Türkçe Doğal Dil İşleme

irlestirecek bir Turkce ogretme uygulamas,3. Bilgisayar ortamndaki Turkce bir sozlugeerisimi saglayacak bir uygulama,4. Turkce metinlerdeki sozcukleri sozdizimselbilgiler ile isaretleyecek bir metinisaretleyicisi (corpus tagger) gelistirilmesi.Bu uygulamalardan birincisi hakknda biraz dahaayrntl bilgi vermek iyi olacaktr. Bilgisayarkullanarak dilden dile ceviri yapabilmek 1950'lerdenberi dogal dil alannda arastrma yapanlarnen buyuk amaclarndan biridir. Ancak, engenis anlamda bunu tamamen otomatik olarakyapabilmek son derece karmask bir sorundur.Halen bu sorunu cozmus herhangi bir sistemyoktur ve daha uzun bir sure de olmayacagvarsaylmaktadr. Buna karsn, arastrmaclarozellikle islenecek dilin yaps ve dilin kullanlacagalan uzerine snrlar koyarak sorununkarmasklgn bir miktar azaltp oldukca basarlsistemler gelistirebilmislerdir. Dili bu sekildesnrlamak dogal dil islemenin en zor sorunlarndanolan sozluksel belirsizlik (lexical ambiguity)ve cok yapllk (structural ambiguity) sorunlarnabiraz olsun bir rahatlama getirmektedir.Dili bu sekilde snrlayan yaklasmlara alt diltemelli ceviri denmektedir. Ornegin Kanada'daMontreal Universitesi'nde gelistirilen TAUM-METEO sistemi ksa hava raporu metinlerini_Ingilizce ile Franszca arasnda oldukca basarlbir sekilde cevirebilmektedir. Burada kullanlansozcukler snrl, sozcuklerin anlamlar belli, cumleyaplar ise oldukca basittir.Projemizdeki uygulamann amac Ingilizce{Turk-_ce arasnda kullanlabilecek, snrl bir altdil uzerinde calsacak ve cesitli zorluklar ilekarslasldgnda kullancnn yardmn isteyecekbir sistem gelistirmektir. Burada dikkatedilmesi gereken nokta secilecek alt dilin vekonu kapsamnn pek ise yaramayacak kadarkucuk olmamas, ve oldukca buyuk hacimli birceviri gereksinmesine uygulanabilecek olmasdr.Dusunulebilecek ceviri uygulamalar olarak bilgisayarkullanc kitaplarn veya teknik cihazlarnkullanma kitapcklarnn cevirisini sayabiliriz.Bunlarn her birinin kendine gore bir alt dili vekonu kapsam olacaktr.5 SonucKabul edilmelidir ki yukarda ksaca degindigimizuygulamalar dogal dil isleme konularndaki uygulamalarnsadece bazlardr. Bu projede oncelikleboyle bir arastrma ve gelistirme calsmasnnalt yapsn gelistirmenin cok onemli oldugudusunduk. Cunku dogal dil uygulamalarndabasarnn sart, dile ozel kaynaklarn (sozdizimtanm, sozcuk bilgi yaplar ve anlambilimsel kaynaklar)son derece kapsaml olmasdr. Dogaldil uygulamalar olarak da, gerceklestirildigindeTurkiye'de buyuk boyutta uygulama alan bulacaksistemlere oncelik vermek istedik. AyrcaTurkce'nin yeni dilbilim modelleri sgnda incelenmesinekatkda bulunmay amaclyoruz. Buproje basarl bir sekilde tamamlannca eldeedilen deneyim ve bilgiler sayesinde daha ilerdekiyllarda bir dizi baska uygulamann dagelistirilmesi olanakl olacaktr.6 Kaynakca[1] Eser Erguvanl The Function of Word Orderin Turkish Grammar, Doktora Tezi,Dilbilim Bolumu, University of California, LosAngeles, 1979.[2] H. Altay Guvenir, Drill and Practicefor Turkish Grammar, Intelligent TutoringSystems for Foreign Language Learning.The Bridge to International Communication,NATO ASI Serisi, Springer-Verlag, Berlin,1992.[3] Jorge Hankamer,Finite state morphologyand left-to-right morphology, West CoastConference on Formal Linguistics, BildiriKitab, 1986.[4] Aydn Koksal, Turkce'nin OzdevimliBicimbirim Cozumlemesi, Doktora tezi,Hacettepe Universitesi, Ankara, 1976.[5] Kemal Oazer, Two-level specication ofTurkish Morphology, European Chapterof the Association of Computational LinguisticsKonferans Bildiriler Kitab, Utrecht, Hollanda,1993.[6] Zeki Sagay, A computer translation fromEnglish to Turkish. Yuksek LisansTezi, Bilgisayar Muhendisligi Bolumu, ODT U,Ankara, 1981.[7] Albert Stoop, TRANSIT in the world ofMachine Translation: Towards an automatictranslator for Dutch andTurkish.3. Turkce Dilbilimi Konferans Bildiri Kitab,Tilburg, Hollanda 1987.