Terakki-i Muhadderat - DEM

örtülü ve iffetli kadın anlamına gelmektedir. Terakki-iMuhadderat ise iffetli kadınların ilerlemesianlamına gelmektedir ki, bu isim Tanzimat sonrasıgelişmeler ve derginin yayın politikası bağlamındadüşünüldüğünde misyonu ile birebir örtüşmektedir.Terakki-i Muhaderat, ilk sayısında yer alan Mukaddimebölümünde içeriğinden şu şekilde bahsetmektedir:“Muhadderata mahsus olmak üzere müfit veveciz makalat-ı hukuk-u zevciye vesair adab-ılazime-i muhadderiyeyi müş’ir ve faide-i talimimüzekkir nasihat amiz hikayatı havi başkaca birnüsha neşrini der-uhde edinmiştir.” 1Her sayının sonunda Ali Raşit imzası bulunmaktadır.Ali Raşit derginin hem editörü hem de tekyazarıdır. Derginin önemli bir kısmı, okuyucumektupları, başka gazete ve dergilerden alıntı veçevirilerden oluşmaktadır.İkinci Meşrutiyet sonrası dergilerde görülen kadınkimliği ve kadınlık bilinci vurgusu bu dergidegözükmemektedir. Okuyucu mektupları dışındadergide aslında kadın sesi duyulmamaktadır. Dolayısıyladergi, kadınların kendini nasıl gördüğüve tanımladığı üzerine değil, toplum tarafındanonların nasıl görüldüğü üzerine inşa edilmiştir.1 “Mukaddime”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 1, (15 Haziran1285), s. 2.Dolayısıyla kadınlar özne değil nesne konumundadırlar.Terakki-i Muhadderat kimlik bilinci sorgulamasındanziyade kadının eğitimine adanmıştır. Dergininilk sayısında kadınlara yönelik mekteplerin devlettarafından da desteklendiği ve bu aralar herkesinkadınların eğitimi ve terbiyesi için seferber olduğu,herkesten ziyade kadınların ilim ve irfana ihtiyacıolduğu belirtilerek Terakki’nin de kendisineböyle bir vazife edindiği ifade edilmektedir. 2Farklılık ve Noksanlık: Kadın veErkekTerakki-i Muhadderat hem kadını hem de erkeğitanımlamada başlıca kaynak olarak ayet ve hadislerebaşvurmakta ancak gelenek süzgecinden geçirerekbu kaynakları kendince yorumlamaktadır.Dolayısıyla Terakki-i Muhadderat’ın kadın ve erkekkonusundaki tutuculuğa varan bazı tavırlarınındönemin kadın algısını ne derece yansıttığını söy-2 “… şu aralık Dersaadetin müteaddit mahallerde enasemahsus mektepler güşadını taraf-ı devletten teşebbüsbuyurulduğuyla dahi istidlal olunacağı üzere herkesonların ağuş-u terbiyelerinde perverde olageldikleriiçin herkesten ziyade onların halise-i edep ve irfan ilemütehassili olmaları lazımeden bulunduğundan gazeteciliksırasında (vatan hadimi) namıyla müftehar vemübahi olan (Terakki) bu hizmeti dahi kendine ilaveyivazife ederek…”. “Mukaddime”, Terakki-i Muhadderat,Sayı 1, (15 Haziran 1285), s. 2.Y IL 1 SAYI 3 | DEM DERGİ 99

lemek oldukça güçtür. 3 Bununla birlikte, Tanzimatsonrası hızlanan modernleşme ve Batılılaşma gibiakımlar karşısında, derginin toplumu ve onun enküçük nüvesi olan aileyi korumak üzere geleneğimuhafaza etmek gibi bir amaç edindiği söylenebilir.Mukaddime’den anlaşıldığı üzere, derginin yayınabaşladığı dönemde kadınlara yönelik yoğunbir gündem söz konusudur. Bu dönemde devletinde desteğiyle kız mektepleri ve Darü’l-Muallimataçılmış, gazete ve dergilerde kadının konumunusorgulayan çok sayıda makale kaleme alınmayabaşlanmıştır. Terakki-i Muhadderat ise kadının eviçindeki konumunu sorgulamaksızın - aksine pekiştirerek- onun geri kalmışlığını ve eğitimsizliğinisorgulamaktadır.Dergide cinsiyetler arası ilişkiyi belirleyen başlıcakriterler, cinsler arasındaki farklılıklar üzerine inşaBununla birlikte “saçı uzun aklı kısa” deyimininher bir erkeğin herhangi bir kadından daha akıllıolduğu anlamına gelmediği, ancak genel olarakerkeklerin kadınlara göre daha akıllı olduğu anlamınageldiği söylenmektedir. Genel olarak ise aklıniki kısma ayrıldığı ifade edilmektedir. İlki, akl-ıtabii ve akl-ı azizi denen akıldır. Tüm akıl sahiplerindene eksik ne de fazladır, ortaktır. Diğeri isetecrübî akıldır, bu da erkeklerin daha büyük işlerüstlenmesinden ve daha tecrübeli olmalarındandolayı onlarda kadınlardan daha fazladır. 5Dergide kadın ve erkek arasındaki eşitsizliğin temelindekadının aklen zayıflığının yanında bedenenzayıflığı da söz konusu edilmektedir.Terakki-i Muhadderat ise iffetli kadınların ilerlemesi anlamına gelmektedirki, bu isim Tanzimat sonrası gelişmeler ve derginin yayınpolitikası bağlamında düşünüldüğünde misyonu ile birebir örtüşmektedir.edilmiştir. Bu bağlamda dergi, mutlak bir kadınerkekeşitliğinden kaçınmaktadır. Dergiye göre kadınlar,akıl konusunda erkeklerden noksandırlar.Mukaddime bölümünde de kadınların akıl konusundakieksiklikleri vurgulanmakta ve bu nedenlekendilerine yöneticilik (riyaset ve imamet) göreviverilmediği belirtilmektedir. 43 Terakki-i Muhadderat’ı konu alan bir yüksek lisans tezindeTerakki-i Muhadderat’ın dönemin aydınları arasındakadın konusunda var olan yaygın görüşü yansıttığı ilerisürülmektedir. Daha fazla ayrıntı için bkz. Hale Çağlıyan,“Defining Ottoman Women: The Terakki-i Muhadderat(1869-1870) as the First Women’s Journal in the OttomanEmpire”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, OrtaDoğu Teknik Üniversitesi, Tarih Bölümü, 2002.4 “… derkar olan acizlerine binaen iktidar ve istikamet-iefkarca onlar elbette erkeklerden dun oldukları ve hattakendilerinin zemam-ı dildeleri ve emr-i tatlik ve tezevvüclerimin kabliş-şer’ ricalin yedd-i idaresine müsel-“Çünkü akıl ve adalet dahi erkeklerin o iktidarlarınagöre onların hakim ve hami olmalarını ve minküllil vücuh kadınların hakkı acizanelerinde derbağ-ıatafet ve himayet etmelerini kezalik kadınlarındahi o aczleri icabınca erkeklerin zeyr-i sahabetve himayelerinden ayrılmamalarını ve daima himayedegeçindikleri için bazı ahkam ve kavaiddezekure siyan olmamalarını iktiza eder.” 6Kadınlık RolleriKadınları erkeklere nispetle aklen ve bedenendaha zayıf kabul eden Terakki-i Muhadderat, bu gelenekselve muhafazakâr bakış açısından dolayı dalem olduğu halde riyaset ve imamet gibi bir makam-ihakimiyette nasıl mürebbi’ neşin hükümranı ve ahkam-ımüessere icrasına nasıl sebeb ve badi olabiliyorlar.” Bkz.“Mukaddime”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 1, (15 Haziran1285), s. 1.5 “Erkekler Kadınlar”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 13, (7Eylül 1285), s. 1.6 “Mukaddime”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 1, (15 Haziran1285), s. 2.100 DEM DERGİ | YIL 1 SAYI 3

Kadınlar, her şeyden önce bir eş ve anne olarak kabul edilmekteve rolleri de bu bağlamda tanımlanmaktadır. Ancak, kadınev içinde de yine erkek merkezli olarak yaşam sürmektedir.Kadının ilk vazifesi iyi bir eş olmak ve eşini mutlu etmektir.kadını tamamen ev merkezli olarak tanımlamaktadır.Kadınlar, her şeyden önce bir eş ve anne olarakkabul edilmekte ve rolleri de bu bağlamda tanımlanmaktadır.Ancak, kadın ev içinde de yine erkekmerkezli olarak yaşam sürmektedir. Kadının ilkvazifesi iyi bir eş olmak ve eşini mutlu etmektir.Kadın ve erkeğin akli ve bedeni meziyetleri doğrultusundaŞer’en belirlenmiş olan sorumlulukve yetkileri, tarafların birbirleriyle olan ilişkilerinitanımlamada belirleyici bir role sahiptir. Bunagöre zevc ve zevce ortaklık kurmuş kişilere benzetilmektedir.7 Tarafların birbirlerine karşı sorumluluklarıvardır. Taraflardan biri sorumluluklarınıyerine getirmediğinde bu ortaklık da sona erer.Erkeğin görevi evin geçimini sağlamaktır, kadınıngörevi ise ev içindeki işler ile iştigal etmek ve kocasınınzahmetle kazandığı erzakı telef etmemektir.8 Hem erkelerin hem de kadınların birbirlerinekarşı sorumlulukları belirlenirken ayetler, hadislerve klasik kaynaklar esas alınmaktadır. Örneğin eşseçimi konusunda İmam Gazali’nin İhya-i Ulumiddinadlı eserinden kadında aranması gereken özellikleredair bir bölüm alıntılanmıştır. Buna göre buözellikler sırasıyla; saliha ve dindar olmak, güzelhuylu olmak, güzel olmak, mihri az tutmak, doğurganolmak, bakire olmak, soyu temiz olmak veyakın akrabadan olmamaktır. 9Dergi, evliliği neslin devamı ve toplumun huzuruiçin yegâne şart olarak kabul etmekte ve çocuk yetiştirmeyievliliğin başlıca maksadı olarak zikret-7 “Evlilik ile Bekârlık”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 30, (8Mart 1285), s. 1.8 “Eşlerin Birbirine Karşı Olan Vazifeleri”, Terakki-i Muhadderat,Sayı 38, (10 Mayıs 1285), s. 1.9 “Adab-ı Zevceyn”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 7, (27 Temmuz1285), s. 1-2.mektedir. 10 Derginin kadın ve erkek konusundakien eşitlikçi söylemi de burada kendisini göstermektedir.“Erkekler Kadınlar” başlıklı yazısındaAli Raşit, bu dünyada neslin devam etmesi için erkeklerne kadar gerekli ise kadınlar da o kadar gereklidirdemekte, nasıl ki bir kuş tek kanat ile uçamazise yalnız erkekler ya da yalnız kadınlar ile deneslin devam edemeyeceğini söylemektedir. 11Terakki-i Muhadderat’a göre kadınlar iyi bir eş olmanınyanında aynı zamanda iyi bir anne olmakzorundadırlar. Dergide çocuk bakımına yönelikteknik bilgilerden kız çocuğuna verilecek öğütlerekadar pek çok farklı konuda makaleye yerverilmiştir. Bu makaleler tartışmacı bir üsluptanziyade bilgilendirici ve eğitici tarzda kaleme alınmıştır.Özellikle, bir dizi halinde devam eden “SütEmen Çocuklara ve Meme Veren Kadınlara Dair”ve Doktor Veli Bey tarafından yazılan “Yeni DoğanÇocuklar Hakkında İcrası Lazım Gelen Muamelat”isimli makaleler, çocukların kaç saatte bir emzirilmesigerektiğinden, nasıl banyo yaptırılacağına,çocukların nasıl uyutulacağından, süt annelerdearanacak özelliklere kadar çeşitli konularda kadınlarabilgi vermektedir. Ayrıca, dergi, çocuk yaştaeğitim ve terbiyenin önemine vurgu yapmaktadır.“İnsanı İnsan Eden İlim ve Marifettir, Onun daEn Birinci Medar-ı Tahsili Çocuklukta GördüğüTerbiyettir” isimli makalede çocukların aslındazannedildiği gibi dünyadan bihaber olmadıkları,kıskançlık ve fesadın ne olduğunu bildikleri, iyive kötüyü ayırt edebildikleri, dolayısıyla onların10 “Teehhül”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 10, (17 Ağustos1285), s. 1-2.11 “Erkekler Kadınlar”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 13, (7Eylül 1285), s. 1.Y IL 1 SAYI 3 | DEM DERGİ 101

küçük yaşta terbiye edilmelerinin şart olduğu söylenmektedir.12Çocukların eğitimi ve terbiyesinden dergi tamamenkadınları sorumlu tutmaktadır. Annelere,çocuklarını sık sık azarlamamaları ve yaptıklarıkabahatleri yüzüne vurmamaları ihtar edilmektedir.Babalara ise bugün alışıla gelmiş olandan dahafarklı bir babalık vazifesi verilmektedir. Babalara,çocukları ile konuşurken daima heybetli durmave ciddiyeti elden bırakmama tavsiyesinde bulunulmaktadır.Babanın bu rolünü pekiştirmek içinde annelerin çocuklarını babalarından korkutmalarıistenmekte, bir hata yaptıklarında babalarınasöylemekle tehdit etmeleri tavsiye edilmektedir. 13işlerine bakmak, çocuk terbiye etmek ve kocalarınınistirahatını istilzam edecek işleri görüvermekgibi daima küçük ve kolay işlere bakarlar. Ev kadınıolmakla iftihar ederler.” 14Dergide, kadınların ev idaresinde dikkat etmesigereken başlıca husus tasarruf sahibi olmak olarakzikredilmektedir. Dergide iktisat konusunda oldukçahassas bir tutum gözlemlenmektedir. Bununnedeni ise hem derginin din ve gelenek merkezlibir dünya görüşüne sahip olması hem de döneminsosyo-ekonomik koşullarında aramak gerekmektedir.Ali Raşit’e göre Avrupa’nın bilim ve teknolojidebu kadar ilerlemesinin bir nedeni de Avrupalıkadınların evlerini çok iyi idare etmesi ve iktisatlıTerakki-i Muhadderat’ta hem kadınının aile içindeki konumu, hem detoplumsal rolleri konusunda geleneğin muhafazası yönünde büyükbir ısrar söz konusu olduğu halde, değişen ve değişmesi gereken tekşey olarak kadının eğitim yoluyla terakkisi söz konusu edilmektedir.Bu bakış açısı, dönemin hane yapısı içerisinde hemanne ve babanın hem de çocukların konumunadair çok önemli ipuçları vermektedir. Derginin gelenekselbakış açısıyla uygun olarak, erkek; hemeşinin hem de çocuklarının karşısında her zamanheybetli, güçlü, koruyucu bir konumda tasvir edilmektedir.Terakki-i Muhadderat’a göre kadınların eş ve anneolmalarının dışında en önemli vazifesi idare-i beytiyyeyani ev işlerinin idare edilmesidir. Bu bağlamdakadınlara ev ekonomisinden çiçek yetiştirmeyevarıncaya dek - çocuk bakımında olduğugibi – teknik bilgiler verilmekte ve tavsiyelerdebulunulmaktadır. Ali Raşit’in ifadesiyle:“Kadın kısmı kendi cüsseleri icabından olarak ev12 “İnsanı İnsan Eden İlim ve Marifettir, Onun da En BirinciMedar-ı Tahsili Çocuklukta Gördüğü Terbiyettir”,Terakki-i Muhadderat, Sayı 8, (3 Ağustos 1285), s.2.13 “Terbiye-i Etfal”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 18, (12 Teşrin-iEvvel 1285), s. 2.davranmalarıdır. İsraf ile ilgili olarak dergide ençarpıcı olan şey ise israf etmemenin kadının kocasınakarşı bir vazifesi olarak görülmesidir.“Binaenaleyh zevclerin para kazanıp zevcelerinibeslemek vazifelerini icrada terahi ve ve tekasülgöstermemesi lazım olduğu mesellü zevcelerindahi hanenin umur-u dahiliyesini yoluyla tesviyeederek zevclerinin istihsalinde hezar güne meşakkatçektiği eşya ve erzakı teleften vikaye etmelerilabüddür.” 15Kadın, İlim ve EğitimTerakki-i Muhadderat’ı her şeyden önce kendini kadınlarıneğitimine adamış bir dergi olarak nitelendirmekmümkündür. Entelektüel tartışmalardanziyade dergi, kadının kendisine biçilen eş, anne ve14 “İdare”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 12, (31 Ağustos 1285),s. 1.15 “Eşlerin Birbirine Karşı Olan Vazifeleri”, Terakki-i Muhadderat,Sayı 38, (10 Mayıs 1285), s. 1.102 DEM DERGİ | YIL 1 SAYI 3

ev hanımlığı rollerinde daha başarılı olması yönündeeğitici, uyarıcı ve hatırlatıcı bilgiler içermektedir.Terakki-i Muhadderat’ta hem kadınının aile içindekikonumu, hem de toplumsal rolleri konusunda geleneğinmuhafazası yönünde büyük bir ısrar sözkonusu olduğu halde, değişen ve değişmesi gerekentek şey olarak kadının eğitim yoluyla terakkisisöz konusu edilmektedir. Ancak, derginin kadınıneğitimi konusunda oldukça özgün fikirleri vardır.Terakki-i Muhadderat’ta kadınların eğitim düzeyi ileilgili çarpıcı bilgiler mevcuttur. En sık tekrarlananvurgu kadınların cahilliği ve geri kalmışlığıdır.Hayriye Hanım imzasıyla mektup gönderen birkadın bu durumdan şöyle yakınmaktadır:“Dünyada şimdiye kadar kimsenin vazife edinmediğibir şey var ise o dahi bizim bir suretle terbiyeve terakkimizdir. Halbuki insan için birincimürebbi bizler olduğumuzdan kaidece en evvelbizim terbiye ve terakkimize dikkat olunmak lazimesindenolduğu gibi…” 16Derginin ilk sayısı büyük ölçüde ilim tahsil etmekonusuna ayrılmıştır. “İlim tahsili her erkek ve kadınüzerine farzdır” (Talibül ilm farizetün ala küllimüslimin vel müslimetin) ifadesi ile başlayan dergi,eğitim konusunda kadın ve erkeği eşitlemesinerağmen, hemen ardından “erkekler kadınlar üzerinekavvamdırlar” (erricalü kavvamune ale’n-nisa)ayeti ile kadın ve erkek arasındaki farklılığa dikkatiçekmektedir. Derginin benimsediği ve İslamisöylemlere dayandırdığını iddia ettiği bu bakışaçısı, kadının aile hayatı ve toplumsal fayda esasındaeğitim almasını öngörmektedir.Dergide kadınların eğitim konusundaki yoksunluklarınınkabul edilmesinin ardından, kadınıneğitimi ve ilim ile iştigalinin gerekçeleri tartışılmıştır.Bu gerekçeli eğitim, bir anlamda da kadının eğitimininsınırlarını çizmektedir. Bu argümana göre,her iki cinsin yaratılış gayeleri farklı olduğundankadının ilim tahsil etmesi, erkeğin ilim tahsilindenfarklı olmalıdır.“Erkek kısmı daima kendinin kadınlardan ziyadeolan kuvvet ve kudreti cihetiyle, çift sürmek,maden kazmak, makine yapmak ve --- açmak,16 “Hayriye Hanım İmzasıyla Vürud Eden Varakadır”, Terakki-iMuhadderat, Sayı 5, (13 Temmuz 1285), s. 3.karada ve deryada miller ve mesafeler kat ederekticaret eylemek ve millet işlerini görmek için meclislerdere’y vermek ve kalemlerde yazı yazmakve askerlik etmek ve beyn-i hacetde milleti uğrunacanını feda eylemek gibi büyük işer görürler.“Kadın kısmı kendi cüsseleri icabından olarak evişlerine bakmak, çocuk terbiye etmek ve kocalarınınistirahatını istilzam edecek işleri görüvermekgibi daima küçük ve kolay işlere bakarlar. Ev kadınıolmakla iftihar ederler.”Bu bakış açısına göre kadınların eğitimi pragmatikamaçlar doğrultusunda olmalıdır. Örneğin, çocukyetiştirmek bunun için en önemli gerekçelerdenbiridir. Çocuklar belli bir yaşa kadar annelerininyanında yetiştiklerinden ve ilk terbiyelerini de onlardanaldıklarından anneler eğitimli olmalıdır. 1717 “Makale”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 1, (15 Haziran1285), s. 3.Y IL 1 SAYI 3 | DEM DERGİ 103

Genellikle kadına ev dışında bir rol biçmeyen dergi,bu pragmatik ve toplumsal fayda esasına dayalıbakış açısı nedeniyle söz konusu tıp tahsili oluncanispeten esnek bir tutum geliştirmiştir. İngiltere’deDarü’l-Fünun’da kadınların da tıp tahsiline izin verildiğiniyazan dergi, bu konuda temkinli tutumunuelden bırakmadan, kadınların kendi cinsleri içintıp tahsilinin tabii görülebileceğini ifade etmiştir:“Öteden beri kadınların yalan yanlış hekimliğeheves etmelerine ve dahi kocakarı ilacının bundandolayı şöhret bulduğuna bakılırsa nisvanınhiç olmazsa kendi cinsleri için icra-yı tababeteisti’dadları tabii gibi göründüğü ve bu efkarınAvrupa’da ve hususiyetle Amerika’da hayli ilerivarmakta olduğu mütalaa güzarımız olan gazetelerdegörülmüştür.” 18Öte yandan kadınların politikaya dahil olması konusundadergi olumsuz görüşünü açıkça beyan etmiştir.Avrupa’daki millet meclislerinde erkeklerinyer aldığını, ancak son günlerde gerek İngiltere vegerek diğer bölgelerde kadınların da bu meclisleriçin seçme ve seçilme hakkı talebinde bulunduğunubelirten Ali Raşit, bir erkek milletvekilinin dekadınlara destek vermek amacıyla meclise layihaverdiğini söylemektedir. Ancak İstavar isimli birgazete kadınların politika işlerine dahil olmasınıreddettiklerini ve kadınların bu derece erkeklerile denk tutulmalarını kabul etmeyeceklerini ifadeeden bir açıklama yapmıştır. Ahmet Raşit de kadınlaradestek veren milletvekilinin layihasına şuşekilde karşı çıkmıştır:“Vakıa büyük filozofların ekseriyesi nisvan gayethafif ve mülayim bir zev’-i insandır demişlerdir.Ancak Mösyö Berayt’ın re’yine muhalefet ettiğimizgibi şu kavli dahi bazı mertebe çürütmekisteriz. Hakikat hali budur ki, bir mahlukun birmaksad-ı mahsusa mebni yaradılmış olduğunuirae eden kanun tabiatta aranmalıdır. Kadınlariçin politika hukuku talebine kalkışmak bunlarınne için halk olunduklarını ve menfaatlerinin neolduğunu anlamamak demektir.” 1918 “Taife-i Nisanın Tababete (Hekimliğe) İsti’dadı”, TerakkiiMuhadderat, Sayı 23, (16 Teşrin-i Sani 1285), s. 1-2.19 “Hanımlar: Kadınların Seçme ve Seçilmesi HakkındaBir Yazı”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 31, (15 Mart 1285), s.1.Kadınların evlerinin idaresi için belli bir eğitime,daha doğru bir ifadeyle malumata sahip olmasıgerektiğini vurgulayan dergi, bu konuda Avrupalıkadınları örnek göstermektedir. Ali Raşit’e göreAvrupalı kadınlar modaya düşkün olmakla beraber,harcadıklarını kendi el emekleri ile kazanmaktadırlar.Parayı tasarruflu harcamayı ve neyi nekadara alacaklarını çok iyi bilmektedirler. Bununyanında evdeki eski elbiseleri yeniden kesip biçerektekrar kullanılır hale getirmektedirler. 20 OysaOsmanlı kadınları müsriftirler.“Ama bizim hanımların çarşıdan bunca paralarlaaldıkları şeyler yıl başında toplanıp dellale verilmeklazım gelse hemen bir para yerini tutmaz. Bizerkek kadın alafrangalığa pek ziyadesiyle özeniyorisek de bunları hiç hesap etmiyoruz. Frenklerinevleri gerçi bizim en zenginimizin evindendaha ala suretle süslü ve döşeli dayalı ve pek nizamlıise de hem döşenmesi ucuz olmuştur.” 21Bu bağlamda, eşlerinin bin bir meşakkat ile kazandığıparayı tasarruflu harcayabilmeleri içinkadınların eğitilmeleri şarttır. Bu konuda EkonomiPolitik isminde bir kitabın matbaalarında basıldığınıhaber veren dergi, paranın nasıl harcanacağınıve idarenin nasıl olacağını açık bir dille anlattığınısöylediği kitabın hem erkekler hem de kadınlariçin faydalı olacağını ifade etmektedir. 22Terakki-i Muhadderat’a göre kadınların ırz ve namusunumuhafaza etmeleri için en faydalı şey onlarınokuyup yazması ve ilim tahsil etmesidir. 23 Bununyanında, zaten erkeklerden aklen ve bedenen dahazayıf olan kadınlar, büsbütün ilimden dışlanmamalıdır.İlim sadece hükmedenler ve himaye edenleriçin değil, aynı zamanda hükmedilenler ve himayeedilenler için de gereklidir. Ali Raşit’e göre onlarda mahkumiyetlerinin gereklerini ve sorumluluklarınıilim yoluyla öğrenmek zorundadırlar.“Onların şu nakısatı ve bazı ahkamda zekureadem-i mesavetleri kendilerinin bütün bütün hıl-20 “İdare”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 12, (31 Ağustos 1285),s. 1.21 “İdare”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 12, (31 Ağustos 1285),s. 2.22 “İlan”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 4, (6 Temmuz 1285), s.8.23 “Emniyet”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 28, (15 Şubat 1285),s. 1.104 DEM DERGİ | YIL 1 SAYI 3

ye-i ilim ve irfandan ari olmalarını istilzam etmeyipbelki bilakis iktidarları raddesinde haiz ilimve marifet olmaları ve bu yolda bezel-i sa’y vegayret eylemeleri muktezayı maslahattır. Çünkühükkam ve hamate şerait-i hüküm ve himayeyibilmek nasıl lazım ise mahkum ve muhmi olanlaradahi bila istisna cümlenin ala haddi mükellefolduğu feraiz-i diniyye adabıyla beraber levazım-ımahkumiyeti dahi öğrenmek lazımedendir.” 24Her ne kadar kadınların ilim tahsili faydacı birbakış açısından değerlendirilse de, ilmin manevihazları hakkında da kadınlar bilgilendirilmekteve ilme teşvik edilmektedirler. Örneğin kadınlarıngüzelliğe ve süse düşkünlüğünü konu alan birmakalede, güzelliğe meylin tabii olduğu ve kadıniçin aranacak birinci derecede özellik olduğu belirtilmiş,Yunan hükemasından birinin “kadınlardahüsn ve ânın terakkisi erkeklerde ilim ve fazlınterakkisi kadar elzemdir” 25 dediği nakledilmiştir.Bununla birlikte güzelliğin geçici olduğu vurgulanarak,kadınlara kalıcı olan ve zamanla artangüzel ahlak ve terbiye için gayret etmeleri tavsiyeedilmiştir.“Binaen aleyh, kızlarının tahsil-i ilim ve hünerleiktisab-ı terbiye ve hüsn-ü ahlak etmelerine pederve validelerinin evlatlarını giydirip kuşatmaktanziyade itina ve dikkat etmeleri umur-u lazimedendir.”26Sonuç yerineTerakki-i Muhadderat kadınların ev merkezli rollerçerçevesinde eğitilmesini amaçlayan haftalık birsüreli yayındır. Dergi, kadınlık bilinci, kadın kimliğive kadın hakları gibi feminist söylemleri tartışmakyerine, muhafazakar ve geleneksel bir bakışaçısından kadının eğitilmesini ve terbiye edilmesiniamaçlamaktadır. 2724 “Mukaddime”, Terakki-i Muhadderat, Sayı 1, (15 Haziran1285), s. 1.25 “Güzellik Üzerine Bir Yazı”, Terakki-i Muhadderat, Sayı42, (19 Haziran 1286), s. 1.26 “Güzellik Üzerine Bir Yazı”, Terakki-i Muhadderat, Sayı42, (19 Haziran 1286), s. 1.27 Bu bağlamda Serpil Çakır, her ne kadar derginin kadınlarıBatı’daki feminist hareket ve Batılı kadının mücadelesindenhaberdar ettiğini ifade etse de aslında buhaberler olumsuz örnekler olarak aktarılmakta ve eleştirilmektedir.Örneğin kadınların seçme ve seçilme hakkıkonusunda açıkça Batı’da gelişmeler olumsuzlanmaktadır.Bkz. Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, s. 24.Tanzimat sonrası, kadının aile içi ve toplumsalrollerinin değişmeye başladığı bir dönem olarakkabul edilmektedir. Bir taraftan kadının eğitimyoluyla statüsünün yükseltilmesi ve kadınlar içinyeni alanlar açılması desteklenirken, diğer taraftanbu değişim ve dönüşümün geleneksel aile hayatınınasıl etkileyeceği tartışması söz konusudur. Terakki-iMuhadderat işte bu zihni bulanıklık dönemininürünüdür. Dergi, kadınların toplumsal ve kamusalgörünürlük elde etmeleri ve dolayısıyla aile içive sosyal ilişkilerde gözlemlenen değişim olgusukarşısında konumunu yitirmiş olan geleneksel erkeğinreaksiyonunu yansıtmaktadır. Bu reaksiyon,kadının özgürleşmesi ve rollerindeki değişime karşıgeleneksel ilkeleri hem kadınlara hem de toplumahatırlatma şeklinde tezahür etmektedir. Ancakdergiye gelen mektuplar ve yayımlanan haberlerüzerinden bu değişimin geri dönüşü olmayan biryola girdiği görülmektedir.Terakki-i Muhadderat, mevcut gidişatı olumlu yöndeetkilemek ve toplumun terakkisini sağlamak içintoplumsal işbölümü öngörmektedir. Dergi, büyüksıkıntılara neden olan bu değişim ve dönüşüm olgusuile yüzleşmekte ve kadın için eğitim merkezlibir değişim modeli sunmaktadır. Bu bağlamdaerkeklere daha kamusal roller biçilirken, kadınlarada ev ve aile merkezli roller biçilmektedir. Bu şekilde,bir sonraki nesli yetiştirecek olan kadınlarıneğitilmesi ve toplumsal gelişime katkıda bulunmalarıamaçlanmaktadır.Y IL 1 SAYI 3 | DEM DERGİ 105