Arbutus andrachne L. - Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi

C. E. ONURSAL, Ş. GÖZLEKÇİbildirmektedir. Gilkey (1991), 24 saatlik800-1600 ppm GA 3 ön uygulamasınınArbutus andrachne L. ile aynı familyaiçerisinde yer alan Rhododendronyakushimanum tohumlarının çimlendirmeçalışmalarında çimlenme oranını önemliderecede arttırdığını bildirmektedir.Atwater (1980), Arbutus andrachne L.tohumlarının morfolojik yapısını incelemişve bu türün ince uzun embriyolu tohumlarsınıfına girdiğini belirterek, tohumlarınınçimlendirilmesinde ortama gibberellik asitilave edilmesinin embriyonun daha hızlıgelişmesini sağlayacağını, çoğu ince uzunembriyolu türler için 20°C'lik ortalamasıcaklığın çimlenme için uygun olacağınıbildirmektedir. Köse (1997) yaptığıçalışmada, Arbutus andrachne L. 'nintohumlarının Atwater (1980)'ın morfolojikaçıdan yaptığı sınıflandırmadaki grubunözelliklerine uygun olduğunu belirlemiştir.Buna göre, embriyo ince ve uzun olupmerkezi bir pozisyondadır. Kotiledonlar çokküçük ince dar ve hipokotilden daha kısadır.Endosperm tohumun yarısına yakınınıkaplamaktadır ve embriyoyuçevrelemektedir. Tohum kabuğu ince lifli veyarı geçirgen yapıda olup tohumlar ortabüyüklüktedir (3mm).Mayer ve Mayber (1963), dinlenmegösteren embriyoya sahip birçok ağaç ve çalıtohumlarının daha çabuk ve daha yüksekoranda çimlenmesini sağlamak amacıylakatlama işlemine gerek duyulduğunu,katlama esnasında tohumda meydana gelenfizyolojik, biyokimyasal ve morfolojikdeğişimlerle, tohumda mevcut depomaddelerinin yapısının değiştiğini,çimlenmeyi teşvik eden maddelerin ortayaçıktığını ve çimlenmeyi engelleyicilerinkaybolarak tohumun çimlenme olgunluğunaulaştığını; Atwater (1980) ise Ericaceae(fundagiller) familyasında bulunan doğal çokyıllık bitkilerin tohum çimlenmelerindekatlamanın gerekli olduğunu bildirmişlerdir.Köse (1997), Arbutus unedo L.tohumlarına yaptığı bazı ön uygulamalarsonucunda; 24 saat 400 ppm GA 3 ile 30günde %98; 4 o C’de 60 gün katlama ile 30günde %95; 24 saat 800 ppm GA 3 + 4 o C’de90 gün ön üşütme ile 53 günde %75;4 o C’de 30 gün ön üşütme ile 42 günde %19;potasyum nitrat (KNO3) uygulamasıyla 34günde %15 ve kontrol ile 63 günde %26çimlenme oranı elde etmiştir. Karam ve AlSalem (2001), Arbutus andrachne L.tohumlarına yapılan %96’lık sülfürik asit(H 2 SO 4 ), potasyum hidroksit (KOH) vethiourea uygulamalarında tohumlardaçimlenme gözlenmediğini; 60 o C sıcaklıktakisuda 3 dakika ıslatmanın %36, 4 o C’de 3 aykatlama ve 250 ppm GA 3 uygulamalarınınise %86 ile en iyi çimlenme yüzdeleriniverdiğini belirlemişlerdir.Bu çalışmada, Sandal ağacı (Arbutusandrachne L.)’nın tohumlarının kısa süredeçimlenmesinde kullanılabilecek en uygunyöntemin belirlenmesi amaçlanmıştır.2. Materyal ve YöntemÇalışmada, Sandal ağacı (Arbutusandrachne L.)’nın doğal olarak yayılışgösterdiği Antalya-Merkez ilçesi Duacıköyü civarındaki bitki populasyonundanalınan meyvelerin tohumları kullanılmıştır.Bir tohumun çimlenme yeteneğindeolabilmesi için öncelikle canlı olmasıgerekmektedir. Bu amaçla tohumlar,canlılığı belirleyen testlerden biri olanTetrazolyum testine tabi tutulmuştur.Canlılık testlerinde tetrazolyum tuzu (2, 3,5-Triphenyl Tetrazolium Chloride)kullanılmıştır. Tohumlar, bu Tetrazolyumeriyiği ile boyanmadan önce 20 o C’de 16saat süreyle suda kabartılmış ve %1’liktamponlu Tetrazolyum eriyiği içinde 8 saatsüreyle 25 o C’de bekletilmişlerdir. Boyanantohumlar birkaç kez damıtık su ile yıkanmışve değerlendirme tohumların kırmızı renkleboyanma durumlarına göre yapılmıştır (Ellisvd. 1985).Tohumlardaki dormansinin kırılmasıve vernalizasyon isteğinin karşılanmasıamacıyla tohumlar nemli perlit içerenortamda 30, 45, 60 ve 75 gün süreyle4 o C’lik soğuk hava deposundabekletilmişlerdir. Tohumların bünyesindebulunan engelleyiciler, tohumlarınçimlenme ve büyüme kabiliyetlerini azaltandormansiye neden olmaktadır. Bu durumunkontrol edilmesi amacıyla tohumlara 24 saatsüreyle 500, 600, 700, 800, 900 ve 1000ppm gibberellik asit (GA 3 ) uygulanmıştır.Kabuğu sert olan tohumlarda suyun alımını213

Sandal Ağacı (Arbutus andrachne L.) Tohumlarına Yapılan Bazı Ön Uygulamaların Tohum Çimlenme Oranı veSüresi Üzerine Etkilerisağlamak için mekanik aşındırmayapılmaktadır. Ancak Arbutus andrachne L.tohumları hem çok küçük hem de yumuşakçekirdekli olduğundan mekanik aşındırmasırasında embriyonun zarar görmesi sözkonusudur. Bu nedenle tohumlara kimyasalaşındırma işlemi uygulanmıştır. Tohumlar1, 3 ve 5 dakikalık sürelerde güçlü bir asitolan sülfürik asit (%96’lık) içerisindebekletilmişlerdir. Sülfürik asit çözeltisitohumun yapısındaki selülozik ve benzeriyapıyı çözerek tohum kabuğuna aşındırıcıetki yapmaktadır (Hartman ve Kestler1983). Ayrıca, tohumlar aşındırma için 40,60 ve 80 o C’lik suda 1, 3, 5 ve 7 dakikabekletilmişlerdir. Kontrol grubundakitohumlar ise hiçbir işleme tabitutulmamıştır. Kontrol ve diğer uygulamagrubundaki tohumlar, mantar kaynaklıenfeksiyonlardan korunmak amacıylabirbirinden bağımsız olarak 5’er dakikalıksürelerle %0.5’lik benlate çözeltisinedaldırılmışlardır. Uygulamaları ve yüzeysterilizasyonları yapılmış olan tohumlar,petri kaplarına 2 kat kurutma kağıdı altlıkolarak kullanılmak suretiyle 16/8 saatgündüz/gece ışık rejiminde 25 o C sabitsıcaklığa göre ayarlanmış iklimlendirmeodasına konulmuşlardır. Işıklandırmadaflüoresan lambalar (3000 lüks)kullanılmıştır (Ellis vd. 1985).Denemeler 4 tekerrürlü olarak tesadüfparselleri deneme desenine görekurulmuştur. Araştırmada, tohumlarınbelirlenen çimlenme oranları açıtransformasyonuna tabi tutulmuş ve sonuçlar“Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi’ne göredeğerlendirilmiştir (SAS Institute, 1987).3. BulgularTohumlara uygulanan, Tetrazolyumcanlılık testine tabi tutulan Arbutusandrachne L. tohumlarının canlılık oranının%99 olduğu tespit edilmiştir.Arbutus andrachne L. tohumlarınauygulanan ön işlemler sonucunda eldeedilen bulgular Çizelge 1’de verilmiştir.Varyans analizleri sonucunda Arbutusandrachne L. tohumlarına yapılanuygulamaların çimlenme oranına etkisiarasındaki farklar istatistiksel olarak önemli(p

C. E. ONURSAL, Ş. GÖZLEKÇİÇizelge 1. Arbutus andrachne L. Tohumlarının Çimlenme Süresi ve Çimlenme Oranlarına BazıUygulamaların EtkisiUygulama No Uygulamalar Çimlenme süresi (gün) Çimlenme oranı (%)1 4°C’de 30 gün katlama 27 65 j z2 4°C’de 45 gün katlama 30 72 ı3 4°C’de 60 gün katlama 25 98 a4 4°C’de 75 gün katlama 31 76 h5 24 saat 500 ppm GA 3 uygulaması 26 80 f6 24 saat 600 ppm GA 3 uygulaması 24 88 d7 24 saat 700 ppm GA 3 uygulaması 23 93 c8 24 saat 800 ppm GA 3 uygulaması 22 95 b9 24 saat 900 ppm GA 3 uygulaması 23 82 e10 24 saat 1000 ppm GA 3 uygulaması 25 79 g11 H 2 SO 4 ’de 1 dakika bekletme - - u12 H 2 SO 4 ’de 3 dakika bekletme - - u13 H 2 SO 4 ’de 5 dakika bekletme - - u14 40°C suda 1 dakika bekletme 38 28 n15 40°C suda 3 dakika bekletme 37 30 m16 40°C suda 5 dakika bekletme 37 27 o17 40°C suda 7 dakika bekletme 38 30 m18 60°C suda 1 dakika bekletme 40 36 k19 60°C suda 3 dakika bekletme 38 35 l20 60°C suda 5 dakika bekletme 39 36 k21 60°C suda 7 dakika bekletme 40 30 m22 80°C suda 1 dakika bekletme 38 15 q23 80°C suda 3 dakika bekletme 35 12 r24 80°C suda 5 dakika bekletme 37 11 s25 80°C suda 7 dakika bekletme 37 10 t26 Kontrol 45 24 pz : Aynı sütunda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiksel olarak farklılık vardır (p

Sandal Ağacı (Arbutus andrachne L.) Tohumlarına Yapılan Bazı Ön Uygulamaların Tohum Çimlenme Oranı veSüresi Üzerine Etkileri120120100939510088Çimlenme oranı (%)80604020268024232223822579452480604020Çimlenme süresi (gün)05 6 7 8 9 10 26UygulamalarÇimlenme süresi (gün) Çimlenme oranı (%)0Şekil 2. GA 3 Uygulamalarının Arbutus andrachne L. Tohumlarının Çimlenmesine Etkilerioranıyla vermiştir. Bu uygulamayı sırasıyla7 (24 saat 700 ppm GA 3 ), 6 (24 saat 600ppm GA 3 ), 9 (24 saat 900 ppm GA 3 ), 5 (24saat 500 ppm GA 3 ) ve 10 (24 saat 1000 ppmGA 3 ) no’lu uygulamalar takip etmiştir.Sıcak su uygulamaları çimlenmesüresi bakımından birbirine yakın sonuçlarvermekle beraber (Şekil 3) çimlenme oranıbakımından uygulamalar arasındaistatistiksel olarak önemli (p

C. E. ONURSAL, Ş. GÖZLEKÇİ80 o C sıcaklıktaki suda bekletmeuygulamaları ise, kontrol uygulamasındandaha düşük çimlenme oranı vermiştir.4. Tartışma ve SonuçAraştırma sonucunda elde edilenbulgular, tohumlara yapılan bazı önişlemlerin tohumların çimlenme oranıüzerine farklı etkiler yaptığını ortayakoymuştur. Tohumlara uygulananTetrazolyum canlılık testi sonucuna göreArbutus andrachne L. tohumlarının canlılıkoranının %99 olması Karam ve Al Salem(2001)’in bulgularıyla uyumludur.Araştırıcılar Arbutus andrachne L.tohumlarına uyguladıkları canlılık testlerisonucunda da yüksek canlılık oranı tespitetmişler ve uygun koşullar altındatohumların, çimlenme yeteneğinde olduklarıiçin çimlenebileceklerini, çimlenmedekibaşarısızlığın ise tohum dormansisindenkaynaklanabileceğini bildirmişlerdir.Çalışmada Arbutus andrachne L.tohumlarına yapılan sülfürik asituygulamaları sonucunda çimlenme eldeedilememiştir. Bu sonuç Karam ve AlSalem (2001)’in çalışmalarıyla benzerlikgöstermektedir. Araştırmacılar da, Arbutusandrachne L. tohumlarına yapılan H 2 SO 4 ,KOH, KNO 3 ve thiourea uygulamalarındatohum çimlenmesi gözlenmediğinibelirtmişlerdir.Bu çalışmadan elde edilen sıcak suuygulamalarının tohumların çimlenmeoranlarını arttırdığı şeklindeki bulgularımız,farklı meyve türlerinde yapılan benzerçalışmaların sonuçları ile uyumgöstermektedir (Yamakawa ve Noguchi1994; Yıldız ve Eti 1995; Martins-Looçaovd 1996; Peacock ve Hummer 1996).Ayrıca, bazı kaynaklarda da birçok meyvetüründe tohumların sıcak suda belirli birsüre bekletilmesinin çimlenme oranınıarttırdığı belirtilmektedir (Yılmaz 1970;Westwood 1978; Janick 1986). Karam veAl Salem (2001), Arbutus andrachne L.tohumlarına 60 o C sıcaklıktaki suda 3 dakikaıslatma uygulaması ile %36 oranındaçimlenme elde ettiklerini bildirmişlerdir.Saatçioğlu (1971), Arbutus unedo L.ve Arbutus andrachne L. tohumlarının 2-4 o C sıcaklıkta ince kum içerisinde iki aykatlama işlemine tabi tutulmasında sonra 30gün içerisinde çimlenebileceğinibildirmektedir. Köse (1997), Arbutusandrachne L. tohumlarının 4 o C’de 60 günkatlama işleminden sonra 20 o C sıcaklıkta%100 oranında, Karam ve Al Salem (2001)ise, 4 o C’de 3 ay katlama işleminden sonra24 o C’de %86 oranında çimlenme eldeetmişlerdir. Bu çalışmadan elde edilensonuçlar da literatür bulguları ile paralellikgöstermekle beraber, çimlenme daha kısasürede gerçekleşmiştir. Bu sonucun ise,farklı sıcaklıktaki çimlendirme ortamındankaynaklandığı düşünülmektedir.Araştırma sonucunda, değişikkonsantrasyonlarda GA 3 çözeltisindebekletilen tohumların, diğer uygulamalaragöre daha kısa sürede çimlendikleribelirlenmiştir. McDonough (1976), bazıorman ağaçları tohumlarının katlanmasıesnasında gibberellin ve kinetin uygulamasıile çimlenme durumlarını araştırmış,sonuçta gibberellinin gerek yalnız başınagerekse kinetin ile beraber tohumlarauygulanmasının çimlenme süresinikısalttığını tespit etmiştir. GA 3 uygulamasıile tohumlarda çimlenme oranının artmasıise tohumların çimlenmesinde etkili olanbirtakım içsel faktörlerdeki değişimlerden,özellikle tohum ve embriyodaki gibberellinve sitokinin düzeyinin artması ve buartışların embriyo büyümesinindevamlılığında gerekli olan besin kullanımıilişkisiyle açıklanabilir (Dimalla ve Staden1978). Paleg (1961), gibberellik asidinçimlenme evresinde α-amilaz gibi nişastayıhidrolize eden enzimlerin daha fazla aktifhale gelmelerini sağladığını saptamıştır.Araştırma sonuçlarımız da bu araştırmabulgularıyla uyum göstermektedir.Sonuç olarak, sandal ağacı (Arbutusandrachne L.) tohumlarına yapılan katlamauygulamalarının çimlenme oranınıarttırmasına karşın, GA 3 uygulamalarının daçimlenme süresini kısalttığı söylenebilir.KaynaklarAnşin, R. ve Özkan, C., 1993. Tohumlu Bitkiler.K.T.Ü. Orman Fak. Genel Yayın No: 167, Fak.Yayın No: 19, 512 s, Trabzon.Atwater, B.R., 1980. Germination, Dormancy andMorphology of the Seeds of Herbaceous217

Sandal Ağacı (Arbutus andrachne L.) Tohumlarına Yapılan Bazı Ön Uygulamaların Tohum Çimlenme Oranı veSüresi Üzerine EtkileriOrnamental Plants, Seed Sci. and Technol., 8:523-573.Davis, P.H., 1978. Flora of Turkey and the EastAegean Islands. Volume 6: 100-101. GreatBritain.Dimalla, G.G. and Staden, J.V., 1978. Pecan NutGermination A Rewiew For The NurseryIndustry, Hort. Abstr., 48, 6, 5307Dingil, S., 1990. Bitkilerle Anadolu. Güney, Orta veBatı Anadolu’da Tarihi Turistik YörelerdeRastlanan Bir Kısım Bitkiler ve Çiçekler. Rehber1990, Antalya.Ellis, R.H., Hong, T.D. and Roberts E.H., 1985.Handbook of Seed Technology for Genebanks,Vols. I and II, IBPGR, Rome.Gilkey, R., 1991. Germination of Rhododendronyakushimanum Seed, Plant Genetic ResourcesAbst., 1(2): 1073.Gökoğlu, A., 1991. Kocayemiş Yetiştiriciliği. YüksekLisans Semineri, 1991, Antalya.Janick, J. 1986. Horticultural Science. W. H. Freemanand Company, New York, pp. 745.Karam, N.S. and Al-Salem, M.M., 2001. BreakingDormancy in Arbutus andrachne L. Seeds byStratification and Gibberellic Acid. Seed Scienceand Technology 29 (1): 51-56 2001.Kayacık, H., 1982. Orman ve Park Ağaçlarının ÖzelSistematiği, İstanbul Üniv. Orman Fak., YayınNo: 3013.Köse, H., 1997. Ege Bölgesinde Doğal Olarak YetişenBazı Süs Ağaç Ağaççık ve Çalı TohumlarınınÇimlendirme Yöntemleri Üzerinde Araştırmalar.Doktora Tezi, 1997, Bornova-İzmir.MACDONALD, B. 1993. Practical Woody PlantPropagation for Nursery Growers. Fourthedition. Vol. 1. Timber Press, Portland, Oregon,USA.Mc Donough, W.T., 1976. Germination of SeedTreated with Gibberellic Acid and KinetinDuring Stratification Phyton, 34 (1): 41-44, II.Martins-Louçao, M.A., Duarte, P.J. and Cruz, C. 1996.Phenological and Physiological Studies DuringCarob (Ceratonia siliqua L.) Seed Germination.Seed Science and Tech. 24(1) 33-47Mayer, A.M and Mayber, A.P., 1963. TheGermination of Seeds, Vol. 3. The MacmillanComp., New York.Paleg, L.G. 1961. Physiological Effects of GibberellicAcid. III. Observations on Its Mode of Action onBarley Endosperm. Plant Physiol., 36: 829-837.Peacock, D.N. and Hummer, K.E., 1996.Pregermination Studies With Liquid Nitrogenand Sulfuric Acid on Several Rubus Species.HortScience, 31(2): 238-239.Saatçioğlu, F., 1971. Orman Ağacı Tohumları, İstÜniv. Orman Fak., Yayın No: 173. İstanbul.SAS Institute, 1987. SAS® User's Guide. Release 6.03Edition. Cary, North Caroline, SAS Institute Inc.Westwood, M.N., 1978. Temprate-Zone Pomology.W.H.Freeman and Comp. San Francisco.Yamakawa, O. and Noguchı, Y., 1994. Effect ofStorage Conditions and Seed Production Timeon Seed Germination in Strawberry. Bulletin ofThe National Research Institute of VegetablesOrnamentals Plants and Tea. Series A:Vegetables and Ornamental Plants, No:9, 41-49.Yıldız, A. ve Eti, S., 1995. Keçiboynuzu TohumlarınınDeğişik Yöntemlerle Çimlendirilmesi ÜzerineAraştırmalar. Türkiye II. Ulusal Bahçe BitkileriKongresi, Cilt I (Meyve): 756-760.Yılmaz, M. 1970. Meyve Ağaçlarının TohumlaÇoğaltılmaları ve Bununla İlgili Sorunlar. TarımBakanlığı Ziraat İşleri Genel MüdürlüğüYayınları: D-149, s.25, Ankara218