Türkçe Doğal Dil İşleme

1 GirisDogal dil isleme (natural language processing)onumuzdeki yllarda insanlarn bilgisayarlar ileetkilesimlerinde temel bir takm degisiklikler getirmeyeaday teknolojilerden biridir. Bilgisayarlarile dogal dil isleme cok degisik alanlarda uygulamabulmaktadr. Ornegin cogumuzun kullandgsozcuk islemci gibi programlarda bulunan hatalyazlms sozcuklerin bulunmas ve duzeltilmesiislevi bu tip uygulamalarn en basitlerinden birtanesidir. Burada, bilgisayar cesitli nedenlerle(hzl yazma srasnda hata, dogru yazmbilmeme, vb.) olusan yazm hatalarn tespit etmekteve eger istenirse kullancya duzeltmedekullanlmak icin dogru sozcukler onermektedir.Daha karmask bir uygulama olarak bir veri tabanna,SQL ile degil de, ornegin Turkce ilesorgu yoneltmeyi ve sistemin bunu cozumleyerekbir SQL sorgusuna donusturup isledikten sonrasonuclar kullancya vermesini gosterebiliriz. Bilgisayaryardm ile dilden dile (yar-)otomatikbir sekilde metin cevirisi yapmak, bilgisayaryardm ile dil ogretmek, bilgisayarlarn yardmile tek veya cok dilli sozluklere erismek, dogaldilde cumle ve metin uretmek gibi uygulamalardogal dil islemenin en onemli ornekleri olarakgorebiliriz. Cok daha genis bir baks acs ilede konusma tanma ve konusma uretmeyi de|kullandklar temel teknolojiler oldukca farkl olsada|bu alan icinde gormek olasdr. Ornegin teknolojinin bugun geldigi noktada, ABD, AlmanyaveJaponya'daki arastrmaclar, telefon ilekonusan iki kisinin konusmalarn annda tanypkarssndaki kisinin diline ceviren, onun anlayabilecegikonusmay ureten sistemlerin prototipleriningosterebilmislerdir. Ancak bu gibi sistemleringunluk hayatta etkin olarak kullanmlar icinaradan daha fazla bir surenin gecmesi gerekecektir.Dogal dil islemenin bir diger onemli yonu de,dilbilim kuramlarna deney ortam yaratarak dahakapsaml ve cabuk snanmalarn saglamaktr. Buacdan, dogal dil isleme teknolojisi dilbilimcilerive bilgisayar bilimcilerini ortak calsmayayonlendirmektedir.2 Dogal Dil _ IslemeDogal dil isleme, ana islevi dogal bir dili cozumleme,anlama, yorumlama ve uretme olan bilgisayarsistemlerinin tasarmn ve gerceklestirilmesinikonu alan bir bilim vemuhendislik alandr. Dogaldil isleme, yapay zeka (bilgi gosterimi, planlama,akl yurutme, vb.), bicimsel diller kuram(dil cozumleme), kuramsal dilbilim ve bilgisayardestekli dilbilim, bilissel psikoloji gibi cok degisikalanlarda gelistirilmis kuram, yontem ve teknolojileribir araya getirir. 1950 ve 1960'larda yapayzekann kucuk bir alt alan olarak gorulen bu konu,arastrmaclarn ve gerceklestirilen uygulamalarnelde ettigi basarlar sonunda artk bilgisayar bilimlerinintemel bir disiplini olarak kabul edilmektedir.Dogal dil isleme alanndaki arastrmalardatemel amaclar genellikle sunlar olmustur: dogal dillerin islev ve yapsn daha iyi anlamak, bilgisayarlar ile insanlar arasndaki arabirimolarak dogal dil kullanmak ve busekilde bilgisayarile insanlar arasndaki iletisimi kolaylastrmak,ve bilgisayar ile dil cevirisi yapmak.Japonya, ABD, Ingiltere _ Almanya, Hollanda,Fransa gibi ulkelerde bu teknolojiyi kullanancesitli yazlmlar ve bilgisayar sistemleri kullanclarnhizmetine sunulmustur. Bilim veis alannda her yerde gecerli bir dil olmasacsndan Ingilizce _ bu gibi urunlerin en fazla uygulandgdil olmustur. Ancak bu teknolojilerinmeyvelerini Turkce'ye uygulamak ve Turkce'dede arastrma altyaps olusturmak icin daha cokcalsma yaplmas gerekmektedir.Dogal dil isleme ve yakn alanlarda yaplanarastrmalar, bir yanda islenen dilin yapsalozelliklerinden bagmsz olma iddiasnda kuramlargelistirirken, bir yandan da bunlarn geniskapsaml olarak uygulanmas icin islenecek dillereozel kaynaklarn uzerinde yogunlasmaktadr. Ancaksu ana kadar gelistirilen kuramlarn cogugenelde _ Ingilizce ve benzeri dilleri temel uygulamaalan aldg icin, cesitli ozellikleri ile bu tipdillerden farkl dillere uygulanmalarnda sorunlarckabilmektedir.3 TurkceTurkce, Ural-Altay dil grubuna giren bir dildir.Yapsal olarak Turkce'nin dogal dil islemede ilgincsorunlar iceren ozellikleri vardr. Oncelikle, sozcuk yaps ve uretimi acsndan Turkce