Tıbbi Aletler; Hassas ve Optik Aletler ile Saat İmalatı - Türkiye ...

TIBBİ ALETLER;HASSAS VE OPTİK ALETLERİLE SAAT İMALATIHazırlayanOktay KÜÇÜKKİREMİTÇİESAM Müdürü

606

1. SEKTÖRÜN TANIMITıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, ISIC Revize 3sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 33 no’lu gruplandırma içinde yeralmaktadır. Bu grup altında üçlü düzeyde 3 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 5 altsektör bulunmakta olup bu sektörler aşağıdaki gibidir:• 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ve saat imalatı,• 331 Tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzeramaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç,• 3311 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı,• 3312 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazlarınimalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç,• 3313 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı,• 332 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı,• 3320 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı,• 333 Saat imalatı,• 3330 Saat imalatı,Sektör, NACE REV. 1.1. sınıflandırmasına göre ise, üçlü ve dörtlü düzeyde 5’eralt sektörden oluşmakta olup aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:• 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı,• 331 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı,• 3310 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı,• 332 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazlarınimalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç,• 3320 Ölçme, kontrol, test, seyrüsefer ve benzer amaçlı alet ve cihazlarınimalatı; sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı hariç,• 333 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı,• 3330 Sanayide kullanılan işlem kontrol teçhizatı imalatı,• 334 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı,• 3340 Optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı,• 335 Saat imalatı,• 3350 Saat imalatı,Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatının üçlü düzeyde üç altsektörü bulunmasına karşın, 333 no’lu alt sektör olan saat imalatı sektörünün607

geçmiş yıllara ilişkin düzenli bir veri seti bulunmamaktadır. Bu sektörün 33 nolusektör içindeki payı da son derece sınırlı ölçüde bulunmaktadır. Bu nedenle,bundan sonraki aşamalarda 333 no’lu sektörün düzenli verisi bulunmasıdurumunda üç alt sektöre göre, aksi takdirde iki alt sektöre (331 ve 332 nolusektörler) göre analizler yapılacaktır.2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISITUİK tarafından 2001 yılında gerçekleştirilen "2001 Genel Sanayi ve İşyerleriSayımı" 1 sonuçlarına göre Türkiye genelinde tıbbi, hassas ve optik aletlersektöründe faaliyet gösteren firma sayısı 87 olup imalat sanayi genelindeki firmasayısının (11.293) ‰7,7'sini oluşturmaktadır.Sektörün işyeri sayısı açısından yoğunlaşmasına bakıldığında, hemen tamamınınİstanbul, Ankara ve İzmir bölgelerinde yoğunlaştığı (87 firmadan 72 tanesi)görülmektedir.Taşıt araçları dışında kalan ve beygir gücü cinsinden tüm çeviricilerinkapasitesini ifade eden (ve bu anlamda da sermaye birikiminin bir göstergesi olarakkullanılabilecek olan) kurulu güç kapasitesi açısından, 33 nolu sektör, imalat sanayiitoplamının ‰3,8'ini oluşturmaktadır. Sektörün bölgeler itibariyle çevirici güçkapasitesinin dağılımına bakıldığında, Bursa bölgesinin %55,5'lik payla birinci sıradayer aldığı görülmektedir. Bu bölgeyi sırasıyla İstanbul (%20,0) ve Ankara (%13,9)bölgeleri izlemektedir. Bursa bölgesinin kurulu güç kapasitesinin bu kadar yüksekolmasına karşın, diğer kriterlerde (katma değer, işyeri sayısı, çalışan sayısı) bubölgedeki firmaların diğer bölgelere göre daha yeni olduğu, daha yüksek kapasiteyesahip oldukları ancak daha düşük üretim gerçekleştirdikleri sonucu ortayaçıkmaktadır.Yıllık ortalama çalışan sayısı açısından bakıldığından tıbbi aletler, hassas ve optikaletler ve saat imalatı sektörü, 5.541 kişilik ortalama çalışan sayısı ile imalat sanayiiçinde ‰5'lik bir paya sahiptir. Bu anlamda sektörün istihdam yaratmakapasitesinin sınırlı olduğu söylenebilir. İstihdamın yoğunlaştığı bölgeler İstanbul(%40,4), Ankara (%29,6) ve İzmir (%13,4) bölgeleridir. Sektörün katma değerininimalat sanayi içindeki payına bakıldığında da (‰3), katma değer açısından daistihdama benzer bir yapı arzettiği ve küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir.Sektörde yaratılan katma değerin %50,4’ü Ankara, %26'sı ise İstanbul bölgelerindeyaratılmaktadır.1 Devlet sektörünün tamamı ile özel sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinikapsamaktadır.608

Tablo 1: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektöründe FaaliyetGösteren Firma SayısıDüzey 2BölgesiFirma SayısıYıllık OrtalamaÇalışan SayısıKurulu ÇeviriciGüç KapasitesiKatma DeğerAdet % Kişi % Bg-Hp % YTL %İstanbul 31 35,6 2.236 40,4 10.484 20,0 36.089.666 26,0Tekirdağ 1 1,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0Balıkesir 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0İzmir 17 19,5 744 13,4 1.409 2,7 16.051.447 11,6Aydın 1 1,1 0 0,0 0 0,0 0 0,0Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Bursa 6 6,9 336 6,1 29.133 55,5 7.761.958 5,6Kocaeli 2 2,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0Ankara 24 27,6 1.642 29,6 7.284 13,9 69.937.393 50,4Konya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Adana 2 2,3 0 0,0 0 0,0 0 0,0Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Kırıkkale 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Samsun 3 3,4 214 3,9 3.007 5,7 4.678.673 3,4Trabzon 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0Mardin 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0TÜRKİYE 87 100,0 5.541 100,0 52.468 100,0 138.678.668 100,0Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler,Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir.33 nolu sektör 22 sektör içinde; işyeri sayısı bakımından 17., çalışan sayısıbakımından 21., kurulu çevirici güç kapasitesi bakımından 20. ve yaratılan katmadeğer açısından da 21. sırada gelmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, tıbbi aletler,hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, imalat sanayi içinde görece küçük birpaya sahiptir.609

3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI3.1. Üretim Endeksindeki GelişmelerSektörün üretim performansındaki gelişimin bir göstergesi olan üretim endeksideğerleri Tablo 2'de verilmektedir. Endeks, 1997=100 kabulüyle imalat sanayigeneli, iki haneli sektör (33) ve ilk iki üç haneli sektörler (331 ve 332 nolu sektörler)için hesaplanmıştır. Tablo 2 incelendiğinde; 1997-2006/Q3 döneminde imalatsanayi üretim endeksi %36 oranında artış gösterirken, 33 nolu sektörün ise yaklaşık%3 gerileme gösterdiği görülmektedir.Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama)Yıllarİmalat Sanayii 33 331 332EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%1997 100,0 - 100,0 - 100,0 - 100,0 -1998 100,1 0,1 90,0 -10,0 89,0 -11,0 98,5 -1,51999 95,9 -4,2 77,5 -13,9 73,8 -17,1 109,6 11,32000 102,1 6,5 77,5 0,0 73,8 0,0 109,3 -0,32001 92,4 -9,5 55,9 -27,9 56,4 -23,6 51,4 -53,02002 102,5 10,9 63,9 14,3 65,2 15,6 52,5 2,12003 112,0 9,3 61,2 -4,2 62,2 -4,6 52,0 -1,02004 123,7 10,4 69,1 12,9 68,3 9,8 75,7 45,62005 129,6 4,8 95,3 37,9 97,2 42,3 78,6 3,82006 * 136,2 5,1 96,9 1,6 100,5 3,4 64,8 -17,6(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir.Bu durum, sektörün üretim hacminde bir düşüş olduğunu ifade etmektedir.Üretim endeksinde yıllar itibariyle görülen büyük dalgalanmaların bir diğer nedenide, ülke genelinde faaliyet gösteren firma sayısının son derece az olması ve bufirmaların üretimlerindeki dalgalanmaların sektör genelini de etkilemesidir. Örneğinimalat sanayii endeksinin %9,5 azaldığı 2001 yılında 33 nolu sektör ve alt sektörleriçok daha fazla düşüş göstermiştir (ana sektör %27,9, 331 nolu sektör %23,6 ve 332nolu sektör %53). Alt sektörlerden 332 nolu optik aletler ve fotoğrafçılık imalatıüretim endeksi sektörü dönemin tamamında %35 civarında bir gerilemegöstermiştir.610

EndeksGRAFİK 1 :ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100)160,0140,0120,0100,080,060,040,020,00,01997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006İmalat Sanayii 33 331 332Grafik 1'den 2001 yılından itibaren imalat sanayi endeksinin (bu dönem içindeTürkiye GSMH'sinin sürekli ve kesintisiz büyüdüğü dikkate alınmalıdır) süreklibüyüme eğiliminde olduğu, 33 no'lu sektörün buna bir miktar paralel bir yapıarzettiği, 331 no'lu sektörün ise 2003 yılından itibaren bir gelişme potansiyeligösterdiği, ancak, 332 nolu alt sektörün ise gerek imalat sanayi gerekse de anasektörden kopuk bir şekilde, 2000 yılında ulaştığı en büyük değerden sonra genelolarak gerileme eğilimi gösterdiği izlenmektedir.Tablo 3'de verilen yakın dönem (Ocak 2005 sonrası ve aylık) üretim endeksideğerlerinin dalgalanma gösterdiği, imalat sanayinde genelde bir artış eğilimiolmasına karşın bu eğilimin ne 33 nolu ana sektörde ne de alt sektörlerdegözlemlenmediği dikkat çekmektedir.611

Tablo 3: Üretim Endeksi(Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre % değişme)Aylarİmalat Sanayii 33 331 332EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%EndeksDeğişim%2005/1 116,6 - 64,4 - 62,0 - 85,6 -2005/2 112,1 -3,9 98,5 52,9 98,9 59,6 94,6 10,52005/3 130,1 16,0 84,7 -14,0 84,6 -14,5 85,5 -9,62005/4 129,3 -0,6 83,0 -2,0 82,4 -2,6 88,4 3,42005/5 133,6 3,4 99,1 19,4 98,9 20,0 101,1 14,42005/6 134,1 0,3 121,1 22,1 123,9 25,3 96,0 -5,12005/7 128,8 -3,9 113,6 -6,1 119,3 -3,7 63,8 -33,62005/8 130,2 1,1 86,0 -24,3 88,6 -25,8 63,3 -0,82005/9 142,6 9,5 106,2 23,5 109,8 24,0 74,5 17,82005/10 131,3 -7,9 84,5 -20,5 86,5 -21,3 66,6 -10,62005/11 129,2 -1,6 88,2 4,4 91,5 5,8 59,1 -11,32005/12 137,0 6,0 114,8 30,2 120,6 31,7 64,7 9,42006/1 107,4 -21,6 74,0 -35,5 76,1 -36,9 56,0 -13,52006/2 118,5 10,3 83,5 12,9 86,2 13,4 59,9 7,12006/3 143,0 20,7 104,8 25,4 108,6 25,9 71,3 18,92006/4 139,0 -2,8 118,2 12,8 123,3 13,6 72,8 2,12006/5 146,2 5,2 120,6 2,1 124,9 1,3 - -2006/6 148,8 1,8 118,3 -1,9 124,3 -0,4 - -2006/7 141,1 -5,2 89,4 -24,4 93,2 -25,0 - -Not: 332 nolu sektörün Nisan sonrası aylık verileri yayınlanmamıştır.Tablo 3'de belirtilen gelişmeleri Grafik 2'den de izlemek mümkündür. Sektör,alt sektörleri de dahil olmak üzere imalat sanayi genelindeki performansısergileyememiştir.612

EndeksGRAFİK 2:ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık)160,0140,0120,0100,080,060,040,020,00,0Ocak-2005Şubat-2005Mart-2005Nisan-2005Mayıs-2005Haziran-2005Temmuz-2005Ağustos-2005Eylül-2005Ekim-2005Kasım-2005Aralık-2005Ocak-2006Şubat-2006Mart-2006Nisan-2006Mayıs-2006Haziran-2006Temmuz-2006İmalat Sanayii 33 331 332Tablo 4: Üretim Endeksi(Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme)Yedi AylıkYıllıkTemmuzOrtalama1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8 -2,6 9,5 2,8 6,733 -10,0 0,0 14,3 -4,2 12,9 37,9 66,6 -21,3 38,7 6,7331 -11,0 0,0 15,6 -4,6 9,8 42,3 75,2 -21,9 42,6 10,0332 -1,5 -0,3 2,1 -1,0 45,6 3,8 -7,3 (*) 10,5 (*)(*) : 332 nolu sektörün Temmuz 2006 verisi olmadığı için hesaplanmamıştır.Özellikle Temmuz 2005 - Temmuz 2006 dönemlerinin karşılaştırılması içinhazırlanan Tablo 4'den, sektörün 2006 yılının ilk yedi ayındaki performansının2005'in aynı dönemine kıyasla düşüş gösterdiği görülmektedir.3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler1988-2006 dönemi için değerlendirildiğinde, imalat sanayi geneli için KKOortalaması %76,5 olarak gerçekleşmiştir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saatimalatı sektörü (33), %68,3; tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüseferve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç sektörü (331) %70,2,optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı sektörü (332) %61,9 KKO ile faaliyetgöstermiştir.Sektörün performansının imalat sanayi genelinin altında kalmasının yanısıra,KKO serisinin hesaplanan standart sapması da, sektördeki üretimin zaman içindebüyük değişkenlik gösterdiğini ortaya koymaktadır. İncelenen dönem için imalatsanayi KKO'sunun standart sapması 3,1 iken, bu değer 33 nolu sektör için 9,9, 331nolu alt sektör için 9,7 ve 332 nolu alt sektör için 10,7 olarak gerçekleşmiştir.Sektörün KKO gelişmeleri Tablo 5'de verilmektedir.613

Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı(Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,%)Yıllar İmalat Sanayii 33 331 3321988 74,8 72,2 73,8 60,81989 72,8 55,1 57,6 50,31990 75,2 60,6 70,4 50,61991 74,0 58,0 63,1 37,31992 76,4 61,2 62,7 47,21993 79,6 66,9 69,3 51,91994 72,9 43,8 43,6 62,91995 78,6 65,5 65,3 70,71996 78,0 71,9 71,4 71,81997 79,4 70,3 69,5 70,41998 76,5 74,4 77,0 66,21999 72,4 74,6 74,1 79,72000 75,9 69,7 72,6 63,62001 70,9 63,7 64,3 61,02002 75,4 66,9 69,8 56,42003 78,4 81,9 82,8 75,52004 81,3 79,9 81,2 66,32005 80,3 79,0 81,4 64,72006 * 80,6 82,0 83,4 68,3(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir.%GRAFİK 3:KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %)90.080.070.060.050.040.030.020.010.00.01988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006İmalat Sanayii 33 331 332Tablo 6'da verilen sektörün son döneme ilişkin KKO gelişimine bakıldığında(ağırlıklı paya sahip alt sektör olan 331 nolu sektör gelişimi sayesinde), imalat sanayigeneline yakın bir performans sergilediği görülmektedir. 333 nolu saat imalatı614

sektörünün düşük bir performans sergilediği, 332 nolu optik aletler ve fotoğrafçılıkteçhizatı imali sektörünün de genelde 33 nolu ana sektör performansının altındakaldığı gözlemlenmektedir.Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı(Üretim değeri ağırlıklı, %)AylarİmalatSanayii33 331 332 333Ocak-2005 76,6 76,0 77,3 69,7 35,0Şubat-2005 77,1 76,1 78,3 63,0 30,0Mart-2005 80,5 78,3 81,5 64,2 35,0Nisan-2005 79,8 75,5 77,8 64,5 30,0Mayıs-2005 81,3 78,3 80,9 63,7 80,0Haziran-2005 81,4 76,8 78,5 65,4 20,0Temmuz-2005 80,6 76,9 79,0 62,5 20,0Ağustos-2005 79,8 76,8 77,7 71,0 20,0Eylül-2005 82,7 76,5 78,8 61,1 15,0Ekim-2005 82,3 85,3 88,9 61,1 15,0Kasım-2005 80,9 84,2 87,4 63,5 20,0Aralık-2005 80,7 86,8 90,3 66,9 20,0Ocak-2006 75,4 82,8 83,5 75,1 15,0Şubat-2006 77,2 80,3 81,4 71,1 10,0Mart-2006 80,7 82,1 83,6 66,4 10,0Nisan-2006 82,3 84,2 85,9 68,2 10,0Mayıs-2006 82,6 84,1 85,7 68,2 10,0Haziran-2006 83,1 83,3 84,8 69,7 10,0Temmuz-2006 82,2 82,1 83,8 64,5 10,0%GRAFİK 4:AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, %)100.090.080.070.060.050.040.030.020.010.00.0Ocak-2005Şubat-2005Mart-2005Nisan-2005Mayıs-2005Haziran-2005Temmuz-2005Ağustos-2005Eylül-2005Ekim-2005Kasım-2005Aralık-2005Ocak-2006Şubat-2006Mart-2006Nisan-2006Mayıs-2006Haziran-2006Temmuz-2006İmalat Sanayii 33 331 332 333615

3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 2TUİK tarafından düzenlenen "Aylık İmalat Sanayi Eğilim Anketi"ne iştirakederek bilgi gönderen firmaların toplulaştırılmış üretim değerlerinin verildiği Tablo7'de, sektörün üretim hacminin boyutu hakkında genel bir bilgi verilmektedir.YıllarİşyeriSayısıTablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla)33 331 332Milyon İşyeri Milyon İşyeriYTL Sayısı YTL SayısıMilyonYTL1997 25 14 20 12 5 21998 26 26 21 21 5 51999 26 34 21 26 5 82000 26 54 21 40 5 142001 29 75 23 63 6 122002 32 170 26 153 6 172003 31 198 25 178 6 202004 36 268 29 235 6 332005 37 330 30 301 6 292006 * 36 201 29 190 6 11(*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir.Tablo 1'den anımsanacağı üzere sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran firmasayısı 87 tane olduğundan, ankete katılarak yanıt veren firmaların da bu genelinyaklaşık %40'ını temsil ettiği söylenebilir.YıllarTablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD) (%)MilyonUSD33 331 332Değişim%MilyonUSDDeğişim%MilyonUSDDeğişim%1997 94 - 78,5 - 16 -1998 100 6,4 81,9 4,4 19 16,31999 81 -19,3 61,3 -25,2 20 6,92000 86 6,4 64,0 4,5 22 12,32001 61 -29,3 51,5 -19,6 10 -57,32002 113 85,1 101,4 96,9 12 21,42003 133 17,4 118,9 17,3 14 18,62004 188 42,0 165,0 38,8 23 68,22005 246 30,8 224,4 36,0 22 -6,62006 * 145 - 137,3 - 8 -(*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir.2 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt verenfirmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya da azalmaanlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma sayısındakideğişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün toplam üretimbüyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır.616

2005 yılında en büyük değerine ulaşan sektörün üretim hacminin (ankete iştirakeden firmalar bazında) 246 milyon USD civarında olduğu görülmektedir. Bu üretimdeğerinin yaklaşık %90'ının ise 331 nolu alt sektöre ait olduğu, %10’luk bölümününise 332 nolu alt sektörden geldiği görülmektedir. 333 nolu saat imalatı sektörünün33 nolu sektör içinde görece önemsiz bir paya sahip olduğu Tablo 8'denanlaşılmaktadır. Ankete katılan firmalar içinde bu sektöre ait bir firmabulunmamaktadır.4. DIŞ TİCARET DURUMUTıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü dış ticaret hacmi1995 yılında 819 milyon USD civarında iken, 2005 yılında 3 milyar USD'yeyaklaşmıştır. Sektörün dış ticaret değerlerinin yalnızca 1999 ve 2001 yılında düşmüşolması ve bu iki yılında ülke ekonomisinde büyük gerilemeler yaşandığı yılllarolduğu dikkate alındığında, dış ticaretin ağırlıklı olarak ithalat ağırlıklı olduğu ve buanlamda da gelir esnekliğinin dış talep için belirleyici özellik taşıdığıdüşünülmektedir. Bilhassa Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısında rekor ölçüdedeğer kaybederek ihracatın cazip, ithalatın ise (hem artan kur hem de yaşananküçülme nedeniyle) caydırıcı olduğu 2001 yılında, sektörün dış ticareti bir öncekiyıla nazaran %24 civarında daralmıştır. Alt sektörlere bakıldığında, oransalküçülmelerin 332 ve 333 nolu alt sektörlerde daha fazla olmasına rağmen, bu altsektörlerin ana sektör içindeki payları ve mutlak değer olarak dış ticaretrakamlarındaki değişimlerin küçüklüğü nedeniyle, asıl belirleyici olanın 331 nolusektördeki daralma olduğu görülmektedir.Tablo 9: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü Dış Ticaret HacmiYıllarBin USD33 331 332 333Değişim%Bin USDDeğişim%Bin USDDeğişim%Bin USDDeğişim%1995 818.990 - 651.721 - 80.564 - 86.705 -1996 1.098.694 34,2 846.622 29,9 150.407 86,7 101.665 17,31997 1.243.865 13,2 960.879 13,5 157.478 4,7 125.509 23,51998 1.314.940 5,7 1.020.033 6,2 181.684 15,4 113.223 -9,81999 1.190.312 -9,5 956.429 -6,2 141.185 -22,3 92.698 -18,12000 1.415.806 18,9 1.121.618 17,3 196.771 39,4 97.417 5,12001 1.077.997 -23,9 893.492 -20,3 126.667 -35,6 57.838 -40,62002 1.244.479 15,4 1.031.927 15,5 130.908 3,3 81.645 41,22003 1.565.918 25,8 1.294.613 25,5 170.992 30,6 100.312 22,92004 2.226.976 42,2 1.856.643 43,4 229.419 34,2 140.914 40,52005 2.809.862 26,2 2.379.167 28,1 278.990 21,6 151.704 7,72006 * 1.706.311 - 1.455.513 - 159.241 - 91.557 -(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.617

Dönemin geneline bakıldığında, 33 nolu sektörün (değişim oranları farklılıkgösterse de) imalat sanayii geneline benzer bir dış ticaret yapısı sergilediğigörülmektedir. Göreli gelişimlere bakıldığında ise; 1995 yılında imalat sanayii dışticareti içinde %1,7 olan sektör dış ticaret payının, dönem içinde önemli birdeğişme göstermeksizin 2005 yılında yine %1,7 düzeyinde gerçekleştiğigörülmektedir.4.1. İhracattaki GelişmelerTablo 9'da dış ticaret gelişmeleri verilen 33 no'lu sektörün ihracat performansıTablo 10'da verilmektedir. Tablo 10'dan, 1995 yılında toplam ihracatı 31 milyonUSD civarında olan sektörün ihracatının 2005 yılında 195 milyon USD civarınaulaştığı ve bu gelişime 331 nolu alt sektörün öncülük ettiği dikkati çekmektedir.Dönem içinde sektörün ihracatının azalma gösterdiği tek yıl (imalat sanayi de aynıgelişmeyi sergilemiştir) deprem felaketinin yaşandığı 1999 yılıdır. 1995-2005döneminde imalat sanayi ihracatı 3.7 kat artış göstermiş iken, 33 nolu sektör 6.2katlık bir artış göstermiştir. Alt sektörlerle birlikte değerlendirildiğinde, hacimaçısından bu artışı gerçekleştiren alt sektörün 331 nolu alt sektör olduğu, 332 ve333 nolu sektörlerde de oransal olarak yüksek bir performans görülmesine rağmen,ihracat hacminin bu sektörlerde 7-8 milyon USD civarında kaldığı anlaşılmaktadır.Tablo 10: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İhracatıYıllarBinUSD33 331 332 333Değişim%BinUSDDeğişim%BinUSDDeğişim%BinUSDDeğişim%1995 31.303 - 27.229 - 2.950 - 1.124 -1996 56.633 80,9 46.300 70,0 8.310 181,7 2.024 80,11997 60.997 7,7 51.289 10,8 5.605 -32,5 4.104 102,81998 75.284 23,4 62.234 21,3 9.542 70,2 3.509 -14,51999 66.834 -11,2 57.462 -7,7 5.406 -43,3 3.966 13,02000 75.201 12,5 63.646 10,8 7.149 32,2 4.407 11,12001 77.352 2,9 65.496 2,9 6.481 -9,3 5.375 22,02002 88.978 15,0 73.693 12,5 8.996 38,8 6.289 17,02003 129.203 45,2 112.957 53,3 9.197 2,2 7.049 12,12004 173.412 34,2 157.856 39,7 7.844 -14,7 7.711 9,42005 195.303 12,6 180.137 14,1 7.838 -0,1 7.329 -5,02006 * 121.964 - 112.273 - 5.684 - 4.007 -(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.Tablo 10 ve Grafik 5 birlikte incelendiğinde; ihracattaki zaman içindeki artışeğilimi dikkati çekmekle birlikte, sektörün ulaştığı toplam ihracat rakamının hâlâsınırlı düzeyde kaldığı anlaşılmaktadır.618

Bin USDGRAFİK 5:YILLARA GÖRE İHRACAT250,000200,000150,000100,00050,00001995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 200633 331 332 333Sektörün ihracatının imalat sanayi ve ülke genel ihracatı içindeki payı ‰3'lerdüzeyindedir (Tablo 11). Bu anlamda da, ülke ihracatını belirleme düzeyininoldukça gerisindedir. Sektör ihracatının, incelenen dönem içinde hacimsel birgenişleme gösterdiği, ancak göreli bir performans artışı gerçekleştiremediğigörülmektedir.Tablo 11: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İhracatınınToplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%)Yıllar33 331 332 3331 2 1 2 1 2 1 21995 0,14 0,16 0,13 0,14 0,01 0,02 0,01 0,011996 0,24 0,28 0,20 0,23 0,04 0,04 0,01 0,011997 0,23 0,26 0,20 0,22 0,02 0,02 0,02 0,021998 0,28 0,31 0,23 0,26 0,04 0,04 0,01 0,011999 0,25 0,28 0,22 0,24 0,02 0,02 0,01 0,022000 0,27 0,29 0,23 0,25 0,03 0,03 0,02 0,022001 0,25 0,27 0,21 0,23 0,02 0,02 0,02 0,022002 0,25 0,26 0,20 0,22 0,02 0,03 0,02 0,022003 0,27 0,29 0,24 0,25 0,02 0,02 0,01 0,022004 0,27 0,29 0,25 0,26 0,01 0,01 0,01 0,012005 0,27 0,28 0,25 0,26 0,01 0,01 0,01 0,012006 * 0,26 0,28 0,24 0,25 0,01 0,01 0,01 0,01(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.(1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay(2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay619

4.2. İthalattaki GelişmelerSektörel dış ticaretin diğer bir bileşeni olan ithalattaki gelişmeler Tablo 12'deverilmektedir. Tablo 12'den elde edilen ithalat rakamları ile Tablo 9'da verilmiş olandış ticaret rakamları birlikte değerlendirildiğinde, sektörün dış ticarette ithalatadayalı bir yapı içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. En fazla ithalatın gerçekleştiği altsektörün 331 nolu sektör olduğu göze çarpmaktadır.2005 yılı itibariyle sektörün ithalatı 2,6 milyar USD civarında gerçekleşmiştir.Sektör ithalatının incelenen dönem içinde de giderek artma eğiliminde olduğudikkati çekmektedir. Dönem ortalaması olarak, ithalatın % 81'i 331 nolu alt sektöre,%11'i 332 nolu alt sektöre ve %7'si de 333 nolu alt sektöre aittir.YıllarTablo 12: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İthalatıBin USD33 331 332 333Değişim%Bin USDDeğişim%Bin USDDeğişim%Bin USDDeğişim%1995 787.687 - 624.492 - 77.614 - 85.581 -1996 1.042.061 32,3 800.323 28,2 142.097 83,1 99.641 16,41997 1.182.868 13,5 909.590 13,7 151.872 6,9 121.405 21,81998 1.239.656 4,8 957.799 5,3 172.142 13,3 109.714 -9,61999 1.123.478 -9,4 898.967 -6,1 135.779 -21,1 88.732 -19,12000 1.340.605 19,3 1.057.972 17,7 189.622 39,7 93.011 4,82001 1.000.645 -25,4 827.995 -21,7 120.187 -36,6 52.462 -43,62002 1.155.501 15,5 958.234 15,7 121.912 1,4 75.356 43,62003 1.436.715 24,3 1.181.657 23,3 161.795 32,7 93.264 23,82004 2.053.564 42,9 1.698.786 43,8 221.575 36,9 133.203 42,82005 2.614.558 27,3 2.199.031 29,4 271.152 22,4 144.375 8,42006 * 1.584.347 - 1.343.240 - 153.557 - 87.550 -(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.Bin USDGRAFİK 6:YILLARA GÖRE İTHALAT3,000,0002,500,0002,000,0001,500,0001,000,000500,00001995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 200633 331 332 333620

Grafik 6'da verilen ithalatın gelişme eğiliminde, sektör ithalatındaki gelişmeyi vegelişmenin yapısını belirleyen temel alt sektörün 331 no'lu sektör olduğu diğer ikialt sektörün ise ithalat düzeylerinin sektör geneline oranla daha önemsiz düzeylerdekaldığı izlenmektedir.Tablo 13'de sektörün ithalatının Türkiye ve imalat sanayi ithalatı içindeki paylarıverilmektedir. Sektörün genel olarak ülke ithalatında yaklaşık %2,5’luk, imalatsanayi ithalatında ise %3 civarında bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Sektörünihracat içindeki yaklaşık ‰ 3'lük payı düşünüldüğünde, sektörün "net ithalatçı"olduğu ve dış ticaretin neredeyse tamamının ithalattan oluştuğu ortaya çıkmaktadır.Tablo 13: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü İthalatınınToplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı (%)Yıllar33 331 332 3331 2 1 2 1 2 1 21995 2,21 2,76 1,75 2,19 0,22 0,27 0,24 0,301996 2,39 2,96 1,83 2,27 0,33 0,40 0,23 0,281997 2,44 2,97 1,87 2,29 0,31 0,38 0,25 0,311998 2,70 3,18 2,09 2,45 0,37 0,44 0,24 0,281999 2,76 3,31 2,21 2,65 0,33 0,40 0,22 0,262000 2,46 3,03 1,94 2,39 0,35 0,43 0,17 0,212001 2,42 3,06 2,00 2,53 0,29 0,37 0,13 0,162002 2,24 2,79 1,86 2,32 0,24 0,29 0,15 0,182003 2,07 2,58 1,70 2,12 0,23 0,29 0,13 0,172004 2,11 2,55 1,74 2,11 0,23 0,28 0,14 0,172005 2,24 2,78 1,88 2,33 0,23 0,29 0,12 0,152006 * 2,05 2,60 1,74 2,21 0,20 0,25 0,11 0,14(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.(1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay(2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay4.3. İhracatın İthalatı Karşılama OranıTablo 14'de verilen sektörün dış ticaret dengesi rakamlarına bakıldığında, dahaönceki bölümlerde analiz edilen dış ticaret yapısının daha net bir şekilde ortayaçıktığı ve sektörün genel olarak ithalatçı olduğu görülmektedir. Dönem içindekibütün yıllarda (kur artışı/ulusal paranın değerlenmesi ya da büyüme/küçülme yıllarıda dahil olmak üzere), sektörün sürekli dış ticaret açığı verdiği görülmektedir.İhracatın ithalatı karşılama oranı ise %7- %9 arasında dalgalanmıştır. 33 no'lusektör, 1995-2006/7 döneminde birikimli olarak 15,4 milyar USD dış ticaret açığıvermiştir. Bu açığın 12,4 milyar USD'lik bölümü 331 no'lu sektöre, 1,8 milyarUSD'lik bölümü 332 no'lu sektöre ve 1,1 milyar USD'lik bölümü de 333 no'lusektöre aittir.621

Tablo 14: Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Dengesi veİhracatın İthalatı Karşılama OranıYıllarX-M(Bin USD)33 331 332 333X / M(%)X-M(Bin USD)X / M(%)X-M(Bin USD)X / M(%)X-M(Bin USD)X / M(%)1995 -756.384 4 -597.263 4 -74.664 4 -84.458 11996 -985.427 5 -754.023 6 -133.787 6 -97.617 21997 -1.121.870 5 -858.301 6 -146.267 4 -117.301 31998 -1.164.372 6 -895.566 6 -162.601 6 -106.205 31999 -1.056.644 6 -841.505 6 -130.373 4 -84.766 42000 -1.265.404 6 -994.327 6 -182.473 4 -88.604 52001 -923.292 8 -762.499 8 -113.706 5 -47.087 102002 -1.066.524 8 -884.541 8 -112.916 7 -69.067 82003 -1.307.512 9 -1.068.700 10 -152.597 6 -86.215 82004 -1.880.152 8 -1.540.930 9 -213.730 4 -125.492 62005 -2.419.255 7 -2.018.894 8 -263.314 3 -137.047 52006 * -1.462.382 8 -1.230.968 8 -147.872 4 -83.543 5(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.Grafik 7'de sektörün ihracatının ithalatı karşılama oranları verilmektedir.Görüleceği gibi sektör genelinin ihracatının ithalatı karşılama oranları dönem içinde%10'lara bile ulaşamamaktadır.%GRAFİK 7:İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M)12.010.08.06.04.02.00.01995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 200633 331 332 333622

4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü (*)Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı,sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCAdeğerlerini kapsamaktadır. RCA aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadırRCA = ln [(X j / X t ) / (M j / M t )] *100burada,X j = j sektörünün ihracatıX t = Toplam ihracat (bizim çalışmamızda sanayi ihracatı toplamı)M j = j sektörünün ithalatıX t = Toplam ithalat (bizim çalışmamızda sanayi ihracatı toplamı)ifade etmektedir. Dolayısıyla, herhangi bir mal (sektör) için rekabet gücü omalın (sektörün) ihracatının ülke toplam ihracatına (bizim çalışmamızda sanayisektörü ihracatı) oranının, o malın (sektörün) ithalatının ülke toplam ithalatına(bizim çalışmamızda sanayi sektörü ithalatı) oranının doğal logaritmasının 100 ileçarpılmasına eşit olacaktır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 veüzerinde olan sektörler (RCA>50) “Rekabet Gücü Yüksek”, RCA skorları –50’den büyük, 50’den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) “Rekabet GücüSınırda”, RCA skorları –50’den küçük sektörler (-50>RCA) ise “Rekabet GücüDüşük” sektörler olarak belirlenmiştir.Bu açıklamalar ışığında 33 no'lu sektör ve alt sektörleri için hesaplanan RCAskorları ve bu sektörlerin rekabet gücü ile ilgili eğilimler Tablo 15'de verilmektedir.(*) Bu bölüm, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal AraştırmalarMüdürlüğü’nce yapılan, Dış Ticaretteki Rekabet Gücüne Göre Sanayi SektörününDeğerlendirilmesi, Mayıs 2006 adlı çalışmadan faydalanılarak hazırlanmıştır.623

Tablo 15: Tıbbi Aletler, Hassas ve Optik Aletler Sektörü RCA DeğerleriYıl 33 331 332 3331995 -272,4 -263,2 -276,9 -383,21996 -228,2 -221,9 -220,9 -326,61997 -235,0 -226,1 -268,5 -277,31998 -226,9 -220,2 -236,1 -291,01999 -239,7 -232,5 -279,8 -268,32000 -220,7 -213,7 -260,4 -237,52001 -228,1 -225,8 -264,2 -200,02002 -220,6 -220,8 -224,9 -212,62003 -202,5 -196,4 -248,4 -219,92004 -203,7 -194,2 -290,6 -241,52005 -213,1 -203,9 -308,0 -251,72006 * -206,6 -198,3 -279,8 -258,5Ortalama -224,8 -218,1 -263,2 -264,0Rekabet Gücü Düşük Düşük Düşük Düşük1995-2006 dönemi eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Artıyor2001-2006 dönemi eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Azalıyor(*) : 2006 yılı değerleri Temmuz rakamlarına göre hesaplanmıştır.Tablo 15'den görüleceği gibi sektörün (alt sektörler de dahil olmak üzere) dışticarette rekabet gücü bulunmamaktadır. Dış ticaretin yapısının irdelendiğibölümden de anlaşılacağı gibi, bunun nedeni sektörün dönemin tamamında vebelirgin bir şekilde ithalatçı olmasıdır. En yüksek RCA skoruna sahip olan 331 no'lusektörün (-218,1) bile, sınırda rekabet gücünü belirleyen -50 değerinden ne kadaruzak olduğu dikkate alındığında, bu sektör için gelecek dönemde de dış ticaretterekabet şansı olmadığı söylenebilir. Ancak, bu durum sektörün "ithal ikamesi"yaratacak yatırımlar açısından uygun bir sektör olduğunun göstergesi olarak dayorumlanabilir.Grafik 8'de verilen RCA endekslerinden de sektörün genelinin (dönem içindegösterdiği eğilim ne olursa olsun) rekabet gücünün artışını sağladığı herhangi bir yılolmadığını ve sürekli olarak -200'ler düzeyindeki RCA değerlerini koruduğuizlenebilmektedir.624

SkorGRAFİK 8:REKABET GÜCÜ ENDEKSİ0,0-50,0-100,0-150,0-200,0-250,0-300,0-350,0-400,0-450,01995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 200633 331 332 3335. VERİMLİLİK DURUMUBu bölümde sektörel rekabetin ve sektörel performansın önemligöstergelerinden birisi olan verimlik göstergeleri irdelenecektir.5.1. Üretimde Çalışanlar EndeksiSektörün istihdam yapısı ile ilgili bilgi veren üretimde çalışanlar endeksi imalatsanayi ve inceleme konusu 33 no'lu sektör ve alt sektörleri için Tablo 16'daverilmektedir.Tablo 16'dan 1997=100 bazlı çalışanlar endeksinin 2006 yılı itibariyle 33 nolusektörde 85,9’a gerilediği görülmektedir. Çalışan endeksindeki en büyük gerileme%40,1 ile 332 no'lu alt sektörde gözlemlenmektedir.YılTablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100)İmalatSanayii33 331 3321997 100,0 100,0 100,0 100,01998 100,2 85,6 83,0 96,71999 91,2 75,3 71,6 92,12000 89,1 73,8 71,5 83,12001 81,7 66,4 64,9 71,52002 82,2 64,7 63,2 70,72003 83,7 65,2 63,5 72,42004 85,4 82,3 83,0 69,32005 84,8 85,0 86,4 67,02006 * 84,3 85,9 88,3 59,9(*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir.625

EndeksGRAFİK 9:ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100)120,0100,080,060,040,020,00,01997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006İmalat Sanayii 33 331 3325.2. Üretimde Çalışılan Saat EndeksiTablo 17'de verilen üretimde çalışılan saat endeksi değerlerine bakıldığında,üretimde çalışanlar endeksine paralel bir yapının mevcut olduğu görülmektedir.Hem çalışan sayısı endeksinin azalması, hem de üretimde çalışılan saat sayısınınazalması sektörde bir kapasite daralması olduğunu göstermektedir. Diğer birdeyişle, sektörün fiziki üretim kapasitesi (üretimde çalışan emek faktörü daralmasıneticesinde) zaman içerisinde daralmıştır. En büyük daralmanın ise 332 no'lu altsektörde yaşandığı gözlemlenmektedir.Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100)YılİmalatSanayii33 331 3321997 100,0 100,0 100,0 100,01998 99,5 83,3 80,0 96,51999 89,2 75,2 70,3 96,42000 88,1 74,8 72,0 85,12001 79,0 65,2 61,9 79,12002 80,7 65,6 62,6 77,52003 82,3 67,0 63,8 79,32004 84,6 87,1 86,4 77,32005 83,7 83,3 83,3 69,02006 * 82,7 84,7 85,5 63,3(*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir.626

EndeksGRAFİK 10:ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100)120,0100,080,060,040,020,00,01997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006İmalat Sanayii 33 331 3325.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi33 nolu sektörün üretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksi Tablo 18'deverilmektedir. Üretim Endeksi/Üretimde Çalışanlar Endeksi şeklinde hesaplananüretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksinde (imalat sanayi geneli kadar olmasabile) bir artış olduğu görülmektedir. Nitekim 2006 yılında endeks değerleri 33 no'lusektörde 113,0’e, 331 nolu alt sektörde 114,1’e, 332 nolu alt sektörde ise 108,4’eyükselmiştir.Ancak, bu verimlilik artışının direkt olarak bir üretim artışı anlamına gelmediği,sektörde üretim endeksi ve üretimde çalışan sayısı endekslerinin ikisinin de düştüğügörüldüğünden (bkz. Tablo 2 ve Tablo 16), paydada yer alan çalışan sayısıendeksindeki düşmenin, üretim endeksindeki düşmeden daha fazla olmasındankaynaklandığı anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, üretim endeksindeki azalma(sektörün fiili üretim miktarındaki azalma) sektördeki çalışan endeksindekiazalmadan (sektörde çalışan sayısındaki azalmadan) daha düşük miktardagerçekleşmiştir.627

5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik EndeksiÜretimde çalışanların birim zaman başındaki verimliliğinin göstergesi olarakÜretim Endeksi/Üretimde Çalışılan Saat Endeksi şeklinde hesaplanan üretimdeçalışılan saat başına kısmi verimlilik endeksi değerleri, Tablo 19'da verilmektedir.Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi(1997=100)Yıl İmalat Sanayii 33 331 3321997 100,0 100,0 100,0 100,01998 100,7 108,6 112,3 102,11999 107,5 103,1 105,1 113,62000 115,7 103,5 102,4 129,82001 116,9 85,9 91,4 65,02002 126,9 97,5 104,2 68,42003 136,1 86,1 91,2 65,92004 146,1 79,6 79,4 97,92005 154,8 114,4 116,7 113,92006 * 164,5 114,6 117,9 102,5(*): 2006 değerleri 3. çeyrek itibariyledir.Tablo 19'dan görüleceği gibi 2006 yılının ilk üççeyrek dönem itibariyle imalatsanayi genelinde 1997 yılına kıyasla yaklaşık %64,5'lik bir saat başına kısmiverimlilik artışı görülmektedir. 33 no'lu sektör ve alt sektörlerinde ise, genel olaraküretimde çalışan kişi başına verimlilik endeksine paralel bir yapı gözlemlenmesinekarşın son iki yılda saat başına verimlilik endeksinin çalışan başına verimlilikendeksinin üzerinde seyrettiği görülmektedir.EndeksGRAFİK 12:ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ180.0160.0140.0120.0100.080.060.040.020.00.01997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006İmalat Sanayii 33 331 332629

6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELERTablo 20'de verilen 1997-2004 dönemi fiyat artış oranları incelendiğinde, 33nolu sektörün fiyat artışlarının (bazı dönemler dışında) genel TEFE ve imalatsanayi fiyat artışlarının altında kaldığı görülmektedir. Dönem genelinde genelTEFE 19 kat artış gösterirken, imalat sanayi fiyatları 20 kat, 33 no’lu sektör fiyatları14 kat, 331 no’lu sektör fiyatları ise 15 kat artış göstermiştir.Bu gelişme sektörde rekabetin yoğunluğunun ve aşırı kâr marjının geçerliolmadığını bir göstergesi sayılabilir. Özellikle 2001 yılı sonrasında tüm sektörlerinfiyatları genel ve imalat sanayi fiyat artışlarının önemli ölçüde altında kalmıştır. 2002yılından itibaren sektörün fiyatlarında görülen bu gerilemeler, fiyatların geneldedöviz kuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini vermektedir.Tablo 20: TEFE’deki Değişim (1994=100) (%)YılGenelTEFEİmalatSanayii33 331 3321997 91,0 91,2 73,0 82,7 60,71998 54,3 47,1 70,9 53,1 96,41999 62,9 76,7 55,7 58,3 52,82000 32,7 29,4 45,0 46,3 43,42001 88,6 96,1 85,4 82,3 89,12002 30,8 29,7 25,3 18,7 32,92003 13,9 12,6 -7,5 12,4 -27,72004 13,8 14,8 7,5 0,5 18,6%GRAFİK 13:FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100)120,0100,080,060,040,020,00,0-20,01996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004-40,0Genel TEFE İmalat Sanayii 33 331 332630

Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100)AylarGenelÜFEİmalatSanayii33 331 332Ocak-2005 118,6 117,5 91,8 94,5 89,2Şubat-2005 118,8 117,7 87,6 93,1 83,0Mart-2005 120,3 119,5 86,1 92,4 80,8Nisan-2005 121,7 121,8 86,6 93,6 80,8Mayıs-2005 122,0 121,3 88,8 93,6 84,6Haziran-2005 121,4 121,8 88,4 93,6 83,9Temmuz-2005 120,5 121,4 87,5 92,9 82,8Ağustos-2005 121,7 123,2 88,0 93,2 83,4Eylül-2005 122,7 125,1 85,5 93,2 79,3Ekim-2005 123,5 125,6 85,2 93,6 78,4Kasım-2005 122,4 123,2 86,0 94,1 79,4Aralık-2005 122,3 122,5 85,8 93,9 79,3Ocak-2006 124,7 123,7 86,1 94,4 79,5Şubat-2006 125,0 123,8 85,9 93,6 79,5Mart-2006 125,3 124,4 85,9 94,0 79,1Nisan-2006 127,8 126,8 86,4 94,0 80,1Mayıs-2006 131,3 130,6 90,8 95,8 87,2Haziran-2006 136,6 137,7 96,4 100,0 94,6Temmuz-2006 137,8 139,7 96,3 99,6 94,7Ağustos-2006 136,7 138,8 95,9 97,6 95,8NOT: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı,ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi’ni (TEFE), Ocak2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasınagöre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır.631

EndeksGRAFİK 14:AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100)160,0140,0120,0100,080,060,040,020,00,0Ocak-2005Şubat-2005Mart-2005Nisan-2005Mayıs-2005Haziran-2005Temmuz-2005Ağustos-2005Eylül-2005Ekim-2005Kasım-2005Aralık-2005Ocak-2006Şubat-2006Mart-2006Nisan-2006Mayıs-2006Haziran-2006Genel ÜFE İmalat Sanayii 33 331 332Temmuz-2006Ağustos-2006Sektörün, aylık fiyat artışları 2005 yılı başından itibaren incelendiğinde, fiyatlarınhemen hiç değişmediği gerek Tablo 21’den, gerekse de Grafik 14’dengörülebilmektedir. Bu göstergeler de sektörün (ağırlıklı olarak ithal girdilerkullanılması durumu dışında) kâr marjının sınırlı olduğunu ve fiyatlamaların dövizkuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini güçlendirmektedir. Üretim girdileri içindeithal girdilerin sınırlı miktarda olması durumunda ise, sektör genelinde ciddi bir kurriskinin ve buna bağlı olarak da dışsal faktörlere (kur değişimi ve enflasyon) bağlıbir fiyat politikasının hakim olduğunu gösterecektir.Tablo 22, sektörün fiyat artış trendini göstermekte olup görüleceği gibi son 1,5yıllık dönem içinde sektörün fiyatları genelde düşme eğilimi sergilemektedir.632

Tablo 22: Aylık ÜFE Değişimi (2003=100)AylarGenelÜFEİmalatSanayii33 331 332Ocak-2005 - - - - -Şubat-2005 0,1 0,1 -4,6 -1,5 -7,0Mart-2005 1,3 1,5 -1,7 -0,7 -2,7Nisan-2005 1,2 2,0 0,6 1,3 0,1Mayıs-2005 0,2 -0,4 2,5 0,0 4,7Haziran-2005 -0,5 0,4 -0,5 0,0 -0,9Temmuz-2005 -0,7 -0,4 -1,0 -0,8 -1,2Ağustos-2005 1,0 1,5 0,6 0,4 0,7Eylül-2005 0,8 1,5 -2,8 0,0 -4,9Ekim-2005 0,7 0,4 -0,4 0,5 -1,2Kasım-2005 -0,9 -1,9 0,9 0,4 1,4Aralık-2005 0,0 -0,6 -0,2 -0,1 -0,2Ocak-2006 2,0 1,0 0,3 0,5 0,2Şubat-2006 0,3 0,1 -0,3 -0,8 0,1Mart-2006 0,2 0,5 0,0 0,3 -0,5Nisan-2006 1,9 2,0 0,6 0,0 1,2Mayıs-2006 2,8 3,0 5,1 2,0 8,9Haziran-2006 4,0 5,4 6,3 4,4 8,5Temmuz-2006 0,9 1,5 -0,1 -0,4 0,1Ağustos-2006 -0,7 -0,7 -0,4 -2,1 1,1633

7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ33 no’lu tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü genel olarakdeğerlendirildiğinde;Sektörün katma değer, işyeri sayısı, kurulu çevirici güç kapasitesi ve çalışan sayısıaçısından imalat sanayi içinde son derece küçük bir paya sahip olduğu ve imalatsanayi içindeki payının ‰4 ile ‰7 arasında değiştiği görülmektedir.33 nolu sektör 22 sektör içinde işyeri sayısı bakımından 17., çalışan sayısıbakımından 21., kurulu çevirici güç kapasitesi bakımından 20. ve yaratılan katmadeğer açısından da 21. sırada gelmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, tıbbi aletler,hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü, imalat sanayi içinde görece küçük birpaya sahiptir.1997-2006/Q3 döneminde imalat sanayi üretim endeksi %36 oranında artışgösterirken, 33 nolu sektör ise yaklaşık %3 gerileme gösterdiği görülmektedir1988-2006 dönemi için değerlendirildiğinde, imalat sanayii geneli için KKOortalaması %76,5 olarak gerçekleşmiştir. Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saatimalatı sektörü (33), %68,3; tıbbi araç ve gereçler, ölçme, kontrol, test, seyrüseferve benzer amaçlı alet ve cihazların imalatı; optik aletler hariç sektörü (331) %70,2,optik aletler ve fotoğrafçılık teçhizatı imalatı sektörü (332) % 61,9 KKO ile faaliyetgöstermiştir.Sektörün performansının imalat sanayi genelinin altında kalmasının yanısıra,bilgi vermesi amacıyla hesaplanan KKO serisinin standart sapması da, sektördekiüretimin zaman içinde büyük değişkenlik gösterdiğini ortaya koymaktadır.İncelenen dönem için imalat sanayi KKO'sunun standart sapması 3,1 iken, budeğer 33 nolu sektör için 9,9, 331 nolu alt sekötr için 9,7 ve 332 nolu alt sektör için10.7 olarak gerçekleşmiştir.Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü dış ticaret hacmi1995 yılında 819 milyon USD civarında iken, 2005 yılında 3 milyar USD'yeyaklaşmıştır. Sektörün dış ticaret değerlerinin yalnızca 1999 ve 2001 yılında düşmüşolması ve bu iki yılında ülke ekonomisinde büyük gerilemeler yaşandığı yıllarolduğu dikkate alındığında, dış ticaretin ağırlıklı olarak ithalat ağırlıklı olduğu ve buanlamda da gelir esnekliğinin dış talep için belirleyici özellik taşıdığıdüşünülmektedir. Bilhassa Türk Lirası'nın yabancı paralar karşısında rekor ölçüdedeğer kaybederek ihracatın cazip, ithalatın ise (hem artan kur hem de yaşananküçülme nedeniyle) caydırıcı olduğu 2001 yılı, sektörün dış ticaretini de bir öncekiyıla nazaran %24 civarında daraltmıştır.Üretim hacmi düşük bir sektör olması nedeniyle, sektörün ihracat değerleri deoldukça düşük düzeylerde gerçekleşmiştir. 1995 yılında toplam ihracatı 31 milyonUSD civarında olan sektörün ihracatı, 2005 yılında 195 milyon USD civarınaulaşmış ve bu gelişime 331 nolu alt sektörün öncülük etmiştir. 1995-2005döneminde imalat sanayi ihracatı 3.7 kat artış göstermiş iken, 33 nolu sektör 6.2katlık bir artış göstermiştir.634

İthalat açısından bakıldığında, sektörün dış ticarette ithalata dayalı bir yapıiçerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Sektörün ithalat konusunda da en önemli altsektörü 331 nolu sektör olarak göze çarpmaktadır.2005 yılı itibariyle sektörün ithalatı 2,6 milyar USD civarında gerçekleşmiştir.Sektör ithalatının giderek artma eğiliminde olduğu dikkati çekmektedir. 1995-2005dönemi ortalaması olarak, ithalatın % 81'i 331 nolu alt sektöre, %11'i 332 nolu altsektöre ve %7'si de 333 nolu alt sektöre aittir.Dönem içindeki bütün yıllarda kur artışı/ulusal paranın değerlenmesi ya dabüyüme/küçülme yılları da dahil olmak üzere, sektör sürekli dış ticaret açığıvermiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise %7- %9 arasında dalgalanmıştır.33 no'lu sektör, 1995-2006/7 döneminde birikimli olarak 15.4 milyar USD dışticaret açığı vermiştir. Bu açığın 12,4 milyar USD'lik bölümü 331 no'lu sektöre, 1,8milyar USD'lik bölümü 332 no'lu sektöre ve 1,1 milyar USD'lik bölümü de 333no'lu sektöre aittir.Sektörün (alt sektörler de dahil olmak üzere) dış ticarette rekabet gücübulunmamaktadır. Bunun nedeni sektörün dönemin tamamında ve belirgin birşekilde ithalatçı olmasıdır. En yüksek RCA skoruna sahip olan 331 no'lu sektörün(-218,1) bile, sınırda rekabet gücünü belirleyen -50 değerinden ne kadar uzakolduğu dikkate alındığında bu sektör için gelecek dönemde de dış ticarette rekabetşansı olmadığı söylenebilir. Ancak, bu durum sektörün "ithal ikamesi" yaratacakyatırımlar açısından uygun bir sektör olduğunun göstergesi olarak dayorumlanabilir.Tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ve saat imalatı sektörü hem çalışan sayısıendeksinin azalması, hem de üretimde çalışılan saat sayısının azalması sektörde birkapasite daralması olduğunu göstermektedir. Diğer bir deyişle, sektörün fizikiüretim kapasitesi (üretimde çalışan emek faktörü daralması neticesinde) zamaniçerisinde daralmıştır. En büyük daralmanın ise 332 no'lu alt sektörde yaşandığıgözlemlenmektedir.Üretim endeksi/Üretimde Çalışanlar Endeksi şeklinde hesaplanan üretimdeçalışan kişi başına verimlilik endeksi'nde (imalat sanayi geneli kadar olmasa bile) birartış olduğu görülmektedir. Ancak, bu verimlilik artışının direkt olarak bir üretimartışı anlamına gelmediği, sektörde üretim endeksi ve üretimde çalışan sayısıendekslerinin ikisinin de düştüğü görüldüğünden, paydada yer alan çalışan sayısıendeksindeki düşmenin üretim endeksindeki düşmeden daha fazla olmasındankaynaklandığı anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle, üretim endeksindeki azalma(sektörün fiili üretim miktarındaki azalma) sektördeki çalışan endeksindekiazalmadan (sektörde çalışan sayısındaki azalmadan) daha düşük miktardagerçekleşmiştir.Fiyat gelişimleri açısından bakıldığında, 1997-2004 döneminde genel TEFE 36kat artış gösterirken, imalat sanayi fiyatları 37 kat, 33 no’lu sektör fiyatları 28 kat,331 no’lu sektör fiyatları ise 30 kat artış göstermiştir.Bu gelişme sektörde rekabetin yoğunluğunun ve aşırı kâr marjının geçerliolmadığını bir göstergesi sayılabilir. Özellikle 2001 yılı sonrasında tüm sektörlerin635

fiyatları genel ve imalat sanayi fiyat artışlarının önemli ölçüde altında kalmıştır. 2002yılından itibaren sektörün fiyatlarında görülen bu gerilemeler, fiyatların geneldedöviz kuruna bağlı olarak değiştiği izlenimini vermektedir.636