Türkçe Doğal Dil İşleme

Tablo 1. Cesitli sozcuk sralamalarnnTurkce'deki kullanmCocuk YetiskinONY 46% 48%NOY 7% 8%OYN 17% 25%NYO 20% 13%YON 10% 6%YNO 0% 0%bekleyen arastrma konulardr.3.2 Sozcuk dizimi (word order)Turkce'nin diger bir ozelligi de cumlelerde sozcuksrasnn oldukca esnek olmasdr. Tablo 1'decesitli sozcuk dizimlerinin kullanm yuzdeleri verilmistir.Cumle ogelerinin sralans acsndanTurkce bir ozne{nesne{yuklem ( ONY) sraldil olarak kabul edilebilir. Adlar durum soneklerialmadgnda ONY dizimi varsaylr. AncakTurkce cumle ogelerinin srasn degistirmemizeolanak tanmaktadr[1]. Bu acdan Turkce,Fince ve Japonca'ya benzemektedir. Bu esnekliginen onemli nedenlerinden biri Turkce'ninozne, nesne diye adlandrdgmz sozdizimsel birimlerisozcuklere dogrudan durum ekleri getirerekgostermesidir. Bu islevler ise Fince'deTurkce'deki gibi eklerle, Japonca'da sozcukleritakip eden ilgecler ile belirtilmektedirler. Bunakarslk bu islevleri yuklenen sozcukler, ornegin_Ingilizce'de sozcugun cumledeki yeri ile belirlenmekteve dolays ile Ingilizce'de _ sozcuk srasson derece kat olmaktadr. Bu nedenle Ingilizce _gibi bir dil icin gelistirilen sozdizim cozumlemeyontemleri Turkce gibi sozcuk sras oldukca esnekdiller icin kolaylkla uygulanamamaktadr.Turkce'de sozcuk dizimindeki cesitlemeler vurgulamaislevini gorur. Genellikle, vurgulanmak istenenobek, yuklemden onceye gelir. Ornegin,(3) Ben cocuga kitab verdim.(4) C ocuga kitab ben verdim.(5) Ben kitab cocuga verdim.Dizimdeki serbestlik durum sonekleri kullanlmadgndaazalmaktadr, ornegin,ben cocuga kitap verdimcumlesinin obekleri cocuga kitap ben verdimseklinde sralanamaz. Serbestligin kstl oldugubir diger nokta da belirteclerdir. Sra degisimi anlamdegistirebilir, Ornegin,(6) Snav zor yetistirdim.(7) Zor snav yetistirdim.(8) Zor snav yetistirdim.Ayrca, (7) de zor sozcugu belirtec degil sfatozelligi tasmaktadr.Turkce'nin sozdiziminin yapsal cozumlemesindesorun yaratan diger bir olgu da, obek ogelerininardsk olmama olaslgdr (discontinuous constituents).Ornegin, sahagn eskiden cokrenkli yanlar vard cumlesinde eskiden belirteci,tamladg eylemin yannda degil, adobeginin icinde yeralmaktadr. Obek YapsGramerleri (phrase structure grammars) bu cesitorneklerde sorunlarla karslasmaktadr.Bicimbilimsel ve sozdizimsel cozumlemelerigerceklestiren ayrstrclarda (parser) aranmasgereken bir diger onemli ozellik te, yanls veriverildiginde tan yapabilmeleri ve mumkunseoneride bulunabilmeleridir. Ornegin,veri sorun(9)* zormuslast sra ve ses uyumu(10)* zormslast sra(11)* agacn unlu-unsuz degisimiBenzer sekilde, bir sozdizimsel ayrstrc asagdakiyanlslar bulmak durumundadr:(12)* sevmedigim birine gordum.(13)* tanmadgm bir adama dovustum.4 Turkce Dogal Dil Isleme _ProjesiTurkce dilbilim acsndan oldukca ilginc birdil oldugu icin dilbilimciler tarafndan yogunolarak incelenmistir. 1980'lerin basndan beriiki ylda bir Turkce'nin dilbilimi uzerine konferanslarduzenlenmektedir. Ancak Turkce'nin bilgisayarortamnda islenmesi konusunda yaplmsolan calsmalar son zamanlara kadar snrlkalmstr. Bu konudaki ilk calsmalardanbiri Aydn Koksal'in 1976 yllnda, Turkcesozcuklerinin bicimbirimlerinin bilgisayarla cozumlemesiuzerinde Hacettepe Universitesi'detamamlams oldugu doktora tezidir[4]. 1981'deODTU'de Zeki Sagay tarafndan Ingilizce'den_Turkce'ye bilgisayarla ceviriyi konu alan biryuksek lisans tezi calsmas yaplmstr[6]. Sonyllardaki calismalara ornek olarak, ABD'deJorge Hankamer'in Turkce'nin bicimbilim co-