Türkçe Doğal Dil İşleme

Turkce Dogal Dil_IslemeOZETBu bildiri, Turkce dogal dil islemekonusunda baslanan genis kapsamlbir arastrma projesiniozetlemektedir. Projenin amac,dogal dil isleme ve bilgisayarldilbilim calsmalarna temel olacakyontem, kaynak ve yazlmteknolojilerini gelistirmektir.Natural LanguageProcessing inTurkishOZGECM_ISKemal OazerKemal Oazer 1978 ve 1979 yllarnda ODT U'denlisans ve Y.lisans dereceleri, 1987'deCarnegie-Mellon Universitesinden doktora derecesialmstr. Oazer, halen Bilkent Universitesindeogretim uyesidir.H. Cem BozsahinCem Bozsahin 1982 ve 1984 yllarnda ODT U'denlisans ve Y.lisans dereceleri, 1990'da Arizona StateUniversitesinden doktora derecesi almstr. 1992 ylsonuna kadar Ohio Universitesinde ogretim uyesiolarak calsan Bozsahin, halen ODT U'de ogretimuyesidir.ABSTRACTThis paper describes acomprehensive research program onTurkish natural languageprocessing (NLP). The goals of theproject are to study methods andresources for NLP research inTurkish, and to design softwaresystems based on the re-usabletools for parsing, analysis, andgeneration.

1 GirisDogal dil isleme (natural language processing)onumuzdeki yllarda insanlarn bilgisayarlar ileetkilesimlerinde temel bir takm degisiklikler getirmeyeaday teknolojilerden biridir. Bilgisayarlarile dogal dil isleme cok degisik alanlarda uygulamabulmaktadr. Ornegin cogumuzun kullandgsozcuk islemci gibi programlarda bulunan hatalyazlms sozcuklerin bulunmas ve duzeltilmesiislevi bu tip uygulamalarn en basitlerinden birtanesidir. Burada, bilgisayar cesitli nedenlerle(hzl yazma srasnda hata, dogru yazmbilmeme, vb.) olusan yazm hatalarn tespit etmekteve eger istenirse kullancya duzeltmedekullanlmak icin dogru sozcukler onermektedir.Daha karmask bir uygulama olarak bir veri tabanna,SQL ile degil de, ornegin Turkce ilesorgu yoneltmeyi ve sistemin bunu cozumleyerekbir SQL sorgusuna donusturup isledikten sonrasonuclar kullancya vermesini gosterebiliriz. Bilgisayaryardm ile dilden dile (yar-)otomatikbir sekilde metin cevirisi yapmak, bilgisayaryardm ile dil ogretmek, bilgisayarlarn yardmile tek veya cok dilli sozluklere erismek, dogaldilde cumle ve metin uretmek gibi uygulamalardogal dil islemenin en onemli ornekleri olarakgorebiliriz. Cok daha genis bir baks acs ilede konusma tanma ve konusma uretmeyi de|kullandklar temel teknolojiler oldukca farkl olsada|bu alan icinde gormek olasdr. Ornegin teknolojinin bugun geldigi noktada, ABD, AlmanyaveJaponya'daki arastrmaclar, telefon ilekonusan iki kisinin konusmalarn annda tanypkarssndaki kisinin diline ceviren, onun anlayabilecegikonusmay ureten sistemlerin prototipleriningosterebilmislerdir. Ancak bu gibi sistemleringunluk hayatta etkin olarak kullanmlar icinaradan daha fazla bir surenin gecmesi gerekecektir.Dogal dil islemenin bir diger onemli yonu de,dilbilim kuramlarna deney ortam yaratarak dahakapsaml ve cabuk snanmalarn saglamaktr. Buacdan, dogal dil isleme teknolojisi dilbilimcilerive bilgisayar bilimcilerini ortak calsmayayonlendirmektedir.2 Dogal Dil _ IslemeDogal dil isleme, ana islevi dogal bir dili cozumleme,anlama, yorumlama ve uretme olan bilgisayarsistemlerinin tasarmn ve gerceklestirilmesinikonu alan bir bilim vemuhendislik alandr. Dogaldil isleme, yapay zeka (bilgi gosterimi, planlama,akl yurutme, vb.), bicimsel diller kuram(dil cozumleme), kuramsal dilbilim ve bilgisayardestekli dilbilim, bilissel psikoloji gibi cok degisikalanlarda gelistirilmis kuram, yontem ve teknolojileribir araya getirir. 1950 ve 1960'larda yapayzekann kucuk bir alt alan olarak gorulen bu konu,arastrmaclarn ve gerceklestirilen uygulamalarnelde ettigi basarlar sonunda artk bilgisayar bilimlerinintemel bir disiplini olarak kabul edilmektedir.Dogal dil isleme alanndaki arastrmalardatemel amaclar genellikle sunlar olmustur: dogal dillerin islev ve yapsn daha iyi anlamak, bilgisayarlar ile insanlar arasndaki arabirimolarak dogal dil kullanmak ve busekilde bilgisayarile insanlar arasndaki iletisimi kolaylastrmak,ve bilgisayar ile dil cevirisi yapmak.Japonya, ABD, Ingiltere _ Almanya, Hollanda,Fransa gibi ulkelerde bu teknolojiyi kullanancesitli yazlmlar ve bilgisayar sistemleri kullanclarnhizmetine sunulmustur. Bilim veis alannda her yerde gecerli bir dil olmasacsndan Ingilizce _ bu gibi urunlerin en fazla uygulandgdil olmustur. Ancak bu teknolojilerinmeyvelerini Turkce'ye uygulamak ve Turkce'dede arastrma altyaps olusturmak icin daha cokcalsma yaplmas gerekmektedir.Dogal dil isleme ve yakn alanlarda yaplanarastrmalar, bir yanda islenen dilin yapsalozelliklerinden bagmsz olma iddiasnda kuramlargelistirirken, bir yandan da bunlarn geniskapsaml olarak uygulanmas icin islenecek dillereozel kaynaklarn uzerinde yogunlasmaktadr. Ancaksu ana kadar gelistirilen kuramlarn cogugenelde _ Ingilizce ve benzeri dilleri temel uygulamaalan aldg icin, cesitli ozellikleri ile bu tipdillerden farkl dillere uygulanmalarnda sorunlarckabilmektedir.3 TurkceTurkce, Ural-Altay dil grubuna giren bir dildir.Yapsal olarak Turkce'nin dogal dil islemede ilgincsorunlar iceren ozellikleri vardr. Oncelikle, sozcuk yaps ve uretimi acsndan Turkce

itisken (agglutinative) bir dildir. Bu acdanTurkce ornegin Fince ve Macarca'ya benzemektedir.Bu tip dillerde sozcukler bir kok sozcugesanki tespih taneleri gibi eklenen (ancak eklenirken,unlu uyumu, unsuz degismesi, unlu veunsuz dusmesi gibi nedenlerle degisiklige ugrayan)bicimbirimlerden (morpheme) olusurlar. Bubicimbirimler eklendikleri kok veya govdenin anlamn,sozcuk turunu, veya sozdizimsel islevinidegistirebilirler. Bu nedenle, Turkce'de bu sekildekurulan bir sozcuk ile ifade edilen kavram, bazenbaska bir dilde ancak bir cumle ile ifade edilebilir.Buna abartl bir ornek olarakyerlestirilemeyeceklerindendirsozcugunuverebiliriz. Koku yer olan bu sozcugunbicimbirimleri su sekilde gosterilebilir:yer+les+tir+il+e+meye+cek+ler+in+den+dirTurkce'nin hemen her dilbilimi ders kitabnda incelenmesininnedeni, dilin birtakm dilbilimsel olgulardatipik bir ornek olusturmasdr, orneginses uyumu, bitisken sozcuk yaps, sozdizimindekiserbestlik, ve obek yaplarnda (phrase structure)tamlayanlarn her zaman tamlanandan (head)once gelmesi gibi. Dogal dil islemede karslaslansorunlara sk tutmas icin Turkce'nin temelozellikleri soyle sralanabilir.3.1 Bicimbilimsel OzellikleriTurkce'nin sozcuk yaps, koklere yapm (derivation)ve cekim (inection) eklerinin sonek (sux)olarak eklenmesine dayanr. Cekim soneklerininbollugu, yapm soneklerinin cok uretken olmas,ve soneklerin sozdizime (syntax) olan dogrudanetkisi, bilgisayarl bicimbilim cozumlemesinde ilgincsorunlar ortaya ckarmaktadr. Ornegin,(1) ciceklericozumlemeornek kullanma. kok+cogul+3.tekil-iyelik Bunlar Mehmet'in cicekleri.b. kok+3.cogul-iyelik Arkadaslarmn ciceklerinisulamalym.c. kok+cogul+durum Ayse cicekleri sulad.Cozumlemedeki bu cesit belirsizlikler (ambiguity),bazen obek ve cumle duzeyinde incelemeylegiderilebilir. Ornegin, Mehmet'lerincicekleri soldu cumlesinde cicekleri sozcugu,oznedeki iyelik sonekinden dolay kok+3.coguliyelikolarak cozumlenir. Sozdizim duzeyindeinceleme her zaman belirsizlikleri eleyemeyebilir,ornegin cicekleri solmus cumlesi "onun ciceklerisolmus" ya da "onlarn cicekleri solmus" olarakanlaslabilir.Bicimbilim cozumlemesindeki belirsizlikler,sozcuk turlerini bulmakta da sorunlar ckarabilir.Ornegin,(2) gidercozumlemeornek kullanma. ad Bu gider tablosu cok detaylhazrlanms.b. eylem+zaman Ayse her gun okula gider.C ekim soneklerinin varlg durumunda bu belirsizliklerincozulebilmesi icin daha fazla bilgi vardr,ornegin giderlerim sozcugunde kok adl olmakdurumundadr cunku adcekimi almstr.Bicimbilimden baska, Turkce'de bulunan sozluksel(lexical) belirsizlikler ve obek yaps belirsizlikleride dil islemede cozulmesi gerekensorunlardr. Ornegin, Burada icilebileceksu bulabilecegimi sanmakla yanlmsmcumlesinde burada belirteci, icmek, bulmak, sanmakeylemlerini belirleyebilir, ama en olas cozumbulmak eylemini belirlemesidir. _Istanbul'datandgm bir avukata rastladm cumlesinde_Istanbul'da, ilgec obegi (postpositional phrase)olarak, tanmak ya da rastlamak eylemlerini belirleyebilir: A OH HHHA O HHH_I O_Istanbul'datandgmE OA OE O HHBelbir HHH HHHBlr O_I O_Istanbul'daHHHHHHAavukataE OH HHHA O HHHtandgmA Obir avukataErastladmErastladmBenzer belirsizlikler bilesik ad obeklerinde degorulebilir, ornegin, siyah komur kamyonusoforu gibi. Bu tip sorunlar bilgisayarla cozumlemedebir yandan hzl cozumleme, diger yandansozluk dilbilgisinin zenginligi acsndan cozum

Tablo 1. Cesitli sozcuk sralamalarnnTurkce'deki kullanmCocuk YetiskinONY 46% 48%NOY 7% 8%OYN 17% 25%NYO 20% 13%YON 10% 6%YNO 0% 0%bekleyen arastrma konulardr.3.2 Sozcuk dizimi (word order)Turkce'nin diger bir ozelligi de cumlelerde sozcuksrasnn oldukca esnek olmasdr. Tablo 1'decesitli sozcuk dizimlerinin kullanm yuzdeleri verilmistir.Cumle ogelerinin sralans acsndanTurkce bir ozne{nesne{yuklem ( ONY) sraldil olarak kabul edilebilir. Adlar durum soneklerialmadgnda ONY dizimi varsaylr. AncakTurkce cumle ogelerinin srasn degistirmemizeolanak tanmaktadr[1]. Bu acdan Turkce,Fince ve Japonca'ya benzemektedir. Bu esnekliginen onemli nedenlerinden biri Turkce'ninozne, nesne diye adlandrdgmz sozdizimsel birimlerisozcuklere dogrudan durum ekleri getirerekgostermesidir. Bu islevler ise Fince'deTurkce'deki gibi eklerle, Japonca'da sozcukleritakip eden ilgecler ile belirtilmektedirler. Bunakarslk bu islevleri yuklenen sozcukler, ornegin_Ingilizce'de sozcugun cumledeki yeri ile belirlenmekteve dolays ile Ingilizce'de _ sozcuk srasson derece kat olmaktadr. Bu nedenle Ingilizce _gibi bir dil icin gelistirilen sozdizim cozumlemeyontemleri Turkce gibi sozcuk sras oldukca esnekdiller icin kolaylkla uygulanamamaktadr.Turkce'de sozcuk dizimindeki cesitlemeler vurgulamaislevini gorur. Genellikle, vurgulanmak istenenobek, yuklemden onceye gelir. Ornegin,(3) Ben cocuga kitab verdim.(4) C ocuga kitab ben verdim.(5) Ben kitab cocuga verdim.Dizimdeki serbestlik durum sonekleri kullanlmadgndaazalmaktadr, ornegin,ben cocuga kitap verdimcumlesinin obekleri cocuga kitap ben verdimseklinde sralanamaz. Serbestligin kstl oldugubir diger nokta da belirteclerdir. Sra degisimi anlamdegistirebilir, Ornegin,(6) Snav zor yetistirdim.(7) Zor snav yetistirdim.(8) Zor snav yetistirdim.Ayrca, (7) de zor sozcugu belirtec degil sfatozelligi tasmaktadr.Turkce'nin sozdiziminin yapsal cozumlemesindesorun yaratan diger bir olgu da, obek ogelerininardsk olmama olaslgdr (discontinuous constituents).Ornegin, sahagn eskiden cokrenkli yanlar vard cumlesinde eskiden belirteci,tamladg eylemin yannda degil, adobeginin icinde yeralmaktadr. Obek YapsGramerleri (phrase structure grammars) bu cesitorneklerde sorunlarla karslasmaktadr.Bicimbilimsel ve sozdizimsel cozumlemelerigerceklestiren ayrstrclarda (parser) aranmasgereken bir diger onemli ozellik te, yanls veriverildiginde tan yapabilmeleri ve mumkunseoneride bulunabilmeleridir. Ornegin,veri sorun(9)* zormuslast sra ve ses uyumu(10)* zormslast sra(11)* agacn unlu-unsuz degisimiBenzer sekilde, bir sozdizimsel ayrstrc asagdakiyanlslar bulmak durumundadr:(12)* sevmedigim birine gordum.(13)* tanmadgm bir adama dovustum.4 Turkce Dogal Dil Isleme _ProjesiTurkce dilbilim acsndan oldukca ilginc birdil oldugu icin dilbilimciler tarafndan yogunolarak incelenmistir. 1980'lerin basndan beriiki ylda bir Turkce'nin dilbilimi uzerine konferanslarduzenlenmektedir. Ancak Turkce'nin bilgisayarortamnda islenmesi konusunda yaplmsolan calsmalar son zamanlara kadar snrlkalmstr. Bu konudaki ilk calsmalardanbiri Aydn Koksal'in 1976 yllnda, Turkcesozcuklerinin bicimbirimlerinin bilgisayarla cozumlemesiuzerinde Hacettepe Universitesi'detamamlams oldugu doktora tezidir[4]. 1981'deODTU'de Zeki Sagay tarafndan Ingilizce'den_Turkce'ye bilgisayarla ceviriyi konu alan biryuksek lisans tezi calsmas yaplmstr[6]. Sonyllardaki calismalara ornek olarak, ABD'deJorge Hankamer'in Turkce'nin bicimbilim co-

zumlemesi uzerine calsmasn[3], Hollanda'daAlbert Stoop'un Hollandaca ile Turkce arasndabilgisayarla ceviri konusundaki calsmasn[7],Altay Guvenir'in, amac yabanclaraTurkce ogretme olan bir yazlmn[2], ve KemalOazer'in Turkce'nin bicimbilimsel cozumlemesiicin iki-duzeyli bicimbilim yaklasmnkullanan cozumleyicisini[5] sayabiliriz. Ayrca1993'ten itibaren Turkce Dogal Dil Isleme _ projesinehazrlk amacyla ODTUve Bilkent'te bir diziyuksek lisans ve doktora calsmalar baslatlmstr.1993 yl icinde, Bilkent Universitesi Bilgisayarve Enformatik Muhendisligi Bolumu veODTU Bilgisayar Muhendisligi Bolumu'ndeki birgrup arastrmac, Halc Bilgisayar Sirketi'nin dekatlm ile, Turkce dogal dil isleme konusundabilgisayar ortam uzerinde bir dizi temel dilbilimselkaynak ve uygulama gelistirilmesi amacnayonelik cok kapsaml bir proje onerisi hazrladlar.Bu proje onerisi NATO Science for Stability Program'nakabul edildi ve bu kuruluslarda projeamaclarna yonelik alt yap kurma ve arastrmacalsmalar baslad. Projenin genel yaps Sekil1'de gosterilmistir.Bu projenin temel amaclar sunlardr:1. Turkce uzerinde dogal dil isleme ve bilgisayarladilbilim calsmalarna temel olacakyontem, kaynak ve yazlm teknolojilerinigerceklestirmek,2. Bu yontem, kaynak ve yazlm teknolojilerinikullanarak dogal dil isleme alannda bir diziuygulamay gerceklestirmek,3. Gelistirilen teknoloji ve bilgiyi, bunlar gelecektekipazar taleplerine yonelik urunleredonusturmeyi planlayan sirketlere aktarmak,ve4. Bilgisayar ortamnda gelistirilen dilbilim kaynaklarn,benzer konularda Turkiye'de vebaska ulkelerde calsan arastrmaclarn kullanmnasunmak.Proje surecinde ilk olarak bir dizi uygulamayaortak temel olusturacak dilbilimsel kaynak veyazlm teknolojileri gelistirilecektir. Bu kapsamdayaplacak calsmalarn arasnda sunlarsayabiliriz:1. Turkce icin bilgisayar ortamndaki cesitliyazlmlarn tanmlanmas ve snanmasndakullanlacak bir dilbilimsel tanmlamanngelistirilmesi,2. Turkce sozcuk yaplarnn bicimbilimselcozumlemesi ve uretilmesini eldeki digercozumleyicilerden cok daha hzl bir sekildegerceklestirecek bir cozumleyici ve ureticiningelistirilmesi,3. Turkce cumlelerin yapsal cozumlemesinicok daha kapsamlca yapacak bir cumlecozumleyicisinin gelistirilmesi,4. Turkce cumlelerin anlambilimsel cozumlemesinibelli bir bilgi gosterimi cercevesi icindeyapacak bir anlambilim cozumleyicisiningelistirilmesi,5. Belli bir bilgi gosterimi cercevesinde gosterilmisbir bilgi yapsndan Turkce bir cumleuretecek bir dil ureticisinin gelistirilmesi,6. Bilgisayar ortamnda saklanacak ve erisilecekkapsaml bir Turkce sozlugun olusturulmas,7. Bu sozlugu kaynak olarak kullanarak, bilgisayarlakapsaml bir es ve karst anlamlsozcukler dizininin hazrlanmas,8. Cumle cozumleyiciler ve ureticiler tarafndankullanlacak ve cok kapsaml dilbilimsel veanlambilimsel bilgi icerecek tahmini olarak1000{1500 sozcukten olusacak bir sozcuk bilgiyapsnn (lexicon) ve kavram bilgi yapsnn(ontology) olusturulmas,9. Bilgisayarl ceviri sistemleri tarafndan kullanlacakve oncelikle _ Ingilizce ile Turk-ce arasnda sozcuk ve sozcuk gruplarnnkarslklarn iceren cift yonlu bir aktarmabilgi yapsnn (transfer lexicon)olusturulmas,10. Turkce'nin cagdas kullanmndan orneklericeren, dil kullanm hakknda dilbilimcilerekaynak olacak ve yaklask 10 milyonsozcukten olusmas beklenen bir metin veritabannn olusturulmas.Yukardaki alt yapy kullanarak gelistirilmesiplanlanan uygulamalar ise sunlardr:1. _ Ingilizce{Turkce arasnda (kullanc yardmile) yar otomatik ceviri yapacak bilgisayarlaceviri uygulamas,2. Turkce ogrenmek isteyenlerin kullanabilece-gi, bicimbilim, sozdizim, anlambilim alanlarndakullancya gerekli kuramsal vepratik kullanmlar ogretecek, ve coklu medyaolanaklarn dil ogretimi kuramlaryla

irlestirecek bir Turkce ogretme uygulamas,3. Bilgisayar ortamndaki Turkce bir sozlugeerisimi saglayacak bir uygulama,4. Turkce metinlerdeki sozcukleri sozdizimselbilgiler ile isaretleyecek bir metinisaretleyicisi (corpus tagger) gelistirilmesi.Bu uygulamalardan birincisi hakknda biraz dahaayrntl bilgi vermek iyi olacaktr. Bilgisayarkullanarak dilden dile ceviri yapabilmek 1950'lerdenberi dogal dil alannda arastrma yapanlarnen buyuk amaclarndan biridir. Ancak, engenis anlamda bunu tamamen otomatik olarakyapabilmek son derece karmask bir sorundur.Halen bu sorunu cozmus herhangi bir sistemyoktur ve daha uzun bir sure de olmayacagvarsaylmaktadr. Buna karsn, arastrmaclarozellikle islenecek dilin yaps ve dilin kullanlacagalan uzerine snrlar koyarak sorununkarmasklgn bir miktar azaltp oldukca basarlsistemler gelistirebilmislerdir. Dili bu sekildesnrlamak dogal dil islemenin en zor sorunlarndanolan sozluksel belirsizlik (lexical ambiguity)ve cok yapllk (structural ambiguity) sorunlarnabiraz olsun bir rahatlama getirmektedir.Dili bu sekilde snrlayan yaklasmlara alt diltemelli ceviri denmektedir. Ornegin Kanada'daMontreal Universitesi'nde gelistirilen TAUM-METEO sistemi ksa hava raporu metinlerini_Ingilizce ile Franszca arasnda oldukca basarlbir sekilde cevirebilmektedir. Burada kullanlansozcukler snrl, sozcuklerin anlamlar belli, cumleyaplar ise oldukca basittir.Projemizdeki uygulamann amac Ingilizce{Turk-_ce arasnda kullanlabilecek, snrl bir altdil uzerinde calsacak ve cesitli zorluklar ilekarslasldgnda kullancnn yardmn isteyecekbir sistem gelistirmektir. Burada dikkatedilmesi gereken nokta secilecek alt dilin vekonu kapsamnn pek ise yaramayacak kadarkucuk olmamas, ve oldukca buyuk hacimli birceviri gereksinmesine uygulanabilecek olmasdr.Dusunulebilecek ceviri uygulamalar olarak bilgisayarkullanc kitaplarn veya teknik cihazlarnkullanma kitapcklarnn cevirisini sayabiliriz.Bunlarn her birinin kendine gore bir alt dili vekonu kapsam olacaktr.5 SonucKabul edilmelidir ki yukarda ksaca degindigimizuygulamalar dogal dil isleme konularndaki uygulamalarnsadece bazlardr. Bu projede oncelikleboyle bir arastrma ve gelistirme calsmasnnalt yapsn gelistirmenin cok onemli oldugudusunduk. Cunku dogal dil uygulamalarndabasarnn sart, dile ozel kaynaklarn (sozdizimtanm, sozcuk bilgi yaplar ve anlambilimsel kaynaklar)son derece kapsaml olmasdr. Dogaldil uygulamalar olarak da, gerceklestirildigindeTurkiye'de buyuk boyutta uygulama alan bulacaksistemlere oncelik vermek istedik. AyrcaTurkce'nin yeni dilbilim modelleri sgnda incelenmesinekatkda bulunmay amaclyoruz. Buproje basarl bir sekilde tamamlannca eldeedilen deneyim ve bilgiler sayesinde daha ilerdekiyllarda bir dizi baska uygulamann dagelistirilmesi olanakl olacaktr.6 Kaynakca[1] Eser Erguvanl The Function of Word Orderin Turkish Grammar, Doktora Tezi,Dilbilim Bolumu, University of California, LosAngeles, 1979.[2] H. Altay Guvenir, Drill and Practicefor Turkish Grammar, Intelligent TutoringSystems for Foreign Language Learning.The Bridge to International Communication,NATO ASI Serisi, Springer-Verlag, Berlin,1992.[3] Jorge Hankamer,Finite state morphologyand left-to-right morphology, West CoastConference on Formal Linguistics, BildiriKitab, 1986.[4] Aydn Koksal, Turkce'nin OzdevimliBicimbirim Cozumlemesi, Doktora tezi,Hacettepe Universitesi, Ankara, 1976.[5] Kemal Oazer, Two-level specication ofTurkish Morphology, European Chapterof the Association of Computational LinguisticsKonferans Bildiriler Kitab, Utrecht, Hollanda,1993.[6] Zeki Sagay, A computer translation fromEnglish to Turkish. Yuksek LisansTezi, Bilgisayar Muhendisligi Bolumu, ODT U,Ankara, 1981.[7] Albert Stoop, TRANSIT in the world ofMachine Translation: Towards an automatictranslator for Dutch andTurkish.3. Turkce Dilbilimi Konferans Bildiri Kitab,Tilburg, Hollanda 1987.