortamýna açýlmalýdýr. 1970’ten bu yana yayýnlanmýþdirektifler bu açýlmanýn yasal temelini oluþturmaktadýr. Bu alanda15’e yakýn direktif yayýnlanmýþtýr ve yerel yönetimler kamu ihaleleri yaparkenbu kurallara uymak zorundadýrlar.AB’de kamu ihaleleri þu ilkeler çerçevesinde gerçekleþtirilmelidir:* Þeffaflýk:- Açýlan ihalelerin kayýt ve þartlarý önceden belirlenmelidir.

- Ýhalenin usulünün türü önceden ilan edilmelidir.-Ýhale belgeleri açýk ve eriþilebilir olmalýdýr.* Nesnellik:- Seçme ve ihaleyi verme kriterleri nesnel olmalýdýr.Modern Kent Yönetimi - I 401- Teklif hazýrlamak ve ibraz etmek için yeterli süre tanýnmalýdýr.- Ýhale kurallarýnýn alýcýlar tarafýndan ihlalinin önlenmesi ve ihlalin giderilmesiiçin ulusal mahkemelerde teklif verenlere açýk baþvuru yollarý bulunmalýdýr* Ayrýmcýlýðýn engellenmesi:* Menþe ülke temelinde ayrýmcýlýk yapýlmamalýdýr.* Satýcýlar arasýnda vatandaþlýk ve mülkiyet temelinde ayrýmcýlýk yapýlmamalýdýr.10. Devlet YardýmlarýAB’de herhangi bir devlet yardýmý eðer üye ülkeler arasýnda yapýlan ticaretterekabeti önleyecek nitelik taþýyorsa yasaklanmýþtýr. Bununla birlikte,Amsterdam Antlaþmasý’nýn 87(2) ve 87(3) maddelerinde bu kuralýn istisnasý o-lan birçok durum yer almaktadýr. Örneðin, toplumsal iþleyiþi düzgün bir biçimdesaðlamada gerekli olan kamu hizmetlerinin maliyetlerini karþýlamak içingenel ekonomik çýkarlara yönelik hizmetler için yapýlacak sübvansiyonlar bukuralýn dýþýna çýkarýlmýþtýr. Ancak, yapýlacak tüm devlet yardýmlarý hakkýndaKomisyon’a bilgi verilmelidir. Komisyon bundan sonra, bu yardýmlarýn kabuledilebilirliði ve inceleme yoluyla bunlarýn büyüklüklerinin ne olmasý gerektiðikonusunda karar verecektir. Bunun yaný sýra, KOBÝ’ler için yapýlan devletyardýmlarý, yine yerel yönetimler aracýlýðýyla uygulanmaktadýr.11. Yerel VergilerBazý ülkelerde yerel ya da bölgesel yönetimler tarafýndan uygulananfarklý vergiler, mallarýn serbest dolaþýmý ilkesine ters düþtüðü için AB tarafýndanyasaklanmýþtýr. 398398 http://www.deltur.cec.eu.int/belediyeler.html

402 Modern Kent Yönetimi - IDeðerlendirmeÜlkemizin Avrupa Birliði’ne tam üye olabilmek için sürdürdüðü çalýþmalar17 Aralýk 2004 tarihinden sonra yeni bir döneme girmiþtir. Artýk, tamüyelik için müzakereler baþlayacaktýr. Bu süreçte ekonomik kriterler olduðukadar siyasi, sosyal ve kültürel kriterler de önem kazanmaktadýr. Yine bu dönemdeönem kazanan konulardan birisi de kamu yönetim yapýsýdýr. Çünkü,bir ülkenin AB adaylýðý için müktesebatýn gereklerini yerine getirecek idarikapasiteye sahip olmasý gerekmektedir.Ülkemizde son yýllarda hýzlanan kamu reformunun sebeplerinden biriside Avrupa Birliði sürecinde uyum çalýþmalarýnýn saðlanmasýdýr. Bu kapsamda5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunu, 5216 sayýlýBüyükþehir Belediye Kanunu, 5272 sayýlý Belediye Kanunu, 4982 sayýlýBilgi Edinme Hakký Kanun, 5176 sayýlý Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulmasýve Bazý Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun çýkarýlmýþ;Ýl Özel Ýdareleri Kanunu ile Kamu Yönetimi Temel Ýlkeleri ve YenidenYapýlandýrýlmasý Hakkýnda Kanun TBMM’de kabul edilmiþ fakatCumhurbaþkaný’nca iade edilmiþtir. Ayrýca Personel Rejimi Kanunu, KalkýnmaAjanslarý Kurulmasý Kanunu gibi çok sayýda kanun çalýþmasý devametmektedir.Avrupa Birliði’nde tüm üye ülkelerin uymasý zorunlu olduðu ortak birkamu yönetim modeli yoksa da; yerellik ilkesi, iyi yönetiþim, bölgesel politikagibi temel yaklaþýmlar söz konusudur. Özelikle bölgesel politikalar kapsamýndave iyi yönetiþim ilkeleri doðrultusunda yerel aktörlerin daha etkinolmasýný öngören bir yaklaþým söz konusudur. Bu da ülkemizde yerel yönetimleringüçlendirilmesini gerekli kýlmaktadýr. Fakat bu güçlendirme sadeceyerel yönetimlerin yetkilerini ve mali imkânlarýný artýrmak ile sýnýrlý kalmamalý,idari kapasitelerini de geliþtirmelidir. Özellikle sivil toplum kuruluþlarýve meslek odalarý ile birlikte karar alma ve iþ yapma becerileri yerel yönetimlerekazandýrýlmalýdýr.AB süreci belediyelere birçok mali kaynak imkâný da sunmaktadýr. Katýlýmcýbir yöntemle hazýrlanacak projeler sayesinde eðitim, saðlýk, çevre,altyapý, meslek edindirme, sosyal uyum ve geliþim, kentsel ekonomik geliþimalanlarýnda belediyelerimizin Avrupa Birliði fonlarýndan yararlanmaimkânlarý bulunmaktadýr.Belediyelerimizin yeni döneme uyumu ve AB imkânlarýndan yararlanabilmesiiçin, AB Müktesebatý’ný ve fonlarýný yakýndan takip edecek bir sis-

Modern Kent Yönetimi - I 403tem oluþturmalarý gerekmektedir. Bu arada özellikle orta vadede kendileriniçok yakýndan ilgilendirecek olan kalkýnma ajanslarýnýn faaliyetlerini de yakýntakibe almalý ve bu ajanslarda etkinliklerini artýracak projeler geliþtirmelerigerekmektedir.

404 Modern Kent Yönetimi - I

Beþinci BölümKENT YAZILARIKurum Yönetiminden Kent YönetimineKentsel Rekabette Paradigma Sorunu veKent Stratejileri OluþturulmasýAtýn Ýyisine Doru, Yiðidin Ýyisine Deli Derler…5018 Sayýlý Yasaya Göre Bütçe, Muhasebe veDenetim Sistemine Genel Bir BakýþNasýl Olsa Yapan Biri Olur…Soylular - Yoksullar ve YoksunlarYerel Kalkýnmaya Baþarýlý Bir Örnek: Ýnegöl405

406 Modern Kent Yönetimi - I

KURUM YÖNETÝMÝNDENKENT YÖNETÝMÝNE 399“Merkeziyetçilik güçlü, ademi-i merkeziyetçilik iseözgür ülke yaratýr.”(H. Barthlemy)Ülkemizde üç yýldýr sürdürülmekte olan kamu ve yerel yönetimler reformuüzerinde yapýlan deðerlendirmeler kaynak-yetki ve vesayet üzerine odaklanmaktadýr.Oysa bu süreçte belediye yönetimlerinin deðiþen rolü sorgulanmalýdýr.Çünkü yeni kamu yönetiminin etkinlik, verimlilik, þeffaflýk ve katýlýmlailgili ilkelerinin hayata geçmesinin çok daha ötesinde bir deðiþim yaþanmaktadýr.Artýk kurumun daha etkin yönetimi deðil, bu kurumun güçlendirilerekkentlerin etkin yönetimine geçilmesi esastýr. Özellikle kent konseyleri,stratejik planlama ve kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesi görevleribelediyelerimizi, sadece kentlere ve kentlilere bir kýsým hizmetler sunankurumlar olmaktan çýkarmakta ve belediyeleri kent yönetimine taþýmaktadýr.Bir kentin yönetimi saðlýk, eðitim, güvenlik, ulaþým, konut, sosyal ve e-konomik hayatý kapsamaktadýr ve bu açýdan bakýldýðýnda belediyelerimizinözellikle eðitim ve güvenlik alanýnda yetkisiz olmalarý sebebi ile bu iddiamýzyersiz gibi görülebilmektedir. Fakat konuya farklý açýdan baktýðýmýzda durumbaþka bir hal almaktadýr. Özellikle 1580 sayýlý Belediye Kanunu’ndamaddeler halinde ve ayrýntýlý olarak sayýlan görevler yerine, daha geniþ ifadelerleve daha genel görevler verilmesi, belediyelerimizin kent yönetimindedaha etkin olmasýný saðlamaktadýr. Örneðin; 5393 sayýlý Belediye Kanunu’nunbelediyelerimizin görevlerinin sayýldýðý 14. maddesinde geçen “çevreve çevre saðlýðý, temizlik ve katý atýk; zabýta, itfaiye, acil yardým, kurtar-399 Erol Kaya407

408 Modern Kent Yönetimi - Ima ve ambulans; þehir içi trafik; …, konut; kültür ve sanat, turizm ve tanýtým,gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardým, nikâh, meslek ve beceri kazandýrma;ekonomi ve ticaretin geliþtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptýrýr….saðlýkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve iþletebilir; kültür ve tabiat varlýklarýile tarihî dokunun ve kent tarihi bakýmýndan önem taþýyan mekânlarýnve iþlevlerinin korunmasýný saðlayabilir” ifadeleri belediyelere geniþ bir çalýþmaalaný sunmaktadýr.Kurum yönetiminden kent yönetimine geçiþ ile ilgili olarak tek olumsuzlukbelediyelerin tanýmlarýnda geçen “belde” kelimesinin kaldýrýlmýþ olmasýdýr.Bilindiði gibi 1580 sayýlý Belediye Kanunu’nda belediye tanýmý yapýlýrken“belde ve belde halkýnýn” ifadesi bulunmakta idi. Reform sürecinde ilkçýkan fakat Sayýn Cumhurbaþkaný’nýn itirazý ile yasalaþamayan 5215 sayýlýBelediye Kanunu’nda da bu ifade bulunmakta idi. Fakat Sayýn Cumhurbaþkaný“Belde” kelimesine itiraz etmiþtir. Bunun üzerine yeni düzenlemede bukelime çýkarýlmýþtýr. Oysa, belde halkýna hizmet etmenin olmazsa olmazlarýndanbirisi de bu halkýn yaþadýðý beldeye hizmet etmektir. Belde ikamet e-dilen yer demektir ve belde halkýnýn yerel ihtiyaçlarý arasýnda elbette ki beldeninsaðlýklý bir mekan olmasý da bulunmaktadýr. Bu açýdan bakýldýðýndabelde halkýna hizmetin gereði olarak beldeye de hizmet edilmesi gerekmektedir.Belde kelimesinin belediye tanýmýndan çýkarýlmasýna karþýn, belediyeningörevlerinde buna paralel kýsýtlama getirilmediðinden, en azýndan þimdilikbunun olumsuz bir yansýmasý bulunmamaktadýr.Belediyelerin kent yönetiminde en güçlü kurum olmasýný saðlayan sadecegörev alanlarýnýn geniþliði deðildir. Yazýmýzýn ilk paragrafýnda belirtildiðigibi “kent konseyleri, stratejik planlama, kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesigörevleri” belediyeyi kent yönetiminde etkin kýlmaktadýr. Çünkübu araçlar sayesinde belediyeler diðer kurumlarý da etkileme gücüne sahipolmaktadýrlar. Bu araçlarýn belediyelere saðladýklarý imkanlarý genel hatlarýile aþaðýdaki gibi belirlememiz mümkündür.Kent Konseyleri: Kent konseyleri, kentin genel olarak yönetimi hakkýndaresmi ve sivil katýlýmcýlarýn oluþturduðu bir istiþare kurulu mahiyetindedir.Her ne kadar burada alýnan kararlar sadece belediye meclislerinde görüþülmekzorunda ise ve diðer kamu kurumlarýný baðlayýcý bir düzenleme görülmemekteise de, kent konseylerinin katýlýmcýlarý dikkate alýndýðýnda buradaalýnan kararlarýn diðer kamu kurumlarý için de istiþari bir anlam taþýmasýkaçýnýlmazdýr. Kentte bulunan kamu idarecilerinin, meclis üyelerinin, mes-

Modern Kent Yönetimi - I 409lek örgütleri ve sivil toplum kuruluþu temsilcilerinin, basýnýn yer aldýðý birkonseyde alýnan kararý yok saymak pratikte mümkün deðildir. Böyle bir kuruldançýkan karar merkezi idarenin o kentteki uzantýlarý için de önem arz etmektedir.Dolayýsýyla bu kurumlar kent konsey kararý ile çatýþmayý arzulamayacaklardýr.Ayný þey meslek örgütleri ve sivil toplum kuruluþlarý için degeçerlidir.Kent konseylerinin baþkaný, belediye meclis baþkan vekilidir ve sekretaryasýnýda belediye yürütmektedir. Eðer belediyelerimiz kent konseylerininetkin olarak kurulmasýný ve çalýþmasýný temin edebilirlerse, kentteki tümpaydaþlarýn aralarýnda güçlü iletiþim ve koordinasyonu temin edebilir ve buradanalýnacak kararlarla da bu kiþi ve kurumlarý yönlendirebilirler.Stratejik Planlama: 5393 sayýlý Belediye Kanunu, nüfusu 50.000’i aþanbelediyelerde stratejik plan yapýlmasýný zorunlu kýlmaktadýr. Burada bahsedilenstratejik plan elbette ki kurumun planýdýr ama belediyelerin görev veyetkileri dikkate alýndýðýnda ister istemez kentin de planý haline gelmektedir.Dolayýsýyla stratejik planlar sadece belediyenin kaynaklarýnýn etkin ve verimlikullanýmý, örgütsel yapýsýnýn geliþtirilmesi ile sýnýrlý kalmayýp, o kenteyapýlacak olan hizmetleri de kapsamaktadýr.Belediyeler stratejik planlarýný yaparken paydaþlarýn görüþünü almak zorundadýrlar.Yani, diðer kamu kurumlarýnýn, meslek odalarýnýn, sivil toplumunönerilerini ve deðerlendirmelerini alarak plan yapacaklardýr. Artýk “Benyaptým oldu” deðil, birlikte yapma anlayýþýna geçilmektedir. En azýndan teoridedurum böyledir ve bugün için bu pratiðe fazla yansýmamýþ olsa da, süreçesnasýnda olmasý gereken konuma gelecektir.Belediyenin stratejik planý kaçýnýlmaz olarak kentin de stratejik planýolmakta ve bu planlarýn paydaþlarýn katkýlarý ile hazýrlanmakta olmasý dabelediye yönetimlerini artýk sadece kendi kurumlarýný idare etme anlayýþýndan,diðer paydaþlarla birlikte kenti yönetme anlayýþýna doðru yönlendirmektedir.Kent Ekonomi ve Ticaretinin Geliþtirilmesi: 5393 sayýlý Belediye Kanunuile gelen en önemli yeniliklerin baþýnda bu yetki gelmektedir. Belediyelerartýk kentlerin ekonomi ve ticaretinden sorumlu kurumlar olmaktadýrve ekonomi ve ticaretin geliþtirilmesi için yapýlmasý gereken çalýþmalar iseçok geniþ alaný kapsamakta ve her þeyden önemlisi “birlikte karar alma veuygulama” kültürünün hayata geçmesini zorunlu kýlmaktadýr.Belediye yönetimleri artýk sadece asfalt döken, bordur-tretuvar yapan,

410 Modern Kent Yönetimi - Ipark inþa eden kurumlar olmaktan çýkmak ve o kentin ekonomi ve ticaretiningeliþmesine kafa yormak zorunda kalmaktadýr.Kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesi yani yerel ekonomik kalkýnmaçabasý söz konusu olmaktadýr. Hükümette olan Ak Parti’nin yerel seçimlerdekullandýðý “Türkiye karar verdi: Yerel kalkýnma baþlýyor” sloganý da bu anlayýþýnbir tezahürüdür. “Yerel ekonomik kalkýnma, yerel halkýn ekonomikrefah seviyesinin artýrýlmasý için yapýlan çalýþmalardýr. Bir baþka ifade ileyerel ekonomik kalkýnma, yerel istihdamýn geliþtirilmesi, yerel ekonomikgelirin artýrýlmasý yoluyla yerel halkýn ekonomik seviyesinin geliþtirilmesidir.Yerel ölçekte kamu, özel ve sivil toplum kuruluþlarý arasýnda sýký iþbirliðiniöngören, yerel ekonominin kendi kapasitesinin daha çok geliþtirilmesinihedefleyen, yeni giriþimciler yaratarak ve var olan firmalarý daha da geliþtirerekekonomik büyümeyi amaçlayan bir politikadýr.” 400Belediyelerimiz kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilebilmesi için yerelölçekte kamu, özel ve sivil toplum kuruluþlarý arasýnda sýký iþbirliðini gerçekleþtirmekzorundadýrlar. Bu da belediye yönetimlerini kurum yönetimindenkent yönetimine geçiþe zorlamaktadýr.Belediyelerimizin görevleri arasýnda yer alan “turizm ve tanýtým” ifadeleride ekonomik kalkýnma temelinde önemli bir görevdir. Çünkü bir kentinekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesi için bu kentin tanýtýmý ve özellikle turizmbeldelerimiz açýsýndan da turizmin geliþtirilmesi stratejik öneme sahipgörevlerdir.Yerel yönetimler reformuna etki eden en önemli hedeflerden birisi yönetiþim/iyiyönetiþim yaklaþýmýnýn belediye yönetiminde hayata geçirilebilmesidir.Son yýllarda gündeme gelen ‘iyi yönetiþim’ kavramý, Ýngilizce bir kavramolan “good governance”nin Türkçe’ye çevrilmesi ile oluþmuþ bir kavramdýr.Ýyi yönetiþim, kamunun yakýndan ilgilendiði hususlar hakkýnda, iktidarýnnasýl kullanýlmasý, siyasi kararlarýn nasýl, neden alýnmasý ve yurttaþlarýnkendi sözlerini kabul ettirebilmeleri için neler yapýlmasý gerektiði ile ilgiliolan kurum, süreç ve gelenekleri de göz önüne alarak sorumlu ve duyarlýbir biçimde güç kullanýmýndan bahsetmek olarak algýlanmaktadýr. Ýyi yönetiþim,toplumu ilgilendiren kararlarýn bürokrasi, sermaye sahipleri ve siviltoplum örgütlerinin ortak katýlýmý ile alýnmasý gerektiðini savunmaktadýr.Kent yönetim kültürü de kenti ilgilendiren kararlarýn bürokrasi, sermaye400 GÜL,Hüseyin, Ekonomik Kalkýnmada Yerel Alternatifler, “Kentsel Ekonomik Araþtýrmalar Sempozyumu”, DPT Yayýnlarý,Ankara 2004, c.1, s:204

Modern Kent Yönetimi - I 411sahipleri ve sivil toplum örgütlerinin ortak katýlýmý ile alýnmasýný gerekli kýlmaktadýr.Bu kültürün yerleþmesi elbette bir süreç sonunda gerçekleþecektir.Yönetim kültürünün deðiþmesi için mutlak surette bu konu üzerinde hassasiyetledurulmasý, konunun aktörlerini bilinçlendirmeye yönelik çalýþmalarýnyoðun olarak yapýlmasý gerekmektedir.KENTSEL REKABETTE PARADÝGMASORUNU VE KENT STRATEJÝLERÝOLUÞTURULMASI 401GiriþKalkýnma, sadece ekonomik geliþme-büyüme anlamý ile sýnýrlý bir kavramdeðildir. Her ne kadar uzun yýllar ekonomik geliþim-büyüme ile kalkýnmaeþ anlamlý kullanýlmýþ ise de artýk günümüzde kalkýnmanýn insani yönüön plana çýkmýþ ve kalkýnma geleneksel anlamýnda olduðu gibi sadece ekonomikbüyümeyi deðil, insanlarýn hayat kalitelerini artýran diðer faktörleri dekapsayan bir anlama kavuþmuþtur. Sosyo-kültürel alanlarda da geliþim en azekonomik geliþim kadar önem arz etmektedir. Hatta, kalkýnmanýn saðlýklý vesürdürülebilir olmasý için sosyo-kültürel kalkýnmanýn saðlanmasý þarttýr.Günümüzde, ekonomik giriþimler sadece sermaye veya teknolojiye dayalýdeðildir. Küreselleþmenin hýzla yayýldýðý ve ulusal sýnýrlarýn eski ihtiþamlarýnýkaybetmeye baþladýklarý dünyamýzda sermaye ve teknoloji dünegöre çok daha kolay ulaþýlabilir unsurlar olmaktadýr. Artýk kurumlara veyaülkelere avantaj saðlayan sadece mali sermayeleri ve teknolojileri deðil, buimkanlarý kullanarak deðer üretecek olan beþeri sermayeleri ve taraflarýnkarþýlýklý güven içerisinde iþ yapabilecekleri sosyal sermayeleridir. Oysa,toplumda ciddi gelir farklýlýklarýnýn yaygýn olarak yaþandýðý, sosyo-kültürelanlamda olumlu geliþmelerin bulunmadýðý yerlerde beþeri ve sosyal sermayeningeliþmesi mümkün deðildir.Küreselleþme sürecinde ulusal sýnýrlarýn ve kurumlarýn görece güç kaybetmelerineparalel olarak, yerel unsurlarýn daha avantajlý pozisyonlara kavuþmayabaþladýklarý gözlemlenmektedir. Aslýnda bu bir pozisyon elde etmek401 Hulusi Þentürk

412 Modern Kent Yönetimi - Imi, yoksa dýþsal koþullara daha fazla maruz kalmak olarak mý deðerlendirilmelidir?Küresel sermayenin ve küresel þirketlerin ulusal kurumlarý zayýflattýðýbu süreçte yerel kurumlar, ulusal kurumlarýn koruyucu þemsiyesi altýnasaklanamaz hale mi gelmektedir? Bu sorularýn cevabý, bizim olaylarý neredenbakarak deðerlendirdiðimizle ilgili olarak deðiþecektir. Eðer, yerel aktörlerinedilgenliðinin artmasý olarak bakýlýrsa bu bir pozisyonel güç kazanmaktýr; a-ma doðrudan iliþki içerisine girdikleri taraflar açýsýndan olaya bakacak olursak,aradaki güç dengesizliði sebebi ile bu yerele yönelik riskin artmasý anlamýnagelecektir. Yerel güçler ile küresel güçlerin ayný masada yer aldýðý birgörüþmede, kimin kazançlý çýkacaðýný kestirmek zor olmasa gerek.Küreselleþme sürecinin yerelleþme ile ilgili ortaya koyduðu bu yeni durumuister olumlu isterse olumsuz olarak deðerlendirelim, fark etmeyecektir.Çünkü, sonuç ortadadýr ve artýk olumlu görsek de görmesek de bu realiteyegöre hareket etmek zorundayýzdýr. Öyle ise yapýlmasý gereken yeni þartlaragöre rekabet edebilme gücümüzün artýrýlmasýdýr. Aksi takdirde zaten kazananýaz, kaybedeni çok olan bu süreçte biz de kaybedenler arasýnda yerimizi almaktankurtulamayýz.Yerel birimlerin küresel ekonomi içerisinde yeni birer ekonomik birimolarak ortaya çýkýþý, klasik politik ekonomi geleneðindeki Adam Smith veRicardo gibi klasik iktisatçýlarýn 18, 19 ve 20. yüzyýllara belirleyiciliðini veren“uluslarýn karþýlaþtýrmalý üstünlüðü” anlayýþýný da deðiþtirmekte ve yerinebölgelerin ve þehirlerin karþýlaþtýrmalý üstünlükleri anlayýþýný öne çýkarmaktadýr.(Metin Özaslan, 2004, c.2, s:82)Kentler, yüzyýllardýr ekonomik hareketliliðin merkezinde yer almýþ vehatta kent sýfatýný kazanmalarýnýn en önemli unsurlarýndan birisi de tarým dýþýekonomik hareketlilikleri olmuþtur. Dolayýsýyla, kalkýnma çalýþmalarýndakentler dün de önemli merkezler olarak görev yapmakta idiler. Burada oluþanyeni durum kentlerin ekonomik kapasiteleri ile önem kazanmalarý deðil,kendilerinin ulusal ekonominin bir alt unsuru olarak yer aldýðý rekabet sürecindenbirincil unsur olarak yer aldýðý yeni rekabet koþullarý ile muhatap kalmalarýdýr.Yani, artýk rekabetin öznesi konumuna gelmektedirler.Kentlerin kalkýnmada muhatap olduklarý yeni durum, onlarýn kendi stratejilerinide derinden etkileyecektir. Her þeyden önce, düne kadar yatýrýmcýlarýçekecek cazibe merkezi olmaya odaklanmýþ stratejiler yerine, kendi giriþimcilikkabiliyetlerini geliþtirici bir stratejiye odaklanmalarý gerekmektedir.Yaþanan süreç yerel kalkýnma konseptinde köklü deðiþimleri gerektirmektedir.Geleneksel olarak yerel ekonomik kalkýnma, önemli ölçüde istihdam o-

Modern Kent Yönetimi - I 413lanaðý saðlayacak büyük sanayi yatýrýmlarýný bir yöreye çekmeyi amaçlayanteþviklerden oluþan bir strateji olarak görülmüþtür. Günümüzde ise yerel e-konomik kalkýnma, çok daha profesyonelce yürütülen, yerel ölçekte kamu,özel ve sivil toplum kuruluþlarý arasýnda sýký iþbirliðini öngören, yerel ekonomininkendi kapasitesinin daha çok geliþtirilmesini hedefleyen, yeni giriþimcileryaratarak ve var olan firmalarýný daha da geliþtirerek ekonomik büyümeyiamaçlayan bir politika olarak görülmektedir. (Hüseyin Gül, Ankara2004, c.1, s:204) Daha açýk bir ifade ile yerel kalkýnma ya da kentlerin rekabetedebilirliklerinin geliþtirilmesi, yerel aktörlerin yapabilirlik kapasiteleriningeliþtirilmesini þart koþmaktadýr.Paradigma SorunuParadigma deyince bir deðerler bütününü anlýyoruz. Bu deðerler bütünüdar bir alaný kapsayabileceði gibi, toplumsal olarak geçerli tüm deðerleri dekapsayabilir. Yani paradigma; olaylarý deðerlendirmede, karar alma ve uygulamadatemel aldýðýmýz bakýþ açýsýný ifade etmektedir.Kentlerimizin, küresel süreçte rekabet edebilirliðinin geliþtirilmesi, yerelkalkýnmanýn etkin biçimde gerçekleþtirilebilmesi için öncelikle paradigmalarýmýzýnnetleþtirilmesi lazýmdýr. Bizler nasýl bir kentsel-yerel kalkýnmaöngörmekteyiz? Kamu gücünü kullanarak kalkýnmayý planlamak ve uygulamakmý, yoksa kalkýnmanýn bireyler eli ile gerçekleþtirilmesi için onlarýn ö-nündeki engellerin kaldýrýlmasý ve kent yaþamýnýn kalkýnma için gerekli donanýmlarlazenginleþtirilmesi mi? Müdahaleci mi yoksa özgürlükçü bir modelmi öngöreceðiz?Bu soruya toplumsal refleksimiz gereði büyük ihtimalle “özgürlükçü”cevabýný vereceðiz. Liberal politikalarýn diðer politikalar karþýsýnda üstünlükelde ettiði günümüzde aksi bir cevap vermek birçok kiþi veya kurum için sýkýntýanlamý taþýyabilir. Buna mukabil, bölgelerarasý geliþmiþlik farkýnýn aþýrýfazla olduðu, toplum kesimleri arasýnda gelir daðýlýmýnda uçurumlarýn yaþandýðýbir ülkede salt özgürlükçü deðerlerle neyi, ne kadar saðlýklý gerçekleþtirebiliriz?Müdahaleci politikalarýn uzun vadede sonuç getirmediðini vehatta daha büyük sorunlara zemin hazýrladýðýný 20. yüzyýlda yaþayarak gördük.Bu sebeple müdahaleci bir yaklaþýmý savunmak gibi bir kaygý ile hareketediyor deðiliz. Fakat, içinde bulunduðumuz þartlar altýnda salt özgürlükçüçözüm beraberinde yeni sýkýntýlar da getirecektir.Müdahaleci ve özgürlükçü politikalara dayalý paradigmalarýn yaný sýra,

414 Modern Kent Yönetimi - Isosyal adalete dayalý politikalarý savunan yaklaþýmlar da söz konusudur. Buyaklaþýmlara karþý özgürlükçü kesimin itirazý ise, sosyal adalet adýyla devletinzayýflar lehine müdahalede bulunmasýnýn güçlülerden almak ve zayýflaradaðýtmak anlamýna geleceðinden özgürlükçü yaklaþýmý bozucu özellik arz ettiðive sosyal adalet adýna kamudan yardým alanlarýn zamanla kamunun koruyucukanatlarý altýnda sorumsuzlaþacaðý yönündedir. Bu itirazlara da hakvermemek mümkün deðildir; ama insaný acýmasýz þartlar karþýsýnda kendiimkanlarý ile ayakta kalmaya zorlamak ne kadar doðrudur. Doðada “güçlü o-lan yaþar” kuralýný insan hayatýnda da yaþatmaya kalkmak, insanýn diðer canlýlardanayýrt edici özellikleri ile ne kadar baðdaþabilir?Müdahaleci, özgürlükçü, adaletçi veya benzeri politikalarýn her biri kendiiçerisinde tutarlý olmakla beraber, hiçbiri tek baþýna çözüm olamaz. Eðerçözüm olsa idi, bugün yeryüzünde insanlýk dramlarý yaþanmazdý. Peki öyle i-se nasýl bir paradigmaya sahip olmamýz gerekmektedir. Bu soruya doðrudanverebileceðimiz cevap sanýrým “insan odaklý olmak” biçiminde olmalýdýr. Ýnsanodaklý olmak; yani insan için, insana göre hareket etmek gerekmektedir.Ýnsan temelde bir bireydir ve birey olarak özgür olduðu oranda yapabilirlikkapasitesini daha etkin kullanabilmektedir. Ýnsan, birey olarak kendikiþisel menfaati için daha fazla fedakârlýða katlanabilmektedir. Ýnsan, bireyolarak ben merkezli hareket ettiðinde daha giriþimci özellikler göstermektedir.Bu açýdan bakýldýðýnda özgürlükçü yaklaþým, insanýn doðasýna uygungörülmektedir. Ama insan ayný zamanda sosyal bir varlýktýr. Ýçerisinde yaþadýðýtoplumda anlamlý bir yer edinebildiðinde geliþmekte, iç huzurunu yakalayabilmektedir.Ýnsan topluma verdiði gibi toplumdan da almakta ve diðerbireylerle saðlýklý iþbirliði durumunda ortaya daha güçlü sinerjiler çýkarabilmektedir.Bu ortamýn oluþmasý ise, toplumda adil bir yapýnýn oluþturulmasýnýgerekli kýlmaktadýr ve adaletçi politikalar insan doðasýna uygunluk arz etmektedir.Bunlarýn yaný sýra, kalkýnmanýn etkili biçimde gerçekleþtirilmesi,kaynaklarýn entegrasyonunu da gerekli kýlmakta, bu da en azýndan makro düzeydebir planlamayý gerekli kýlmaktadýr. Bireylerin giriþimleri arasýnda koordinasyonve entegrasyon olmadýðý zaman, kaynak israfý kaçýnýlmaz olacaktýr.Her ne kadar piyasa kurallarý gereði zamanla denge saðlanacak ise de, buancak dýþ þartlardan yalýtýlmýþ ortamlarda söz konusu olabilir. Hele ki günümüzdeküreselleþme ile birlikte býrakýn yereli, ulusal giriþimlerin bile hertürlü manipülasyona açýk olduðu ortamlarda piyasanýn kendi dengesini kurmasýnýbeklemek ve hatta ümit etmek ne kadar gerçekçi olacaktýr.Ýnsan odaklý kalkýnma politikalarýnýn uygulanabilmesi için, bireysel giriþimlerdesteklenmeli; ama bireylerin giriþimcilik kapasitelerinin de geliþti-

Modern Kent Yönetimi - I 415rilmesi için sosyal politikalar devreye sokulmalýdýr. “Balýk vermek deðil, balýktutmayý öðretmek” anlayýþý üzerine sosyal politikalar bina edilmeli, bireylerinyapabilirlik kapasitesi geliþtirilmeli, bu alanda öncelikler zayýf bireylereverilmelidir. Zayýf bireylerin yapabilirlik kapasitelerinin geliþtirilmesi,süreç içerisinde bireyler arasý uçurumlarýn kapanmasý ya da en azýndan bireylerinkendi baþlarýna ayakta durabilecekleri yeteneklere kavuþturulmasýsuretiyle rekabet þanslarýnýn saðlanmasýný temin edecektir.Kalkýnma için beþeri ve sosyal sermayenin önemi herkesçe kabul edildiðinegöre, bu anlayýþ üzerine bina edilecek sosyal adalet politikalarý, sonuçtaözgürlükleri kýsýtlayýcý misyon yüklenmemiþ olacaktýr. Bu çalýþmalarýnanlamlý bir bütün oluþturmasý için ise planlamaya ihtiyaç bulunmaktadýr.Kent Stratejileri OluþturulmasýKentlerimizin rekabet gücünün artýrýlmasý, kent ekonomilerinin geliþtirilmesive sonuçta yerel kalkýnmada baþarý elde edilebilmesi için, kentlerimizinstratejik planlarýnýn yapýlmasýnda yarar bulunmaktadýr. Ülkemizde de birçok kentimizde kent stratejileri oluþturma çabalarýnýn yoðunluk kazanmayabaþladýðýna þahit olmaktayýz. Katýlýmcý yöntemlerle, taraflarýn bir araya gelerekhazýrladýklarý stratejik planlarla kentlerin kalkýnmasý için izlenecek politikalarbelirlenmektedir. Ýlk bakýþta özellikle katýlýmcýlýk içermesi açýsýndanolumlu bir geliþme olarak görülebilecek bu çalýþmalarýn detaylarý incelendiðindeayný þeyi söylemek mümkün olmamaktadýr. Ýlin meslek teþekkülleri,yerel ve merkezi idarenin ildeki temsilcilerinin ve ildeki üniversite temsilcilerininkatýldýðý 1-2 günlük arama konferanslarýna dayalý hazýrlanan buplanlar çok yüzeysel kalmakta, katýlýmcýlarýn genel bilgileri üzerine kentingeleceði bina edilmek istenmektedir. Kaldý ki, zaten dar olan bu sürenin ö-nemli bölümü de politik söylemlerle geçmektedir. Oysa, katýlýmcý planlama,konunun uzmanlarýnýn dýþlanmasý, derinlemesine analizlerin yapýlmamasýdemek deðildir. Aksine bu tür bir süreç sonucunda elde edilen veriler ýþýðýndaönerilen çözümler katýlýmcý yöntemlerle deðerlendirilerek nihai kararavarýlmalýdýr.Bir kentin, mevcut ekonomik, sosyal, kültürel durumu, sahip olduðu potansiyel,içerisinde bulunduðu çevre, mevcut varlýklarý ile ilgili yakýn ve u-zak çevredeki geliþmeler incelenmeden, daha açýk bir ifade ile kentin SWOTAnalizi yapýlmadan ve bu analizler de ciddi araþtýrmalara dayanmadan stratejibelirlenmemelidir. Bu konuda Sakarya ili için yapýlan çalýþma olumlu örnekolarak incelemeye deðer. En azýndan kentin stratejik durumu tespit edil-

416 Modern Kent Yönetimi - Imeye çalýþýlmýþ, kolaycý bir yaklaþým sergilenip 2 günlük arama konferansýile kent vizyonu ve stratejik planlarý yapýlmaya kalkýþýlmamýþtýr.Kent stratejileri belirlenirken, paradigma bölümünde belirtildiði gibi, temelyaklaþýmlarýmýz çok önemlidir. Burada temel yaklaþým yerel aktörlerinyapabilirlik kabiliyetlerinin geliþtirilmesi olmalýdýr. Ne yazýk ki, kent stratejilerinin,vizyonlarýnýn belirlenmesinde genellikle mega projeler üretme anlayýþýhakim konumdadýr. Kentte mega alýþveriþ merkezlerinin kurulmasý, fuaralanlarý, yat limanlarý ve benzeri mega projeler üretilerek, kentlerin kalkýnmasýsaðlanmak istenmektedir. Bir kentin bu tür mega projelere ihtiyacýolabilir ve bunlar kentsel kalkýnmaya olumlu etki edebilir fakat ne kadar megaproje üretirseniz üretiniz, sonuçta bunlar hem sayý hem ticari kapasitelerive hem de istihdam imkanlarý olarak sýnýrlý kalmaya mahkumdur. 3-5 megaproje ile kentsel kalkýnmanýn saðlanmasý mümkün deðildir. Kentsel kalkýnmayýmega projelere baðlayan yaklaþým, iþ yapýp sonuç almaktan çok, þovyapmaya, medyada yer almaya yönelik gayretlerin bir sonucu olarak ortayaçýkmaktadýr.Bugün sadece ülkemizde deðil, ekonomik yönden geliþmiþ, geliþmekteolan veya geri kalmýþ ülkelerde kalkýnmanýn temel sorunlarýnýn baþýnda üretilenzenginliklerin çarpýk daðýlým sebebi ile sadece dar bir kesim için sözkonusu olmasý; diðer kesimlerin her gün daha da fakirleþmesi sonucu aradakiuçurumlarýn derinleþmesidir. Bu geliþmenin beraberinde toplumsal ve bireyselhuzursuzluðu doðurmasý da kaçýnýlmazdýr. Oysa, kalkýnma insan içinolmalý, insana refah sunabilmelidir. Bunun yolu da yaygýn refah artýþýnýnsaðlanacaðý politikalarýn takip edilmesini gerektirmektedir.Kalkýnmanýn yaygýnlaþmasýnýn ön þartý, toplumun olabildiðince geniþkesiminin yapabilirlik kapasitelerinin geliþtirilmesidir. Bu kesim ne kadargeniþlerse, kalkýnmadan olumlu yararlanan toplum kesimleri de buna paralelolarak geliþecektir. Bireylerin yapabilirlik kapasitelerinin geliþtirilmesi içinise, eðitim öncelikli konu olmalýdýr.Kent stratejik planlarý yapýldýktan sonrasý için öngörülen politikalar daçok önemlidir ve bizim paradigmalarýmýzýn birer yansýmasýdýr. Birinci tercih,yapýlan planlarý diðer kiþi veya kurumlar için baðlayýcý görmek yaklaþýmýdýr.Bu müdahaleci/otoriter bir yaklaþýmdýr ve genelde de zaten masa baþýndayapýlmýþ, çok zaman yüzeysel olan planlarý uyulmasý zorunlu kurallaradönüþtürmektedir. Bu tür yaklaþýmlarýn günümüzde, hele ki bireysel özgürlükve giriþimlerin alabildiðine geniþlediði, bilginin en önemli sermayeolduðu ve hýzla deðiþtiði günümüzde saðlýksýz bir politika olacaktýr. Ýkinci

Modern Kent Yönetimi - I 417yaklaþým ise, yapýlan stratejik planlara uygun faaliyet gösterenlerin teþviklerdenyararlanmasý yöntemidir. Bu yöntem ilkine göre daha az müdahalecive nispeten daha mantýklý olarak deðerlendirilebilir. Fakat, burada da sonuçtakamu gücünün kullanýmý vardýr. Ýlkinde “sopa” kullanýlýrken, burada “havuç”kullanýlmaktadýr. Üçüncü yöntem ise, yapýlan planlarýn ilgili taraflarabilgi, yol gösterici olarak sunulmasý ama doðrudan veya dolaylý müdahalelerdebulunulmayarak, piyasa güçlerinin tercihlerine býrakýlmasýdýr. Yani, birnevi “Ar-Ge” misyonu yüklemektir.Stratejik planlarýn dolaylý veya dolaysýz baðlayýcý olmamalarý, Ar-Gemisyonu yüklenmeleri, bireysel giriþimciliði ve rekabet eþitliðini saðlamasýyönünden olumlu sonuçlar doðuracaktýr. Fakat bunun gerçekleþtirilebilmesiiçin planlarýn detaylý yatýrým-uygulama projeleri olarak deðil, derinlemesineyapýlmýþ analizler ve bu analizlerden hareketle izlenmesi yarar saðlayacak,tavsiye niteliðinde politikalardan oluþmasý gerekmektedir. Burada zor olan,stratejik planlarýn Ar-Ge misyonu ile sunulmasý deðil, bu misyonu gerçekleþtirebileceknitelikte hazýrlanabilmesidir.Yerel Kalkýnmada Yerel Yönetimlerin RolüYerel kalkýnmanýn en önemli aktörü, yerel yönetimler ve özellikle de belediyelerdir.5393 sayýlý Belediye Kanunu, belediyelere “Kent ekonomi ve ticaretinigeliþtirme” görevi vermektedir. Belediyeler, köy ve il özel idarelerinegöre çok daha geniþ mali ve beþeri kaynaklara sahip kurumlardýr. Ellerindebulunan bu kaynaklarýn yaný sýra planlama araçlarý, altyapý yatýrýmlarý veözellikle de koordine edici kapasiteleri ile kentsel geliþmenin en etkin aktörüolacak kapasitededirler.Yerel yönetimlerin yerel kalkýnmada alacaklarý rol bizzat ve doðrudan e-konomik faaliyette bulunmak deðil, kent ekonomi ve ticaretinin geliþtirilmesiiçin uygun ortamýn oluþturulmasý biçiminde olmalýdýr. Kamu kurumlarýnýnekonomik güç olarak ortaya çýkmalarý, hantal bir yapýyý kaçýnýlmaz kýlmaktadýr.Bunun doðal sonucu da partizanlýk, israf, kaynaklarýn verimsiz kullanýmýolarak ortaya çýkmaktadýr. Günümüzde etkin bir kamu yönetiminin küçükama hareket kabiliyeti yüksek kurumlar oluþturmakla mümkün olduðugenel kabul gören bir yaklaþýmdýr.Bir kentin altyapýsýnda ulaþtýðý geliþmiþlik seviyesi, o kentin ekonomikve sosyal geliþmesi için en önemli unsurdur. Ulaþtýramayan yol aðlarý, solunamayanhavasý, içilemeyen suyu, ikamet edilemeyen konutlarý, insanlarýn

418 Modern Kent Yönetimi - Iihtiyacýný karþýlamaktan uzak rekreasyon alanlarý ile bir kentin ekonomik vesosyal yönden kalkýnmasýný beklemek mümkün deðildir. Bunun tek yolu,merkezi idarenin bu kente doðrudan ve dolaylý olarak yatýrýmlarý kanalize etmesiile mümkündür; ama bu da sürdürülebilir bir kalkýnmayý mümkün kýlamayacakve er geç o kent geriye gidiþ sürecini yaþayacaktýr.Yerel yönetimler, giriþimciler için kentin cazip olmasýný saðlayacak olanyukarýda belirtilen alanlarda saðlýklý ve yeterli yapýlarý oluþturmalýdýr. Bununyaný sýra, özellikle, toplumun zayýf kesimlerine yönelik eðitim faaliyetleriile bunlarýn kiþisel geliþimlerine katký saðlamalý, onlarýn rekabet güçleriniartýrmalýdýrlar.Yerel yönetimler, özellikle küçük kentlerimizde, nispeten kýrsal özellikarz eden kentlerimizde, ellerindeki imkânlarý kullanarak kentin geliþimi içingerekli bilgileri üretmeli ve bu bilgileri giriþimcilere ve diðer ilgililere sunmalýdýr.Öðrenen kent anlayýþýný yaygýnlaþtýrmalý, kamu kaynaklarýnýn etkinkullanýmý sureti ile kentin geliþimini hýzlandýrmalý ve yerel yönetimlerin toplumüzerindeki yaptýrým gücünü kullanarak taraflar arasý koordine ve entegrasyonusaðlamalýdýrlar.KaynaklarMetin Özaslan, Küresel-Yerel Etkileþimin Yeni Örgütlenme Biçimleri: Að Þebeke Tarzý Firma veKamusal Örgütlenmeler, “Kentsel Ekonomik Araþtýrmalar Sempozyumu”, DPT Yayýnlarý,Ankara 2004, c.2Hüseyin Gül, Ekonomik Kalkýnmada Yerel Alternatifler, “Kentsel Ekonomik AraþtýrmalarSempozyumu”, DPT Yayýnlarý, Ankara 2004, c.1ATIN ÝYÝSÝNE DORU, YÝÐÝDÝN ÝYÝSÝNEDELÝ DERLER… 402Genelde belediyelerimize baktýðýmýzda yönetim sýkýntýlarý görülmektedir.Bu sýkýntýlardan belediye baþkanlarý da hoþnut deðil. Ancak çoðu zamanyapabilecekleri bir þey olmadýðýný düþünüyorlar.Belediyeler, kamu kaynaklarýný kullanarak belde ve belde halkýna hizmetüreten kuruluþlardýr. Dolayýsýyla, kaynaklarýný verimli kullanmalarý, kalitelihizmet sunmalarý hususunda sorumluluklarýnýn bilincinde olmalarý gerekir.402 Osman Danýþ

Modern Kent Yönetimi - I 419Bu sorumluluðun gereðinin yerine getirilebilmesi ise yönetim anlayýþýnýn kaliteve verimliliðe odaklý olmasýný gerektirmektedir.Kalite ve verimliliðe odaklanan belediye baþkanýnýn yapmasý gereken; e-kibini ehliyetli ve liyakatli personelden oluþturmasýdýr. Adama göre iþ deðil,iþe göre iyi adamlar bularak personel kalitesini artýrmak temel politikalarýndanbirisi olmalýdýr.Ne yazýk ki, belediye baþkanlarýmýzýn (özelikle yeni seçilmiþ olanlar)büyük çoðunluðu yönetim dersinden sýnýfta kalmýþlardýr. Bu baþarýsýzlýk tabiiki sadece kendilerinden kaynaklanmýyor. Bütün baþarýsýzlýðý belediyebaþkanýna yýkmak haksýzlýk olur. Baþkana bu konuda destek olmasý gerekenlerde maalesef üzerlerine düþen görevleri layýkýyla yerine getirmemektedirler.Parti teþkilatlarý ve meclis üyelerinden bahsediyoruz. Parti teþkilatlarý vemeclis üyelerinin belediye ile iliþkilerini baþkan ve yardýmcýlarý düzeyindetutmalarý gerekirken, onlar belediye baþkanýna destek deðil köstek olabiliyorlar.Parti teþkilatý ve meclis üyeleri belediye baþkanýný yönetmeye kalkýþýyorlar.Her kararda, her atamada kendilerine danýþýlmasýný, kendilerindenonay alýnmasý gerektiðini düþünürler. Onlara göre olmasý gereken de budur.Diðer taraftan belediye baþkanlarý da parti teþkilatý ve meclis üyeleri yokmuþgibi hareket ediyor. Hal böyle olunca sýkýntýlar eksilmiyor.Bütün bu karýþýklýklarýn olmamasý için belediye baþkanýnýn, parti teþkilatýnýnve meclis üyelerinin ayrý ayrý görev ve sorumluluklarýný bilmesi gerekmektedir.Görev ve sorumluluklar bir eðitim programý ile ilgililere anlatýlmalýdýr.Ýlk defa seçilmiþ belediye baþkanlarýmýz, tecrübeli aðabeylerinden faydalanmakvarken tabiri caizse Amerika’yý tekrar keþfetmeye çalýþýrlar. Kendilerinegöre bir yönetim sergilemeye çalýþýrlar. Hikâyede olduðu gibi, topraðagöre ürün ekmek yerine, kafasýna göre ürün ekmeye kalkarlar. Hikâyeþöyledir:Beyaz boyalý evin, çevredeki en güzel ev olduðu konusunda herkeshemfikirdi. Aslýnda çok daha büyük, çok daha geniþ bahçeli pek çok ev vardýo civarda ama yine de herkes, beyaz boyalý o küçük evi ve içinde oturanyaþlý hanýmý severdi en çok. Çiçeklere tutkun olan hanýmýn bahçesinde, ö-zenle baktýðý bitkiler ve renk renk, çeþit çeþit kýr çiçekleri salýnýrdý nazlýnazlý. Hele de bahar geldi mi bir papatya tarlasýna benzerdi o bahçe. Bir günyaþlý haným, torununa bakmak için, yurt dýþýnda yaþayan kýzýnýn yanýna gideceðinisöyledi komþularýna. Uzun süre dönmeyecekti. Evin ve bahçenin

420 Modern Kent Yönetimi - Ibakýmsýz kalmasýný istemediði için, sembolik bir fiyata kiraya vermeyi düþündü.Güzel bir evde, neredeyse bedavaya oturmayý kim istemez? Beyaz e-vin talibi çoktu ama yaþlý haným, çocuðuna dadý seçen bir annenin titizliðiyle,günlerce, býkmadan, usanmadan pek çok kiracý adayýyla görüþtü, görüþtü...Sonunda, hem eve hem bahçeye iyi bakacaðýna inandýðý, neþeli, hoþsohbet bir yaþlý adamla anlaþtý. Kendisi gibi çiçeklere gönül vermiþ birinin,bahçesine gözü gibi bakacaðýna inanýyordu. “Tam iki sene uzak kalacaðýmburalardan, siz güle güle oturun ama ne olur evime ve özellikle de bahçemeçok iyi bakýn” derken, gözleri doldu. Yaþlý adam büyük bir keyifle yerleþtieve. Bahçeyi çok sevmiþti. “Burada gül yetiþtirmeliyim” diye düþündü. O-nun için, çiçek demek, “gül” demekti... Çeþit çeþit, renk renk güller, mis gibikokan...Taraçanýn hemen karþýsýný gül bahçesi yapmaya karar verdi. Oradaki bütünçiçekleri köklerinden söküp attý. Gül fidanlarýný, deðerli mücevherler gibiyerleþtirdi topraða. Vitaminlerle, bitki gýdalarýyla her gün besledi güllerintopraðýný. Þubat ayýnýn insanýn içini titreten soðuðunda, güllerle gelecek baharýbekledi. Sonunda geldi bahar, yine bir papatya tarlasý gibiydi bahçe. Gülfidanlarý ise baharýn geldiðini anlamamýþlardý sanki. Düþ kýrýklýðýna uðradýyaþlý adam. Diðer çiçekleri deðil, gülleri istiyordu o. “Papatya dediðin nedirki, her yerde yetiþen bir kýr çiçeði. Oysa bir bahçeyi bahçe yapan, güllerdir”diyordu, hýrsla ezerken güzelim papatyalarý. Mevsimi geldiðinde, bahçeninneredeyse tamamýný doldurdu gül fidanlarýyla. Bu sefer baþaracaðýna emindi.Fidanlara öylesine itina gösteriyordu ki, bahar geldiðinde bahçe “bir gülbahçesi” olarak anýlacaktý. Ama olmadý... Onca bakýma, onca itinaya raðmenbir türlü açmadý güller. Diðer çiçekleri kökünden söktüðü için, bahçe bomboþkaldý. Kýr çiçekleri de kaldýrým kenarlarýndaki küçücük toprak parçalarýnda,kýrlarda ve diðer bahçelerde açtýlar da, yaþlý adamýn bahçesine uðramadýlarinatla, sanki küsmüþ gibi.Gül yetiþtireceðim derken, kýr çiçeklerinin güzelliðini görmezden gelenyaþlý adam, yaptýðý hatayý anladýðýnda artýk çok geçti...Belediye baþkanlarýmýza, naçizane tavsiyemiz; bu iþi bilen, aðabey belediyebaþkanlarýndan sürekli faydalanmaya çalýþmalarýdýr. Öðrendiklerini dekimseden çekinmeden, dirayetli bir þekilde uygulamaya geçirmeleridir.Unutulmamalýdýr ki; atýn iyisine doru, yiðidin iyisine deli derler…

Modern Kent Yönetimi - I 4215018 SAYILI YASAYA GÖREBÜTÇE, MUHASEBE VE DENETÝMSÝSTEMÝNE GENEL BÝR BAKIÞ 40310.12.2003 tarihinde kabul edilen ve 24.12.2003 tarih ve 25326 sayýlýR.G.’de yayýnlanan 5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu,5436 sayýlý Kanun’la deðiþtirilen 49. maddesinin 5 ve 6. fýkralarý hariç olmaküzere 01.01.2006 tarihinden itibaren yürürlüðe girmiþ bulunmaktadýr.5018 sayýlý Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun yürürlüðe girmesiile yerel yönetimlerin özellikle muhasebe ve bütçe sistemlerinde esaslýdeðiþiklikler olmuþtur.5018 sayýlý Kanun öncelikle seksen yýldýr uygulanmakta olan 1050 sayýlýMuhasebe-i Umumiye Kanunu 01.01.2006 tarihi itibariyle yürürlükten kaldýrýlmýþtýr.Dolayýsýyla, yeni kanunla sistem tamamen deðiþtirilmiþ, yenikavramlar ve kurumlar ihdas etmiþtir. Kanunda belirtilen yönetmeliklerinbüyük bir kýsmý çýkarýlmýþ olup mahalli idarelerin bu yönetmelikleri güncelolarak takip etmesi ve bir an önce sistemlerini kurmalarý gerekmektedir.5018 sayýlý Kanun’un amacý 1. maddesinde belirtildiði üzere;Kalkýnma planlarý ve programlarýnda yer alan politika ve hedefler doðrultusunda, Kamu kaynaklarýnýn etkili, ekonomik ve verimli bir þekilde elde edilmesive kullanýlmasý, Hesap verebilirliði ve mali saydamlýðý saðlamak üzere, Kamu mali yönetiminin yapýsýný ve iþleyiþini, Kamu bütçelerinin hazýrlanmasýný ve uygulanmasýný, Tüm mali iþlemlerin muhasebeleþtirilmesini, raporlanmasýný ve malikontrolü, düzenlemektir.Belirlenen amaç doðrultusunda belediyelerin bütçe sistemi, muhasebesistemi ve denetim sistemleri tamamen deðiþmiþtir.403 Sami Þimþek

422 Modern Kent Yönetimi - IBütçe sistemi5018 sayýlý Yasa’nýn 12. maddesinde genel yönetim kapsamýndaki idarelerinbütçeleri; Merkezi yönetim bütçesi, Sosyal güvenlik kurumlarý bütçesi, Mahalli idareler bütçeleri olarak üç þekilde hazýrlanýp, uygulanacaðýve kurum idarelerince bunlar dýþýnda herhangi bir bütçe oluþturulamayacaðýbelirtilmiþtir.Mahalli idareler bütçelerini, kalkýnma planý ve programlarda yer alanpolitika, hedef ve önceliklere uygun þekilde, stratejik planlarý ile performansölçütleri ve fayda–maliyet analizlerini yaparak hazýrlayacaklardýr.Stratejik Planlama ve Performans Esaslý Bütçeleme Kanunu’nun 9. maddesindedüzenlenmiþtir.Stratejik Planlama: “Kamu idareleri; kalkýnma planlarý, programlar, ilgilimevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceðe iliþkinmisyon ve vizyonlarýný oluþturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedeflersaptamak, performanslarýný önceden belirlenmiþ olan göstergeler doðrultusundaölçmek ve bu sürecin izleme ve deðerlendirmesini yapmak amacýylakatýlýmcý yöntemlerle stratejik plan hazýrlarlar.Kamu idareleri, kamu hizmetlerinin istenilen düzeyde ve kalitede sunulabilmesiiçin bütçeleri ile program ve proje bazýnda kaynak tahsislerini;stratejik planlarýna, yýllýk amaç ve hedefleri ile performans göstergelerinedayandýrmak zorundadýrlar.Stratejik plan hazýrlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejikplanlama sürecine iliþkin takvimin tespitine, stratejik planlarýn kalkýnmaplaný ve programlarla iliþkilendirilmesine yönelik usul ve esaslarýn belirlenmesineDevlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý yetkilidir.”Performans Esaslý Bütçeleme: “Kamu idareleri bütçelerini, stratejikplanlarýnda yer alan misyon, vizyon, stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu veperformans esasýna dayalý olarak hazýrlarlar. Kamu idarelerinin bütçelerininstratejik planlarda belirlenen performans göstergelerine uygunluðu ve idarelerinbu çerçevede yürütecekleri faaliyetler ile performans esaslý bütçelemeyeiliþkin diðer hususlarý belirlemeye Maliye Bakanlýðý yetkilidir.

Modern Kent Yönetimi - I 423Maliye Bakanlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý Müsteþarlýðý ve ilgili kamuidaresi tarafýndan birlikte tespit edilecek olan performans göstergeleri, kuruluþlarýnbütçelerinde yer alýr. Performans denetimleri bu göstergeler çerçevesindegerçekleþtirilir.”5018 sayýlý Kanun’a paralel olarak 5393 sayýlý Belediye Kanunu’nun 41.maddesi stratejik plan ve performans programý ile ilgili düzenleme yapmýþtýr.Maddeye göre “Belediye baþkaný, mahallî idareler genel seçimlerinden i-tibaren altý ay içinde; kalkýnma plâný ve programý ile varsa bölge plânýna uygunolarak stratejik plân ve ilgili olduðu yýl baþýndan önce de yýllýk performansprogramý hazýrlayýp belediye meclisine sunar.Stratejik plân, varsa üniversiteler ve meslek odalarý ile konuyla ilgili siviltoplum örgütlerinin görüþleri alýnarak hazýrlanýr ve belediye meclisi tarafýndankabul edildikten sonra yürürlüðe girer.Nüfusu 50.000’in altýnda olan belediyelerde stratejik plân yapýlmasý zorunludeðildir.Stratejik plân ve performans programý bütçenin hazýrlanmasýna esas teþkileder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüþülerek kabul edilir.” denilereknüfusu 50.000’den büyük belediyelere stratejik plan ve performansplaný hazýrlanmasý konusunda zorunluluk getirilmiþtir. Kanun’un geçici 4.maddesi “41. maddede öngörülen stratejik plan, kanunun yürürlüðe girmesindenitibaren bir yýl içinde hazýrlanýr”demektedir. Bu geçici maddeye görebelediyeler stratejik planlarýný 13 Temmuz 2006 tarihine kadar hazýrlayacaklardýr.Ancak, belediye bütçeleri stratejik plan ve performans programlarýnagöre hazýrlanacaðýndan ve belediye baþkanlarý haziran ayý içinde bütçe çaðrýsýyapacaðýndan, belediyelerin Haziran ayýna kadar stratejik planlarýný yapmalarýgerekmektedir.Yine bütçelerin hazýrlanmasý, uygulanmasý ve kontrolünde uyulmasý gerekenilkeler Kanun’un 13. maddesinin (k) bendinde belirtilmiþtir. Buna görebütçeler, kurumun iþlevsel ve ekonomik sonuçlarýnýn görülmesini saðlayacakþekilde hazýrlanýr ve uygulanýr.Ayrýca, Kanun’un 13. maddesinin (d) bendi; “Bütçeler, stratejik planlardikkate alýnarak izleyen iki yýlýn bütçe tahminleriyle birlikte görüþülür vedeðerlendirilir” demekte, yine Kanun’un 60. maddesinde malî hizmetler biriminingörevleri sayýlýrken (a) bendinde “Bütçeyi hazýrlamak, izleyen iki yýlýnbütçe tahminlerini yapmak, bütçe kayýtlarýný tutmak” olarak belirtildiðigibi, hazýrlanan bütçe bir yýllýk olmakla birlikte izleyen iki yýlýn bütçe tah-

424 Modern Kent Yönetimi - Iminlerinin de yapýlmasýný öngörmektedir. Dolayýsýyla yeni kanunda çok yýllýbütçe sistemi öngörülmektedir.Muhasebe SistemiKanun’un 49. maddesine göre muhasebe sistemi; karar, kontrol ve hesapverme süreçlerinin etkili çalýþmasýný saðlayacak ve malî raporlarýn düzenlenmesiile kesin hesabýn çýkarýlmasýna temel olacak þekilde kurulur ve yürütülür.Kamu hesaplarý, kamu idarelerinin gelir, gider ve varlýklarý ile malî sonuçdoðuran ve öz kaynaðýn artmasýna veya azalmasýna neden olan her türlüiþlemlerle garantilerin ve yükümlülüklerin belirlenmiþ bir düzen içinde hesaplarakaydedilerek, yönetim ve denetim yetkilileriyle kamuoyuna gereklibilgilerin saðlanmasý amacýyla tutulur.Bu konuda Mahalli Ýdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliði Resmi Gazete’deyayýnlanarak 01.01.2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüðegirmiþ olup, 01.01.2006 tarihinden itibaren mahalli idarelerin tamamýnýn tahakkukesaslý muhasebe sistemine girmiþ olmalarý gerekmektedir.Ýç Kontrol ve DenetimÝç Kontrol: Kamu idarelerinin mali iþlem ve faaliyetlerine iliþkin gelir,gider, varlýk ve yükümlülüklerinin amacýna ve mevzuatýna uygun þekildegerçekleþtirilmesi için uygulanan mali yönetim, harcama öncesi kontrol ileharcama sonrasý iç denetim faaliyetleridir.Ýç kontrolün amacý, kamu idarelerinin; Kanunlara ve diðer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini, Gelir, gider varlýk ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimlibir þekilde yönetilmesini, Her türlü mali karar ve iþlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluðun önlemesini, Karar oluþturmak ve izlemek için düzenli, zamanýnda ve güvenilir raporve bilgi edinilmesini, Ýç kontrol faaliyetlerinin nesnel risk yönetim analizlerine göre belir-

lenmiþ en riskli alanlar üzerine yoðunlaþmasýný saðlamaktadýr.Modern Kent Yönetimi - I 425Harcama öncesi kontrol görevi mali kontrol yetkilisi tarafýndan yerinegetirilir. Harcama öncesi kontrol süreci, ödenek tahsis edilmesi, yüklenmeyegiriþilmesi, ihale yapýlmasý, sözleþme yapýlmasý, mal veya hizmetin teslim a-lýnmasý, iþin gerçekleþtirilmesi, ödeme emri belgesi düzenlenmesi ve harcamayetkilisi tarafýndan alýnacak benzeri mali kararlarý kapsar.Ýç Denetim: Ýç denetim, iç denetçiler tarafýndan yapýlacaktýr. Ýç denetimKanun’un 63. maddesinde düzenlenmiþtir. Buna göre iç denetim “kamu idaresininçalýþmalarýna deðer katmak ve geliþtirmek için kaynaklarýn ekonomik,etkililik ve verimlilik esaslarýna göre yönetilip yönetilmediðini deðerlendirmekve rehberlik yapmak amacýyla yapýlan baðýmsýz ve nesnel güvencesaðlayan danýþmanlýk faaliyetleridir.”Ýç denetçilerin görevleri Kanun’un 64. maddesinde belirtilmiþ olup bazýlarýþunlardýr; Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin yönetim vekontrol yapýlarýný deðerlendirmek, Kaynaklarýn etkili, ekonomik ve verimli kullanýlmasý bakýmýndan incelemeleryapmak, önerilerde bulunmak, Harcama sonrasý yasal uygunluk denetimi yapmak, Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bukonularda önerilerde bulunmak, Denetim sonuçlarý çerçevesinde iyileþtirmelere yönelik önerilerde bulunmak.Hangi mahalli idarelerde iç denetim birimi kurulmasýna ve iç denetçi a-tanýp atanmayacaðýna dair karar verme yetkisi, mahalli idarelerin iþlem hacimleridikkate alýnmak suretiyle iç denetim koordinasyon kurulunun görevve yetkisindedir.Dýþ Denetim: Dýþ denetim Sayýþtay tarafýndan yapýlýr. Kanun’un 68.maddesinde düzenlenmiþtir. Dýþ denetimin amacý; genel yönetim kapsamýndakikamu idarelerinin hesap verme sorumluluðu çerçevesinde, yönetiminmali faaliyet, karar ve iþlemlerinin, kanunlara, kurumsal amaç, hedef veplanlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarýnýn Türkiye BüyükMillet Meclisi’ne raporlanmasýdýr.

426 Modern Kent Yönetimi - IÝçiþleri Bakanlýðý’nýn Mali Denetimi: Kanun’un 77. maddesinde düzenlenmiþtir.Malî yönetim ve kontrol sisteminin tümüyle zaafa uðradýðý, belirginyolsuzluk veya kamu zararýna yönelik emarelerin ortaya çýktýðý durumlarda; Ýl özel idareleri için ilgili valinin, Belediyeler için ilgili belediye baþkanýnýn, talep etmesi Veya doðrudan baþbakanýn onayý üzerine,Ýçiþleri bakaný, yetkili denetim elemanlarýna, ilgili mahallî idarelerintüm malî yönetim ve kontrol sistemlerini, malî karar ve iþlemlerini mevzuatauygunluk yönünden teftiþ ettirir. Bu teftiþler sonucunda düzenlenecek raporlarýnbir örneði Ýç Denetim Koordinasyon Kurulu’na, bir örneði de gerekliiþlemlerin yapýlmasý için ilgili vali veya belediye baþkanýna gönderilir.Ýçiþleri Bakanlýðý’nýn yaptýðý bu denetim dýþ denetim deðil, iç denetimniteliðindedir.NASIL OLSA YAPAN BÝRÝ OLUR… 404Halka en yakýn yönetim düzeyi olarak, yerel yönetimler demokratik toplumunbaþlýca temel taþýdýr. Nüfus artýþý ve devam eden kentleþme süreci,hem kýrsal hem de kentsel alanlarda yerel yönetimlerin görevlerini daha karmaþýkhale getirmiþtir. Bu karmaþýk zor görevler arasýnda; insanlýðýn karþýkarþýya bulunduðu sorunlarla baþa çýkmada, yoksulluk, cehalet, çevrenin bozulmasýve kültürel yozlaþmaya karþý mücadelede yerel yönetimlerin etkinbir rol oynama konusundaki gayreti küçümsenemez.Ýnsanlýðýn en önemli sorunlarýndan birincisi yoksulluktur.Sürdürülebilir kalkýnma herkesin temel ihtiyaçlarýný karþýlamayý, herkesindaha iyi bir hayata iliþkin beklentilerini gerçekleþtirme fýrsatýna kavuþturulmasýnýgerektirmektedir. Yoksulluk, ülkelerin en önemli toplumsal sorunlarýndanbiridir. Yoksulluðun var olduðu bir bölge; baþta terör olmak üzeretüm facialara her zaman eðilimli olacaktýr. Yoksullaþtýkça daha yoksullaþtýracaktýr,yaþayanlarýn geleceklerini daha güç ve daha kuþkulu hale getirecektir.Açlýk genellikle yiyecek bulunmamasýndan deðil, onu satýn alacak gü-404 Osman Danýþ

Modern Kent Yönetimi - I 427cün olmayýþýndan kaynaklanmaktadýr. Yoksul ve aç olanlar çoðu zaman saðkalabilmek için, yakýn çevrelerini mahvederler.Yoksulluk, çocuklar için, okula gitmek yerine erken yaþta çalýþmaya baþlamakanlamýna da gelmektedir. Sokakta çalýþan çocuklar okula devam edememekte,sigaraya-uyuþturucuya alýþmakta, kolay yoldan para kazanma, suçayönelme, dýþlanma, aþaðýlanma, þiddet gibi tehlikelere maruz kalmakta,sokakta yaþayan bir konuma gelebilmektedir.Sokak çocuklarý sorunu, çocuk ve ergen sorunlarý içinde araþtýrýlmasý veçözülmesi en güç olanlardan biridir. Bu konudaki araþtýrmalar, sokaktaki çocukve gençlerin yoksulluk, yoksunluk ve þiddetin yoðun olduðu ailelerdengeldiðini göstermektedir. Çoðu sevgiden ve eðitimden yoksun büyümektedir.Ailelerin yaþam koþullarýný olumsuz etkileyen ve çocuklarý sokaða iten nedenlerarasýnda yoksulluk, ön sýralarda sayýlmaktadýr.Yoksul bir ailede doðmak veya sonradan pek çok olanaktan yoksun birþekilde yoksullaþmak çoðu zaman kiþinin elinde deðildir. Ülkede yaþanan e-konomik krizler birçok ailenin bu illetle tanýþmasýna sebep olabilmektedir.Evin reisi durumundaki erkek iþsizlik yüzünden bazen çareyi “çare olmayan”evi terk etmekte bulmaktadýr. Yuvalar yýkýlmakta, canlar yanmaktadýr. Ýnsanlarçaresizdir. Çaresiz durumda olan bu insanlar bizim insanýmýzdýr, bunlarbizden baþkasý deðildir. Belki çok yakýn bir akrabamýz, belki kardeþimiz,belki kapý komþumuzdur. Bizler sýkýntýsýz bir þekilde yaþarken, kim bilir belkialt komþumuza haciz memurlarý gelmiþtir. Eþyalarý bir kamyona yüklenipgötürülüyordur. Buzdolabý, çamaþýr makinesi, belki çocuðun eski bilgisayarýbile haczediliyordur. Siz sýcak çorbanýzý içerken, alt komþunuzun evi baþlarýnayýkýlýyordur.Bilemezsiniz, bilemeyiz. Ta ki baþýmýza gelene kadar…Peki biz ne yapabiliriz? Belki bir þeyler yapabiliriz ancak, yapmayýz. Neyazýk ki, yapmayýz. Hatta sýkýntýda olan bu insanlarýn bu sýkýntýlarýnýn baþlarýnagelmesinde kendi hatalarý olduðuna hükmederek kendimizi teselli ederiz.Güya…Hem, nasýl olsa birileri destek olur, yardým yapan biri olur. Öyle deðilmi?Nasýl olsa yapan biri olur diye yapýlmayan o kadar þey vardýr ki…

428 Modern Kent Yönetimi - ISOYLULAR - YOKSULLAR VEYOKSUNLAR 405Ülkemiz siyaseti asýrlardýr merkez-çevre ekseninde þekillenmektedir.Merkez baþta bürokratlar olmak üzere iktidar sahipleri ile birliktelik gösterenseçkinlerin iktidarý olarak ülke yönetiminde tek güç olmuþtur. Buna mukabilçevre diye tanýmlanan ve aslýnda kýrsal kesimi oluþturan geniþ halk yýðýnlarýise merkezin iktidarýna payandalýk görevi görmüþtür. Merkez, sahipolduðu mali ve idari imkanlarý kullanarak toplumun yaþam standardýnýn çoküstünde bir hayat sürdürürken, çevre ise en zor þartlarda ayakta kalma mücadelesivermiþtir. Her ne kadar geniþ toprak sahibi kiþilerin yaný sýra özellikleÝkinci Dünya Savaþý sürecinde ve sonrasýnda sermaye sahibi olmaya baþlayankimi çevreler var olmuþlarsa da bunlar varlýklarýný merkezi güçle iþbirliðindegörmüþ ve iþbirliðini bozucu hareketlerden kaçýnmýþlardýr. Aslýndabunlar merkezle iþbirliði içine girerken ayný zamanda etkileri altýndaki geniþhalk yýðýnlarýnýn da merkezin politikalarýna baðlýlýklarýný temin ederek olasýtepkilerin geliþmesine imkan vermemiþlerdir.Ülkemizde 1946 yýlýnda baþlayan ve 1950 yýlýnda Demokrat Parti’nin iktidarolmasý ile baþlayan süreç her ne kadar kenarýn (çevrenin) iktidarý olarakgörülmekte ise de bu derin bir yanýlgýdan baþka anlam ifade etmemektedir.Çünkü Demokrat Parti idarecileri kenarýn kadrolarý içerisinde yer almadýklarýgibi, aksine zaten kendileri de merkez kadrolarýnýn önemli isimleri a-rasýnda yer almakta idiler. Fakat 1923 sonrasýnýn yeniden yapýlanma sürecindetoplumun yaþam kalitesinin artmamýþ olmasýnýn yaný sýra; yeniden þekillendirmesürecinde baský altýnda tutulmuþ toplumsal kesimlerde var olan vehýzla yükselen hoþnutsuzluðun bir nebze de olsa bastýrýlabilmesi, kendi içlerindenzuhur edebilecek bir yapýlanmaya karþý merkez kontrolünde bir yapýlanmasaðlanarak muhalefetin manüple edilebilmesi için Demokrat Parti,merkezin iktidarý olan Halk Partisi içerisinden üretilmiþtir.Dolayýsýyla Demokrat Parti iktidarý kenarýn iktidarý deðildir. Merkezinhýzla yitirdiði kenar desteðini tekrar elde edebilmek için yürüttüðü politikalarýnbir sonucu olarak doðmuþ ve iktidara taþýnmýþtýr. Fakat Demokrat Partiiktidarýnýn zamanla merkezden kenara doðru kaymaya baþlamasý ile de tasfiyesüreci baþlatýlmýþ ve daraðaçlarýnýn gölgesinde yeni bir demokratik(!) dönemestart verilmiþtir.405 Hulusi Þentürk

Modern Kent Yönetimi - I 429Merkezin iktidarýný saðlama alabilme kaygýsý ilk dönemde nüfusun köylerdetutulmasý politikalarýný sürdürmesini gerekli kýlmýþ ve ülke nüfusununçok büyük bölümü (%75’i) köylerde yaþam mücadelesi vermeye zorlanmýþtýr.Fakat özellikle 1950’li yýllar kentlerde iþgücüne olan talebin artmasý ilebirlikte kýrsalýn dayanýlmaz yoksulluðunun bir sonucu olarak köy nüfusukentlere doðru akmaya baþlamýþtýr. Bu süreçte elbette toplumu köylerde þekillendiremeyeceðini,sayýlarý 35.000’i aþan köy ve binlerce mezrada yaþayanlarýntoplum mühendisliði çerçevesinde istenilen yönde eðitilemeyeceðinigören merkezin, onlarý kontrollü biçimde kentlere çekerek daha rahat þekillendirebileceðibeklentisi de rol almýþtýr.Köyden kente göçün büyük þehirler yerine küçük þehirlere doðru olmasýistenmiþtir. Çünkü büyük kentlerde var olan sosyo-kültürel þartlar bu kesiminkontrolünü güçleþtirebilir idi. Buna mukabil küçük kentler daha fazlamerkezin þekillendirici etkisine sahip mekanlar olarak görülmekteydi.Nüfusun büyük çoðunluðunun köylerde olduðu buna mukabil muhalifaydýnlarýn kentlerde olduðu bir ortamda muhalefet o günkü iletiþim þartlarýnýnyetersizliðinin de etkisi ile güçlenememiþtir. Döneme ait muhalif hareketlerincelenirse bunlarýn daha çok büyük kent merkezlerinde olduðu görülmektedir.Köyden kente göç planlandýðý, arzulandýðý gibi þekillenmiþ midir? Elbettehayýr. Köyünde asgari yaþam imkânlarýnýn her türlüsünden mahrum kitlelerbüyük dalgalar halinde köylerini boþaltmaya ve kente göç etmeye, özelliklede imkânlarýnýn daha geniþ olduðunu düþündükleri büyük kentlere göçetmeye baþlamýþlardýr. %75’inin köylerde oturduðu ülkemiz, 50 yýlda nüfusun% 75’inin kentlerde yaþadýðý bir coðrafyaya dönüþmüþtür. Hýzla boþalanköyler, inanýlmaz hýzda nüfus artýþý yaþayan kentler, kent çeperlerini adetaablukaya alan gecekondular ile yeni ve farklý bir devir baþlamýþtýr.Ýlk NesilKöyünden kente gelen ilk nesil bir problem teþkil etmemiþtir. Kýrsalýnkültürüne sahip, terk etmek zorunda kaldýðý sýlasýnýn hasretini çeken, bulabildiðibir lokma ekmeðe þükredebilecek kadar da beklentileri düþük bir nesildibunlar. Kentteki yaþam standardý ile köyünü karþýlaþtýrýyor ve þükrediyordu.Orada bir lokma ekmek bile bulamazken, burada zor þartlar altýnda daolsa ekmek bulabilmektedir. Kent soylularýnýn lüks ve hatta israf içindeki yaþamlarýnabakarak hayýflanmamakta, elde edebildiði bir lokmayý köyünde

430 Modern Kent Yönetimi - Ibulamadýðýný hatýrlayarak yetinmeyi bilmektedirler. Birçoðu okul yüzü görmemiþ,ya okuma yazmasý olmayan ya da çat-pat okuyabilen bu insanlarýndaha yüksek gelir elde edebilecekleri iþlere girme imkânlarý da söz konusudeðildi.Bu nesil elit tabakanýn temsilcisi ve köyden kente göçmesine sebep olanþartlarýn sorumlusu olarak gördüðü CHP yerine onun muhalifi olarak görülenDemokratlara oy verme eðilimi içerisinde olmuþtur.Ýkinci NesilBu nesil anne-babalarýnýn aksine kentte doðmuþ, kýrsalýn o kahrediciyoksulluðunu yaþamamýþ kitledir. Dolayýsýyla imkânlarýný köylerindekiimkânlarla karþýlaþtýrmamýþ, etrafýndakilerin yaþam standartlarýný gözlemlemiþtir.Aradaki uçurumu gördükçe öfkelenmiþ, öfkesi nefrete dönüþmüþtür.Bu nesil zor þartlar altýnda da olsa okumuþ ve iyi bir iþe girebilmenin hayallerinikurmuþtur. Ama iyi iþlerde hep kent soylularýnýn çocuklarýnýn istihdamedildiðini gördükçe hayal kýrýklýklarý yaþamýþtýr. Ve iþte kýrsalýn uysal ve kaderinerazý kültürüne de sahip olmayan bu nesil merkez için ciddi bir tehditoluþturmaya baþlamýþtýr.Ýkinci neslin ciddi tehdit oluþturduðunu gören merkez bu muhalefetimeþru siyasi zeminden uzak tutmanýn gayreti içerisinde olmuþ ve tepkilerinsokakta sergilenmesini saðlayarak hem deþarj etmiþ ve hem de gayrý-meþrukonuma indirgeyerek boðmayý bilmiþtir.12 Eylül öncesinin anarþi ortamýnýn bu gözle bir kez daha deðerlendirilmesigerekmektedir. Sadece soðuk savaþýn bir uzantýsý olarak görmek, kandýrýlmýþgençlik edebiyatýnýn arkasýna sýðýnmak çok da doðru deðildir. En a-zýndan bu neslin niçin bu kadar kolay kandýrýldýðý(!) da sorgulanmalýdýr.Üçüncü Nesil: Gerçek TehditÝþte bugün merkezin uykularýný kaçýran nesil budur. Bunlar da ikinci nesilgibi köy þartlarýný görmemiþler ama ilk neslin aþýrý yoksulluðunda iyi e-ðitim alamayan ikinci neslin aksine ekonomik þartlarýnýn daha iyi olmasý ileparalel daha iyi eðitim almýþ kiþilerden oluþmaktadýr. Ve bu nesil içerisindeözellikle ekonomik alanda patlama yaþamýþ, artýk ülkenin sayýlý zenginleri a-rasýnda yer almýþ, bürokratik deneyimler kazanmýþ kiþiler bulunmaktadýr.

Modern Kent Yönetimi - I 431Yoksulluk kýskacýný önemli oranda kýrmayý baþarabilmiþ bu nesil bu seferbir baþka acýmasýz kýskaçta bulmuþtur kendini. Adýna “yoksunluk” denilenbu kýskaç tahammül edilebilir gibi deðildir. Yoksunluk, izole olmuþluk vesýnýrlýlýk duygusudur. Kendilerini izole edilmiþ, sýnýrlandýrýlmýþ görmektedirbu nesil.Ýlk nesil kent soylularýnýn yaþam imkânlarýna sahip olmamaya tahammüledebiliyordu. Çünkü köyde açlýktan ölmekten daha iyi idi ve zaten eðitimsizidiler. Ýkinci nesil için eðitimlerinin kalitesi sorun idi ve zaten onlara destekverecek iþ adamý, bürokrat yoktu. Ama bu nesil için bunlarýn hiçbiri geçerlideðildi. Ýyi eðitim almýþlardý, geniþ bir kadro oluþturan iþ adamlarý, bürokratlarýve hatta kendi medyalarý vardý arkalarýnda ama yine de kent soylularýnatanýnan imkânlardan yararlanamýyorlardý. Köþe baþlarýný tutmuþ, stratejikkurumlarda konuþlanmýþ, aralarýnda yazýlý olmasa da mutabakat saðlanmýþkent soylularýnýn sahip olduklarý statü ve gördükleri saygý bu nesilden esirgenmektedir.Üçüncü neslin bir kýsmý kent soylularý ile iþbirliðini tercih etti. Böylecestatü ve saygý arayýþýný bir nebze de olsa tatmin edebileceðini hesapladý. Fakatönemli bir bölümü bunu zillet olarak algýladý ve merkezin iktidarýna payandaolan deðil, merkezi ele geçirmeye çalýþan bir hareketi baþlattý.Merkez tedirgin. Merkez panik, “çevrenin merkeze yürüyüþü” karþýsýndaaciz. Çünkü asýrlara uzanan ayrýcalýklý konumlarýnýn ellerinden gitmesiniistememekteler. Hele ki maraba(!) takýmýnýn, bu köylülerin, bu seçkin(!) olmayankiþilerin iktidar olma ihtimali bir kâbus gibi uykularýný bölmekte.Gerilim ve ÝstikrarYaþanan bu süreç beraberinde ciddi bir gerginlik taþýmakta ve istikrarýtehdit etmektedir. Ýstikrarsýzlýk ise her iki kesimin de aleyhinedir. Bu gerginliðiortadan kaldýrmanýn tek yolu ise taraflarýn birbirini tanýmlamaktan vazgeçerektanýmalarý ile mümkündür. Merkezin seçkinleri toplumsal rollerin veimkânlarýn miras yolu ile geçemeyeceðini, hiçbir sýnýfýn ayrýcalýklý olamayacaðýnýgörmek ve haksýz taleplerinden vazgeçmek zorundadýr. Bu adý konulmamýþ“kast” sisteminin kimseye faydasý olmadýðýný ve sürdürülemeyeceðinikabullenmelidirler.Geniþ halk kitlelerini izole ederek, kentin imkânlarýný kullanmalarýný fizikideðil ama sosyal ve kültürel yasak araçlarý ile sýnýrlayarak bir yere gitmemizmümkün deðildir. Bir zamanlar plajlar halka kapalý mekânlardý ve ay-

432 Modern Kent Yönetimi - Irýcalýklý insanlar girebiliyordu. Gün geldi ve plajlar halka açýldý. O dönemdeçýkan Cumhuriyet Gazetesi’nin manþeti “Halk plajlara hücum etti, vatandaþdenize giremiyor” þeklinde idi. Bugün o manþeti anlamada zorlanýyor vehalkla vatandaþý ayrý gören mantýðý reddediyor olabiliriz ama aslýnda sosyokültürelhayatýn birçok safhasýnda bu aþaðýlayýcý, bu ayrýcalýklý düþünce tarzýnýkorumaya devam ediyoruz.Kaçýnýlmaz akýbet yaþanacaktýr. Önemli olan bu neticenin taraflar arasýndaderin ayrýlýklara yol açmadan gerçekleþmesidir. Taraflardan birinin dýþlandýðýtoplumlarda hangi taraf iktidar olursa olsun istikrar ve refah mümkündeðildir. Birbirimize raðmen deðil birbirimizle beraber iktidar olabilme olgunluðunugöstermemiz gerekmektedir.YEREL KALKINMAYA BAÞARILI BÝRÖRNEK: ÝNEGÖL 406Küreselleþme ile paralel yerelleþmenin yaþandýðý bir çaðdayýz. Bu çaðdayerel deðerler ve aktörler ön plana çýkmakta, uluslarýn karþýlaþtýrmalý üstünlüðünedayalý ekonomi yerini kentlerin karþýlaþtýrmalý üstünlüðüne býrakmaktadýr.Bunun doðal sonucu olarak da kentler kalkýnmanýn öznesi ve en ö-nemli unsuru haline gelmektedir.Kalkýnmanýn elbette çok önemli unsurlarý, etkileyenleri bulunmaktadýrancak bunlarýn içinde en önemli olaný verimliliktir. Ne kadar kaynaða sahipolursanýz olunuz, eðer bu kaynaklardan verimli þekilde yararlanamýyorsanýzkalkýnmanýn saðlýklý ve etkin olmasý mümkün deðildir. Verimlilik ise en uygunteknolojinin ve yöntemlerin kullanýlmasýný gerekli kýlmaktadýr. En uygunteknoloji ve yöntemi bulacak, kuracak ve kullanacak olan ise insandýr.Özellikle günümüzde insan kalkýnmanýn en önemli unsurudur. Adýna isterbilgi çaðý diyelim ve bilginin kalkýnmaya etkisinden bahsedelim, ister elektronikçaðý diyelim ve biliþim sektörünün etkisinden söz edelim, isterseksosyal sermayenin gücünü gündeme getirelim. Sonuç deðiþmeyecektir. Hepsiinsan içindir, insanla vardýr ve insanýn bunlara katkýsý ile bir anlam ifadeedecektir.Ýnsanýný eðitebilen, onlarý doðru hedefe yönlendirebilen toplumlar geliþecek,diðerleri ise geri kalmaya mahkûm olacaktýr. Bu sebeple eðitim kal-406 Sami Þimþek

Modern Kent Yönetimi - I 433kýnmanýn olmazsa olmaz þartýdýr.Ülkemizde eðitimin kalitesi ve yeterliliði hepimizin malumudur. Sonyýllarda bütçeden en büyük pay eðitime ayrýlmakla beraber yine de gelinendüzey hiç de iç açýcý deðildir. Milli Eðitim Bakanlýðý ülkemizde eðitimingeliþtirilebilmesi amacýyla “Eðitime %100 Destek” projesi baþlatmýþtý. Projekapsamýnda kentlerimizde gerçekten takdirle karþýlanacak yatýrýmlar vehizmetler yapýlmaya baþlanmýþtýr. Bunlarýn içinde bir ilçe var ki, gerçektenörnek ve örnek olmanýn da ötesinde imrenilecek bir baþarý saðlamýþ durumda:Ýnegöl.Bursa iline baðlý Ýnegöl ilçesi, ilçe merkezinde bulunan 12 mahalleden,94 köy ve 5 beldeden oluþmaktadýr. 2000 yýlýnda yapýlan genel nüfus sayýmýsonuçlarýna göre ilçenin nüfusu 186.558’dir. Bu nüfusun 90.946’sý merkezdeyaþamaktadýr.Ýnegöl bir meslek lisesi kampüsü ile bölgesinin mesleki eðitim merkeziolmaya aday. 30 trilyona yapýlacak olan kampüs, 300 dönüm arazi üzerindeve 70.000 m2 inþaat alanýna sahip. Bu okul kampüsü Ýnegöl ölçeðinde bakýldýðýndadev bir proje. Bu proje kamu yönetimi ile hayýrsever iþadamlarýmýzýnbirlikteliðinin ne gibi güzel sonuçlara yol açtýðýnýn da çarpýcý bir göstergesi.Ýnegöl’ün genç ama idealist kaymakamý Erdoðan Bektaþ’ýn öncülüðündegerçekleþme aþamasýnda olan bu proje yerel idarecilerin stratejik öneminigöstermesi bakýmýndan ayrý bir öneme sahip.Bu dev kampüsü yapacak iþadamýmýz ve sanayicimiz Mehmet Yýldýz bunubir yarýþa döndürmek arzusunda ve “Bu ülkede yaþayan, geliri olan insanlar,kurumlar bu hususu benden daha iyi deðerlendirsin, beni geçsin ki bende bu iþten zevk alayým” diyerek dev projeden daha büyük bir yüreklilik göstermekte.Projenin gerçekleþmesinde büyük emeði geçen Ýnegöl Ýlçe Milli EðitimMüdürü Mehmet Baþtürk’ün bir çaðrýsý var. Diyor ki: “Geleceðimizin teminatýolan çocuklarýmýzýn geleceklerinin daha aydýn, daha çaðdaþ, daha uygarolabilmesi için; attýðýmýz adýmlara bir yenisini daha katýn, Eðitime %100Destek Kampanyasý’na katýlýn.”Ýnegöl’ün çehresini deðiþtirecek, onu bölgenin meslek eðitim merkeziyapacak projede bakýn neler var?

434 Modern Kent Yönetimi - I- 1 adet 24 derslikli Anadolu Teknik ve Anadolu Meslek Lisesi- 1 adet 24 derslikli Endüstri Meslek Lisesi- 1 adet Mobilya Dekorasyon Bölümü Atölyesi- 1 adet Telekomünikasyon Bölümü Atölyesi- 1 adet Bilgisayar Bölümü Atölyesi- 1 adet Elektronik Bölümü Atölyesi- 1 adet Elektrik Bölümü Atölyesi- 1 adet CNC Bölümü Atölyesi- 1 adet Motor Bölümü Atölyesi- 1 adet Hidrolik Pnömatik Bölümü Atölyesi- 1 adet Tekstil ve Konfeksiyon Bölümü Atölyesi- 1 adet Metal Ýþleri Bölümü Atölyesi- 1 adet Halk Eðitim Çok Amaçlý Atölye- 1 adet 480 öðrenci kapasiteli Anadolu Turizm Otelcilik Meslek Lisesi- 1 adet Yönetim Binasý- 1 adet Atölye Binasý- 1 adet Pansiyon Binasý (480 öðrenci kapasiteli)- 1 adet Otel Bölümü (120 yataklý)- 1 adet 24 derslikli Ýlköðretim Okulu- 1 adet Anaokulu- 1 adet Yemekhane (400 kiþi kapasiteli)- 1 adet Spor Salonu- 2 adet Basketbol ve Voleybol, 1 adet Futbol Sahasý- 1 adet Açýk Yüzme Havuzu

- 1 adet Çok Amaçlý Salon (400 kiþi kapasiteli)Modern Kent Yönetimi - I 4352007-2008 öðretim yýlýnda eðitime baþlamasý planlanan bu kampüs Ýnegöl’ünkalkýnmasýnda çok önemli bir rol oynayacaktýr. Kalkýnma yereldenbaþlamalýdýr. Yerel kalkýnma ise kentlerin rekabet gücünün artýrýlmasý politikalarýüzerine bina edilmelidir. Ýnegöl bu projesi ile önemli bir avantaj eldeetmeye ve kentsel kalkýnmada önemli sýçramalar gerçekleþtirmeye aday görülmektedir.Bu projeye emeði geçen baþta Kaymakamýmýz ve Hayýrsever Ý-þadamýmýz ile Milli Eðitim Müdürümüz olmak üzere herkesi tebrik ediyor,bu çalýþmalarýn örnek olmasýný temenni ediyoruz.

436 Modern Kent Yönetimi - I

KaynakçaACAR, Ahmet, Prof.Dr., Stratejik Yönetim, 1. Saðlýk Projesi Yönetim Eðitim Programý Notlarý,Kurs 1/11-1/20AGUSTÝNE, R. Norman, Önlemeye Çalýþtýðýnýz Krizi Yönetmek, “Kriz Yönetimi”, MESSYayýnlarý, Ýstanbul 2000AKAL, Zühal, Performans Kavramlarý ve Performans Yönetimi, http://www.ydk.gov.tr/seminerler/performans_yonetimi/performans_yonetimi.htmAKAT, Ýlker, Prof.Dr., Prof.Dr. Gönül BUDAK, Doç.Dr. Gülay Budak, Ýþletme Yönetimi, Ýzmir1999, Barýþ YayýnlarýAKÝN, Besim, Prof.Dr., ÇETÝN, Canan, Prof.Dr., EROL, Vedat, Toplam Kalite Yönetimi veKalite Güvence Sistemi, Beta Basým Yayýn, Ýstanbul 2001AKKAHVE, Deniz, Bölgesel Geliþme Planlarýnýn Yönetiþim Açýsýndan Deðerlendirilmesi,“Avrupa Birliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim”, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul2004AKÞÝN, Selçuk, Yerel Tarih Araþtýrmacýlarý için Kýlavuz, http://.www.bilkent.edu.trAKTAN, C. Can, Deðiþim Çaðýnda Devlet, Çizgi Kitabevi, Konya 2003AL, Hamza, Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Deðiþimi, Bilim Adamý Yayýnlarý,Ankara 2002ALTINTAÞ, F. Çýnar, Strateji Geliþtirme Süreci Ýçerisinde Stratejik Baþarý Unsurlarýnýn Deðerlendirilmesi,http://www.isguc.orgARAPKÝRLÝOÐLU, Kumru, YENER, Zerrin, Avrupa Kentsel Þartý, Ada-Kentliyim Dergisi,Haziran-Aðustos 1996437

438 Modern Kent Yönetimi - IARGUN, Tanju, Toplam Kalite Yönetimi, http://www.bilgiyonetimi.org/ARI Hareketi, Deðiþim ve Geliþim Sürecinde Avrupa Birliði ve Türkiye, Aralýk 2003ARSLAN, Ahmet, Kamu Harcamalarýnda Etkinlik, Verimlilik ve Denetim, http://www.maliye.gov.tr/apkASOSAI, Performans Denetim Rehberi, Sayýþtay Baþkanlýðý, Ankara 2002ATAÇ, Fethi, Avrupa Konseyi ve Mahalli Ýdareler, Türk Ýdare Dergisi, Eylül 1989ATAMAN, Göksel, Prof.Dr., Ýþletme Yönetimi, Türkmen Kitabevi, Ýstanbul 2001ATAY, Osman, ISO 9000, Toplam Kalite ve Ahilik, Standart Dergisi, Ekim 1998Avrupa Kentsel Þartý, Mahalli Ýdareler Genel Müdürlüðü, Ankara 1996AYDIN, M. Devrim, Kamu Sektöründe Toplam Kalite Yönetimi, “Kamu Yönetimi” (Ed: ÖK-TEM, Kemal, ÖMÜRGÖNÜLÞEN, Uður), Ýmaj Yayýnevi, Ankara 2004AYDOÐAN, Metin, Avrupa Birliði Vatandaþlýðý, Yerleþme Hakký, Serbest Dolaþým ve Sonuçlarý,http://www.ab.kemalist.orgAYTAÇ, Fethi, Açýklamalý-Ýçtihatlý Belediye Kanunu, Seçkin Yayýnevi, Ankara 1998AYTAÇ, Prof. Dr. Burhan, Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi ve Ýnsan Kaynaklarýnýn Stratejik Planlanmasý,Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 1999BAÐRIAÇIK, Atilla, Prof.Dr., Belgelerle Uygulamalý ISO 9000, Bilim Teknik Yayýnevi, Ýstanbul1995BAL, H., Kent Sosyolojisi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002BALCI, Asým, Toplam Kalite Yönetimi ve Kamu Yönetimi, “Çaðdaþ Kamu Yönetimi”(Ed: A-CAR; Muhittin, ÖZGÜR; Hüseyin), Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2003BALCI, Asým, Yrd. Doç. R., Kamu Yönetiminde Hesap Verebilirlik Anlayýþý, Kamu YönetimindeÇaðdaþ Yaklaþýmlar (Ed:BALCI, Asým, vd), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003BAÞ, Türker, ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi, Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul 2002BAYKARA, Tuncer, Prf. Dr., Sosyal Yapý ve Þehir Hayatý, Yeni Türkiye Dergisi, Mayýs-Haziran2002BÝGÝÇ, Veysel, Y.Doç. Dr., Yeni Kamu Yönetimi Anlayýþý, Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar,Ed: BALCI Asým vrd., Seçkin Yayýncýlýk, Ankara, 2003BOOKCHÝN, M., “Kentsiz Kentleþme”BOZKURT, Ömer, ERGUN, Turgay, SEZEN, Seriye, Kamu Yönetimi Sözlüðü, TODAÝE Yayýnlarý,Ankara 1998

Modern Kent Yönetimi - I 439BOZKURT, Rýdvan, Aynur ODAMAN, ISO 9000 Kalite Güvence Sistemleri, MPM Yayýnlarý,Ankara 1998BUMÝN, Kürþat, Demokrasi Arayýþýnda Kent, Ýz Yayýncýlýk, Ýstanbul 1998BÜYÜKUSLU, Ali Rýza, Doç.Dr., Globalizasyon Boyutunda Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi, DerYayýnlarý, Ýstanbul 1998CAN, Halil, Prof. Dr., Organizasyon ve Yönetim, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1997CERÝT, Ýsmail, Beklenen Mahalli idareler Dergisi, Sayý 37CERÝTLÝ, Ýsmail, Beklenen Mahalli Ýdareler Dergisi, s:37CEYLAN, Cesur, Türkiye’de Son 20 Yýl Ýçerisinde Kýrsal Alanlardan Kent Merkezlerine YapýlanGöçlerin Çocuk Suçluluðu Üzerindeki Etkileri Nelerdir?, http://www.sosyalhizmetuzmani.org/turkiyegoc.htmÇALIÞKAN, O., Türkiye Planlama Sorunsalýna Genel Bakýþ.ÇETÝN, Canan, Prof. Dr., AKIN, Besim, Prof. Dr., EROL, Vedat, Toplam Kalite Yönetimi veKalite Güvence Sistemi, Beta Basým Yayýn, Ýstanbul 2001ÇETÝN, Canan, Prof. Dr., Endüstri Ýþletmelerinde Kalite Kontrol Çemberleri, ÝSO AraþtýrmaDairesi Yayýnlarý, Ýstanbul 1987ÇETÝN, Süleyman, Kente Kaþý Suç, Legal Hukuk Dergisi, Yýl:1, Sayý: 17ÇEVÝK, Hasan Hüseyin, Türkiye’de Kamu Yönetimi Sorunlarý, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara2001ÇEVÝKBAÞ, Rafet, Dr., Yerel Yönetimler, Ýþlevi ve Türkiye’deki Durumu, Türk Ýdare Dergisi,Haziran 1995ÇOKER, Ziya, Yönetimde Yeniden Yapýlanma, 20 Mayýs Eðitim, Kültür ve Sosyal DayanýþmaVakfý, Ankara 1995ÇOÞKUN, Arife (Derleyen), Performans ve Risk Denetim Terimleri, sf: 51, http://www.sayistay.gov.tr,ÇOÞKUN, Selim, Kamu Yönetiminde Yönetiþim Yaklaþýmý, “Kamu Yönetiminde ÇaðdaþYaklaþýmlar” (Ed: BALCI, Asým vd.), Seçkin Basým Yayýn, Ankara 2003ÇUKURÇAYIR, Akif, Çok Boyutlu Bir Kavram Olarak Yönetiþim, Çaðdaþ Kamu Yönetimi,c:1, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2003ÇUKURÇAYIR, Akif, Yrd. Doç. Dr., SÝPAHÝ; B. Esra, Yönetiþim Yaklaþýmý ve Kamu YönetimindeKalite, Sayýþtay Dergisi, S: 50-51ÇUKURÇAYIR, M. Akif, Siyasal Katýlma Ve Yerel Demokrasi, Yargý Yayýnevi, Ankara 2000

440 Modern Kent Yönetimi - IDALAY, Ýsmail, ÇOÞKUN, Recai, ALTUNIÞIK, Remzi, Modern Yönetim Yaklaþýmlarý, BetaBasým Yayým, Ýstanbul 2002DEMÝRCÝ, Aytül Güneþer, Bölgesel Kalkýnma Ajanslarý, www.kamuyonetimi.org/pdf/bolgekalkinma.pdfDEMÝRKAN, Tarýk, “Tarih Boyunca Kuþatýlan Özgürlük Adalarý; Kentler”, Cogito, 3.Baský,Sayý:8, 1996DEMÝRKAN,. Mahmut, Yrd. Doç. Dr, Toplam Kalite Yönetimi ve Türk Ýliþkiler Sistemine Etkileri,Deðiþim Yayýnlarý, Sakarya 1997, sf: 44DEMÝRTAÞ, Hasan, Kriz Yönetimi, http://web.inonu.edu.tr/~hdemirtas/krizyon.htmDEMMER, K.H. ve Diðerleri, Yeni iþletme Yönetimi Teknikleri, Aydýn Matbaasý, Ankara,1978DENÝZ, Nevin, Doç.Dr., Global Eðitim, Türkmen Kitabevi, Ýstanbul 1999DÝNÇER, Ömer, Prof.Dr., Stratejik Yönetim ve Ýþletme Politikasý, Beta Basým Yayým, Ýstanbul2004DÝNÇER, Yüksel, Doç.Dr., Kent, Kentleþme ve Kent Planlamasý, Sivil Toplum Ýçin Kent, Siyasetve Demokrasi Seminerleri, Demokrasi Kitaplýðý-WALD Yayýnlarý,Ýstanbul 1999SONGUR, H. Mehmet, Mahalli Ýdarelerde Performans Ölçümü, Mahalli Ýdareler GenelMüdürlüðü Yayýnlarý, Ankara 1995DPT, Kamu Yönetiminin Ýyileþtirilmesi ve Yeniden Yapýlandýrýlmasý Özel Ýhtisas KomisyonuRaporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/kamuyone/oik527DPT, Türkiye-Avrupa Birliði Ýliþkileri Özel Ýhtisas Komisyonu Raporu, Ankara 2000DPT, Yerel Yönetimler Özel Ýhtisas Komisyonu RaporuEFÝL, Ýsmail, Prof.Dr., Toplam Kalite Yönetimi ve Toplam Kaliteye Ulaþmada Önemli Bir A-raç, ÝSO 9000 Kalite Güvencesi Sistemi, VÝPAÞ AÞ Bursa, 1998EKÝNCÝ; Abdullah, Kurumlar Niçin ISO 9000 Belgesi Alma Ýhtiyacý Hisseder?, Bülten, KuveytTürk Yayýnlarý, s:7ERDOÐAN, Hasan, DALÐAR, Hüseyin, Belediyelerin Çevre Politikalarý ve Bucak BelediyesiÖrneði, Yerel Siyaset Dergisi, Nisan 2006EREN, Erol, Prof.Dr., Ýþletmelerde Stratejik Yönetim ve Ýþletme Politikasý, Der Yayýnlarý,1997EREN, Erol, Prof.Dr., Yönetim ve Organizasyon, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2001ERKAN, Rüstem, Yrd.Doç.Dr., Bilim Adamý Yayýnlarý, Ankara 2002

Modern Kent Yönetimi - I 441ERSEN, Haldun, Ýnsan Kaynaklarý ve Kalite, Maestro Yayýn, Ýstanbul 2002ERSES, Selma Mine, Mahalle Kimliði, Ýstanbul Dergisi, Ocak 2002ERYILMAZ, Bilal, Prof.Dr., Bürokrasi, Ýzmir 2003ESÝN, Alp, Prof.Dr., ISO 9001:2000 Iþýðýnda Hizmette Toplam Kalite, Metu Press Yayýnlarý,Ankara 2002FIELD, John, Sosyal Sermaye, Ýstanbul Bilgi Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2006GEDÝKLÝ; Bülent, Kamu Harcamalarý Yönetiminde Kalite, C&Ç Yeminli Mali Müþavirlik Yayýnlarý,Ankara, 2001GENÇ, Nurullah, Doç.Dr., Zirveye Götüren Yönetim, Timaþ Yayýnlarý, Ýstanbul 1997GÖRMEZ, Kemal, Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayýnlarý, Ankara 1997GÖYMEN, Korel, Prof.Dr., Türkiye’de Bölge Kavramý ve Politikalarýn Geliþimi, Avrupa Birliðive Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim, Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý, Ýstanbul2003GÖYMEN, Korel, Prof.Dr., Yerel Kalkýnma Önderi ve Paydaþý Olarak Belediyeler, “YerelKalkýnmada Belediyelerin Rolü”, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004GÖYMEN, Korel, Yönetiþimi Uygulamaya Mecburuz, http://www.siviltoplum.com.trGÜL, Hüseyin, Ekonomik Kalkýnmada Yerel Alternatifler, “Kentsel Ekonomik AraþtýrmalarSempozyumu”, DPT Yayýnlarý, Ankara 2004, c.1GÜMÜÞ, A. Þahin, Yrd.Doç.Dr., Ýþletmelerde Çalýþanlarýn Yönetime Katýlmasýnýn Önemi,Standart Dergisi, s: 474GÜMÜÞ, Mustafa, Yönetimde Baþarý için Altýn Kurallar, Alfa Basým Yayým, Ýstanbul 1999GÜRSÖZLÜ, Süheyla, Proses Tanýmý ve Kavramý, www.sitetky.comGÜVENÇ, Bozkurt, Türk Kimliði, Remzi KitabeviHALÝS, Muhsin, Doç.Dr., TEKÝNTUÞ, Mehmet, Yrd.Doç.Dr., “Kamuda Performans Yönetimi”,Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar, Edisyon Yayýncýlýk, Ankara 2003HAMMER, Mýchael, STANTON, A. Stevan, Deðiþim Mühendisliði Devrimi, Sabah Yayýnlarý,Ýstanbul 1995HANCI, Ý. Hamit, Çocuk Suçluluðu, http://www.sucveceza.com/icerik-24.htmlHERAL, Ýsmail, Sosyal Sermaye, http://www.eastweststudies.org/trHESAPÇIOÐLU, Muhsin, Prof.Dr., Ýnsan Kaynaklarý Yönetimi ve Ekonomi, Ýstanbul 1994,

442 Modern Kent Yönetimi - IHollanda Maliye Bakanlýðý Kamu Denetim Politikasý Genel Müdürlüðü, Kamusal Yönetiþim,Çev: ÖZEREN, Baran, vd., http://www.saydamlik.orghttp://www.mhukuk.kolayweb.com/yaziyett.htmhttp://www.sifirforum.com/sosyoloji/sosyallesme_yada_sosyalizasyon-t7665.0.htmlhttp://www.skb.golcuk.bel.tr/id3.htmlhttp://www.sydtf.basbakanlik.gov.trhttp://www.abgm.adalet.gov.trhttp://www.abyerelnet.org/ab/iyiyonetisim/http://www.avrupaufuklari.orghttp://www.basarm.com.tr/yayin/malihukuk/belediyeyonzabita/02.htmhttp://www.belgenet.comhttp://www.biltek.tubitak.gov.tr/dergi/01/kasim/kentler.pdfhttp://www.deltur.cec.eu.inthttp://www.gap.gov.tr/Turkish/Dergi/D9152001/destek.htmlhttp://www.insankaynaklari.comhttp://www.iskur.gov.trhttp://www.kosgeb.gov.trhttp://www.mimarlarodasi.org.tr/UIKDocs%5Cgoteborgbil.pdfhttp://www.mitaged.org.tr/ab_khak_deklarasyon.htmhttp://www.nvi.gov.trhttp://www.ozida.gov.trhttp://www.shcek.gov.trhttp://www.sosyalhizmetuzmani.org/temelkavram.htmhttp://www.sydtf.gov.trhttp://www.tdk.gov.trhttp://www.tesev.org.tr /http://www.tumbelsen.org/kentli_haklar.htmhttp://www.uemtem.org.tr/html_web/semin/iso_14000_cevre_yonetimi.html, 05.01.2006

Modern Kent Yönetimi - I 443http://www.yalova77.com/077/anasayfa/icerik.php?id=13http://www.yereldergi.com.trhttp://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma7.phpISHIKAVVA, Kaoru,Toplam Kalite Kontrol, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1997ÝMAÝ, Masaaki, Kaizen, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1999ÝSLAM, Yücel, Kamu Yönetiminde Müþteri Anlayýþýnýn Oluþmasý, Standart Dergisi, s: 487KALAYCIOÐLU, Ersin, Ýstanbul’da Ýyi Yönetiþim: Bir Model Tasarýmý, Belediyelerin YerelKalkýnmada Rolü, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004KALAYCIOÐLU, Ersin, Sürdürülebilir Geliþme ve Siyasal Ýyi Yönetiþim: Türkiye’nin Son OnYýlý, http://www.iula-emme.org/wssdKal-Der, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi Temel Eðitimleri El Kitabý, Kalder Yayýnlarý,Ýstanbul 1999Kalkýnma Ajanslarýnýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun TasarýsýGenel Gerekçesi, http://www.basbakanlik.gov.trKalkýnma Ajanslarýnýn Kuruluþu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkýnda Kanun TasarýsýGenel Gerekçesi, http://www.basbakanlik.gov.trKamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Kýlavuzu, Mayýs 2003, http://www.dpt.gov.trKARAGÜL, Mehmet, Sosyal Sermaye Üzerine Bir Ýnceleme, http://www.iibf.ibu.edu.tr/dergibahar2005/makale2.pdfKARAKURT, Elif, Dünya Kenti Kavramýna Alternatif Bir Bakýþ, Kentsel Ekonomik AraþtýrmalarSempozyumu, DPY Yayýnlarý, Ankara 2004, c:1KARAKURT; Elif, Avrupa Birliði Yolunda Türkiye’de Kentsel Haklar, http://www.isguc.org/KARTAL, MAhmut, Doç.Dr., Ýstatistiksel Kalite Kontrolü, TS-ISO 9005, Türk StandartlarýEnstitüsü Yayýnlarý, Þafak Yayýnevi, Sivas 1999KAVRAKOÐLU, Ýbrahim, Kalite, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1998KAYA, Erol, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9001, Ýlke Yayýnlarý, Ýstanbul 2003KAYA, Erol, Kentleþme ve Kentlileþme, Ýlke Yayýnlarý, Ýstanbul 2003KAYA, Erol, Pendik Yerel Kalkýnma Platformu, Pendik Belediyesi Yayýnlarý, Ýstanbul 2004KAYA, Erol, Yerel Yönetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yapýlanma, Ýlke Yayýncýlýk,Ýstanbul 2003

444 Modern Kent Yönetimi - IKAYASU, Serap ve diðerleri, Yerel Bölgesel Ekonomik Kalkýnma ve Rekabet Gücünün Artýrýlmasý:Bölgesel Kalkýnma Ajanslarý, ÝTO Yayýnlarý, Ýstanbul 2003KELEÞ, Ruþen, Kentleþme Politikasý, Ýmge Kitabevi, Ankara 1992KESER, Kemal, Katma Deðer Artýrýcý Mekanizmalar, Global Yayýncýlýk, Ýstanbul 1997KÝBRÝTÇÝOÐLU, Aykut, Ýktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde BeþeriSermayenin Yeri, http://129.3.20.41/eps/dev/papers/0505/0505009.pdfKOÇDEMÝR, Kadir, Hizmette Vatandaþa Yakýnlýk Ýlkesi ve Sosyal Hizmetler, Türk ÝdareDergisi, Mart 2002KONGAR, Emre, 21. Yüzyýlda Türkiye, Remzi Kitabevi, Ýstanbul 2001KORKMAZ, Gürol, HENDEN, H. Burçin, Kentsel Güvenliðin Planlamasýnýn Toplumsal Boyutile Baðlantýsý, http://www.giresun.pol.tr/ken.htmKOVANCI, Ahmet, Toplam Kalite Yönetimi, Sistem Yayýncýlýk, Ýstanbul 2001KÖSECÝK, Muhammed, Avrupa Birliði Entegrasyonu ve Ulusal Kamu Yönetimleri, ed:ACAR,Muhittin, ÖZGÜR; Hüseyin, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2004KÖSECÝK, Muhammed, Yrd Doç.Dr., Avrupa Birliði’nin Bütünleþmesi Sürecinde Yerel Yönetimler,ed: PARLAK, Bekir, ÖZGÜR, Hüseyin, Türkiye’de Yerel Yönetimler, Alfa BasýmYayým, Ýstanbul 2002KUZEY, Pelin, Þeffaflýk ve Ýyi Yönetiþim, “Ýyi Yönetiþimin Temel Unsurlarý”, Maliye BakanlýðýAvrupa Birliði ve Dýþ Ýliþkiler Dairesi Baþkanlýðý YayýnlarýLATÝF, Hasan, Yrd.Doç.Dr., Kaotik Ortamda Yönetim, “Modern Yönetim Yaklaþýmlarý (Ed:DALAY, Ýsmail vd.)”, Beta Basým Yayým, Ýstanbul 2002MALÝK, Eyüp, Çaðdaþ Kentler ve Çevre, 2010 Yýlýnýn Ýstanbul’una Doðru Kent Zirvesi,Ý.B.B. Yayýnlarý, 1998MARÞAP, Akýn, Yrd.Doç.Dr., Stratejik Planlamada Deðiþim Mühendisliði ve Yönetsel GeleceðinSýrlarý, YA/EM Bildiriler KitabýMENGÝ, Ayþegül, ALGAN, Nesrin, Küreselleþme ve Yerelleþme Çaðýnda Bölgesel SürdürülebilirGeliþme, Siyasal Kitabevi, Ankara 2003NADAROÐLU, Halil, ve diðerleri, Mahalli Ýdarelerin Yeniden Yapýlandýrýlmasý, TOBB, Ýstanbul1996NADAROÐLU, Halil, Mahalli Ýdareler, Beta Basým Yayým Daðýtým, Ýstanbul 2001NAO (Ýngiltere Sayýþtayý, Performans Ölçümü, Çev: ARAL, C.Suat, Sayýþtay Baþkanlýðý,Ankara 2001

Modern Kent Yönetimi - I 445NAVAÝE, Nil Þiþmanyazýcý, Kalkýnma Yolunda Sosyal Sermaye ve Sosyal Sorumluluk,http://www.art4development.net/NOHUTÇU, Ahmet, Yrd.Doç.Dr., Sürdürülebilir Kamu Yönetimi Kalitesi Ýçin Toplam KaliteYönetimi, Performans Yönetimi Sorun Alanlarý, Uygulamalar ve Türk Kamu YönetimineUyarlamasý, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar”, Ed: BALCI Asým vd.,Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003NOHUTÇU, Ahmet, Yrd.Doç.Dr., Tekno-Ekonomik Paradigma Dönüþümünden Yeni DemokratikYönetim Mekanizmalarýna: Bilgi ve Ýletiþim Teknolojilerinin Devlet ve KamuYönetimine Etkileri, http://www.mugla.edu.trNUMANOÐLU, Nurþen, Avrupa Birliði’nin Bölgesel Yönetiþime Ýliþkin Türkiye’den Beklentilerive Ulusal Program, Avrupa Birliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim, Pendik BelediyesiKültür Yayýnlarý, Ýstanbul 2003ÖMÜRGÖNÜLÞEN, Uður, ÖKTEM, M. Kemal, Türkiye’nin Avrupa Birliði’ne Yönetsel Uyumu:Yönetsel Sorun Alanlarý, Uyum Kriterleri ve Uyum Çabalarý, ed:ACAR, Muhittin,ÖZGÜR; Hüseyin, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara 2004, c.2ÖNDÜL, Hüsnü, Kentli Haklarýnýn Kavramsal Temelleri, http://www.ihd.org.tr/makale/kent4.htmlÖZDEMÝR, Aytül, Ayþe, Sanal Topluluklarda Sosyal Sermaye Olabilir mi?, http://isguc.org/?avc=arc_view.php&ex=263&pg=mÖZFATURA, Burhan, Ýç Göç Makro Tedbirler Paketi Ýle Önlenmelidir, Göç, Sorunlar veÇözümler, Ýzmir B.B Yayýnlarý, Ýzmir, 1996ÖZGÜL, M. Yaþar, AGAH, Halil, GAP Projesi Bir Bölgesel Yönetiþim Modeli Olabilir mi?,“Avrupa Birliði ve Türkiye’de Bölgesel Yönetiþim”, Pendik Belediyesi Kültür Yayýnlarý,Ýstanbul 1994ÖZKAYA, Eraslan, Ýmar Kanunu Þerhi ve Mevzuatý, Seçkin Yayýnevi, Ankara 1997ÖZTEMEL, Ercan, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimi, Deðiþi Yayýnlarý, Adapazarý2001ÖZVEREN, Mina, Toplam Kalite Yönetimi, Alfa yayýnlarý, Ýstanbul 1997ÖZYABA, Murat, Avrupa Ýle Uyumlanmada Saðlýklý Kent Yapýsý ve Bursa Örneði,http://www.kentli.org/makale/saglikli.htmPEKDEMÝR, Menteþ Iþýl, Ýþletmelerde Kalite Yönetimi, Beta Basým Yayým, 1992PEKER, Ömer, Doç.Dr., Toplam Kalite Yönetiminin Eðitim Sistemine Uygulanabilirliði, AmmeÝdaresi Dergisi, s:2

446 Modern Kent Yönetimi - IPEKTAÞ, E. Kadri, Belediye Yönetiminde Zabýta Hizmetleri Ve 21. Yüzyýl Kentinde ZabýtanýnYeri (Afyon Belediyesi Örneði), http://www.ekitapyayin.com/id/026/PFEFFER, Jeffrey, Ýnsan Denklemini Çözen Kazanýyor, Capital Dergisi, Ekim 1998PÝRA, Aylin, SOHODOL, Çisil, Kriz Yönetimi, Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul 2004RODOPLU, Gültekin, Prof. Dr., Yerel kalkýnma, Yerel Siyaset Dergisi, Mart 2006SAMSUN, Nihal, Hesap Verebilirlik ve Ýyi Yönetiþim, “Ýyi Yönetiþimin Temel Unsurlarý”,Maliye Bakanlýðý Avrupa Birliði ve Dýþ Ýliþkiler Dairesi Baþkanlýðý YayýnlarýSANDERS, Donalt A., J.A. Sanders, Richard H. Johnson, C.F. Scott, ISO 9000 Nedir, Niçin,Nasýl?, Rota YayýnlarýSARAN, Ulvi, Dr., Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma, Atlas Yayýncýlýk, Ankara 2004SAVAÞ, Nuran, ISO 9000 Serisi, Macro Dergisi, Mayýs 1997SAYGILIOÐLU, Nevzat, ARI, Selçuk, Etkin Devlet, Sabancý Üniversitesi, Ýstanbul 2002SEYMEN, Oya Aytemiz, Ýþletmelerde Yeniden Yapýlanma, Beta Basým Yayým Daðýtým AÞ,Ýstanbul 2002SHIKAWA, Kaoru, Toplam Kalite Kontrol, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1997SÖNMEZ, Necmi, “Çevre, Toprak ve Ýnsan,” Ýnsan, Çevre, Toplum, Editör: Ruþen Keleþ,Ýmge Yayýnevi, Ankara, 1992ÞAHÝN, Ramazan, Ombudsman, Kamu Denetçiliði Avrupa Birliði, www.icisleri.gov.trÞAHÝN, Sultan, K., GÜNER Saadet, Kültürel Mirasýn Korunmasý ve Sivil Toplum KuruluþlarýArasýndaki Ýliþkiler, http://web.deu.edu.tr/terracottas/kumid/files/sultan_bildiri_metni.pdfÞAHÝN, Yusuf, Dr., Kriz Yönetimi, “Kamu Yönetiminde Çaðdaþ Yaklaþýmlar”, (Ed: BALCI,Asým, vd.), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2003ÞENLÝER, Nihal, ERYILMAZ, Semiha Sultan, Kentler Arasý Rekabette Ýstanbul’un Yeri, KentselEkonomik Araþtýrmalar Sempozyumu, DPY Yayýnlarý, Ankara 2004, c:2ÞENSES, Fikret, Doç.Dr., Ýkincilik Ödülü, Verimlilik Dergisi, MPM Yayýnlarý, 1987/1ÞENTÜRK, Hulusi, Sürdürülebilir Kentleþme, Yerel Siyaset Dergisi, Haziran 2006ÞÝMÞEK, Muhittin, Prof.Dr., NURSOY, Mustafa, Yrd.Doç.Dr, Toplam Kalite YönetimindePerformans Ölçme, Hayat Yayýnlarý, Ýstanbul 2002ÞÝMÞEK, Muhittin; Kalite Yönetimi, Marmara Üniversitesi Yayýnlarý, Ýstanbul 1998TAÝSHOFF, Marika, Müþteriye Odaklanmak, Peki Ama Nasýl?, Power Dergisi, Ocak 1999

Modern Kent Yönetimi - I 447TANSUÐ, Avniye, “Kültürel Miras mý, Kültürel Varlýk mý?”, http://www.cekulvakfi.org.trTANYAÞ, Mehmet, Doç.Dr., Stratejik Planlamada Verimlilik Ölçme ve DeðerlendirmeninÖnemi, Birinci Verimlilik Kongresi-Bildiriler, MPM Yayýnlarý, Ankara 1991TAPTIK, Yýlmaz, KELEÞ, Özgül, Kalite Savaþ Araçlarý, Kalder Yayýnlarý, Ýstanbul 1998TAÞKIRAN, Necati, Doç.Dr., Stratejik Yönetim Aracý Olarak Amaçlara Göre Yönetim, Ýktisadive Ýdari Bilimler Fakültesi Dergisi, s:1TEKELÝ, Ýlhan, Modernite Aþýlýrken Kent Planlamasý, Ýmge Kitabevi, Ankara 2001TEKÝNTUÞ, Mehmet, Belediyelerde Toplam Kalite Yönetimine Geçmek Ýçin Bulunmasý GerekenNitelikler, http://www.geocities.com/yereldemokrasiTOPRAK, Erkan, Demokratik ve Etkin Bir Devlet Ýçin Türk Kamu Yönetiminde Yeniden Yapýlanma,Yayýnlanmamýþ Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitüsüKamu Yönetimi Ana Bilim Dalý, Ankara 2000TOPRAK, Zerrin, Kent Yönetimi ve Politikasý, Akevler Akdeniz Bilimsel Araþtýrma MerkeziYayýnlarý, Ýzmir, 1988TOPRAK, Zerrin, Uluslararasý Mevzuatta Planlama ve Kent Yönetimine Etkisi,http://web.deu.edu.tr/gundem21TORLAK, Sülün Evinç, YAVUZÇEHRE, Savaþ Pýnar, Kentsel Yaþam Kalitesi ve Belediyeler,Süleyman Demirel Üniversitesi, SBE Dergisi, Güz 2006TOSUN, G.Erdoðan, Sivil Toplum, Çaðdaþ Kamu Yönetimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara2003TUTAR, Hasan, Yrd. Doç. Dr., Kriz ve Stres Yönetimi, Seçkin Yayýn Daðýtým, Ankara 2004TÜRE, Fatih, Yrd.Doç. Dr., Birleþik Avrupa Düþüncesi ve Avrupa Birliði, “Avrupa Birliði SürecindeTürkiye”, (Ed: UZUN, Turgay, ÖZN, Serap), Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2004ULUKANOÐLU, Ceren, Toplam Kalite Yönetimi ve Kaizen Felsefesi, www.isguc.org/cerenULUSOY, Ahmet, Doç.Dr., AKDEMÝR, Tekin, Seçkin Yayýncýlýk, Ankara 2002VURAL, Ahmet, VURAL, Tarýk, Kentleþmenin Sosyo Ekonomik Etkileri, http://paribus.tr.googlepages.com/ulusoy_vural3.docwww.cevreorman.gov.trwww.dpt.gov.trYAZAN, Ümit Meriç, Sosyoloji Konuþmalarý, Timaþ Yayýnlarý, Ýstanbul 1999YENERSOY, Gönül, Prof. Dr., Toplam Kalite Yönetimi, Rota Yayýnlarý, Ýstanbul 1997

448 Modern Kent Yönetimi - IYERELÝ, B. Ahmet, TÜFEKÇÝ; Ethem, Mansiyon, Verimlilik Dergisi, MPM Yayýnlarý, 1987/1YILMAZ, Ç., “Çaðdaþlýk”, geocities.com/cetinyilmaz_2000.YILMAZ, Kutluhan, Kamu Kuruluþlarý Ýçin Stratejik Planlama Uygulamasý, Sayýþtay Dergisi,s:50-51YUMUÞAK, Ýbrahim Güran, BÝLEN, Mahmut, Gelir Daðýlýmý-Beþeri Sermaye Ýliþkisi ve TürkiyeÜzerine Bir Deðerlendirme, http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/bilen00.pdfYURTSEVEN, Rýdvan, Yrd.Doç.Dr., Stratejik Yönetim Sürecinde Misyon Kavramý,http://www.merih.netYüksek Planlama Kurulu, Ulusal Ön Kalkýnma Planý (2004-2006) Ankara 2003