kuşadası-davutlar kaplıcasının hidrojeoloji incelemesi ve bölgenin ...

KUŞADASI-DAVUTLAR KAPLICASININ HİDROJEOL0Jİ İNCELEMESİ VE BÖLGENİNDEPREMSELLİĞİ İLE İLGİLİ VERİLERİNİN DERLENMESİSuzan PASVANOĞLU 1 , Yasemin ESENTÜRK 2 , Şerafeddin ÇAKIR 3suzan@kou.edu.tr, esenturk@kou.edu.tr, scakir@kou.edu.trÖz: Çalışma alanı Batı Anadolu’da Aydın ili sınırları içinde bulunan Kuşadası Sökeilçesine bağlı Davutlar beldesindeki sıcak ve mineralli su kaynaklarını kapsamaktadır. Alanve yakın çevresindeki jeolojik birimler alttan üste doğru şöyledir. Temelde MenderesMasifi metamorfiklerine ait türlü şist ve mermerler bulunur. Mermer kırıklı, çatlaklı vekarstik yapıda olmaları nedeniyle akifer özelliğinde olup, Davutlar sıcak ve minerallisuların (akiferini) hazne kayasını oluşturmaktadır. Kalınlıkları ve devamlılıkları belirsizolan bu kayaların üzerine uyumsuz olarak Neojen göl çökelleri gelir. Bunlardan en alttakibirim Alt-Orta Miyosen yaşlı Söke Formasyonudur. Gri-bej renkli, kumtaşı, silttaşı,kömürlü, çamurtaşı ve bazen tüfit ardalanmalı olan bu birimin üzerinde Üst Miyosen yaşlıDavutlar çakıltaşı ile Fevzipaşa formasyonu gelir. Kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı vekiltaşından oluşan bu birim, Kuşadası formasyonu tarafından üzerlenmektedir. Bu birimkilli kireçtaşı, marn, silttaşı ve kumtaşı ardalanmalıdır. İçerdiği killi düzeyler nedeniyleDavutlar bölgesinde jeotermal sistemin örtü kayasını oluşturmaktadır. Menderes Masifimetamorfiklerini ve Neojen gölsel tortullarını kesen andezitler Hisartepe volkanitleri olarakadlandırılmıştır. Çakıl, kum ve kilden oluşan Kuvaterner yaşlı Alüvyon, yörenin en gençoluşuğudur. Çalışma alanındaki aktif fayların gidiş doğrultuları yaklaşık D-B ve KD-GByönünde olup D-B yönlü Davutlar fayı sıcak su kaynaklarının çıkışını sağlamaktadır.Davutlar kaplıca suyun sıcaklık, pH ve toplam çözünmüş madde miktarı sırasıyla, 43˚C, 6.2ve 6000 – 7000 mg /l arasında değişmektedir. İzotop çalışmalarına göre yerinderinliklerine doğru süzülen su, meteorik kökenli olup, akım hızı yavaş, derin dolaşımlı,jeotermik gradyanla ısınmış ve bu arada sulara iç kökenli bazı gaz ve iyonlar karışmıştır.Kimyasal bileşimi nedeniyle hekimlere göre tedavi edici nitelikte olan bu sular Na, Cl, veHCO 3 ’lı sıcak ve mineralli sulardır. Bu suların hazne kaya sıcaklığı silis jeotermometresikullanılarak 70 - 100˚C arasında hesaplanmıştır. Bu sıcak ve mineralli sularla bölgenindepremselliği çok yakın ilişkilidir. Ege Bölgesi, ülkemizin birinci derece deprembölgesidir. Burada, grabenleri de oluşturan fayların çoğu eğim atımlı normal faylardır.Anadolu’nun batıya doğru hareketinde, Ege Bölgesinin kuzey ve güneye doğru çekilerekgenişlemesi sürecinde, grabenleri oluşturan fayların düşey atımlarının hareket kazanmasıbölgede depremlere neden olmaktadır. Böylece derinlerden sıcak ve mineralli sularla radonvb gibi iç kökenli kimi gaz ve iyonlar da yeryüzüne faylar boyunca yükselme imkanıbulmaktadır. Radon gazı, derinlerdeki sıkışma hareketine bağlı olarak da azalıpçoğalmaktadır. Davutlar beldesinde yer alan kaplıca sularında kimyasal değişimlerizlenebildiği takdirde, özellikle radon gazı değişimlerinden depremi önceden öğrenmekonusunda yorumlar getirecektir.Anahtar Kelimeler: Davutlar, Sıcak Ve Mineralli Su, Su Kimyası, Deprem.GirişÇalışma alanı 1/25000 ölçekli M18-b4, M18-c1, M18-d2 numaralı paftalarda olup, yaklaşık 65 km 2 ’lik alanıkapsamaktadır (Şekil 1).Davutlar sıcak ve mineralli su kaynakları ile ilgili jeoloji ve hidrojeoloji çalışmalarından bazıları şunlardır. ERCAN vediğ., 1981, BİNGÖL, 1976, TARCAN, ve diğ., 2000, ŞENTÜRK, ve diğ., 1994, UYSAL, 2002. Davutlar Kaplıcasısıcak ve mineralli su kaynaklarından dolayı turistik öneme sahiptir. Kaplıca tesisine ait 20 m x 20 m ebatlı kapalı birsıcak su havuzu bulunur. Havuza sıcak su 203 m derinliğinde ve 43°C sıcaklıkta olan bir sondaj kuyusundangelmektedir. Sıcak su yıkanma ve terapöti amaçlı kullanılmaktadır.1,2,3Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Müh. Böl., Kocaeli155

Bu çalışmada, Davutlar sıcak ve mineralli sularının köken, fiziko - kimyasal özellikleri, hazne ve örtü kaya gibi konulararaştırılmış ve çeşitli jeotermometrelerle hazne kaya sıcaklığı hesaplanarak yorumlanmıştır.Bölge de tipik Akdeniz iklimi hakim olup yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir. Kuşadasımeteoroloji istasyonu 20 yıllık ölçümlerine göre yıllık yağış ortalaması 570 mm, sıcaklık ortalaması ise 17 ˚C’dir.Şekil 1. İnceleme alanının yer belirleme haritasıKullanılan Yöntemİnceleme alanında yer alan birimlerin dokanakları ve bölgenin genel tektonik özellikleri 1/25000 ölçekli topografikharita üzerine aktarılmış ve önceki çalışmalar dikkate alınarak isim ve yaş verilmiştir. Bu çalışmada bölgede yüzeylenenkayaçlar daha çok hidrojeoloji özellikleri açısından incelenmiştir.Çalışma alanındaki kaynak ve kuyu sularından, alınansu örneklerin kimyasal (Ca, Mg, K, Na, Cl, SO 4 , HCO 3 , CO 3 , Fe, As, B, F,) pH, Elektrik Kondüktivite, Sertlik, TDS(toplam çözünmüş madde) ve izotop (Oksijen-18, Döteryum (H 2 ), Trityum (H 3 ) analizleri Devlet Su İşleri GenelMüdürlüğü kimya ve izotop laboratuarlarında yaptırılmıştır. Sıcaklık arazide kaynak başında ve pH hem kaynakbaşında, hem de laboratuarda ölçülmüştür. Su kimyası analizleri APHA, AWWA ve WPCF (1989) standartlarına uygunşekilde yapılmıştır. Kaynak başlarında yapılan ölçümlerde sıcaklık için termometre, pH için metre, laboratuardakioksijen - 18 ve döteryum izotop analizlerinde kütle spektrometresi kullanılmış olup, doğal trityum ölçümlerinde ise sıvısintilasyon tekniği uygulanmıştır.Sonuçlar1- Bu çalışmada önceden yapılan hidrojeolojik ve jeofizik çalışmalara ek olarak izotop çalışmaları yapılmıştır.2-Davutlar kaplıca kaynakları fay boyunca yükselen düşük entalpili, sığ sirkülasyonla oluşmuş, meteorik kökenli sularınyer altına gözeneklik ve geçirimliliği gelişmiş olan kuşaklara kadar süzülerek, burada jeotermal gradyanla ısınarak,tekrar yer yüzüne yükselmeleri ile oluşmuşlardır.3-Davutllar kaplıcasından alınan su örneklerinin klorür konsantrasyonları yüksek olup, EC konsantrasyonu 8400 –11000 µmho/cm arasında değişmektedir. Bu da bize meteorik kökenli olan bu sıcak su kaynağına deniz suyunun dakarışmış olduğunu göstermektedir.4-Silis jeotermometre sonuçları, alanda düşük entalpili 70 - 100ºC arasında akışkan içeren hazne kaya (akifer) sıcaklığıhesaplamıştır.5-Sıcak ve mineralli kaynakların kirletici etkilerden korunabilmesi için jeoloji ve hidrojeoloji incelemelerinin ışığındakorunma alanları tespit edilmelidir.6- Muntazam Radon gaz ölçüm aleti imkanının araştırılması ile derin akiferlerden sıcak ve mineralli suların içerdiğiradon gazının kaydedici bu aletlere bağlı olarak zaman içindeki değişimi ile bölgenin depremselliği yorumlanmalıdır.TeşekkürYazarlar, bu araştırma sırasında yardımlarını gördükleri Davutlar beldesi Belediye Başkanı Sayın Tuncay UYSAL’a,Kuşadası Belediyesinde görevli olan Sayın Mustafa KUTLU, Radon Thermal kaplıca yetkilisi Hasan DEMİRHAN veNatur – Med kaplıca dinlenme merkezi yetkilisi Prof. Dr. Yaşar YILMAZ’a teşekkürlerini sunar.156

KAYNAKLAR1.AKAT, U., ve diğ., 1980. Menderes sınıfı batısının (Söke-Selçuk arasındaki bölgenin) jeolojisi, MTA Derleme raporno: 6952.2.APHA, AWWA, and WPCF, 1989. Standad method for the determination of water and waste water, 15 th Edition :Ammerican Public Health Association, Washington, USA, 1134 P.3.BİNGÖL, E., 1976. Batı Anadolu’nun jeotektonik evrimi. MTA. Enstitüsü Dergisi, Sayı 86, sayfa 14-34 Ankara.4.CRAİG H., 1961. İsotopik variations in meteoric waters, Science, 133, 1833-1834.5.ÇAĞLAYAN, M.A., ÖZTÜRK, E.M., ÖZTÜRK, Z., SAV, H., AKAT, U., 1980. Menderes Masifi güneyine aitbulgular ve yapısal yorum, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, TMMOB Jeoloji Mühendisliği Odası Yayını, no:9, sayfa 1-17.6.ERCAN, T., ve GÜNAY, E., 1981. Söke bölgesindeki Tersiyer volkanizması ve bölgesel yayılımı, Jeomorfolojidergisi, sayı 10, sayfa 117-137.7.GÜRER, Ö.F., BOZCU, M., YILMAZ, K., YILMAZ, Y., 2001. Neogene basin development around Söke-Kuşadası(Western Anatolia) and its bearing on tectonic development of the Aegean Region, Geodinamica Acta, 14, p.57-69.8.ŞENTÜRK, N., YILMAZER, S., ve YILDIRIM, N., 1994. Kuşadası-Davutlar Bölgesi hidrojeoloji incelemesi, MTAAnkara (yayınlanmamış)9.TARCAN, G., FİLİZ, Ş., ve GEMİCİ, Ü., 2000. Davutlar kaplıcası (Kuşadası-Aydın) çevresinin hidrojeolojisi vehidrojeokimyası, D.E.Ü. Fen ve Mühendislik Dergisi, cilt 2, sayı 1, sayfa 91-110, İzmir.10.UYSAL, E., 2002. Kuşadası-Aydın bölgesinin Hidrojeoloji incelemesi, Yüksek Lisans Tezi, DEÜ İzmir.157