Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkelerinde Küçük ve Orta Boyutlu ...

Brug altid stigenår du skal opMange faldulykker sker, fordi der ikke bruges stiger, når derskal arbejdes i højden.Derfor: Brug altid en stige, når du skal til vejrs!

kaçınmayarak bu katkıyı layıkıyla yerine getiren KAMU-ĐŞ'ikutlarken; başta işçi sendikalarımız olmak üzere, tüm ilgilikuruluşları bu alandaki görevlerini yerine getirmeye,kendilerine KAMU-ĐŞ gibi kuruluşları örnek almaya davetediyorum.Đzmir, 1 Mart 1999Prof. Dr. Fevzi DEMĐRDokuz Eylül ÜniversitesiĐktisadi ve Đdari Bilimler FakültesiÇalışma Ekonomisi ve Endüstri ĐlişkileriBölüm Başkanı

ÖNSÖZBu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'ne"TÜRKĐYE ve AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE KÜÇÜK ve ORTABOYUTLU ĐŞLETMELER AÇISINDAN ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI" ismiyleDoktora Tezi olarak sunulmuş olup; Prof. Dr. Fikret SÖNMEZ, Prof. Dr.Fevzi DEMĐR ve Doç. Dr. Abdurrahman AYHAN'dan oluşan jüri tarafından20 Mart 1997 tarihinde oy birliği ile başarılı bulunmuştur. Daha sonrasöz konusu tez genişletilerek, aynı isim altında güncelleştirilmiştir.Ekonomik ve sosyal yönden gelişme seviyesi ne olursa olsun, dün olduğukadar bugün de bütün toplumların en önemli problemi işsizliktir.Gelişmiş ülkeler bu problemin halli için, muhtelif istihdam politikaları ileistihdamı devamlı ve yüksek seviyede tutmanın gayretini gösterirken; aynızamanda işsizliği azaltmak amacıyla, KOBĐ'lere büyük önem vermektedirler.Bugüne kadar KOBĐ'ler üzerinde genellikle finansman sorunları, KO-BĐ'lerin ekonomideki yeri, Pazarlama sorunları, KOBĐ'lerin stratejileri yönündepekçok çalışma olmasına karşılık; "ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI" açısındandoğrudan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma ilkler arasındayer almakla birlikte, aynı zamanda söz konusu alandaki boşluğu dadoldurabilecektir.Tez çalışmaları sırasında Akademik açıdan önderlik edip, yılların birikimiylebana yön veren değerli Hocam ve Tez Danışmanım Sayın Prof. Dr.Fikret SÖNMEZ'e;Tez savunması sırasında değerli eleştirileriyle katkıda bulunan ve çalışmanınkitap haline getirilmesi için teşvikini esirgemeyen Sayın Prof. Dr.Fevzi DEMĐR ile Prof. Dr. Abdurrahman AYHAN'a;Kitabın basılmasında yardım ve desteğini esirgemeyen KAMU-ĐŞGenel Sekreteri Dr. Naci ÖNSAL ve her zaman yardım elini uzatan GenelSekreter Yardımcısı Abdullah KAHRAMAN'a, Sendikanın diğer yetkilileriile emeği geçen herkese en samimi hislerimle teşekkürü bir borç bilirim.Dr. Rebii SAVAŞIR

ÖZET1970 ve 1980’li yıllarda peşpeşe yaşanılan petrol şoklarıve hammadde sıkıntısı; beraberinde maliyet artışlarıylabirlikte, ciddi üretim krizlerini de getirmiştir. Bu ortam içindebüyük işletmeler, bir taraftan eski kârlılıklarını kaybederken;diğer taraftan krizlerden büyük oranda etkilenmişler, hattaesnek arz ve talep modeline tam anlamıyla cevap verememişlerdir.Nitekim ileri teknoloji kullanımının yaygınolduğu bu işletmelerde üretimin gerilediği görülmüştür.Bunun yanında aynı yıllarda KOBĐ’lerde durum tersyönde gelişmiş-tir. Yaşanılan hammadde krizleri vebüyümenin durması sonucu, başlangıçta bir çok KOBĐkapanmak mecburiyetinde kalmıştır. Buna rağmen genelistihdam içinde, KOBĐ’lerin istihdam hacimlerinde; büyükişletmelere oranla, önemli bir gerileme olmamıştır. Hattaesnek yapıları sebebiyle, kısa bir süre sonra yeni istihdamalanları da yaratabilmişlerdir.KOBĐ’lerin sanayi içindeki yapısı incelendiğinde; krizşartlarına daha iyi karşı koydukları, ölçekleri itibariyle yenipiyasa şartlarına daha iyi uyum sağladıkları, hızlı işgücühareketliliği, ileri üretim tekniklerine gösterdikleri uyum, işibenimseme, esnek arz ve talebe olumlu cevap vermeleri, herbirinin meslekî eğitimde birer okul görevi üstlenmeleri ileistihdam yaratmadaki katkıları gibi özellikleriyle ekonomik,teknolojik, siyasî ve sosyal alanda giderek önem kazandıklarıgörülür. Đşsizliğin büyük problem olduğu günümüzde,KOBĐ’lerin yeni iş alanları meydana getirmedeki başarıları vebölgesel kalkınmaya yaptıkları katkılar da bu işletmelerinönemini daha da artırmıştır.Đşsizliği azaltma ve istihdam yaratmada gittikçe önemliyeri olan KOBĐ’lerin; ileri üretim teknolojileriyle donatılması,beraberinde KOBĐ tanımını da getirmiştir. Milletlerarası

literatürde resmi bir KOBĐ tanımı olmadığı gibi, uygulamadaBirliğe üye ülkeler arasında ve ülkemizde de bu konuda ortaktanım birlikteliği sağlanamamıştır. Yapılan tanımlarda çalışansayısı ortak özellik olarak karşımıza çıkarken, ülkelerarasında çalışan sayısında da ortak kriter belirlenmişdeğildir. Đşletmelerin istihdam kapasitesindeki bu farklılığa,daha sonra; iş hacmi, ciro, sabit sermaye gibi kriterler deeklenerek, tanım genişletilmiştir.Đçinde bulunduğumuz yüzyıl; ekonomik, teknolojik vesosyal alanda devrim niteliği taşıyan önemli değişimlerledoludur. Bu değişimlerin ortaya çıkmasında, ekonominindünya çapında yeniden yapılanması ile teknolojikdeğişimlerin büyük etkisi olmuştur. Ortaya çıkan değişiminen önemli göstergeleri arasında; istihdam ile mesleklerinyapısında ortaya çıkan değişiklikler yer alır. Genel olarakifade etmek gerekirse, yeni bilgi ekonomisinde zenginliğintemel kaynağını; tabiî kaynaklar ve fizikî emek yerine, bilgi vehaberleşme oluşturur.Đstihdamın sektörel dağılımında görülen gelişmelerarasında, tüm çalışma hayatını etkileyen faktörler içinde;standart-dışı çalışmanın yaygınlaştırılması karşımıza çıkar.Bunun yanında işgücünün yapısındaki gelişmeleriincelediğimizde; kadın işgücünün artan önemi ve en azbunlar kadar işsizlik içinde belirgin konuma sahip sakatlarile işgücünün vasıf düzeyindeki gelişmeler, değişimihazırlayan diğer faktörler arasında yer alır.Küreselleşen dünyamızda toplumların temel problemi,rekabet gücü olan işyerlerinin genişletilmesiyle; büyüme veistihdam artışının sağlanmasıdır. Đşletmelerin dünyapiyasalarına açılarak, ürettikleri malı ihraç etmelerinde;rekabet kabiliyetlerinin artırılması, bugünün sanayi stratejilerinintemel unsurunu oluşturur. Böyle bir hedefingerçekleştirilmesinde, bir taraftan işletmeler verimliçalışmaya yönlendirilirken; diğer taraftan teknolojiye dayalıkaliteli üretim yapan, vasıf seviyesi yüksek işgücüyetiştirmek suretiyle, istihdamın artırılmasının sağlanmasıoldukça önem arz eder.

Bu gelişme stratejileri içinde özellikle KOBĐ’lerin çokönemli rolü bulunmaktadır. Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin ;Avrupa Sosyal Alanı ve Gümrük Birliği bütünleşmesi ileistihdam hedeflerinin gerçekleştirilmesinde, çok yönlü roloynadıkları görülür. Büyüme ve ihracattaki duraklamaylabirlikte artan işsizlik; dikkatleri KOBĐ’lerin rekabet güçleriningeliştirilmesi, yeni iş ve işyerleri yaratmak suretiyleistihdamın artırılmasına çevirmiştir.Aslında rekabet gücü, üretim ve istihdamın artması;hayat standartlarının iyileştirilmesi için temel şarttır. Birülkede rekabet gücünün artması; üretim, ihracat, kârlılık vedolayısıyla yeni yatırımların artmasına sebep olacaktır. Budurum istihdamın genişlemesine imkân sağlayacaktır. Ayrıcabuna AB’de işgücünün gittikçe yaşlanmasından doğan sosyalgüvenlik sistemlerinin finansmanı ilâve edildiğinde,Avrupa’nın dünya ticaretindeki payı daralacaktır. Dolayısıylarekabet gücü zayıflayacağından, işsizlik oranlarında büyümegörülecektir.Sanayileşerek kalkınmasını sağlamak mecburiyetindeolan ülkemizde, kalkınmanın gerçekleştirilmesi için; ihtiyaçduyulan vasıflı ve verimli işgücünün yetiştirilmesinin yolu,meslekî eğitimden geçmektedir. Bu sebeple günümüzdemeslekî eğitim, istihdam problemleriyle birlikte elealınmaktadır.Avrupa Birliği’nin meslekî eğitim politikasınabakıldığında, üye ülkeler arasındaki sosyo-kültürelfarklalıklar sebebiyle; standart bir eğitim politikası takipedilmediği, bunun yanında üye ülkelerin meslekî eğitimineyönelik düzenlemelerinde Birliğin eğitim alanında belirlediğitemel prensiplere uyum istendiği görülmektedir.Durum Türkiye açısından ele alındığında; ülkemizdeuygulanan geleneksel eğitim modelinin iş piyasasınınihtiyaçlarına cevap verebilecek yeterlilik ve kaliteden uzakolduğu görülür. Oysa, ülkemiz sanayiinin en önemliproblemleri arasında yer alan; vasıfsız işgücü fazlasınakarşılık, kalifiye insan kaynağı eksikliği bulunmaktadır.

Geleneksel eğitim modeli üzerine kurulmuş bulunaneğitim sistemimizde; sanayi-okul işbirliğiyerleştirilemediğinden, meslekî eğitim teoride kalmakta veuygulamada başarılı sonuçlar alınamamaktadır. Ülkemizdekihızlı nüfus artışına karşılık, eğitim sistemimizde; eğitimkurumlarının yetersiz sayıda oluşu, eğitim programlarınınçeşitlendirilememiş olması ve gençlerin meslekî eğitimkonusunda yeterli ölçüde bilgilendirilememesi, eğitimeayrılan kaynakların ihtiyaçları karşılayamaması ile sanayiokulişbirliğinin yaygınlaştırılamaması gibi bir çokproblemlerle karşı karşıyadır. Bütün bunların yanı sıra,KOBĐ’lerin eğitime katılımları sağlanmak suretiyle; çıraklıksisteminin geliştirilmesi ve işletme içi eğitimin yaygınlaştırılmasıgerçekleştirilmelidir.Teknolojik gelişmenin ekonomik büyüme üzerindeki etkive katkıları göz önünde tutularak, Avrupa Birliği’ndeteknolojinin ekonomide oynadığı rol ve ülkemizdeki durumuele alınmıştır. Ayrıca teknoloji-sanayileşme-ekonomikbüyüme ve istihdam arasındaki ilişki ortaya konulmuş;teknolojik gelişmede gerek duyulan yeni şartlara uygunvasıfta işgücü yetiştirilmesi, teknoloji transferi ve kullanımıile araştırma ve geliştirme çalışmalarında karşımıza çıkanuygulamalar incelenmiştir.Avrupa Birliği’ne üye ülkeler, teknolojik değişimingerçekleştirilmesinde; Ar+Ge faaliyetlerine oldukça fazla yerve finansman ayırmışlardır. Ülkemizde bu konuya, yeterli birboyut kazandırılamamıştır. Gerek AB’de ve gerekseülkemizde, üretim tekniklerinde ortaya çıkan değişmelerinsonucu; eğitim ve yeniden eğitim programlarının önemiartmış, pasif iş piyasası politikaları terk edilerek bakışlaraktif iş piyasalarına çevrilmiştir.

SUMMARYPetroleum shocks and raw material problems seen in theyears 1970 and 1980 caused rises in the costs and seriouscrisis. Under these circumstances, large enterprises lost theprofitnesses of the previous years, and on the other handthey were affected by the crises to a large extent and theycouldn't even respond to the model of labour supply anddemand. However, production seemed to decrease in theseenterprises where advanced technology was being usedextensively.On the other hand, the small and medium-sizedenterprises SMEs witnessed the opposite situations. In thebeginning, several SMEs had to close down as result of rawmaterial crises and stagnation of development. However,there has not been an important regression in theemployment volumes of SMEs in terms of generalemployment. They could even create new employmentopportunities due to their flexible structures after a shorttime.When examined the structure of the SMEs withinindustry, it is seen that they can resist to crisis conditions ina better way, adapt to new market conditions, the fact thatthey have rapid manpower movement, adapt to advancedproduction techniques, give positive responses to flexiblesupply and demand, act as a school in vocational training,contribute to creation of employment and play key roles ineconomical, technological, political and social fields. Asemployment is a serious problem today, SMEs play a key rolein their contribution to creating new employment fields.Providing new technologies for SMEs which have animportant place in decreasing unemployment and creatingemployment has introduced the definition of SMEs. As there

is no definition of SMEs in international literature, there isstill no agreement on its definition both in our country and inthe countries as members to the Community. In thedefinitions made, the number of employees is a commonfeature, but there is no common criterion in terms of thenumber of employees between the countries. The definitionhas been extended adding some other criteria like labourvolume,endorsement, fixed capital to this differentation inthe employment capacity of enterprises.The century we live in has been witnessing crucialchanges that have the characteristics of reforms in theeconomical technological and social fields. Restructuralism ofthe economy all the around world and technological changeshave had important effect on introducing these innovations.Among the most important indicators of these chages takeplace changes in the structure of the jobs. In general, notnatural sources or physical labour but knowledge andinformation constitute the primary source of the richness ofnew information economy.Among the developments in the sectoral distribution ofemployment, and factors affecting work life, we can see theexpansion of the out-standard work. However, whenexamined the developments in the structure of themanpower; development of woman workpower, importance ofyoung workpower, the disabled who at least have a definiteposition in the unemployment, and developments seen at thelevel of qualities of manpower take place among the factorsthat cause the changes.The main problem of the societies in our global world isexpansion of enterprises that have the competitive power andproviding the rise in development and employment.Increasing the competitive powers of enterprises beingopened out to world markets in terms of exportationconstitute the main concept of today's industrial strategies.In reaching such a goal, enterprises, on one hand, aremotivated to function effectively and they produce quality

ased on technology on the other hand providing highqualifiedmanpower.SMEs have an important role among these developmentalstrategies. They play a crucial role in realizing theemployment goals after they are integrated with EuropeanUnion and Customs Union. Development and unemploymentafter the stagnation in exports led to the new employmentopportunities of SMEs by increasing their competitive power.As a matter of the fact that, rise in production andemployment is a fundemental requirement in making lifestandarts better. Rise in the competitive power in a countrymeans irises in production, exports, profitability and newinvestments in a country. This will lead to an expansion ofemployment. When added finance of social insurancesystems sourced from the old age in E. C. to this trade shareof Europe in the world will get narrow. By all these,competitive power will be weakened, rise in unemploymentrates will be seen.In our country which is to develop by industrialization; tohave a qualified and profitable manpower for realizatioin ofdevelopment requires vocational training for people. For thatreason, vocational training is handled together with problemsof employment.When examined the vocational training policy of E.C., itcan be seen that a standard educational policy is notfollowed because of the socio-cultural differences between themember countries and a conformity with the fundementalprinciples defined in education by E.C. is asked in theregulations made for vocational training of membercountries.When looked from the stand point of Turkey; it can benoticed that traditional educational model applied in ourcountry can not respond to the needs of business markets.There is the problem of qualified manpower in our countrywhereas there are a lot of workers lacking quality which isone of the main problems of industry. In our education

system based on traditional model, as the school-industrycollaboration is not settled yet, vocational training can becarried out theoretically and good results can't be achieved.Although the population is increasing rapidly in our country,our educational system faces many problems likeinadequeate numbers of schools, the fact that curriculumsare not diversified, not being able to inform the young aboutvocational training, inadequate sources for education, notbeing able to expand the school industry collaboration. Apartfrom these, by making SMEs contribute to education,realization of apprenticeship and expansion of in-servicetraining can be made possible.By evaluating the effect and contribution of technologicaldevelopment to economical development, the role technologyplays in economy in Europe and its appearance in ourcountry have been discussed. Furthermore, the relationshipamong technology, industrialization, economical developmentand employment has been pointed out, and trainingappropriate qualified manpower needed in technologicaldevelopment, transfer and use of technology, and practiceswe meet in studies of research and development have beenstudied.Member states to E.C. have invested much more financein research and development activities to realizetechnological innovation. Our country has failed in theseactivities. Both in E.C. and in our country, as a result ofchages seen in production techniques, the importance ofecudation and educational programs has increased andpassive business market policies have been left and theyhave been directed to active business markets.

ĐÇĐNDEKĐLERÖZET ............................................................................SUMMARY ....................................................................ĐÇĐNDEKĐLER ...............................................................KISALTMALAR ..............................................................TABLO VE ŞEKĐLLER ...................................................GĐRĐŞ ............................................................................Sayfa No.BĐRĐNCĐ BÖLÜMKOBĐ’LERĐN GENEL DURUMU .....................................I- KOBĐ’LERĐN ÖNEMĐ VE GELĐŞĐMĐ ..........................A- Türkiye’de KOBĐ’lerin Önemi ve Gelişimi .............1- Osmanlı Đmparatorluğu Dönemi ......................2- Cumhuriyet Dönemi .......................................B- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin Önemi ve Gelişimi .II- KOBĐ’LERĐN KAPSAMI VE TANIMI ..........................A- Türkiye’de KOBĐ’lerin Kapsamı ve Tanımı, PlanlıDönemler-deki Đlke ve Politikalar .........................1- Genel Olarak KOBĐ’lerin Kapsam ve Tanımı .....2- Çeşitli Kanun ve Kuruluşlarca YapılanTanımlar .........................................................3- Kalkınma Planları’nda Yer Alan KOBĐ’lerle ĐlgiliHedef, Đlke ve Politikalar ..................................B- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin Kapsamı ve Tanımı...............................................................................

1- Avrupa Birliği’ne Üye Ülkelerde KOBĐ’lerinKapsam ve Tanımı ............................................2- Avrupa Birliği ve Çeşitli Kuruluşlarca YapılanKOBĐ Tanımları ................................................ĐKĐNCĐ BÖLÜMTÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE ĐSTĐHDAM YAPISIVE POLĐTĐKALAR ..........................................................I- TÜRKĐYE’DE ĐSTĐHDAM YAPISI VE GELĐŞMELER ..A- Türkiye’de Toplam Nüfus, Çalışma ÇağındakiNüfus ve Đşgücü ..................................................1- Toplam Nüfus ................................................2- Çalışma Çağındaki Nüfus ...............................3- Đşgücü ............................................................B- Türkiye’de Đstihdam Politikası ............................1- Đstihdam Politikasının Hedefleri ......................2- Đstihdam Politikasının Đlkeleri .........................3- Đstihdam Politikasının Araçları .......................II- AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE ĐSTĐHDAM YAPISI VEGELĐŞMELER ...............................................................A- Avrupa Birliği’nde Toplam Nüfus, ÇalışmaÇağındaki Nüfus ve Đşgücü ..................................1- Toplam Nüfus .................................................2- Çalışma Çağındaki Nüfus ................................3- Đşgücü .............................................................B- Avrupa Birliği’nde Đstihdam Politikası ..................1- Đstihdam Politikasının Hedefleri .......................2- Đstihdam Politikasının Đlkeleri ..........................3- Đstihdam Politikasının Araçları .........................III- ĐŞSĐZLĐK, ĐŞSĐZLĐĞE YÖNELĐK ĐSTĐHDAMPOLĐTĐKALARI ...............................................................A- Genel Olarak Đşsizliğin Tanımı ve Çeşitleri ...........B- Gençlerin Đşsizliği ve Đstihdamı ...........................1- Türkiye’de Gençlerin Đşsizliği ve Đstihdamı ......

2- Avrupa Birliği’nde Gençlerin Đşsizliği veĐstihdamı ........................................................3- Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Genç ĐşsizliğineKOBĐ’lerin Đstihdam Bakımından Katkıları ......C- Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı ..........................1- Türkiye’de Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı ......2- Avrupa Birliği’nde Kadınların Đşsizliği veĐstihdamı ......................................................................3- Türkiye ve Avrupa Birliği’nde KadınlarınĐşsizliğine KOBĐ’ lerin Đstihdam BakımındanKatkıları ..........................................................D- Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve Đstihdamı ..........1- Türkiye’de Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği veĐstihdamı .........................................................2- Avrupa Birliği’nde Sakat ve Özürlülerin Đşsizliğive Đstihdamı .....................................................3- Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Sakat veÖzürlülerin Đşsizliğine KOBĐ’lerin ĐstihdamBakımından Katkıları .......................................IV- MESLEKî EĞĐTĐM VE ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARIARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐLER .........................................A- Genel Olarak Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeMeslekî Eğitim ve Đstihdam Đlişkileri ....................1- Türkiye’de Meslekî Eğitim ...............................2- Avrupa Birliği’nde Ortak Meslekî Eğitim .........B-Türkiye’de KOBĐ’lerin Meslekî Eğitime Katkısı veĐstihdam Đlişkileri ................................................C- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin Meslekî EğitimeKatkısı ve Đstihdam Đlişkileri ...............................V- TÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE TEKNOLOJĐKGELĐŞMELER VE ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARIARASINDA ĐLĐŞKĐLER .............................................A- Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Teknoloji,Teknolojik Değişimle Đlgili Genel Tanımlar ...........

B- Teknolojik Gelişmenin Ekonomik Yönü .veÖnemi ................................................................C- Teknolojik Gelişmeler Karşısında ĐşgücününVasfı ve Meslekî Eğitim .......................................D- Teknolojik Değişimin Đstihdama Etkisi ...............E- Teknolojik Değişimin KOBĐ’lerde Đstihdam EtkisiSONUÇ VE DEĞERLENDĐRME .....................................FAYDALANILAN KAYNAKLAR .......................................

KISALTMALARAAET: Avrupa Atom Enerjisi TopluluğuA.B: Avrupa BirliğiAB (9): Yunanistan, Đspanya ve Portekiz hariçdokuz Avrapa Birliği ÜlkesiAB (12): 12 Avrupa Birliği ÜlkesiABD: Amerika Birleşik DevletleriAET: Avrupa Ekonomik TopluluğuA.g.a: Adı geçen araştırmaA.g.e: Adı geçen eserA.g.i: Adı geçen incelemeA.g.h: Adı geçen haberA.g.m: Adı geçen makaleA.g.p: Adı geçen programA.g.s: Adı geçen seminerA.g.t: Adı geçen tebliğAKÇT: Avrupa Kömür ve Çelik TopluluğuAnk: AnkaraAnk. Ün. A.T. Ar veUygulama Merkezi : Ankara Üniversitesi Avrupa TopluluğuAraştırma ve Uygulama Merkeziar.: AraştırmaAr+ge: Araştırma ve geliştirmeASF: Avrupa Sosyal Fonu (The EuropeanSocial Fund = ESF)ASO: Ankara Sanayi OdasıAso Der: Ankara Sanayi Odası DergisiA.T: Avrupa TopluluğuAÜSB Fak.Der : Ankara Üniversitesi Siyasal BilimlerFakültesi DergisiAv. Sos. Şartı : Avrupa Sosyal ŞartıAYB: Avrapa Yatırım BankasıAYF: Avrupa Yatırım Fonu

BC-Net: Şirketler Arası Đşbirliği Ağı (BusinesseCooperation-Network)Bkz: BakınızBM: Birleşmiş MilletlerBRE: Şirketleri Yaklaştırma Bürosu (Bureau deRapprochemont des Entereprises)CEDEFOP : Avrupa Mesleki Formasyon GeliştirmeMerkeziCOM: Komisyon (Commission)COMETT : Yeni teknolojilere yönelik eğitim içinüniversiteler ve işletmeler arası işbirliği(Programme of the Community inEducation and Training for Technologies)Çal. Ek. ve End. Đlş.Bö1: Çalışma Ekonomisi ve Endüstri ĐlişkileriBö1ümüDa: DairesiDer: DergisiD.E.Ü: Dokuz Eylül ÜniversitesiD.E.Ü. Đk. ve Đd. Bil.Fak. Der : Dokuz Eylül Üniversitesi Đktisad( ve ĐdarîBilimler Fakültesi DergisiDĐE: Devlet Đstatistik EnstitüsüDM: Alman Markı (Doche Marke)DPT: Devlet Planlama Teşkil(tıECÜ: Avrupa Birliği Para BirimiEFTA: Avrupa Serbest Ticaret BirliğiEĐB: Avrupa Yatırım BankasıEIC: Avrupa Bilgi Merkezi (Euro Info Center)EIM : Küçük Đşletmeler Araştırma veDanışmanlık (Small Business Researchand Consultancy)ENSR: SME Araştırma Đçin Avrupa Şebekesi(European Net Work For SME Research)

ERDF : Avrupa Bö1gesel Kalkınma Fonu(European Regional Development Fund)ESĐAD: Ege Sanayicileri ve Đş Adamları DerneğiET: Đstihdam Eğitimi (Employment Training)EUROSTAT : Avrupa Birliği Đstatistik OfisiFEDER: Avrapa Bölgesel Kalkınma Fonu (TheEuropean Regional Development Fund =ERDF)F.F: Fransız FrangıGAP: Güneydoğu Anadolu ProjesiGen. Md. Yay. No : Genel Müdürlük Yayın NoHELIOS: Avrapa Birliği'nde Açık Toplum ĐçindeBağımsız Yaşayan Özürlü ĐnsanlarILO: Uluslararası Çaışma ÖrgütüĐĐBK: Đş ve Đşçi Bulma KurumuĐKV: Đktisadî Kalkınma VakfıĐSO: Đstanbul Sanayi OdasıĐSO Ar. Da. Yay. No : Đstanbul Sanayi Odası AraştırmaDairesi Yayın NoĐst.: ĐstanbulĐst. Es. ve San.Der. Bir. : Đstanbul Esnaf ve Sanatk(rlar DernekleriBirliğiĐTKĐB: Đstanbul Tekstil ve Konfeksiyon ĐhracatçıBirlikleriĐTO: Đzmir Ticaret OdasıĐ. Ü. Đk. Fak. Mec. : Đstanbul Üniversitesi ĐkisatFakültesi MecmuasıĐZSiAD: Đzmir Sanayici ve Đş Adamları DerneğiKamu-Đş : Kamu Đşletmeleri Đşverenleri SendikasıKHK: Kanun Hükmünde KararnameKĐPLAS: Türkiye Kimya, Petrol, Lastik ve PlastikSanayii Đşverenleri SendikasıKOBI: Küçük ve Orta Boyutlu Đşletmeler

KOS: Küçük Orta SanayiKOSGEB : Küçük ve Orta ölçekli Sanayii Geliştirmeve Destekleme Dairesi BaşkanlığıK. Planı : Kalkınma PlanıKÜSGEM : Küçük Sanayii Geliştirme MerkeziKÜSGET : Küçük Sanayii Geliştirme Teşkil(tımad: MaddeMat: MatbaasıMEB: Mill( Eğitim BakanlığıMESS : Türkiye Madeni Eşya SanayicileriSendikasıMPM: Mill( Prodüktivite MerkeziNo: NumaraNu: NumaraOd: OdasıOECD: Ekonomik Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtı(Organization For Economic Cooperationand Development)OKIK: Orta ve Küçük Đşletmeler KuruluÖĐK: Ön Đhtisas KomisyonuR.G: Resmî Gazetes: SayfaSan. Der. Bir : Sanatkârlar Dernekleri BirliğiSEGEM: Sınaî Eğitim Geliştirme MerkeziSMEs: Küçük ve Orta Boyutlu ĐşletmelerSSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliğiT: TahminTAS: Tek Avrupa SenediTask Force : Küçük ve Orta Boyutlu Đşletmeler ÖzelHizmet GrubuTES-AR : Türkiye Esnaf-Sanatk(rlar ve KüçükSanayi Araştırma EnstitüsüTESK : Türkiye Esnaf ve SanatkârlarKonfederasyonu

TL: Türk LirasıT. Đktisat : Türkiye Đktisat DergisiTISK : Türkiye Đşverenler SendikasıKonfederasyonuTMMOB: Türkiye Mimarlar, Mühendisler OdasıBirliğiT.O.B.B: Türkiye Odalar Borsalar Birliği (TürkiyeTicaret Sanayi Deniz Ticaret Odaları veTicaret Borsaları Birliği)TODAIE : Türkiye ve Orta Doğu Amme ĐdaresiEnstitüsüTOSYÖV : Türkiye Orta Ölçekli Đşletmeler SerbestMeslek Mensupları ve Yöneticileri VakfiTRT: Türkiye Radyo Televizyon KurumuTÜSSiDE : Türkiye Sanayii Sevk ve Đdare EnstitüsüUNIDO: Birleşmiş Milletler Sanayii KalkındırmaTeşkilâtıUNICE : Avrupa Sanayii ve ĐşverenKonfederasyonları BirliğiÜn: UniversiteWB: Dünya Bankası (World Bank)Yay. No: Yayın NumarasıYÖK: Yüksek Öğretim Kurumuvb: ve benzerivd: ve diğerlerivs: ve saire

TABLO VE ŞEKĐLLERSayfa NoTABLO.I-1 Đmalât Sanayii .............................................TABLO.I-2 Türkiye’de Büyüklüğüne Göre Çalışan veĐşyeri Dağılımı .............................................TABLO. 1-3 Avrupa Birliği’nde Büyüklük ÖlçekleriAçısından ĐşletmelerinSayısı ve Đstihdam Oranları ..........................TABLO. 1-4 Avrupa Birliği Düzeyinde Temel Göstergeler .TABLO. 1-5 Avrupa Birliği Đşletme Büyülük Sınıfına GöreĐstihdam ......................................................TABLO. 1-6 Almanya’da Küçük ve Orta BoyutluĐşletmelerinSınıflandırılması ..........................................TABLO. 1-7 Đngiltere’de Sektörlere Göre Küçük BoyĐşIetme Tanımları ........................................TABLO.II-1 Genel Nüfus Sayımlarına GöreTürkiyeToplam Nüfusu veYıllık Artış Hızları ........................................TABLO.II-2 Nüfusun Medyan Yaş ve Cinsiyete GöreDağılımı .......................................................TABLO.II-3 Türkiye’de Nüfusun Üç Anayaş GruplarınaDağılımı ve Bağımlılık Oranları ....................TABLO.II-4 Yurtiçi Đşgücü Piyasasında Gelişmeler .........TABLO.II-5 Türkiye’de Đstihdamın Sektörel Dağılımı .......TABLO.II-6 Türkiye’de Yaş Gruplarının Genel NüfustakiPayı .............................................................TABLO.II-7 Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre ĐşgücüneKatılma Oranı ..............................................

TABLO.II-8 Genel Nüfus Sayımları Đtibariyle NüfusunSon Hafta Đçinde Đkisaden Faal OlmaDurumu ve Cinsiyete Göre Oranı .................TABLO.II-9 Đşgücüne Katılma Oranları ve ĐstihdamınSektörel Dağılımı .........................................TABLO.II-10 .................. Avrupa Birliği’nde Toplam NüfusTABLO.II-11 Avrupa Birliği’nde Ortalama Nüfus Artış HızıTABLO.II-12 . Avrapa Birliği’nde Doğum ve Ölüm OranlarıTABLO.II-13Avrupa Birliği’nde Nüfusun Yaş ve Cinsiyete GöreYapısı ile BağımlılıkTABLO.II-14Avrapa Birliği’nde Toplam Đstihdamın Sektörel DağılımıTABLO.II-15Avrupa Birliği Ülkelerinde Đstihdamın Sektörel DağılımıTABLO.II-16 Avrupa Birliği Ülkelerinde Nüfusun Yaş veCinsiyete Göre Yapısı ile Bakımlılık OranlarıTABLO.II-17Avrupa Birliği Ülkelerinin Çalışma Çağı Nüfusunun Yıllık GelişimiTABLO.II-18 ....Avrupa Birliği Ülkelerinde Đşgücü PiyasasıTABLO.II-19Türkiye’de Đşsizlerin Yaş Gruplarına GöreDağılımıTABLO.II-20Türkiye’de Yaş Gruplarına Göre Đstihdam EdilenlerTABLO.II-21Avrapa Birliği Ülkelerinde Kayıtlı 25 Yaşın Altındaki Đşsiz SayısıTABLO.II-22Avrupa Birliği Ülkelerinde Karşılaştırılabilir Đşsizlik OranlarıTABLO.II-23 Đstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre DağılımıTABLO.II-24Türkiye’de Đstihdam Gruplarının Đşteki Durumu ve Cinsiyete Göre DaTABLO.II-25Avrupa Birliği Ülkelerinde Kadınların Đş PiyasasındakiKonumları ...................................................ŞEKIL. II-1 Türkiye’nin Nüfusu-Đşgücü ve ĐstihdamDurumu ......................................................

GĐRĐŞĐstihdam sorunu, sadece gelişmekte olan ülkelere özgü olmayıp; gelişmişülkelerin de karşı karşıya kaldıkları bir sorundur. Kalkınmış ülkeler busorunun çözümü için, işgücü piyasasını geliştirmeye yönelik yeniyaklaşımlar ortaya koyarak; istihdam potansiyeli yüksek olan Küçük veorta boyutlu işletmelere (KOBĐ’lere) yönelmişlerdir. KOBĐ’lerin istihdamdakiönemi gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gündeminde; ekonomikyapılanmanın sağlanması, sermaye birikiminin artırılması ve istihdam sorunlarınıngiderilmesi şeklinde devamlı yer almaktadır.Bu bakımdan çalışmamızdaTürkiye ve Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin genel durumu, istihdamyapısı ve politikaları ayrı ayrı ele alınmış ve incelenmiştir.Gerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği Litaratür’ünde resm( birKOBĐ tanımının bulunmayışı, tanımda farklı kriterlerin kullanılmasını ortayakoymuştur. Ekonominin hızlı gelişim ve değişimi, sosyal ve teknikdeğişimler sebebiyle ölçütlerin değişmesi, hatta ileri üretim tekniklerininistihdam kapasitesini daraltması;KOBĐ’lerin yapılan tanımlarını zamanzaman zorlaştırmıştır.Bu sebeple Birinci Bölüm’de Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeKOBĐ’lerin önemi, kapsam ve tanımı ele alınıp incelenirken; KOBĐtanımlarında çalışanların sayısı, çeviri güç, sabit tesislerin değeri, ciro,katma değer vb. diğer kriterlere de yer verilmiştir.“Türkiye ve Avrapa Birliği’nde Đstihdam Yapısı ve Politikalar” başlığınıtaşıyan Đkinci Bölüm’de ise; işgücü, toplam nüfus ve çalışma çağındakinüfus ile istihdam politikalarının hedefleri, ilkeleri ve araçları üzerindedurulmuştur.Bir ülkenin istihdam tablosu, o ülkenin kalkınmışlık düzeyine, nüfus vedoğal kaynakları ile ekonomik şartlarına bağlıdır. Đşsizlik, dünyanın pekçokülkesinde zaman zaman artıp azalırken; çok ciddi bir sorun olarakgündemde durmaya devam etmektedir. Ülkelerin ekonomik yapıları, politikfelsefeleri, kültürel geçmişleri ve içinde bulundukları zorluklar birbirindençok farklıdır. Bu farklılıklar sebebiyle, işsizliğin boyutu da ülkeden ülkeye

önemli değişiklikler gösterir. 1 Bu bakımdan çalışmamızda, işsizlik veişsizliğe yönelik istihdam politikaları incelenirken; gençlerin, kadınların,sakat ve özürlülerin işsizlik sorunu ve istihdam ilişkileri ayrı ayrı elealınmıştır. Dolayısıyla her ülkenin kendine has özellik taşıyan istihdampolitikaları ile alınan çeşitli tedbirler tespit edilmiştir.Yeni bilgi ve teknolojilerin hızla geliştiği dünyamızda, bu hızlı gidişe ayakuydurabilecek eğitim düzeyi ve vasıflarına sahip insan gücünün yetiştirilmesigerekir. Đnsangücü eğitimi, genç kuşaklara yönelik olduğu kadar;yetişmiş insangücünü de kapsamaktadır.Uygulamada da görüldüğü gibi vasıflı işgücü, vasıfsız işgücüne oranladaha kolay iş bulmakta ve aynı zamanda kişi temel bir takım bilgi ve becerileresahip olduğundan; gelişen teknolojiye hızla uyum sağlayabilmektedir.Bu sebeple meslek( eğitim ile teknolojik değişiklikler, daima istihdamkavramıyla birlikte düşünülmesi gerektiğinden; çalışmamızın ĐkinciBölümünde bu konulara ağılıklı bir şekilde yer verilmiştir.Çalışmamızın sonuç ve değerlendirme başlığını taşıyan kısmında daKOBĐ’lerin Türkiye ve Avrupa Birliği’nde istihdama sağladığı katkılar ilebuna dayalı öneriler yer almıştır.1 DPT., Đstihdam Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, DPT. Yayın No:DPT:2170-ÖĐK:341, Ankara, 1989, s.3

BĐRĐNCĐ BÖLÜMKOBĐ’LERĐN GENEL DURUMUĐkinci Dünya Savaşı sonrası Batı ekonomileri "Sosyal Refah Devleti"modeline kaymıştır. Bu model, kalkınmış Batı ekonomilerinde tam istihdamve kitle tüketimi üzerine kurulduğundan; bunun tabiî sonucu işletmeler,kitle üretimine geçmeğe başlamışlardır. Böylelikle sanayi üretiminde yavaşyavaş KOBĐ’lerin yeri ve önemi zayıflamaya başlamıştır.1950-1965 yılları arası KOBĐ’ler, büyük işletmelere dönük yarı ürünihtiyaçlarını karşılar bir yapıyla; küçük üretim-onarım bağlamında varlıklarınısürdürmüşlerdir. Ancak büyük işletmelerin maliyetleri daha daaşağıya çekip, komple hizmet sunmak suretiyle; KOBĐ’lerin faaliyet alanlarınamüdahale etmeleri, onları bir bakıma iflasın eşiğine getirmiştir. Bunakarşılık KOBĐ’ler; fason üretim, ucuz ama daha düşük kaliteli mal üretmev.b. stratejiler uygulamak suretiyle faaliyetlerini devam ettirmişlerdir. 21960 sonrası Sosyal Refah Devleti modelinin sarsılmaya başlaması veABD’de sayıları hiç de hafife alınmayacak KOBĐ sahipleri ve çalışanlarınınbaskılarıyla "Küçük Đşletmeler Kurumu" kurulur. 1960-1970 dönemindeKOBĐ’ler; zayıf destekler ve kendi çabalarıyla zor şartlarda mücadele etmeyi,başka bir ifadeyle her ortama büyük bir esneklikle uyum sağlamayıöğreneceklerdir.1970’li yılların başında meydana gelen hammadde krizi, özellikle petrolfiyatlarındaki ciddi artışlar, uluslararası ticaret arenasında beklenmedik birortam yaratmıştır. Piyasada belirlenen sermaye birikimi ve hammaddefiyatlarına bağlı bu krizler; büyük işletmelerin eski kârlılıklarınıkaybetmelerine sebep olmuştur. Bu ortam içinde büyük işletmeler dünyakonjoktürü ve talepte meydana gelen değişikliklere uyumda zorlukçekerken; KOBĐ’lerin kriz şoklarına daha iyi uyum sağladıkları tesbitedilmiştir.2 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru Bir Kalkınma Aracı Küçük ve Orta Boy Đşletmeler (KOBĐ)-AT örneği-ĐKV Yayınları, ĐKV:97, Đst., Ocak 1991, s.5.

Dünya’da 1970’li yıllarda yaşanan iki ekonomik kriz sonucu yapılandeğerlendirmelerde; kaybolan istihdamın KOBĐ’lerce yaratıldığı, krizli dönemlerdeihracatı kısmen sırtlandıkları ve piyasa şartlarına göre malüretebildikleri gözlenmiştir. 3Batılı gelişmiş ülkelerde ekonomik durgunluk döneminin başlaması ilebirlikte istihdam bakımından önemli sorunlarla karşılaşılmıştır. Dolayısıylabüyüme ve sanayileşme konuları yeniden gündeme gelmiştir. AvrupaBirliği’nde 1985 yılında iş talebinde bulunanların yaklaşık % 12’sinin işbulamadığını tesbit eden Avrupa Komisyonu, ciddi çalışmalar yapmaihtiyacını duymuştur. 4 Bu çalışmaların sonucunda komisyon, üretimteknolojisindeki hızlı değişimlere uyum sağlayabilecek şekilde işgücüyetiştirme açısından eğitime önem verirken; diğer taraftan da esnek üretimyapısı ve tam istihdama erişmede KOBĐ’lerin gelişme potansiyelini birçözüm olarak kabul etmiştir.I- KOBĐ’LERĐN ÖNEMĐ VE GELĐŞĐMĐDünya’da ekonomik, sosyal, politik ve kültürel yapıları bakımından vekalkınma düzeyleri itibariyle farklılık gösteren pek çok ülke bulunmaktadır.Bu ülkeler incelendiğinde; istihdam, üretim ve teşebbüs sayısı bakımından,KOBĐ’lerin büyük bir paya sahip oldukları görülür.Bugün dünya sanayii içindeki KOBĐ’ler; az yatırımla daha çok kişiyeistihdam imkânı veren; teknolojik değişime daha yatkın, ekonomik dalgalanmalardançok daha az etkilenen, talep değişikliğiyle ve çeşitlerine kolayuyum sağlayan bir özelliğe sahiptirler.Bütün bunların yanı sıra ekonomik, politik ve sosyal sistemlerin dengeve istikrar unsuru olma özelliklerine de sahiptirler. 5Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin pek çoğu, ekonominin varlığınısağlıklı bir şekilde korumak ve kalkınmada öngörülen hedeflere ulaşabilmekiçin; KOBĐ’lerin kuvvetlenmesi ve desteklenmesini kesin bir çözümolarak görmektedirler.3 Arif ESĐN, XXI. y.y. Ekonomisine Doğru, A.g.e., s.6-7.4 Đsmail BULMUŞ/Ertan OKTAY/Mete TÖRÜNER, Küçük Sanayi Đşletmelerimizin Konumu, Önemi ve AT’aGirerken Karşılaşılabilecek Sorunlar ile Çözüm Yolları, MPM, yayın no: 426, Ank., 1990, s.13.5 KOSGEB, 1990 yılı Faaliyet Raporu, Ank., 1990, s.3.

KOBĐ’lerin genel durumu ve gelişimini Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeolmak üzere; ayrı başlıklar halinde ele alıp, incelemek uygun olacaktır.A- Türkiye’ de KOBĐ’lerin Önemi ve GelişimiDoğu ve Batı ticaret merkezleri arasında yer alan ve belirli kültürelgelişmelerin mirascısı olan ülkemizde KOBĐ’ler; önemli bir potansiyelesahiptir. KOBĐ’lerin önem ve gelişimini tarihi akış içinde ele aldığımızda;Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi olmak üzere, iki alt başlıkta incelemekdaha uygun olacaktır.1- Osmanlı Đmparatorluğu DönemiKOBĐ’lerin varlığı yönünden ülkemiz, başka ülkelerde az rastlanabilecekbir geçmişe sahiptir. Küçük işletmelerin önemini çok iyi takip eden Türktoplumu, sosyal ve ekonomik bakımdan bunu değerlendirmiştir. Esnaf veSanatkârın yaşam ve çalışma şeklini, toplumun ahlâkî ve ekonomikihtiyaçlarına uygun bir şekilde oluşturan Ahî Teşkilâtı; 13. yüzyıldakurulmuştur. Bu teşkilât iş aleminin ekonomik ve sosyal faaliyetlerinidüzenlemek suretiyle;devrin imkân ve ihtiyaçlarına göre işleyen mükemmelbir organizasyon oluşturmuştur. 6 Başka bir ifadeyle, ülkede; sosyalgüvenlik, iş ahlâkı ile meslek bilgi ve dayanışması sağlanmıştır.Đstanbul’un Fethi’nden 18. yüzyılın ortalarına kadar geçen zaman;Osmanlı Devleti için çok parlak bir dönem olmuş, sanat ve ticaret hayatıüstün seviyeye ulaşmıştır. Gerek Ahîlik sistemi gelenekleri ve gerekse dahasonra kurulan Lonca teşkilâtları; Türk esnaf, sanatkâr ve sanayiiningelişmesinde çok etkili olmuştur. Bu dönemde Esnaf, Sanatkâr altın çağınıyaşarken, el sanatları ve küçük sanayideki gelişmeler artmıştır. Böylece birçok şehir sadece kendi bünyesinde üretilen ürün ile dünya piyasalarındaün kazanır hale gelmiştir. 7Batı’da Birinci Sanayi Devrimi’nin doğmasına kadarki zaman içinde,Osmanlı Devleti; dokuma, dericilik ve elsanatlarında dünyada söz sahibi6 Daha geniş bilgi için bkz.: Dündar HAZAR, Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüslerinin Eğitim Sorunları veĐşbaşında Eğitim, Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüslerinin Geliştirilmesi Semineri, MPM, Yayın No:120, Ank., 1973,s:203-204; TESK, XX. Ahîlik Bayramı Kongresi Tebliğleri, Türkiye Esnaf ve San.Kon., Yayın No:5, 1 Eylül 1984,Ank.,127 S.; Đst.Es. ve San.Der.Bir.,Ahîlik ve Esnaf, Đst., 1986, 203 S.; Neşet ÇAĞATAY, Bir Türk Kurumu OlanAhîlik, Selçuk Ünv. Yayın No:1,2.Bası, Konya, 1981, 202 S.7 KOSGEB, 1993 Yılı Çalışma Programı, Ank;1993, s.21.

olurken, diğer taraftan ürün standartlarını ilk uygulayan ülke durumunada ulaşmıştır. 8Buhar makinalarının Batı sanayiinde kullanılmaya başlanması, Avrupa’daseri üretim ve teknolojik değişikliklerin meydana gelmesine sebepolmuştur. Bunun sonucu ticaret merkezleri yavaş yavaş doğudan Avrupa’yakaymaya başlamıştır.Avrupa’da bu değişiklikler ortaya çıkarken, Osmanlı Đmparatorluğu’nunel sanatları ve küçük sanayiide yaşadığı parlak dönem; Loncalarınbozulması, dış ticaretin zayıflaması, kapitülasyonlar ve ülkede hızlı bir malikriz yaşandığı sırada yabancı firmalara her türlü kolaylık ve tavizlerverilirken, Türk esnaf ve sanatkârı vergi yükü altında ezilmeye başlamıştır. 9Avrupa’nın hızla makineleşmesi, seri üretim ve otomasyonuna; basittekniklere dayanan Osmanlı iş hayatının rekabet etmesi mümkün değildi.Bu durum karşısında 1864 yılında "Islahı Sanayi Komisyonu" kurularak,batılı işletmelerle rekabet edebilmek için yerli küçük işletmeleri birleştiricive kuvvetlendirici önlemler alınmıştır. Daha sonra sırasıyla 1879 yılındaĐstanbul, 1885 yılında Đzmir Ticaret Odaları ile 1891 yılında Đzmir TicaretBorsası kurularak; esnaf, sanatkâr ve sanayicinin bir çatı altında toplanmasısağlanmıştır. Ancak ekonomik yapıdaki çöküş, etkin bir teşkilâtlanmayafırsat vermemiştir. 102- Cumhuriyet DönemiYeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına kadar Osmanlı Đmparatorluğu’nunyirmibeş-otuz yılı, uzun süren savaşlarla doludur. Yaşanan busavaşlar, ülkedeki tüm sınaî ve ticarî faaliyetleri sekteye uğratmıştır. LozanAndlaşması ile kapitülasyonların her türlüsü tamamiyle ve ebedî olarakkaldırılmış; Cumhuriyetin ilânıyla, Atatürk’ün önderliğinde sanayileşmeninönemine dikkatler çekilmiştir.8 Hasan OLALI / Muammer DOĞAN / Uzeyme DOĞAN; Türkiye’ de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler veUygulanan Ekonomik, Mali ve Sosyal Politikaların Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler Açısından Değerlendirilmesi,ĐZSĐAD, Đzmir, 1993, s.36.9 KOSGEB, 1993 Yılı, A.g.p., s.21.10 Hasan OLALI ve Diğerleri, Türkiye’de Küçük Orta Ölçekli Đşletmeler., A.g.e., s.37; Atila BAĞRIAÇIK, DışaAçılma Sürecinde Küçük ve Orta Boy Firmalar (Dünya’da ve Türkiye’de), Dünya Yayınları: 44, Đst., 1989, s.83; AlevGÜNAL, Esnaf ve Sanatkârların Sorunları ve Çözümleri, II.Türkiye Đktisat Kongresi Sosyal Geliştirme ve ĐstihdamKomisyonu Tebliğleri, DPT Yayın No:1783, Ank., 1981, s. 234.

Sanayii canlandırmak amacıyla "Sanayi Kanunu" gibi pekçok kanunçıkarılmış, çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmak için ileri ve gelişmiş bir Türktoplumu hedef alınmıştır. Hedef alınan ileri ve gelişmiş Türk toplumununtemel unsurları arasında Türk esnaf, sanatkâr ve sanayicisine gerekenönem verilmiştir. Sanayinin kredi ihtiyacı için "Sanayi ve Maadin Bankası"kurulmuş, bu banka daha sonra "Sümerbank" adını almıştır. Bugelişmelere rağmen, 1923 Đzmir Birinci Đktisat Kongresi’ne ülke; çok gerikalmış iş hayatı, basit teknoloji ile çalışan ve örgütlenmemiş küçükişletmelerle gelmiştir.Đzmir Birinci Đktisat Kongresi ile ekonomimizin politika ve stratejileribelirlenmiş, daha sonraki dönemlerde de belli başlı sistemleri tesis edilmeyebaşlanmıştır. Kongrede belirlenen temel amaçlar içinde, özel sektörüniktisadî hayatta önemli bir yerinin olduğu ortaya konurken; Devletin deiktisadî hayatı düzenleyici, teşvik ve himaye edici fonksiyona kavuşturulmasınayer verilmiştir. 11Cumhuriyetin kurulması ile birlikte, yaşanan dönemin sonucu olarak;dağınık bir yapıda olan ve oldukça önemli sorunlara sahip esnaf-sanatkârküçüküretici kesimini de bir örgüt altında birleştirmeyi öngören "Ticaret veSanayi Odaları Kanunu" 1924 yılında yürürlüğe girmiştir. 121927 yılında özel teşebüsü teşvik amaçlı tedbirlerin getirildiği ve 1942yılına kadar yürürlükte kalması öngörülen "Teşvik Sanayii Kanunu" çıkarılmıştır.1933-1938 yılları arasında; sanayileşme gayretlerinin arttığı, birçoksınaî tesisin Devlet eliyle kurulduğu ve kalkınmada Devlet’in faal bir rolaldığı, ekonomik ve sosyal hayatımızda olumlu gelişmelerin görüldüğü"Planlı Devletçilik" dönemi başlar. 131933 yılında esnaf, sanatkâr ve küçük sanayicinin kredi ihtiyacınıkarşılamak amacıyla Türkiye Halk Bankası kurulmuştur. 1943 yılında"Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları Kanunu"yürürlüğe girerek, bu kuruluşların hızla örgütlendirilmelerine gidilmiştir.1949 yılında ise ticaret ve sanayi odaları ile esnaf odaları birbirinden ayrı-11 KOSGEB, 1993 yılı.., A.g.p., s.24.12 Uğur DEMĐRÖRS, Gelişme Süreci Đçindeki Küçük Sanayi Sektörü, III.Đzmir Đktisat Kongresi 4-7 Haziran1992, "Görüşler", DPT., Ank.1993, s.119-120; Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde..., A.g.e., s.84.13 KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.22.

larak, esnaf kesimi için "Esnaf Dernekleri ve Birlikleri Kanunu" çıkarılmıştır.14Türk siyasi hayatında önemli bir dönüm noktasını teşkil eden ve çokpartili hayatın başladığı 1950 yılı; ekonominin dinamik bir hüviyete büründüğüdönemdir. 15 1950’ den sonra izlenen hızlı sanayileşmeye bağlıolarak, 1957 yılında "Sanayi Sicili Kanunu" çıkarılarak yürürlüğe girmiştir.Kanun büyük işletmeleri ilgilendirdiği gibi, esnaf-sanatkâr-küçük üreticikesimi içinde bir tanımlama yapılması gereği üzerinde durarak; bununSanayi Bakanlığı’nca yapılması hükmünü getirmiştir. 161960’dan sonraki yıllarda Türk Ekonomisi’nde planlı kalkınma dönemibaşlar. Đlk defa 1963 yılında başlatılan planlı kalkınma ile çeşitli aşamalarkatedilerek, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı uygulamasına gelinmiştir.Otuz seneyi aşkın zaman içinde tatbikine çalışılan Kalkınma Planları-’nda; KOBĐ’ lere yönelik politika ve tedbirlere ilişkin uygulama kısacaşöyledir:1963-1967 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde,KOBĐ’lere dönük politika ve tedbirler temel bir kaynak oluşturur.Ancak Plan’da belirlenen politika ve tedbirler uygulanamamıştır.1968-1972 yıllarında uygulanan Đkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’ndaKOBĐ’ler, "Küçük Sanayi ve El Sanatları" başlığı altında ayrı ayrı ve darçerçevede ele alınmıştır. Planda yer alan politika ve tedbirler doğrultusundagerçekleşen hedef, "Küçük Sanayi Geliştirme Merkezi" nin (KÜSGEM)kurulmasıdır.Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi 1973-1977 yıllarını kapsamınaalır. Bu dönemde yer alan politika ve tedbirler, ilk iki dönemdekigibi olup; farklı tarafı kapsamlı bir teşkilâtlanma, eğitim, teknik ve danışmanlıkhizmetlerinin yaygınlaştırılmasını öngörmesindedir.1979-1983 dönemini kapsayan, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı-’nda; ilk defa Küçük Sanayi kesimi ile esnaf ve sanatkârların tanımı, ayrımyapılarak planda yer almıştır. Ayrıca KÜSGEM’in yerine 1983 yılında14 Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde..., A.g.e., s.84.;Uğur DEMĐRÖRS, Gelişme Süreci Đçindeki..., A.g.t.,s.120.15 KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.22.16 Uğur DEMĐRÖRS, Gelişme Süreci Đçindeki.., A.g.t., s.120; Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde...,A.g.e., s.84.

"Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilâtı, (KÜSGET)" 17 faaliyete geçirilerek,KOBĐ’lerin teknik ve idarî konudaki bilgi ihtiyaçları Türkiye genelindekarşılanmaya çalışılmıştır.1985-1989 yılları arasında uygulanan Beşinci Beş Yıllık KalkınmaPlanı’nda yer alan Politika, Đlke ve Önlemler; "Esnaf, Sanatkâr ve KüçükSanayici" başlığı altında ele alınmıştır. Ayrıca bu sektörün önemli birüretim ve sosyal açıdan güvenilir bir istikrar unsuru olduğu ifade edilmiştir.18Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1990-1994 yıllarına dönük politika veönlemleri kapsar. 1990 yılında KOSGEB’in (Küçük ve Orta Ölçekli SanayiiGeliştirme ve Destekleme Đdaresi Başkanlığı) kurulup, KÜSGET’in yerinialması; küçük işletmeler ile istihdam politikaları ilişkilerine, sağlıklı ve çokdaha açık çözümler getirebilecek bir gelişme sayılır. 19 Bu dönem KalkınmaPlanı’nın temel hedef ve stratejisinde;- Đstihdam başlığında; istihdamın geliştirilmesinde KOBĐ’lerin potansiyelindenyararlanılacağı, nitelikli işgücü yetiştirilmesi ve mevcut işgücününniteliğinin yükseltilmesi amaçlanmıştır (6.Beş Yıllık K. Planı, s.302-303).- Esnaf, Sanatkâr ve Küçük Sanayi başlığında; ülke ekonomisine önemliölçüde katkı sağlayan küçük teşebbüsler olarak, esnaf sanatkâr ve küçüksanayiinin desteklenmesine ilişkin politikaların geliştirileceği belirtilmiştir(6.Beş Yıllık K. Planı, s.307-308).- Meslekî ve Teknik Eğitim başlığında; ekonominin ihtiyaç olduğu nitelikliara insangücünün yetiştirilmesinde meslekî ve teknik eğitime öncelikverilmesi ve meslekî teknik eğitim kurumlarının, eğitim-insangücü-istihdamilişkileri çerçevesinde tarım, sanayi ve hizmet sektörleri ile etkili iş birliğiiçinde olmaları sağlanacaktır ilkelerine yer verilmiştir. Ayrıca bu okullarıngelişen teknolojiyi izlemelerini sağlayıcı tedbirlerin alınması öngörülmüştür(6.Beş Yıllık K. Planı, s.295).17 Daha geniş bilgi için bkz: 6.9.1983 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan Milletlerarası AntlaşmaÇerçevesinde.18 Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde..., A.g.e., s.84-87; Hasan OLALI ve Diğerleri, Türkiye’de Küçük veOrta Ölçekli Đşletmeler.., A.g.e., s.38-43; Uğur DEMĐRÖRS, Gelişme Süreci Đçindeki, A.g.e., s.120. daha geniş bilgiiçin bkz: DPT,I-II-III-IV-V. Beş Yıllık Kalkınma Planları, Ank.19 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), ĐstanbulTicaret Odası: 1996-32, Đstanbul, 1996, s.93.

- Aile-Kadın-Çocuk başlığı altında; kadınların eğitim seviyelerininyükseltilmesi ve meslekî eğitim imkânlarından daha fazla yararlanmalarısuretiyle, özellikle tarım dışı sektörlerde istihdamın yaygınlaştırılması içingerekli ortamın oluşturulacağı belirtilmiştir (6. Beş Yıllık K. Planı, s.287).- Đmalât Sanayii başlığı altında; KOBĐ’lerin modernizasyon ve kurumlaşmalarınısürdürerek ihtisaslaşmaları ve büyük sanayiiye entegre olabilecekbir yapıya kavuşmaları hedef alınmıştır (6. Beş Yıllık K. Planı, s.85). 20denilmektedir.1991 yılı Hükümet Programı’nda; Türk Ekonomisi’ne yön kazandırmakbakımından "Yeni Sanayi Stratejisi" ile "Yeni Sanayiler", "Yeni SanayiciKuşağı" ve "Üstün Becerili Emek" dengesi hedeflenmiştir. Ayrıca bölgelerarasındaki dengesizliği gidermek için "Bölgesel Gelişme Politikası"uygulanacağına da yer verilmiştir."Bölgesel Gelişme Politikası"nın gerçekleştirilmesinde; bölgeler arasıdengeli bir kalkınma ile nüfus erozyonunu azaltma ve gelir dağılımındakiaksaklıkları düzenleyip, sosyal refahın tabana yayılmasında KOBĐ’ler önemlirole sahiptirler. Bu sebeple Hükümet Programları’nda KOBĐ’lerindesteklenip, geliştirilmesinin gerekleri üzerinde önemle durulmuştur.Bu dönemede "Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme ve DesteklemeDairesi Başkanlığı (KOSGEB)" 21 ile ilgili Kanun, yayınlanarak yürürlüğegirmiştir. Kanun’da Kuruluş’un amacı, "ülkenin ekonomik ve sosyalihtiyaçlarının karşılanmasında KOBĐ’lerin payını ve etkinliğini artırmak,rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek, sanayide entegrasyonuekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek" şeklinde yeralmıştır. 22Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planın’da, önceki Plan dönemlerindekibelirlenen amaç ve ilkelerin uygulanmasına devam edilirken; GümrükBirliği sürecinde karşılabilecek uyum güçlükleri dikkate alınarak özelprogramlar uygulanması, AR+GE faaliyetlerinin artırılması, rekabet gücününgeliştirilmesi için teknolojik seviye ve kalitenin yükseltilmesi, verimliliğinartırılması bakımından yan sanayinin geliştirilmesi ile birlikte20 DPT., Altıncı Beş Yillık Kalkınma Planı (1990-1994), DPT Yayın No:2174, Ank.1989.21 Daha geniş bilgi için bkz: 20.04.1990 tarih ve 20498 sayılı R.G.’de yer alan 362 Sayılı Kanun.22 Ömer GÜCELĐOĞLU, Küçük Ölçekli Đşletmelerin KOSGEB’den Beklentileri, TES-AR, Yayın No:13, Ank.,1994, s.42.

sanayiinin ihtiyaç duyduğu her kademede işgücü yetiştirilmesine yer verilmiştir.Ayrıca KOSGEB tarafından, yeni girişimcilerin yetiştirilmesi ve desteklenmesiiçin; teknolojik gelişmeler ve yönetim teknikleri konusundaeğitilmesi, bu konuda hazırlayacakları projelere finansman sağlanmasıbakımından danışmanlık hizmetelerini geliştirmek üzere, bir programhazırlanması öngörülmüştür. 23Her dönemde olduğu gibi, bugün de sanayiide kalkınma ve ekonomikgelişmenin arzu edilen seviyeye ulaşması; KOBĐ’lerin gelişmesi ve desteklenmesiylemümkündür. Gerçekten bu işletmeler sayı, üretim, istihdam vekatma değer bakımından ülke ekonomisinde önemli bir yer tutarlar.Büyüklükleri ve mevcut potansiyelleri ile KOBĐ’ler;- Daha az yatırımla daha çok kişiye istihdam imkânı vermektedir,- Daha çok kişiye meslekî ve teknik eğitim vermektedir,- Yapıları itibariyle ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenmektedir,- Talep değişiklikleri ve çeşitlerine daha kolay uyum gösterebilmektedir,- Teknolojik yeniliklere daha yatkındır,- Gelir dağılımındaki çarpıklıkları asgariye indirir,- Büyük sanayi işletmelerinin vazgeçilmez destekleyicisi ve tamamlayıcısıdır,- Politik sosyal sistemlerin denge ve istikrar unsurudur,- Demokratik toplumun ve liberal ekonominin ana sigortalarındanbiridir,- Ferdî tasarrufları yönlendirip, teşvik ederek bir hareketlilik sağlarlar. 24Devlet Đstatistik Enstitüsü’nün 1985 yılı Genel Sanayii ve ĐşyerleriSayımı sonuçlarına göre; işyeri sayısı, çalışanlar sayısı ve katma değer23 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ank., 1995, s.69.24 KOSGEB, 1993yılı..., A.g.p., s.23-25; Mahmut ÖZDEMĐR, Türkiye’ de Orta ve Küçük Đşletmelerin Sorunları,T.Đktisat, yıl:3, Sayı:7 Ank., Mart 1990, s.76-77; KÜSGET, Türkiye’ de Küçük Sanayii Araştırma Raporu,Ank.1988, s.62; Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir yaklaşım),A.g.e., s.71.

olmak üzere önemli üç gösterge yardımıyla, ülkemiz imalât sanayiinin genelperspektifine gözatıldığında:- 194.220 işletmenin faaliyet gösterdiği,- 1.408.802 kişinin istihdam edildiği,- Toplam imalât sanayii katma değerinin ise 1985 yılı rakamlarıyla 6,5trilyon lira civarında gerçekleştiği görülmektedir.Đmalât sanayiimizin bu toplam değerleri içinde küçük ve orta boyutluişletmelerin payı, Tablo I-1 incelendiğinde;- Toplam imalât sanayii işletmeleri içinde % 99.6’sının,- Toplam imalât sanayii istihdamının % 57.3’ünün ve- Toplam imalât sanayii katma değerinin % 31.7’sinin de bu işletmelercegerçekleştirildiği açıkca tesbit edilecektir. 25Đmalât sanayii göstergelerine göre ölçek bazında Tablo I-1 incelendiğinde;genel imalât sanayiimizin % 98,66’sını, yani tabanı oluşturan birküçük boyutlu imalât sanayii gerçeği ortaya çıkar. Đmalât sanayii için çokgeniş bir taban oluşturan bu kesim, aynı zamanda % 45,55’lik bir oranlaçok önemli bir istihdama da sahiptir.25 KOSGEB, 1994 Yılı Çalışma Programı, Ank., 1993, s.32-33., B.Mutlu GÖKÇESU, Türkiye’de Đşletme Türüve Sektörel Nitelikler Açısından Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmeleri Profili, TMMOB Makina Mühendisleri Odası1993 Sanayi Kongresi, Bildiriler Kitabı, 1.Cilt, Türkiye Sanayiinin Rekabet Gücü ve Stratejisi, Yayın No:160,Ank., 1993, s.246; Mahmut ÖZDEMĐR, Türkiye’de Orta ve Küçük Đşletmelerin.., A.g.m, s.77.

TABLO I-1ĐMALAT SANAYĐĐ (DĐE -1985) (1)ĐŞLETMEÇALIŞANLARKATMA DE⁄ERÖLÇEKSayısıPayı(%)SayısıPayı(%)Milyar (TL) Payı (%)1-910-49183574 94,528035 4,14472070 33,51169634 12,04819.3 12,50478.4 7,30Küçük Sanayii(1-49) 191609 98,66 641704 45,55 1297.7 19,80Orta Sanayii(2)(50-199) 1750 0,90 165759 11,77 778.6 11,88Küçük ve OrtaÖlçekli Sanayii 193359 99,56 807463 57,32 2076.3 31,68Büyük Sanayii(200+) 861 0,44 601339 42,68 4477.7 68,32Genel ĐmalâtSanayii 194220 100,00 1408802 100,00 6554.0 100,00KAYNAK: KOSGEB, 1994 Yılı Çalışma Programı, Ank., 1993, s:34; KOSGEB, 1995 Yılı Çalışma Programı,Ank., 1995, s:13.(1) Tablonun 1985 yılına bağımlı oluşu, imalât sanayii işyerine ait bilgilerin DĐE tarafından en son 1985yılında toplanmasındandır.(2) Orta ölçekli işletmeler olarak KOSGEB Kuruluş Kanunu’nda her ne kadar 51 - 150 kişi çalıştıran sanayiiişletmeleri tanımı getirilmişse de DĐE sınıflamalarında bu gruba ulaşılamadığından, orta ölçek 50-199 şeklindeverilmiştir.Ayrıca işyeri sayısı bakımından Tablo I-1 incelendiğinde, 191609 işletmesayısı ve % 98,66 işletme payına sahip küçük sanayiinin yoğunluğu;183574 işletme sayısı ve % 94,52’lik işletme payına sahip 1-9 arası çokküçük işletmelerden kaynaklanmaktadır. Küçük sanayii içinde yer alan 10-49 arası kişinin çalıştığı işletmelerde ise, 8035 işletme sayısı ve % 5,14’lükişletme payının yer aldığı görülür.Bu durum istihdam için de geçerlidir. 641704 çalışanlar sayısı ve %45,55’lik çalışanlar payına sahip küçük sanayiinin (1-49), çalışanlar sayı vepayına göre yoğunluğunu; 472070 çalışanlar sayısı ve % 33,51’lik çalışanlarpayına sahip çok küçük işletmeler (1-9) oluşturmaktadır. Küçük sanayii

içinde yer alan 10-49 arası kişinin çalıştığı işletmeler de ise, 169634 çalışansayısı ve % 12,04’lük çalışanlar payının yer aldığı görülmektedir.50-199 arası kişi çalıştıran orta sanayii, ülke genelinde 1750 işletmesayısı ve % 0,90 işletme payı ile 165759 çalışanlar sayısı ve % 11,77’likçalışanlar payına sahiptir. Ülke genelinde 193.359 işletme sayı ve %99,56’lık işletme payına sahiptir. 807.463 çalışanlar sayısı ve % 57,32’likçalışanlar payına sahip küçük ve orta boyutlu işletmeler içinde yoğunluk;yine 191609 işletme sayısı ve % 98,16’lık işletme payı ile 641.704 çalışanlarsayısı ve % 45,55’lik çalışanlar payına sahip, küçük sanayiinindir.TabloI-1’de yer alan bu veriler, Türkiye genelinde imalât sanayiindeküçük işyerlerinin önemli bir paya sahip olduğunu gösterir. Şüphesiz ülkemizdeküçük işyerlerinin toplam işyerleri içindeki payının yüksek oluşunaetki yapan pek çok faktör bulunmaktadır. Bir yandan gelişme halindekiülkelerde aslında toplam işyeri içinde küçük işyerleri yapısal faktörlerdendolayı yüksek olduğundan, Türkiye’nin de bu yapısal faktörlerinetkisinde kalması kaçınılmazdır. Kaldı ki, Batı tecrübelerine benzer şekildegünümüzde Türkiye’de de küçük işyerlerinin toplam ekonomi içinde artışıyönünden bir eğilim de görülmektedir. Ayrıca ülkemizde çalışmakanunlarından doğan bazı düzenlemeler küçük işyerlerinin sayısını artırıcıyönde etkiler yapmaktadır. 26Tablo I-2’de yer alan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı istatistiklerinedayalı veriler de yukarıda yer verdiğimiz eğilimleri destekler neteliktedir.Tablo’nun incelenmesinde, Türkiye’nin toplam işyerlerinin (1996Ocak ayına göre) % 87,66’sını, 1-9 arası işçi çalıştıran işyerlerinin oluşturduğunu;buna 10-49 arası işçi çalıştıran işlerlerini eklediğimizde, 1-49arası işçi çalıştıran işletmelerin toplam işyerleri oranının % 97,55’e çıktığınıgörürüz. Buna karşılık, 1-9 arası işçi çalıştıran işyerleri, toplam istihdamınsadece % 25,67’sini sağlamaktadır. Bu orana 10-49 arası işçi çalıştıranişyerleri oranını eklediğimizde, 1-49 arası işçi çalıştıran işletmelerin toplamistihdamın sadece % 48,78’e çıktığı görülür. Bu durum, diğer işyeribüyüklüklerine de uygulandığında; şüphesiz elde edilecek oranlar, kayıtlısektördeki yapıları aksettirecektir.88.26 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.87-

89.28Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.89.TABLO I-2TÜRKĐYE’DE BÜYÜKLÜ⁄ÜNE GÖRE ÇALIŞAN VEĐŞYERĐ DA⁄ILIMI (Bin) (%)ĐşyeriBüyüklüğüĐşçi Sayısı Đşçi OranıĐşyeriSayısıĐşyeriOranı19951996199519961995199619951996(Temmuz)(Ocak)(Temmuz) (Ocak)(Temmuz)(Ocak)(Temmuz) (Ocak)1-9 Đşçi Çalıştıran 986.044 1.019.779 25,25 25,67 394.786 411.223 87,47 87,6610-24 Đşçi Çalıştıran 500.904 512.223 12,83 12,89 33.622 34.587 7,45 7,3725-49 Đşçi Çalıştıran 397.636 406.001 10,18 10,22 11.603 11.839 2,57 2,5250-99 Đşçi Çalıştıran 408.388 416.116 10,46 10,47 5.939 6.045 1,32 1,29100-249 Đşçi Çalıştıran 551.791 550.351 14,13 13,85 3.633 3.624 0,80 0,77250-499 Đşçi Çalıştıran 394.504 397.532 10,10 10,00 1.144 1.1158 0,25 0,25500+Đşçi Çalıştıran(a) 584.779 671.322 14,99 16,90 625 641 0,14 0,14GENEL TOPLAM 3.905.118 3.973.306 100,00 100,00 451.352 469.117 100,00 100,00KAYNAK: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Hayatı Đstatistikleri, Yayın No: 62(Gen.Md.Yay.No:18), Ank., Kasım 1995, s.103 ve Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Hayatı Đstatistikleri,Yayın No: 63 (Gen.Md.Yay.No:19), Ank., Haziran 1996, s.111; Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği(Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.88’de yer alan Tablo’dan faydalanılarak tarafımdandüzenlenmiştir.a) 500+işçi çalıştıran işyerlerinde ilgili veriler; (500-999), (1000-4999) ve5000+işçi çalıştıran işyerleri sayı ve oranları toplamından elde edilmiştir.Küçük işletmelerde görülen bu yapay artışlar, istihdama katkılarındandaha küçük bir payın toplam üretime katkı yapması ile kendini ortayakoymaktadır. 27 Aslında Tablo I-1’de yer olan verilere göre, ülkemizdeKOBĐ’lerin toplam istihdamdaki payına göre (% 57,32), toplam katma değerpayından (% 31,68); % 25,64 daha düşüktür. Bu durum, ülkemizdeişyerlerinde verimliliğin daha düşük olmasını akla getirdiği gibi; teknolojikfarklılıklar, küçük işyerlerinin bakım, tamirat ve parça yapımı gibi dahaemek-yoğun işlerde faaliyet göstermelerinden de kaynaklanmaktadır. 2827 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.88-

Küçük ve orta boyutlu işletmeler; başarısızlığı sebebiyle büyüyememişve yardıma muhtaç işletmeler değildir. Aksine; hareket kabiliyetleri yüksekolan, değişen şartlara hızla uyum sağlayabilen, yenilikçi, dinamik vefırsatları anında değiştirebilen işletmelerdir. Bu özellikleri yanında KOBĐ’-lerin istihdama olan katkısı, geniş bir tabana sahip olmaları ve sosyaldeğişimi kolaylaştırmaları bakımından; KOBĐ’lerin varlığı ve sürekliliği,ekonomimiz içinde büyük önem arzetmektedir. 29 Bu sebeple KOBĐ’lerinişyeri sayısı, üretim, katma değer ve istihdam itibariyle ülkemiz ekonomisindeçok önemli bir yer tutması; onların sanayiimiz içindeki yeri veönemini ortaya koymaktadır.B- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin Önemi ve GelişimiAvrupa’da buhar makinasının keşfedilerek kullanılması, "SanayiDevrimi"ni başlatmış, tekstil ve demir çelik endüstrisinde büyük gelişmelerolmuştur. Sonuçta bilim, sanayiiye daha fazla uygulanmış; meydana gelenteknolojik gelişmelerle, doğal kaynaklardan daha çok faydalanılarak seriüretime geçilmiştir. Bu durum sanayi üretiminde KOBĐ’lerin yeri ve öneminiyavaş yavaş zayıflatmağa başlamıştır.Liberal ekonomilerde işletmeler büyüdükçe, önemli ölçek tasarruflarısağlanabileceği görüşü yaygınlaşmış ve çeşitli ülkelerde ölçek ekonomileriuygulanmıştır. "Büyüklüğün sağladığı maliyet tasarrufları" şeklinde ifadeedilebilen ölçek ekonomileri kavramına göre, daha düşük maliyetle üretimimümkün kılan teknolojiler; büyük ölçeklerde daha kolay uygulandığından,büyük işletmelere rekabet üstünlüğü vermiştir. Sonuçta bu üstünlük,KOBĐ’lerin piyasada tutunamayacakları görüşünü hakim kılmıştır.1960’lı yılların sonlarında ürün, beğeni ve standartlardaki değişimler iletüketicinin hızla artan yeni talepleri; üretimde esnekliğin önemini artırmıştır.Üretim esnekliğinin gündeme gelmesi, bu özelliğe sahip KOBĐ’lerlehine bir gelişme sayılır. Çünkü tüketicinin yeni taleplerine KOBĐ’ler, esneküretim özellikleri sebebiyle; hızla cevap vermektedirler. Büyük işletmeler buyapıya sahip değildirler. Ayrıca dünya ekonomisinde her zaman yenilikleryapma ve tüketici isteğini karşılamada en başarılı olanların büyük firmalar29 Fikret SÖNMEZ, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de Đşçi Sağlığı ve Đş Güvenliği, ĐZSĐAD, Đzmir, Ocak 1993,s:22; Ali COŞKUN, Görüşlerimiz, Orta ve Küçük Đşletmeler Kurulu (OKĐK) Toplantısı Açış Konuşması, Ank., 21Nisan 1989, TOBB Yayını Ar+Ge. 75/172, Ank., 1990, s.70.

olduğu görüşü ilk defa bu yıllarda yıkılmıştır. Böylece dünyada "ÖlçekEkonomileri" kavramı, önemini kaybetmeye başlamıştır. 301973 petrol bunalımını takiben, dünyada büyük bir ekonomik krizyaşanmış, hammadde maliyetindeki yükselme ve talepteki gerilemeyekarşılık; büyük firmalar hammadde ve enerji kaynaklarının kesilmesi ilezorlanmaya başlarken, esnek yapıları sayesinde KOBĐ’lerin krizi daha kolayatlattıkları görülmüştür. Bu kriz, özellikle Avrupa Birliği’ndeki büyükfirmaların gerek iç ve gerekse dış piyasada zor duruma düşmelerine sebepolmuştur. 31Krizin etkisiyle bir çok KOBĐ kapanmak zorunda kalmış, ama; genelistihdama bakıldığında büyük işletmelere oranla KOBĐ’lerin istihdam hacimlerindeciddi bir gerileme olmamıştır. Yeni piyasa şartlarına ölçeklerisebebiyle iyi bir uyum sağlayan KOBĐ’ler, bir süre sonra yeni istihdamalanlarını da yaratabilmişlerdir. 32 Petrol bunalımına kadar % 8 civarındakiişsizlik oranı, Avrupa Birliği’nde krizden sonra % 10’lara kadar yükselmiştir.Sanayi sektöründe istihdam oranı 1973-1980 yılları arasındakidönemde % 1,5 oranında düşünce, bu dönemde KOBĐ’lerin önemi daha çokartmıştır. 33Sanayi Devrimi sonrası sanayileşmenin vazgeçilmez unsuru olan büyükfirmalar ideolojisi ve bunun ayrılmaz unsuru kabul edilen "ölçekekonomileri" kavramı hakim rol oynarken; 1980 yılı başından itibarenküçük işletme ve bu işletmelerde örgütlenme ideolojisi ağırlık kazanmıştır.Sonuçta ölçek ekonomilerine alternatif olarak "Küçük güzeldir "görüşüAvrupa Birliği ve dünyada daha çok kabul görmeye başlamış; gerekistihdam politikaları ve gerekse iktisat politikaları açısından hızla küçükboyutlu işyerlerinin ilgi odağı haline gelmesine sebep olmuştur. Büyükfirmalara göre küçük işyerlerinin daha çok iş imkânı yaratması, KOBĐ’lereduyulan ilgiyi daha da artırmıştır. Böylece, günümüzde KOBĐ’ler adeta"istihdam politikalarının artan ümidi" haline gelmiştir. 3430 KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.11.31 KOSGEB, 1982 Yılı Çalışma Programı, Ank., 1992, s.21-22; Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde...,A.g.e., s.5.32 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru...., A.g.e., s.75.33 DPT, Küçük Sanayi Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT; 2169-ÖĐK:340, Ank., 1989, s.186;Süleyman KARATAŞ, Sanayileşme Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, Đstanbul, 1991, s.234.34 Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde..., A.g.e., s.5; KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.13; Nusret EKĐN,Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.68-69.

Avrupa Birliği ekonomisinde, teknik ve istihdam konusunda KOBĐ’lerinsahip olduğu önem farkedildikten sonra; 1973 yılında "Küçük ve Orta BoyĐşletmeler ve Elsanatları" adı altında bir birim kurulmuştur. Daha sonra bukonuda Avrupa Parlementosu, 1983 yılını "Esnaf, Küçük ve Orta BoyĐşletmeler" yılı ilân edilerek, çok önemli bir atılımı başlatmıştır. 351983 yılının KOBĐ yılı ilân edilmesiyle birlikte, Avrupa’nın Küçük ve OrtaBoy Đşletmelere olan ilgisi artmış; Avrupa Parlementosu, Komisyon ileEkonomik ve Sosyal Komite bu konuda çok önemli politika ve ilkelerbenimsemiştir. Yapılan bu çalışmalar sonucu, 8-9.aralık.1983 tarihliStrasbourg Konferansı’nda; Avrupa Birliği’nin KOBĐ’lere dönük programlarıkabul edilerek, aktif bir uygulamaya geçilmiştir.Mayıs 1984, KOBĐ’ler için oldukça hareketli bir aydır. 22 mayıs 1984’teKomisyon, KOBĐ’lere uygulanacak programların; idarî, hukukî ve ekonomikçerçevesini belirlemiştir. Bu çerçevede KOBĐ’lerin gelişmesi için gerekliortamı hazırlayan şartlar Komisyonca tanımlanırken; iki gün sonra yapılan24 mayıs 1984 tarihli Avrupa Parlementosu toplantısında da bu doğrultudakararların alındığı görülmektedir.Avrupa Birliği Konseyi, önce mart 1985’te KOBĐ’lerin gelişimi ve KO-BĐ’lerde uygulanacak eğitim programlarını belirleyerek, gerekli tanımlarıyapmıştır. Ardından kasım 1985’te Lüksemburg’ta yapılan Konsey toplantısında,Avrupa Birliği’nin sosyal ve ekonomik durumu değerlendirilerek;tesbit edilecek politikalara açıklık getirilmiştir. 36Avrupa Birliği KOBĐ’leri geliştirmeye yönelik politikalarını; yönlendirme,destekleme, araştırma geliştirme, KOBĐ’leri dış pazarlara yöneltme vefinansman politikaları olmak üzere beş ana başlıkta ele alarak, ortak birpolitika tesbitine yönelmiştir.Komisyon eylül 1985’te KOBĐ’lerle ilgili bütün birimleri toplayarak,yapılacak mal( yardımların işleyişi üzerinde çalışmaya başlamıştır. Yapılançalışmalar kasım 1985’te tamamlanmış, elde edilen sonuçlar daha sonrayapılacak Lahey toplantısının temel kararlarını oluşturmuştur.35 DPT, Küçük Sanayi..., A.g.e., s.216.36 Commission Of The European Communities, An Enterprise Policy For The Community, Revised Edition,Luxembourg: Office for Offical Publications Of The European Communities, 1990, s.50-51; Bkz. DPT, KüçükSanayi..., A.g.e., s.216; Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru..., A.g.e., s.77; Đsmail BULMUŞ ve diğerleri, KüçükSanayi Đşletmelerimizin, A.g.e., s.38.

Konsey haziran 1986’da Lahey’de yaptığı toplantıda; KOBĐ’lerin sanayistratejileri içindeki yerini tesbit ederek, bu yönde yapılacak yardımlarıdüzenlemiş ve Avrupa Birliği’nde müteşebbis düşünceyi geliştirici tedbirlerigündeme getirmiştir. Bu arada esnek çalışma şartları ve işsizliğin yenidenistihdamı ele alınarak, ilk defa ve açık olarak KOBĐ’lerin büyüme ve yeniistihdam yaratmada etkili olduklarını ortaya koymuştur. 37Komisyon Avrupa Birliği’nde müteşebbis düşüncenin geliştirilmesi vebunun KOBĐ’ler düzeyinde faaliyete geçirilmesi için; kendi bünyesinden kırkkişiden oluşan bağımsız bir "Küçük ve Orta Boy Đşletmeler Özel HizmetGrubu’nu" (Task Force) kurdu. 1987’de KOBĐ’lere dönük bir dizi programhazırlayan bu Grup, daha sonra (1989’da); Komisyon bünyesinde çalışanbir Genel Müdürlüğe dönüştürülmüştür. 38Haziran 1986’da çalışmaya başlayan "Özel Hizmet Grubu" nun amaçları;- Komisyon ile birlikte, KOBĐ’lerle ilgili tüm faaliyetleri koordine etmek,- Avrupa Birliği ve ulusal politikalarının yakınlaştırılması ve daha iyi birkonuma kavuşturulması,- KOBĐ’leri temsil eden örgütler arasında ilişkilerin sağlanması,- Avrupa Birliği düzeyinde KOBĐ’lerin sorunlarının çözüm gayesiyle birmekanizmanın oluşturulması şeklinde belirlemiştir.Şimdiye kadar "Özel Hizmet Grubu"; girişimciliğin teşvik edilmesi, yeniteşebbüsler ile eski kuruluşların özendirilmesi, bilgi akımının yoğunlaştırılması,çeşitli programlar aracılığıyla teşvik sağlanması ve Avrupa ortakekonomik menfaatler grubu şeklinde çalışmalar yapmıştır. 39Roma Anlaşması’nın 235. Maddesi doğrultusunda, KOBĐ’lere dönükprogramların gerçekleştirilmesi için gerekli hukukî düzenlemelere ilişkinKomisyon kararları; 1988 ve 1989 yıllarında da devam etmiştir. Bilhassa1989 yılı "Avrupa Sosyal Bölgesi"nin meydana getirilmesine yönelik gelişmeleraçısından oldukça önemli bir yıldır.37 Commission Of The European Communities, An Enterprise Policy..., A.g.e., s.51.38 Đsmail BULMUŞ ve diğerleri, Küçük Sanayi Đşletmelerimizin, A.g.e., s.38; Jimmy JAMAR, AT’nun Küçük veOrta Boy Đşletmeler Politikası, ĐSO Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Sorunları -Uluslararası Sempozyum- 17Mayıs 1991, ĐSO Ar.Da.Yayın no: 1991/5, Đst. 1991, s.181.39 Atila BAĞRIAÇIK, Dışa Açılma Sürecinde..., A.g.e., s.34-35.

Komisyon’un 1989 yılı çalışma programında istihdam ve sosyal diyaloğayer verilmiş olup, istihdamla ilgili;"- Meslekî eğitim ve özelliklerinin tanınması amacıyla hazırlanan birdirektifle Avrupa Birliği bünyesinde meslekî hareketliliği artırma,- Yeni istihdam türlerinin desteklenmesi için bir analiz yapma,- Uzun vadeli istihdam üzerine program belirleme 40 " çalışmaları öngörülmüştür.Komisyon, 15 mayıs 1990’da Konsey’e; Avrupa Birliği mevzuatınınKOBĐ’lerin gelişimi doğrultusunda nasıl uygulanabileceği ve bunun AvrupaBirliği ekonomisine getireceği sosyal ve ekonomik faydaları kapsayan birRapor sunmuştur. 41Bu Rapor’da Komisyon, üye devletlerdeki KOBĐ’lerin gelişmesini ikiboyutlu bir politikayla gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. Bunun için;- KOBĐ’leri gelişmesi bakımından gerekli ortamı yaratıcı politikalarınüretilmesi,- KOBĐ’leri geliştirici ve büyük işletmeler karşısında dezavantajlarınıortadan kaldırıcı teşvik eden politikaları uygulanmasını önermiştir.Bunların gerçekleşmesi için, öncelikle KOBĐ’lerin ana sorunları ilebeklentileri araştırılmıştır. Sonuçta;- KOBĐ’lerin maliyet ve kârlılık sorunları vardır. Bunun çözümü içinbasit, açık ve anlaşılabilir bir idarî ve hukukî zeminin meydana getirilmesi,- KOBĐ’lere yatırılan sermayenin kâra geçmesini temin bakımından; yeniteknolojileri üretime sokmayı teşvik eden politikalarının izlenmesi,- KOBĐ’lerde esneklik (üretim, arz vb.) problemleri vardır. Bunun çözümüiçin bir informasyon ağı kurulup, KOBĐ’ler infoteknolojik yapılarladonatılmalı ve bu iş için gerekli hizmet-içi eğitim programları Devletçedüzenlenmelidir. 42 görüşünde karar kılınmıştır.40 Commission Of The European Communities, Report On Social Developments - Year 1989, Luxembourg;Office For Official Publications Of The European Communities, 1991, s.1.41 Commission Of The European Communities, Report Of The Commission On The Impact Of CommunityLegislation on Business With Special Regard to SMEs, 15.5.1990, Cos(90) 200 final, Luxembourg: Office For OfficalPublications Of The European Communities, 1990, s.1.42 Commission Of The European Communities, An Enterprise Policy..., A.g.e., s.52.

Aralık 1992’de Edinburgh’daki Avrupa Konseyi toplantısında"transeuropen" şebeke projesi için gerekli finansmanı karşılamak üzere,Avrupa Yatırım Bankası (EIB) davet edilmiş; hem Komisyon hem de AvrupaYatırım Bankası 1993 yılı içerisinde mümkün olduğunca çabuk bir şekildeKOBĐ kolaylığını uygulamak için gerekli adımların atılması kararınıalmıştır. 43Daha sonra 1993 yılı başında Kopenhang’da toplanan Avrupa Konseyi;ekonomik gelişme, rekabet edebilirlik ve işsizliğe karşı mücadeleninbaşlatılması için bir dizi önemli önlemler alınması konusunda karar aldı.Özellikle Edinburgh’da kararlaştırılan EIB geçici borç verme kolaylığının,KOBĐ’lere yaygınlaştırılması işlev ve hedefleri bu toplantıda belirlenmiştir. 4426 mayıs 1993 tarihinde Komisyon’ca hazırlanan raporda, Avrupa Birliğiiçindeki istihdamla ilgili ana görüşleri; istihdam probleminin özü ve boyutu,istihdamda düşük ücret, istihdam ve büyüme oranı ile Avrupa Birliği’ninistihdama olan desteği başlıklarında toplanmıştır. 45Görüldüğü gibi, Avrupa Konseyi oldukça gecikmiş bu kararlara rağmen;1983-1993 döneminde Avrupa Birliği, KOBĐ’leri destekleyici bir diziönlemler almıştır.Gelişme ve gelişmekte olan ülke ekonomileri incelendiğinde, KOBĐ’lereyönelik göstergeler bu kesimin önemini gayet açık bir şekilde ortaya koymaktadır.Her ne kadar KOBĐ’ler, ülkelere göre değişik tanım ve yapısalfarklılıklar gösteriyorsa da dünyanın her yerinde değişmeyen bir gerçek; buişletmelerin, ülke ekonomilerinde gözardı edilemeyecek katkılara sahipoluşudur.Yakın bir gelecekte kamu sektörü ve büyük boy özel sektör işletmelerininistihdam artışına önemli katkı sağlayacakları da beklenmemektedir.Bunun yanında yeni iş sahalarının, KOBĐ’ler tarafından sağlanacağı düşünülmektedir.Bu sebeple sanayi kesiminde önemli, potansiyeli bulunan43 Commission Of The European Communities, On The Provision Of Community Interest Subsidies On LoansFor SMEs Extended By The EIB Under It’s Temporary Lending Facility, 9 July 1993, COM(93), 332 Final,Luxembourg: Office For Official Publications Of The European Communities, 1993, s.1.44 Commission Of The European Communities, On The Provision Of Community..., A.g.r., s.1.45 Daha geniş bilgi için bkz: Commission Of The European Communities, Community-Wide Framework ForEmployment, COM(93) 238 Final, 26 May 1993, Luxembourg; Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1993, s.9.

KOBĐ’lerin geliştirilip desteklenmesi; Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerdekalkınmanın temel hedefleri arasındadır 46Avrupa Birliği’nde istikrarlı bir büyüme için KOBĐ’lerin sağladığıkatkılar;- Đstihdam yaratma etkileri,- Ekonomide meydana gelen konjonktürel dalgalanmalara, büyük işletmeleregöre daha az duyarlı olabilmeleri,- Bölgeler arası ekonomik ve sosyal dengesizlikleri ortadan kaldırıcı birrol oynayabilmeleri,- Teknolojik gelişmelere kolayca uyum sağlayabilmeleri,- Meslekî eğitim alanında okul işlevi görebilmeleri,- Üretim faktörlerindeki mülkiyetin topluma yaygınlaştırılmasını sağlayabilmeleri47 şeklinde sıralanmaktadır.Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerde, KOBĐ’lerin sosyal, ekonomik ve teknolojikdeğişimlere uyum sağlamadaki önemi incelenmiş; yapılan çalışmalarsonucu elde edilen verilere göre büyüme, istihdam, sanayileşme veuzun vadede kalkınma açısından çok önemli bir yere sahip olduklarıanlaşılmıştır. KOBĐ’lerin rekabet güçleri ile teknolojik düzeylerini artırıcıyönde teşvik önlemleri Avrupa Birliği’nde alınırken, Birliğe üye ülkelerce buönlemlerin uygulanmasına da büyük önem verilmiştir.Avrupa Birliği’ne üye devletlerde alınan teşvik önlemleri ve uygulamalarınsonucu ortaya çıkan veriler (Tablo I-3); KOBĐ’lerin önemi ve yeriniaçıkça ortaya koymaktadır.Avrupa Birliği Komisyonu’nca bize kaynak teşkil eden rapor hazırlanırken,her ülkenin kendisine has veri elde etme metodu ile çok değişikkaynaklardan faydalanılmıştır. Kural olarak, üye devletlerin resmî istatistikservislerinden hangi tarihe kadar resmî veri elde edilmişse; bu tarihe kadarelde edilebilen diğer verilerle eksiklikler giderilerek, raporda kullanılmıştır.46 KOSGEB, 1994 yılı..., A.g.p., s.11.47 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.187.

TABLO I-3AVRUPA BĐRLĐ⁄Đ’NDE BÜYÜKLÜK ÖLÇEKLERĐ AÇISINDANĐŞLETMELERĐN SAYISI VE ĐSTĐHDAM ORANLARI - (1986 verileri )(1)ĐŞLETMELERĐN DA⁄ILIM ORANI(% ) (2)ĐSTĐHDAM ORANI (% ) (2)BĐRLĐ⁄E ÜYEÜLKELER-Çok - KüçükKüçük - ĐşletmeĐşlet.me (4)(3)Orta KOBĐ’lerin Geniş AnlamdaĐşletme Đşlet.SayısıĐş-(5) Toplamı(6)letme Sayısı(7)Çok KüçükĐşletme(3)KüçükĐşletme(4)Orta Đşletme(5) Đstihdam lamda is-KOBĐ’lerin Geniş An-Oranı tihdamToplam Oranı (7)(6)Belçika 94,35 5,08 0,46 5,54 99,89 31,03 26,03 14,46 40,49 71,52Danimarka 71,90 26,00 1,96 27,90 99,80 16,80 42,40 23,20 65,60 82,40Almanya 86,04 12,87 0,92 13,79 99,83 18,21 27,28 18,72 46,00 64,2192,80 6,60 Orta veBüyük0,607,20 100,00 18,60 18,90 Orta veBüyük62,5081,50 100,00Đspanya 94,82 4,80 0,30 5,10 99,92 41,00 36,50 14,00 50,50 91,50Fransa 93,50 5,90 0,50 6,40 99,90 22,30 26,20 15,30 41,50 63,80

Đrlanda 37,23 53,75 8,18 61,93 99,16 3,69 37,04 35,94 72,98 76,67Đtalya 90,60 9,12 0,24 9,36 99,96 40,31 33,19 9,34 42,53 82,84Lüksenburg 88,20 10,74 0,95 11,69 99,89 26,36 29,92 19,46 49,38 75,74Hollanda 91,21 7,81 0,60 8,41 99,62 19,41 25,91 16,00 41,91 61,32Portekiz 95,10 4,40 0,40 4,80 99,90 35,70 27,80 17,40 45,20 80,90Đngiltere 90,09 8,75 0,99 9,74 99,83 23,17 23,86 22,94 46,80 69,97AB-(12) 91,34 8,02 0,54 8,56 99,90 26,89 28,58 16,44 45,02 71,91KAYNAK: Commission Of The European Communities, Enterprises In The European Community, Document,Lüksemburg, 1990, VI+(1.1 ilâ 17.3) S. Bahis konusu yayından faydalanılarak tablo tarafımdan düzenlenmiştir.(1) Đşletme sayısı ve istihdam oranları Yunanistan’ın 1984 yılı, Lüksemburg’un 1985 yılı verilerine göreKomisyonca ele alındığından, tablomuzda da aynı şekilde yer verilmiştir.(2) Avrupa Birliği’nde işletme tanımlarında yer alan çalışan sayısı ülkelere göre değişiktir. Fransa, Đtalya,Đspanya, Hollanda, Belçika ve Portekiz’e ait çok küçük işletmelerin işletme sayısı ve istihdam oranları; kaynakeserde (0) ve (1-9) çalışan sayı gruplarına ait yüzdeler ayrı ayrı verilmiştir. Tablomuzda bu grublara ait yüzdelerbirleştirilerek ele alınmıştır.(6) KOBĐ’lerin işletme sayısı ve istihdam oranı yüzdesi küçük (4) ve orta (5) boy işletmelerin toplamıdır.(7) Geniş anlamda işletme sayısı ve istihdam oranı yüzdesi; çok küçük(3), küçük(4) ve Orta(5) Boyişletmelerin yüzdeleri toplamıdır.(8) Yunanistan’da orta boy işletmelerin işletme sayısı ve istihdam oranı; büyük işletme sayı ve oranlarıylabirlikte kaynak eserde yer aldığından, tablomuzda da aynı şekilde yer verilmiştir. Bu sebeple KOBĐ’lerin işletmesayısı ve istihdam oranı toplamına büyük işletmeler de dahildir.Birliğe üye devletlerin istatistik servislerinde büyük farklılıklar vardır.Ayrıca her ülke, özellikle KOBĐ’lerle ilgili bilgi üretiminde aynı metodukullanmamışlardır. 48 Bu sebeple Komisyon’ca; 0 ve 1-9 çalışanı olanlar çokküçük, 10-99 çalışanı olanlar küçük, 100-449 çalışanı olanlar orta, 500 vedaha fazla çalışanı olanlar da büyük işletme kabul edilerek 49 tek birmetodolojik yaklaşım getirilmiştir.Bu yaklaşıma göre Tablo I-3’de, KOBĐ’lerin ülke genelindeki toplamişletme sayısı ve istihdam oranları tesbit edilirken; çok küçük, küçük veorta boy işletme verileri birlikte ele alınarak kullanılmıştır.Belçika’da KOBĐ’lerin sayıları; hem ülke, hem de Avrupa Birliği’ninistihdamına katkıları açısından çok önem arzeder. Ülkede KOBĐ’ler, istihdamsayısı ve istihdam oranı bakımından genel olarak ele alındığında;48 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European..., A.g.e., s. (2.1).49 Peter AUER/Helga Fahr DUDA; Industrial Relations In Small and Medium-Sized Enterprises EvindenceFrom Six Countries, Report To The Commission Of The European Communities Industrial Relations In Small andMedium-Sized Enterprises, Final Report, Berlin, 1988, Lüxembourg; Office for Official Publications Of TheEuropean Communities, 1989, s.13.

- Çok küçük işletmeler bütün firmaların % 94,35’i ile tüm istihdamın %31,03’ünü,- Küçük işletmeler toplam firmaların % 5,08’i ile tüm istihdamın %26,03’ünü,- Orta işletmeler tüm firmaların % 0,46’sı, toplam istihdamın da %14,46’sını karşılarlar. Buna göre KOBĐ’leri genel olarak ele aldığımızda;Belçika’daki bütün firmaların % 99,89’unu ve tüm istihdamın da %71,52’sini karşıladıkları görülür. 50Danimarka’da en önemli meslek kaynağı KOBĐ’lerdir. Çok küçük işletmelersayı bakımından ülkede yoğun olmasına rağmen bu işletmeler,bütün sektörlerdeki toplam istihdamın çok az bir payına sahiptirler.Ülkedeki işletmelerin sayı ve istihdam oranına genel olarak bakıldığında;- Çok küçük işletmelerin % 71,90’ını, istihdamın ancak % 16,80’ini,- Küçük işletmeler tüm kuruluşların toplam işletme sayısının % 26,00’sıile istihdam oranının % 42,40’ını,- Orta işletmeler tüm işletme sayısının % 1,90’ı ile toplam istihdamın %23,20’sini karşılamaktadırlar. Geniş anlamda KOBĐ’ler Danimarka’daki tümkurluşların % 99,80’ine ve toplam istihdam oranının da % 82,40’nasahiptirler. 51Almanya’da sanayi, ticaret ve hizmet sektörüne bakıldığında ülkeekonomisinin belkemiğini KOBĐ’ler meydana getirir. Bu işletmelerin ülkedekitoplam işletmelere göre, % 99,83’lük işletme sayısı ve bütün işletmelerin% 64,21’lik istihdam oranına sahip oldukları görülür 52 . Toplam istihdamaçısından KOBĐ’ler bir istikrar unsurudur. Bütün işletmeler istihdamlarınıazaltırken, KOBĐ’ler Doğu Almanya ve Doğu Avrupa ülkelerindengelen işçileri istihdam etmişlerdir. 53Đki Almanya’nın birleşmesinden sonra yeni katılan eyaletlerde, KOBĐ’leridestekleyici politikaların uygulandığı göze çarpmaktadır. Ülkeye yenikatılan eyaletlerde 420.000’den fazla KOBĐ bulunmakta olup, açılan yeni50 Commission Of The Europeann Communities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(10.6-10.8).51 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(12.6-12.7).52 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(4.7); KOSGEB, 1993yılı, A.g.p., s.15.53 Gerd ADOMEIT, Almanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmeler (KOBĐ), Çev: Fulya SOYTÜRK/MuratYÖRÜNE, ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Sorunları-Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991- ĐSOAr.Da.Yay. No:1991/5 Đst., 1991, s.75.

işletmelerin; kapananlara nazaran sayısı, oldukça fazladır. Daha önce ülkenininbatısında uygulanan gelişme politikasının, sıfırdan başlayacakşekilde doğuda da ele alınıp, geliştirilmesi hedeflenmiştir. 541986 yılı itibariyle büyüklük ölçüsü bakımından Almanya’daki işletmelerin;işletme sayısı ile istihdam oranına bakıldığında, çok küçük işletmelerintoplam işletmelerin % 86,04’lük işletme sayısına sahip olduklarıgörülür. Aynı zamanda bu işletmeler, toplam istihdamın ancak % 18,21’inioluşturmaktadırlar. Bunun yanında toplam işletmelerin % 13,79’lukişletme sayısı ile toplam istihdamın % 46’sını da KOBĐ’ler karşılar. 55Görüldüğü gibi çok küçük işletmelerde işletme sayılarının fazlalığı yanında,istihdam oranının düşük oluşu; KOBĐ’lerde ters olarak karşımıza çıkar.KOBĐ’lerde işletme sayısı azlığına karşılık istihdam oranı, ülke istihdamınınhemen hemen (% 46’ı) yarısına yakındır.Yunanistan’da mevcut sanayii sınıflandırmak için üye ülkelerde benimsenengenel kuralları uygulamada bazı zorluklar vardır. Bu zorluklarınbaşında; ülkedeki işletme sayısı ve istihdam oranıyla ilgili mevcut verilerinişletmeleri değil, kuruluşları kapsaması gelmektedir. Ayrıca Yunanistan’daişletmeler çok küçük ve küçük olmak üzere büyüklük sınıflandırılmasıyapılırken; orta boy işletmelerin ülke genelinde büyük işletmelerle birlikteele alındığı görülür. Bu sebeple ülkede KOBĐ’lerin küçük ve orta boyişletmeler olarak açık bir büyüklük sınıflandırması yoktur.Bu duruma göre Yunanistan’da büyüklük ölçüleri açısından işletmelerinsayı ve istihdam oranlarına bakıldığında;- Çok küçük işletmelerin ülke genelinde % 92,80 işletme sayısı ve %18,60’lık istihdam payına sahip olduğu,- Küçük işletmelerin tüm işletmelerin % 6,60’ı ile toplam istihdamın %18,90’ına sahip olduğu,- Ülke genelinde birlikte ele alınan orta ve büyük işletmeler, oldukça azişletme sayısına (% 0,60’lık) karşılık; toplam istihdamın % 62,50’sinikarşıladıkları görülür. 5654 KOSGEB, 1994 yılı, A.g.p., s.11-12.55 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(4.7).56 Commission Of The European Comminities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(11.2-11.8).

Đspanya’da KOBĐ’ler, istihdam bakımından diğer işletmelere (% 50,50’lik)oranla çok önemli bir paya sahiptir. Ülkenin % 99,92’lik toplam işletmesayısının % 94,82’sini çok küçük işletmeler; % 5,10’unu da KOBĐ’leroluşturur. Bunun yanında % 91,50’lik toplam istihdamın % 41,00’i çokküçük işletmelerce, % 50,50’si de KOBĐ’lerce karşılanır. 57 Başka bir ifadeyle;- Küçük boy işletmeler istihdamın % 60’ından biraz fazlasını, katmadeğerin % 60’ını,- Orta boy işletmeler ise istihdamın % 25’i, katma değerin % 35’initemsil ederler. Bu verilere göre, küçük işletmelerin; sanıldığının tersine,sanayinin en üretken birimleri oldukları ortaya çıkar. Orta boy işletmelerdeoldukça üretkendirler. 58 Ülkenin en geniş ve aktif çalışan kesimi küçükişletmelerdir. 1975 yılından sonra para piyasasının liberalleşmesiKOBĐ’lerin durumunu daha da iyiye götürmüştür. 59Fransa’da KOBĐ’lere yardım amacıyla oluşturulan politikalar; yapılanyardımı geliştirmek ve işletmelerin finansman imkânlarına kavuşmalarınıkolaylaştırmak üzere yoğunlaşmıştır. 60 Ülke genelinde diğer işletmelereoranla orta boy işletmeler en büyük grubu oluşturur. 61 Buna göre mevcutişletmelerin % 99,90’ını KOBĐ’ler teşkil eder. Toplam istihdam oranı içindebu işletmeler % 63,80’lik paya sahiptirler. 62Büyüklük ölçüsü açısından Fransa’daki işletme sayısı ve istihdamoranına bakıldığında; çok küçük işletmelerin % 93,50 işletme sayısı ve %22,30’luk istihdam payına sahip bulunduğu, bunun yanı sıra KOBĐ’lerin %57 Commission Of The European Comminities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(8.6).58 Luis Martinez AREVALO, Đspanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki sanayii Kuruluşlarına DestekProgramları: Finansman ve Đhracat Teşvik Uygulamaları, ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininSorunları-Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991- ĐSO Ar.Da.Yay. No:1991/5, Đst., 1991, s.26.59 KOSGEB, 1993 yılı, A.g.p., s.16; Luis Martinez AREVALO, Đspanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki SanayiiA.g.t., s.25.60 KOSGEB, 1994 yılı, A.g.p., s.12-13.61 Carlo LAPINI (Confindustria) Đtalya’da Küçük Sanayi ve Gelişimi; Dünya’nın Beşinci Büyük Sanayi ÜlkesininTecrübeleri, Çev: Fulya SOYTÜRK, ĐSO Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Sorunları-UluslararasıSempozyum 17 Mayıs 1991- ĐSO Ar.Yay.No:1991/5, Đst., 1991, s.7.62 Jacques BOURRINET, Küçük ve Orta Büyüklükteki Fransız Sanayi Đşletmelerinin Tecrübeleri, Çev: SevgiGencay ĐNCĐ, ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Sorunları-Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991-, ĐSOAr.Da.Yay.No:1991/5, Đst., 1991, s.50; Commission Of The European Comminities, Enterprises In The European,A.g.e., s.(5.7).

6,40 işletme sayısı ve % 41,50’lik istihdam oranı ile ülke sanayiinde istihdamyaratma açısından söz sahibi oldukları görülür. 63Đrlanda’da işletme sayısı ve istihdam oranları bakımından kurumlaroldukça değişik bir tablo oluşturur. Diğer üye ülkelerde çok küçük işletmeler,işletme sayısı ve istihdam oranı bakımından yoğunluk gösterirken;Đrlanda’da bu işletmelerin sayısı, küçük kuruluşlara göre daha azdır. Đstihdamoranı bakımından da küçük kuruluşlar diğerlerinden yoğundur.Tablo I-3’deki verilere göre, ülkedeki işletme sayısı ve istihdam oranlarıele alındığında;- Çok küçük kuruluşlar (3-9 çalışanı olan) itibariyle toplam işletmesayısının % 37,23’ünü, tüm istihdam oranının da % 3,69’unu,- Küçük kuruluşlar ülkedeki toplam işletme sayısının % 53,73’i ilebütün istihdam oranının % 37,04’ünü,- Orta kuruluşlar, toplam işletme sayısının% 8,18’i ile tüm istihdamın %35,94’ünü oluştururlar.Yukarıda ele aldığımız küçük ve orta boy kuruluşların, işletme sayısı veistihdam oranını birlikte ele aldığımızda da; işletme sayısı % 61,93, istihdamoranı % 72,98’dir. Bu durum diğer üye ülkelere göre Đrlanda’nın enyüksek sayı ve orana sahip olduğunu ortaya koyar. Geniş anlamda KOBĐ’lerülkedeki bütün kuruluşların % 99,16’sını, istihdamın da % 76,67’sinikarşılarlar. 64Đtalya’nın II. Dünya Savaşı’ndan sonra yeniden inşaasına başlanılmasıyla,KOBĐ’lerin önemi daha iyi anlaşılmıştır. Bu önem KOBĐ’lerin yerelihtisaslaşmayı sağlayıp, bölgesel gelişmişlik farklarını gidermesiyle daha daartmıştır. Bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi bakımından GüneyĐtalya’nın kalkındırılıp, sanayileşmesi için KOBĐ’lere dayanan yenipolitikalar ortaya konulmuştur. 65 Đtalya’da KOBĐ’lerin toplam işletmesayısı,çok küçük işletmelerle birlikte ele alındığında % 99,96; toplam istihdamdakipayları ise % 82,84’dür. 6663 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European..., A.g.e., s.(5.7).64 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e, s.(14.6).65 KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.14-15.66 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(7.7.).

Lüksemburg’da da işletme sayısı ve istihdam oranı, Avrupa Birliği’ndekiduruma benzer. Küçük ve orta boy işletmelerin sayısı çok küçük teşebbüsleregöre oldukça azdır. Bunun yanında istihdam oranı yüksektir.Şöyle ki;- Çok küçük işletmeler toplam teşebbüslerin % 88,20’sini, istihdamın %26,36’sını,- Küçük boy işletmeler bütün firmaların % 10,74’ü ile istihdamın %29,92’sini,- Orta boy işletmeler tüm işletme sayısının % 0,95’i ile istihdam oranının% 19,46’sını karşılarlar. Geniş anlamda işletme sayısı ve istihdam oranıitibariyle KOBĐ’ler; tüm firmaların % 99,89 işletme sayısı ile istihdamoranının % 75,74’ünü oluşturur. 67Hollanda’da işletme sayısı bakımından yoğunluk % 91,21’lik oranla çokküçük işletmelerdir. Đşletme sayısındaki yoğunluğa rağmen bu işletmeler,toplam istihdamın % 41,91’ini oluşturmaktadır. Bu oranı % 11 işletmesayısı ve % 38,68’lik istihdam payı ile büyük işletmeler takip eder.Ülkede KOBĐ’leri sektör bazında ele aldığımızda; hizmetlerdeki % 6,70’likişletme sayısı ve % 34,70’lik istihdam payına sahiptir. Bu oran imalât veinşaat sanayiinin, işletme ve istihdam oranlarından daha düşüktür. Đmalâtsanayii % 19,00 işletme sayısı ve % 51,90’lık istihdam oranı gösterirken;inşaat sanayiinde işletme sayısı % 15,30, istihdam oranı da % 61,60’dır.Genel olarak Hollanda’da büyüklük açısından işletmelerin sayı ve istihdamyüzdelerine baktığımızda;- Çok küçük teşebbüsler itibariyle bütün işletmelerin % 91,21’i, toplamistihdamın da % 19,41’ini,- Küçük işletmeler toplam firmaların sadece % 7,81’i ile birlikte toplamistihdamın % 25,91’ini,- Orta işletmeler toplam firmaların yalnız % 0,60’ı ile birlikte tüm istihdamın% 16’sını karşılarlar.67 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(15.7-15.8).

- KOBĐ’ler geniş manada tüm işletmelerin % 99,62’si ile tüm istihdamın% 61,32’sini karşılamaktadır. 68Portekiz’de çok küçük işletmelerin % 95,10’luk işletme sayısı ve %35,70’lik istihdam oranı bakımından en fazla paya sahip oldukları görülür.Bu pay aynı zamanda işletme sayısı ve istihdam oranları ile diğer AvrupaBirliği ülkelerine göre de yüksektir.Büyüklük ölçüleri açısından diğer işletmelerin istihdam oranı ve işletmesayıları ele alındığında;- Küçük işletmelerin tüm işletmelerin % 4,40’ını, toplam istihdamın da% 27,80’ini,- Orta işletmeler toplam işletme sayısının % 0,40’ını, tüm istihdamoranının da % 17,40’ını karşıladıkları görülür. Küçük ve orta boy işletmelerbirlikte ele alındığında işletme sayısının % 4,80’i ile birlikte toplam,istihdamın % 45,20’sini oluştururlar. Geniş anlamda KOBĐ’ler ülkedekibütün kuruluşların toplam sayısının % 99,90’ını ve tüm istihdamın da %80,90’ını teşkil ederler. 69Đngiltere’de büyük sanayide yoğunlaşma politikaları izlenmesi, küçükişletmelerin azalmasına yol açmıştır. 70 Ülkede sanayinin % 25’ini oluşturanKOBĐ’lere, öncelikle pazar uyumları konusunda danışmanlık yapılmaktadır.71Genel olarak Đngiltere’de büyüklük bakımından işletme sayısı ve istihdamoranlarına baktığımızda;- Çok küçük işletmelerin ülke genelinde % 90,09 işletme sayısı ve %23,17’lik toplam iş payına sahip olduğu,- Küçük boy işletmelerin tüm işletmelerin % 8,75’i ile % 23,86’lık toplamiş payına sahip olduğu,- Orta boy işletmelerin toplam işletmelerin % 0,99’u ile % 22,94’lüktoplam iş payını karşıladıkları görülür.68 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(9.2-9.8).69 Commission Of The European Communites, Enterprises In The European, A.g.e., s.(13.5).70 Carlo LAPINI (Confindustia) Đtalya’da Küçük Sanayi Gelişimi..., A.g.t., s.7.71 KOSGEB, 1993 yılı..., A.g.p., s.15.

Bu duruma göre KOBĐ’leri genel olarak ele aldığımızda; Đngiltere’dekitüm işletme sayısının % 98,83’ünü, tüm istihdamın da % 69,97’sinikarşıladıklarını görürüz. Bunun yanında ülkede yoğunlaşma politikasıuygulanan büyük işletmeler ise oldukça az (% 0,18’lik) işletme sayısınarağmen; toplam istihdamın % 30,03’ünü karşılar. 72Avrupa Birliği’nde 15,7 milyon özel sektör işletmesinin, % 99,90’ınıküçük ve orta boyutlu işletmeler meydana getirmektedir. Bu işletmeleristihdamın % 71,91’ini oluşturarak, üye ülkeler için önemli ölçüde katmadeğer sağlamaktadırlar. 73TABLO I-4AVRUPA BĐRLĐ⁄Đ DÜZEYĐNDE TEMEL GÖSTERGELER (1988 Verileri)TEMEL GÖSTERGELERKüçük ve Orta BoyutluĐşletmeler(0-499)Çok KüçükĐşletmeler(0-9)Đşletme Sayısı (x Milyon) 14.6 13.6Her 1000 kişiye düşen Đşletme Sayısı 45 42Đstihdam edilen kişi sayısı (x Milyon) 62.4 26.2Đşletme başına Đstihdam 4.3 1.9Đstihdamda enerji ve tabii kaynaklar Sek.Payı(%)3 1Đstihdamda Đmalâtın Payı (% ) 27 14Đstihdamda Đnşaat Sektörünün Payı (% ) 12 13Đstihdamda Ticaretin Payı (% ) 24 30Đstihdamda diğer Hizmetlerin Payı (% ) 35 421989-1992 Performansı (Ort.Yıllık Büyüme)Đstihdam (% ) 0,7 0,9Đşletme Sayısı (% ) 1,9 1,972 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(6.6).73 KOSGEB, 1994 yılı..., A.g.p., s.15.

KAYNAK: The European Observatory For SMEs (1993). 74Birliğe dahil üye ülkelerin küçük ve orta boy işletmelerinde, 1988 yılındatoplam istihdam 62.4 milyon olup; bu işletmeler istihdamın % 74’ nükarşılar. Küçük ve orta boy işletmeler genellikle inşaat, hizmet sektörü veimalât sanayiinde yoğunlaşmaktadır. KOBĐ’lerde 14.6 milyon olan işletmelerinher bin kişiye düşen işletme sayısı 45, işletme başına istihdamedilenler de 4,3’tür. 62.4 milyon olan toplam istihdamın; % 27’si imalâtsanayiince, % 12’si inşaat sektörünce, % 35’i de diğer hizmetlercekarşılanmaktadır. 1989-1992 yılları arası küçük ve orta boy işletmelerdeortalama yıllık büyüme % 0,7, işletme sayısıda % 1,9’dur.TABLO I-5AVRUPA BĐRLĐ⁄Đ’NDE ĐŞLETME BÜYÜKLÜK SINIFINA GÖREĐSTĐHDAM (x 1000) (1988 Bütün Sektörler)ÜLKELERÇok KüçükĐŞLETMELER(0-9)*Küçük BoyĐŞLETMELER(10-99)Orta Boy ĐŞ-LETMELER(100-499)Büyük BoyĐŞLETMELER(500+) TOPLAMBelçika 720 620 428 793 2570Danimarka 375 628 290 403 1695Almanya 3274 5381 3380 7518 19553Yunanistan 1180 410 213 182 1985Đspanya 2967 2513 1393 1390 8262Fransa 3837 3330 1933 4435 13535Đrlanda 277 245 146 140 808Đtalya 6045 3007 1308 2358 12717Lüksenburg 32 42 30 37 141Hollanda 1180 1073 779 1151 4183Portekiz 951 715 437 514 2616Đngiltere 5354 4262 3620 7189 2042574 European Commission, The European Observatory For SMEs, First Annual Report European Network ForSME Research (ENSR) And Coordinated By Small Business Research And Consultancy (EIM), May 1993;KOSGEB, 1994 yılı...., A.g.p., s. 28.

AB(12 Ülke) 26202 22226 13956 26110 88494KAYNAK: EUROSTAT(1992); Small Busines Research and Consultancy (EIM), 1993. 75* : Kendi işletmesine sahip olarak çalışanlar (0) olarak addedilmektedir.Avrupa Birliği genelinde; kendi işinde çalışanlar (0) ve çok küçük işletmeler(10 kişinin altında çalışanı olan) istihdamın % 30’una, küçük boyişletmeler (10-99 arası çalışanı olan) % 25’ine, orta boy işletmeler (100-499arası çalışanı olan) ise % 16’sına tekabül etmektedir. 76 Çok küçükişletmeler, iş temini açısından Đtalya ve Yunanistan’da oldukça önemlidir.Đtalya’da yaklaşık 6 milyon insan, bu işletmelerde çalışmakta olup; toplamulusal istihdamın yaklaşık % 50’si, bunlar tarafından karşılanır.Yunanistan’da ise, çok küçük işletmeler istihdamın yaklaşık % 60’ınıkarşılarlar. Diğer üye devletlerde çok küçük işletmelerin önemi sınırlıdır.Almanya’da çok küçük işletmeler, ülke istihdamının % 17’sinden azınıkarşılamaktadır . Đtalya ve Đngiltere’deki çok küçük işletmeler, AvrupaBirliği istihdamının % 40’ından fazla oranına sahiptirler.Küçük boy (10-99 çalışanı olan) işletmelerin istihdamdaki payı, benzerbir ifadeyle; Danimarka’da en yüksektir. Bu ülkede küçük boy işletmeler,tüm istihdamın 1/3’ünü karşılamaktadır. Bununla birlikte Almanya’daçalışan yaklaşık 5,5 milyon işçi ile en büyük istihdam kaynağını, küçük boyişletmeler sağlamaktadır. Almanya ve Đngiltere’deki küçük firmalar birlikteele alındığında (5381 milyon+4262 milyon= 9643 milyon); Avrupa Birliğiküçük işletmelerindeki tüm istihdamın yaklaşık % 44’ünükarşılamaktadırlar. 77Đstihdamda orta boy işletmeler özelllikle Almanya ve Đngiltere’de %50’den fazla bir oranla, oldukça büyük bir paya sahipken; Yunanistan,Đtalya, Đrlanda, Portekiz ve Đspanya’da en düşüktür. 78Avrupa Birliği’nde endüstrinin yeniden yapılanmasında ve özellikleküreselleşme sürecinde KOBĐ’lerin öneminin hızla arttığı, yukarıda yer alanverilerden de anlaşılacağı üzere; gerek sayısal ve gerekse üretimdeki paylarıitibariyle ekonomi içindeki önlemlerin hızla arttığı görülür.75 European Commission, The European Observatory, A.g.r., s.200.76 European Commission The European Observatory, A.g.r.,s.197.77 European Commission, The European Observatory..., A.g.r., s.199.78 European Commission, The European Observatory..., A.g.r., s.197 ve 200.

Bütün bunların yanında, özellikle KOBĐ’lerin teknik yeniliklere dahayatkın, tüketici tercihlerine daha esnek karakterdeki, konjonktürel dalgalanmalarauyumdaki üstünlükleri, üretimdeki boşlukları daha hızla doldurmadakikatkıları, büyük işletmelere yönelik olumlu etkileri, bölgelerarasıdengeli büyüme tesirleri, rekabetin teşvikinde oynadığı roller, daha azbürokratik yapıları, istihdam artışına yaptıkları katkılar ve küçük işyerlerindedaha yakın personel ilişkileri gibi özellikleri sebebiyle stratejiköneme sahip olduklarını göstermektedir.KOBĐ’lerin toplum yapısında meydana getirdiği dengeler ile orta sınıfıkuvvetlendirme yoluyla siyasî istikrara yaptığı katkılar gözönüne alınırsa,bu işletmelerin günümüzdeki önemi daha açık bir şekilde anlaşılmış olur. 79II- KOBĐ’LERĐN KAPSAM VE TANIMIGerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, KOBĐ’lerinkapsam ve tanımında kullanılan ölçütlerdeki farklı kriterler sebebiyle;değişik tanımlar karşımıza çıkar. Çalışmamızın bu kısmında, ülkemiz veBirliğe dahil ülkelerin KOBĐ’ler için ele aldıkları; personel sayısı, bağımsızlık,ciro ve bilanço tutarları gibi ölçütlere dayalı, farklı kapsam ve tanımlarincelenecektir.A-Türkiye’de KOBĐ’lerin Kapsam ve Tanımı ile Planlı DönemlerdekiĐlke ve PolitikalarÜlkemizde çeşitli kanun ve kuruluşlarca ele alınan KOBĐ kapsam vetanımlarıyla, 1960’lı yıllardan itibaren uygulanmaya başlanılan planlı dönemlerdeki;hedef, ilke ve politikalarında yer alan kriterlere dayalı tanımlarüzerinde, ayrı ayrı durmakta fayda vardır.1- Genel Olarak KOBĐ’ lerin Kapsam ve TanımıGenel olarak küçük ve orta boyutlu işletme deyimi; hukukî olmaktançok, ekonomik bir anlam taşımaktadır. Ekonomik anlamda KOBĐ’ler, herülkenin ekonomik yapısındaki farklılığa göre değişiklik göstermekle kalmaz;o ülkenin bölgeleri arasındaki farklılıklara göre de değişiklik gösterirler.Bunu bir örnekle açıklayacak olursak, Almanya, Đngiltere, Fransa gibigelişmiş ülkelerde yer alan küçük boy işletmeler; bizim ve bizim gibi gelişmekteolan ülkelerde orta boy işletmeler olarak karşımıza çıkarlar. Ko-79 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği, (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım,) A.g.e., s.68.

nuya bölgesel farklılıklar açısından baktığımızda; Đtalya’nın endüstri sistemindegörülen kuzey - güney ayrımı gibi bizim ülkemizde de küçük veorta boy işletmeler bölgelere, hatta şehirlerin gelişmişliğine göre farklılıklarortay koymaktadırlar. Marmara ve Ege Bölgesi’ndeki küçük işletmeler,Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da orta boy işletmeler; Đstanbul’daki çokküçük işletmeler de, bir çok şehrimizde küçük işletmeler olarak karşımızaçıkarlar.Ülkemizde küçük boy işletme denildiği zaman, genellikle; bir ustanınnezaret ve denetiminde, kalifiye ve vasıfsız işçilerin çalıştırıldığı küçükatelyeler akla gelir. Bu işletmeler, imalât yaptıkları gibi; sadece onarım vebakım yapan bir denetim özelliği arz ederler.Orta boy işletmeler ise; daha gelişmiş bir teknoloji ile üretimde bulunan,sektördeki yerini sağlamlaştırmış, profesyonel yönetici kadrosuna sahip verekabet güçleri daha yüksek olan işletmeler olarak karşımıza çıkar. 80Bugün KOBĐ’leri sınıflandırırken kullanılan kriterler konusunda bilimadamları, araştırmacı ve uygulayıcılar ile ilgili kuruluşlar arasında h(l) gereklibirliktelik sağlanmış değildir. Küçük ve orta boy işletme kavramlarınınhangi boyutlu işletmeleri kapsadığı araştırıldığında; ülkedeki sınaî gelişmedüzeyine, işletmelerin faaliyette bulundukları sektörlere, hitap ettikleripazarların büyüklüğüne ve kullanılan üretim teknolojilerine bağlıdeğişikliklere bakılmaktadır. 81 Her ülkenin anlayışı, şartları ve amaçlarıdoğrultusunda işletmeleri boyutları açısından çeşitli şekillerde sınıflandırırken;yukarıda belirtilen değişiklikleri kapsayan kriterlerden hareketederek, tanım birliği sağlanmaktadır. Bu çabaların sonucu yapılacak tanımdanitel ve nicel olmak üzere iki grup kriterden hareket edilmektedir. 82KOBĐ’lerin yapılacak ortak tanımında aşağıdaki kriterlere yer verilmektedir.Bunları kısa başlıklar halinde ele aldığımızda :80 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e.,s.60.81 Yıldırım KILKIŞ, Küçük Sanayici, Küçük Tacir ve Esnaf Kredi Sorunları, II.Türkiye Đktisat Kongresi SosyalGelişme ve Đstihdam Komisyonu Tebliğleri, DPT Yayın No:1783, Ank., 1981, s.260; Alev GÜNAL, Esnaf veSanatkârın.., A.g.t., s.233; Rüştü BOZKURT, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerde Yönetim Sorunları, Đzmir TicaretOdası, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, Sorunları ve Çözüm Önerileri Formu, 15Haziran 1988 (teksir), s.2; Özdemir AKMUT, Türkiye’de Küçük Đşletmelerin Sanayideki Yeri ve Önemi, A.Ü.S.B.Fak. Der.,Cilt XXXIX, Ocak -Aralık 1984, No:1-4, s. 5; Đsmet ERGUN, Küçük ve Orta Boy Đşletmelerin TanımıÜzerine, ASO Der.Sayı:92, Yıl:12, Ank., Mayıs-Haziran 1988, s.21.82 BĐAR / KONRAD-Adenauer-Stiftung, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerde Yatırım Kararı ve Yatırım Teşvikleri,Ank., 1992, s.2; Daha geniş bilgi için bkz: Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler-Sorunlar, Öneriler-,Genişletilmiş Đkinci Baskı, Ank., s.41-98; Rüştü BOZKURT, Küçük ve Orta Ölçekli, A.g.t., s.2.

- Nitel kriterleri; işletme sahibinin bilfiil çalışması,bağımsız mülkiyet,bağımsız yönetim, müteşebbis ile mülkiyet ve yönetimin bütünleşmesi(tekelde toplanması), pazar payının küçük olması, pazardaki etkinliğin düşükolması, sermaye ve para piyasalarına katılınamaması, yönetim biçimininbireysel nitelikte olması, üst yönetimde iş bölümü ve uzmanlaşmaya gidilememesi,aile bireylerinin ya fiilen çalışması ya da potansiyel katkılarınındüşünülmesi, finansmanın bireysel veya küçük sermaye grupları tarafındansağlanması, sermaye gücü ve kurumsal sınırlılık ile finansman varlığınınyetersizliği, gerek alım ve gerekse satım işlerinde işletme pazarlık gücününzayıflığı, işveren ve işçi arasında yakın işbirliği bulunması ve işletmesahibinin tüm riski üstlenerek işletmeyle bütünleşmesi şeklinde sayabiliriz.- Nicel kriterleri ise; istihdam edilen işgücü sayısı, kapasite büyüklüğü,mal varlığı ve sabit sermaye yatırımları (arazi ve bina hariç), aktif toplamı,yatırılan sermaye, kâr hacmi, makina parkı, ödenen toplam ücret veaylıklar, kullanılan toplam enerji miktarı, ihracat/satış oranı, toplamçevirici güç, katma değer, sektör içindeki pazar payı ve satış hasılatı olaraksıralayabiliriz.Aslında KOBĐ’ler nitel bir karakter taşımakla birlikte, uygulamadakarşılaşılacak problemleri gidermek bakımından; nicel kriterlere dayananbir tanım yapılması mecburiyeti ortaya çıkmaktadır. Ancak nicel kriterleresas alınarak yapılacak ayrıntılı bir tanım ihtiyaçlara tam cevap veremez.Bu sebeple az sayıda nicel kriterler ile genel bir tanım yapılmaya çalışılmış,böylece uygulayıcı kuruluşların amaçlarına yönelik ek kriterlerinkullanılmasına imkân tanınmıştır. 83Buna göre ülkemizde bulunan işletmeleri, istihdam edilen çalışan sayısıbakımından; işyerleri (Kendi işletmesine sahip olarak sıfır çalışanlar), çok83 DPT, Küçük Sanayi..., A.g.e., s.53-55; Daha geniş bilgi için bkz:Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük veOrta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.41-98; BĐAR/KONRAD-Adenauer-Stiftung, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler...,A.g.e., s.3-4; Rüştü BOZKURT: Küçük ve Orta Ölçekli..., A.g.t., s.2; Gülay YALIM, Küçük ve Orta Ölçekli SanayiTeşebbüslerinin Ekonomimizdeki Yeri, Önemi ve Tanımlanması, MPM, Küçük ve Orta Ölçekli SanayiTeşebbüslerinin Sorunları, Çözüm Yolları ve Geliştirme Semineri, MPM Yayın No:358, Ank., 1987, s.35; TamerMÜFTÜOĞLU, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Nitelikleri, ASO Der.Sayı:92, Yıl:12, Ank., Mayıs-Haziran1988, s.13-16; Mete OKTAV / Alican KAVAS / Günel ÖNCE / Mustafa TANYERĐ, Orta ve Küçük ĐşletmelerdeĐhracata Yönelik Pazarlama Sorunları ve Çözüm Önerileri, T.Tic.San.Deniz Tic.Od. ve Tic.Bor.Birliği, TOBB YayınNo: Genel 176, Ar-ge:79, Ank., 1990, s. 1-2; Nurel ÜNER, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin GenelSorunları ve Çözüm Yolları, D.E.Ü. Đk.ve Đd.Bil.Fak.Der., Cilt:6, Sayı:2, Đzmir, 1991, s.3-4.

küçük işletmeler 1-9, küçük boy işletmeler 10-49 ve orta boy işletmeler 50-199 olmak üzere dört temel grupta toplayabiliriz. 84Đstihdam edilen çalışan sayısına göre dört temel grupta toplanan buişletmelerin, kısaca genel tanımlarına baktığımızda;- ĐŞYERLERĐ: Sadece işletme sahibi ile aile fertlerinin çalıştığı işletmelerolarak tanımlanır. Đşletmelerde ücretli işçi çalıştırılmaz. Ancak aile fertleridışında ücretli işçi kapsamı dışında düşünülen çıraklar istihdam edilebilir.Ülkemizde bu gruba, ev-el sanatları ile sanatkârlar girer.- ÇOK KÜÇÜK ĐŞLETMELER: 1-9 çalışan istihdam eden işletmelerolarak tanımlanır. Bu işletmelerin belirlenmesinde başka bir nicel kriterkullanılmasına gerek yoktur. Sadece sektörel farklılaşmaya gidildiği zaman,çalışan sayısının üst sınırını 9’dan 5’e indirmek suretiyle gerekli farklılıksağlanır. Bu bakımdan çok küçük işletmelerin belirlenmesinde, makinaparkı kriterini kullanmak pek gerekli değildir.- KÜÇÜK BOY ĐŞLETMELER: Yıl içinde ortalama toplam 10-49 çalışanistihdam eden işletmeler olarak tanımlanır. Çalışan sayısına aile fertleri ileçıraklar dahil edilmez. Sektörel farklılaşmaya gidildiğinde, çalışanlar altsınırı 10’dan 5’e indirilebilir.Bu işletmelerin sınıflanmasında sadece istihdam edilen çalışan sayısıyeterli değildir. Çünkü işletmede kullanılan teknolojinin emek yoğun veyasermaye yoğun olması, çalıştırılan işgören sayısını önemli ölçüde etkiler. Busebeple yapılan tanımlarda,makina parkı değerinin nicel kriter olarakkullanılması gerekmektedir. Makina parkı değerine kriter olarak yer verilmesidurumunda, istikrarlı bir para cinsinden hareket edilmelidir. Ülkemizdeçeşitli kuruluşlarca yapılan küçük boy işletme tanımlarında;makina parkı değeri üst sınırının 500 bin dolara kadar ele alınması benimsenmiştir.- ORTA BOY ĐŞLETMELER: Đstihdam ettikleri çalışan sayısı 50-199arasında değişen işletmeler olarak tanımlanır. 85 Çalışan sayısı üst sınırını99 olarak ele alan kuruluşlar olduğu gibi, bu sayıyı 199’un üstüne84 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.151-155; BĐAR/KONRAD-Adenauer-Stiftung, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerde, A.g.e., s.5; Mete OKTAV ve Arkadaşları, Orta ve KüçükĐşletmelerde, A.g.e., s.2-3; Nurel ÜNER, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli, A.g.m., s.6.85 Çalışan sayısı üst sınırı Tamer MÜFTÜOĞLU’nun araştırmaları sonucunda elde ettiği verilere göreönerdiği 199 üst sınırdır. Mete OKTAV ve Arkadaşları, Orta ve Küçük Đşletmelerde, A.g.e., s.2-3; Nurel ÜNER,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli, A.g.m., s.6.

çıkaranlar da bulunmaktadır. 86 Hatta bugün Türkiye şartlarına esas olarakişletme büyüklüğüne göre; 1-9 arası çalışan sayısına sahip olanları çokküçük işletmeler, 10-49 arası çalışan sayısı olanları küçük boy işletmeler ve50-499 arası çalışan sayısına sahip işletmeleri de orta boy Đşletme şeklindesınıflandırmanın mümkün olacağını düşünen bazı araştırmacılar dabulunmaktadır. 87Orta boy işletmelerin büyüklüğünün belirlenmesinde çalışanlar sayısıüst sınırı, küçük boy işletmelerde olduğu gibi; ikinci bir nicel kriter kullanılmasınıgerektirmektedir. Bu sebeble ülkemizdeki işletmeler için kullandıklarımakina parkı değeri, en fazla 500 milyon dolar olarak elealınmıştır. 88Beş temel gruba ayrılan, ama konumuz gereği büyük boy işletmelerikapsam dışı tutarak ele aldığımız işletmelerin; KOBĐ’ler olarak ortak tanımınıyaparken, kriter olarak yine işletmelerde istihdam edilen çalışansayısından hareket edilecektir. Ayrıca uygulamada karşılaşılan problemleriortadan kaldırma bakımından, makina parkı bilanço değeri ile kullanılanmakina enerjisi kriterlerine tanımda yer verilecektir.Buna göre KOBĐ’leri; 5-199 kişi arasında çalışan istihdam eden, 50HP’nin üzerinde makina enerjisi kullanan 89 ve makina parkı bilânço değeri2,5 milyar TL’ye kadar olan 90 imalât teşebbüsleri olarak tanımlayabiliriz.2- Çeşitli Kanun ve Kuruluşlarca Yapılan TanımlarÜlkemizde sanayinin kalkınmadaki öneminin kavranması I. Đzmir ĐktisatKongresi ile başlamış ve Cumhuriyetin ilânından bu tarafa geçen yetmişbirsene içinde; gerek sanayici ve işletmelerle ilgili tanımlar ve gerekse işletmefaaliyet ve örgütlenmeleri açısından çeşitli kanunî düzenlemeler yapılmıştır.Đşletmelerin faaliyet ve örgütlenmeleri ile tanımlarının yer aldığı Kanunve Kuruluşları; 655 sayılı Ticaret Sanayi Odaları Kanunu (1924), Teşvik-iSanayi Kanunu (1927), Halk Bankası Kuruluş Kanunu (1933), 3008 Sayılı86 DPT, Çalışanlar Sayısının üst sınırını 99 olarak ele alırken (Bkz:DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.56), T.HalkBankası bu sayıyı 250 olarak (Bkz: Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.155)ele almaktadır.87 Tamer MÜFTÜOĞLU, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi, A.g.e., s.15.88 Dört grupta ele alınan işletme tanımları hakkında daha geniş bilgi için bkz: Tamer MÜFTÜOĞLU,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.152-156; DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.55-56.89 Ermukan ŞENGEZER, Türk KOS’u için uygun Büyüklük Tanımı, ASO Dergisi, Yıl:6, Sayı:115, Ank. Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos 1992, s.18-21.90 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.138.

Đş Kanunu (1936), 5590 Sayılı TOBB Kuruluş Kanunu (1950), 6762 SayılıT.Ticaret Kanunu (1956), 6948 Sayılı Sanayi Sicili Kanunu (1957), 507Sayılı T. Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu (1964), 2089 Sayılı Çırak, Kalfa veUstalık Kanunu (1977) ve 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek EğitimiKanunu’nda (1986) zaman zaman dolaylı bir şekilde işletme tanımlarına yerverilmiştir. Bu konuya yer veren kuruluşları ise; Ticaret ve Sanayi Odaları,Devlet Đstatistik Enstitüsü, T.Halk Bankası, Sanayi Yatırım ve KrediBankası, Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilâtı ile Dünya Bankası şeklindesıralamak mümkündür. 91Şimdi çeşitli kanun metinleri ile kurluşların yaptıkları tanımlardanbazılarını ele alalım:Cumhuriyet döneminde işletmelerle ilgili bir ayrımı "En az on beygirlikmuharrik güç ile en az beş işçi çalıştıran işletmeler birinci sınıf işletmelerdir."şeklinde Teşvik-i Sanayi Kanun’unda görürüz. Daha sonra 3008Sayılı Đş Kanunu’nda bu Kanun’a tabi olup olmama açısından bir ayırımyapma amacıyla "Đşyerinde on işçiden az işçi çalıştıran kişiler küçüksanayici olarak kabul edilirler." ifadesine yer verilmiştir. 925509 Sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları ile Borsalarının Kuruluşu’nailişkin Kanun’da, küçük boy işletmeler "Eğer enerji kullanımı yoksa 10’danaz, enerji kullanılıyorsa 5’den az istihdam eden birimler" olaraktanımlanmıştır. 93Temel görevi küçük boy işletmeleri desteklemek olan T.Halk Bankası ise;1980’li yılların başına kadar takip ettiği politika ve uygulamalarda "Küçüksanayi işletmeleri kendi el emeği ve gücünü ortaya koyarak tezgâhı başındabilfiil çalışan, beraberinde çırak ve kalfası bulunan, işçi sayısı tezgâhsızatölyelerde 10 kişiyi bulan, tezgahlı atölyelerde ise 5 kişi civarında olanimalâttan ziyade tamir ve onarım işleri yapan, tezgah gücü sınırlı olup,verimli bir imalâta henüz geçmemiş atölyelerdir." şeklindeki tanımlakarşılanmıştır.91 Bu konuda daha geniş bilgi için bkz: Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler,A.g.e., s.126-130; DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.33-37; Gülay YALIM, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi, A.g.t., s.35;Hüsamettin TĐYANŞAN, Gelişen Teknoloji ve Küçük Sanayicimizin Dünü-Bugünü-Yarını, Đst., Madeni EşyaSan.Der.Birliği, Đst., 9 Kasım 1988 (Tebliğ), TESK Haber Bülteni, Yıl:3, Sayı:32, Ank., Kasım 1988, s.10.; AliCEYLAN, Türkiye’de Đşletmelerin Sorunları, TESK Haber Bülteni, Yıl:2, Sayı.23, Ank., Şubat 1988, s.28.; MeteOKTAV ve Arkadaşları, Orta ve Küçük Đşletmelerde, A.g.e., s.4.92 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e.,s.33.93 Ermukan ŞENGEZER, Türk KOS’u için, A.g.m.,s.15.

Halk Bankası’nın bu tanımı 1980 yılından sonra ortaya çıkan ekonomikkonjonktür, enflasyon, Türkiye’nin sanayi yapısındaki hızlı gelişme veyapılan yeniden değerlendirmeler sonucu sık sık değişmiştir. 1981 yılındaDPT ve T.Halk Bankası’nın ortak görüşleri alınarak; "Sanayi ve TeknolojiBakanlığı’nca geliştirilmiştir. Buna göre; en çok 25 işçi çalıştırarak, bilançodeğeri 20 milyon TL’ye kadar makina parkına sahip olan ve üretimyöntemleri kısmen teknik, kısmen deneye dayanan işletmeler küçük sanayiişletmeleridir." şeklinde tanımlanmıştır.T.Halk Bankası 1982 yılından sonra küçük işletmelerin geliştirilmesineyönelik çalışmalarını yerine getirirken, bu tanımdan hareket etmiştir. 1984yılında bu tanımın işçi sayısı 25 olarak aynen alınırken; makina parkınınbilanço değeri 80 milyon TL’ye çıkarılarak yeni bir küçük boy işletme tanımıyapılmıştır.1985 yılına gelindiğinde ülkenin hızla değişen ekonomik şartları, butanımı da yetersiz hale getirmiştir. Sonucunda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nınonayı ile küçük boy işletme tanımındaki işçi sayısı 50’ye, makinaparkının bilanço değeri de 120 milyon TL’ye çıkarılmıştır.1988 yılında HalkBank küçük işletme tanımına yeni bir boyut getirerek,bu yıla kadar küçük ve büyük boy işletmeler olarak iki sınıflamaya tabitutulan Türk sanayiine; orta boy işletmeleri de ekleyerek, üçlü birsınıflandırmaya gitmiştir. Buna göre; 50’den az çalışanı bulunan makinaparkı bilanço değeri azami 260 milyon TL’sı olan işletmeleri küçük boy, 50-99 arası çalışanı bulunan ve makina parkı bilanço değeri azami 2,5 milyarTL’sı olan işletmeleri de orta boy işletmeler olarak tanımlamıştır.1990 Ağustos’undan sonra yine değişiklik yaparak, küçük işletmeleri ençok 100 işçi çalıştıran ve makina parkı bilanço değeri 600 milyon TL’yiaşmayan işletmeler olarak tanımlamıştır. Böylece 1988 yılı tanımına göre,küçük işletmelerde çalışan sayısının üst sınırı 49’dan 99’a; makina parkıbilanço değeri 250 milyon TL’sından 600 milyona çıkarılmıştır. Orta boyişletmelerde ise, istihdam edilen çalışan sayısı üst sınırı 99 kişiden 250kişiye çıkarılırken; defter kayıtlarındaki toplam sabit sermaye tutarının enfazla 6 milyar TL’sı olması benimsenerek tanımda önemli bir değişikliğe yervermiştir. 9494 Tamer MÜFTÜOĞLU, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.136-139; Gülay YALIM, Küçük ve OrtaÖlçekli Sanayi, A.g.t., s.36; Ali CEYLAN, Türkiye’de Đşletmelerin Sorunları, A.g.m., s.28; Gülay BUDAK, Đzmir’deKOBĐ’ler Nerede? Sorunlar Nasıl Çözülür?, ĐTO, Đzmir, 1993, s.2; Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin TürkiyeEkonomisindeki Yeri, ĐTO, Đzmir 1995, s.11.

Gümrük Birliği’ne girmemiz sebebiyle, KOBĐ’ler konusunda HalkBankası kendi tanımını yeniden gözden geçirmiştir. Buna göre; işyerinde ençok 100 işçi çalıştıran ve kanunî defter kayıtlarındaki (arsa ve bina hariç)sabit yatırım (makina tesis ve cihazları, taşıt araç ve gereçleri, döşeme vedemirbaşlar ile diğerleri toplamı) net tutarı 15 milyar TL’ye kadar olanişletmeler küçük boy işletme, işyerinde en çok 250 işçi çalıştıran ve kanunîdefter kayıtlarındaki (arsa ve bina hariç) sabit yatırım net tutarı 30 milyarTL’ye kadar olan işletmeleri de orta boy işletme olarak tanımlamıştır. Buarada Eximbank da küçük ve orta boy imalâtçı - ihracatçı firmalara yönelikkendi programlarında bu işletmeleri 200 işçiye kadar istihdam yapanişletmeler olarak tanımlamaktadır. 95Devlet Đstatistik Enstitüsü (DĐE) düzenli aralıklarla çeşitli yıllarda yaptığısanayi sayımlarında, işletmeler küçük ve büyük boy olmak üzere ikili birsınıflamaya tabi tutulmuştur.Bu sınıflamaya göre, 1927 yılındaki ilk sanayi sayımında; 4’ün altındaişçi çalıştıranlar küçük boy, 4’ün üzerindekiler büyük boy işletme kabuledilmiştir. 1950 yılı sanayi sayımında işletme büyüklüğü sınıflamasında işçisayısı dikkate alınmamış; bunun yerine 10 motor gücünün altı küçük boy,10 motor gücünün üstü ise büyük boy işletme sayılmıştır. 1963’de iseyapılan sayımda tekrar çalışan sayısına dönülmüş; 10 çalışan sayısının altıküçük boy, 10 çalışan sayısının üstü de büyük işletme olaraktanımlanmıştır. 1970 yılında ilk defa çalışan sayısı ile motor gücü nicelkriterlerinden oluşan bir tanım kabul edilmiştir. Buna göre; 19’dan daha azçalışan sayısı olan ve motor gücü 50 (BG)’nün altında kalan işletmeleriküçük boy, bunun üzerinde çalışan sayısı ve motor gücü kullananlar dabüyük boy işletme olarak tanımlanmıştır. 1980 genel işyerleri sayımındatekrar eski nicel kriterlere dönülmüş ve 10 çalışanın altını küçük boy, 10çalışanın üstünü büyük boy işletmeler olarak tanımlamıştır.1983 yılında yapılan genel işyeri sayımında, bir önceki sınıflamalaraorta boy işletmeler dahil edilerek; işletmeler üçlü bir sınıflandırmaya tabitutulmuştur. Bu sayım döneminde nicel kriter olarak, işletmede çalıştırılanişci sayısı benimsenmiştir. Buna göre; 1 ilâ 9 arası çalışanı bulunan95 ĐTKĐB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, Hedef, Đstanbul Tekstil ve Konfeksiyon Đhracatçı Birlikleri YayınOrganı, Đst., Şubat 1996, s.29.

işletmeleri küçük boy, 10 ilâ 24 çalışanı olanları orta boy, 25 ve daha çokçalışanı olan işletmeleri de büyük boy olarak tanımlanmıştır. 96DĐE’nin 1992 yılındaki son tanımlamalarında; imalât sanayiinde 10-49işçi çalıştıran işyerlerini küçük boy, 50-199 işçi çalıştıran işyerlerini de ortaboy işletme kabul etmiştir. 97Türkiye’nin çeşitli yerleşim merkezlerindeki Sanayi Odalarının tanımlarınabaktığımızda, her odanın kendi amaçlarına hizmet eden farklı tanımlargörürüz. Odaların hepsinde tanıma esas alınan ortak kriterin çalışanlarsayısı üzerinde toplandığı, bazılarının buna makina parkı değerinidahil ettiği görülür. Bazıları bu iki kriterle de yetinmeyip, bunlara dönersermaye (Milyon TL) ve sabit sermaye (Milyon TL) gibi kriterleri eklemişlerdir.Meselâ Ege Bölgesi Sanayi Odası; 5 ilâ 49 arası çalışan istihdam edenişletmeleri küçük boy, 50 ilâ 199 arası çalışan istihdam edenleri de orta boyişletme olarak tanımlarken; Ankara Sanayi Odası ise 10 ilâ 30 arası çalışanistihdam edenleri küçük boy, 30 ilâ 299 arası çalışan istihdam edenleri deorta boy işletme saymıştır. Đstanbul Ticaret Odası ise; 25’ten az işçiçalıştıran işyerlerini küçük işletme, 25’ten çok işçi istihdam edenler isebüyük işletme olmak üzere ikili sınıflamaya gitmiştir. Đstanbul SanayiOdası, 1985 yılında yaptığı bir anket çalışmasında; 1-20 işçi çalıştıranişyerlerini küçük işletme, 20-100 işçi çalıştıranlarını da orta boy işletmekabul ederek tanımlanmıştır.Bunun yanında Aydın Ticaret ve Sanayi Odası tanımında çalıştırılanpersonel sayısına hiç yer vermeyip, sadece yatırılan sermaye miktarı üzerindensonuca gitmiştir. Buna göre; 20 milyon TL’sinden az sermaye olanişletmelerin küçük boy, 2 milyon TL’sından fazla 100 milyon TL’sından azsermayesi olanları da orta boy işletme olarak tanımlamıştır.Gaziantep Sanayi Odası tanımında; 1 ilâ 9 arası çalışan istihdam edip,50 milyon TL’sından az makina parkı değeri olanlar küçük boy, 10 ilâ 10096 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.134-136; Atila BAĞRIAÇIK, DışaAçılma Sürecinde, A.g.e., s.82; Mete OKTAV ve Arkadaşları, Orta ve Küçük Đşletmelerde, A.g.e., s.8-9; GülayYALIM, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi, A.g.t., s.36; Gülay BUDAK, Đzmir’de KOBĐ’ler Nerede? A.g.e., s.2.97 ĐTKĐB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, A.g.m., s.29.

arası çalışan istihdam eden ve makina parkı değeri 50 ilâ 750 milyon TL’sıarasında olan işletmeler de orta boy olarak ele alınmıştır. 98Sanayi Yatırım ve Kredi Bankası, küçük boy işletme tanımında; ötekilerdegenellikle ön sırada yer alan, çalışan sayısına yer vermemiştir. Bununyerine işletmelerin belirlenmesinde makina parkı değeri esas alınırken,bunun parasal ifadesinde TL’sı yerine doları kullanmıştır. Buna göre,işletmede çalışan başına düşen sermaye miktarı 15 bin doları aşmıyorsa;küçük boy işletme olarak kabul edilmiştir. 99Dünya Bankası, Türkiye’de "Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiinin GelişimiĐle Đstihdam Yaratma Eğilimi ve Umutları" 100 konulu 1980 yılında hazırladığıraporda; 1 ilâ 50 arası çalışanı istihdam eden işletmeleri küçük boy, 51 ilâ200 arası çalışanı olanları da orta boy işletmeler olarak tanımlamıştır. 101Türkiye’de küçük ve orta boy sanayii geliştirmeyi amaçlayan bir başkaçalışmada ise 102 ; sabit varlıkları (arsa ve binaları hariç) 500 bin dolardan azişyerleri (1984 fiyatlarıyla) küçük boy, sabit varlıkları 500 ilâ 2.500 dolarolan ise orta boy işletmeler kapsamına alınarak tanımlanmıştır. 103Küçük ve orta boy işletmelerle ilgili en son ve en önemli tanım, Küçük veOrta Sanayi Geliştirme Teşkilâtı’nın (KOSGEB) nisan 1990’da yayınlanan3624 Sayılı Kuruluş Kanunu ile yapılmıştır. Kanunda yer alan tanımlamayagöre; 1 ilâ 50 işçi çalıştıran işletmeleri küçük iktisadî işletme, 51 ilâ 150çalışan istihdam edenler ise orta boy işletme olarak sınıflandırılmıştır. 104Bunun yanında KOSGEB, imalât sektörleriyle ilgili yaptığı tanımlarda ise;98 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.130-134; Ermukan ŞENGEZER,Türk KOS’u için, A.g.m., s.15; Gönül BUDAK, Đzmir’de KOBĐ’ler Nerede? A.g.e., s.2; Birgül TOSYALI SARIKAYA,KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s.10; ĐTKĐB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, A.g.m., s.29.99 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.140; Ermuhan ŞENGEZER,Türk KOS’u için, A.g.m., s.15.100 Daha geniş bilgi için bkz: World Bank, Ermena Project, IDF Division, Turkey-Prospects Small IndustryDevelopment And Employment Generation, Baud 1, Report Nr.2913-Tu, WB yayını, Washington, 1980.101 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.142-143; ErmuhanŞENGEZER, Türk KOS’u Đçin, A.g.m., s.15; Ali ESER, 2000’li Yıllara Girerken Türkiye’nin Küçük ve Orta ÖlçekliĐşletmeler Politikası, TOBB/KOSGEB, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler Konferansı, Ank., 27 Aralık 1993, s.23.102 Gürel TÜZÜN/Sezgin TÜZÜN, Türkiye Sanayisinde Küçük Üretim, TMMOB, Makina Müh.Od. 1989Sanayi Kongresi Bildirileri-I, MMO Yayın No:134/1, 4-9 Aralık 1989, s.304.103 Daha geniş bilgi için bkz; World Bank, Turkey: Small and Medium Scale Industry Project, WB Raporu,Washington, 1985.104 Ermuhan ŞENGEZER, Türk KOS’u Đçin, A.g.m., s.16; Ali ESER, 2000’li Yıllara Girerken, A.g.t., s.23.

9-150 işçi istihdam eden işletmeleri, küçük ve orta boy işletme olarak kabuletmektedir. 105Bu arada kısa adı (TOSYÖV) olan Vakıf tarafından pratikten gelentecrübelere dayalı olarak tesbit edilen sistemde; 0 ilâ 10 çalışan istihdameden işletmeler çok küçük, 10 ilâ 100 çalışan istihdam eden işletmeler iseküçük ve orta boy işletmeler olarak ele alınmıştır. 106Ülkemizde çeşitli kanun ve kuruluşlarca hazırlanan, işletmelerin büyüklükaçısından sınıflandırılmasına ilişkin tanımlarda; ne bilimsel birtanıma yer verilmiş, ne de işletmelerin birbirleriyle ilgili sınırları yeterli biraçıklıkla ortaya konulabilmiştir. 107 Hatta bu işletmelerin birbirleriyle uyumiçinde olmasını sağlayan kesin kriterleride belirlenememiştir. Bununyanında KOBĐ’lerin gelişmesine ilişkin temel bir kanun ve düzenlemeye derastlanmaz. Çeşitli kurum ve kuruluşların kanunî ve idarî düzenlemelerindeyer alan KOBĐ’leri ilgilendiren yoruma bağlı olarak çıkarılabilentanımlarda, bazı hükümlere yer verildiği görülür.3- Kalkınma Planlarında Yer Alan KOBĐ’lerle ilgi Hedef, Đlke ve PolitikalarTürkiye’nin planlı döneme geçtiği 1963 yılından bu tarafa, yedi tane beşyıllık kalkınma planı hazırlanmıştır. Hazırlanan bütün planlarda küçük veorta ölçekli işletmeler ya "Küçük Sanayi ve El Sanatları" ya da "Esnaf,Sanatkâr ve Küçük Sanayi" başlığı altında ele alınmıştır. Çoğu zamanküçük sanayi; esnaf ve sanatkârlar, el sanatları erbabları ile bazen deserbest çalışanlarla birlikte zikredilmiştir.Bunun sebepleri arasında; esnaf, sanatkâr, el sanatlarıyla uğraşanlar ileküçük ve orta boy sanayi tanımlarının ayrılmasındaki farklılıkların hâlâgiderilememiş olması yer almaktadır. Ayrıca tanımlar üzerinde de tam birgörüş birliğine bugüne kadar varılamamıştır.Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1963-1967) sadece küçük sanayiaçısından politika ve ilkeler belirlenmiş, orta boy işletmelere yer verilmemiştir.Küçük Sanayi politikasında; küçük işletmelerin büyük sanayiintamamlayıcısı olarak desteklenmesi, kapasitelerinden faydalanma oranının105 ĐTKB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, A.g.m., s.29.106 Max Georg METER, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Örgütlenmesi, ĐSO, Küçük veOrta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Sorunları- Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991- ĐSO Ar.Da.Yay.No:1991/5, Đst., 1991, s.108; ĐTKĐB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, A.g.m, s.29.107 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.94.

artırılması, küçük işletmelerin hammadde ihtiyacının yakından temini,kırsal kesimdeki işgücünün bulunduğu yerde değerlendirilmesi ve dengesizkentleşmenin önlenmesi tesbit edilmiştir.Tedbirler başlığı altında ise; küçük işletmelerin teşkilâtlanma, donatım,iç ve dış pazar vs. konularında yol gösterecek bir merkezi teşkilâtınkurulması ön görülmüştür. Ayrıca ucuz hammadde temini gerekli sanayibölgelerinin kurulması, çıraklık / kalfalık / ustalık müessesesinin yenidenorganizesi, meslekî eğitimin sağlanması gibi küçük sanatların geliştirilmesiiçin gerekli tedbirlere yer verilmiştir. Ancak planda yer alan bu hedef veilkeler ait olduğu dönemde uygulanamamıştır.Đkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1968-1972) de, birincidönemde olduğu gibi konu küçük sanayi olarak dar kapsamda "KüçükSanayi ve El Sanatları" başlığı altında ele alınmıştır.Bu dönem sanayi politikaları içinde; küçük işletmelerin büyük sanayi ileişbirliğinin sağlanması, büyük sanayiin konusu dışında küçük sanayiingeliştirilmesi, yaşama ve gelişme şansı olan küçük işletmelerin mevcutimkânlardan geniş ölçüde faydalanmalarının teminine yer verilmiştir.Yine küçük sanayiide gelişmenin hızlandırılması bakımından yaygıneğitim ve öğrenimden geniş ölçüde faydalanılması, küçük işletmelere teknolojiseçiminde yol gösterecek teşkilâtın kurulması gibi önlemler alınmıştır.Bu önlemler arasında gerçekleşen en önemli ilke "Küçük SanayiGeliştirme Merkezi" (KÜSGEM)’in kurulması olmuştur.Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde (1973-1977) de, küçük veorta ölçekli işletme kavramına doğrudan yer verilmemiş; bunun yerine yine"Küçük Sanayi ve El Sanatları" başlığı altında politika ve ilkeler sıralanmıştır.Bu dönem hedefleri, sanayi ve el sanatları üretiminin geliştirilmesi anailkesinde toplanmıştır. Buna göre; üretim ve sanayiin geliştirilmesi, dışpazarlara sipariş yolu ile iş yapımının artırılması, dış talebin karşılanmasıamacıyla gerekli organizasyonun kurulması, eğitim, teknolojik yol göstermehizmetlerinin etkinleştirilmesi gibi faktörler belirlenmiştir.Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1979-1983), geçmiş planlardanfarklı olarak burada; organize sanayi sitelerine yer verilmiş, esnaf vesanatkârlar kesimi ayırımı tanımlar bölümünde yer almıştır. Bundan önceki

ilk üç planda "Esnaf ve Sanatkârlar" adı altında ayrı bir bölüm yokken, buplanda yer verilmiştir.Buna göre; ticaret ve diğer hizmet dallarında çalışanlar "Esnaf", imalâtalanında el emeğine dayalı ara teknolojili işletmelerde çalışan iş sahipleri"Sanatkâr" olarak tanımlanırken, "küçük sanayi" de bir dereceye kadarmakinalaşmış veya modern alet ve makinalara sahip küçük imalâthanelerolarak planda yer almıştır.Önceki dönemlerde verilen kredilerle yapımına başlanılan organizesanayi siteleri bu dönemde tamamlanmış; pilot proje olarak başlatılan(KÜSGEM)’in ülke genelinde hizmet vermesi için, 1983 yılında açılan KüçükSanayii Geliştirme Teşkilâtı (KÜSGET) kurulmuştur. Açılan bölgemüdürlükleri tarafından küçük sanayie teknolojik, idarî ve malî danışmanlıkile eğitim hizmetleri verilmesi amaçlanmıştır.Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1985-1989) da ilke ve politikalar"Esnaf, Sanatkâr ve Küçük Sanayi" başlığı altında toplanmıştır. Buna göre;507 Sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu’nu yeniden düzenleyen 62 SayılıK.H.K. uyarınca "Esnaf ve Sanatkâr" tanımının belirlenmesi, bu işletmelerdeistihdamın artırılması, kalite kontrolünün temini amacıyla gerekliorganizasyonun sağlanacağı, küçük sanayi sitelerinin yaygınlaştırılacağı,küçük işletmelerin ihtiyaç duyduğu nitelikli insan gücünün yetiştirileceği,küçük sanayinin orta ve büyük sanayiin yan hizmetlerini görmededaha etkili bir hale gelmesi için gerekli teşvik politikalarının uygulamayakonulmasına ilişkin politika ilkeleri belirlenmiştir.Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1990-1994) "Esnaf, Sanatkâr veKüçük Sanayi"nin ilke ve politikaları belirlenirken, ilk defa mevzuatta küçükve orta boy işletmeler kavramına yer verilmiştir. Ayrıca bu dönemde;çıraklık eğitim merkezleri geliştirilmiş, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı-’nda küçük ve orta boy işletmeler birimi ihdas edilmiştir.Đçinde bulunduğumuz dönem Planı’na göre belirlenen ilke ve politikaları;- Ülke ekonomisine önemli ölçüde katkı sağlayan küçük teşebbüslerolarak esnaf ve küçük sanayinin desteklenmesine ilişkin politakaların geliştirilmesi,- Küçük sanayinin geliştirilmesi amacıyla mevzuatta düzenlemeleryapılarak küçük sanayi mamüllerinin iç ve dış piyasada rekabet gücünekavuşturulması ile ilgili çalışmaların tamamlanması,

- Küçük sanayi sitelerinin yapımı, küçük sanayi potansiyeli bulunanyerleşim merkezlerinde yoğunlaştırılacak, bunun yanında küçük sanayininorta ve büyük sanayie entegre olması ve yan sanayi sistemi içinde gelişmesiiçin gerekli teşvikler sağlanacaktır. Yeniden değerleme müessesesininyaygınlaştırılması,- Küçük sanayide, kalitenin yükseltilmesi ve kontrolü ile ilgili düzenlemeçalışmaları, AT’ye giriş süreci de dikkate alınarak uluslararası standartlardave rekabet düzeyi yüksek mal ve hizmet üretimini sağlayacakşekilde yaygınlaştırılması,- Küçük ve orta boy teşebbüslerin kapasite kullanım imkânlarıyla iç vedış pazarlama potansiyelinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar öncelikliolarak yapılacak, bu amaçla işletmelerin birlikler halinde teşkilâtlandırılmalarınındesteklenmesi,- Küçük sanayi sitelerinde bir yandan çıraklık ve işbaşı eğitimi imkânlarıgeliştirilirken, diğer yandan ihtiyaç duyulan vasıflı insan gücününeğitilmesine önem verilmesi,- Üniversite, araştırma kurumları ve küçük sanayi işbirliği geliştirilerekdesteklenecek, teknoloji yoğun küçük işletmelerin teknoparklar çerçevesindeteşvikinin sağlanması,- Küçük sanayinin gelişmesine yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetlerineağırlık verilmesi öngörülmüştür. 108Görüldüğü üzere sosyal ve malî alanda yaşanılan güçlükler henüzgündemden kalkmadığı için; ülkemizde kendi işini kuracaklara sağlanacakdesteklerin artırılması ve KOBĐ’lerle ilgili mevzuatta karşılaşılan zorluklarınortadan kaldırılmasına çalışılmaktadır. Bugün esnaf, sanatkâr, köysanatları, el ve ev sanatları şeklinde geleneksel küçük sanayii yaklaşımının;küreselleşen, rekabete açık piyasa ekonomilerinde ve özellikle GümrükBirliği’ne girerek Avrupa ile bölgesel bütünleşme sürecine adım atmışTürkiye’de, üretim ve istihdama katkı yapma şansları oldukça sınırlıdır.Konuyu KOBĐ’lerin teşvik yoluyla istihdam probleminin çözümüne yardımcıolma politikalarından çıkıp; büyüme, ihracat ve istihdam hedeflerineyönelik, birbirleriyle bütünleşmiş özel KOBĐ teşvik politikalarına108 DPT, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), A.g.e., s.307-308; Mete OKTAV ve Arkadaşları; Ortave Küçük Đşletmelerde..., A.g.e., s.5-6.

dönüştürmek gerekmektedir. Diğer taraftan KOBĐ’leri, teşvik yoluylakalkınmada öncelikli yörelerde takip edilecek istihdam politikalarından daayırmak lâzımdır. Zaman zaman hedef ve vasıtalar, birbiriyle çakışmaklabirlikte; kalkınmada öncelikli yörelere yönelik politikalarla, KOBĐ’lerinistihdam hedefine de hizmet edecek şeklinde gelişme politikalarıönerilmektedir. 109 Bütün bunlara rağmen sosyal ve malî güçlükler henüzgündemden kaldırılamamıştır.B- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’ lerin Kapsamı ve TanımıBirliğe üye ülkelerde, bugüne kadar KOBĐ’lerin tanımının nasıl olmasıkonusunda tam ve kesin bir belirleme yapılmamıştır. Đşletmelerde ortayaçıkan bünyesel değişikliklere dayalı yapılacak devlet yardım ve kredilerikonusunda, uygulamada birlikteliği sağlamak amacıyla; işletme boyutlarınınbelirlenmesine ihtiyaç hasıl olmuştur. Bu konuda gerek AvrupaParlementosu ve gerekse Ekonomik ve Sosyal Komite; KOBĐ’lerle ilgili çalışmalarınıyoğunlaştırmıştır.Bu çalışmalara rağmen, yasal düzenlemeler de başta olmak üzere;Birliğe dahil üye ülkelerde bir sınıflandırma yapmaya imkân verecek ortakbir tanımlama yoktur. Üye devletlerin yaptığı tanımlarda genellikle çalışansayısı kriterine bağlı kalınmış olmasına rağmen, her ülkenin 50 ilâ 500arasında değişen maksimum çalışan sayısına dayalı olarak yaptığı KOBĐtanımları birbirinden farklıdır. Çalışan sayısına göre yapılan kriterlerin çokkatı bir şekilde uygulanması, bazı yanlış değerlendirmelere yol açabilir.Çünkü 500 çalışanı olan bir işletme az gelişmiş bir ülkede önde gelen birişletme olabileceği gibi, çok sanayileşmiş bir bölgede durum bunun tamtersi olabilir. 110Üye devletler yaptıkları tanımlarda, 50 ya da daha az çalışan sayısıbulunan işletmeleri KOBĐ olarak tanımlarken; bazıları ise 500 ve daha azçalışan sayısı olan işletmeleri KOBĐ olarak kabul etmektedirler. 111 Üyeülkeleri incelediğimizde; Đngiltere’de 1-200, Belçika’da 1-50, Đtalya’da 1-500,Hollanda’da 1-200, Fransa’da 1-500, Đspanya’da 1-499, Portekiz’de 1-499,109 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaşım), A.g.e., s.94-95.110Commission Of The European Communities, The Community And Business: The Action Programme ForSmall And Medium-Sized Enterprises, European File: 3/88, February 1988, s.1.111 Commission Of The European Communites, The Community And Small And Medium-Sized Enteprises,European File: 6/83, Marc 1983, s.1.

Danimarka’da 1-50, Đrlanda’da 1-50 ve Almanya’da 1-499 arası çalışanıolanlar şeklinde KOBĐ tanımında kriter kullanmışlardır. 112Đşletmeler arasında ülkeden ülkeye değişen çalışan sayısındaki bufarklılık; gerek üye devletlerin aynı sektöründe ve gerekse aynı ülkeninekonomik yapısına göre karşımıza çıkan sektörler arasında da değişik kriterlerolarak ele alınmıştır.Bu durumu örneklendirmek için Almanya’yı ele alalım. Almanya’daimalât sanayii sektöründe 50’den az çalışan sayısına sahip olan işletmelerküçük boy, 50-499 arası çalışanı olanlar ise orta boy işletme olaraktanımlanırken, bu durum hizmet sektörü ile toptan ticaret sektöründefarklılık göstermektedir. Çünkü bu ülkenin hizmet sektöründe 2’den azçalışan sayısına sahip olanları küçük boy, 3-49 arası çalışanı olanlar iseorta boy işletme kabul edilmektedir. Yine toptan ticaret sektöründe ise budurum; 9’dan az çalışanı olanlar küçük boy, 10-99 arası çalışana sahipolanlar da orta boy işletme olarak tanımlanmaktadır. 113Üye ülkelerin aynı sektördeki durumları da bundan farklı değildir.Đmalât sanayii sektöründe Almanya’da 1-499 arası ele alınan çalışanlarkriteri, Đngiltere’deki imalât sanayiinde 1-200 çalışan olarak karşımıza çıkar.Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerde küçük ve orta boy işletme sınıflandırmasıilk defa 1966 yılında Brüksel’de yapılan bir araştırmada yer almıştır.Buna göre; yıllık cirosu dikkate alınmaksızın 6-500 arası çalışanıbulunan işletmeler küçük ve orta boy işletme sayılmak suretiyle, işletmelerdeikili bir sınıflandırmaya gidilmiştir. Yine aynı raporda, sermayeninişgücüne göre daha önem arzeden sektörlerde ayırım için "Đşçi sayısı ilebelirli dönemdeki ciro miktarının birleştirilmesi" tavsiye edilmiştir. 114KOBĐ’lerle ilgili Birliğe üye devletlerin yaptıkları tanımlarda yer alannicel ve nitel kriterleri kısaca şöyle sıralayabiliriz.Nitel kriterler; işçi sayısı ciro ve sabit yatırımlardan oluşmaktadır.Bunun yanında nicel kriterler ise;112 Arif ESĐN, XXI.y.y Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.33.113 Cahit YERCĐ, Avrupa Topluluğu’nda Küçük ve Orta Đşletmeler, Maliye Dergisi, Sayı:100, Ank., Ocak-Şubat1991, s.19; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.110.114 DPT, Küçük Sanayi..., A.g.e., s.66-68; Tamer MÜFTÜOĞLU,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler...,A.g.e., s.121-122.

- Sermaye piyasasından sermaye sağlamanın imkânsız olması ve kısasüreli kredilerin bulunmasında bile güçlük çekilmesi,- Đşletme yöneticisinin aynı zamanda işletmenin de sahibi olması,- Uzmanlık kazanmış yöneticilerin nispeten az olması,- Đşletme yönetimiyle işçiler, müşteriler, mal yollayanlar ve maliklerarasında sıkı kişisel ilişkiler bulunması,- Alış ve satışlarda pazarlık gücünün zayıf olması,- Đşletme sahibi ve yöneticisinin, dahil olduğu mahallî çevre ile sıkıbağların bulunması ve yakındaki pazarlarla madde ve malzeme derlemekaynaklarına geniş ölçüde bağımlı olması 115 şeklinde sıralanabilir.1- Avrupa Birliği’ne Üye Ülkelerde KOBĐ’ lerin Kapsam ve TanımıYukarıda genel olarak belirtilen kriterler ile üye devletlerin istatistiklerindedolaylı şekilde yer alan; küçük ve orta boy işletme tanımlarını, üyeülkeler bazında ele alalım.BELÇĐKA:Belçika’da KOBĐ’lere ilişkin yasal veya resm( bir tanım bulunmamaktadır.Bunun yanında genel yaklaşımdan hareketle yapılan tanımlara darastlamak mümkündür. Ülkede genel olarak çalışan sayısı nicel kriterindenhareket edilerek, tanımlama yapılırken; KOBĐ’lerin belirlenmesinde, işletmesahibinin bütün yetkileri elinde toplayıp toplamadığı hususu nitel kriterolarak tanımda kullanılmıştır. 116Belçika’da işletmede çalıştırılan işçi sayısı, sektörlere göre yapılantanımlarda da farklılık gösterir. Meselâ bu sayı imalât sanayiinde 50 çalışandanaz iken, ticaret sektöründe 20 çalışandan az olarak karşımıza çıkar.117 Hatta bu sınırın sanayi sektöründe 70 çalışandan az, ticaret115 DPT, Küçük Sanayi..., A.g.e., s.68.116 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.110-111.117 DPT., Küçük Sanayi..., A.g.e., s.77.

sektöründe ise 40 çalışandan az olarak yer verilen tanımlara da rastlanmaktadır.118Ülkede genel olarak imalât sanayiinde KOBĐ’ler, 1 ilâ 50’ye kadar çalışanistihdam eden işletmeler olarak tanımlanır. 119 OECD ülkeleri Avrupa Birliğiverilerine göre, Belçika için yapılan tanımda; 1-50 çalışan sayısı kriterineyer verilmiştir. 120Bunun yanında vergilendirme açısından KOBĐ’lerin sınıflandırılmasında,işletmenin satış tutarı da kriter olarak ele alınmaktadır. Bu yönden satıştutarı : 15 milyon Belçika Frankı’ndan az olan işletmeler küçük boy, 15milyon ilâ 50 milyon Belçika Frankı arası olanlar da orta boy işletme olarakkabul edilirler. 121DANĐMARKA:Pek çok ülkede olduğu gibi Danimarka’da da KOBĐ’lerin belirlenmesikonusunda resmî bir tanım yoktur. Ancak; bazı hukukî metinler ile istatistiklerdekullanılan kriterlere bakarak, bu konuda bir tanım elde edilmeyeçalışılmıştır.Yapılan tanımlarda işletmedeki çalışan sayısı büyüklüğü, tanımda kriterolarak kullanılmaktadır. Buna göre sanayi işletmelerinde; 6-20 arasıçalışanı olanlar küçük boy, 21-75 arası çalışanı olanlar da orta boyişletmeler olarak tanımlanmaktadır. 122Genelde KOBĐ’ler için geçerli çalışan sayısı sınırı, 20 işçi olarak ülkedekabul görmektedir. 123 Ayrıca OECD ve Avrupa Birliği uygulamalarında,Danimarka için 1-50 çalışan sayısı kriteri kullanılmaktadır. 124118 Bu konuda bkz: Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., 61 nolu dipnot,s.488.119 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.111.120 Arif ESĐN, XXI.Y.Y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.33; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve OrtaÖlçekli Đşletmeler, A.g.e., s.122.121 DPT., Küçük Sanayi..., A.g.e., s.77; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler...,A.g.e., s.111.122 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.111; DPT, Küçük Sanayi...,A.g.e., s.77-78.123 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.111.124 Arif ESĐN, XXI.Y.Y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.33; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve OrtaÖlçekli Đşletmeler, A.g.e., s.122.

FEDERAL ALMANYA:KOBĐ faaliyetleri etkin olmasına rağmen, Federal Almanya’da resm( birtanım bulunmamaktadır. Bunun yanında bir çok çalışma ve istatistiklerdeKOBĐ’lerin belirlenmesi için genel kabul görmüş olan; istihdam kapasiteleri,yatırılan sermaye ve yıllık satış miktarları gibi kriterler esas alınmıştır. 125Federal Almanya’da ençok; işletme ile işletme sahibinin kader birliği,sermaye piyasasından fon temin edememe, işletme sahibinin işletmenintüm teknik, ekonomik ve sosyal sorumluluğunu üstlenmesi ve bağımsızlıkgibi nitel kriterler üzerinde durulmuştur. Nicel kriterler arasında da ençok;işletmede istihdam edilen çalışan sayısı yanında, yatırılan sermaye ve yıllıksatış tutarı dikkate alınmaktadır. 126Bu konuda ülkede faaliyet gösteren "Küçük ve Orta Ölçekli ĐşletmelerAraştırma Enstitüsü" (Institut für Mittelstand forschung) tarafından yapılansınıflandırmada; işletme büyüklükleri çalışanlar sayısı ve yıllık satış tutarıolmak üzere, iki kıstasa göre belirlenmektedir. Buna göre sektörler bazındaküçük ve orta boy işletmeler Tablo I-6’da yer aldığı şekilde sınıflandırılmıştır.127Tablo I-6’da yer alan sınıflandırma incelendiğinde, bu kriterlerinF.Almanya’da sektörlere göre de değişiklik gösterdiği görülecektir. Meselâ :Đmalât sanayiinde küçük boy işletme kabul edilen bir işyeri, 1-49 arasıçalışan istihdam kapasitesinde ve yıllık satış tutarı 2 milyon DM’a kadariken; hizmet sektöründe küçük boy işletme olarak düşünülen bir işyerinde,1-2 kişinin çalıştığı ve yıllık satış tutarı 100 bin DM olarak kabuledilmektedir.Buna karşılık imalât sanayiinde orta boy işletmenin, çalışan sayısı 50-499 arası ve yıllık satış tutarı 2 milyon DM ilâ 25 milyon DM olaraksınırlandırılmışken; hizmet sektöründe orta boy işletmenin, çalışan sayısı 3-125 Arif ESĐN, XXI.Y.Y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.35.126 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.109-110; DPT, Küçük Sanayi,A.g.e., s.68.127 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.110; Đsmet ERGÜN, Küçük veOrta Boy Đşletmelerin, A.g.m., s.21; DPT Küçük Sanayi, A.g.e., s.76-77; Hüsamettin TĐYANŞAN, Gelişen Teknoloji veKüçük Sanayicimizin, A.g.t. s.11.

49 arası ve yıllık satış tutarı 100 bin DM ilâ 2 milyon DM arası olaraksınırlandırılmıştır. 128TABLO I-6ALMANYA’DA KÜÇÜK VE ORTA BOYUTLU ĐŞLETMELERĐNSINIFLANDIRILMASIA- Đmalât Sektörü- Küçük Đşletme- Orta ĐşletmeSEKTÖRB- Toptan Ticaret Sektörü- Küçük Đşletme- Orta ĐşletmeC- Perakende Ticaret Sektörü- Küçük Đşletme- Orta ĐşletmeD- Ulaştırma-Haberleşme ve Hizmet- Küçük Đşletme- Orta ĐşletmeÇALIŞANSAYISI1-4950-4991-910-991-23-991-23-49YILLIK SATIŞTUTARI2 Milyon DM’a kadar2 Milyon DM ilâ 25 Milyon DM’akadar1 Milyon DM’a kadar1 Milyon DM ilâ 50 Milyon DM’akadar500 Bin DM’a kadar500 Bin DM ilâ 10 Milyon DM’akadar100 Bin DM’a kadar100 Bin DM ilâ 2 Milyon DM’ kadarKAYNAK: Tamer MÜFTÜO⁄LU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, s:110.Tablo I-6’da yer alan çalışan sayısı ve yıllık satış tutarı kriterlerine göre,sektör bazında KOBĐ’leri ele aldığımızda;- Đmalât sanayii sektöründe, 1 ilâ 499 çalışan sayısı ve yıllık satış tutarı25 milyon DM’a kadar olanlar,- Toptan ticaret sektöründe, 1-99 çalışan sayısı ve yıllık satış tutarı 50milyon DM’a kadar olanlar,- Perakende ticaret sektöründe, 1-99 çalışan sayısı ve yıllık satış tutarı50 milyon DM’a kadar olanlar,128 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru..., A.g.e., s.35; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve OrtaÖlçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.110.

- Ulaştırma, haberlerşme ve hizmet sektöründe; 1 ilâ 49 çalışan sayısı veyıllık satış tutarı 2 milyon DM’a kadar olan işletmeleri, KOBĐ olaraktanımlayabiliriz.Bugün Almanya’da KOBĐ’lerin tanımı, 1-499 arası çalışan istihdam edenişletmeler olarak yapılmaktadır. Eskiden buna bir de yıllık satış tutarıeklenmekteydi. Şimdi ise yıllık satış tutarı, tanıma kesin bir belirlemegetirmediği için; bu kritere tanımda yer verilmemektedir. 129Federal Đstatistik Bürosu’nun verilerine göre Almanya’da 2,5 milyonKOBĐ bulunmakta olup, bunlar istihdamın % 60’ını karşılamaktadırlar.Büyük işletmeler istihdamlarını azaltırken; KOBĐ’ler Doğu Almanya ve DoğuAvrupa ülkelerinden gelen işçileri istihdam edip, daha çok çırak ve gençinsan çalıştırarak ülkede sosyal barışa katkıda bulunmuşlardır. 130YUNANĐSTAN:Bu ülkede de resmî bir KOBĐ tanımına rastlanmaz. Yapılan tanımlardakriter olarak çalışan sayısı esas alınmıştır.Yunanistan’da işletmelerin büyüklük sınıflaması dağılımı değişik verikaynaklarından faydalanılarak yapıldığından, bazı farklılıklar gösterir.Önceleri çalışan sayısı 99 ve daha az olarak ele alınmış, bilâhare bu sayı100 kişiden daha fazla çalışanı olan kuruluşların verileri; toplama dahiledilerek, ülkedeki işletmeler üç çalışma grubuna ayrılmıştır.Bu ayrıma göre; 0-9 arası çalışanı olanlar (işveren dahil) çok küçük, 10-99 arası çalışanı olanlar küçük boy, 100 ve daha fazla çalışanı olanişletmeler de orta ve büyük boy işletmeler olarak tanımda yer almıştır.Yunanistan’da işletme büyüklüklerinde görülen orta ve büyük boyişletmelerin birbirinden ayrılmadan birlikte mütalaa edilmeleri, diğer AvrupaBirliği ülkelerinde görülmez. Bu sebeple de KOBĐ’lerin açık bir tanımlamasınarastlanmaz. 131ĐSPANYA:Đspanya’da küçük sanayi işletmeleri çok önemlidir. En geniş ve en aktifişveren kesimi, bu tür işletmeler temsil etmesine rağmen; bugüne kadar129 Gerd ADOMEIT, Almanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki, A.g.t., s.75.130 Gerd ADOMEIT, Almanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki, A.g.t., s.75.131 Commıssion Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(11.1-11.2).

küçük boy işletmeleri devlet pek gözetmemiştir. Para piyasasını düzenlemeküzere çıkarılan yasalar, uzun süre küçük boy işletmelerin aleyhineçalışmıştır. 1975 yılından sonra, para piyasalarının liberalleşmesi içindevletin kurduğu özel kuruluşlar; tam olmasa da küçük boy işletmelerindurumlarını biraz tatmin etmişlerdir. 132Ülkede işletmelerin büyüklüğünü ölçmek için çalışanların sayısı, satışşekli, elde edilen kârlar ve sermaye gibi çeşitli kriterler kullanılmaktadır.Yapılan endüstriyel ilişkilerle ilgili araştırmada, çalışanların sayısı en uygunkriter değildir. Ancak bu kriter; Avrupa Birliği ve Đspanya Maliye Bakanlığıtarafından uygun bulunarak, tanımlarda yer almaktadır.Đspanya’da işletme büyüklüğü ile ilgili yapılan tanımlarda işletmeler; 1-49 arası çalışanı olanlar küçük boy, 50-499 arası çalışanı olanlar orta boy,500 ya da daha fazla çalışanı olanlar da büyük boy işletme olarak yeralırlar. 133Ayrıca Đspanya Merkez Bankası’nın kendi hazırladığı istatistiklere göre;1-50 arası işçi çalıştıranlar küçük boy, 50-250 arası işçi çalıştıranlar ortaboy, 250 ya da daha fazla işçi çalıştıranlar da büyük boy işletmeleri temsiletmekte 134 şeklinde bir tanıma yer vermiştir.Đspanya’da kullanılan çalışan sayısı kriteri işletme büyüklüğünün resmîsınıflandırılmasına göredir. Buna rağmen yapılan tanımlar büyüklüğedayalı sınıflandırma olmasına rağmen, ülkede kullanılan çalışanlar sayısıkriteri görüldüğü gibi aynı değildir.Küçük ve orta boy işletmeler konusunda Đspanya’da çok az araştırmayapılmıştır. Gerçekleştirilen çalışmalar daha ziyade bu işletmelerin ya verimve finans kapasiteleriyle, ya da onların iş yatırımlarıyla ilgilidir. Dolayısıylaveri toplama metodlarında sık sık değişikliğe gidildiğinde, istatistîki verielde etmede ve yapılan tanımlarda her zaman aynı çalışan sayısıkullanılamamıştır. 135FRANSA:132 Luis Martinez ARAVELO, Đspanya’daki Küçük ve Orta Büyüklükteki Sanayii, A.g.t., s.25.133 Fausto MIGUELEZ, Industrial Relations in Small and Medium-Sized Enterprises in Spain, Report to theCommission of the European Communities, Industrial Relations in Small and Medium-Sized Enterprises, FinalReport, Berlin, 1988, Luxembourg: Office for Official Poblications of the Eurapean Communities, 1989, s.214 ve224.134Luis Martinez ARAVELO, Đspanya’daki Küçük ve Orta Büyüklükteki Sanayii, A.g.t., s.26.135 Fausto MIGUELEZ, Industrial Relations In Small and Medium-Sized, A.g.r., s.213.

Burada da KOBĐ için yapılmış bir tanım mevcut değildir. Küçük ve OrtaÖlçekli Đşletmeler Konfederasyonu (General Confederation for Small andMedium-Sized Enterprises) KOBĐ’lerin tanımında, sadece 1-500 arasıistihdam edilen işçi sayısını kullanmak suretiyle bir tanım yapmıştır.Konfederasyon ayrıca 50 işçiden az istihdamı olanları küçük boy, 50 ve 500arası işçi istihdam edenleri de orta boy işletme kabul etmiştir.Fransa Ekonomi ve Sosyal Komitesi (French Economic and SocialCommitee) yukarıda konfederasyonca yapılan ayrıma ilâve olarak, bir deyıllık satış tutarını dahil etmiştir. Buna göre, 1-500 arası çalışanı istihdameden ve yıllık satış tutarı 50 milyon Fransız Franğı’nı aşmayan işletmelerinKOBĐ sayılmasını önermiştir. Bazı devlet yardımlarının uygulanmasısırasında bu sınır 100 milyon F.F.’na kadar yükseltilmektedir.Fransa’da KOBĐ’lerin belirlenmesinde üst sınır olduğu gibi, sadecesanayi kuruluşları için bir de alt sınır uygulaması benimsenmiştir. Sonyıllara kadar, en çok 5 işçi çalıştıran işyerleri "esnaf-zanaatkâr işletmesi"olarak el sanatları içinde düşünüldüğünden, küçük sanayii’nin kapsamıdışında bırakılırken; bugün bu sınır 5 işçiden, 10 işçiye çıkarılmıştır.Buna göre işletme büyüklükleri; 1-9 arası çalışanı olanlar el sanatlar,10-50 arası çalışanı olanlar küçük boy, 51-500 arası çalışanı olanlar daorta boy işletmeler olarak tanımlanmaktadır.Ülkede KOBĐ’lerin tanımında nicel kriter olarak, çalışan sayısı kullanılırken;işletme sahibi ile işletme arasındaki kader birliği (özdeşleşme) veişletme sahibinin işletmenin tüm teknik, ekonomik ve sosyal sorumluluklarınıüstlenmesi gibi nitel kriterlere de yer verilmektedir. 136Fransa’daki mevcut yasal düzenlemelere baktığımızda, KOBĐ denince;genel olarak yöneticilerinin şahsen ve doğrudan doğruya, (şekil ne olursaolsun) malî, teknik, sosyal, ahlâkî ve yasal zorunluklar yüklendiği işletmeleranlaşılmaktadır. Bazı metinlerde ise yıllık satış tutarı 200 milyon F.F.’nıgeçmeyen ve çalıştırdığı işçi sayısı 500’ü aşmayan işletmeler olaraktanımlanmıştır. 137136 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., s.111-113; DPT, Küçük Sanayi,A.g.e., s.78; Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru..., A.g.e., s.35.137 Jacques BOURRINET, Küçük ve Orta Büyüklükteki Fransız Sanayii..., A.g.t., s.49.

ĐRLANDA:Bu ülkede işletme büyüklükleri için yapılan tanımlar arasında sadeceküçük boy işletme tanımına rastlanır. Orta boy işletmelerle ilgili özel birtanıma rastlanmaz. Đrlanda’da küçük boy işletmeler için "Sanayi GeliştirmeTeşkilâtı" (Industrial Development Anthority) tarafından geliştirilmiş birtanım bulunmaktadır. Yapılan tanımda kriter olarak çalışan sayısı ve sabitkıymetler değeri kullanılmıştır. Bu tanımda en çok 50 çalışan istihdameden ve sabit kıymetler değeri en fazla 200 bin Paund tutarını aşmayanişletmeleri küçük boy olarak tanımlamıştır. 138Büyüklük sınıflamasına göre ülkedeki işletmelerin % 37’sini karşılayançok küçük işletmelerde çalışan sayısı kriteri, 3-9 arası olarak yer alırken;küçük işletmeler mevcut işletmeler içinde büyük bir yoğunluğa (% 54’lükişletme sayısı oranıyla) sahiptirler. Küçük boy işletmelerde çalışan sayısıüst sınırı 50 olarak belirlenmiştir.Orta boy işletmeler (% 8’lik işletme sayısı oranıyla) ile büyük boy işletmeler(% 1’den daha az) ise çok az bir paya sahiptirler. Bu durum açıkçagösteriyor ki, ülke sanayiinde küçük işletmeler her bakımdan yoğun birözellik göstermektedir. 139ĐTALYA:Đtalyan Sanayii yapı bakımından Alman sanayiine benzemektedir. Heriki ülkenin sanayiinde tabanı küçük boy işletmelerin oluşturduğu birpramid vardır. Pramid’in orta kısmında orta boy, tepesinde de büyük boyişletmeler yer alır. Herşeyden önce Đtalya’daki küçük işletmeler, sanayileşmişülkelerdeki benzerlerinden; genelde, çok daha küçük boyutludurlar.Ülkedeki küçük işletmeler; el sanatları atölyeleri, küçük imalât ve finansakışındaki küçük hizmet işlerini içine alır. 140 Küçük boy işletmelerin varlığı,aynı zamanda Đtalyan endüstriyel yapısını da belirlemektedir. Küçük boyişletmelerin ülkenin ekonomik sistemindeki merkezi konumuna karşın; buişletmelerin tek tanımı yerine, sadece küçük boy işletmelerde farklı tanımlarkullanılmıştır. Bunun yanında el sanatları ve sanayi arasındaki ayırım138 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.113; DPT, Küçük Sanayi,A.g.e., s.78.139 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(14.1-14.7).140 Carlo LAPINI (Confindustria), Đtalya’da Küçük Sanayi ve Gelişimi, A.g.t., s.3-11.

istisna teşkil eder. Zaten el sanatları her şeyden önce yasal bir kategoriolarak karşımıza çıkar. 141Küçük boy işletmelerin yasal tanımında;- Seri imalât yapılmıyorsa en fazla 18 işçi çalıştıranlar (çıraklar dahil)küçük işletmelerdir. Seri imalât yapıyorsa en fazla 9 işçi çalıştırılabilir.Geleneksel el sanatları ve konfeksiyon atölyelerinde çalışan sayısı 32 işçiyekadar çıkarılabilmektedir. Ulaşım firmalarında işçi sayısı 8, inşaatfirmalarında ise 10’dur.- Firma sahibi, işletme faaliyetiyle doğrudan ilgilidir.- Firma anonim ya da limited şirket olarak kurulamaz. Sahipleri işletmedebizzat çalışıyor olmalı şeklinde bazı unsurlar yer alır.Bu unsurlara rağmen, bütün küçük işletmeleri içine alabilecek; genelbir tanımlama yapmak, mümkün değildir. Bu sebeple, sektörün üretkenliği,istihdamı ve üretimini istatistiksel olarak tesbit etmek için; 99 işçiden fazlaçalıştırmayan bütün üretim birimlerini (el sanatları imalâthaneleri hariç)küçük boy işletme tanımı içine alabiliriz. 142Esasında Đtalya’daki imalât sanayii sektörel bazda dört sınıfa ayrılmaktadır.Bunlar 1-9 arası çalışan istihdam edenler mikro ve çok küçük,10-99 arası çalışan istihdam edenler küçük boy, 100-499 arası çalışanistihdam edenler Orta boy, 500’den fazla istihdam edenler de büyük boyişletme olarak tanımlanır. 143Đtalya’da resmî bir KOBĐ tanımı yoktur. Bunun yanında devletin çeşitlifinansman uygulamalarında küçük ve orta boy işletmelerin belirlenmesineilişkin çeşitli kriterler geliştirilmiştir. KOBĐ’lere yönelik geliştirilen devletyardımlarında, uygulamaya esas olmak üzere; çalışan sayısı ve sabitsermaye yatırım tutarı kriterinden hareket edilmiştir.Bu kriterlerden hareketle KOBĐ’ler; en çok 500 işçi çalıştıran ve sabitsermaye yatırımı 3 milyon Đtalyan liretini geçmeyen işletmeler olarak tanımlanmaktadır.144141 Bruno CATTERO, Industrial Relations In Small And Medium-Sized Enterprises In Italy, Report To TheCommission Of The European Communities, Industrial Relations In Small And Medium-Sized Enterprises, FinalReport, Berlin 1988, Luxembourg: Office For Official Poblications Of The European Communities, 1989, s.177.142 Carlo LAPINI (Confindustria), Đtalya’da Küçük Sanayi ve Gelişimi, A.g.t., s.3-11.143 Bruno CATTERO, Industrial Relations In Small and Medium-Sized, A.g.r., s.177.144 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.37; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve OrtaĐşletmeler, A.g.e., s.114-115; DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.78.

LÜKSEMBURG:Ülkede işletme büyüklükleriyle ilgili ne bir yasal tanım, ne de bu konudaistatistiki ölçüler bulunmaktadır. 145Bunun yanında Lüksemburg’da en çok 10 işçi çalıştıran bütün küçüksanat işletmeleri ve esnaflar, kanunlara göre; küçük sanayi işletmelerisayılmaktadır. 146 Ayrıca Lüksemburg ve Avrupa Birliği bir bütün olarak elealındığında; hem işletmeler, hem de istihdam dağılımı açısından önemlifarklılıklar görülür.Toplam işletme sayısı, çok küçük işletmelerde oldukça yüksek olmasınarağmen (% 88.20); küçük boy işletmelerde bu sayı çok düşüktür. Hatta ortave büyük boy işletmelerde bu sayı sıfıra yakındır.Konuyu istihdam açısından ele aldığımızda durum ters orantılı olarakkarşımıza çıkar. Bu defa küçük boy işletmeler, çok küçük işletmelerdendaha yüksek bir istihdam oranına sahiptirler (Küçük boy işletmelerde istihdamoranı % 29.92 iken, çok küçük işletmelerde % 26.36’dır). Küçük veorta ölçekli işletmeler birlikte mütalâa edildiklerinde bu oran daha dayükselmektedir.Bu sebepledir ki, Lüksemburg’da KOBĐ’lerin çok küçük işletmelereoranla daha önemli bir konumu vardır. 147HOLLANDA:KOBĐ’ler konusunda genel geçerliliğe sahip bir tanım, Hollanda’da dayoktur. Bazı yasal düzenlemeler ile istatistiklerde en çok çalışan sayısı,nicel kriter olarak kullanılmıştır. Nitel kriterler arasında ise; işletme örgütününbasitliği ile tüm işletmecilik işlevlerinin işletme sahibi tarafındanüstlenilmesine yer verilmiştir.Esas alınan nicel kritere göre; 1-9 arası çalışanı bulunanlar küçük boy,10-100 arası çalışanı olanlar da büyük boy işletme kabul edilmiştir. 148145 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.79.146 Ertan TOSKAY, AET Ülkelerinde Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüsleri Đle Đlgili Gelişmeler, MPM, Küçük veOrta Sanayi Teşebbüslerinin Geliştirilmesi Semineri, Ank., 1973, s.240.147 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(15.1-15.9).148 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.113.

Ayrıca OECD ülkeleri verilerine göre, Hollanda için yapılan KOBĐ tanımında;1-200 çalışan sayısı kriter alınarak, tanım yapılmıştır. 149Bazı yasalarda da KOBĐ’ler için 25 ya da 100 kişilik sınırlarla, yıllık 7.5milyon Florin’lik ciro kaydı (satış hacmi) konulmuştur. 150PORTEKĐZ:Avrupa Birliği’ne en son katılan ülkelerden biri olan Portekiz’de, işletmelerbüyüklük bakımından dörde ayrılır. Ülkedeki bu ayırım içinde,yoğunluk (% 95,20’lik oranla) çok küçük işletmelerdedir. Bu oranı küçükboy işletmeler (% 4.41’lik oranla) takip ederken, orta ve büyük boy işletmelersıfıra yakın bir yoğunluğa sahiptir.Sektörler bazında ülkedeki işletmelere baktığımızda, KOBĐ’ler genellikleimalât sanayii alanında; çok küçük işletmelerle eşit önemde görünmektedir.Hizmet sektörü için elde edilmiş fazla bir veri yoktur. Sadece seyahatacentaları, depolama ve anbarlama ile eğitimde KOBĐ’lerin oranı oldukçafazladır.Portekiz’de çalışan sayısı kriteri işletme büyüklüğü ile ilgili tanımlardakullanılmaktadır. Ülkede çok küçük işletme ve KOBĐ’lerle ilgili bir tanımbulunmakla birlikte; küçük boy ve orta boy işletmelerin çalışan sayısınagöre, ayrı ayrı tanımı yapılmamıştır. Buna göre yapılan sınıflamada çokküçük işletmeler için 1-9 arası çalışan, KOBĐ’ler için de 10-499 arasıçalışan sayısı esas alınarak işletmeler tanımlanmıştır. 151ĐNGĐLTERE:KOBĐ’lerin resmî bir tanımına Đngiltere’de de rastlamak mümkün değildir.Böyle bir tanım yapılmadığı gibi, ülkede ayrıca orta boy işletmeayırımına da rastlanmaz. Burada tüm sermaye şirketleri büyük boy işletmeolarak kabul edilirken; bütün şahıs şirketleri de küçük boy işletme sınıfınadahil edilmiştir. 152Bu bakımdan Đngiltere’de orta boy işletmelere yer verilmediğinden,sadece "Küçük Sanayi Firmaları Araştırma Komitesi" (Committes Of Inguiry149 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.33.150 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.79.151 Commission Of The European Communities, Enterprises In The European, A.g.e., s.(13.1-13.7).152 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.114.

on Small Firms) tarafından yapılan "Küçük Sanayi Đşletmeleri" tanımınarastlanır. 153Küçük işletmelerin tek ve basit bir formülle tanımlanmasındaki zorluk,1971 yılında "Bolton Komitesi Raporu" ile ortaya konulmuştur. Komiteningörevlendirilmesi sırasında "Küçük Đşletme; genel bir biçimde, 200 kişidenaz işçi çalıştıran işletmeler şeklinde tanımlanmıştır. Uygulamayageçildiğinde yapılan tanımın bütünüyle yetersiz olduğu görülmüştür.Sonuçta küçük boy işletmelerin;- Çalıştığı pazarın nisbeten küçük bir payına sahip olması,- Şekilci bir işletme yapısı yoluyla (profesyonel işletmeciler tarafından)değil, bizzat sahipleri veya ortakları tarafından yönetilmesi,- Đşletme sahipleri (yöneticileri) önemli kararlarını alırken harici birdenetime tabi olmayıp, "bağımsız" olmaları şeklinde üç karakteristik özelliğitesbit edildi. Bu özellikler küçük boy işletmelerin aynı zamanda "iktisadî"tanımını oluşturmuştur. Ancak komite bu tanımı kullanılır hale getirmekiçin, istatistiksel bir tanımlama yöntemine ihtiyaç duymuştur. 154Komite küçük boy işletme tanımını yaparken, çalışanlar sayısı nicelkriterini esas alıp, bir genellemeye gitmemiş; sektörlere göre farklı nicelkriterler kullanmıştır.Tablo I-7’de görüldüğü gibi, imalât sanayii için "200 kişiden az işçiçalıştırmak" formülü korunmuş; inşaat ve madencilik sektörü için ise küçükişletme çalışanlarının üst sınırı, "25 kişiden az işçi çalıştırmak" şeklindebelirlenmiştir. Parekende ticaret, toptan ticaret, motorlu araç ticaretiile çeşitli hizmetler için ise, istatistiksel tanımlama; çalıştırılan işçi sayısınabakılarak değil, yıllık satış tutarı esasına göre işletme tanımı yapılmıştır.Buna göre motorlu araç ticareti için 200 bin paunddan az, parekendesatış ve çeşitli hizmetler için ise 50 bin paunddan az sınırlaması kullanılmıştır.Ülkede karayolları taşımacılığı için küçük firma ölçüsü, "beş tanedenaz araç çalıştırmak" olarak tanımda yer almıştır. 155153 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.79; Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e.,s.114.154 R.MILLS / F.FENWICK, Đngiltere’de Küçük Firmalar, Çev:A.Cem BUDAK, ĐSO, Küçük ve Orta ÖlçekliSanayi Đşletmelerinin Sorunları-Uluslararası Sempozyumu 17 Mayıs 1991-, ĐSO Ar.Da.Yay.No:1991/5, Đst., 1991,s.203-204.155 R.MILLS / F.FENWICK, Đngiltere’de Küçük Firmalar, A.g.t., s.204.

TABLO I-7ĐNGĐLTERE’DE SEKTÖRLERE GÖRE KÜÇÜK BOY ĐŞLETME TANIMLARISEKTÖR- Đmalât Sanayi 200 işçiden az- Đnşaat Sektörü 25 işçiden az- Madencilik Sektörü 25 işçiden azTANIM- Parekende Ticaret Yıllık satış 50 bin paund’dan az- Toptan Ticaret Yıllık satış 200 bin paund’dan az- Motorlu Araç Ticareti Bakım ve Onarım Yıllık satış 100 bin paund’dan az- Çeşitli Hizmetler Yıllık satış 50 bin paund’dan az- Karayolları Taşımacılığı (*) Beş taneden az araçKAYNAK: Tamer MÜFTÜO⁄LU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.114.; DPT, Küçük Sanayi;A.g.e., s.79Not: (*) R.MILUS / F.FENWICK, Đngiltere’de Küçük Firmalar, s.204’den ilave.Buna göre motorlu araç ticareti için 200 bin paunddan az, parekendesatış ve çeşitli hizmetler için ise 50 bin paunddan az sınırlaması kullanılmıştır.Ülkede karayolları taşımacılığı için küçük firma ölçüsü, "beş tanedenaz araç çalıştırmak" olarak tanımda yer almıştır. 1562- Avrupa Birliği ve Çeşitli Kuruluşlarca Yapılan KOBĐ TanımlarıYukarıda tek tek ele aldığımız üye ülkelerin istatistik verilerinde, dolaylıbir şekilde yer alan KOBĐ tanımlarına ek olarak; Avrupa Birliği organ ya dakurumlarının yaptığı tanımlar da vardır. Ancak bu tanımların hiç biriüzerinde genel olarak anlaşılmış değildir. Bu tanımların üzerinde anlaşılmıştemel özellik, KOBĐ’lerle ilgili Avrupa Birliği faaliyetlerinin ya da tevşviktedbirlerinin gerçekleştirilmesinde esas kabul edilmesidir. Bunun dışındatanımların Birliğe üye ülkeleri bağlayıcı hiç bir niteliği yoktur.Bu tür tanımlara ilk defa Avrupa Birliği Komisyonu yer vermiştir.Komisyon 1985 yılında, KOBĐ’lerin özendirilmesi amacıyla bu tür işletmelereyapılacak devlet yardımı ile bölgesel malî desteklere uygulanan kurallarıbelirlerken; KOBĐ tanımı yapma ihtiyacını duymuştur. 157 Daha sonra156 R.MILLS / F.FENWICK, Đngiltere’de Küçük Firmalar, A.g.t., s.204.157 Cahit YERCĐ, Avrupa Topluluğun’da, A.g.m., s.19.

1988 yılında Komisyonca hazırlanan bir öneride, ilk defa küçük ve orta boyişletmelerin ayrı kriterler kullanılarak tanımı yapılmıştır. 158Avrupa Birliği’nde işletme tanımları; çalışanlar sayısı, üretilen katmadeğer ve ciro büyüklüğü kriterine göre yapılır. Genellikle çalışan sayısı engeçerli kriter olarak kabul edilmiştir. Bu bakımdan Avrupa Birliği imalâtsanayii sektöründe işletmeler; 0-99 arası çalışanı olanlar küçük boy, 100-499 arası çalışanı olanlar da orta boy, 500’den fazla işçi çalıştıran işletmelerdebüyük boy işletme olarak tanımlanmıştır. Buna karşılık; hizmetsektöründe küçük büyük arasında ayırım, 20 çalışan ile yapılmamaktadır.Fakat bu ölçü resmî istatistiklerde nadiren yer almakta, genellikle hizmetsektörü için de imalât sanayiinde geçerli olan kriterler kullanılmaktadır. 159Ayrıca Avrupa Birliği’nde yapılan tanımlarda ciro kriterine de yer verilmektedir.Buna göre, 75 milyon ECU’dan az net sabit varlığa sahip işletmelerKOBĐ kabul edilmektedir. 160 Yapılan bu sınıflamalardaki; çalışanlarsayısı ve yıllık ciro kriterinden hareketle; 500 kişiden az işçi çalıştıran, netsabit varlıkları 75 milyon ECU’yu geçmeyen işletmeler, KOBĐ olaraktanımlanır. 161Birliğe dahil ülkelerde işletme büyüklüğü, istihdam edilen çalışanlarsayısına göre; genelde 0-9 çalışan sayısı olanlar (kendi işinde sahip olarak(00) olarak kabul ediliyor) çok küçük işletmeler, 10-49 arası çalışanı olanlarküçük boy, 50-499 arası çalışanı olanlar da orta boy işletme şeklindegruplandırılırlar.Avrupa Birilği’nde KOBĐ’lerin genellikle geleneksel sektörlerde yaygınolduğu düşünülürse, küçük ve orta boy işletmelerin son derece yüksekteknoloji gerektiren özel sanayi mallarının üretiminde de faaliyet gösterdikleri;orta boy işletmeler KOBĐ’ler arasında yer almasına rağmen, bazı-158 Commission Of The European Communities, Propasal For a Council Directive, COM(88) 292 Final, SYN158, Brussels, October 1988, s.2-3.159 Peter AUER / Helga Fehr DUDA, Industrial Relations In SMEs, A.g.r., s.13; Arif ESĐN, XXI.y.y.Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.51; Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal BoyutluBir Yaklaşım), A.g.e., s.67; Nusret EKĐN, Küçük Đşyerlerinde Endüstri Đlişkileri, Kamu-Đş-Ank., 1993, s.5.160 Commission Of The European Communiteis, Evaluation Of Policy Measures For Creation andDevelopment Of SMEs, Bruxelles, 1989, s.13.161 Anna LEANDER, State Aids With Special Regard To The Problems Of Small and Medium-Size Enterprises,Özetleyerek Çev: Müjde YENER, (Küçük ve Orta Boy Đşletmelerin Problemleri Açısından Devlet Yardımları), ĐSO,Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Sorunları-Uluslararası Seminer 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar.Da.Yayın No:1991/5, Đst., 1991, s.191.

larının modern anlamda büyük boy işletme özelliklerine sahip olduklarıgörülür. Bu yüzden KOBĐ’lerle ilgili tanımlar yapılırken, bu genellemelerinyukarıda sınıflandırıldığı şekilde tüm KOBĐ’leri kapsamayacağı açıktır.Bu düşünceden hareketle; 2-3 arası çalışanı olanlar mikro firmalar, 3-20 çalışanı olanlar çok küçük işletmeler, 20-50 arası çalışanı olanlar küçükboy işletmeler ve 50-200 veya 50-500 arası çalışanı olanlar da orta boyişletme şeklinde bir sınıflamanın yapılabileceği de düşünülmüştür. 162Avrupa’da gerek Birlik, gerekse üye ülkeler düzeyinde KOBĐ’lerin tanımlanmasındakarışıklığa yer vermemek amacıyla; Komisyon’un işletmelerpolitikasından sorumlu üyesi Chiristos Papoutsis tarafından 1996 şubatındabir öneri getirilmiştir. Komisyon’ca kabul edilerek, Tavsiye Kararıolarak yayınlanan bu öneride; tanımın dayandığı ölçütler arasında personelsayısı, bağımsızlık, ciro ve bilanço tutarına yer verilmiştir.Yeni tanıma göre bir işletmenin KOBĐ olarak nitelendirilmesi için250’den az personel çalıştırması gereklidir. Bunun yanında öneride çokküçük, küçük ve orta boyutlu işletmelerin sınıflandırılmasındaki oranlar dabelirlenmiştir. Buna göre;- 10’dan az personel çalıştıran işletmeler çok küçük,- 50’den az işçi çalıştıran ve yıllık cirosu 7 milyon ECU’yu ya da yıllıkbilanço tutarının 5 milyon ECU’yu geçmeyenler; küçük boy,- 50’den çok ve 250’den az işçi çalıştıran ve yıllık toplam cirosu 40milyon ECU’yu ya da yıllık bilanço tutarı 27 milyon ECU’yu geçmeyenler deorta boyutlu işletmeler olarak sınflandırılmıştır. Bir işletmenin KOBĐ ya daküçük işletme olarak tanımlanması için, gereken bir diğer ölçüt de;bağımsız olması, yani sermayesinin % 25’inden fazlasının bir ya da birkaçbüyük işletmeye ait olması gerekmektedir. Bir önceki tanımda büyük işletmelerinsermaye hissesi % 33 iken, bu tanımda büyük işletmelerinsermaye hissesi limiti % 25’e indirilmiştir. 163162 Anna LEANDER, State Aids With Special Regard, A.g.r., s.191.163 AB Komisyonu, Avrupa’da KOBĐ’ler Đçin Ortak Bir Tanım, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, GüncelAvrupa, Sayı: 2-3, Ankara, Şubat-Mart 1996, s:4; ĐKV, AB, KOBĐ’ler Đçin Yeni Bir Tanımlama Getiriyor, ĐKV Bülteni,Đst., 1-15 Mart 1996, s.4; Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu BirYaklaşım), A.g.e., s.67-68.; Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ DesteklemeProgramları ve Diğer Teşvik Araçları, KOSGEB / Avrupa Bilgi Merkezi, Ankara, Ocak 1997, s.3-4.

Görüldüğü gibi Avrupa Birliği’nde üye ülkelerde KOBĐ’lerin ne olduğukonusunda genel bir anlaşma sağlayan bir tanım yoktur. Son olarak 1996şubat’ında Komisyon’ca kabul edilen ve yukarıda yer alan ölçütleredayanan KOBĐ tanımını içeren Karar, uygulamada birliği sağlama amacıyla;üye devletlere, Avrupa Yatırım Bankası’na (AYB) ve Avrupa Yatırım Fonu’na(AYF) yönelik bir tavsiye 164 olarak hazırlanmıştır. Komisyon yetkilileri,KOBĐ’lere yönelik bu yeni tanımlamanın; söz konusu alanda tektip ve kesinbir tanımlamanın amaçlandığını ve 1 ocak 1998 itibariyle BirliğinTeknolojik araştırma ve geliştirmeye yönelik Beşinci Çevre Programıkapsamında uygulamaya gireceğini belirtmiştir. 165Avrupa Birliği’nde faaliyet gösteren "European Network For SME Research(ENSR)" (SME Araştırması için Avrupa Şebekesi) raporlarını koordineeden "Small Bussiness Research And Consultancy (EIM)" (Küçük ĐşletmelerAraştırma ve Danışmanlık) tarafından yapılan büyüklük sınıflaması ileBirliğin istatistik merkezi durumunda olan EUROSTAT’ın yaptığısınıflamalar da aşağı yukarı başta yer verdiğimiz tanımlara benzemektedir.Bu kuruluşlar işletme büyüklüklerini; 0-9 arası çalışanı olanları çok küçükişletmeler, 10-99 arası çalışanı olanları küçük boy, 100-499 arası çalışanıolanlar da orta boy şeklinde istatistik tablolarında ele almışlardır. 166Diğer taraftan Avrupa Yatırım Bankası; net sabit varlıkları 70 milyonECU’yu geçmeyen, sermayenin en fazla 1/3’ü büyük bir işletmeye aitolabilen ve 500 işgörenden az istihdam kapasitesi bulunan işletmeleri,KOBĐ kabul etmektedir. 167OECD’ye üye ülkeler için yapılan işletme büyüklüğü ile ilgili tanımlarda,kriter olarak çalıştırdığı işçi sayısı baz alınmıştır. Buna göre; 20 işçiyekadar (20’den az) olanlar çok küçük işletme, 100’den az işçi çalıştıranlar164 Daha geni( bilgi için bkz: 30.04.1996 tarih ve OJ L 107 say(l(, KOBI’lerin Tan(m( ile Ilgili KomisyonTavsiye Karar(.165 AB Komisyonu, Avrupa Topluluğu’nda KOBĐ’ler Đçin Ortak Bir Tanım, A.g.m., s.4.; ĐKV, AB, KOBĐ’ler içinYeni Bir Tanımlama Getiriyor, A.g.m, s.4.166 EUROSTAT, 1992; Small Business Research And Consultancy (EIM), 1993; European Commission, TheEuropean Observatory, A.g.e., s.200.167 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru, A.g.e., s.34; Commission Of The European Communities, TheCommunity And Business, A.g.e., s.1; Murat AKAN, AET’de Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler ve Türkiye, IKVyayını, Đst., s.61; Cahit YERCĐ, Avrupa Topluluğunda, A.g.e., s.20.

küçük boy, 100-499 arası işçi çalıştıranlar da orta boy işletme olaraksınıflandırılırlar. 168UNIDO, yani Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Teşkil(tı; 1 ilâ 5 kişiçalıştıran işletmeleri çok küçük, 5 ilâ 200 kişi çalıştıran işletmeleri küçükveya orta, 200’ün üzerinde işçisi olan işletmeleri de büyük işletmeler olaraktanımlamıştır. 169Avrupa Birliği, her ülkenin ve iş kolunun özelliklerine göre ölçününbelirlenmesi gerektiğini ifade etmiştir. Çünkü KOBĐ’lerin sınırı çok küçüktutulursa, destekten sadece çok küçük işletmeler faydalanacaktır. Ortaboyutlu işletmelerin asıl dayanağı olan, işletme sahibinin kendi sermaye veişgücüyle katıldığı işletmeler ise destekten faydalanamayacaklardır. Sınırıgeniş tutulursa, küçük ve orta boyutlu işletmeleri koruma amacındanuzaklaşılmış olacaktır. Bu sebeple AB’ne üye olan ülkelerde, ekonomikyapıya bağlı olarak farklı tanım ve kriterler kullanılmıştır. Ancak ülkeekonomilerinin birbirine yakınlaşması ile birlikte AB içinde giderek tümüyeleri bağlayıcı bir tanımlama yapılmamıştır. 170Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin ortak tanımı bulunmamakla birlikte,yapılan tüm tanımlarda ortak özellikler vardır. Bunları kısaca ele aldığımızda;-Tanımların tümünde, çalışan sayısı kriterinin kullanıldığı,-Tanımlarda yatırılan sabit sermaye, bilanço, yıllık satış tutarı gibi nicelkriterlerin yer aldığı,-Bu kriterlerden imalât sanayiinde en çok sabit sermaye ile ticaretsektöründe yıllık satış tutarı kriterine yer verildiği,- Nitel kriterler arasında ençok; işletme ile işletme sahibi arasındakikader birliği (özdeşleşme) ve tüm teknik, ekonomik ve sosyal sorumluluğunişletme sahibinde toplanmasının kullanıldığı,- Üye devletlerce yapılan KOBĐ’lerle ilgili tanımlar arasında, genellikleresm (bir tanım olmaması yanında; bu işletmelerle ilgili genel geçerliliği168 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.75; Nural ÜNER, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin, A.g.e., s.4;Tamer MÜFTÜOĞLU, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.121; Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerinTürkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s. 9.169 Ali ESER, 2000’li Yıllara Girerken, A.g.e., s.23.170 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s.9.

olan, herkesin kabul edebileceği ve her yerde geçerli bir tanımın(Komisyon’ca kabul edilerek, 1996 şubat ayında tebliğ haline getirelen öneriuygulanmaya başlanıncaya kadar) uygulanmadığı 171 gibi ortak yönler açıkçagörülecektir.171 Tamer MÜFTÜOĞLU, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.125-126; AB Komisyonu, Avrupa’daKOBĐ’ler Đçin Ortak Bir Tanım, A.g.m., s.4.

ĐKĐNCĐ BÖLÜMTÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE ĐSTĐHDAM YAPISI VEPOLĐTĐKALARBütün iktisadî ve sosyal faaliyetler, kişi ve toplumun refahını sağlamayayöneliktir. Bu sebeple ülkeler, iktisadî ve sosyal tüm gelişmelerinihızlandırarak; vatandaşlarının hayat ve refah seviyelerini yükseltmek, insanihtiyaçlarını tatmin amacıyla kullanılan her türlü madde ve mamulün bolve kusursuz üretimini sağlamaya çalışmışlardır.Đnsan ihtiyaçlarını karşılayabilmek için gerekli olan üretimin, miktar vevasıf itibariyle geliştirilebilmesi; her ülkenin beşerî kaynaklarını azamîölçüde değerlendirerek, kullanılması şartına bağlıdır.Đktisadî ve sosyal değişmeler ile gelişmelerin ana unusuru, insanfaktörüdür. Beşerî, tabiî kaynak ve güzellikler ile medeniyetlerin değerlendirilip,yönlendirilmesi; ancak insan unsuruyla gerçekleşmektedir. Đnsanunsurunu hesaba katmadan üretimi planlamak, yönlendirmek, pazarlamakve kontrol altına almak mümkün değildir. Toplumlarda üretim tarzı nekadar değişirse değişsin, ister makineleştirilsin, isterse de tamamenbilgisayarla donatılsın; insangücü veya insan faktörü daima üretimin temelunsuru olmaya devam edecektir. 172Ülkelerin ekonomik kalkınmalarında, yer altı kaynaklarının zenginliği,sermaye birikimi ve ulaşılan teknolojik düzeyden çok daha önemli bir yeri;sayısal durumdan çok, nitelik bakımından yüksek olan insan gücübelirlemektedir. Bu bakımdan çalışmamızda Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeistihdam yapısı ve buna bağlı olarak geliştirilen politikaları ele alırken;ülkelerin istihdam seviyelerini tayin eden toplam nüfus, çalışma çağındakinüfus ile işgücü gibi faktörlere yer verilerek istihdam yapısı ve seviyesiincelenecektir.172 Mehmet ÇĐFTLĐKLĐ, 2000’li Yıllara Doğru Türkiye’de Nüfus ve Đstihdam, D.E.Ü. Đ.Đ.B.F. Dergisi, Cilt:7,Sayı:1, Đzmir, 1992, s.349-350.

I- TÜRKĐYE’DE ĐSTĐHDAM YAPISI VE GELĐŞMELERTürkiye’de hızlı bir nüfus artışı gözlenmekte ve ülke nüfusunun büyükbir çoğunluğunu gençler oluşturmaktadır. Bu bakımdan Türkiye, nüfusuhızla artan ve genç nüfus karakterine sahip bir ülkedir. Nüfusun ülkedegenç karaktere sahip oluşu, bir yandan çalışma çağındaki nüfusunartmasını sağlarken, diğer taraftan her yıl işgücüne katılan nüfusunfazlalaşmasına sebep olmaktadır. 173Aşağıda yer alan Tablo II-1’de görüldüğü gibi, Türkiye’de ilk nüfussayımı 1927 yılında yapılmıştır. Bu sayıma göre 13.648.270 olan ülkenüfusu, daha sonraki nüfus sayımlarında devamlı artarak; "1990 GenelNüfus Sayımı" kesin sonuçlarına göre altmışüç yıllık bir zaman periyoduiçinde dörde katlanarak 56.473.035’e ulaşmıştır.1945 yılına kadar ülkemizde büyük bir nüfus artışı gözlenmemiştir.Bunun sebebi, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra doğurgan nüfusun azalması veII.Dünya Savaşı sırasında erkek nüfusun asker olmasıdır. 1950’den sonraise her sayım döneminde mutlak artış, kitlenin % 10’unun üzerindeolmuştur. 174Đlk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılından, son nüfus sayımınınyapıldığı 1990 yılına kadar geçen altmışüç yılın; nüfus artış oranı %314’dür. 175 Nüfusumuzun aynı hızla artacağı varsayımından hareketle, 1995yılında 62.526.000, 2000 yılında 69.694.000, 2020 yılında ise 92.000.000176 177milyon olacağı tahmin edilmektedir.173 Naci ÖNSAL, Đstihdam (Ders Notları), Kamu-Đş, Ank., 1993 s.61.174 DĐE, Mayıs 1994’te Türkiye Ekonomisi Đstatistik ve Yorumlar, DĐE Mat., Ank., Mayıs 1994, s.264.175 Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.61.176 DĐE, Mayıs 1994’te Türkiye Ekonomisi..., A.g.e., s.264; Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, EgeBölgesi’nde Đstihdam ve Çalışma Yaşamının Genel Görünümü, ESĐAD, Ege Bölgesi Sektörel Geliştirme StratejileriProjesi, Ekonomik ve Sosyal Araştırmaları:4, ESĐADYayın No:93/ESA-4, Đzmir, 1993, s.3.177 Ülkemizde nüfus sayımları 1935 yılından 1990 yılına kadar her beş yılda bir yenilenmiştir. 1990yılından sonra (23 Şubat 1990 tarih ve 403 sayılı KHK gereği) genel nüfus sayımları 10 yılda bir sonu (0) ile bitenyıllarda yapılacaktır. Bir sonraki sayım 2000 yılında uygulanacaktır. Bkz:DĐE, Türkiye Đstatistik Yıllığı 1990, DĐEMat., Ank., 1992, s.31.

TABLO II-1GENEL NÜFUS SAYIMLARINA GÖRE TÜRKĐYE TOPLAM NÜFUSU VEYILLIK ARTIŞ HIZLARISayım Tarihleri Nüfus Yıllık Nüfus ArtışHızı(% 0)28.10.1927 13.648.270 ---20.10.1935 16.158.018 21,1020.10.1940 17.820.950 19,6921.10.1945 18.790.174 10,5922.10.1950 20.947.188 21,7323.10.1955 24.064.763 27,7523.10.1960 27.754.820 28,5324.10.1965 31.391.421 24,6225.10.1970 35.605.176 25,1926.10.1975 40.347.719 25,0012.10.1980 44.736.957 20,6520.10.1985 50.664.458 24,8821.10.1990 56.473.035 21,71KAYNAK: DĐE, Türkiye Đstatistik Yıllığı 1993, s.52Ülkemizin nüfus artış hızını ortaya koymak için Tablo II-1’e baktığımızda,1927-1945 dönemi ve 1955 yılındaki % 2,7’lik artış ile 1960 yılındaki% 2,8’lik yükseliş hariç; yıllık artış hızı diğer sayım dönemlerinde % 2ilâ % 2,5 arasında seyretmiştir. Ülkemizde yıllık nüfus artış ortalamalarının% 2’nin üzerinde seyretmesi, ekonomik ve sosyal sorunların giderekbüyümesine sebep olmuş; sonunda işsizlik oranı (eksik istihdam) hızlaartmıştır.

Türkiye’nin en önemli problemlerinin başında nüfusumuzun hızlaartması gelmektedir. 1990 genel nüfus sayımına göre Türkiye, 56,4 milyonluknüfusu ile dünyanın en kalabalık ülkelerinden biridir. Son nüfussayımına göre nüfus artış hızı % 2.17’dir.Bu hız sanayileşmiş ülkelerin ortalama nüfus artış hızı olan % 0,6’nınçok üzerinde olduğu gibi, gelişmekte olan ülkelerin ortalama artış hızındanda yüksektir. 178Nüfus artışını belirleyen temel etkenlerin başında doğum ve ölümolayları gelir. Ülkemizde ilk evlenme yaşı 18’in biraz üstünde olduğu için,kadınların doğurgan olduğu süre daha uzun olmaktadır. 179 Ayrıca ülkemizdedoğum hızları, ölüm hızlarına göre yüksek olup; 1985-1990 dönemindekaba doğum hızı % 2,84 iken, kaba ölüm hızı % 0,84’dür. Her iki hız oranıAvrupa ortalamasının üzerindedir.Ülkemizde nüfusun üç ana yaş grubu açısından dağılımına baktığımızda,0-14 yaş grubunun (üretici olmayanlar) yıllar itibariyle azalan birtrend izlediği görülür. 180 0-14 yaş grubunun toplam nüfus içindeki payı,1935 yılında % 41 iken, 1990 yılında % 35,8’e düşmüştür. Buna karşılıkekonomik yönden faal nüfusu meydana getiren 15-64 yaş grubunun payı1935 yılında % 54,7’den, 1990 yılında % 60’a çıkmıştır. 65+yaş grubununtoplamı, ölüm oranındaki azalma sonucu; % 3,8’den, % 4,2’ye yükselmiştir.Ölüm oranının azalması 1935’ten beri yaşama süresinin yükseldiğinigöstermektedir. 181Ülkemizin genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahip olduğunun birbaşka göstergesi ise "medyan yaş"‘tır. 1935’ten itibaren nüfusun medyanyaşları incelendiğinde medyan yaşta en küçük yaş 1970 yılında 18.95olarak görülmektedir. Medyan yaş; sıralanmış yaşta nüfusu iki eşit parçayabölen en ortadaki yaşdır. Medyan yaşın küçük olması, ülkemizdeki nüfusunçok genç bir nüfus olduğunu ve doğurganlığın çok yüksek olduğunugöstermektedir. 182178 Naci ÖNSAL, Đstihdam..., A.g.e., s. 61-62.179 Naci ÖNSAL, Đstihdam..., A.g.e., s. 62.180 Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐR BĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam..., A.g.a., s.3.181 Koray BAŞOL, Demografi, Anadolu Mat., 4.Baskı, Đzmir, 1994, s.77.182 DĐE, Mayıs 1994’de Türkiye Ekonomisi..., A.g.e., s.264.

TABLO II-2NÜFUSUN MEDYAN YAŞ VE CĐNSĐYETE GÖRE DAĞILIMISAYIM YILIM E D Y A N Y A ŞTOPLAM ERKEK KADIN1935 21.21 19.11 23.401940 (1) 20.60 18.92 22.591945 19.65 18.80 21.681950 20.14 19.19 21.341955 20.44 19.64 21.331960 20.26 19.52 21.071965 19.34 18.74 20.011970 18.95 18.55 19.391975 19.46 19.19 19.761980 19.88 19.53 20.321985 20.91 20.58 21.24KAYNAK: DĐE, Mayıs 1994’de Türkiye Ekonomisi, s.275(1): 1940 yılı verileri 1945 ve 1955 yılı verilerinden tahmin edilmiştir.Medyan yaş 1935 yılında (21.21) iken, 1985 yılında (20.91) olmuştur.Medyan yaşın küçük olması, nüfusun çok genç olduğunun göstergesi kabuledilir. Genç nüfus, yaş bağımlılık oranının da yükselmesine sebepolmaktadır. Yaş bağımlılık oranı; iktisaden faal olmayacak nüfusun, iktisadenfaal olabilecek nüfusa oranıdır. Kısaca her 100 kişinin kendi dışındabakmakla yükümlü olduğu kişi sayısıdır. Yaş bağımlılık oranının sayımyıllarına göre değişimi incelendiğinde, nüfus artış hızı ile doğru orantılıolarak değiştiği görülür. Son yıllarda yaş bağımlılık oranında görülendüşüş, ülkemizdeki iktisaden faal nüfusun sürekli artmasının bir işaretisayılmaktadır. 183183 DĐE, Mayıs 1994’de Türkiye’nin Ekonomisi..., A.g.e., s.265.

Türkiye’de son yıllarda sağlanan yüksek büyüme hızları, sivil istihdamıartırmış; ancak 1989 yılında yaşanan ekonomik durgunluk, işsizliği oran vemutlak sayı olarak yükseltmiştir. 184 1989’da % 8,6’ya yükselen işsizlik oranı,1990 yılının nisan ayında da aynı oranda seyretmiş; 1990 ekim ayında %7,3’e düşmüştür. 1991 yılı ekim ayında işsizlik oranı % 8,2’ye çıkmıştır.1993 yılında işsizlik oranının % 7,0 olması tahmin edilmektedir. 185Đstihdam yapısını etkileyen bir diğer faktör de "Đstihdamın SektörelDağılımı" dır. Türk ekonomisinde özellikle son yıllarda yaşanan hızlı yapısaldeğişiklikler sebebiyle, tarım sektöründe istihdam sürekli azalırken; sanayive hizmetler sektöründe istihdam artmaktadır. 186Sayım yıllarına göre iktisaden faal olan nüfusun toplam nüfus içindekioranı, her iki cinste de azalma eğilimi göstermektedir. Đktisaden faal olannüfusun azalmasında; eğitime devam eden genç nüfus artışının ve bununyanında kitlenin tarım sektöründen sanayi sektörüne geçmesinin önemliolduğu tahmin edilmektedir. 187A-Türkiye’de Toplam Nüfus, Çalışma Çağındaki Nüfus ve ĐşgücüBir ülkenin nüfusu, o ülkenin ekonomik yapısıyla doğrudan ilgili olduğundan;kalkınmanın imkân ve sınırlarını etkileyen unsurlar arasındanüfus yapısı, oldukça önemli bir yer işgal eder. Bu sebeple küçük ve ortaboy işletmeler bakımından, Türkiye ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin istihdampolitikalarını incelerken, konumuz içinde; toplam nüfus, nüfusartışı, cinsiyet ve yaş yapısı, çalışma çağındaki nüfus ile aktif nüfusunsektörlere göre dağılımı gibi demografik gelişimlere yer verilecektir.1- Toplam NüfusHızla gelişen ve değişen dünyada, Türkiye’nin gerçek yerini alabilmesiiçin; ekonomik gelişmenin yanı sıra, sosyal yapısında meydana gelenolumlu gelişmelerin büyük önemi vardır. Bir ülkenin sahip olduğu insankaynağının, sayısal durumu kadar; o kaynağın nitelik düzeyi de ekonomikkalkınmayı etkileyen temel unsurlar arasında yer alır.184 TĐSK, Türkiye’de Demografik Yapı ve Đşgücü Piyasası, Araştırma, Đşveren Der., Cilt:XXVIII, Sayı:5, Ank.,Şubat 1990, s.7.185 DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-1992), Ank., Mayıs 1993, s.92.186 Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam..., A.g.a., s.18.187 DĐE, Mayıs 1994’de Türkiye’nin Ekonomisi..., A.g.e., s.265.

Toplam nüfus; ülkelerin istihdam seviyelerini tayin eden başlıca faktörlerdenbiri ve emek arzının kaynağıdır. Bir ülkede nüfus miktarı yüksekise, haliyle o ülkede emek arzı da yüksek olacaktır. 188 Bunun yanı sıranüfusu aynı olan ülkelerdeki yetişkin nüfus oranı; çocuk ve yaşlı nüfusanazaran fazla ise, o ülkenin "emek-arz kapasitesi" daha yüksek olur. Şayetçocuk ve yaşlı nüfus oranı, yetişkin nüfusa oranla fazla ise; o ülkede "emekarzkapasitesi" nin daha az olduğu görülecektir. Çocuk ve yaşlı nüfus oranı,yetişkin nüfusa göre fazla olan bir ülkede; bu nüfus üretimekatılmadığından, toplam nüfusun tüketim fonksiyonu artacaktır. Diğertaraftan ülkemiz açısından olumlu bir gelişme, bağımlılık oranının giderekazalmış olmasında görülmektedir. 189Yaş bağımlılık oranın sayım yıllarına göre (1965-1990 arası) değişimiTablo II-3’de incelendiğinde, nüfus artış hızı ile doğru orantılı olarak değiştiğigörülmektedir. 1965 yılında yaş bağımlılık oranı binde 849 iken,1970 yılında binde 859’luk oranla en yüksek seviyeye ulaşmıştır. 1975-1990 yılları arasında yapılan sayımlarda da devamlı düşme göstererek,1990 yılında binde 667 olmuştur. Yaş bağımlılık oranının 1991 ilâ 1994yılları arasında da düşüş göstereceği ve 1994 yılı sonunda binde 639’adüşüceği tahmin edilmektedir.Ayrıca yaş bağımlılık oranının düşmesi, aynı zamanda iktisaden faalnüfusun (işgücünün) devamlı olarak yükselmesinin bir göstergesi olarak dakabul edilmektedir. 190188 Nevzat YALÇINTAŞ / Orhan TUNA; Sosyal Siyaset, Filiz Kitapevi, Đst., 1994, s.66.189 Daha geniş bilgi için Bkz:Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, 9. Baskı, Filiz Kitapevi, Đst., 1992, s.88-89; Mehmet ÇĐFTLĐKLĐ; 2000’li Yıllara Doğru, A.g.m., s.352,190 DĐE; Mayıs 1994’te Türkiye Ekonomisi, A.g.e., s.265.

TABLO II-3TÜRKĐYE’DE NÜFUSUN ÜÇ ANA YAŞ GRUPLARINADAĞILIMI VE BAĞIMLILIK ORANLARI(Bin Kişi)SAYIM TOPLAM 0-14 YAŞ 15-64 YAŞ 65 + YAŞ BAĞIMLILIKYILINÜFUS NÜFUS (% ) NÜFUS (% ) NÜFUS (% ) ORANI (Binde)24.10.1965 31391 13169 41,9 16979 54,1 1243 4,0 84925.10.1970 35605 14883 41,8 19155 53,8 1567 4,4 85926.10.1975 40347 16361 40,5 22131 54,9 1856 4,6 82312.10.1980 44737 17500 39,1 25116 56,1 2121 4,8 78120.10.1985 50664 19050 37,6 29482 58,2 2138 4,2 71821.10.1990 56473 20260 35,8 33938 60,0 2371 4,1 6671991 (a) 57893 20540 35,4 34883 60,2 2470 4,2 6601992 (a) 59233 20805 35,1 35850 60,5 2578 4,3 6521993 (a) 60557 21052 34,7 36811 60,7 2694 4,4 6451994 (a) 61825 21287 34,4 37724 61,0 2814 4,5 639KAYNAK: TĐSK, Türkiye’de Demografik yapı, A.g.e., s.6. ile DPT, VI.Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1989,s.286’dan faydalanılarak düzenlenmiştir.(a): 1991 ilâ 1994 yılları tahminleri Ekim ayı itibariyle verilmiştirYine Tablo II-3’de yer alan ülkemiz nüfusunun üçü ana yaş grubunagöre dağılımına baktığımızda, 0-14 yaş grubunun 1965 yılında % 41,9’lukpaya sahip olduğunu görürüz. Bu pay her geçen yıl düşme gösterdiğinden;1990 yılında % 35,8’e, 1991 yılında % 35,4’e, 1992 yılında % 35,1’e, 1993yılında % 34,7’ye 1994 yılında ise % 34,4’e düşeceği tahmin edilmektedir.Buna karşılık 15-64, yaş grubu arasındaki dağılım ise; 1965 yılında %54,1 iken, devamlı artış göstererek yükselmiştir. Buna göre 1990 yılında %60’a, 1991 yılında % 60,2’ye, 1992 yılında % 60,5’e, 1993 yılında % 60,7’yeve 1994 yılında da % 61’e yükselmesi beklenmektedir.15-64 yaş grubundaki artışa paralel olarak, çalışan kişilerin kendileri ilebirlikte kaç kişiye yetecek kadar üretimde bulunmaları gerektiğini ifadeeden yaş bağımlılık oranı da düşmektedir. 191191 TĐSK; Türkiye’de Demografik Yapı, A.g.a., s.7.

TABLO II-4YURTĐÇĐ ĐŞGÜCÜ PĐYASASINDA GELĐŞMELER (15+Yaş) (Bin Kişi)YILLAR 1990 1991 1992 1993 1994 (1) 2000 (1)Sivil Đşgücü 19954 19967 20126 20232 20424 22462Đşgücüne KatılmaOranı (Yüzde) 56,7 56,2 55,5 54,2 53,2 50,3Sivil Đstihdam 18364 18421 18600 18702 18285 20737Tarım 8731 8714 8169 8397 8166 8427Sanayi 2773 2837 3047 2916 2880 3494Hizmetler 6860 6870 7385 7389 7239 8816Đşsiz 1590 1546 1596 1530 2139 1725Eksik Đstihdam 1271 1373 1535 1383 1904 1535Đşsizlik oranı (% ) 8,0 7,7 7,9 7,6 10,5 7,7Eksik Đstih.Oranı (% ) 6,4 6,9 7,6 6,8 9,3 6,8Đşsizlik+Eksik ĐstihdamNedeniyle Atıl DurumdaBulunan Đşgücü Oranı(%)14,4 14,7 15,5 14,4 19,8 14,5KAYNAK: DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), (Tablo: 13 ve 15), s.49 ve55’den birleştirilmiştir. (1) TahminTablo II-4’de yer alan işsizlik oranı incelendiğinde 1990’da % 8,0,1991’de % 7,7, 1992’de % 7,9, 1993’de de % 7,6 olduğu görülür. 1990 yılında% 8,0 olan işsizlik oranı, takip eden yıllarda azalıp çoğalmasınarağmen; bu oran % 8,0’in altında seyretmiştir. 1994’de bu oranın % 10,5’eyükseleceği tahmin edilmektedir.2000 yılında toplam işgücünün 22.462.000 kişiye ulaşacağı tahminedilmekte, öngörülen hedefler doğrultusunda toplam istihdamın 20.737.000kişi, işsizliğin de % 7,7 düzeyinde olması beklenmektedir. 192Ülkemizde DPT ve DĐE tarafından işsizlik tanımları (her iki kuruluşunayrı verilerinden hareket etmesi sebebiyle), iki ayrı tanım şeklinde karşımıza192 DPT, VII. Beşyıllık Kalkınma Planı (1990-2000), Ank., 1995, s.54.

çıkmaktadır. DPT’ye ait işsiz tanımında, çalışma çağındaki (15+yaş)nüfustan işgücü talebi ve faal olmayanlar (öğrenci, evkadını, emekli,mahkum, hasta, sakat, yaşlı, irat sahibi gibi) düşülerek işsizlik rakamıbulunurken; DĐE iş arayanları işsiz kabul ederek, işi olmayan, çalışmayahazır ve iş arayan kişileri işsiz olarak nitelendirmektedir. Ayrıca, DPT açıkve gizli işsizleri dikkate alırken; DĐE, sadece açık işsizleri dikkate alaraktanımı yapmıştır. 193Bu sebeple DPT ve DĐE verileri arasında farklı oranlar ortaya çıktığı gibi,sırasında değişik yıllarda yayınlanan DPT’ye ait yayınlarda; aynı yıl verileribile farklılıklar gösterebilmektedir. 194 Dolayısıyla bu verilerden faydalananarıştırmacılarda da aynı yıllara ait bilgilerde farklı oranlar görülmektedir. 195Bunun yanında OECD’nin işsizlik oranlarına ait verilere baktığımızda,DPT verilerinden çok yüksek ve farklı oranların bulunduğunu görürüz.Türkiye’de işsizlik oranı OECD verilerinde 1990 yılı için % 8,0, 1991 yılı için% 7,7 olarak yer almıştır. Bu oran 1992’de % 7,9, 1993’de 8,7 olarak yeralırken; 1994’de % 12,6, 1995’te de % 14,0 olacağı tahmin edilmektedir. 196Görüldüğü gibi bu oranlar da DPT verilerinden çok farklıdır.Türkiye’de istihdamın sektörel dağılımı ile ilgi veriler, Tablo II-5’degösterilmiştir. Buna göre tarım sektörünün istihdamdaki payı 1965 yılında% 71,9 iken, bu pay her sayım döneminde azalarak; 1990 yılında % 47,5’e1991 yılında % 47,3’e, 1992 yılında % 43,9’a düşmüştür. 1993 yılında ise %47,0 olması tahmin edilmektedir.193 DPT; Đstihdam Özel Đltisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT:2170-ÖĐK:341, Ank., 1989, s.3.194 Bilgi için bkz: DPT, 1980’den 1990’a Makro Ekonomik Politikalar ve Türkiye Ekonomisindeki GelişmelerinAnalizi ve Değerlendirmeler, Ank., 24 Temmuz 1990 ile DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-1992), Ank.,Mayıs 1993 isimli eserlere.195 Bilgi için bkz: TOBB, Đktisadî Rapor, 1990, A.g.e., s.65. ile Naci ÖNSAL, Đstihdam., A.g.e., s.59.196 Bkz: OECD, Economic Outlook, 55 June 1994, France, 1994, s.A23.

TABLO II-5TÜRKĐYE’DE ĐSTĐHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMIY I L TARIM SANAYĐ HĐZMETLER1965 71,9 7,9 20,21970 70,2 10,2 19,61975 65,1 11,5 23,41980 62,5 11,6 25,91985 58,8 12,9 28,31989 47,3 15,9 36,81990 47,5 15,1 37,31991 47,3 15,4 37,21992 47,9 16,3 39,71993(Tahmin)47,0 14,7 38,2(15+yaş), (% )KAYNAK: TOBB, Đktisadi Rapor (1990), s:68 ile DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı(1990-1994), 1994 Yılı Programı Destek Çalışmaları, Ekonomik ve Sosyal Sektördeki Gelişmeler,1994, s:102’den birleştirilerek düzenlenmiştir.Đstihdamın, sanayi sektöründeki payına baktığımızda; bu durum 1965yılında % 7,9 iken, her sayım döneminde artış göstermiştir. Bu konuda sonsenelere baktığımızda, istihdamın sanayi sektöründeki payı; 1990 yılında %15,1’e, 1991 yılında % 15,4’e, 1992 yılında da % 16,3’e yükselmiştir. 1993yılında bu oranın, % 14,7 olması beklenmektedir.Hizmet sektörüne baktığımızda istihdam payının 1970 yılı hariç ( 19,6ile), hemen her yıl arttığı görülür. Buna göre hizmet sektöründeki istihdampayı 1965 yılında % 20,2 iken, 1990 yılında % 37,3’e, 1991 yılında %37,2’ye, 1992 yılında da % 39,7’ye yükselmiştir. 1993 yılında ise bu oranın% 38,2 olması tahmin edilmektedir.Türkiye’nin en önemli problemlerinden biri, nüfusundaki artış hızındankaynaklanmaktadır. Son iki dönem Kalkınma Planları’nda takip edilen

politikalar sayesinde, bu hız düşmeye başlamıştır. Nüfus artış hızınındüşmesi, ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğunu oluşturan genç nüfusunda düşmesine sebep olmaktadır. Nüfus hızı ve genç nüfusun düşmesi,ülkedeki işsizlik probleminin çözümünde az da olsa etkili olacaktır.Đşsizlikle mücadele de en önemli unsur, hiç kuşkusuz yatırımlarınartırılmasında aranmalıdır. Çünkü Türkiye’nin genel problemi, hızlı nüfusartışına bağlı olarak artan işgücü fazlasını istihdam edecek yeni yatırımlarıgerçekleştirememesinden kaynaklanmaktadır. Yapısal işsizlik olaraktanımlanabilecek bu işsizlik probleminin çözümünde, uzun süreli istihdamyaratma özelliği olan yatırımların teşvik edilmesi gerekmektedir. 197Bu bakımdan istihdam yaratmada büyük potansiyeli olduğu, gelişmişülkelerce de kabul edilen KOBĐ’lerin, ülkemizde de her yönden teşvikedilerek, desteklenmesi sağlanmaktadır.2- Çalışma Çağındaki NüfusEmek arzının kaynağı toplam nüfustur. Ancak nüfusun tümü, çalışmahayatına katılmaz. Ülke insanlarından, 15 yaşından aşağı çocuklar ve 64yaşından yukarı yaşlılar; prensip itibariyle çalışma çağının dışında kabuledilirler. Gerçi fiilen çalışma çağı her ülkenin mevzuatında farklı şekilde yeralmakla birlikte, genel olarak 15-64 yaş arası çalışma çağı kabul edilmiştir.Çalışma çağı, Uluslararası Çalışma Teşkilâtı ile Uluslararası Đstatistikler’dede, 15-64 yaş arası olarak yer alır.Buna göre, bir ülkede iktisadî faaliyette emeğini arz edebilecek insanlar,ilke bakımından çocuk ve yaşlılar dışındaki yetişkin nüfustur. Yetişkinnüfus miktar ve oranı, her ülkenin demografik yapısına bağlıdır. Nüfusuhızla artan genç ülkeler ile nüfusu azalmakla birlikte; yaşama süresi artanyaşlı ülkelerde, çalışma çağındaki nüfus miktarı azalacaktır. 198197 TĐSK, Türkiye’de Demografik Yapı..., A.g.a., s. 9.198 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.88-89. ve Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.11.

TABLO II-6TÜRKĐYE’DE YAŞ GRUPLARININ GENEL NÜFUSTAKĐ PAYI (% )YAŞ GRUPLARI 1945 1950 1955 1960196519701975 1980 1985 1990 1994 (T) 1995 (T) 1996 (T) 2000 (T)(0-14) Çocuklar 40 38 39 41 42 42 40 39 38 36,033,0 32,3 31,7 29,6(15-64) ÇalışmaÇağındakiler57 58 57 55 54 54 55 56 58 60,562,0 63,0 63,5 64,9(65+yaş) Yaşlılar --- 3 3 4 4 4 5 5 4 4,0 4,7 4,7 4,8 5,5KAYNAK: DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), 1989, s:286; DPT, VII.BeşYıllık Kalkınma Planı (1996-200), A.g.e., s.35 ve 37 ile Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi,1986, s.109’dan birleştirilerek düzenlenmiştir.Tablo II-3’de yer alan Türkiye nüfusunun, üç ana yaş grubuna baktığımızda;1965 yılı itibariyle ülke nüfusu 31.391.000 kişi iken, çalışmaçağındaki nüfus 16.979.000 kişidir. Bu durum 1990 yılı nüfus sayımı itibariyle56.473.000 kişi iken, çalışma çağındaki nüfus 33.938.000 kişiyeyükselmiştir. 1994 yılı itibariyle nüfusumuzun 61.825.000 kişi, çalışmaçağındaki nüfusumuzun da 37.724.000 olacağı beklenmektedir.Çalışma çağındaki nüfusun genel nüfus içindeki payına baktığımızda(Tablo II-6); 1945 yılında bu pay % 57 iken, 1990 yılında % 60,5 olmuş,1994 yılında ise % 62,0 olması tahmin edilmektedir. Ayrıca 1990 yılı genelnüfus sayımına göre çocukların oranı % 36,0, yaşlı nüfus oranı da % 4’dür.1994’de çocukların oranı % 33’e düşerken; ortalama yaş seviyesinin (sağlık,bakım vs. yönünden) yükselmesi sonucu, yaşlı nüfus oranının % 4,7’yeçıkacağı baklenmektedir. Bu arada çocuk oranı 1995 yılında % 32,3’e,1996’da % 31,7’ye, 2000 yılında da % 29,6’ya düşeceği; yine yaşlı nüfusoranının da 1995’de % 4,7’ye, 1996’da % 4,8’e, 2000 yılında da % 5,5’eyükselmesi tahmin edilmektedir. 199 Bu duruma göre; 1945-1994 yıllarıarasında çalışma çağındaki nüfusun, genel nüfus içindeki oranı en az % 54ilâ en çok % 62,0 arasında seyretmiştir. Bu oranın devamlı yükselmesi,(1995’de % 63, 1996’da % 63,5 ve 2000 yılında % 64,9 olacağı tahmin199 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), A.g.e., s.35 ve 37.

edilmektedir.) ülkemizin genç nüfus yapısına sahip olduğunun birgöstergesidir.Çalışma çağındaki nüfus, aynı zamanda ülkenin emek arzı kapasitesinigöstermektedir. Şüphesiz ki, doğurganlık oranı ve genç nüfusun yüksekolduğu ülkelerle, 64 yaş üzerindeki nüfusun yüksek olduğu ülkeler; emekarzı kapasitesi bakımından, aynı nüfusa sahip ülkelerden şansızolmaktadır. 200 Bir ülke nüfusunun tamamı tüketicidir. Ancak çalışmaçağındaki nüfus; hem tüketici, hem de üreticidir. Üretim-tüketim dengesinisağlamak için üretime katılanların kendileriyle birlikte üretime katılmayanlarada yetecek kadar üretimde bulunması gerekir. Bunun ölçüsü"bağımlılık oranı" şeklinde ifade edilmektedir.Çalışma çağındaki nüfus oranı, bağımlılık oranıyla ters orantılıdır. 201Tablo II-6 incelendiğinde açıkça görüleceği üzere; çalışma çağındaki nüfusoranı 1965 yılında % 54’den 1990 yılında % 60,5’e yükselirken, bağımlılıkoranı buna ters orantılı olarak 1965 yılında binde 849’dan 1990 yılındabinde 667’e düşmüştür. Aynı zamanda bu düşüş, işgücünün deyükselmesine sebep olmuştur.3- ĐşgücüÇalışma çağındaki nüfus miktar ve oranı önemli olmakla beraber, emekarzını tesbitte yeterli değildir. Çünkü çalışma çağındaki nüfusa dahil olupda, çalışma arzusu göstermeyenler ile ev hanımları; iş hayatına atılmakistemezler. Bir kısmı da iş görmez durumda sakat ve hasta olduklarından,çalışma gücüne sahip değildirler. Buna karşılık 15 yaşından küçükçocuklar ile 65 yaşından yukarı bazı kimseler; çalışma çağı dışındaoldukları halde, iş hayatına atılırlar. Bunların tamamına "işgücü" denilir.Başka bir ifadeyle işgücünü, ülke nüfusunun üretken durumda olan veiktisadî faaliyete katılan kesimi şeklinde tanımlamak da mümkündür. Busebeple işgücü; bir ülkede insan sayısı yönünden emek arzını ifade edenkavram olarak ele alınır. 202Đşgücünün; çalışma çağında olup, çalışma arzu ve gücüne sahip bulunan,cari ve geçerli ücret seviyelerinde emeğini sunmaya hazır durumdaki200 Naci ÖNSAL, Đstihdam..., A.g.e., s.12.201 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.90.202 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.91-92.

kişilerin meydana getirdiği topluluk olarak da tanımı yapılmaktadır. 203Đstatistik terimiyle işgücü; genelde 14 yaşından yukarı ve 65 yaşınıaşmamış olup, kazanç getirici bir işte çalışanların tamamını ifadeetmektedir.Đşgücüne katılan nüfus gruplarını; işverenler, başkasının nam ve hesabınaücretle çalışanlar, ücretsiz çalışan yardımcı aile fertleri, işsizler vesayım zamınında gelir karşılığı bilfiil çalışanlar oluşturur. Bu toplamdanaskerleri çakırırsak kalan kısıma "sivil işgücü"de denir. Đşgücüne katılmayangruplar ise, hiç çalışmayan ve çalışamayacak olanlardan (yaşlılar,çocuklar, çalışmayan kadınlar ile daimi sakatlar) meydana gelir. 204Đşgücü yerine zaman zaman "faal nüfus" ve "Đktisaden faal nüfus"kavramları kullanılmaktadır. Bu kavramlarda aynı mana kastedilmiş olmasınarağmen, aralarındaki çok küçük fark ölçümdedir. "Faal nüfus, ile"iktisaden faal nüfusun" belirlenmesinde meslekte devamlılık şartı aranmaktadır.Đşgücüne ise; meslekte devamlılık şartı aranmaksızın, sayımanında geçici de olsa çalışanlar ile işsizler dahil edilmektedir. 205 Tüketicidurumunda olup, emeğini arz etmeyenler veya çalışma arzu ve iktidarındaolmayanlar ise "faal olmayan nüfus" olarak kabul edilmektedir. 206Ülkemizde DĐE "Đktisaden faal nüfus" kavramını kullanırken, 12 yaş veyukarısını bu kavram içinde saymaktadır. Đktisaden faal nüfusun DĐE’dekitanımı; sayımdan önceki son bir hafta içinde, aynî ve nakdî bir gelir teminetmek amacıyla en az bir gün çalışan, çalışmadı ise işi ile ilgili devam edenveya işi olmayıp da iş arayan nüfus olarak yapılmaktadır. 207 DPT iktisadenfaal nüfus kavramını kullanırken, bu kavramın içine 15 yaş ve yukarısınıdahil etmektedir.Đşgücü miktarının, genel nüfus miktarına oranı; nüfusun işgücünekatılma payı veya oranı olarak tanımlanır. 208 Başka bir ifadeyle, işgücünekatılma oranı; çalışanlarla, işsizlerin yani işgücü arzının toplam nüfustakioranı olarak da tanımlanmaktadır. 209203 Nevzat YALÇINTAŞ/Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., s.67.204 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.92.205 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.92.206 Nevzat YALÇINTAŞ/Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., s.67.207 Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.12.208 Daha geniş bilgi için bkz; Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.93.209 Nevzat YALÇINTAŞ/Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., s.70.

Genellikle bir ülkenin nüfusunu, çağ içi ve çağ dışı nüfus olarak ikiyeayırmak mümkündür. Bu ayırıma göre; 15-64 yaş grubu çağ içi nüfusu, 0-14 yaş grubu ile 65+yaş grubu ise çağ dışı nüfusu meydana getirir. 210Bir ülkedeki toplam işgücünü (emek arzını) bulmak için; çalışma çağındakinüfustan (15-64 yaş grubu), çalışma arzu ve iktidarında olmayanlarıçıkarmamız gerekir.Buna göre Şekil II-1’de yer alan veriler incelendiğinde, 1990 yılındaTürkiye’de çalışma çağındaki toplam nüfus 33.9 milyondur. Bundan çalışmaarzu ve iktidarında olmayanların miktarı olan 13.7 milyon kişidüşüldüğünde, toplam işgücü (emek arzı) bulunur. Yani 1990 yılındatoplam işgücü 20.2 milyon olmaktadır.Tablo II-4’ü incelediğimizde, toplam işgücü; 1991 yılı ekim ayı itibariyle19.9 milyon, 1992 yılı ekim ayı itibariyle 20.1 milyon olduğu görülür. Yineaynı Tablo’da yer alan tahmini rakamlara göre işgücünün; 1993 yılında20.2 milyon, 1994 yılında 20.4 milyon, 2000 yılında da 22.4 milyon olmasıbeklenilmektedir.Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı sonu olan 1994 yılı itibariyle işgücünün20.424.000, sivil istihdamın 18.285.000, işsizliğin 2.138.000 kişiyeulaşacağı; işsizlik oranının da % 10,5 olacağı tahmin edilmektedir. 211Đşgücünü tayinde nüfus miktarı temel faktör olmasına rağmen; nüfusunyaş ve cinsiyet yapısı, yani kadınların işgücüne katılma oranları daişgücünü tayinde büyük önem taşır. Đşgücüne katılma oranında erkekler,bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermezken; kadınlarda büyükfarklılıklar görülmektedir. Bu sebeple işgücüne katılma oranları; en yüksekve en düşük olarak, gelişmekte olan ülkelerde rastlanır.210 Nevzat YALÇINTAŞ/Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., s.66.211 Bkz: DPT, VII Beş Yıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s.49.

KAYNAK: Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, 1992, s.89 ile Mehmet ÇĐFTLĐKLĐ, 2000’liYıllara Doğru Türkiye’de Nüfus ve Đstihdam, 1992, s.356’dan faydalanılarak grafik tarafımdan düzenlenmiştir.- Genel nüfustan, çalışma çağındaki nüfus çıkarıldığında; çocuk ve yaşlı nüfus elde edilir.- Genel nüfustan, çocuk ve yaşlı nüfusu çıkardığımızda; çalışma çağındaki nüfusu elde ederiz.- Çalışma çağındaki nüfustan, çalışma arzu ve iktidarında olmayanları çıkardığımızda; işgücü bulunur.- Đşgücünden, açık işsizler çıkarıldığında; istihdam seviyesi elde edilir.- Đstihdam seviyesinden, gizli işsizler çıkarıldığında; prodüktif istihdam seviyesi (gerçek istihdam) bulunur.- Đşgücünden, istihdam seviyesi çıkarıldığında; o ülkedeki işsizlik elde edilir.

Ülkemizde gelişme seviyesi ne olursa olsun, diğer ülkelerdekine benzerşekilde; erkek işgücüne katılma oranlarının, kadınlardan daha yüksekolması dikkat çekmektedir. Gerçi erkek işgücüne katılma oranları, uzundönem istikrar gösterirken; kadın oranındaki değişmeler ortalamalarabüyük oranda etki yapmaktadır. Aslında Türkiye’de kadın işgücü oranları,genellikle gelişmiş ekonomilere oranla daha yüksek; erkek işgücü oranlarıda nisbî şekilde düşük bulunmaktadır. 212 Bu sebeple ülkemizin, erkekağırlıklı bir iktisaden faal nüfusa sahib olduğu söylenebilir.TABLO II-7TÜRKĐYE’DE YAŞ GRUPLARINA GÖRE ĐŞGÜCÜNE KATILMA ORANI(%)YAŞ ERKEK KADIN12-14 25 2015-19 60 4020-24 85 4025-29 95 3530-34 97 3535-39 97 3840-44 95 3845-49 90 3550-54 78 3455-59 65 3360-64 55 2065 25 10KAYNAK: DĐE, Hane Halkı Đşgücü Anket Sonuçları, 1991, s.6.Tablo II-7’yi incelediğimizde; erkeklerin bütün yaş gruplarında işgücünekatılma oranları, kadınların işgücüne katılma oranlarından daha yüksektir.Erkek işgücüne katılma oranı; en yüksek 30-34 ve 35-39 yaşları arasında212 Nevzat YALÇINTAŞ / Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., S.70.

iken, kadın işgücüne katılma oranı ise en yüksek 15-19 ve 20-24 yaşlarıarasında olmaktadır. Bu da genç nüfus yapısana sahip olan ülkemizde;kadın ve erkek ayırımı yapmadan, genç nüfusun çalışma arzu veiktidarında olduğunu göstermektedir. Genel nüfus sayımları itibariyle sonhafta içinde iktisaden faal olan ve olmayan nüfusun durumunu elealdığımızda; her ikisinin de genel nüfus sayımlarına göre yükseldiğini görürüz.Tablo II-8 incelendiğinde; ikstisaden faal olan ve olmayan nüfus toplamı1975 genel nüfus sayımında 26.945.724 kişi iken, 1980 genel nüfussayımında 30.539.621, 1985 genel nüfus sayımında ise 35.339.299 kişiyeyükselmiştir.

TABLO II-8GENEL NÜFUS SAYIMLARI ĐTĐBARĐYLE NÜFUSUN SON HAFTA ĐÇĐNDEĐKTĐSADEN FAAL OLMA DURUMU VE CĐNSĐYETE GÖRE ORANIT: Toplam E: Erkek K: KadınSAYIM YILI1975 (1) 1980 (1) 1985 (1)T 26.945.724 30.539.621 35.339.229T O P L A M E 13.823.470 15.401.820 17.803.595K 13.122.254 15.137.801 17.535.704T 17.383.828 19.212.193 21.579.996ĐKTĐSADEN FAAL E 11.179.506 12.284.257 13.932.731NÜFUS (%) 64,31 63,94 64,56K 6.204.422 6.927.936 7.647.265(%) 35,69 36,06 35,44T 9.561.896 11.194.199 13.670.254ĐKTĐSADEN FAAL E 2.643.964 3.024.831 3.820.952OLMAYANNÜFUS(%) 27,65 27,02 27,95K 6.917.932 8.169.368 9.849.302(%) 72,35 72,98 72,05ĐKTĐSADEN FAAL OLAN VE OLMAYANLARIN TOPLAMĐÇĐNDEKĐ ORANI (%)ĐKTĐSADEN FAALOLANT 64,51 62,91 61,07E 80,87 79,76 78,26K 47,28 45,77 43,61T 35,49 36,65 38,68ĐKTĐSADEN FAAL E 19,13 19,64 21,46OLMAYAN K 52,72 53,97 56,17

KAYNAK: Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam ve ÇalışmaYaşamının Genel Görünümü, 1993, s.16.(1) : 12 ve daha yukarı yaştaki Nüfus.12 ve daha yukarı yaştaki nüfus olarak, 1975 yılından sonra DĐE tarafındanele alınan "Đktisaden faal nüfus"; 1975 yılı itibariyle 17.383.828kişi iken, bu miktar 1980 yılında 19.212.193 kişiye, 1985 yılında da21.579.996 kişiye yükselmiştir. Kişi sayısı bakımından rakam olarak görülenbu artış, oran bakımından ele alındığında "Đktisaden faal olan nüfus"ta düşme olduğu görülür. 1975 yılında iktisaden faal olan nüfus, toplamnüfus içinde % 61,51’lik orana sahip iken; 1980 yılında bu oran % 62,91’e,1985 yılında ise % 61,07’ye düşmüştür. Bunun yanında iktisaden faalolmayanların toplam nüfus içindeki oranı, ilgili sayım yıllarına göre; 1975yılında % 35,49’dan, 1980 yılında %36,65’e, 1985 yılında da % 38,68’eyükselmiştir.Đktisaden faal olan nüfusun azalma göstermesinin başlıca sebepleriarasında, eğitime devam eden genç nüfusun artması ile faal nüfusun tarımsektöründen sanayi sektörüne kayması gösterilebilir. 213Genel nüfus sayımlarındaki ilgili yıllara ait iktisaden faal olan ve olmayantoplam nüfusun, cinsiyete göre oranına baktığımızda; 1975 yılındaerkeklerin iktisaden faal nüfus içindeki % 64,31’lik oranına karşılık, kadınların% 35,69’luk orana sahip olduğunu görürüz. 1985 yılında bu oran;erkeklerde % 64,56, kadınlar da da % 35,44 olmuştur. Đktisaden faalolmayan nüfus içinde kadınların sayısal yönden fazla olması sebebiyle;1975 yılında kadınların % 72,35’lik oranına karşılık, erkekler % 27,65’likbir orana sahip olmuşlardır. 1985 yılında da kadınların % 72,05’lik oranı,erkeklerde % 27,95 olarak görülür.Ülkemizde işgücüne katılma oranının düşüklüğü, işgücü piyasasınıntemel özelliklerinden birisidir. Hızlı nüfus artışı ve göç olayı ile birlikte;kentlerde sürekli bir büyüme gösteren işgücü potansiyeline karşılık, yeterlibir istihdam artışı tarım dışı sektörlerde yaratılmaktadır. Bu sebeple, yıllaritibariyle işgücüne katılma oranlarında bir azalma görülür. 214213 Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam..., A.g.a., s.15.0 214 Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam..., A.g.a., s.16.; Meryem KORAY,Günümüzde Đşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve Đstihdam Politikaları, ĐĐBK. II.Đstihdam Haftası Tebliğleri,1992, Yayın No:276, Ank., 1992, s.98.

Tablo II-9’da yer alan ve 6. Beş Yıllık Plan dönemi’ni kapsayan 1990-1994, yıllları ile 1995 yılına ait işgücüne katılma oranlarına baktığımızda;ekim ayı itibariyle 1990 yılında % 56,7 iken bu oran devamlı düşerek, 1991yılında % 56,2, 1992 yılında %55,5, 1993 yılında % 54,2 olmuştur. 1994yılında ise bu oranın % 53,2’ye, 1995 yılında da % 52,2’ye düşeceği tahminedilmektedir.Böyle bir azalmanın temel sebepleri arasında; iç göçler, emeklilikşartlarında çalışanlar lehine gerçekleşen değişiklikler, bireylerin gelir seviyelerininartması ile eğitim imkânlarının gelişmesi yer almaktadır. Bununyanında, ülkemizde işgücüne katılma oranlarında ortaya çıkan azalmaşüphesiz işgücündeki artışa rağmen, daha az oranda bireyin iş piyasasınadahil olmasına sebep olmaktadır. 215TABLO II-9ĐŞ GÜCÜNE KATILMA ORANLARI VE ĐSTĐHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMIYILLAR 1990 1991 1992 1993 1994(Tahmin) 1995 (Tahmin)Đşgücü: 19.954 19.967 20.196 20.232 20.424 20.603Toplam (%) 56,7 56,2 55,5 54,2 53,2 52,2Đşgücüne Katılma Erkek (%) 79,7 78,4 78,1 76,5 --- ---Oranı :Kadın (%) 34,7 34,2 33,1 32,3 --- ---Toplam 18.364 18.421 18.600 18.702 18.285 18.716(15+yaş) (Bin kişi)Đstihdam : Tarım 8.731 8.714 8.169 8.397 8.166 8.329Sanayi 2.773 2.837 3.047 2.916 2.880 2.965Hizmetler 6.860 6.870 7.385 7.389 7.239 7.422KAYNAK: DPT, VI.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), 1994 yılı Programı Destek Çalışmaları,Ekonomik ve Sosyal Sektördeki Gelişmeler, 1994, s:147.; ĐĐBK, 1994 yılı FaaliyetRaporu, Yayın No:288, Ank., 1995, s.7.215 Ali Nazım SÖZER/Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam, A.g.a., s.18.; Gülten KUTAL, Türkiye’deĐşsizliği Etkileyen Faktörler ve Đşsizliğin Özellikleri, Sosyal Siyaset Konferansları, 34.Kitap, Đst., 1985, s.149.

Yine Tablo II-9’de yer alan 1990-1995 yılları arasındaki, istihdamınsektörel dağılımına baktığımızda; 1990 yılında tarım sektöründe 8.731.000kişi istihdam ederken, bu sektördeki istihdam 1991 yılında 8.714.000’e,1992 yılında 8.169.000’e düşmüştür. 1993 yılında nisan ayı itibariyle busektörde istihdam yeniden yükselerek, 8.397.000 kişiye çıkmış, 1994’de8.166.000 kişi, 1995’de de 8.329.000 olacağı tahmin edilmektedir.Sanayi sektöründeki istihdam, 1990-1992 yılları arasında yükselerek;2.773.000 kişiden, 3.047.000 kişiye yükselmiştir. 1993 yılı itibariyle düşmegöstererek, 2.880.000 kişiye inmiş olup, 1994 yılında yeniden yükselerek2.880.000 kişiye, 1995 yılında da 2.965.000 kişiye ulaşacağı tahminedilmektedir.Hizmet sektöründe, 1990 yılında 6.860.000 kişi olan istihdam devamlıyükselerek, 1993’de 7.389.000 olmuştur. Bu sektörde istihdamın 1994yılında 7.239.000’e, 1995 yılında da 7.422.000’e yükseleceği tahminedilmektedir.Đstihdamın sektörel dağılımı, görüldüğü gibi tarımda yoğunlaşmıştır.Buna rağmen Türkiye’de istihdam, sanayileşme ve kalkınma hamleleriiçinde nisbî olarak; tarımdan, sanayi ve hizmetler sektörüne doğru kaymaktadır.B- Türkiye’de Đstihdam PolitikasıBir ülkenin istihdamı; o ülkenin kalkınmışlık seviyesi, nüfus ve tabiîkaynakları ile ekonomik şartlarına bağlıdır. 2000’li yıllara geçmeye hazırlandığımızşu günlerde, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomilerin ortakproblemi işsizliktir. Đşsizlik; dünyanın pekçok ülkesinde zaman zamanazalıp-çoğalmasına rağmen, hâlâ ciddî bir problem olarak gündemdekiyerini korumaktadır.Her ülkenin ekonomik yapısı, politik felsefeleri, kültürel geçmişi veiçinde bulundukları zorluklar birbirinden çok farklı olduğundan; işsizliğinboyutu da ülkeden ülkeye değişmektedir. Bugün gelişmiş ve gelişmekteolan ülkelerde, gençler arasında büyük boyutlara ulaşan işsizlik oranı; herülkenin kendine has istihdam politikaları oluşturmaları ile bu alanda çeşitlitedbirler almalarına sebep olmuştur. Bu politika ve tedbirlerin başında;

gençler için geniş meslekî eğitim programları ile toplumun ihtiyaçlarınayönelik istihdam yaratıcı projelerin devreye sokulmasına yer verilmiştir. 216Đstihdam; kullanma, çalışma demektir. Bir ülkede, bir yıldaki ekonomikfaaliyetlere katılacak durumda olan insangücünün; kullanılma, çalışmaveya çalıştırma derecesi istihdamı gösterir. 217 Ayrıca üretime yönelen emekfaktörünün kullanımı şeklinde de istihdamın tanımı yapılmaktadır. 218Dünyada olduğu gibi, ülkemizde de herkesin durumuna uygun ve gelirsağlayacak bir işde çalışması; kişinin temel hakları arasında yer almaktadır.Ülkemizdeki hızlı nüfus artışı ve son yıllarda yaşanan dış ödemelerdengesindeki sıkıntılar sebebiyle; yatırımlar azalmış ve sonucundaişsizlik oranı artmıştır. Đşsizliğin azalmasına yönelik, gerek kamu ve gerekseözel sektörce birçok faaliyetler başlatılmıştır.Bu konuda en önemli görev, 1982 Anayasası ile devlete verilmiştir.Anayasamızın 49’uncu maddesinde "Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmekiçin çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeyeelverişli ekonomik bir ortam yaratmak için gerekli tedbirleri alır..." 219denilmektedir. Bu hüküm gereği; çalışma arzu ve iktidarında olan herkeseiş bulmanın, devletin yükümlülüğü altında olduğu belirtilmiş; çalışmahakkı ve ödevi böylece anayasal güvence altına alınmıştır.Ayrıca 10 aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’ncakabul edilen 220 Đnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 23’üncü MaddesiI.Bendi’nde "Her şahsın çalışmaya, işini serbestçe seçmeye, adil ve elverişliçalışma şartlarına ve işsizlikten korunmaya hakkı vardır." 221 şeklindeuyulması mecburî nitelikte hükümler bulunmaktadır. Son olarak 18 ekim1961 tarihinde yürürlüğe konulan "Avrupa Sosyal Şartı" veya "Avrupa216 DPT, Đstihdam, A.g.e., s.3.217 Aziz KÖKLÜ, Makro Đktisat, 2.Baskı, yayınevi, Ank., 1967, s.67.218 Mehmet ÇĐFTLĐKLĐ, 2000’li Yıllara Doğru, A.g.m., s.358.219 T.C. Anayasası, Belediye-Đş, Eğitim Yayınları I, (Anayasa, Çalışma yasaları ve yönetmelikleri-84). Đst.,1984, s.36. (Anayasa’yla ilgili 2709 Sayılı Kanun, 7.XI.1982 tarihinde kabul edilmiş; 9.XI.1982 tarih ve 17863Sayılı R.G.’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.)220 Türkiye Đnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni, 6 nisan 1949 tarihinde imzalamıştır. Bkz: SavaşTAŞKENT, Đnsan Haklarının Ulusal Dayanakları (Örgütler ve Belgeler), Belediye-Đş Sendikası, Đst., 1991, s.55.221 Adnan GÜLERMAN/Nükhet AYAZ, Sosyal Politikanın Uluslararası Boyutları (Antlaşmalar-Bildirgeler-Sözleşmeler), genişletilmiş 2.Baskı, Toleys Eğitim Yay.; 4, Đst., 1994, s.126; Savaş TAŞKENT, Đnsan HaklarınınUlusal Dayanakları, A.g.e., s.337.

Sosyal Hakları Sözleşmesi"nde 222 "Tam Đstihdamı sağlamak üzereolabildiğince yüksek ve kararlı bir istihdam düzeyine ulaşmayı ve bu düzeyikorumayı başta gelen amaç ve sorumlulukdan biri saymayı üstlenirler"(Av.Sos.Şartı Md 1/I), 223 şartı öngörülmüştür.Ülkemizde istihdam politikaları belirlenirken, yukarıda da görüldüğüüzere; başta Anayasa’mız olmak üzere, Uluslararası anlaşma ve sözleşmelerdeyer alan hükümlere uygun hareket edilmiştir. Türkiye’de tesbit edilenistihdam politikalarını; işgücü fazlalığı, eğitim, yeni istihdam imkânlarınınyaratılması, ücret ve çalışma şartı ile işgücü piyasasının oluşturulmasışeklinde ele almak mümkündür.Türkiye’de işsizliğin sebeplerinin başında hızlı nüfus artışı gelmektedir.Nüfus artışı hızı ile kalkınma hızı arasında, ters orantılı bir ilişki bulunmaktadır.Nüfusu yılda % 2,5 oranında artan ülkemizde, kalkınmahızının % 5-6 civarında gerçekleşmesi; tasarruf ve yatırım kabiliyetini sınırlayarak,yeni istihdam alanları yaratılmasını engellemiştir. Ayrıca işgücününortalama niteliğinin düşüklüğü, istihdamın geliştirilmesini kısıtlamaktave işgücü maliyetini artıran aşırı yük ve kesintiler, istihdamıolumsuz şekilde etkilemektedir. 224Toplumumuzun genç nüfus yapısına sahip olduğu gözönüne alınırsa;bağımlı nüfus oranı ülkemizde giderek yükselmiş, yeni yatırımlar gerçekleşmediğiiçin sonuçta iş arayan insan sayısını artırmıştır. Bu durum; hızlınüfus artışını engellemek bakımından uygulanacak nüfus planlamasıylaancak, önlenebilir. 225 Nüfus artışının etkin bir aile planlamasıyla, kontrolaltına alınması; hem kişi başına düşen gelirin artırılması, hem de işsizliğinönlenmesi bakımından önem taşımaktadır. 226Ülkemizdeki işgücü fazlalığını oluşturan faktörler arasında, köydenkente hızla seyreden göç gelmektedir. Her ne kadar tarımın millî gelirdekipayı azalırken, bu sektörde çalışanların oranı h(l( % 50’nin üzerinde bu-222 Ülkemizde bu sözleşmeyi Resmî Gazete’nin 14 ekim 1989 gün ve 20312 sayısında yayınlayarak kabuletmiştir. Bkz: Adnan GÜLERMAN / Nüket AYAZ, Sosyal Politikanın Uluslararası... A.g.e., s.72-73.223 Savaş TAŞKENT, Đnsan Haklarının Ulusal Dayanakları..., A.g.e.,s.171.; Adnan GÜLERMAN / NükhetAYAZ, Sosyal Politikanın Uluslararası..., A.g.e., s.82.224 Halil ÖZBEK, Türkiye’de Đstihdam ve Đşsizlik, (Đstihdam Haftası 20-26 Mayıs 1991), Denetim, Yıl:6,Sayı:65, Ank., 1991, s:44; DPT, VII.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) A.g.e., s.50.225 Yalım EREZ, Đstihdamın Beş Boyutu, (Đstihdam Haftası 20-26 Mayıs 1991), Denetim, Yıl:6, Sayı:65, Ank.,1991, s:22.226 Esra BĐLEN/Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, TĐSK, Ank., 1989, s.96.

lunmaktadır. Bu tablonun değişmesi için, takip edilecek istihdam politikasıarasında; köyden kente göçün mutlaka önlenmesi bakımından, göçüdurdurmaya yönelik bölgesel kalkınma programları hazırlanmalıdır.Zaman zaman büyük boyutlara ulaşan işsizlik birtaraftan ülkemizdehüküm sürerken, diğer taraftan her seviyede kalifiye eleman sıkıntısı yaşanmaktadır.Kalifiye elemanın yetiştirilmesi için; genel örgün eğitimindışında, meslekî örgün eğitime önem verilmelidir. Ayrıca meslek kazandırmakursları, işbaşında eğitim ve yaygın eğitime önem veren istihdampolitikaları uygulanmalıdır. Bu uygulama, en fazla talep olan alanlardaeğitime ağırlık verilerek; eğitimin kaliteli ve ihtiyaçlara cevap veren halegetirilmesi sağlanmalıdır. 227Ülkemizde KOBĐ’lerin büyük sanayiiye destek veren yan sanayii uygulaması,daha da geliştirilmelidir. Bunlarda kullanılan teknolojilerin esnekliği,yerleşim açısından daha az kısıtlamayla karşılaşmaları sebebiyle;küçük ve orta boy işletmeler, istihdam yaratmada oldukça uygun alanlardır.KOBĐ’leri geliştirmek için, yatırımlar teşvik edilmek suretiyle; istihdamartırma politikaları ciddî bir şekilde takip edilmelidir. 228Türkiye sanayiinin dışa açılmada karşılaştığı en önemli problem, nitelikliişgücü teminidir. Đşgücü piyasamızda bir çok iş, nitelikli eleman yokluğusebebiyle doldurulamazken; diğer taraftan vasıfsız işgücü fazlalığı, çiftyönlü bir dengesizlik ortaya koyar. Bunun ortadan kaldırılması için hemsanayileşme, hem de eğitim politikalarında istihdam politikası açısındanönemli gelişmelerin yapılması mecburîdir. 229Türkiye’de ücret dengesizliklerinin son safhada olduğu bir gerçektir.Ücretlerin reel olarak yükseltilebilmesi için mutlaka verimlilik artışı sağlanmalıdır.Bu sağlanmadığı taktirde ücret artışlarının faturası sabit vedüşük gelirlilere yüklenmiş olacaktır. Kısa vadede ücretlerin büyük oyuttaartırılması, son zamanlarda görüldüğü gibi; işten çıkarmalar ile istihdamazalmalarına sebep olacak ve yeni yatırımlar azalarak, yeni iş imkânıyaratılması güçleşecektir. Ayrıca yüksek ücret odaklarında iş bulma kavgasıyoğunlaşırken, istihdamın dengeli bir şekilde gelişmesini de engelleyecektir.227 Yalım EREZ, Đstihdamın Beş Boyutu, A.g.m.,s:22.228 Yalım EREZ, Đstihdamın Beş Boyutu, A.g.m., s:23.229 Esra BĐLEN / Bülent PĐRLER Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.96-97.

Hatta bununlada kalmayarak, sık sık çalışma barışının bozulması, yeniyatırımlarda sermaye yoğun teknolojileri tercih sebebi olacaktır. 230Görüldüğü gibi yeni istihdam politikaları oluşturulmaması halinde, hızlaartan işgücü arzına karşılık; talep arzı karşılanmaktan giderek uzaklaşacakve işsizlik önlenemez biçimde, çığ gibi büyüyecektir. 231Bütün bunların yanı sıra, gençler ile kadınların istihdamı da oldukçaönem arz eder. Hatta yetişkinleri, bedensel ve zihinsel engelleri bulunanlarıda mesleğe yöneltme sisteminin kurulması gerekmektedir. Bu konuya dahasonraki bölümlerde geniş şekilde yer verilecektir.1- Đstihdam Politikasının HedefleriTürkiye’de işsizliği azaltıcı tedbirlerin alınması ile istihdam ve işgücüfazlasına bir sorun olarak bakılmasına; planlı dönemlerle birlikte başlanılmıştır.232Đşsizlik, uzun yıllardan bu tarafa, çok sayıda faktörün olumsuz etkisiylemeydana gelmiş bir meseledir. Bu faktörleri kısaca sıralamak gerekirse;ülkedeki hızlı nüfus artışı, meslekî eğitim politikalarına yeterli öneminverilmemiş olması, kırsal kesimden kentlere doğru başlayan göçünşehirleşmeye hız kazandırması, tarım sektöründe makineleşme, yüksekenflasyon, kişilerin iş kurmaları için yeterli destek ortamının oluşturulmamışolması ile sanayi sektöründe yeterli gelişmenin elde edilmemesinekarşılık, teknolojik değişimin insanın yerini alması gibi sebepler sayılabilir.Bu faktörlerin birikimi sonucu işsizlik, büyük boyuta ulaşmıştır. 233Ülkede 1961 Anayasası ile başlayan yeni dönemde, ilk defa 1963 yılındauygulamaya konulan planlarla ekonomimizi güçlendirme gereği duyulmuştur.Bu amaçla hazırlanan beşer yıllık planlar uygulamaya konulurken,Türkiye’nin istihdam politikası da oluşturulmuştur. Konuya KO-BĐ’ler açısından baktığımızda, uzun yıllar küçük işletmelerin ekonomikgelişmeye ve istihdama katkılarıyla ilgili bir yaklaşımın ülkemizde mevcutolmadığını görürüz. Planlı dönemde küçük işletmelerin teşviki ile ilgilialınan öneriler uygulama imkânı bulamamış, istihdam politikaları içindesık sık tekrarlanan bir slogandan öteye gidememiştir. Özellikle son iki plan230 Yalım EREZ, Đstihdamın Beş Boyutu, A.g.m.,s:23.231 Halil ÖZBEK,Türkiye’de Đstihdam ve Đşsizlik, A.g.m., s:44.232 Ahmet GÖKÇEN, Türkiye’de Đstihdam Politikası, Đ.Ü.Đkt. Fak. Mec., Cilt:33, Sayı:1-4, Đst., 1976, s.145.233 T.C.Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, 2. Baskı, Devlet Bak.Yay. No:24, Ank., Ocak 1988, s.1.; NaciÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.74.

döneminde; KOBĐ’lerin kalkınma stratejilerinde ve istihdam politikalarında,nispeten ağırlıklı bir yer kazandığını görürüz.Ne var ki bu strateji ve politikalar, çok sayıda Bakanlık ve kuruluşadağıtılmış; birbirinden bağımsız, temel felsefesi yeterli bir biçimde ortayakonulamamış, amacı ve hedefleri belirsiz, dağınık bir şekilde düzenlenmiştir.Bu politikalar, kısmen 1980’lerde Devlet Bakanlığı’nın geliştirmeyeçalıştığı istihdam politikaları içinde; kısmen Sanayi Bakanlığı bünyesindekurulu Genel Müdürlüklerle, eğitimle ilgili taraflar Millî Eğitim Bakanlığı ileĐş ve Đşçi Bulma Kurumu yoluyla gerçekleştirilen (çıraklık, meslekî ve teknikeğitim biçiminde sürdürülen) dağınık programlardır. Ayrıca, meslekîkuruluşların birbirinden bağımsız, parçalı bir biçimde konuya yaklaştıklarıgörülmektedir. 234Bu bakımdan ülkemizde uygulanan istihdam politikalarının hedef, ilkeve araçlarını incelerken; beşer yıllık plan dönemleri içinde ele almak yerindeolacaktır.Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967 dönemi); işsizlik meselesiniçözmek, çalışanların meslek düzeylerini yükseltmek, her kademedeyeterliliğe dayanan bir çalıştırma politikası ile yetişenleri yerinde kullanmakve sağlam bir sosyal hareketlilik sağlamak, çeşitli meslek gruplarınınpaylaşımında görülen dengesizlikleri ortadan kaldırarak, çalışan nüfusarasında daha dengeli bir dağılış meydana getirme şeklinde istihdam politikasınınhedefleri belirlenmiştir. 235Bu dönemde % 7’lik gelir artışı ve ekonomik kalkınma hızı ana hedefolarak belirlenmiş olmasına rağmen, istihdam; bu ana hedefin gerisinde vesosyal bir hedef olarak Plan’da yer almıştır.1968-1972 dönemini kapsayan Đkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda millîgelir artışında ana hedef, % 7’lik bir oran olarak belirlenmiş olmasınarağmen; istihdama ilişkin bağımsız bir hedefe rastlanmaz. Hatta istihdamlailgili bağımsız bir hedefin ele alınmayacağı "Hızlı nüfus artışı tesiriylegittikçe büyüyen insangücü ile mevcut insangücüne istihdam yaratmak,ekonominin hızla gelişmesinden ayrı seçilecek bir hedef değildir. Planlıkalkınmanın genel hedefleri istihdamı artırmayı, bu gelişmenin bir neticesi234 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Bir Yaklaşım), Đstanbul TicaretOdası, Yayın No: 1996-32, Đstanbul, 1996, s.93.235 DPT, I.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), Ank., Ocak 1963, s.442.; DPT, Đstihdam, A.g.e., s.5.

olarak değerlendirmeyi mecburî kılmaktadır. Bu bakımdan Đkinci Beş YıllıkPlan’da istihdam konusu bağımsız bir hedef olarak alınmayacak,ekonominin büyümesiyle birlikte istihdam meselesinin büyük olduğubölgeler özellikle gözetilecektir. 236 " şeklinde açıkça belirtilmiştir.Đstihdamın en üst düzeye çıkarılması için Birinci Plan döneminde olduğugibi, bu dönemde de kalkınma hızı % 7 olarak belirlenmiş; bu hızıngerçekleşmesine bağlı olarak iş hacminin genişlemesi sonucu, iş imkânlarınınartırılması hedeflenmiştir. Ekonominin istihdam artırıcı yöndegenişlemesi için, özel tedbirler getirilerek desteklenmesi sağlanırken; istihdammeselesinin çok büyük ve yaygın olduğu bölgelerde özellikle gözetilmesine,Plan’ın hedef ve stratejileri arasında yer verilmiştir. 2371973-1977 dönemini kapsayan Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı’ndasanayileşme, ana strateji olarak yer almaktadır. Plan’ın bütününde istihdamsorununa sadece sanayileşme ve bünye değişikliği yönünden yaklaşılmıştır.Bunun yanında Plan’da bağımsız olarak işsizliği azaltıcı politikalarayer verilmediği gibi istihdam artırıcı tedbirlere de yer verilmeyerek,meselenin çözümü uzun döneme bırakılmıştır. 238Birinci Plan döneminde getirilen bütün tedbirlerin, istihdam meselesiniçözemediği görüldüğünden; Đkinci ve Üçüncü Plan dönemleri için, dahayüksek bir kalkınma hızı hedef alınması öngörülmüştür. 239 Nitekim BirinciPlan’da istihdam; kalkınma hızından sonra ikinci derecede ve sosyal birhedef olarak ele alınırken, Đkinci Plan’da bağımsız bir hedef olma özelliğinikaybederek ekonomik büyümenin fonksiyonu olarak görülmüştür. ÜçüncüPlan’da ise, sanayileşme ana hedef olarak alınmış; istihdama kısa dönemliyaklaşım bırakılarak, uzun dönemde çözüm bulunacağı hedeflenmiştir.Üçüncü Plan döneminde, % 7,4 olarak planlanan büyüme oranı % 6,5;% 7,6 olarak belirlenen gayri safi yurtiçi hasılanın büyüme oranı da % 6,9olarak gerçekleşmiştir. Bütün çabalara rağmen, bu dönemde işsizlik oranı236 DPT, II.Beş Yılık Kalkınma Planı Hedefleri ve Stratejisi, DPT Yayın No:510, Ank. 1968, s.1; DPT,Đstihdam,A.g.e., s.5.; DPT, II.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972) Ank., Kasım 1967, s.631.237 DPT, Đkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Hedefleri..., A.g.e., s.1.;DPT, Đstihdam, A.g.e., s.6.; DPT, II.Beş YıllıkKalkınma Planı (1968-1972), A.g.e., s.631.238 DPT, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), Yayın No:DPT:1272 Başbakanlık Basımevi, Ank,1973, s.957,948 ve 105.239 DPT, Birinci Beş Yılık Kalkınma Plan, A.g.e., s.456.

düşürülememiş; 1973 yılında % 13,3 olan işsizlik, 1977 yılında % 13,5’eyükselmiştir. 240Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1979-1983 dönemini kapsar. BuPlan döneminde, gayri safi yurtiçi hasılada % 8 artış öngörülmüş; istihdamprobleminin bir bölümü gelişmişlik seviyesi ve demografik olguların, birbölümü de geçmiş dönemlerde uygulanan politikaların getirdiği yapısalbozuklukların sonucu meydana geldiği ortaya konulmuştur.1978 yılında % 13,9 olan işgücü fazlası oranı, 1983 yılı için % 9,7 olarakhedeflenmiş; insangücü ihtiyaç tahminleri, kalkınma hızı ile diğertoplumsal ve ekonomik değişkenleri dikkate alarak hesaplanmıştır. Budönemde sanayi ve teknoloji politikalarıyla uyumlu ve tutarlı bir istihdampolitikası hedeflenmiştir. Ayrıca takip edilecek politikanın hedefleri arasında;istihdam ve ücret politikalarında işgücünün yerinde ve verimli çalıştırılması,üretime başlamadan veya üretim devam ederken sürekli eğitilmesi,işgücünün sektörler ve bölgeler arasındaki dağılımında görülendengesizliklerin giderilmesi gibi ana noktalar yer almaktadır. 2411985-1989 yıllarını kapsayan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde,ana hedef olarak istihdamı artırma öngörülmüştür. Bunun gerçekleşmesiiçin, öncelikle gençlerin istihdamı ön plana alınmak suretiyle;gençlerin işsizliği önlemeye çalışılmış, böylece işsizliği bir önceki dönemlerinaltına indirme temel politika olarak benimsenmiştir.1985 yılında 17.394.000 kişi olan sivil işgücü, 1989 yılında 19.682.000kişi olmuş; işsiz sayısı ise 1985 yılında 2.034.000 kişiden, 1989 yılında1.685.000 bine düşmüştür. Bu dönemde ülkedeki işsizlik oranı yine aynıyıllarda % 11,7’den, % 8,6’ya inmiştir. Sivil istihdam ise, aynı yıllarda15.360.000’den 2.637.000 kişilik artışla, 17.997.000’e ulaşmıştır. 242Đstihdamda sağlanan sayısal gelişmeler yanında, nitelikli işgücü yetiştirmeve mevcut işgücü niteliğinin yükseltilmesi yönünde önemli adımlaratılmıştır. Đstihdamı geliştirme ve işsizlikle mücadele faaliyetlerininkoordinasyonu için bir Devlet Bakanlığı görevlendirilmiştir. Bu amaçla,240 Naci ÖNSAL, Đstihdam.; A.g.e., s.78.; DPT, IV Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Yayın No. DPD:1664,Ank., 1979, s.7 ve 25.241 Naci ÖNSAL, Đstihdam., A.g.e., s.78-80.; DPT, IV Beşyıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s.25, 251 ve 275.242 Bkz; DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı Öncesinde Gelişmeler (1984-1988), DPT yayın No:2190, Ank.,1990, s.361.; DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler..., A.g.e., s.92.

özellikle genç işsizleri; beceri kazandırma eğitimine tabi tutup, işgücüpisasasına sokulması hedeflenmiştir. 243Bu Plan döneminde getirilen çeşitli politikalar sonucunda; gerçekçi fiyatpolitikası ile daha emek yoğun teknolojilerin kullanılmasına yönelerekkapasite kullanımının yükseltilmesi, işe dönük ve hizmet içi eğitimin teşvikedilmesi yoluyla vasıfsız işgücünün vasıf kazanarak istihdamın kolaylaştırılması,mahallî teşebbüs potansiyelini değerlendiren, istihdam veüretime olumlu etkisi bulunan sanatkâr ve küçük seviyedeki sanayininbüyümesi ve yaygınlaşması sağlanmaya çalışılmıştır. 244Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1900-1994) Birinci Bölümü’nde yeralan "Makro Ekonomik Hedef ve Dengeler" başlığında, Plan’ın temel amaçları;- Türk milletinin refah seviyesini açık toplum ve rekabete açık ekonomikilke ve esasları doğrultusunda, hür ve güvenli bir ortamda yükseltmektemel amaçtır. Hızlı, dengeli ve istikrarlı bir kalkınma süreci içinde gelirdağılımını iyileştirmek, işsizliği, bölgesel ve yöresel gelişmişlik farklarınıazaltmak Plan’ın diğer amaçları arasında yeralmaktadır.- Üretim seviyesini artırmak amacıyla, ülke kaynaklarının en yüksekdüzeyde ve etkin kullanımı sağlanacaktır. Üretimin yapısı, verimlilik verasyonellik ilkeleri dikkate alınarak istihdam artışını sağlayacak şekildeyönlendirilecektir.- Đmalât sanayiinde dışa dönük ve rekabet gücü olan bir yapının geliştirilmesi,ihracatın sürekliliği ve çeşitliliğinin sağlanması esas alınacak;mevcut tesislerde gerekli yapısal dönüşünün gerçekleştirilmesi, verimliliğinartırılması ve optimum ölçeklerde yeni yatırımların yapılması özendirilecektir.- Plan döneminde sağlanacak büyüme ile istihdam imkânları artırılacakve işsizlik azaltılacaktır.- Büyümenin kesintisiz olarak gerçekleştirilmesi amacıyla, ekonomininkalifiye işgücü ihtiyacına cevap verecek bir insangücü planlamasısürdürülecektir.- Esnaf ve sanatkâr kesiminin üretim gücünün artırılması suretiyle;küçük teşebbüsün geliştirilmesi, küçük ve orta ölçekli sanayinin yeniliklere243 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı öncesinde, A.g.e., s.359.; DPT istihdam, A.g.e., s.6.244 DPT, V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), Yayın no: DPT; 1974, Ank., 1985, s.128.

uyum gösteren bir yapıya kavuşturularak, büyük sanayie entegre olmasıteşvik edilecektir. 245 şeklinde belirlenmiştir.Bu Plan dönemi sonucunda sivil işgücü 20.424.000 kişi, sivil istihdamda 18.285.000 kişi olarak belirlenmiş; işsizlik oranının % 10,5 olarakgerçekleşmesi tahmin edilmektedir. 246VI. Plan döneminde istihdamın gelişmesini sağlayacak ortamın yaratılmasıesas alınmış olup, işsizler içindeki vasıfsızlara beceri kazandırmaamacıyla; bir önceki Plan döneminde başlatılan programlara devam edilerek,vasıflı işgücü talebi karşılanacaktır.Ayrıca gençlerin meslek ve beceri kazanmalarına yardımcı olacak, özelprogramlar uygulanırken, yeni projeler de geliştirilecektir. Bu arada kadınlarınçalışma hayatına daha fazla katılmaları, sakatların rehabilitasyonuve istihdam sağlayacak meslek edindirme ve beceri kazandırma faaliyetlerineağırlık verilmesi ile istihdamın geliştirilmesinde kücük ve ortaboy işletmelerin potansiyelinden faydalanma; belirlenen ana hedeflerarasında yer almıştır. 247Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) Đkinci Bölümü’nde yeralan "Temel Amaçlar ve Đlkeler" başlığında, Planın amaçlarına yer verilmiştir.Türkiye’nin yirmibirinci yüzyıla; çağdaş, üretken, gelirini adeletlepaylaşan, insan haklarını ve demokratik özgürlükleri tam olarak kullanan,barış içinde bir ülke olarak girmesi, başlıca amaç olarak ele alınmıştır.Ülkeyi yirmibirinci yüzyıla taşıyacak olan VII.Kalkınma Planı, küreselleşmeninavantajlarından en üst düzeyde faydalanarak; çağı yakalamayı veülkemizin gelişmiş dünya ülkeleri arasında seçkin yerini alması hedeflenmiştir.Programda çeşitli konuları kapsayan amaçlar arasında;-Ülkede hür ve demokratik bir ortamın sağlanması,-Ferdin ön plana çıkarılması,-Hızlı bir büyümenin gerçekleştirilmesi,-Toplumun hayat seviyesini yükselterek, gelir dağılımının iyileştirilmesi,-Üretken istihdamın artırılması,-Sanayileşmenin hızlandırılması,245 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s.1-3.246 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, (1996-2000), A.g.e., s.49.247 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı Temel Hedefleri..., A.g.e., s.24.

-Teknolojide atılım yapılması,-Eğitimin en önemli sektör olarak benimsenmesi,-Dünya refahından daha yüksek pay alabilmek için eğitim düzeyininyükseltilmesi,-Toplumun tüm fertlerine, kabiliyetlerine uygun eğitimin verilmesi,-Yurt dışındaki işçiler ile ailelerinin bulundukları ülkelerde her türlüayrımcılıktan korunması, eğitim düzeylerinin yükseltilmesi, bulunduklarıtoplumla bütünleşmelerinin sağlanması ve ekonomik girişimlerinin desteklenmesineyönelik tedbirlerin alınması,-Kültürel gelişmenin sağlanması,-Kadınların eşit statüde fertler olarak toplumsal hayatın her alanınakatılmalarının teminine çalışılması,-Ayrıca, Türkiye’nin üye ülkeler ile olan gelir ve verimlilik farklarınınkapatılması için; yerli ve yabancı yatırımların, hızla artırılması gerekmektedir.Bu amaçla yaratılacak, uygun ekonomik ve sosyal ortam için; insangücününvasfı yükseltilecek, bilim ve teknoloji politikaları ile ekonomikve sosyal yapıda köklü değişikliklerin yapılmasına 248 yer verilmiştir.Đlk Kalkınma Planı’nın uygulanmasından bu tarafa geçen otuzdört yılda,Kalkınma Planları’nda yer alan istihdam politikasının hedeflerini; kısaca elealıp özetleyecek olursak:- Đlk iki Plan’da istihdam, ekonomik kalkınma hızının gerisinde ve sosyalbir hedef olarak yer alırken; Üçüncü Plan’da sanayileşme ana hedef olarakele alınmış, istihdama uzun dönemde çözüm bulunacağının hedeflendiği,- Dördüncü Plan döneminde sanayi ve teknoloji politikalarına uyumgösteren, tutarlı bir istihdam politikasının belirlenmesi öngörülmüştür.Beşinci, Altıncı ve Yedinci Plan dönemlerinde, işsizlikle mücadele veistihdamın geliştirilmesi amacıyla sürdürülen politikaların yaygınlaştırılması1983 yılından sonra hız kazanmıştır. Bu sebeple;- Eğitim sistemimizin gözden geçirilerek, ekonomik hayatımızın ihtiyaçlarınadaha dönük insan yetiştirilmesi amacıyla eğitimin en önemlisektör olarak benimsenmesi,- Dünya refahından daha yüksek pay alabilmek için eğitim düzeyininyükseltilmesi,248 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Plan (1996-2000) A.g.e., s.15.

- Birikmiş işsizler içindeki vasıfsızlara kısa sürede beceri kazandırarakbir yandan bu yığın eritilirken, bir yandan da vasıflı işgücü açığı sebebiyletam uygulanılamayan üretim kapasitesinin kullanıma sokulması,- Ülkede üretken istihdamın artırılması,- Kişilerin kendi işlerini kurarak, hem tüm yaratıcılıklarını seferberetmeleri ve hem de bir başkasının işine göre daha verimli çalışabilmeleriiçin gerekli ortamın sağlanması,- Özellikle kalkınmada öncelikli yörelerdeki işsizliğin giderilmesi içinyerel potansiyellerin değerlendirilip, istihdama dönüşebileceği bir girişimcilikseferberliği öngürülmektedir. Bu amaçla bir yandan müteşebbislikeğitimi sağlanırken, bir yandan da bölgesel kalkınma birimlerinin (teşebbüsajansları) kurulmasına ağırlık verilmesi,- Hızla gelişen teknoloji ve bunun şekillendirildiği yeni rekabet dünyasındalâyık olduğumuz yeri alabilmemiz için bilim ve teknolojiye ağırlıkverilmesi,- Bilim ve teknolojinin, ekonomik ve sosyal hayatımıza daha çok katkıdabulunmasını temin edici araçların; geliştirilip, bunlara işlerlik kazandırılması,- Kısa dönemde vasıfsız işgücünü emebilecek emek yoğun projelere yerverilmekle birlikte, bunların uzun vadede insangücü dokumuzu olumsuzetkileyeceği gerçeği gözardı edilmeksizin; ileri teknolojilerin uzun vadededaha çok ve güvenli bir istihdam yaratacağı bilinciyle, bilim ve teknolojininkullanılması,- Đstihdam yaratmmnın, toplumun tüm kaynaklarının müşterek birçabası olduğu bilinciyle; bu kaynakları bir araya getirip, istihdam yaratıcıprojelerin desteklenmesini sağlayacak "Teşebbüs Ajansları" nın kurulmasınınteşviki,- Hızlı nüfus artışının makul seviyelere indirilmesi için, gereken tedbirlerinuygulanması,- Đstihdamı geliştirici projelerin teşvik edilerek muhtelif kişi, kurum vekuruluşların, bu alandaki çabalarını yönlendirmek ve merkezi bir mücadeleyerine; merkezi koordinasyonu ve yeniden geliştirip, uygulanan birmücadele sisteminin kurumlaştırılması,

-Yerli ve yabancı yatırımların hızla artırılması için, ekonomik ve sosyaluygun ortamın sağlanması,- Kadınların eşit statüde fertler olarak toplumsal hayatın her alanınakatılmalarının teminine çalışılması sağlanmalıdır.Đşsizliğin toplumumuzda açtığı sosyal yaraları tedricen azaltmak, belirlibir süre zarfında tam istihdama ulaşmak ana hedef olmuştur. 2492. Đstihdam Politikasının ĐlkeleriCumhuriyetin ilânından sonraki yıllarda, ülkenin geçirmiş olduğuharplerin sonucu; insangücü kaybı ve silah altına alının gençlerin fazlaolması ile askerlik süresinin uzunluğu sebebiyle, aktif nüfusa katılan işgücündeişsizlik meydana getirmemiştir. 2501923 yılında toplanan I. Đktisat Kongresi ve 1933 yılında uygulamayakonulan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile başlatılan sanayileşme ve ekonomikhayatta başlatılan canlılık; ülkemizde işsizliğin artarak, sosyal veekonomik bir problem olmasını önlemiştir.1950 yılından sonra ülkede görülen ekonomik gelişme; bir taraftan ticarîve sanayi alanına hız katarken, diğer taraftan ülkenin alt yapı yatırımlarındada gelişmeler sağlamıştır. Bu gelişmeler özellikle altyapı yatırımlarındaemek yoğun teknolojilerin kullanılması, tarım dışı sektörlerdeaçık ve yoğun bir işsizliğin ortaya çıkmasını engellemiştir.1961 Anayasası ile başlayan yeni dönemde, ülke ekonomisini planlı halegetirmek için, Kalkınma Planları hazırlanmıştır. Bu arada ülkemiz içingerekli istihdam politikaları oluşturulmuştur.Kalkınma Planları’nın Birincisi’nde; Plan içinde istihdam yaratıcı projeve sektörlerin öncelikle ele alınması, inşaat sektöründe insangücüyoğunluğuna dayanan bir teknolojik kalkınma imkânlarının araştırılması vekullanılması, insangücü fazlasının emek kıtlığı çeken yabancı ülkeleregönderilmesi, işsizliğin uzun süreli çözüm yolu için yaratılacak istihdamimkânlarıyla dengeli bir işgücü artışını sağlayacak nüfus artış hızına249 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.1-2; DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000),A.g.e., s.15.250 Ahmet GÖKÇEN, Türkiye’de Đstihdam Politikası, A.g.m., s.145.; Adnan GÜLERMAN, Türkeye’ninEkonomik ve Toplumsal Yapısı, Anadolu Matbacılık, Đzmir, 1987, s.39.

ulaşmak bakımından gerekli nüfus politikasının uygulanması ilkelerine yerverilmiştir. 251Đkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda ise;- Đstihdam seviyesinin yükseltilmesi ve işsizliğin azaltılması amacıylaistihdam etkisi yüksek olan sektörlere ağırlık verilecek, bunun yanındamaliyet artırmaksızın işgücü yoğunluğu yüksek, sermaye tasarruf edici veistihdam yaratıcı bütün sektörlere öncelik verilecek, bunun için teknolojininseçimi ve üretim faktörlerinin bölge fiyatlarına ayarlanması,- Tarım sektöründe, daha çok işgücü kullanmayı gerektiren yönde tarımteknolojisinde ve ürün tiplerinde değişiklik sağlamak ve yan bir gelirkayanağı olarak el sanatlarının geliştirilmesi,- Proje analizi çalışmalarının sadece üretim artışlarını izlemek için değil,fakat istihdam imkânları yaratılmasını izlemek amacıyla da geliştirilmesi veseçilecek sanayi dalları yatırım projelerinin teşvik tedbirleriyledesteklenmesi,- Toplum kalkınması projelerinde emeğin yoğun olduğu kamu hizmetleriprogramlarının düzenlenmesi,- Yurtdışına işgücü gönderilmesi,- Đstihdam yaratıcı programları uygulanmasında öncelikle işsizlikprobleminin yoğun olduğu çevreler üstünde durulması 252 şeklinde istihdamilkelerine yer verilmiştir.Kalkınma Planı’nın Üçüncüsü’nde istihdam probleminin ilkeleri; kişilerinyetiştirildikleri meslek ve alanlarda istihdamın sağlanması, vasıflıişgücü yetiştirilmesine önem verilmesi, kısa dönemde istihdam yaratmaçabalarının perspektif plan döneminin gerekli kıldığı ileri ve sermaye yoğunteknolojilerin gelişmesini engellemeyecek biçimde sürdürülmesi, şehire göçeden nüfusun verimli işlerde istihdamı ve böylece şehir yaşantısınauyumlarını sağlamada sanayi ana planları ile şehir arasında ilişkikurulması 253 olarak yer almıştır.251 Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.75-76.; DPT, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı..., A.g.e.,s.455-456.252 Naci ÖNSAL, Đstihdam..., A.g.e.,s.76-77, DPT, II. Beş Yıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s.134.253 Naci ÖNSAL, Đstihdam..., A.g.e.,s.77-78.

Türkiye’nin giderek büyüyen ve bugün en önemli meselelerinden birihaline gelen istihdam problemine; Dördüncü Plan döneminde gerçekçiçözümler getirmek, temel ilke olarak benimsenmştir. Toplumsal ve siyasibaskılarla kamu işyerlerinde ortaya çıkan ve ekonomik rasyonelliğe tersdüşen kadro şişkinliklerinin önlenmesi, genellikle niteliksiz ve orta nitelikliişçi kullanan sanayiler ile hizmet faaliyetlerine ait yatırımlar bu tür işgücüarzının yoğun bulunduğu bölgelerde özendirilmesi, ilkeleri gerçekleştirilecektir.254Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yeralan istihdam politikasınınilkelerini; ortam yaratmak, küçük ve orta boy işletmelerin önceliği, teknolojikyenilik toplumu olma, koordinasyon ile sürekli revizyon olarak elealabiliriz.Bu dönem istihdam politikasının baş ilkesi; sağlıklı bir istihdam ortamınındoğması için, gerekli şartların Devlet eliyle hazırlanmasını öngörmektedir.Hazırlanan bu uygun ortamda; fertlerin girişimcilik güçlerini,yaratıcılıklarını, kaynak yaratma yeteneklerini, bilgi ve becerilerinisefererber ederek ülkemizin potansiyellerini harekete geçirmeleridir.Đstihdam bir amaç değil, sağlıklı ekonomik faaliyetler sırasında doğanbir araçtır. Bu ilke dikkate alınmaksızın, sadece istihdam yaratmış olmakiçin; Devletin sağlayacağı iş imkânları, istihdam değildir. Aslında bu ortamıntemini için, kişilerin iş kurmaları bakımından yeterli destek ortamınınoluşturulması gereklidir. Yani Devlet istihdam değil, sağlıklı bir istihdamortamı yaratmalıdır.Bu ortam, Türk ekonomisinin ve sağlıklı bir istihdam hayatının temelelementi olarak küçük ve orta boy işletmeler için çok uygundur. Bu sebeple,istihdam politikalarının ilkeleri de; genellikle KOBĐ’ler için uygunortam yaratmaya yönelik olmalıdır.Teknolojik yenilikler, ülke kalkınmasını ve istihdamı sağlayabileceközellikte olduğu için teşvik edilmelidir. Bu teşvik sağlanırken, istihdamındiğer yönleri ile meşgul kuruluşlar arasında; koordinasyonun sağlanması,öncelikle ele alınmalıdır.254 DPT, IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Yayın no DPT; 1664, Ank., 1979, s.275.

Đstihdam politikasının hedef, ilke ve araçları; şartlara ve ihtiyaçlara görezaman içinde sürekli revizyona tabi tutulmalıdır. Bu sürekli değişiklik,istihdam politikasına büyük esneklik sağlamaktadır. 255Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda istihdamla ilgili ilke ve politikalar;- Đstihdamın gelişmesini sağlayacak ortamın yaratılması ve idamesiesastır. Bu çerçevede, genel hedefler dağrultusunda yatırımların teşvikedilmesi, müteşebbislik ruhunun ve teşebbüs gücünün desteklenmesi,nitelikli işgücü yetiştirilmesi ve mevcut işgücünün niteliğinin yükseltmesi,işgücü piyasasında karşılaşılan ve istihdamın gelişmesini olumsuz şekildeetkileyen unsurların ve aksaklıkların ortadan kaldırılması istihdampolitikasının temel ilkeleridir.- Yatırımların teşvikinde istihdam yaratma ile teknolojik gelişme boyutu,genel hedefler doğrultusunda değerlendirilecektir.- Geniş istihdam imkânları olan hizmet sektörlerinin potansiyelindenazamî ölçüde faydalanılacak ve bu sektörlerin geliştirilmesine yöneliktedbirler alınacaktır.- Kırsal kesimde yeni iş alanları ve kırsal hane halkına ek gelir imkânlarıyaratmak amacıyla, tarım dışı iktisadî faaliyetlerin geliştirilmesineağırlık verilecektir.- Küçük ve orta boy işletmelerin geliştirilmesi için mevzuatta ve uygulamadakarşılaşılan güçlükler ortadan kaldırılacak, bu işletmelerin gelişmesidesteklenecektir.- Kendi işini kuracaklara sağlanan çok yönlü destek hizmetleri aktırılacakve yaygınlaştırılacaktır.- Eğitim sistemi içinde ve dışında, her seviyede nitelikli işgücü yetiştirilmesineağırlık verilecek; örgün ve yaygın meslekî teknik eğitim, becerikazandırma eğitimi, iş öncesi eğitimi, iş başı eğitim ve yeniden eğitimprogram ve hizmetleri destelenerek yaygınlaştırılacaktır.- Đşgücü piyasası berraklaştırılacak ve işgücü seyyaliyetini kolaylaştırıcıenformasyon hizmetleri gerçekleştirilecek; Đş ve Đşçi Bulma Kurumu işgücüpiyasasında etkinliği artacak biçimde organize edilecek; işgücü eğitimi,istihdam rehberliği, mesleğe yöneltme ve benzeri istihdamı geliştirme255 T.C.Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.3.

faaliyetlerine kamu kuruluşları ile özel istihdam kuruluşlarının aktifkatılımı sağlanacaktır.- Đşgücü piyasasına girişte zorluklarla karşılaşan özürlüler ve eskihükümlülerin problemlerini giderici tedbirler alınacaktır.- Kısmî zamanlı (part-time) yeni iş alanlarının açılmasına ve bu türistihdamın geliştirilmesine önem verilecek gerekli mevzuat düzenlemesiyapılacaktır.- Đşgücü piyasası verilerinin uluslararası standartlara uygun, mukayeselereimkân verir nitelikte ve süreklilik arzeden biçimde temini sağlanacaktır.256 şeklinde tesbit edilmiştir.VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda istihdam politikasının ilkeleri; istihdamıngelişmesini sağlayacak ortamın yaratılması, işsizler içindeki vasıfsızlarabeceri kazandırma programlarına devam edilerek vasıflı işgücütalebinin karşılanması, gençlerin meslek ve beceri edinmelerine yardımcıolacak özel programlarının uygulanarak, projelerin geliştirilmesi, kadınlarınçalışma hayatına daha fazla katılmalarını, sakatların rehabilitasyonunu veistihdamını sağlayacak meslek edindirme ve beceri kazandırmaçalışmalarına ağırlık verilecek özel program ve projelerin geliştirilmesi, istihdamıngeliştirilmesinde küçük işletmelerin potansiyelinden faydalanılması257 şeklinde yer almaktadır.Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda "Đstihdamın ve Đşgücü Piyasası’nınEtkinliğinin Artırılması Projesi" başlığı altında;- Đstikrarlı, yatırım ağırlıklı ve rekabetçi ekonomik şartlara dayalı;yüksek bir büyüme hızının gerçekleştirilmesi yoluyla, üretken istihdamınartırılması,- Teknolojik gelişmeye paralel olarak, işgücünün vasfının yükseltilmesiyoluyla istihdamın geliştirilme potansiyelinin güçlendirilmesi,- Ekonomik yapının ihtiyaç duyduğu işgücünün yetiştirilmesi,- Đşgücü piyasasının işleyişi ve çalışmanın düzenlenmesine ilişkinmevzuatı; çağdaş şartlara uygun bir yapıya kavuşturma, kurumsallaştırmayıgüçlendirme ve meslek standartlarının geliştirilmesi yönünde değiştirilmesi,256 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), A.g.e., s.302-303.257 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), A.g.e., s.354.

- Đleri teknoloji kullanarak yüksek katma değeri yaratacak sektörleringeliştirilmesi ile vasıflı işgücü istihdamının artırılması,- KOBĐ’lerin istihdam potansiyelinden azamî ölçüde faydalanılması,- Üretken ekonomik faaliyet ve istihdam potansiyeli taşıyan somutprojelerin gerçekleştirilmesini sağlayacak çözümler; yerel ihtiyaç ve kapasiteleride dikkate alacak küçük, esnek ve etkili bir birim tarafındanhayata geçirilmesi,- Ara kademe işgücü yetiştirilmesine yönelik çalışmalara ağırlık verilmesi,- Hem güvenceli, hem de esnek bir işgücü piyasası düzenlemesiningerçekleştirilmesi,- Đşgücünün piyasa şartlarına daha iyi cevap verebilmesini sağlayacakbeceri eğitimi ve yeniden eğitim programlarını kapsayan uyum çalışmalarınaağırlık verilmesi,- Gümrük Birliği ile ilgili olarak birkaç sektörde ve özelleştirme sonucundada belirli işletmelerde işsiz kalacak olanlara; yeni istihdam imkânlarıyaratmak için, kendi işlerini kuranların desteklenmesi de dahil olmak üzerekapsamlı programların geliştirilip, uygulamaya konulması,- Sanayiinin teşvikinde, sektörel teşvikler yerine faaliyet bazında destekverilmesi,- Sanayiin rekabet gücünü artırabilmek için, ileri teknoloji sanayileriöncelikli olmak üzere; araştırma-geliştirme, mühendislik ve müşavirlikhizmetleri ile tasarım çalışmalarının desteklenmesi,- Araştırma-geliştirme faaliyetlerinin üniversite-sanayi işbirliği ile geliştirilmesineönem verilmesi,- Sanayiin ihtiyaç duyduğu her kademedeki işgücünün yetiştirilmesi,- Sanayiciye yönelik hitzmet verecek, millî bilgi merkezleri geliştirilerek;bilginin yaygınlaştırılması ve etkin kullanımına imkân sağlanması,- Yeni teknolojilerin istihdam artırıcı şekilde uygulanıp yaygınlaştırılmalarınaimkân verecek çalışmalara başlanılması 258 , şeklinde istihdamilkelerine yer verilmiştir.258 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) A.g.e., s.53-54 ve 68-69.

Ülkemizde istihdamla ilgili ilke ve politikalarda, istihdamın gelişmesinisağlayacak ortamın yaratılması ve devamı esas alınmıştır. Bu bakımdan;genel hedefler doğrultusunda yatırımların teşvik edilmesi, müteşebbislikruhu ve teşebbüs gücünün geliştirilmesi, KOBĐ’lerin desteklenmesi, vasıflıişgücü yetiştirilmesi ve mevcut işgücü vasfının yükseltilmesi, işgücüpiyasasında karşılaşılan ve istihdamın gelişmesini olumsuz etkileyenunsurlar ile aksaklıkların ortadan kaldırılması ilke ve politikalardaöngörülmüştür. Ayrıca; işgücü piyasasının berraklaştırılması ve işgücühareketliliğinin artırılması, işgücü eğitim, istihdam rehberliği, mesleğeyöneltme ve benzeri faaliyetlere kamu ve özel istihdam kuruluşlarının aktifolarak katılmasının sağlanması ile işgücü piyasa verilerinin uluslararasıstandartlara uygun biçimde elde edilmesi, ilke ve politikalarda yer almıştır.Bu politikalar doğrultusunda; işgücü piyasasının daha verimli ve dinamikbir yapıya kavuşturulması ile sanayiinin ihtiyaç duyduğu vasıflıişgücünün yetiştirilmesi, istihdamın planlanarak geliştirilmesi için "Đstihdamve Eğitim Projesi" uygulamasına başlanılmıştır. Dünya Bankası ilemüşterek yürütülen bu proje, 1 şubat 1993’de Dünya Bankası’nca kredilendirilerekĐkraz Antlaşması imzalanmıştır. 4 mayıs 1993 tarihli ResmîGazete’de yayımlanarak, proje yürürlüğe girmiştir. 259Bu projede genel olarak; istihdam hizmetlerinin çeşitlendirilmesi, işsizve vasıfsız işgücünün üretken işlerde istihdam edilmeleri, işgücü piyasasınayönelik olarak yapılacak istatistikî çalışmaların geliştirilmesi ve bu yollaişgücü piyasası kararlarının etkinliğinin artırılması ile kadınların üretkenişlerde istihdamının geliştirilmesi hedeflenmiştir. 260 Proje de yer alan buhedefler, üç ana başlıkta toplanmış olup; işe yerleştirme eğitimi, istihdamve iş danışmanlığı hizmetleri, meslek standartları ve sertifikasyon sistemi,işgücü piyasası enformasyon sistemin geliştirilmesi, istihdam hizmetlerininçeşitlendirilmesi ve kadınların istihdamının artırılması olmak üzere altı altbölümden oluşmuştur. 261259 ĐĐBK, Đstihdam ve Eğitim Projesi, Ank., Haziran 1993, s.1; TĐSK, Meslek Standartlarını BelirlemeÇalışmaları Sürüyor, Đşveren Dergisi, cilt:XXXIV, sayı:11, Ağustos 1996, s.30; Mete TÖRÜNER, Đşgücü PiyasasıĐçinde Faaliyet Gösteren Özel Đstihdam Büroları Đş Yerleştirmede Önemli Katkılar sağlamaktadır, TĐSK, ĐşverenDergisi, cilt:XXXIV, sayı:7, Ank., Nisan 1996, s.8.260 TĐSK, Meslek Standartlarını Belirleme Çalışmaları Sürüyor, A.g.m., s.30.261 ĐĐBK, Đstihdam ve Eğitim Projesi, A.g.e., s.2-5. (Yukarıda yer alan altı alt bölüm hakkında daha geniş bilgiiçin adı geçen esere bakınız.)

Projenin altı alt bölümü içinde yer alan "istihdam hizmetlerinin çeşitlendirilmesi"konusu ele alınırken; gerektiği biçimde denetlenmek suretiyleyönlendirilen, özel istihdam büroları aracılığıyla istihdam hizmetlerininçeşitlendirilmesini öngörmektedir. 262 Özel Đstihdam Büroları’na, UluslararasıÇalışma Teşkilâtı’nın 96 Sayılı Sözleşmesi’nin üçüncü bölümü meşruluktanımaktadır. Türkiye bu sözleşmeyi 8.8.1951 tarihli 5835 Sayılı Kanun ilekabul etmiştir. 263Bunun yanında 1475 Sayılı Kanun, işe aracılıkta ĐĐBK’nu tek yetkilisayan hükme yer vermektedir. Dolayısıyla 5835 Sayılı Kanun’un kabulettiği 96 Sayılı Sözleşme’nin III. Bölümü ile 1475 Sayılı Kanun’un ĐĐBK tekyetkili sayan hükmü çatışmaktadır. Böyle durumlarda Devletler Hukuku-’nun "Kanunlar Hiyerarşisi" prensibinin uygulanması gerekir. Bu çelişkininortadan kaldırılması için birçok AB ülkesinde (Đngiltere, Fransa, Hollandave Danimarka’da olduğu gibi) yer alan, iş aracılıkta ılımlı ve mutlak serbestiilkesinin benimsenerek; ülkemizde de özel istihdam bürolarına yer verenkanunî düzenlemenin (ĐŞ-KUR Kanunu) yapılmasında 264 fayda vardır.3. Đstihdam Politikasının AraçlarıTürkiye ekonomisini geliştirmek, planlı hale getirmek amacıyla belirlenenhedef ve ilkelerin uygulanmasını sağlamak için; birçok istihdampolitika araçları kullanılmıştır. Gerekli olan bu istihdam politika araçlarının;malî teşvik, milletlerarası işbirliği, organizasyon kurumları, istihdambilinci geliştirme, mevzuat, vasıf geliştirme, istihdam rehberliği, iş kurma,emek-yoğun istihdam, işgücü piyasası bilgi sistemi, istihdam konularınabilgi desteği sağlama, hızlı nüfus artışının analizi, yatırımlarınhızlandırılması, işgücü piyasasının esnekleştirilmesi ile küçük ve orta boyişletmelerin teşviki şeklinde sıralamak mümkündür. Şimdi bu araçları tekerteker ele alıp, inceleyelim.Malî teşvik araçları; ek istihdam için ücret sübvansiyonu, küçük ve ortaboy işletmelerin bürokratik işlemleri ile vergi yükünün azaltılması,bankaların iş kurma kredisi sistemi ihdas etmesi şeklinde ele alınabilir.262 Mete TÖRÜNER, Đşgücü Piyasası Đçinde Faaliyet Gösteren Özel Đstihdam Büroları..., A.g.m, s.8.263 Ali Nazım SÖZER, 96 Sayılı Sözleşme’nin III.Bölümü Özel Đstihdam Bürolarına Meşruluk Tanıyor, TĐSK,Đşveren Dergisi, cilt:XXXIV, Sayı:7, Ank., Nisan 1996, s.3.264 Ali Nazım SÖZER, 96 Sayılı Sözleşme’nin III. Bölümü Özel Đstihdam Bürolarına Meşruluk Tanıyor, A.g.m.,s.4. (Bu konuda daha geniş bilgi için adı geçen makaleye bkz.)

Đşinde eleman istihdam eden kişi veya kuruluşların; üretim artırmak,yeni ürünler üretmek, kalite geliştirmek gibi amaçlardan biri veya dahafazlasını gerçekleştirerek teşvik maksadıyla ek çalışan istihdamı yaratılır.Bu teşvik, çalışanın işverene maliyeti (sigorta hissesi vb. gibi) düşürülmeksuretiyle sağlanabilir. 265Đsdihdam geliştirici araçlar içinde en önemli yeri, küçük ve orta boyişletmelerin yenilerinin kurulması; mevcut olanların korunup, geliştirilmesialmaktadır. Bunun geliştirilmesi, KOBĐ’ler üzerindeki tüm bürokratikişlemler ile vergi yükünün asgarî seviyeye indirilmesiyle gerçekleştirilebilir.Bu yolla vergi gelirlerinde bir azalmanın olmayacağı, aksine artış olacağıdüşünüldüğünden; yeni kurulan KOBĐ’lerin getireceği ek vergilerdolayısıyla, toplam vergide az da olsa artış olacağı beklenmektedir. 266Teknoloji geliştirme ve istihdam yaratma amacıyla; bankaların iş kurmakredi sistemi ihdas ederek, düşük faizli ve uygun ödeme şartlarını taşıyankredi desteği sağlanmalıdır. Bu destekle; yeni teknoloji alanında kendi işinikurmak veya kurulu işini genişletmek, yeni teknolojilere dayalı ürün veyahizmeti pazarlama teknikleri uygulayarak, doğrudan ek istihdam yaratılmışolacaktır. 267Đstihdam politika araçları arasında milletlerarası işbirliği, oldukça önemtaşır. Bu araçlar arasında Đktisadî Đşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtı (OECD),Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Konseyi yer almaktadır.Ülkede istihdam geliştirmeyi öngören projelerin uygulanması veya buamaçla yeni projelerin geliştirilmesinde; OECD, BM ve Avrupa Konseyi’ninmalî, teknik vs. yardım ve desteği ile tecrübe birikiminden faydalanılmasıdüşünülmektedir. 268Gerek milletlerarası ve gerekse yurtiçi ilişkilerde lüzumlu iletişimisağlayan organizasyon kurumları arasında; Đstihdamı Geliştirme YüksekKoordinosyon Kurulu, Çalışma Genel Müdürlüğü’nü yeniden organizeetmek ve Küçük ve Orta Boy Sanayi Geliştirme ve Destekleme ĐdaresiBaşkanlığı (KOSGEB) gibi kuruluşlar yer almaktadır. Bu kuruluşlar vasıtasıylaistihdamın geliştirilmesi, işsizlik meselelerine çözüm yolları bu-265 T.C.Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.11-13.266 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.14.267 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.16.268 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., S.23-27.

lunması, KOBĐ’lerin korunup geliştirilerek büyümesi ve bu konularda koordinasyonsağlanması amaçlanmıştır. 269Đstihdamı geliştirme program ve projelerinin kamuoyunda benimsenmesiiçin bir tartışma ortamı yaratmak, ortak kamu oyu oluşturmak bakımından;kitle iletişim araçlarıyla devamlı olarak istihdamı geliştirmemesajları vererek, kamu oyu canlılığının korunmasına yardımcı olma düşünülmüştür.270Mevzuat araçları içinde; istihdam ortamının geliştirilmesi bakımındangerekli mevzuatın çıkarılması, KOBĐ’lerin tabi olduğu mevzuatın basitleştirilmesi(ruhsat, işletme mevzuatı gibi) ve istihdamı güçleştiren mevzuatındeğiştirilmesi yer almaktadır.Bunun temini için; işsizlerin iş sahibi yapılması, mevcut işyerlerinindevamının temini ve yenilerinin kurulması, müteşebbisliğin özendirilmesi,çalışma hayatının huzur ve istikrarının sağlanması yönünden alınacaktedbir ve teşviklerin belirlenmesi ile istihdamı koruma ve geliştirme projelerihazırlamak için mevzuat eksikliklerinin düzenlenmesi amaçlanmıştır.Düzeltilen ve yeni çıkarılacak mevzuatla bürokrasiyi azaltıp, istihdamıgüçleştiren mevzuatın değiştirilerek esnekleştirilmesi öngörülmüştür. 271Vasıf geliştirme araçları arasında; mevcut işsizlerin vasıflarının yükseltilmesiyoluyla (Beceri Kazandırma Programları) istihdam imkânlarınınartırılması, çalışanların vasıflarının yükseltilmesi için beceri kazandırmaprogramlarıyla "Bilgisayar Destekli Eğitimin Yaygınlaştırılması" ve kaliteningeliştirilmesi düşünülmüştür. 272Đstihdam rehberliği araçları arasında; meslek seçimi için rehberlik sistemininkurulması, iş aramada rehberlik ile iş ve işçinin buluşturulmasısisteminin geliştirilmesi yer alır.Meslek seçimi için rehberlik sisteminde; kişilerin meslek ve eğitimle ilgilibilgileri derleme ve kullanmalarına destek olma başlıca amaçtır. Bu sistemçeşitli kaynaklardan elde edilen değişik bilgi ve verileri; kişinin kendi özelihtiyaç ve yeteneklerine uygun olan meslekleri, sistematik bir şekildearaştırıp bulmalarına ortam hazırlar.269 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.19-23.270 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.31.271 Daha geniş bilgi için bkz; T.C.Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.35-48.272 Daha geniş bilgi için bkz; T.C.Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.47-64.

Ayrıca iş aramada rehberlik sistemi aracılığıyla, piyasada aranan birbeceri ya da mesleğe sahip olmasına rağmen; iş aramanın usullerini bilmediklerindenişsiz durumda olanlara ya da meslek veya becerisiyleuyumlu bir işi bulunmayanlara yardımcı olma düşünülmüştür. Bu aracınyanında iş ve işçinin buluşturulması sistemi de kurulmalıdır. Böylece işarayanlar ile çalıştırılacakların buluşturulmasına aracılık edilmiş olur. Buaracılık başka bir açıdan ele alındığında, işgücü piyasası izlenerek;çalıştırılacak kişi ihtiyaçları tesbit edilip, bu ihtiyaçlara uygun iş arayanlarınbelirlenmesine de katkıda bulunulacaktır. 273Đş kurma araçları arasında; müteşebbislik eğitimi, teşebbüs destekleme,tekno-parklar kurulması ile kamu kurum ve kuruluşların kendi işinikurmak isteyenleri destekleme, yer almaktadır.Bir ülkede ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel dayanakları arasında,insanların müteşebbislik ruh ve becerisi yer alır. Kişilerde doğuştan varolduğu kabul edilen merak ve yaratıcı düşünme yeteneğinin ortaya çıkarılıpbu yeteneğin geliştirilerek, etkili olmasına fırsat sağlayıcı ortam;müteşebbislik eğitimi ile mümkün olur. Đnsanlarda müteşebbisliğingelişmesine, eğitimin yardımcı olduğu kabul edilmektedir. Kişilerin kendiişlerini kurmaları, ülkede sadece üretim ve istihdam artışı sağlamaklakalmaz; aynı zamanda dengeli gelir dağılımı ve sağlıklı bir toplum yapısınınoluşmasına da katkıda bulunur.Bu eğitimin yanında özellikle yeni teknoloji alanında kendi işini kurmakveya kurulu işini genişletmek isteyen müteşebbislerin; mevzuat, işyeriaçmak, teknik, finansman, uzman eleman ve pazarlama gibi alanlarda dadesteklenmesi gereklidir. Teknolojileri uyarlama kapasitesi de dahil olmaküzere teknolojik gelişmenin uluslararası rekabet gücünün artması için,gerekli düzeyin altında kalması sonucu; otomasyona geçiş uygulamalarınıngerçekleştirildiği işletmelerde ortaya çıkan, kısa vadeli istihdam azaltıcıetkileri telâfi edecek teknoloji bağlantılı faaliyetler yaratılamamıştır. AyrıcaÜniversiteler ile endüstri arasında işbirliğinin geliştirilmesinde önemli biraraç olan teknoparklar kuralarak ülke sathında geliştirilmesisağlanmalıdır. 274273 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.67-69.274 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.73-75; DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000),A.g.e., s.50.

Emek-yoğun istihdam araçları içinde yer alan ve oldukça önemli konumubulunan; el halıcılığı, kıymetli taş işçiliği, mermercilik ve el sanatlarınıngeliştirilip, desteklenerek yeni istihdam alanları yaratma düşünülmüştür.Aynı zamanda bu, ülkemizde üretilen veya tabii kaynaklardanelde edilen hammaddenin, mamul hale gelmesini sağlayacağından;ülke ekonomisine de büyük katkıları olacaktır. 275Đstihdama yönelik alınacak kararlar ile kalkınma plan ve programlarınadayalı tedbirlerin başarısının belirlenmesine yardımcı olacak ve toplumyapısında çalışma hayatıyla ilgili olarak meydana gelecek gelişmelerin;sayısal olarak elde edilmesi, kurulacak işgücü piyasası bilgi sistemi ilemümkündür. Bu sistem sayesinde ülkenin; nüfus sayısı ve coğrafî dağılımı,sektörler, meslekler, eğitim, yaş, beceri, sağlık, çalışma statüsüne göreişgücünün birleşimi, gelir düzeyi ile emek verimliliği gibi bir takım bilgilertoplanıp karar alıcılara hizmet sunulacaktır. 276Đstihdam konularına bilgi desteği sağlama araçları içinde, yabancı ülkeyayınlarının izlenmesi ve üniversitelerin istihdam konularına yönlendirilmesiyer almaktadır. Đstihdamı geliştirme konusunda yabancı ülkelerinpolitikaları ve geliştirdikleri tedbirler hakkında bilgi sahibi olmakiçin bu sahadaki yayınların incelenmesi gereklidir. Ayrıca istihdam konusundaakademik çalışmalara yer vermek suretiyle, gerekli çözümlerin getirilmesineyardımcı olunmalıdır. 277Đşsizliğe sebep olan unsurların en önemlilerinden biri, her yıl istihdamimkânları sağlanan miktardan daha fazla bir nüfus artış hızına sahipolunmasıdır. Đşsizliğe karşı alınması gerekli tedbirler tek taraflı olmayıp,hızlı nüfus artışını hangi sebepler meydana getiriyorsa; onların her birinekarşı olan bir paket hazırlanmalıdır. Her ne kadar yavaşlamış olmaklabirlikte, yine de yüksek bir düzeyde bulunan nüfus artış hızının; işgücü arzıüzerindeki etkisi, okullaşma oranlarındaki artış ve köyden kente göç gibisebeplerle sınırlı kalmıştır. Yapısal vasıflı birikmiş problemlerin ekonomikdaralmaya yol açtığı işsizlik de 1994 yılına kadar göreli olarak düşükseviyede seyretmiştir. Bu bakımdan hızlı nüfus artışının sebeplerinin tamolarak analiz edilip; daha sonra bunlara yönelik tedbirlerin geliştirilerekuygulanması öngörülmektedir. Özelleştirme sonucu işsiz kalacak olanlara275 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.87-98.276 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.104.277 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.104.

yeni istihdam imkânları sağlanmaya yönelik "Đşgücü Uyum Projesi" veişsizlere eğitim yoluyla istihdam yaratmayı hedefleyen "Đstihdam EğitimProjesi" 1994 yılında uygulamaya konulmuştur. 278 Đstihdam yaratan ve gelirartıran tedbirlerin en önemlilerinden biri olan yatırımların gecikmesi,bunlardan beklenen istihdam ve gelir artışını da etkilemektedir. Sanayiyatırımlarının düşük bir düzeyde seyretmesinin de etkisiyle, mevcutüretken istihdam yaratma kapasitesi; bu işgücü arzı artışını karşılamayayetecek düzeyde bulunmaktadır. AB ile Gümrük Birliği’nin gerçekleşmesafhasına gelindiği bir dönemde, milletlerarası rekabet gücünü artırmagereği istihdam perspektifi açısından da daha kritik bir nitelik kazanmıştır.Đstihdam yaratan ve gelir artıran tedbirlerin en önemlilerinden bir olanyatırımların gecikmesi, bunlardan beklenen istihdam ve gelir artışını daetkilemektedir. Bu sebeple yatırımların hızlandırılması için, yatırımprojelerinin zamanında tamamlanmasını sağlayacak bir ek finans sistemikurulup; ilgili kuruluşların kullanımına sunulması gerekmektedir. Ayrıcabunun yanında proje zamanlama izleme sistemi kurularak, yatırımlarınhızlandırılması; yatırımlardaki istenmeyen gecikmeleri önleyebileceği gibi,maliyet artışlarına da mani olunacaktır. Yatırımların erken devreye sokulması,o yatırımın açacağı yeni istihdamın biran evvel devreye girmesinesebep olacaktır 279Đşgücü piyasasının esnekleştirilmesi araçları arasında; kişilerin işdeğiştirmelerinin kolaylaştırılması ile çalışmakta olanlara kendi işini kurmayardımı yapılması yer almaktadır. Kişilerin daha yüksek gelir düzeyive/veya daha uygun çalışma şartları temin etmek üzere, işlerini dahayüksek vasıflı işlerle değiştirmeleri; onlardan boşalan işlere daha az vasıflıkişilerin yerleşmelerini sağlama, genel olarak istihdam hacminde bir büyümesağlayacaktır. Bu sebeple, kişilerin iş değiştirmelerini engelleyencaydırıcı faktörlerin (iş görüşmeleri yapma masrafları, çocuklarının okul veçalışan eşin iş nakilleri, taşınma masrafları...gibi) analiz edilip, bu engelleriortadan kaltırmaya yönelik bir sistemin, istihdam artışına vasıta olması,öngörülmektedir.278 T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.165; DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000),A.g.e., s.50-51.279 TC. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.221-222; DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı(1996-2000), A.g.e., s.50.

Ayrıca bir işde çalışmakta iken ayrılan, kendi işini kurmayı düşünenkişileri de caydıran bazı faktörler ( kazanma ve harcamaya alışık olduğugelirden mahrum olma korkusu gibi ) vardır. Bu durum kişilerin kendiişlerini kurma, yeni yatırımlar yapmalarına engel teşkil etmektedir. Kişilerikendi işlerini kurmaya teşvik etmek üzere bir sistemin kurulması, işgücüpiyasasına esneklik getirecek araçlardır. 280KOBĐ’leri teşvik araçları içinde; yurt dışı müteahhitlik firmalarının yurtiçinde alım yapmalarının teşviki, sanayi sitelerine iş merkezleri kurulması,vergi yüklerinin azaltılması, mevzuatın basitleştirilmesi, iş kurma araçları,işsiz kalma durumunda olanlara kendi işlerini kurabilecekleri bir ortamınsağlanması ve iş yapmayı sınırlayan engellerin giderilmesi hususları 281 yeralmaktadır. Burada daha önce ele almadığımız teşvik araçlarına yervereceğiz.Đstihdamın geliştirilmesinde önemli bir araç olan KOBĐ’lerin desteklenmesive yenilerinin kurulmasının teşviki, KOBĐ’lere büyük ölçüde pazarsağlamaktan geçmektedir. Bunun gerçekleştirilmesi KOBĐ’lere pazarolabilecek yurd dışı müteahhitlik firmalarımızın; KOBĐ’lerden mal veyahizmet almalarını engelleyen sebeblerin giderilmesine bağlıdır. KOBĐ’ler ileyurt dışı müteahhitlik firmalarımız arasında kurulacak işbirliği; KOBĐ’lerinek istihdam yaratmasını, artan gelirlerin işsizliğin olumsuz etkilerininazaltılmasına katkılarını sağlarken, yurt dışı müteahhitlik firmalarınınartan gelirleri ile yeni yatırımlara yönelmelerine de imkân sağlayacaktır. Buda ülkemizde dolaylı istihdamın artmasına yardımcı olacaktır.Ayrıca kurulan ve kurulacak olan sanayi siteleri bünyelerinde iş merkezlerikurulması (her türlü iletişim ortak kolaylıkları ve sekreteryal hizmetisağlanmış), buralarda;sanayinin ihtiyacı olan konularda kendileriniyetiştirmiş uzman müteşebbislerin kendi işlerini kurmaları, hizmet verdiklerisanayide teknolojik gelişmeyi ve gelir artışını sağlamak suretiyleistihdamın gelişmesine doğrudan katkıda bulunulmalıdır. 282Ekonomik değişme ve yeniliklere uyum sağlama yeteneği ve istihdamyaratma gücü yüksek KOBĐ’ler; Gümrük Birliği sürecinde karşılaşılabilecekuyum güçlükleri de dikkate alınarak, özel bir programla desteklenip280 TC. Devlet Bakanlığı, Đsdihdam Politikası, A.g.e., s.225-226.281 TC. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.9.282 TC. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, A.g.e., s.213-214.

geliştirilecektir. Finansman imkânlarının artırılması amacıyla, gereklimevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecek ve AR+GE faaliyetlerinin teşvikedilmesine çalışılacaktır. Rekabet gücünün artırılmasına yönelik olarakKOBĐ’lerde; teknolojik seviyenin geliştirilmesi, kalitenin yükseltilmesi, verimliliğinartırılması, etkin bir ana-yan sanayi bütünleşmesine gidilmesi,ekonomik verimlilik ilkeleri çerçevesinde özendirilecek ve yan sanayiiningelişmesine özel önem gösterilecektir. 283Kurulacak olan bu iş merkezlerinde, sadece üretim amacı güdülmemeli;aynı zamanda üretim için gerekli malzemenin mahallinde teminini sağlayanve üretilenlerin yine mahallinde pazarlanmasını yapan satış merkezlerinesanayi siteleri bünyesinde yer verilerek hem gelir artışı sağlanacak, hem deek istihdam yaratılmış olacağından, istihdam politikası araçları içinde yerverilmelidir.Sonuç olarak KOBĐ’lerin, ülkemiz istihdam politikasının hedef, ilke vearaçları bakımından; öncelikle teknolojik değişiklikler doğrultusunda dünyaekonomisine enteğrasyonu sağlanmalıdır. Ülkemiz istihdam politikasınınhedef, ilke ve araçları arasında yukarıda ayrı ayrı yer verdiğimiz husus vetedbirler; 1963 yılından sonra işbaşında bulunan hükümetlerinprogramlarında da uygulanması amacıyla yer verilerek istihdamın artırılmasıve KOBĐ’lerin güclendirilmesine çalışılmıştır. 284 Rekabetçi piyasaekonomisinin temel taşlarını oluşturan ve dinamik bir yapıya sahip KO-BĐ’lerin; bir taraftan yenilerinin kurulması sağlanırken, mevcut olanlarınında gelişimini teşvik edici ve destekleyici politakaların yaygınlaştırılmasışarttır. Bu sebeple KOBĐ’lerin koruyucu değil, piyasa ekonomisi mantığıçerçevesinde üretken hale getiren politikaların acilen uygulamayakonulması gerekmektedir. 285283 DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), A.g.e.,s.69.284 En son uygulamaya konulan VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yer alan istihdam, işsizlik, meslekîeğitim, teknolojik değişim ve KOBĐ’lerle ilgili; hedef, ilke ve araçlara, 53 ve 54. Hükümet Programları’nda da yerverilmiştir. Bkz. 53.Hükümet Programı için, 13 Mart 1996 tarih ve 22579 sayılı R.G. ile 54. Hükümet Programıiçin 9 Temmuz 1996 tarih ve 22691 sayılı R.G.285 Halil SARIASLAN, Orta ve Küçük Ölçekli Đşletmelerin Finansman Sorunları Çözüm Đçin Bir Finansal PaketÖnerisi, TOBB, Ank., 1994, s.32-33.

II. AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE ĐSTĐHDAM YAPISI VE GELĐŞMELERAvrupa Birliği 2368 bin km 2 ’lik yüzölçümü ile dünyanın % 2’sinikaplamakla beraber; oldukça sınırlı bir coğrafi alana sahiptir. Bu alan ABDtopraklarının 1/4’ü (9.372 km 2 ), parçalanmadan önceki SSCB’nin 1/10’u(22.402 km 2 ), Kanada’nın 1/4’ünden (9.976 km 2 ) biraz azdır. Bu kadarsınırlı bir alan içerisinde olmasına rağmen, Avrupa Birliği’nde; yoğun birekonomik faaliyet tesis edilmiş, bunun yanında üye ülkeler arasında kolaybağlantı ve iletişim imkânları da sağlanmıştır. 286II. Dünya Savaşı sırasında, Avrupa’da meydana gelen nüfus kaybınıgidermek için; savaş sonrası tedbir olarak "Bayb Boom-Bebek Patlaması"diye adlandırılan, nüfus artışına yönelinmiştir. Alınan tedbir sonucu doğumoranlarında meydana gelen artış, ülkelerin nüfuslarını süratle yükseltmiştir.O yıllarda doğan pek çok insan 2000’li yılların başında Avrupa’dayaşlı bir nüfusu meydana getirecektir. Bu sebeple Avrupa Birliği gündemini,bugün en çok yaşlanmakta olan nüfus yapısı meşgul etmektedir.Ayrıca Avrupa’da artan refah sebebiyle, son senelerde doğum oranlarındahızla düşüş görülmektedir. Artan refahın etkisiyle, Avrupa Birliği’ndemeydana gelen daha iyi beslenme şartları ve tıptaki gelişmeler; insanlarınhayatta kalma süresini uzatarak, ölüm oranlarında azalma meydanagetirmiştir. Sonuçta, doğum oranındaki azalmayla birlikte ölüm oranının dadüşmesi; çoğu ülkede yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payını artırmışve yaşlı nüfus yapısının meydana gelmesine sebep olmuştur. 287 AB’dedemografik durumla ilgili, 1995’te hazırlanan bir rapor Komisyon’ca 1996yılı başlarında kabul edilmiştir. Bu raporda yer alan nüfusun yaşbileşimindeki bozulma ve bunun sonucunda nüfusun yaşlanmasınınsebepleri arasında;286 Eurostat, Basic Statistics Of the Community 29 th Edition 1992, Office For Offical Publications Of TheEuropeans Communities, Lüxembourg, 1992, s.107.; TOBB, Türkiye ve AT Ülkelerinin Sosyal Ekonomik VerilerleKarşılaştırması, Yayın No: Genel:115 AT. 2, Ank., 1989, s.39.287 TĐSK, Yaşlı Avrupa Genç Türkiye, Araştırma, Đşveren Der., Cilt: XXVIII, Sayı: 5, Şubat 1990, s.10.

– 1960’da medyan yaş 32 idi. (Yani nüfusun 32 yaştan genç ve yaşlıkesimlerinin sayısı birbirine eşitti). Bugün 36’ya çıkan bu rakam, 2025’te45’e yükselecek,– 20 yaştan genç olanlar ile 60’ın üzerinde olanların oranları, birbirineters yönde gelişecek; genç kesimin oranı sürekli olarak düşerken, yaşlıkesimin oranı artacak,– Nüfusa sosyal ve ekonomik örgütlenme açısından bakıldığında, nüfusuoluşturan üç grupta (çocuklar ile ekonomik bağımsızlığını kazanmışöğrenciler ve çalışan yetişkinler ile emekli yetişkinler) önümüzdeki otuz yıliçinde önemli değişikliklerin görüleceği belirtilmiştir.Beklenmedik gelişmeler yaşanmadığı takdirde; 2025 yılına kadar,AB’nde yaşanacak demografik değişiklikler şöyledir:– 20 yaşın altındaki gereçlerin sayısında 9.5 milyon düzeyinde birazalma görülecektir. Bu, mevcut rakamlara göre % 11 oranında bir azalmaanlamına gelmektedir.– 20 ilâ 59 yaş arasındaki yetişkinlerin sayısı aynı ölçüde olmasa biledüşecek (%6,4 oranında bir düşüş), nüfusun bu kesiminde 13 milyondanfazla bir azalma olacaktır.– 60 yaşın üzerindeki yetişkinlerin sayısında ise 37 milyonluk bir artışgörülecektir. Oransal olarak bu % 50’ye varan bir artışa denk düşmektedir.288 Bütün bunlar, Avrupa Birliği’nin önemli demografik değişmelerlekarşı karşıya kalacağını ortaya koymaktadır.288 AB Komisyonu, Demografi, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa Dergisi, sayı:4-5,Nisan-Mayıs 1996, s.27.

TABLO II-10AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE TOPLAM NÜFUS (Bin kişi)Y I L L A RÜLKELER 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1.1.1990 1.1.1991 1.1.1992 1.1.1993 1.1.1994 2000(T) 2020(T)Belçika 9855 9858 9862 9870 9902 9927 9947 9987 10082 10066 10101 10279 10535Danimarka 5111 5114 5121 5127 5130 5132 5135 5146 5162 5180 5196 5276 5279F.Almanya 61175 61024 61066 61077 61450 61715 79112(a) 79700(a) 80274(a) 80974(b) 81338(a) 83741 81183Yunanistan 9895 9934 9964 9984 10004 10019 10046 10200 10280 10350(b) 39117 10573(c) 10080(c)Đspanya 38386 38505 38668 38696 38765 38851 38924 38993 39055 39048 57779(b) 39848(c) 38348(c)Fransa 54947 55170 55394 55630 55884 56017 56577 56893 57217 57529 3569 59412 63453Đrlanda 3535 3540 3541 3543 3538 3521 3506 3518 3543 3560 57138(b) 3616(c) 5876(c)Đtalya 57004 57141 57246 57345 57452 57504 57576 57746 56757(b) 56960(b) 400 57254(c) 53619(c)Lüksemburg365 367 370 372 373 374 379 384 389 395 15341 394 410Hollanda 14420 14492 14572 14665 14760 14805 14892 15010 15129 15239 9887(b) 16079 17410Portekiz 10089 10157 10208 10250 10287 10304 9878 9858 9846 9864(b) 58276(b) 9807(c) 9730(c)Đngiltere 56487 56618 56763 56930 57065 57150 57323 57485 57749(b) 58098(b) 58276(b) 59613 62080AB(12) 321269 321920 322775 323489 324610 325319 343295 344920 345223(b)347269(b) 348556(b) 355892 356033KAYNAK: EUROSTAT Not: Veriler (1984yılı) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 24 th Edition, 1987, s.99;(1985-1986 yılları) Eurostat, 1990/5, s.41; Eurostat, Basic Statistics Of The Communitiy, 25 th. Edition, 1988, s. 99.(1987-1988 yılları) Eurostat, Basic Statistics Of The Community 28 thEdition, 1991, s.97 ve Eurostat, 1994/10, s.39,(1989 yılı) Eurostat, Basic Statistics Of The Community 28 th Edition,1991, s. 99 ve Eurostat, 1994/10, s. 39,(1990-1991 yılları) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 29 thEdition, 1992, s.107.(1992 yılı) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 31 st. Edition,1994, s. 115.(1993-1994-2000 ve 2020 yılları) Eurostat, Basic Statistics of theEuropean Union, 32 nd Edition, 1995, s. 123’den birleştirilerek tarafımdandüzenlenmiştir.(a) Đki Almanyanın birleşmesinden sonraki (3 Ocak 1990 sonrası) nüfus.(b) Geçici,(c) United Notions tarafından artışlar toplanıp liste haline getirilmiştir.

(T) Tahmini Nüfus (NSIS tarafından artışlar toplanıp liste haline getirilmiştir.)Avrupa’da II. Dünya Savaşı’ndan sonra görülen nüfus patlaması, dahasonra hızını kaybederek devamlı düşüş göstermiştir. Bu düşüşe rağmenTablo II-10 incelendiğinde, Avrupa Birliği’nde yıllar itibariyle nüfusun az daolsa devamlı yükseldiği görülür.AET ve AT dönemlerini kapsayan 1951 ilâ 1986 yılları arasında, AvrupaBirliği’nin demografik yapısı; üye devletler sayısındaki artış sebebiyleoldukça önemli bir değişikliğe uğramıştır. Başlangıçta altı üyeden oluşanAET, değişik yıllarda meydana gelen üye sayısındaki değişikliklerle on ikiüyeye yükselerek, Avrupa Topluluğu ismini almıştır. Üye devlet sayısındakibu artış, sadece isim değişikliği yapmamış; aynı zamanda Avrupa Birliği’nintoplam nüfusunu da belirgin bir şekilde büyüterek, mevcut hetorojen yapıyıoluşturmuştur.Bir kıyaslama yapmak için Avrupa Birliği’nin genel nüfusu 1960 yılında(Altı üyeli dönemde-AET) yaklaşık 172 milyon iken 289 ; 1989 yılı itibariyle (oniki üyeli dönemde-AT) 325.319.000’a ulaşmıştır. Bu artış yaklaşık 1960yılındaki nüfusun iki katına yakındır.1990 yılı itibariyle Avrupa Birliği’nin sahip olduğu 343.295.000 kişiliknüfus, aynı yılda ABD (248.624.000 kişi) ve parçalanmadan önceki SSCB’nin (288.624.000 kişi) nüfusundan daha fazladır. 290 Avrupa Birliği bu nüfusmiktarıyla, dünya nüfusunun yaklaşık % 7’sini bünyesinde toplamaktadır.291289 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğunda Đstihdam, Đşsizlik ve Đstihdam Politikası, Kamu-Đş Hukuku ve ĐktisatDergisi, Cilt:3, Sayı:1, Ank., Temmuz 1991, s.42.290 EUROSTAT, Basic Statistics Of The Communiti, 29 th Edition 1992, A.g.e., s.107.291 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m., s.43.

TABLO II-11AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE ORTALAMA NÜFUS ARTIŞ HIZI (%)ÜLKELER 1970-1980Y I L L A R1980-19901990-20002000-20102010-2020Belçika 0,2 0,0 -0,1 -0,1 -0,1Danimarka 0,4 -0,1 -0,3 -0,4 -0,6F.Almanya 0,1 -0,1 -0,2 -0,6 -0,7Yunanistan 0,9 0,2 0,2 0,2 -0,1Đspanya 1,0 0,6 0,3 0,1 0,0Fransa 0,6 0,4 0,2 0,1 0,0Đrlanda 1,4 0,9 0,5 0,4 0,4Đtalya 0,6 0,0 -0,1 -0,2 -0,4Lüksemburg 0,7 0,4 0,2 0,0 0,0Hollanda 0,8 0,5 03 0,0 -0,2Portekiz 0,9 0,7 0,3 0,1 -0,1Đngiltere 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1AB 12 0,4 0,3 0,1 0,0 -0,1KAYNAK: TĐSK, Yaşlı Avrupa Genç Türkiye, Đşveren, 1990, s:11, ile Zeki ERDUT, AT’da Đstihdam, Đşsizlik veĐstihdam Politikası, Kamu-Đş 1991, s:43’deki veriler birleştirilerek elde edilmiştir.Tablo II-11’de onar yıllık dönemler halinde ele alınan ortalama nüfusartış hızı verilerine baktığımızda, nüfus artış hızının sürekli düşüş kaydettiğinigörürüz. Buna göre 1971 ilâ 1980 yılları arasında % 0,4 olan onikiülkenin ortalama nüfus artış hızı; 1980 ilâ 1990 yılları arasında % 0,3’edüşmüş; 1990 ilâ 2000 yılları arasında % 0,1’e, 2000 ilâ 2010 yıllarıarasında % 0,0’a, 2010 ilâ 2020 yılları arasında da % -0,1’e ineceği tahminedilmektedir.Nüfus artış hızını belirleyen başlıca etkenler arasında doğum ve ölümolayı yer almaktadır. Avrupa Birliği’nde doğum ve ölüm oranlarının düşmesi,iyi beslenme ve tıptaki gelişmelerin hayatta kalma süresini uzatması

sonucu; nüfus, devamlı yaşlanmaktadır. Buna göre TabloII-12’yebaktığımızda karşımıza çıkan nüfusun yaşlanması olayı, üye ülkelerindurumuna göre; ortaya çıkış zamanı ve boyutu bakımından değişiklikgöstermesine rağmen, Avrupa Birliği’nin ortak problemi olma özelliğinitaşımaktadır.TABLO II-12AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE DOĞUM VE ÖLÜM ORANI ( %)ÜLKELERY I L L A R1985-1990 1990-1995 1995-2000 2000-2005Doğum Ölüm Doğum Ölüm Doğum Ölüm Doğum ÖlümBelçika 11,8 10,8 12,6 10,3 12,1 9,9 11,5 9,9Danimarka 11,4 11,7 12,4 11,4 12,2 11,0 11,5 10,7F.Almanya 11,4 11,3 11,7 10,6 11,0 10,1 10,2 9,7Yunanistan 10,7 9,2 10,7 9,3 10,6 9,4 10,9 9,6Đspanya 11,0 8,7 11,4 9,2 11,4 9,5 11,6 9,7Fransa 13,7 10,0 13,3 9,4 12,7 9,0 12,3 8,8Đrlanda 16,6 9,0 15,8 9,0 16,2 8,8 16,0 8,5Đtalya 9,9 8,9 10,0 9,3 9,6 9,6 9,7 9,9Lüksemburg 11,6 10,8 12,,8 10,7 11,8 10,5 11,0 10,2Hollanda 12,7 8,8 13,2 8,7 12,4 8,7 11,4 8,7Portekiz 12,1 9,5 12,4 9,3 12,3 9,2 12,3 9,1Đngiltere 13,6 11,4 14,0 11,1 13,3 10,7 12,4 10,3KAYNAK: Rodolfo A.BULATAO/Eduard BOS/Patience W.STEPHENS and My T.VU, Europe, Middle East And Africa(EMN) Region Population Projetions 1989-1990 Edition, PPR Working Papers, Population and Human ResourcesDepartment The World Bank Washington, November 1989, s:Ixxvii-Ixxix.Gerek Tablo II-11 ve gerekse Tablo II-12’ye bakıldığında, Avrupa Birliği’ndenüfus artış hızı giderek azalırken (1980-1990 yılları arası % 0,3-1990-2000 yılları arası %0,1); bu durum, doğum ve ölüm oranlarındakiazalmaların da etkisiyle, Birliğin nüfusunu özellikle etkilediği görülür. Bu

durum üye ülkelerde bir taraftan yaşlıların toplam nüfus içindeki oranıyükseltirken, diğer taraftan gençlerin ve çalışma çağındaki nüfusun daazalmasına sebep olmaktadır. Sonuçta karşımıza yaşlanan bir nüfus yapısınasahip Avrupa Birliği çıkmaktadır.Avrupa Birliği’nde 1985 ilâ 2000 yılları arası 0-14 yaş grubunun toplamoranı (kadın, erkek toplamı), % 19,5’den % 17,5’e; 15-64 yaş grubunda da% 67,0’dan, %6,1’e düştüğü Tablo II-13’de görülmektedir. 65 ve dahayukarı yaş grubunda ise toplam oran; %13,5’den, % 16,4’e yükselmiştir. 65ve daha yukarı yaş grubundaki bu yükseliş, Birliğin nüfus yapısıbakımından yaşlandığının da bir göstergesidir.Tablo II-13’de yer alan Avrupa Birliği (12) nüfusunun yaş ve cinsiyetegöre yapısını ele aldığımızda; nüfusun giderek yaşlandığı ve bu yaşlanannüfus içinde cinsiyet bakımından yaş gruplarında, erkeklere nazaran kadınoranlarında devamlı yükseliş görülür. Her nekadar cinsiyet bakımındanAvrupa Birliği’ne üye ülkelerin 1985 yılı verilerine göre genel toplamın %48,6’sı kadın, % 51,4’ü erkeklerden oluşurken; kadınların toplam nüfusiçindeki oranı 1990 yılında % 48,7’ye çıkmış, bu oran 1995 yılında %48,8’e, 2000 yılında % 49,0’a, 2005 yılında da % 49,2’ye yükseleceği tahminedilmektedir. Bunun yanında 1985 yılında genel olarak toplam nüfusun %51,4’ünü meydana getiren erkek oranı; 1990 yılında % 51,3’e düşmüştür.Bu oranın 1995 yılında %51,2’ye, 2000 yılında da % 51,0’e düşeceği tahminedilmektedir. Görüldüğü gibi kadın oranı, genel toplam içinde yıllara göredevamlı yükselme gösterdiğinden; 2000’li yıllarda erkek oranını yakalayıpgeçmesi beklenmektedir.Yine cinsiyete göre Avrupa Birliği (12) nüfusunun bileşimini yaş gruplarıbakımından incelediğimizde; 0-14 yaş grubunda 1985 yılında kadın oranı %10,0’dan, 1990 yılında% 9,3’e düşmüştür. Aynı yıllarda yaş grubu içindeki erkek oranı 1985’de%9,1’e, 2000 yılında ise % 9,0’a düşerken; bunun yanında erkek oranının1995 yılında %8,7’ye, 2000 yılında da % 8,5’e düşmesi tahmin edilmektedir.15-64 yaş grubunda 1985 yılı erkek oranı (% 33,6), kadın oranından (%33,4) çok küçük sayılacak oranda (%00,2) fazla iken; 1990 yılından itibarenkadın oranı bu yaş grubunda erkekleri geçmiştir. Aynı yaş grubu için 2000yılı verilerinde; kadınların % 33,3, erkeklerin ise %32,8’lik bir orana sahipolacağı tahminler arasında yer almaktadır.

TABLO II-13AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE NÜFUSUN YAŞ VE CĐNSĐYETE GÖRE YAPISI ĐLEBAĞIMLILIK ORANLARK: Kadın E: Erkek (Bin), (%)0-14 YaşYILLAR E K TOPLAM(Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)1985 33924 9,5 32107 10,0 66031 19,51990 32160 8,9 30464 9,3 62624 18,2AB (12) 1995 (Tahmin) 31866 8,7 30205 9,1 62071 17,82000 (Tahmin) 31685 8,5 30040 9,0 61725 17,52005 (Tahmin) 31374 8,4 29728 8,8 61102 17,2(Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)1985 113183 33,6 113464 33,4 226647 67,01990 116382 33,6 115605 33,8 231987 67,4AB (12) 1995 (Tahmin) 117479 33,3 116042 33,6 233521 66,92000 (Tahmin) 117751 32,8 115556 33,3 233307 66,12005 (Tahmin) 117296 32,2 114867 33,0 232167 65,2(Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)1985 17708 8,3 28207 5,2 45915 13,51990 19460 8,8 30212 5,6 49672 14,4AB (12) 1995 (Tahmin) 21494 9,2 32059 6,1 53553 15,32000 (Tahmin) 23672 9,7 34214 6,7 57886 16,42005 (Tahmin) 261474 10,2 36456 7,4 62630 17,61985 51,4 48,6 338593 4941990 51,3 48,7 344283 484AB (12) 1995 (Tahmin) 51,2 48,8 349145 4952000 (Tahmin) 51,0 49,0 352918 5132005 (Tahmin) 50,8 49,2 355895 533KAYNAK: I) World Populations 1992-1993 Editions Estimates and Projections With Related DemographicStatistics, WORLD BANK, 1992, (Sayfa:142, 200, 224, 236, 240, 274, 278, 314, 356, 404, 438 ve 486).II) Europe Middle East and Africa (EMN) Region Population Projections 1989-1990 Edition, WORLD BANK,1989, s:Ixxvii-Ixxix’den faydalanılarak Tablo tarafından düzenlenmiştir.Not: (1) Yaş gruplarının toplam hanesinde yer alan (%)’ler, II. kaynak eserden alınmış; (2) Bağımlılık oranlarıise bu yüzdeler ile (0-14)+(65+) yaş grupları toplamının 15-64 yaş grubuna bölünmesi suretiyle tarafımdanbulunmuştur.

Avrupa Birliği’nde demografik durum, ayrıntılı olarak ilk defa 1994’dehazırlanan bir Rapor’da ele alınmış; sebepleri ve eğilimlerin analizi yapılmıştır.Son olarak AB’deki demografik duruma ilişkin olarak 1995’tehazırlanan Rapor, Komisyon tarafından 1996 başında kabul edildi. Rapor,1995’de 76.3 milyon olan 60 yaşın üzerindeki nüfusun; beklenmedikgelişmeler olmadığı takdirde 2006 yılından sonra hızla artarak, 2025 yılında113.5 milyona ulaşacağını gösteriyor.Bu artış, özellikle 2006 yılından sonra belirginleşecek ve emekliyeayrılanların sayısı daha önce görülmedik düzeylere ulaşacaktır. Buna göre,çok yaşlı insanların sayısı önemli ölçüde artacak; 80 yaş ve üzerindekinüfus şimdiki nüfus düzeyinin 1,7 katına, 85 yaş ve üzerindeki nüfus ikikatına, 90 yaş ve üzerindeki nüfus da 2,8 katına çıkacağı beklenmektedir. 292Kısaca Tablo II-13’deki verileri ele aldığımızda, Avrupa Birliği’nde 0-14yaş grubu ile 15-64 yaş grubunun düşük bir hızla azaldığı görülür. Bununyanında 65 ve daha yukarı yaş grubu (yaşlı nüfus) da artmaktadır. Budurum, Birliğe üye ülkeleri hükümet programlarında tedbir almayayöneltmiş; uygulanan teşvik politikalarında, ailelerin bir veya ikiden çokçocuk sahibi olmaları özendirilmiştir. 293Ayrıca 0-14 yaş grubu ile çalışma çağı nüfusu olan 15-64 yaş grubu birtaraftan düşük bir hızla azalmaya devam ederken; 65 ve daha yukarı yaşgrubunun artması, Avrupa Birliği’ nde bağımlılık oranının az da olsayükselmesine sebep olmuştur. 2941996 başlarında kabul edilen Rapor’da yer alan bir başka gelişme ise,nüfusun önemli bir kesimi için çalışma hayatına katılma yaşı olan 20 yaşlailgilidir. 20 yaşındaki gençlerin sayısı 1995’te 5.1 milyon düzeyinde iken, bumiktar 2025’te 4.2 milyona düşecektir. Dolayısıyla nüfus artış hızında,geçmiş yıllara göre bir artış görülmeyecek; göçmen işçi girişlerinin azaldığıve doğurganlık oranındaki mevcut eğilimler sürdüğü takdirde, toplamnüfusta azalma bile sözkonusu olabilecektir. 295292 AB Komisyonu, Demografi, A.g.i., s.27.293 Sefa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de Đşgücü ve Ücret Politikaları, MPM, Yayın No: 428, Ank,1990, s:14.294 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’ nda Sosyal Politika, Geçiş Dönemi Özellikleri ve 21. yüzyılda HedefAlınan Toplum, DPT, Đkinci Baskı, Ank., 1991, s:58; Đlhan DÜLGER, AT Sosyal Politikasında Değişme Eğilimleri veSebepleri, Ank.Ün.A.T..Ar. ve Uygulama Merkezi, Hizmete özel, Tıpkı Basım, Ank., 1989,s:4.295 AB Komisyonu, Demografi, A.g.i., s.27

Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde yapısal ve teknolojik açık işsizlik; 1970’lidöneme oranla daha yaygın hale gelmiş ve özellikle 1980’li yıllarda iyiceartmıştır. 1980’li yıllarda oldukça önemli bir işsizlik problemiyle karşıkarşıya kalınmış olup, işsizlik bugünde Avrupa Birliği’nde öneminikorumaktadır. Üye ülkelerde yaşanan işsizliğin sebepleri arasında; ekonomikdurgunluk, yeni sanayileşen ve az maliyetli emek gücüne dayalıülkelerin ortaya koyduğu rekabet, ileri teknolojiye geçiş yapan sanayilerinçıkardığı orta vadeli işsizlik yer almaktadır. 296Avrupa Birliği’nde 1985 ilâ 1990 yılları arasında gerçekleşen yüksekoranlı büyüme, istihdamda da önemli artış meydana getirmiş ve 9 milyonyeni iş imkânı sağlamıştır. Buna rağmen 1990 yılının ortalarından itibarenbaşlayan ekonomik gerilemeyle birlikte işsizlik oranında yeniden artışmeydana gelmiştir. 1990 yılında % 8,3 olan işsizlik oranı devamlı yükselerek1994’de % 12,1 olması tahmin edilmektedir. 297Bir ülkede "Đstihdamın Sektörel Dağılımı", o ülkedeki istihdam yapısınıetkileyen faktörler arasında oldukça önemli bir role sahiptir. Bu açıdanAvrupa Birliği’ne baktığımızda, Türkiye’de karşımıza çıkan tablonuntamamen tersi ile karşılaşırız. Ülkemizin "tarım toplumu" olmasına karşılık,Avrupa Birliği’nin "sanayi toplumu" yapısına sahip olduğu; bizdeki işsizlerintarım, Avrupa’daki işsizlerin ise sanayi kökenli olduğu görülür. 298296 Sefa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de, A.g.e., s:15-16.297 TĐSK, OECD Ülkelerinde Đşsizliğin Önlenmesi Konusundaki Yeni Yaklaşımlar ve Türkiye, TĐSK ĐncelemeYayınları:8, Yayın No:134, Ank., s.6.298 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’da Sosyal Politika... A.g.e., s.74; Đlhan DÜLGER, AT Sosyal PolitikasındaDeğişme... A.g.e., s.21.

TABLO II-14AVRUPA BĐRLĐĞĐNDE TOPLAM ĐSTĐHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI(Bin), (%)TARIMSANAYĐ HĐZMETLER TOPLAMYILLAR (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)1985 (1) 10373 8,6 40909 33,8 69726 57,6 121007AVRUPA 1986 (2) 10090 8,3 40634 33,3 71474 58,5 122198BĐRLĐĞĐ 1987 (3) 9884 8,0 40619 32,9 73085 59,1 123589(12) 1989 (4) 9027 7,0 42136 32,5 78674 60,0 1298351990 (5) 8681 6,6 42744 32,5 80273 60,9 1317081991 (6) 8207 6,2 42332 * 32,5 82430 * 60,9 1329611992 (7) 7962 5,8 45396 32,8 84996 61,4 1389741993 (8) 7644 6,0 43330 32,0 86280 63,.0 137945100,00100,00100,00100,00100,00100,00100,00100,00KAYNAK: (1) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 24 th Edition, 1987 s:118-119.(2) Eurastat, Basic Statistics Of The Community, 25 th Edition, 1988, s: 118-119.; Eurostat, Raview-Revne1977-1986, 1988, s:110.(3) Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam..., A.g.e., s:46.; Eurostat, Basic Statistics Of The Community,26 th Edition, 1989, s:116-117.(4) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 28 th Edition, 1991, s:118-119.(5) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 29 th Edition, 1992, s:128-l29.(6) Eurastat, Basic Statistics Of The Communit, 30 th Edition, 1993, s:144-145(7) Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 31 St Edition, 1994, s:138-139.(8) Eurostat, Basic Statistics Of The European Union, 32 nd Edition, 1995, s:146-l47.’den alınarak tablotarafımdan düzenlenmiştir.NOT: (*) Eurostat tarafından tahmin edilen.Tablo II-14’e baktığımızda tarım sektöründeki istihdam 1985 yılında %8,6 iken, 1993 yılında % 6,0’a; sanayi sektöründe ise, % 33,8’den % 32,0’yedüştüğü görülecektir. Bunun yanında hizmetler sektöründe istihdam; 1985yılında % 57,6’dan, 1993’de %63,0’e yükselmiştir. Ele aldığımız her iki yıl

arasında, sanayi sektöründeki istihdamda % 1,8’lik bir azalma yaşanırken;aynı yıllarda tarım sektöründeki istihdamda % 2.8’lik bir azalma olmuştur.Diğer taraftan hizmetler sektöründe ise ortalama % 5,4’lük bir artışmeydana gelmiştirAvrupa Birliği’nde tarım sektöründe az bir nüfus istihdam edilirken; busektörde kullanılan ileri teknoloji, sektördeki fazla işgücü ihtiyacını ortadankaldırmıştır. Bunun yanında, Birlikte; geleneksel geniş bir sanayi kesimi ilesanayie dayalı hizmet sektörünün ağırlık kazandığı gözlenir. 299A- Avrupa Birliği’nde Toplam Nüfus, Çalışma Çağındaki Nüfus ve ĐşgücüBir ülkenin ekonomisi, o ülkenin demografik yapısıyla doğrudan ilgiliolduğundan; ülkelerin kalkınma ve gelişmişlik düzeylerinin tesbitinde,nüfus yapısı oldukça etkilidir.Bu gün işgücüne ilişkin sosyal politika anlayışı, Avrupa Birliği’nde hızlıbir gelişme sürecine girmiştir. 1992 yılında Avrupa Tek Senedi’ninyürürlüğe girmesi, üye ülkelerin istihdam politikalarına da açıklık getirmiştir.Avrupa Birliği’nde meydana gelen değişikliğe sebep olan bu unsurları;nüfus yapısı, teknoloji kullanımı ve iş sahalarında meydana gelendeğişim ile ülkelerdeki refah ve demokrasi sonucu ortaya çıkan farklılaşmanınistihdam yapısında meydana getirdiği değişiklikler şeklinde sıralamakmümkündür. 300Avrupa Birliği’nde uygulanan istihdam politikalarına açıklık getirebilmekiçin çalışmamızda; üye ülkelerin toplam nüfusu, nüfus artışı,nüfusun cinsiyet ve yaş yapısı, çalışma çağındaki nüfus ile aktif nüfusunsektörlere göre dağılımını ayrı ayrı ele alıp, incelemek yerinde olacaktır.1. Toplam NüfusAvrupa Birliği başlangıçta (18 Nisan 1951’de F.Almanya, Fransa, Đtalya,Belçika, Hollanda ve Lüksemburg) altı kurucu ülkeden meydana gelmiş,daha sonra üye ülke sayısı artarak (1.1.1973 yılında Đngiltere, Danimarkave Đrlanda - 1.1.1981 yılında Yunanistan - 1.1.1986 yılında da Đspanya vePortekiz’in katılımıyla) onikiye yükselmiştir. Avrupa Birliği’nde görülen budevamlı genişleme, miktar bakımından nüfus artışının ortaya çıkmasınasebep olmuştur.299 Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de..., A.g.e., s:18.300 Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de...., A.g.e., s.11.

Ayrıca, 1990 yılında Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi sonucu; AvrupaBirliği daha da genişlemiş ve nüfusu 343.295.000 kişiye yükselmiştir.Bu duruma göre Tablo II-10’a baktığımızda, Avrupa Birliği nüfusunun;1991 yılında 334.920.000, 1992 yılında 345.423.000, 1993 yılında347.269.000, 1994 yılında da 348.556.000’e yükseldiğini görürüz. 2000yılında ise, bu artış hızına göre nüfusun 355.892.000’e ulaşacağı tahminedilmektedir.Emek arzının kaynağı olan toplam nüfus, aynı zamanda istihdam seviyesinitayinde de oldukça önemli bir role sahiptir. Bu sebeple bir ülkeninnüfus oranı yüksek ise, o ülkenin emek arzı da yüksek olur. Ayrıca eşitnüfusa sahip ülkelerde çalışan nüfus oranı, çocuk ve yaşlı nüfustan fazlaise; o ülkenin emek-arz kapasitesi de haliyle yükselecektir.Tablo II-10’da yer alan Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin toplam nüfuslarınabaktığımızda; 1985 yılında F.Almanya (61.024.000 kişi), Đtalya(57.141.000 kişi), Fransa (55.170.000 kişi), Đngiltere (56.618.000 kişi) veĐspanya’nın (38.505.000 kişi) nüfusu yoğun olan ülkeler arasında yer aldığıgörülür. 1994 yılında toplam nüfus bazı yer değişiklikleriyle; F.Almanya(81.338.000 kişi), Đngiltere (58.276.000 kişi), Fransa (57.779.000 kişi),Đtalya (57.138.000 kişi) ve Đspanya (39.117.000 kişi) arasındapaylaşılmaktadır. Bu duruma göre toplam nüfus bakımından F.Almanya,Đtalya, Đngiltere, Đspanya ve Fransa nüfusu en kalabalık; Lüksemburg,Đrlanda ve Danimarka ise Avrupa Birilği ülkeleri arasında en az nüfusasahiptirler.Onar yıllık dönemler halinde Tablo II-11’de ele alınan ortalama nüfusartış hızını, ülkeler bazında incelediğimizde; 1970 ilâ 1980 yılları arasındaĐrlanda (% 1,4), Đspanya (% 1,0), Portekiz (% 0,9), Yunanistan (% 0,9),Hollanda (% 0,8) ve Lüksemburg’da (%0,7) oldukça yüksektir. Bu yıllararası en düşük nüfus artış hızı Đngiltere (% 0,0), F.Almanya (% 0,1) veBelçika’da (% 0,2) olduğu görülmektedir.Bunun yanında 1980-1990 yılları arasında nüfus artış hızı en yüksek;Đrlanda (%0.9), Portekiz (%0,7), Đspanya (% 0,6) ve Hollanda’da (% 0,5)görülmektedir. Yine aynı yıllarda en düşük ortalama nüfus artışınınF.Almanya ve Danimarka’da (% -0,1), Belçika ve Đtalya’da (% 0,0) olarakTablo II-11’de yer aldığı görülür. 1990-2000 yıllarında nüfus artış hızı enyüksek ülkeler arasında Đrlanda (% 0,5), Hollanda, Portekiz ve Đspanya (%

0,3) yer alırken; Danimarka (% -0,3), F.Almanya (% -0,2), Belçika (%-0,1) veĐtalya’da (% -0,1) en düşük olarak gerçekleşmesi tahmin edilmektedir.Genel olarak Avrupa Birliği ülkelerinde ortalama nüfus artış hızı, yıllaritibariyle düşüş göstermektedir. Bunun sebepleri arasında doğum ve ölümoranlarının düşük olması yer almaktadır. Doğum ve ölüm oranlarınındüşük olması, toplam nüfus içinde çocuk ve çalışma çağındaki nüfusunazalmasına sebep olmaktadır. Dolayısıyla bu durum, Avrupa Birliği’ne üyeülkelerde yaşlanan bir nüfus oluştururken; yaşlanan nüfusun ekonomikbüyüme üzerindeki muhtemel etkiler yanında, toplumun sosyal güvenlikharcamalarının da artmasına sabep olmaktadır.Bu olumsuz işleyişi ortadan kaldırmak için Avrupa Birilği’ne üye ülkelerdenüfusun daha fazla düşmesini engellemek, yaşlanan nüfusu durdurabilmekamacıyla; ailelerin birden fazla çocuk sahibi olmaları için teşvikpolitikaları uygulamaya başladıkları görülür. 301Avrupa Birliği’nde doğum oranları 1985-1990 yılları arasında en yüksek%6,6’lık oranla Đrlanda’da görülmektedir. (Tablo II-12). Bunu Fransa(%13,7), Đngiltere (% 13,6), Hollanda (% 12,7) ve Portekiz (% 12,1) takipetmektedir. 1990-1995 yılları arasında en yüksek oran yine Đrlanda’da (%15,8) görülür. Bu dönemde Đngiltere %14,0’lık oranla ikinci sıraya yükselmiş,Fransa % 13,3’lük oranla en yüksek üçüncü ülke durumunagelmiştir. Bunları Hollanda (% 13,2), Lüksemburg (% 12,8), Belçika (%2,6),Portekiz (% 12,4), Danimarka (% 12,4) takip etmektedir. Diğer ülkeler %10,0 ilâ % 11,7 oranı arasında yer almaktadır.Aynı Tablo’da yer alan ölüm oranları, 1985-1990 yılları arasında; enyüksek %11,7’lik oranla Danimarka’dadır. Bunu Đngiltere (% 11,4),F.Almanya (% 11,3), Lüksemburg (% 10,8) ve Belçika (% 10,8) takip etmektedir.1990-1995 yılları arasında da en yüksek ölüm oranı % 11,4 ileyine Danimarka’da görülür. Danimarka’yı; Đngiltere (% 11,1), Lüksemburg(% 10,7), F.Almanya (% 10,6) ve Belçika (% 10,3) takip etmektedir.Beşer yıllık dönemler halinde Tablo II-12’de yer alan doğum ve ölümoranları genel olarak üye ülkeler bazında ele alındığında; sadece 1985-1990yılları arasında Danimarka’da ölüm oranı, doğum oranından dahayüksektir. Diğer onbir üyede doğum oranları, ölüm oranlarından fazladır.301 TĐSK, Yaşlı Avrupa, Genç Türkiye, A.g.m, s.10; Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de ..., A.g.e.,s.14.; Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.57.

Tablo II-13’de yer alan Avrupa Birliği’nin yaş yapısına baktığımızda; 0-14 yaş grubunun azaldığı, 65 ve daha yukarı yaş grubunun da devamlıarttığı görülür. Bunun yanında çalışma çağı nüfusu olan 15-64 yaş grubununda düşük bir hızla azalmaya devam ettiği gerçeği karşımıza çıkar.Yine aynı Tablo’da yer alan 1985 yılı bağımlılık oranı binde 494’den, 1990yılında binde 484’e düşmüş; yapılan tahminlere göre de bu oranın 1995yılında artarak binde 495’e ulaşması ve 2000’li yıllarda da, binde 500’ünüzerine çıkması beklenmektedir. Görüldüğü gibi, Avrupa Birliği’nde bağımlılıkoranının artması; hem nüfusun yaşlanması, hem de iktisaden faalnüfusun (işgücünün) devamlı olarak azalmasının göstergesi sayılmaktadır.Gelişme halindeki ülkelerde işsizlik yapısal sebeplere dayanmakta vekronik bir problem olarak varlığını sürdürmektedir. Bunun yanında sanayileşmişBatı ülkelerinde işsizliğin artmasında 1970’li yıllardan sonrayaşanan pek çok ekonomik ve sosyal faktörün etkisi büyüktür. Uygulanançeşitli sosyal politika önlemlerine rağmen 1973 yılında yaşanan petrol krizi,hammadde problemi, demografik sebepler ve teknolojik gelişmelerinüretimde yer alması; Avrupa Birliği’nde işsizliğin artmasına sebep olmuştur.Her ne kadar 1982 yılından sonra petrol ve hammadde fiyatlarında kısmenbir ucuzlama görülmesine rağmen, Avrupa Birliği’ni sosyal politika problemiolarak; 1990’lı yallarda da işsizlik tehdit etmekte-dir. 302 Bugün AvrupaBirliği’nde haziran 1994 itibariyle işsizlik oranı %12,0, 1995 yılında da buoranın çok az bir düşme ile % 11,9 olacağı tahmin edilmektedir. 303Birliğe üye ülkelerde işsizlik oranlarını incelediğimizde; 1985 yılı itibariyleişsizliğin en yüksek olduğu ülkelerin başında Đspanya (% 21,5) yeralmaktadır. Bu ülkeyi sırasıyla Đrlanda (% 17,4), Belçika (% 12,3), Đngiltere(% 11,6), Hollanda (% 10,5), Fransa (% 10,), ve Đtalya (% 10,2) takipetmektedir. Aynı yılda Lüksemburg (% 1,7), Yunanistan (% 7,8), Portekiz (%8,7), Almanya (% 8,0) ve Danimarka’da ( 9.0) işsizlik, diğer ülkelere göredaha az bir oranda seyretmiştir.1993 yılına gelindiğinde işsizlik üye ülkelerde kendini korumuş, hattabir çoğunda yükselme göstermiştir. Đşsizliğin 1993 yılı itibariyle en yoğunolduğu ülkelerin başında yine Đspanya (% 22,7) yer alır. Aynı yıl itibariyleĐrlanda (% 16,6), Danimarka (% 12,2), Belçika (% 11,9), Fransa (% 11,7),302 Gülten KUTAL Dünya’da ve Türkiye’de Đşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları Semineri, KĐPLAS, Đzmir, 1993,s.14-15.303 OECD, Economic Outlook, 55 June 1994, France, 1994, s.A23.

Đtalya (% 10,4) ve Đngiltere (% 10,3) işsizlikten nasibini alan ülkeler arasındadır.Đşsizliğin az olduğu ülkelerin başında yine Lüksemburg (% 2,1),Portekiz (% 5,5) ve Hollanda (% 8,1) bulunmaktadır. 1994 ve 1995 yıllarıtahminlerinde de Đspanya, Đrlanda, Belçika, Almanya, Fransa ve Yunanistan’daişsizliğin önceki yıllara göre yükselerek kendini koruduğu görülmektedir.304Diğer taraftan, belirli kişi grupları arasında işsizliği incelediğimizde;gençler, kadınlar, yaşlı işçiler ve vasıfsız işçiler arasında daha yaygın olduğusaptanır. 1980-1987 yılları arasında Avrupa Birilği’nde işsiz gençlerdeazalma yaşanırken, buna karşılık işsiz kadınların sayısında artış olduğugörülür. 305Tablo II-15’de yer alan Avrupa Birliği ülkelerinde istihdamın sektöreldağılımına baktığımızda, 1985 yılı itibariyle tarım sektörünün toplam istihdamiçindeki payı en düşük % 2,6’lık oran (Đngiltere) ile en yüksek %28,9’luk oran (Yunanistan) arasında değişmektedir. Bu durum, AvrupaBirliği’ne üye ülkeler arasında en az tarımsal istihdama sahip Đngiltere ileen yüksek tarımsal istihdama sahip Yunanistan arasında %26,3 oranındabir fark meydana getirmektedir. En yüksek tarım istihdamına sahipYunanistan’ı sırasıyla, Portekiz (% 23,9), Đspanya (%16,9), Đrlanda (% 16,0)ve Đtalya (%11,2) takip etmektedir.304 OECD, Economic Outlook, 55 June 1994, France, 1994, s.A23.305 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m., s.48.

TABLO II-15AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE ĐSTĐHDAMIN SEKTÖREL DAĞILIMI(Bin, %)T A R I M1985 (1) 1988 (2) 1989 (3) 1990 (4) 1991 (5) 1992 (6) 1993 (7)ÜLKELER (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)Belçika 105 3,0 100 2,7 101 2,8 100 2,7 98 2,7 109 2,9 99 3,0Danimarka 182 7,1 169 6,3 160 6,0 158 5,7 144 5,5 136 5,2 131 5,0Almanya 1390 5,6 1155 4,.3 1010 3,7 961 3,4 957 3,4 1368 3,7 1272 4,0Yunanistan 1037 28,9 972 26,6 930 25,3 786 21,6 804 21,9 791 21,0Đspanya 1766 16,9 1695 14,4 1598 13,0 1486 11,8 1345 10,7 1257 10,1 1212 10,0Fransa 1582 7,6 1428 6,8 1381 6,4 1325 6,1 1196 5,4 1301 5,9 1195 5,0Đrlanda 169 16,0 166 15,4 163 15,1 167 15,0 154 13,8 154 13,8 157 14,0Đtalya 2296 11,2 2058 9,9 1946 9,3 1895 9,0 1823 8,5 1657 7,8 1488 7,0Lüksemburg 6.8 4,2 6 3,4 6 3,4 6 3,2 6 3,1 5 3,1 5 3,0Hollanda 250 4,9 248 4,8 286 4,7 289 4,6 293 4,5 238 3,9 256 4,0Portekiz 969 23,9 887 20,7 829 18,9 795 17,8 848 17,5 517 11,5 516 12,0Đngiltere 620 2,6 581 2,2 575 2,2 569 2,2 557 2,2 569 2,2 522 2,0S A N A Y Đ1985 (1) 1988 (2) 1989 (3) 1990 (4) 1991 (5) 1992 (6) 1993 (7)ÜLKELER (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)Belçika 1069 29,9 1035 28,2 1046 28,9 1056 28,7 1050 28,5 1164 30.9 1103 29.0Danimarka 685 26,8 711 26,3 714 26,8 704 25,6 689 26,4 715 27.4 667 26.0Almanya 10252 41,0 11048 41,2 10828 39,8 11111 39,8 11189 39,2 14273 39.1 13702 38.0Yunanistan 982 27,4 996 27,2 1011 27,5 (:) 28,6 * 933 25,4 899 24,0Đspanya 3349 32,1 3829 32,5 4035 32,9 4202 33,4 4167 33,1 4075 32,7 3658 31,0Fransa 6702 32,0 6421 30,4 6452 30,1 6504 29,9 6538 29,5 6497 29,6 6023 28,0Đrlanda 305 28,9 300 27,8 306 28,4 320 28,7 322 28,9 322 28,9 157 28,0Đtalya 6896 33,6 6788 32,6 6753 32,4 6845 32,4 6916 32,3 6967 33,2 6576 32,0Lüksemburg 53.6 33,4 55 31,6 56 31,2 58 30,7 58 29,6 47 29,6 43 26,0Hollanda 1437 28,1 1570 26,5 1607 26,5 1647 26,3 1645 25,5 1541 25,2 1472 24,0Portekiz 1377 33,9 1530 35,1 1545 35,3 1559 34,9 1630 33,7 1468 32,6 1467 33,0Đngiltere 7802 32,4 7617 29,4 7797 29,5 7737 29,5 7076 27,5 7715 30,2 7399 29,0

H Đ Z M E T L E R1985 (1) 1988 (2) 1989 (3) 1990 (4) 1991 (5) 1992 (6) 1993 (7)ÜLKELER (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%) (Bin) (%)Belçika 2399 67,1 2533 69,1 2475 68,3 2519 685 2537 68,8 2498 66,2 2542 68,0Danimarka 1688 66,0 1820 67,4 1795 67,3 1890 687 1775 68,1 1761 67,4 1757 69,0Almanya 13358 53,4 14638 54,5 15370 56,5 15874 56,8 16387 57,4 20887 57,2 21138 59,0Yunanistan 1570 43,7 1689 46,2 1729 47,1 (:) 49,8 * 1942 52,8 2026 55,0Đspanya 5307 50,9 6257 53,1 6626 54,0 6890 54,8 7095 56,3 7126 57,2 6998 59,0Fransa 12632 60,4 13296 62,9 13605 63,5 13904 64,0 14398 65,1 14187 64,5 14658 67,0Đrlanda 582 55,1 612 56,8 608 56,5 627 56,3 636 57,1 636 57,1 667 58,0Đtalya 11316 55,2 11986 57,5 12133 58,2 12383 58,6 12671 59,2 12391 59,0 12203 60,0Lüksemburg 99.9 62,3 113 65,0 118 65,4 125 66,1 132 67,3 107 67,3 115 70,0Hollanda 3419 67,0 4061 68,7 4173 68,8 4332 69,1 4506 69,9 4337 70,9 4421 72,0Portekiz 1711 42,1 1890 44,2 2002 45,7 2119 47,4 2354 48,7 2523 56,0 2481 56,0Đngiltere 15643 65,0 17697 68,3 18080 68,4 17881 68,3 18124 70,4 17237 67,5 17274 69,0KAYNAK: (1) 1985 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 24 th Edition, 1987, s.118-119.(2) 1988 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 27 th Edition, 1990 s:116-117.(3) 1989 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 28 th Edition, 1991, s:118-119.(4) 1990 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 29 th Edition, 1992, s.128-129.(5) 1991 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 30 th Edition, 1993, s:144-145.(6) 1992 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 32 th Edition, 1994, s.138-139.(7) 1993 yılı için: EUROSTAT, Basic Statistics Of The European Union, 32 nd Edition, 1995, s:146-147.Not: (:) Elde mevcut değil.(*) Eurostat tarafından tahmin edilen.Yunanistan’ın 1988 yılı verileri kaynaklarda yer almadığından ilgili veriler boş bırakılmıştır.l985-1993 yılları arasında istihdamın sektörel dağılımı, üye ülkelerdegenel olarak giderek düşüş göstermektedir. Bu düşüşe rağmen 1993 yılındatarım sektörünün toplam istihdam içindeki payı, % 2,0’lik oranlaĐngiltere’de; en yüksek payın da % 21,0’lik oranla Yunanistan’da olduğugörülür. En az % 2,0’lık oranla, en yüksek %21,0’lik oran arasındaki fark;% 19.0’dur. Yunanistan’ın en yüksek tarım istihdamını, sırayla Đrlanda (%

14,0), Portekiz (% 12,0), Đspanya (% 10,0) ve Đtalya (% 7,0) takip etmektedir.Bu duruma göre Portekiz’de 1985 yılı ile 1993 yılı arasında % 11,9’luk birazalma olmuş; böylece tarım sektöründe Đrlanda % 14,0’lik bir oranlaAvrupa Birliği’nde ikinci sıraya yükselmiştir.Birliğe üye ülkelerin sanayi sektöründeki istihdam oranı, tarım sektöründekiistihdam oranından fazladır. Buna rağmen üye ülkelerin 1985 ilâ1992 yılları arasında, sanayi sektörünün toplam istihdamdaki payınabaktığımızda; tarım sektöründe olduğu gibi sanayi sektöründe de birazalma olduğu görülür.1985 yılı itibariyle Almanya (% 41,0), Portekiz (% 33,9), Đtalya (% 33,6),Lüksemburg (% 33,4), Đngiltere (% 32,4), Đspanya (% 32,1) ve Fransa (%32,0) sanayi sektörü içinde yüksek istihdam payına sahiptir. Bununyanında Danimarka (% 26.8), Yunanistan (% 27,4), Hollanda (% 28,1),Đrlanda (% 28,9) ve Belçika (% 29,9) istihdam oranı ile sanayi sektörü içindeyer alır. 1985 yılında sanayi sektöründe en az istihdam payı (Danimarka %26,8) ile en yüksek istihdam payı (Almanya % 41,0) arasında %4,2’lik birfark mevcuttur.Sanayi sektöründe istihdam, hemen hemen her üye ülkede 1993 yılındaazalma göstermiştir. Bu sektörde en yüksek istihdam % 38,0’lık oranlaAlmanya’ya, en az istihdam da % 24,0’lık oranla Hollanda ve Yunanistan’aaittir. 1985 yılında en az istihdam Danimarka’ya ait iken, 1993 yılında enaz istihdama Hollanda ve Yunanistan sahiptir. Almanya sanayiide yine enyüksek ülke konumunu korumaktadır.Birliğe üye ülkelerin hizmetler sektöründeki istihdam oranı, Tablo II-15incelendiğinde; 1985-1993 yılları arasında devamlı bir artış göstermektedir.Aslında bu artış, sadece 1985-1990 yılları arasında olmayıp; 1970 yılındanbu tarafa hizmetler sektöründe yaşanır.1985 yılı itibariyle hizmetler sektörünün istihdamı içindeki en yüksekpayı, %67,1’lik oranı ile Belçika’da; en düşük oran da % 42,1’le Portekiz’deolup, her iki ülkenin arasındaki fark % 25’dir. Hizmetler sektöründe enyüksek istihdama sahip Belçika’yı; Hollanda (% 67,0), Danimarka (% 66,0),Đngiltere (% 65,0), Lüksemburg (62,3) ve Fransa (% 60,4) takip eder. Diğer

üye ülkelerin hizmetler sektöründeki istihdamı ise, 1985 yılı için ( 57,6)olan Birlik ortalamasının 306 altındadır.1993 yılı verilerinde en yüksek istihdam oranı, % 72,0’luk oran ileHollanda’ya ait olup; bu ülkeyi sırasıyla Lüksemburg (% 70,0), Danimarka(% 69,0), Đngiltere % 9,0), Belçika (% 68,0) ve Fransa (% 67,0) takip eder.Hizmetler sektöründe en düşük istihdam ise % 55,0’lık oranla Yunanistan’aaittir. Hollanda ile Yunanistan arasındaki fark %17,0’dır. Diğer üyeülkelerin istihdamı ise, Birlik ortalamasının (% 63,0) altındaseyretmektedir. 3071970’li yılların başından beri hizmetler sektörü, Avrupa Birliği’nde istihdamyaratmada önemli bir rol üstlenmiş ve kısmen sanayi sektöründeortaya çıkan gelişme yanında; istihdam bakımından bugüne kadar sonderece önemli bir sektör olma özelliğini korumuştur. Aslında Avrupa Birliğigenelinde hizmetler sektörü, istihdam yaratıcı ve en dinamik sektör olarakkabul edilmiş; tarım sektöründe kaydedilen sürekli gerilemeyi dengeleyenbir sektör olarak kalmıştır. 308Sonuç olarak; 1970 yılından bu tarafa Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde,istihdamın sektörel dağılımında belirgin bir şekilde değişiklik olmuştur. Budeğişim, tarım ve sanayi sektörlerinde istihdamda azalma şeklinde olurken;hizmetler sektöründe artan bir eğilim takip etmiştir. Böylece istihdamınsektörel dağılımında ortaya çıkan değişim, üç sektörde de kendinigöstermiştir.2. Çalışma Çağındaki NüfusÜlkelerin istihdam seviyelerini tayin eden faktörlerin arasında, toplamnüfus ile çalışma çağı nüfus önemli rol oynar. Çünkü toplam nüfus içinde15-64 yaş arasında bulunanların oranı, o ülkelerin istihdam seviyesinitayinde çok önemlidir. Çalışma çağı nüfus oranı yüksek olduğu ülkelerde,istihdam seviyesi olumlu yönde etkilenmekte; sonuçta, çalışma hayatınakatılanların da sayısı artmaktadır. 309Bir ülkede toplam nüfus içinde çocuk nüfusu fazla ise, o ülkede doğumoranı yüksektir. Yaşlı nüfusun fazlalığı ise, ortalama yaş süresinin sağlık ve306 Bkz: Tablo II-14 Avrupa Birilği’nde Toplam Đstihdamın Sektörel Dağılımı.307 Bkz: Tablo II-14 Avrupa Birliği’nde Toplam Đstihdamın Sektörel Dağılımı.308 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m., s:45.309 Nevzat YALÇINTAŞ/Orhan TUNA, Sosyal Siyaset, A.g.e., s.66.

s.43.312TĐSK, OECD Ülkelerinde Đşsizliğin Önlenmesi, A.g.e., s.7.iyi beslenme gibi sebeplerle daha yüksek oluşundan kaynaklanmaktadır.Nüfusu hızla artan genç nüfusa sahip ülkeler ile nüfusu azalmakla birliktehayatta kalma süresi artan yaşlı ülkelerde; çalışma çağındaki nüfus oranı,haliyle azalacaktır. 310Avrupa Birliği’nde nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre yapıları incelendiğinde;nüfusun yaşlandığı ve kadınların erkeklere oranla arttığıgörülür. Bu durum Birliğe dahil ülkelerin kadın ve yaşlılara yönelik sosyalpolitikalarında değişiklik yapmalarına da sebep olmuştur. 311 Uzun dönemliişsizlik bugün hâlâ Avrupa Birliği’nde önemini sürdürmektedir. Üyeülkelerde toplam % 12’yi aşan işsizlerin yarısı, bir yıl ya da daha fazlaişsizdir. Ayrıca işsizliğin bir diğer özelliği, genç nüfusun yoğunlaşmışolmasında görülür. Halen Avrupa Birliği’nde iş arayanların % 16’sını 25yaşın altındaki gençler oluşturmaktadır. Birliğe üye ülkelerin istihdamseviyesi, diğer sanayileşmiş ülkelere göre düşüktür. 1992 yılı itibariyleAvrupa Birliği’nde çalışma çağındaki nüfusun % 60’ı istihdam edilirken,buoran ABD ve EFTA ülkelerinde %70,Japonya’da yaklaşık 75’dir. 312Birliğe üye ülkelerin Tablo II-16’da yer alan 0-14 yaş grubunun yüzdeoranlarına baktığımızda, on iki ülkede de düşme olduğu görülmektedir.Bunun yanında, 1985 yılına göre 1995 yılı çalışma çağındaki 15-64 yaşgurubu nüfus; Belçika’da % 0,2, F.Almanya’da % 0,8, Lüksemburg’da % 0,1ve Đngiltere’de % 0,4 oranında azalma gösterirken, aynı yıllarda Fransa’dakendini korumuştur. Bu yıllara göre; Đrlanda % 4,8, Portekiz % 3,6, Đspanya% 2,5, Danimarka % 2,1, Đtalya % l,5, Yunanistan % 1,2 ve Hollanda’da %0,4 arasında az da olsa bir artış bulunmaktadır. Tüm üye ülkelerin 65 vedaha yukarı yaş grubunda ise, bariz bir şekilde artış olduğu gözlenir.Avrupa Birliği’nde 14 yaş ve altı ile 15 ve 64 yaş grubundaki payınazalması, geçmiş yıllarda yaşanan düşük nüfus artışından kaynaklanmaktadır.Bu durum gelecek yıllarda Đrlanda hariç, tüm üye ülkelerdekendini aynen koruyacaktır.Tablo II-16’da yer alan bağımlılık oranlarına üye ülkeler bazında baktığımızda;çalışma çağı nüfusunda düşme olan ülkelerde bağımlılık oranının310 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.108.311 TĐSK, Yaşlı Avrupa, Genç Türkiye, A.g.m., s.10.; Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m.,

yükseldiği, çalışma çağı nüfusunda yükselme olan ülkelerde ise bağımlılıkoranlarında azalma olduğu görülür.Bu duruma göre, 1985 yılı itibariyle bağımlılık oranları; Belçika’da binde484, F.Almanya’da binde 440, Fransa’da binde 519, Lüksemburg’da binde439, Hollanda’da binde 452 ve Đngiltere’de binde 524 olmuştur. 1995yılında bağımlılık oranı Belçika’da binde 517, F.Almanya’da binde 484,Fransa’da binde 526, Lüksemburg’da binde 524, Hollanda’da binde 461 veĐngiltere’de binde 551 olması tahmin edilmektedir.1985-1995 yıllarına ait bağımlılık oranlarındaki bu kıyaslamadan dagörüleceği üzere; 1985 yılı bağımlılık oranı bu ülkelerde yükselirken, çalışmaçağı nüfusunda da azalma olduğu Tablo II-16’da yer alan yıllar itibariyleçalışma çağı nüfus toplamında açıkça görülmektedir.Bunun yanında Birliğe üye ülkelerin 1995 yılı bağımlılık oranında, 1985yılına göre azalma olacağı tahmin edilmektedir. Şöyle ki; 1985 yılı itibariyleDanimarka’da binde 505, Yunanistan’da binde 521, Đspanya’da binde 541,Đrlanda’da binde 669, Đtalya’da binde 475 ve Portekiz’de binde 550’dir. Buoran 1995 yılında Danimarka’da binde 476’ya, Yunanistan’da binde 505’e,Đspanya’da binde 451’e, Đrlanda’da binde 530’a, Đtalya’da binde 464’e vePortekiz’de binde 485’e düşeceği beklenmektedir.Aşağıda Tablo II-17’de yer alan çalışma çağı nüfusunun 1980’den, 1985yılına kadar gösterdiği yıllık gelişime bakıldığında; 1980-1985 dönemineoranla, 1985-1990 ve

1980-1995 yılları arasında tüm üye ülkelerde (Đrlanda ve Lüksemmburghariç) hızlı bir işgücü kaybı yaşandığı görülmektedir. 1980-1985 yıllarındayılda 16.558.000 kişi artan Avrupa Birliği (12) çalışma çağı nüfusu, 1985-1990 yılları arasında hızla 3.142.000 kişiye düşmüş ve 1990-1995 yıllarıarasında işgücü arzının 1.096.000 kişi açık vermesi tahmin edilmektedir. 313313 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.59.; Tuncer KOCAMAN, AvrupaTopluluğu Ülkeleriyle Türkiye’nin Demografik Yapısı ve Nüfus Politikaları, DPT, Ank., 1988, s.5.

TABLO II-17AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNĐN ÇALIŞMA ÇAĞI NÜFUSUNUN YILLIKGELĐŞĐMĐ (15-64 yaş) (Bin kişi)YILLIK ÇALIŞMA ÇAĞI NÜFUSUAVRUPA BĐRLĐĞĐÜLKELERĐ 1980 - 85 1985 - 90 1990 - 95Belçika 46.4 -3.2 -12.8Danimarka 16.8 10.4 13.2F.Almanaya 299 213 273.8Yunanistan 52.4 30.2 6.8Đspanya 259.2 187.2 200.8Fransa 361.6 121.2 31.2Đrlanda ----- ----- -----Đtalya 270.4 86.8 -65.8Lüksemburg ----- ----- -----Hollanda 111.4 50.8 7.4Portekiz 55.2 36.2 49.4Đngiltere 183.4 7.6 -66AB (12) 1655.8 314.2 -109.6Yunanistan-Đspanya+PortekizYeni üç üye hariç AB (9)Toplamı366.8 253.6 257.01289.0 60.6 -366.6KAYNAK: Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.134.; Tuncer KOCAMAN, AvrupaTopluluğu Ülkeleriyle Türkiye’nin Demografik Yapısı ve Nüfus Politikaları, 1988, s.25.

Yine Tablo’da yer alan Avrupa Birliği’ne en son katılan üç ülkenin ortalamayıllık çalışma çağı nüfusu hariç tutulursa, dokuz ülkenin çalışmaçağı nüfusundaki gelişim daha da kötüdür. Şöyleki; Avrupa Birliği’ne üyeolan Yunanistan, Đspanya ve Portekiz’in 1980-1985 döneminde yıllık çalışmaçağı nüfusu, ortalama 3.668.000’dir. Bu miktar Avrupa Birliği (12)toplamından düşüldüğünde, dokuz üyenin çalışma çağı nüfusunun12.890.000 olduğu görülür. 1985-1990 döneminde ise, dokuz üye devletinyıllık çalışma çağı nüfusunda sadece 606.000 artış meydana gelirken; 1990yılından sonra beliren işgücü açığı sonucu, 1990-1995 yılları arasında yıllıkçalışma çağı nüfusu ortalama 3.666.000 kişi azalacaktır.Konuya başka bir varsayımdan baktığımızda, çalışma çağı nüfustahminleri içinde öğrenciler, ev kadınları, çalışamaz durumda olan sakatlarile hükümlülerin teorik olarak bulunduğu bilinmektedir. Bu duruma göre,bahis konusu nüfus gruplarının çalışma çağı nüfusundan çıkarılmasıhalinde; Avrupa Birliği’nin işgücü açığının daha da artmış olması gerçeği ilekarşılaşılacaktır. 3143. ĐşgücüĐşgücü piyasasına yönelik programlar, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde,II. Dünya Savaşı’ndan sonra uygulamaya konulmaya başlanmıştır. Savaşsırasında çıkan ve sonrası devam eden problemlerin, ancak devletmüdahalesi ile halledilebileceği görüşü ağırlık kazanmıştır. Bu anlayışiçinde hareket eden üye devletler, ülkelerinde büyüme hızı ve istihdamartışını güvence altına alan sosyal reformları gerçekleştirmeye çalışmışlardır.Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin işgücü piyasasındauzun süre Keynes’ci politikalar hakim olmuş; bilhassa 1960-70yılları arasında tam istihdam ve başarılı bir büyüme dönemi yaşanmıştır.Bu dönemde işsizlik oranı (% 1,3-%1,8 gibi) oldukça düşük bir seviyedeseyrederken, büyüme hızı da (% 4 gibi) oldukça yüksek bir orana ulaşmıştır.Bu dönemde işsizliğin düşük, büyüme hızının da yüksek seyretmesisonucu; üye ülkeler işgücü arzını kendi bünyelerinden rahatlıkla314 Tuncer KOCAMAN, Avrupa Topluluğu Ülkeleriyle Türkiye’nin..., A.g.e., s.5.

karşıladıkları gibi, işgücü açığını kapatmak için diğer ülkelerden yabancıişçi istemeğe başlamışlardır. 3151970’li yılların ortalarına kadar başarılı bir büyüme sağlayan AvrupaBirliği ülkeleri, 1973 yılında yaşanan petrol krizinin etkisiyle bir durgunlukdönemine girmişlerdir. Durgunluk döneminde Avrupa Birliği ülkelerindeişgücü talebi azalırken, işgücü arzında da artış görülmüş; bu da işsizliğinartmasına yol açmıştır.Đşgücü arzındaki artış sebepleri arasında "bebek patlaması" ve işgücüneçok sayıda kadının katılması yer alırken; işgücü talebinin azalmasında ise,1973’den sonra büyüme hızının (% 1,2 ilâ % 2 arasında) düşük bir orandaseyretmesi ile işgücünü azaltan teknolojik yeniliklerin de önemli katkısıbulunmaktadır. Bu durum üye ülkeleri; tam istihdam (Keynes’ci politika)uygulamasından uzaklaştırmakla kalmamış, aynı zamanda sosyal refahdevleti anlayışlarında da önemli değişiklik yapma zorunda bırakmıştır. 316Avrupa Biriliği toplam nüfusu ele alındığında genç nüfusun toplamişsizlik içindeki payı ile kadınların toplam işgücü içindeki oranları; işgücüpiyasasında küçümsenmeyecek derecede önem arzeder. Bu sebeple Birliğeüye ülkelerde gençlere ve kadınlara meslek ve iş kazandırma imkânlarınınartırılmasına yönelinmiştir. Bu ülkelerde ileri seviyede yeni teknolojininuygulanması ve çalışma çağı nüfusundaki azalmadan dolayı; gençlerimümkün olduğu kadar erken üretime sokarak, artan işgücü arzınıdurdurmaya çalışmaktadırlar. Bunun yanında işsizlikten en çok etkilenenve işgücü piyasasına girmekte zorluk çeken kadınlara; meslek ve azınlıktaoldukları sektörlerde yeni iş imkânı sağlanması planlanmaktadır. Bupolitikaların uygulanmasıyla gelecekte ihtiyaç duyulacak işgücünün, kadınişgücü ile karşılanması amaçlanmaktadır. 317Ekonomik yönden gelişmiş bir yapıya sahip Avrupa Birliği’nde, gerçekleştirilenyatırımlara rağmen teknolojik gelişmeler bazı sanayilerdegerilemelere sebep olmuş; istihdam imkânlarında kısıtlamalar görülmüş vesonuçta işgücü talebi giderek azalmaya başlamıştır.Tablo II-18’de yer alan işgücü piyasası incelendiğinde; Avrupa Birliği’nde(12 üye) toplam sivil işgücü 1985 yılında 136.655.000 iken, toplam sivil315 Meryem KORAY, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde Đşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve ĐstihdamPolitikaları-I, ĐKV Dergisi, Sayı:84, Đst., Ekim 1990, s.30.316 Meryem KORAY, Avrpupa Topluluğu Ülkelerinde Đşgücü..., A.g.m., s.30-31.317 Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de, A.g.e., s.19.

istihdamın 121.007.000 olduğu görülür. Bu durumda 1985 yılı itibariyle15.648.000 istihdam açığı bulunmaktadır.1993 yılı itibariyle toplam sivil işgücü 153.941.000’e ulaşırken, toplamsivil istihdam da 137.576.000’a yükselmiştir. Bu duruma göre toplam sivilişgücü (aktif nüfus) ile toplam sivil istihdamın, 1985 ve 1993 yıl verilerikarşılaştırıldığında; on iki üye ülkenin sivil işgücü (aktif nüfus) ile sivilistihdamında artış olduğu görülür.Üye ülkeler bakımından toplam sivil işgücü oranı ile sivil istihdamiçinde kadınların oranını incelediğimizde; Avrupa Birliği’nin 1985 yılındatoplam sivil işgücü oranının (% 42,4) altında olan ülkeler arasında Đspanya(% 34,7), Đrlanda (% 36,2), Yunanistan (% 39,2), Hollanda (% 39,6), Đtalya(% 40,2), Belçika (% 41,7), Lüksemburg (% 42,2) ve Fransa (% 42,3) yeralmaktadır. Aynı yılda toplam sivil işgücü oranı, Avrupa Birliği ortalamasının(% 42,4) üzerinde yer alan ülkeler arasında; Danimarka (%54,6),Đngiltere (% 48,1), F.Almanya (% 44,7) ve Portekiz (% 43,7) bulunmaktadır.l993 yılı itibariyle Avrupa Birliği toplam sivil işgücü oranına baktığımızda,bu oranın % 2,6’lık bir artışla, % 45,0’e yükseldiği görülür. Bununyanında 1985 yılına göre, toplam sivil işgücü oranının; 1993 yılında azaldığıtek ülke, Belçika’dır. Bu ülkede sivil işgücü oranı, % 41,7’den % 41,0’edüşmüştür. Aynı yılda Avrupa Birliği toplam sivil işgücü ortalamasının (%45,0) üzerinde yer alan ülkeler arasında Danimarka (%56,0), Đngiltere (%49,0), F.Almanya (% 49,0), Portekiz (% 48,0) ve Hollanda (%47,0)bulunurken; diğer ülkeler, % 45,0 oranının altında yer almaktadır.Yine Tablo II-18’de yer alan Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerin toplam sivilişgücünden, sivil istihdamı çıkardığımızda; o ülkelerin istihdam açığını eldeederiz. 1985 yılı itibariyle F.Almanya (2.304.000), Đspanya (2.966.000),Fransa (2.415.000), Đtalya (2.476.000) ve Đngiltere (3.178.000) istihdamaçığı en fazla olan ülkelerin başında yer alır. 1985 yılına oranla 1993yılında istihdam açığı F.Almanya (3.002.000), Fransa (2.810.000) veYunanistan’da (386.000) artış gösterirken; diğer üye ülkelerde azalmaolmasına rağmen, istihdam açığının devam ettiği görülür. Bu aradaLüksemburg’da 1985 yılında sivil istihdam, toplam sivil işgücünden fazlaiken; 1993 yılında bu ülkede az miktarda da olsa istihdam açığı görülmeyebaşlanır.

TABLO II-18AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE ĐŞGÜCÜ PĐYASASIÜLKELER YILLAR Toplam Sivil Sivil ĐSTĐHDAM ĐŞSĐZLĐK (3) ĐŞSĐZLĐKĐşgücü (Aktif Đstihdam (1) AÇIĞI (2) (Bin) ORANI (4)Nüfus)(Bin) (%)(Bin)(%)Sivil ĐstihdamiçindeKadınlarınoranı (1) (%)1985 4113 41,7 3573 540 463 11,8 38,21988 4132 41,8 3668 464 398 10,2 39,71989 4054 40,8 3622 432 336 8,6 40,2Belçika 1990 4091 41,1 3726 365 301 7,6 40,61991 4127 41,0 3736 391 303 7,5 41,01992 4041 40,6 3770 271 332 8,2 39,41993 4073 41,0 3744 329 386 9,4 40,01985 2791 54,6 2556 235 199 7,5 45,11988 2886 56,3 2700 186 183 6,4 45,41989 2900 56,5 2669 231 219 7,7 45,7Danimarka 1990 2889 56,3 2653 236 233 8,1 45,91991 2861 56,0 2607 254 259 8,9 46,01992 2851 55,8 2637 214 278 9,5 46,31993 2875 56,0 2567 308 304 10,3 47,01985 27304 44,7 25000 2304 2012 7,2 39,01988 29156 47,5 26841 2315 1807 6,3 39,51989 29246 47,1 27208 2038 1633 (6) 5,6 (6) 40,0F.Almanya 1990 29829 47,6 27946 1883 1883 (7) 6,2 (7) 40,81991 30222 47,0 28533 1689 2199 5,6 41,01992 38944 49,1 36528 2416 2538 6,4 41,71993 39113 49,0 36111 3002 2870 7,2 42,01985 3893 39,2 * 3589 304 304 8,8 33,71988 304 7,71989 3960 39,6 3657 303 297 7,5 34,9Yunanistan1990 3967 39.5 3671 296 282 7,1 35,01991 3965 39,0 3643 322 303 7,71992 3993 40,2 3680 313 : : 34,81993 4101 41,0 3715 386 : : 35,0

ÜLKELER YILLAR Toplam Sivil Sivil ĐSTĐHDAM ĐŞSĐZLĐK (3) ĐŞSĐZLĐKĐşgücü (Aktif Đstihdam (1) AÇIĞI (2) (Bin) ORANI (4)Nüfus)(Bin) (%)(Bin)(%)Sivil ĐstihdamiçindeKadınlarınoranı (1) (%)1985 13388 34,7 10422 2966 2947 21,9 29,61988 14633 37,5 11780 2853 2825 19,3 31,21989 14823 38,2 12260 2563 2532 17,1 31,5Đspanya 1990 15021 38,6 12578 2443 2535 16,2 32,31991 15074 39,0 12608 2466 2471 16,4 35,01992 15141 39,2 12458 2683 2806 18,2 32,91993 15263 39,0 11868 3395 3519 21,8 34,01985 23331 42,3 20916 2415 2424 10,3 41,61988 23587 42,2 21144 2434 2463 9,9 42,01989 23750 42,3 21438 2312 2257 9,4 42,3Fransa 1990 23929 42,4 21733 2196 2166 9,0 42,41991 24479 43,0 22131 2348 2308 9,5 43,01992 24536 44,2 22021 2515 2468 10,0 43,31993 24718 44,0 21908 2810 2679 10,8 44,01985 1282 36,2 1056 226 239 18,4 31,31988 1297 36,7 1078 219 229 17,3 32,51989 1278 36,4 1076 202 206 15,7 31,6Đrlanda 1990 1294 36,9 1115 179 192 14,5 33,31991 1322 38,0 1114 208 219 16,2 34,01992 1322 38,0 : 208 246 17,8 :1993 1352 39,0 1149 203 255 18,4 35,01985 22982 40,.2 20508 2474 2147 9.5 33,31988 23718 41,3 20832 2886 2559 10,9 34,51989 23698 41,2 20832 2866 2561 10,9 34,7Đtalya 1990 23744 41,7 21143 2601 2356 10,0 35,21991 24063 42,0 21410 2653 2408 10,1 35,01992 23206 40,8 21015 2191 2462 10,3 35,11993 22235 40,0 19898 2337 2687 11,1 35,0

ÜLKELER YILLAR Toplam Sivil Sivil ĐSTĐHDAM ĐŞSĐZLĐK (3) ĐŞSĐZLĐK Sivil ĐstihdamĐşgücü (Aktif Đstihdam (1) AÇIĞI (2) (Bin) ORANI (4) içindeNüfus)(Bin) (%)(Bin)(%) Kadınlarınoranı (1) (%)1985 154.3 42,2 * 160.3 6 (fazla) 4 2,9 33,81988 160.5 42,8 174.1 13.6fazla)3 2,0 34,81989 164 43,4 181 17 (fazla) 3 1,8 35,1Lüksemburg 1990 167 44,0 165 2 Açık) 3 1,7 36,81991 169 44,0 167 2 (Açık) 3 1,6 37,01992 168 44,0 165 3 (Açık) 3 1,9 37,01993 169 43,0 165 4 (Açık) 4 2,6 36,01985 5732 39,6 * 5106 626 603 10,6 34,51988 6549 44,4 5934 615 609 9,3 37,41989 6623 44,6 6065 558 568 8,5 37,6Hollanda 1990 6784 45,4 6268 516 515 7,5 38,41991 6934 46,0 6444 490 493 7,1 39,01992 6931 47,0 6561 370 499 7,2 39,41993 7085 47,0 6640 445 622 8,8 40,01985 4442 43,7 * 4057 385 406 8,6 40,61988 4604 44,8 4280 324 269 5,7 41,91989 4609 44,7 4270 339 243 5,0 42,1Portekiz 1990 4694 47,9 4474 220 227 4,6 42,61991 5041 49,0 4833 208 204 4,0 43,01992 4696 48,2 4509 187 198 3,9 44,11993 4714 48,0 4464 250 162 5,1 44,01985 27243 48,1 24065 3178 3129 115 42,11988 28236 49,5 25896 2340 2410 8,5 43,21989 28264 49,4 26451 1813 2047 7,1 44,2Đngiltere 1990 28133 49,1 26187 1946 2009 7,0 44,31991 27998 49,0 25757 2241 2568 8,9 45,01992 28384 50,0 25630 2754 2965 10,2 44,51993 28244 49,0 25348 2896 3042 10,4 45,0

ÜLKELER YILLAR Toplam Sivil Sivil ĐSTĐHDAM ĐŞSĐZLĐK (3) ĐŞSĐZLĐKĐşgücü (Aktif Đstihdam (1) AÇIĞI (2) (Bin) ORANI (4)Nüfus)(Bin) (%)(Bin)(%)Sivil ĐstihdamiçindeKadınlarınoranı (1) (%)1985 136655 42,4 * 121007 15648 14876 10,9 38,01988 142503 (5) 13957 9,81989 140369 43,2 129835 10534 12861 (6) 9,0 (6) 39,3AB (12) 1990 144542 45,7 131639 12903 12727 (7) 8,7 (7) 38,41991 146264 44,0 132982 13282 13735 8,8 40,01992 152941 45,4 138974 13967 15096 9,6 40,51993 153941 45,0 137576 16365 16932 10,6 41,0KAYNAK:-EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 24 th Edition, 1987, (1)=Sayfa:116.-EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 27 th Edition, 1990, (1)=Sayfa:114, (3)=Sayfa:124,(4)=Sayfa:126.-EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 28 th Edition, 1991, (1)=Sayfa:116.-EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 29 th Edition, 1992, (1)=Sayfa:126.-EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, 30 th Edition, 1993, (1)=Sayfa:142, (3) Sayfa:150, (4)Sayfa:152.-EUROSTAT, Basic Statisticcs Of The Community, 31 th Edition, 1994, (1)=Sayfa:136, (3)=Sayfa:144, (4)=Sayfa:146.-EUROSTAT, Basic Statistics Of The European Union, 32 nd Edition, 1995, (1)=Sayfa:144, (3) Sayfa:152, (4)Sayfa:154.-EUROSTAT, Eurostatistics, 1994/10, (5)=Sayfa:39.-OECD, Economic Outlook, 51 June 1992, (6) Sayfa:120.-OECD, Economic Outlook, 53 June 1993, (7) Sayfa:146.Not: (*) Eurostat tarafından tahmin edilen(:) Elde mevcut değil(2) Đstihdam açığı; Toplam sivil işgücünden, sivil istihdam çıkarılarak tarafımdan elde edilmiştir.Yunanistan’ın 1988 yılı verileri kaynaklarda yer almadığından, 1988 yılı Yunanistan ve AB ile ilgili verilerboş bırakılmıştır.Avrupa Birliği (12) ve üye ülkelerin yaş ve cinsiyete göre dağılımı TabloII-13 ve 16’da ele alınmıştır. Tablolar incelendiğinde; yaş grupları arasındakadın oranı, yıllara göre artış göstermektedir. 1985 ilâ 1995 (tahmin) yıllarıarasında, üye ülkelerin çalışma çağı nüfusuna bakıldığında; kadın miktarıBelçika, Danimarka, F.Almanya, Hollanda ve Đngiltere’de erkek miktarındanfazladır. Bunun yanında aynı yıllarda Yunanistan, Đspanya, Đtalya,Lüksemburg ve Portekizde çalışma çağı nüfusu içinde erkek miktarı;

kadınlardan daha yüksektir. Bu arada 15-64 yaş grubu içinde kadınlar,1985 yılında Fransa’da azınlıkta iken; 1990 yılından sonra kadınların,erkekleri geçtiği görülür. Đrlanda’da bu durum kadınlar açısından tersyönde gelişmiştir. Kadın miktarı 1985 yılında erkeklerden fazla iken, 1995yılında erkek miktarının kadınlardan yüksek olacağı tahmin edilmektedir.Yine Tablo II-18’de yer alan sivil istihdam içindeki kadın oranı, toplamnüfus miktarındaki yükselişe benzer özellikte bir artış gösterir. AvrupaBirliği’nde sivil istihdam içinde, kadınların 1985 yılı ortalama oranı %38,0’dır. Bu yıl itibariyle Birliğe üye ülkeler arasında yer alan Yunanistan,Đspanya, Đrlanda, Đtalya, Lüksemburg ve Hollanda; Avrupa Birliği ortalamaoranının (% 38,0) altındadır. 1985 yılından, 1993 yılına kadar bütün üyeülkelerde; istihdam içinde yer alan kadın oranının, artış göstermesi sonucu,1993 yılında üye devletler ortalaması % 41,0 oranına ulaşmıştır. Belçika,Yunanistan, Đspanya, Đrlanda, Đtalya, Lüksemburg ve Hollanda buortalamanın altında kalırken; Danimarka, F.Almanya, Fransa, Portekiz veĐngiltere’deki sivil istihdam içindeki kadınlar, Birlik ortalamasının üzerindeyer almaktadır.Ayrıca 1985-1993 yılları arasında işgücünün yaş ortalaması içindekikadın ve erkek dağılımı incelendiğinde; her iki grupda da işgücünün enyoğun olduğu kesim, 25-34 yaş arasında olduğu görülür. 318Avrupa Birliği’nde 1995 yılında hazırlanan ve 1996 yılında Komisyontarafından kabul edilen demografik duruma ilişkin raporda; işgücü piyasasınınyaş bileşiminin de önemli ölçüde etkileneceğine yer verilmiştir.Çalışma çağındaki nüfus bugün 249 milyondur. Bu kesimin 210 milyonu20 ilâ 59 yaş arasında bulunuyor. AB’de "düşük artış hızı" ya da "yüksekartış hızı" senaryosu uygulamasına bağlı olarak on yıl sonra bu kesiminnüfusu 1.5 ilâ 5.5 milyon arasında artması beklenmektedir. Ayrıca bukesimin (15-64 yaş) kendi içindeki bileşimi de, önemli bir değişmeye uğrayacağışeklinde raporda yer almıştır. Buna göre;- 15 ilâ 19 yaş arasındaki kesimin sayısı bir milyon kadar azalacak (% 5azalma),- Çalışma çağı nufusun en genç kesiminde (20 ilâ 29 yaş arası) dokuzmilyon bir azalma (oransal olarak % 17) gözlenecek,318 Daha geniş bilgi için bkz: Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda SosyalPolitika ve Sosyal Güvenlik Sistemleri, ĐKV Yayınları, No:94, Đst., Kasım 1990, s:51-53.

- Çalışma hayatlarının sonuna yaklaşanların (50 ilâ 55 yaş arası) sayısı5.5 milyon (oransal olarak % 12) artacak,- 60 ilâ 64 yaş arasında olanların, yani çalışma çağı dışında kalankesimin sayısı yaklaşık bir milyon artması tahmin edilmektedir. 319Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerde işsizliğin kısa vadede önlenerek, istihdamınartırılması pek mümkün görülmediğinden; üye devletlerde 1986yılında istihdamın gelişimi ve istihdamla ilgili başlıca uygulamaları içerenfaaliyet programları hazırlanmıştır. Bu arada geleneksel sanayii içinde,büyük işletmelerin işgücü fazlası meydana getirmelerinin eskisi gibi olmadığıgörülmüş; istihdam yaratmada daha esnek bir yapıya sahip KO-BĐ’lerin desteklenip, güçlendirilmesine büyük önem verilmiştir. KOBĐ’lerindaha fazla kişiye iş imkânı sağlaması amacıyla; ekonomik, sosyal ve malîaçıdan daha etkin hale getirilip, yerel iş bulma kurumlarıyla koordinesiprogramda öngörülmüştür.Đstihdamın gelişimi ve istihdamla ilgili başlıca uygulamaları içerenfaaliyet programında; yeni işletmelerin açılmasına ve istihdamın gelişmesineyönelik teşvikler, iş piyasalarının etkinliğini artırma, eğitim ve uzun süreliişsizliğe yer verilmiştir.- Yeni işletmelerin açılması ve istihdamın gelişimine yönelik teşviklerarasında; KOBĐ’lere yönelik bilgilendirme, KOBĐ’lerin kurulmasına ya dagelişimine katılımlarını sağlamak için büyük boy işletmeleri desteklemek vebunlar arasında işbirliğini oluşturmak ön görülmüştür. Gerek toplam nüfusve gerekse istihdam içinde sayıları giderek artan kadınlar için, yerelistihdam imkânlarının güçlendirilmesine özellikle yer verilmiştir.- Đş piyasalarının etkinliğini artırma konusunda; yerel ekonomik kalkınmadapilot projelerin analizi ile işletmelerin iç ve dış pazarlara uyumlarıyönünde iletişim sağlanması hedeflenmiştir.- Eğitim konusunda; gençlere ve kadınlara yönelik uygulamalara ağırlıkverilerek, gençleri mümkün olduğu kadar erken üretime sokmaamaçlanmıştır. Kadınlara meslek ve iş kazandırma faaliyetleriyle de; gelecekteihtiyaç duyulacak işgücünün, kadın işgücü ile kapatılması düşünülmüştür.Bu sebeple; gençlerin aktif hayata hazırlanmalarını temin ilekadınların meslekî bakımdan yetiştirilmesini sağlayacak eğitime ağırlıkverilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca programda gençler ile kadınların eğitimi319 AB Komisyonu, Demografi, A.g.i., s.27

yanında; işletme sahipleri ve ücretliler için de eğitimin sürdürülmesine yerverilmiştir. 320B- Avrupa Birliği’nde Đstihdam PolitikasıAvrupa Birliği’nin kurulmasında esas amaç, ekonomik nitelik taşımaklabirlikte; kurucu antlaşmalarla bu niteliğe, daha sonra sosyal hükümler deeklenmiştir. Başlangıçta, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) veAvrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AAET) Antlaşmaları tamamen sektörelnitelik taşırken; sosyal hükümler, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)Antlaşması (Md. 117 ve 118) ve Tek Avrupa Senedi’nde (TAS) yer alan118/A ve 118/B maddeleriyle ilâve edilmiştir. 321Đşsizliğin yok denebilecek kadar az olması sebebiyle, Avrupa Birliği’ninoluşumunu sağlayan antlaşmalarda; gerçek anlamda bir istihdampolitikası, başlangıçta yer almamıştır. Daha sonra AET Antlaşmasıyla, "Üstdüzeyde istihdamın sağlanması" düşüncesine yer verilmiş, takip edilecekistihdam politikaları; üye devletlerin insiyatifine bırakılmıştır. Birliğe üyeher devletin insiyatifinde olan istihdam politikaları arasında, eşgüdümünsağlanması için; Konsey aldığı kararlarla, ekonomik politikalar ile istihdampolitikaları arasında işbirliğini gerçekleştirmeye çalışılmaktadır.Avrupa Birilği’nde ekonomik politikalar, sosyal politikalarla desteklenmiş;isteyen herkese iş ve ekonomik bir güvenceye yönelik aktif ve pasifistihdam politikaları kapsamı zenginleştirilmiştir. 322KOBĐ’ler yararına Birlik eylemlerinin genel çerçevesini ele aldığımızda,küçük ve orta boyutlu işletmelerin, AB’nde iş alanları yaratmaya, rekabetgücünün ve büyümenin geliştirilmesine hayati bir katkıda bulunabileceğihususu, bugün geniş çapta kabul görmektedir.Avrupa Birliği’ne üye devletler KOBĐ’lerin potansiyelini bir dizi önlemlerledesteklemeye çalışmaktadır. Ancak bu önlemlerin bir çoğu sınırlıhedeflere yönelik olup, KOBĐ’lerin kolayca faydalanamayacağı ölçüde dağınıktır.Komisyonun politika önceliğini; hızla değişen ekonomik ortamiçinde bu uyumun temini ve önlemler arasındaki uyumun KOBĐ’lerle doğ-320 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.63.321 Daha geniş bilgi için bkz; Halûk GÜNU⁄UR, Avrupa Ekonomik Topluğu’nu Kuran Antlaşma (RomaAntlaşması), TOBB., Genişletilmiş Đkinci Bas.Ank., 1988, s.91-93.322 Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak Avrupa Topluluğu Üyeleri ve Türkiye’nin Konumu, DEÜ.Đk.ve Đd.Bil.Fak. Der., Cilt:6, Sayı:1, Đzmir, 1991, s.108.

udan ilişkisi olmasının sağlanması ve KOBĐ’lerin problemleri oluşturmaktadır.Avrupa Birliği’nin çeşitli polikaları çerçevesinde, 1994 Entegre Programı323 ; KOBĐ’ler yararına Birlik eylemlerine ilişkin bir küresel çatı ortayakoymaya yönelik bir girişimdir. KOBĐ gelişiminde yer alan taraflarınortakları arasında; büyüme, rekabet gücü ve istihdam konusunda Birliğintutumunu belirten ilk resm( rapordur.1995 Madrid Avrupa Zirvesi’nde sunulan "KOBĐ Politikası Belgesi’nde" 324 ,Komisyon; KOBĐ’ler yararına daha da iddalı bir politika geliştirerek,KOBĐ’lere yönelik yardımların istihdam yaratmada maliyet yönünden etkinbir yol olduğuna işaret etmiştir. Madrid Zirvesi’nin vardığı sonuçlarda buyaklaşım desteklenerek; Komisyon’un, politika belgesinin hedeflerini hemenuygulamaya sokması istendi. 325 Farklı katkıların, tüm stratejik hedefleryelpazesi üzerinde yoğunlaştırılabilmesi için; bu yeni öncelik veinsiyatiflerin, KOBĐ’ler yararına mevcut eylem planları ile birleştirilmesigerekir. 326Bu Tebliğ, özellikle KOBĐ Politikası için yeni Birlik önceliklerini kapsayan,1994 Entegre Programı’nı güncelleştirerek geliştirir. Ayrıca FloransaAvrupa Zirvesi 327 ile aynı doğrultuda; ulusal, bölgesel ve yerel yönetimlerin,sosyal ortaklar ve Birlik kurumlarının büyüme ve istihdam için pratikeyleme geçeceği entegre bir program çağrısında bulunur.Komisyon "Madrid KOBĐ Politikası Belgesi"nde, KOBĐ Politikası’nın siyasigündemdeki yerinin her zamankinden daha da önemli olduğunu; bununlabirlikte bir dizi öncelikli konu üzerinde odaklaşan yeni bir yaklaşımla, dahaçok fayda sağlanabileceğini belirtmiştir. Başta çok küçük işletmeler olmaküzere, KOBĐ’lerin büyüme ve yeni istihdam yaratma bakımından temel birrol oynadığı da Belge’de yer almıştır.323 1994 Entegre Programlar( ile ilgili daha geni( bilgi için bkz: 3.6.1994 tarih ve COM (94) 207 say(l(,KOB(‘ler ve Zanaat Sektörüne Yönelik Entegre Program.324 Daha geniş bilgi için bkz: “Küçük ve Orta Boy Đşletmeler-Avrupa Birliği’nde Đstihdam, Büyüme veRekabet gücünün Dinamik Kaynağı” hakkında 29.11.1995 tarih ve CSE(95) 2087 Sayılı Komisyon Raporu(Bundan sonra bu belge Madrid KOBĐ Politikası Belgesi olarak anılacaktır.)325 Daha geniş bilgi için bkz: 16.12.1995 tarih ve SI (95) 1000 sayılı, Madrid Zirvesi’nin vardığı sonuçlar.326 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIO⁄LU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ Destekleme Programları ve Diğer TeşvikAraçları, KOSGEB, Avrupa Bilgi Merkezi, Ankara, Ocak 1997, s.123.327 Daha geniş bilgi için bkz: 22.6.1996 tarih ve SI (96) 500 sayılı, Floransa Avrupa Zirvesi’nin vardığısonuçlar.

Ayrıca "Madrid KOBĐ Politikası Belgesi", Avrupa Birliği’ndeki KOBĐ’lerinbüyüme ve istihdam yaratma potansiyelinin henüz tümüyle gerçekleşmediğini;KOBĐ’lerin büyüme ve istihdam yaratmada temel pazar vepolitika aksaklıkları ile başarısızlıklarından ötürü düşük kapasitede kaldığınıda belirtmektedir. Bu aksaklıklar analiz edilerek, düzeltici önlemlerönerilmiştir."Madrid KOBĐ Politikası Belgesi"nde yer alan öncelik önerilerini;- Avrupa girişimciliğini engelleyen bürokrasinin azaltılması,- KOBĐ örgütlerinin karar verme sürecine daha çok katılmasını sağlamak,- Yeni iş alanları yaratan KOBĐ’lerin finanse edilmesine katkıda bulunmak,- Pazar aksaklıklarını ve yetersizliklerini azaltmak,- KOBĐ’leri destekleyici araştırma, yenilik ve eğitim çalışmalarını teşviketmek ile- KOBĐ’lerin rekabet gücünü ve uluslararası boyutlarını geliştirmek 328şeklinde sıralamışlardır.Kısaca bugünkü sosyal politika içinde yer alan istihdam politikaları;kadın ve gençlerin korunması, çalışma şartlarının iyileştirilmesi, işsizliklemücadele konusunda ortak bir strateji geliştirilmesi, yerel istihdam imkânlarınıngeliştirilmesi, yeni teşebbüslerin kurulması, üye devlet sayısınınartmasıyla meydana gelen bölgesel farklılıkların giderilmesi ve istihdamınartırılmasına ilişkin bir eylem programının oluşturulması konusunda üyelerarasında bilgi alışverişinde bulunulması amacına dayanmaktadır. 329Çalışmamızın bu kısmında Avrupa Birilği’nde uygulanmakta olan istihdampolitikalarının hedefleri, ilkeleri ve araçları ele alınıp incelenecektir.1- Đstihdam Politikasının HedefleriAvrupa Birilği’nde ortaya çıkan nüfus trendleri ve ekonomik büyümebeklentileri gibi sebepler yanında yaşanan işsizlik problemi; üye devletleri,328 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIO⁄LU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ Destekleme Programları..., A.g.e. s.124.329 Commission Of The European Communities, The Social Policy of the European Community; Looking aheadto 1992, European File, August-September 1982 13/88, s.4.; Esra BELEN/Bülend PĐRLER, Sosyal YönleriyleAvrupa Topluluğu, TĐSK, Ank., 1989, S.88.; Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak..., A.g.m., s.112.

istihdam konusuna önem vermeye mecbur etmiştir.Bu sebeple, AvrupaBirliği’nde uygulanan istihdam politikaları; işsizlikle mücadeleye veistikrarlı bir ekonomik büyüme yanında, tam istihdamın sağlanması hedefineyöneliktir. 330Bu konuda Konsey, ilk defa 21 ocak 1974 tarihinde "Birinci SosyalEylem Programı Tavsiye Kararı"nı kabul etmiş ve üye devletler de bu tavsiyekararına ilişkin önlemleri;- Avrupa Birliği’nde tam ve en iyi istihdamın sağlanması,- Gelişmede eşitlik içinde hayat ve iş koşullarının devamlı olarak iyileştirilmesi,- Birlik düzeyinde sosyal tarafların alınan ekonomik ve sosyal kararlarınuygulanmasına, yönetimde işçilerin de işletme düzeyinde katılmalarınısağlamaya yönelik üç temel hedefte toplamışlardır. Bu suretle AETAntlaşması ile öngörülen sosyal politikalara, Komisyonun eylem programındayer alan önlemlerle daha aktif bir uygulama imkânı sağlanmıştır. 331Birinci Sosyal Eylem Programı’nda yer alan önlemler, 1974 yılını ta-kipeden üç yılda hızla uygulamaya sokulmuş ve bugüne kadar da öneminikorumuştur. Avrupa Birliği’ne üye her devlet, özellikle üst düzeyde biristihdam sağlamayı gerçekleştirmek için (AET Ant.Md. 104); hem ekonomik,hem de sosyal politikaları arasında üst düzeyde istihdam sağlamayıamaçlamıştır. Đşsizliğin yok denebilecek kadar azlığı, AET Antlaşması’nda"tam istihdam" ifadesinin yer almasına imkân tanımamıştır. Bu-nun yerine,"üst düzeyde istihdamın sağlanması" ifadesi yer almıştır. 3321960-1973 yılları arasında Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, yaşanan hızlıbüyümenin sonucu; büyük ölçüde "Tam Đstihdam" dönemi yaşanmıştır. 333Gerçekten 1960’lı yıllarda ortalama yılda % 4 oranında büyüme gösterenAvrupa Birliği ülkeleri, 1973 yılından sonra ortalama % 1,2 ilâ % 2 arasındakalan bir büyüme hızı göstermişlerdir. 334 1973 yılında yaşanan birinci petrol330 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’de Đnsangücü Politikaları ve Đstihdam Geliştirici Çalışmalar, ĐĐBK Dış ĐlişkilerÇalışma Grubu, Ank., 1991, s.3.331 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam üyelik Bakımından Türk Endüstri Đlişkileri SistemininDeğerlendirilmesi. Kamu-iş, Ank., 1992, s.10-11.332 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam üyelik Bakımından..., A.g.e., s.12-13.333 Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak..., A.g.m., s.109.334 Meryem KORAY, Avrupa Topluluğu ülkelerinde işgücü Piyasasının özellikleri..., A.g.m., s.31.

şokunun meydana getirdiği ekonomik durgunluk, Avrupa Birliği’nde tamistihdamı gerçekleştirme imkânını ortadan kaldırmıştır. 335Birinci Sosyal Eylem Programı ile birinci petrol şokunun meydanagetirdiği ekonomik durgunluk aynı döneme rastlarken; işsiz sayısı 1970yılında 2.4 milyon iken, 1974’de 3 milyona, 1975’de 5.5 milyona, 1978’de 6milyona ulaşmıştır. Avrupa Birliği daha birinci petrol şokunun etkisiniatlatmadan, 1979 yılında ikinci petrol şoku ile karşılaşmıştır.Đşsizlik oranı, 1977 yılında Avrupa Birliği’nde çalışan nüfusun %5,2’sine sahip iken, 1977’yi takip eden yıllarda devamlı artış göstermiş; buoran 1980 yılında % 6,3’e, 1985 yılında % 11,1’e, 1986 yılında % 11,2’yeulaşmıştır. 1986 ilâ 1990 yılı arasında işsiz sayısında devamlı azalmaolmuş ve 1990 yılında işsizlik oranı % 8,7’ye kadar düşmüştür. 1990yılından itibaren yeniden yükselmeye başlayan işsizlik oranı; 1991’de%9,2’ye, 1992’de % 10,3’e, 1993’de % 11,3’e ulaşmıştır. Bu oranın 1994’te% 12,0’ye 1995’de de % 11,9’a ulaşacağı tahmin edilmektedir. 336Daha birinci petrol şokunun işsiz sayısındaki etkisi atlatılmadan, ikincişoka yakalanan Avrupa Birliği’nde; bugün yapısal ve teknolojik açık işsizlikyaşanmaktadır. Bu problemin asıl sebepleri arasında;- Üye ülkelerin içinde bulunduğu iktisadî durgunluk,- Geleneksel sanayilerden kurtulup, yeni sanayileşen ve ucuz emekkullanan ülkelerin ortaya çıkardığı rekabet ile,- Đleri teknolojiye geçiş yapan sanayilerin ortaya çıkardığı, orta vadeliişsizlik yer almaktadır. 337Đşsizlik meselesi, Avrupa Birliği’nde sosyal ve iktisadî politikalarınyeniden gözden geçirilmesini gerektirirken; Avrupa Komisyonu da sosyaltaraflarla yakın işbirliği içinde, işsizlikle mücadele konusunda ortak birstrateji geliştirme amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Esasında bukonu, üye devletlerin sorumluluğuna girmekle birlikte, dikkatler millî istihdampolitikalarının uyumlaştırılması üzerine çevrilmiştir. Sonuçta; uzunsüreli işsizlikle mücadele, yerel istihdam imkânlarının geliştirilmesi, yeni335 Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak, A.g.m., s.109.336 OECD, Economic Outlook, 54 December 1993, Organisation For Economic Co-Operation AndDevelopment, France, 1993, s.23.337 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.71.; Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu veTürkiye’de, A.g.e., s.16.

teşebbüslerin kurulması ve istihdamın artırılmasına ilişkin bir eylemprogramının oluşturulması konusunda üye ülkeler dahilinde bilgi alışverişindebulunulup, kararlar alınmaktadır. 338Avrupa Birliği, ekonomik büyüme ve istihdama olan katkısı sebebiyleyerel istihdam imkânlarının meydana getirilmesi konusuna da büyük önemvermektedir. Bu konuda AB ve OECD tarafından 1982 yılında KOBĐ’ler,kooperatifler ve yerel girişimlerin iş yaratmadaki potansiyelini ortayakoymak üzere bir araştırma yaptırılmış, "Kooperatif Faaliyet Programı veYerel Đstihdam Teşebbüsleri" konulu bir program da başlatılmıştır.Bu programda yer alan yerel istihdam teşebbüsleri, onbeş kişinin istihdamedildiği küçük boy işletmelerin kurularak sürekli ve ek bir istihdamınsağlanması hedeflenmiştir. Küçük ve orta boy işletmelerle, kooperatiflere,yerel girişim ve geleneksel özellikte olmayan faaliyetlere; yeniistihdam fırsatları meydana getirmeleri sebebiyle, oldukça fazla önemverilmektedir. 339Avrupa Birliği ekonomisi içinde KOBĐ’lerin teknik ve istihdam konusundakiönemi daha iyi anlaşılmış olduğundan; Avrupa Parlementosu’nca1983 yılı "Esnaf, Küçük ve Orta Boy Đşletmeler Yılı" olarak benimsenmiştir.Bu suretle KOBĐ’lere dönük bir sıra programlar kabul edilmiş ve daha aktifbir uygulamaya geçilmiştir. 3401984 yılında Konsey; kadınların, gençlerin, vasıfsız işgücünün vegöçmenlerin işgücü piyasasına katılmalarını sağlamak ve üye ülkelerin bukonuda teşviklerinin devamını temin etmek üzere, yerel istihdam imkânlarınınartırılmasını benimsemiştir. 3411985 yılına gelindiğinde Komisyon tarafından tesbit edilmiş olan "gelişmeve istihdam için işbirliği stratejisi" hazırlanmıştır. Bu strateji; TekAvrupa Senedi ile 1992 yılında tamamlanacak olan iç pazarın ekonomikboyutları yanında, meydana getireceği istihdam imkânlarını da öncedenbelirlemeye ve Avrupa Birliği’ne üye devletler arasında sıkı bir eşgüdüm338 Commission Of The European Communities, The Social Policy Of The European Community: Looking aHead to 1992, A.g.e., s.4; Esra BELEN / Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.88.339 Esra BELEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.92.340 DPT, Küçük Sanayi Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT. 2169-ÖĐK:340, Ank., 1989, s.216.;Commission Of The European Communities, An Enterprise Policy For The Community, Revised Edition,Luxembourg; Office For Official Publications Of The European Communites, 1990, s.50.341 Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.93.

sağlama amacına yöneliktir. Buna göre iç pazarın tamamlanmasıylaulaşılacak ekonomik gelişme; üye devletlerde fiyat istikrarı sağlarken, diğertaraftan işsizlikle daha etkili mücadeleye fırsat verecektir. 342Đşsizliğin ortadan kaldırılması, uygun makro ekonomik politikaların rolüihmal edilmeden, öncelikle ekonomik operatörlere bağlıdır. Komisyon’un1993 tarihli büyüme, rekabet gücü ve istihdam ile ilgili Beyaz Kitab’ındaönerdiği; toplumun tüm kesimlerinin harekete geçirilmesini edefleyenstrateji, güncelliğini korumaktadır. Bugün sadece rekabet edebilen birekonomi, sürdürülebilir şekilde istihdam yaratmaya muktedirdir. Đyiyapılandırılmış bir Birlik eylemi, yüksek seviyede istihdamınoluşturulmasına katkıda bulunmalı; istihdam ile ilgili spesifik hükümlerAvrupa Birliği Antlaşması’na dahil edilmelidir. Söz konusu hükümler; istihdamiçin ortak strateji şartlarının yaratılmasını, farklı kesimler arasındaişbirliğinin teşvik edilmesini, üye devletlerin çok seneli programlarıyla ilgiliçok taraflı denetim düzeylerinin sağlamlaştırılmasını ve Birlikpolitikalarında istihdamın dikkate alınmasına yer vermektedir. 343Görüldüğü üzere ekonomik politikalar, sosyal politikalarla desteklenmiş;isteyen herkese iş ve ekonomik bir güvence sağlamaya yönelik aktif ve pasifistihdam politikalarına yer vererek, sosyal politikaların kapsam vemuhtevasını geliştirilme hedeflenmiştir. 344Aslında sosyal problemlere yol açan veya onları çözmede yetersiz kalanekonomik politikaların, sosyal politikalarla desteklenmesi; hem sisteminişleyişine etkinlik katmakta, hem de sistemin toplumca benimsenmesinisağlamaktadır. Bu sebeple Avrupa Birliği’nde işsizlik problemi karşısındagündeme gelen ilk uygulama, istihdamı artırmaya yönelik politikalar değil;işsizliği onarmayı hedef alan politika ve uygulamalar olmuştur.Đşsizlik problemini onarmayı hedef alan politika ve uygulamaları; işsizlerebelirli bir ekonomik güvence sağlamaya yönelik pasif politika veönlemler ile istihdam yaratmaya yönelik aktif politika ve önlemler almaküzere ikiye ayırmak mümkündür. Pasif politikalar, işsiz kalanlara belirli birekonomik güvence sağlamaya yönelik önlemler olarak, işsizlik ödeneklerindenoluşmaktadır. Genellikle işsizlik ödenekleri, ayrı şart ve sürelerdeödenen işsizlik parası ve işsizlik ödenekleri olmak üzere ikiye ayrılır.342 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik, A.g.e., s.18.343 ĐKV, AB Komisyonu’nun Hükümetlerarası Konferans ile Đlgili Görüşü, ĐKV Bülteni, 15-31 Mart 1996, s.2.344 Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak, A.g.m., s.108.

Đşsizlik ödeneklerinin süresi, ödeme tutarı ve işsiz kalanlara belli birdüzeyde güvence sağlaması sebebiyle; Avrupa Birliği’nde işsizlik problemikarşısında, onarıcı önlem ve politikalar yanında, problemi en azındanazaltmayı amaçlayan politikalar gündeme gelmiştir. Böylece istihdam politikalarıiçinde daha aktif politikalara geçilmiştir. 345Avrupa Birliği’nde aktif istihdam politikaları birçok önlem ve uygulamayıihtiva etmektedir. Bunların bir bölümü işgücü talebini artırmaya ve işsizliğiönlemeye yönelik engelleyici önlemler; diğer bir bölümü ise yenden eğitim,erken emeklilik, işgücü hareketliliğinin sağlanması gibi işsizliği sınırlayıcıönlemlerdir.Đşgücü talebini artırmaya ve işsizliği önlemeye yönelik engelleyici önlemlerinbüyük bir bölümü, istihdamı dolaylı yoldan olumlu biçimde etkilemeyihedefleyen önlemlerdir. Uygulamaya konulan çalışma süresininkısaltılması, işyerinde kısa süreli çalışmaya geçilmesi gibi önlemler; biryandan iş kayıplarını azaltmayı, diğer taraftan yeni iş imkânları meydanagetirmeyi hedeflemektedir.Đstihdam imkânı meydana getirmeye yönelik aktif politikalar, birçokdeğişik uygulama göstermektedir. Bunları; iş yaratma, işyerinde eğitim, işkurmaya yardım ile iş ve eğitim karışımı programlar olmak üzere dörtgrupta toplanabilir.Đş yaratmaya yönelik programlar daha ziyade gençlere veya uzun süreliişsizlere yöneliktir. Genellikle merkezi ve yerel yönetimlerde, kâr amaçlıolmayan kuruluşlarda yer alan ve topluma hizmet götürmek amacınıtaşıyan programlardır.Đşyerinde eğitim programları, işyeri dışındaki eğitim kuruluşlarıyla daişbirliği yapılarak gerçekleştirilen ve çalışanlara yeni nitelikler kazandırmayıamaçlayan uygulamalardır.Đş kurmaya yardım programlarıyla, daha ziyade işsizlere kendi işlerinikurmaları için yardımcı olmaya çalışılmaktadır. Đş ve eğitim karışımıprogramlarla; daha çok gençlere yönelik ve onların okuldan iş hayatınageçişlerini kolaylaştırma hedef alınmıştır. 346345 Meryem KORAY, Günümüzde Đşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve Đstihdam Politikaları, ĐĐBK, II.Đstihdam Haftası Tebliğleri, Yayın No:274, Ank., 1992, s.91-94., Meryem KORAY, Avrupa Topluluğu ÜlkelerindeĐşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları ve Đstihdam Politikaları II, ĐKV Dergisi, sayı:87, Ocak 1991, s.11-13.346 Meryem KORAY, Günümüzde Đşgücü Politikasının Özellikleri, A.g.t., s:94-98.; TĐSK, OECD ÜlkelerindeĐşsizliğin Önlenmesi, A.g.e., s:17-18.

Ekonomik büyüme ve yapısal değişim süreci içinde bulunan AvrupaBirliği; üye devletlerde yaşanılan işsizlik problemini ortadan kaldırmak için,aktif ve pasif istihdam politikaları uygulamışlardır. Bugüne kadar pekçoktedbir ve uygulamalar getirmelerine rağmen; üye ülkelerde 1960-1973yılları arasında gerçekleştirilen tam istihdamı, bugün bir türlü sağlayamamışlardır.Bunun sonucu olarak, 1990’lı yıllarda çalışmalarına hız veren AvrupaBirliği; üye ülkelerde peş peşe zirve toplantıları düzenleyerek bir dizi yeniönlemler alırken, daha önce alınan kararların da takibini yapmaktadır.Bu faaliyetler arasında yer alan ve Avrupa Birliği, Devlet ve HükümetBaşkanları Konseyi Dönem Başkanlığı’nca Cannes şehrinde 347 hazırlananraporda; AB’nin kendi içinde vatandaşlarının haklı beklentilerinikarşılayacak şekilde hareket etmesi istenirken, öncelikle kendi kaynaklarınıve üye devletlerin kaynaklarını harekete geçirerek işsizlik problemiylemücadele etmeleri istenmiştir.Ekonomik büyüme yeniden ivme kazanmış olmasına rağmen, 1995’teişsizliğin yüksek oranda gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu açıdan, üyeülkeler 1994 aralığında Essen Zirvesi’nde belirlenen beş temel ilkeye uygunolarak, işgücü piyasasının etkinliğini yapısal reformlarla sağlanmasıgereğini bir defa daha ortaya koymuşlardır.AB üyesi ülkelerin Devlet ve Hükümet Başkanları; istihdam artıracak birbüyümenin desteklenmesi, uzun süreli işsizler ile genç nüfusun iş hayatınakazandırılması ve özellikle dolaylı işgücü maliyetinin azaltılmasıyla işgücüpiyasasının daha etkin şekilde çalışmasına duyulan ihtiyacı vurgulamışlardır.Ayrıca girişimcilerin işe alma ve yatırıma yönelik kararlarınınbüyüme üzerinde önemli bir rol oynayacağına dikkat çekilmiş, meslekîeğitim üzerinde de durulmuştur. Özellikle çevre, hayat standartları,zanaatkârlar ve geleneksel ürünlerle ilgili hizmetler alanında yerel istihdamgirişimlerinin geliştirilmesinin önemi vurgulanmış, millî düzeyde başlatılangirişimlerin yaygınlaştırılması gereği raporda belirtilmiştir.Konsey Cannes Zirvesi sonuçları arasında, KOBĐ’lerin ekonomidekirolüne dikkat çekerek; Komisyon’u bu alanda halen yürütülen politikalar vebunların özellikle vergi önlemleriyle daha etkin hale getirilmesi hakkında birrapor hazırlamaya davet etmiştir. Bu raporda; KOBĐ’lerin kurulmasını347 Cannes Zirvesi, 26-27 haziran 1995’te Fransa’nın Cannes şehrinde gerçekleştirilmiştir.

teşvik edecek, üzerindeki idarî yükü azaltacak ve eğitim-araştırmaprogramlarına katılmalarını kolaylaştıracak vasıfta olması yönündeönlemlere yer verilmesi istenmiştir. Ayrıca büyümeye açık yeni sektörlerdepotansiyel gelişmenin önemi ve bilgi toplumunun geliştirilmesiyle yenipotansiyel istihdam alanları üzerinde de durulmuştur. 348Daha sonra gerçekleştirilen Avrupa Birliği Madrid Zirvesi’nde 349 , istihdamyaratılmasının; Avrupa Birliği ile üye devletlerin sosyal, ekonomik ve politiktemel hedeflerini oluşturduğu belirtilmiş ve işsizliği azaltmak için gerekliolan tüm gayretleri sarfetmek konusunda son derece kararlı olduklarıaçıklanmıştır.Zirvede işsizliğe karşı fırsat eşitliğinin sağlanması yönündeki mücadelenin,Avrupa Birliği ile üye devletlerin öncelikli görevi olduğu belirtilmiş;Essen ve Cannes Zirveleri’nde teyid edilen stratejinin, kararlaştırılan önlemleringerçekleştirilmesi için uygun çerçeveyi oluşturduğu ifade edilmiştir.Üye devletlerin, istihdam ile ilgili uzun vadeli programları arasında;- Đşsizler için eğitim programlarının güçlendirilmesi,- Çalışma hayatının düzenlenmesi ve çalışma saatleri ile ilgili olarakfirma düzeyindeki stratejilerin yumuşatılması,- Çalışma ile ilgili dolaylı maliyetlerin gelişiminin işsizliğin azaltılmasıhedefleri ile bağıntılı olarak sağlanması,- Mevcut ücret uygulamasının, emek yoğun istihdamı teşvik edecek olanverimlilik ile ilişkili olarak korunması,- Sosyal koruma sistemlerinin etkinliğinin, istihdamı olumsuz etkilemeyecekşekilde azamî seviyeye çıkarılması,- Đşsizleri korumayı amaçlayan pasif politikaların, iş yaratıcı aktif önlemleredönüştürülmesi,- Đş arayan çevreler arasında bilgi akışını sağlayan mekanizmalarıniyileştirilmesi,- Yerel istihdam girişimlerinin teşvik edilmesi,348 ĐKV, Cannes Zirvesi Sonuçları, ĐKV Bülteni, 1-15 Temmuz 1995, s.1-2.349 Madrid Zirvesi, 15-16 Aralık 1995 tarihinde Đspanya’nın Madrid şehrinde gerçekleşmiştir.

- Gençler, uzun süreli işsizler ve işsiz kadınlar gibi özel konumdaki bazıgruplara ayrıcalık tanınmasına ilişkin önlemlere öncelik verilmesiöngörülmüştür.Komisyon’un KOBĐ’lerin istihdam, büyüme ve rakabet gücü kaynağıolduğu belirtilen raporunda;- Đdarî formalitelerin basitleştirilmesi,- Bilgi, eğitim ve araştırmaya daha iyi bir şekilde ulaşılabilmesininsağlanması,- KOBĐ’leri etkileyen iç pazardaki engellerin kaldırılması ve uluslararasıboyutlara ulaşmalarının teşvik edilmesi,- Sermaye piyasalarına girişlerin kolaylaştırılması, Avrupa YatırımFonları’ndan KOBĐ’lerin lehine bir gelişmenin desteklenmesi ve bu şekildemalî imkânların iyileştirilmesi için belirlenen hedeflerin en kısa süredeuygulamaya konulması istenmiştir. 350Avrupa Birliği üyesi ülkelerin Devlet ve Hükümet Başkanları düzeyinde1996 haziranında Floransa Zirvesi’nde 351 ; işsizliğin kabul edilmez birseviyeye ulaştığı ve işsizliğe karşı mücadelenin Birliğin birinci problemiolarak devam ettiği üzerinde durulmuştur.Bu Zirve’de daha önce Essen Zirvesi ve Beyaz Kitap’ta kararlaştırılanstratejiden esinlenerek, Komisyon’un "Avrupa’da Đstihdam için Eylem: BirGüven Anlaşması" Bildirisi ve Floransa Zirvesi’ne sunulan diğer dökümanlartemel alınarak; "Büyüme ve Đstihdam" konusu üzerinde çok yönlübir tartışma gerçekleştirilmiştir.Sonuçta istihdam yaratmaya yönelik strateji ve bunun uygulanmayakoyulmasına yeni bir itici güç oluşturulması benimsenmiştir. AB kurumları,hükümetler, bölgesel ve yerel düzeydeki yetkililer ile sosyal tarafların,bütünleşmiş bir yaklaşım içinde müşahhas olarak büyüme ve istihdamlehine harekete geçmeleri istenmiştir.Zirvede Tek Pazar’ın büyümeyi sağlamak ve istihdam yaratmak yönündetemel rol oynadığı bir defa daha vurgulanmış ve ayrıca;350 ĐKV, Madrid Zirvesi Sonuçları, ĐKV Bülteni, 15-31 Aralık 1995, s.1-3.351 Floransa Zirvesi, 21-22 haziran 1996 tarihinde Đtalya’nın Floransa şehrinde gerçekleşmiştir.

- Konsey’in KOBĐ’lerin Đç Pazar’dan bütünüyle faydalanabilmeleri veböylece istihdam yaratmaya daha etkin bir şekilde katkıda bulunabilmelerihedefi çerçevesinde; gelişim potansiyellerini güçlendirmek amacıyla,KOBĐ’lere yönelik yeni Eylem Planı’nı 1996 yılı sona ermeden benimsemesi,- Komisyon, yenilik yaratma konusundaki tedbirler ile ilgili bir eylemplanı oluşturmaya davet edilmiş,- Dublin Zirvesi’nden önce, istihdamı teşvik edici bir malî ortam yaratmaile işletmeleri ve bir çevre politikası geliştirme gereği gözönündebulundurularak; Birlik içerisindeki malî sistemlerin gelişimi ile ilgili birraporun hazırlanması, Konsey’den istenmiştir. 352Avrupa Komisyonu, KOBĐ’lere yönelik millî ve bölgesel düzeydeki eylemleridaha iyi bir çerçeve içerisine almak, koordine etmek ve görünürkılmak amacıyla bir bütünleşmiş program oluşturdu.Avrupa Komisyonu’nun Konsey ve Avrupa Parlementosu’na yönelikolarak hazırladığı bu programın amacı; KOBĐ’leri desteklemek için yeniaraçlar yaratmak yerine, değişik seviyelerde alınan mevcut önlemler bütününündaha etkin ve şeffaf bir şekilde idare edilmesini sağlayacak globalbir çerçeve oluşturmaktır.Floransa Zirvesi’nde de Komisyon’dan, en kısa zaman içerisinde"KOBĐ’lerin iç pazardan daha iyi faydalanabilmeleri ve istihdam yaratımınadaha etkin bir şekilde katkıda bulunabilmeleri için gelişim potansiyelleriningüçlendirilmesi"ne yönelik bir bütünleşmiş program hazırlanmasıistenmiştir.Yeni program; Madrid Zirvesi sırasında benimsenen KOBĐ’lere yönelikBirlik politikasının yeni önceliklerini gözönüne alarak, 1994 tarihlibütünleşmiş programı da güncelleştirmek suretiyle bazı öncelikler belirlemiştir.Bu öncelikler;- Đşletmeler için idarî, finansal ve malî ortamın basitleştirilmesi veiyileştirilmesi,- KOBĐ’lere, dış pazarlara yönelik uluslararası ticaret stratejilerini uygulamayakoyabilmeleri için yardım edilmesi,352 ĐKV, Floransa Zirvesi Sonuçları, ĐKV Bülteni, 1-15 Temmuz 1996, s.1-2.; AB Komisyonu, Büyüme veGelişme Hedefleri, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı:6, Ankara, Haziran / Temmuz1996, s.2.

- Đşletmeci ruhun teşvik edilmesi olarak programda yer almıştır.Sözkonusu bütünleşmiş programda;- Üye devletler ile istişareler yapılarak uygulamaya koyulan spesifikeylemler,- Yapısal fonlar, Ar+Ge, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa YatırımFonları, malî ve parasal politikalar, krediler için garanti verilmesi (ELĐSE)vs. gibi diğer Topluluk politikaları çerçevesinde oluşturulan eylemler ile- KOBĐ’lere yönelik 1997-2000 yıllarını kapsayan program çerçevesindeuygulamaya konulacak üç tip eylem içermektedir. 353Amsterdam’da gerçekleştirilen Avrupa Zirvesi 354 Toplantısı’nda;Maastricht Antlaşması’nın geniş kapsamlı revizyonunun sonuca bağlanmasıile AB üyesi devletlerin çoğunluğu arasında (oy birliği sağlamanınimkansız olabileceği kimi alanlarda) daha yakın işbirliği imkanı sağlanmışve 1995 Aralığı’nda Madrid Zirvesi’nde kararlaştırılan süreç çerçevesindeAB’nin genişlemesinin yolu açılmıştır.Istihdam konusunda başta gençler, uzun süreli işsizler ve düşük vasıflıişçiler olmak üzere; işsizliğin azaltılması ve istihdamın geliştirilmesineverilen önem, Amsterdam Zirvesi’nde de tekrarlanmıştır. Sosyal Şartı dakapsayan yeni Antlaşma’da, istihdam konusuna ayrılan bölümle; yeni işalanları yaratılması, istihdam edebilirlik ve sosyal kaynaşma arasındakihayati ilişki vurgulanmıştır. Ayrıca istihdamın artmasına yardım etmeküzere, daha fazla işbirliği ve teşvik önlemleri de öngörülmüştür.Bütün bunların yanı sıra, Amsterdam Zirvesi’nde istihdam yaratılmasınayönelik yapıcı ve tutarlı bir yaklaşım ihtiyacı hedeflenmiş, hepsindenönemlisi 1997 yılı içinde özel bir "Đstihdam Zirvesi" yapılması kararlaştırılmıştır.355Istihdam konusunda Amsterdam Zirvesi’nde yapılması düşünülen"Đstihdam Zirvesi"nin, 20-21 kasım 1997’de Lüksemburg’da toplanmasıkararlaştırılmıştır. Kararlaştırılan bu Zirve Toplantısı yaklaşırken Avrupa353 ĐKV, Avrupa Birilği’nde KOBĐ’lere Yönelik Gelişmeler, ĐKV Bülteni, 15-31 Temmuz 1996, s.3-4.354 Amsterdam Zirvesi, 16-17 haziran 1997 tarihinde Hollanda’da gerçekleşmiştir. Alınan kararlar üyedevletlerin Dışişleri Bakanları tarafından 2 ekim 1997 tarihinde uygulamaya konulmuştur. Bu konuda bkz: ABKomisyonu, Daha Fazla Bütünleşmeye Doğru Amsterdam Avrupa Zirvesi, Avrupa Topluluğu Türkiye TemsilciliğiGüncel Avrupa, Sayı:5-6, Ankara, Haziran / Ağustos 1997, s.1.355 AB Komisyonu, Daha Fazla Bütünleşmeye Doğru..., A.g.h., s.1.

Komisyonu, Zirvede tartışılmak üzere Devlet Başkanları’na sağlam analiz vepolitika rehberliği sağlama amacıyla; "Üye Devletlerin Đstihdam PolitikalarıĐçin Klavuz Đlkeler 1998", "Ortak Đstihdam Raporu 1997" ve "Avrupa’daĐstihdam Raporu 1997" olmak üzere üç belgeden oluşan bir paketi kabuletmiştir.Bu pakette yeralan "Üye Devletlerin Đstihdam Politikaları Đçin KlavuzĐlkeler 1998" adlı belgede; Avrupa’daki istihdam durumu hakkında ciddiilerleme kaydedilmesi amacıyla, Komisyon tarafından üye devletlerce izlenmesigerekli görülen kilit politika tedbirleri ile hedefleri (bazı hallerdenicel hedefler) teklif edilmiştir."Ortak Đstihdam Raporu 1997" adlı belgede ise; ulusal istihdam politikalarıhakkında malzeme ile esas olarak makro düzeyde üye devletlercebaşlatılan başarılı istihdam tedbirlerinden örnekler sunulmuş ve bu bilgilerinAB çapında paylaşılması hedeflenmiştir.Pakette yeralan üçüncü belge olan "Avrupa’da Đstihdam Raporu 1997"dede işgücü piyasası hakkında analiz ve veriler sunulmuştur. Bu raporda yüzyılın bitimine doğru AB’nin önünde duran istihdamla ilgili politikaproblemleri ile ekonomik ve parasal birlik yönündeki hamlenin yarattığıproblemler olmak üzere; iki grup konu ele alınmıştır. 356Amsterdam Zirvesi ile kararlaştırılan AB olağanüstü "Đstihdam Zirvesi" 357 ;Konsey, Komisyon, istihdam ve sosyal işlerden sorumlu Komiserler ilebirlikte AB Devlet ve Hükümet Başkanları’nın katılımıyla Lüksemburg’dagerçekleştirilmiştir.Zirvede, Amsterdam Antlaşması’nın istihdamla ilgili yeni başlığı altındakihükümlerin derhal uygulamaya konulmasına karar verilmiştir. Böyleceüye devletlerin istihdam politikalarının koordinasyonuyla ilgili hükümlerin,1998’den başlamak üzere yerine getirilmesi bu kararla mümkün halegetirilmiştir. 358356 AB Komisyonu, Đstihdam Zirvesi, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı:7-8,Ankara, Eylül / Ekim 1997, s.9.357 Lüksemburg Đstihdam Zirvesi, kararlaştırıldığı üzere 20-21 kasım 1997 tarihinde Lüksemburg’dagerçekleşmiştir.358 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, ĐKV Bülteni, 16-30 Kasım 1997, s.2.

Sağlanan koordinasyonla ekonomik yakınlaşma kapsamında, ekonomipolitikalarının elde edilen deneyim doğrultusunda belirlenen istihdamlailgili 1998’in yönlendirici ilkelerini;- Đstihdam edilebilirliğin iyileştirilmesi,- Girişim ruhunun geliştirilmesi,- Çalışanların işe uyum sağlamalarının teşvik edilmesi ile- Eşit imkânlar için politikaların güçlendirilmesi şeklinde belirlemişlerdir.359Toplantıda esas olarak gençler arasındaki işsizlik üzerinde duruldu. Üyeülkeler, 25 yaşın altındaki tüm işsizlere; altı ay içinde bir iş, eğitim, yükseköğrenim veye çalışma tecrübesi garanti edilmesine karar verdiler. Aynıformül, oniki ay veya daha uzun bir zamandan beri işsiz olan, daha yaşlıinsanlar için de benimsendi.Ayrıca üye ülkeler yeniden eğitime tabi tutulan işsizlerin oranını;şimdiki ortalama olan onda birden en az beşte bire çıkarmayı kabul ederek,KOBĐ’ler için istihdamın vergi yükünü azaltma gereğini de onayladılar. 360Toplantıda istihdam konusuna yönelik, farklı politik yaklaşımların; nihaisonuçlar bildirgesine yansıtılmasından, büyük ölçüde kaçınıldı. PekçokAvrupa ülkesinde esneklik sözcüğü işçi haklarının azaltılması için bir kılıfolarak görüldüğünden; üretkenlek ve rekabet gücünün artırılmasındaişletmelere yardım edecek çalışma şekilleri için nihai sonuçlar bildirgesindeçağrıda bulunulmuştur. Ayrıca iş güvencesinin önemi vurgulanmış,kadınlar için daha fazla eşitlik ve uygun olan durumlarda çalışmahayatından geçici olarak çıkma imk(nı, daha fazla mesai, daha kısa birçalışma haftası ve hayat boyu eğitim kavramı talep edilmiştir. 361Üye devletler özürlülerin çalışma hayatına katılmada karşılaşabilecekleriproblemlere özel önem vermeleri de Zirve kararları arasındayeralmıştır. 362359 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, A.g.h., s.2.360 AB Komisyonu, Kronik Bir Bunalımı Çözmeye Yönelik AB Gayretleri, ĐSTĐHDAM ZĐRVESĐ, AvrupaTopluluğu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı:9-10, Ankara, Kasım / Aralık 1997, s.3.361 AB Komisyonu, Kronik Bir Bunalımı Çözmeye Yönelik AB Gayretleri..., A.g.h., s.3.362 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, A.g.h., s.2.

Avrupa Birilği’nde sosyal politika içinde yer alan istihdam politikalarınıözetleyecek olursak;– Kadın ve gençlerin korunması,– Đşsizlikle mücadele konusunda ortak bir stratejinin geliştirilmesi,– Yeni teşebbüslerin kurulması,– Yerel istihdam imkânlarının geliştirilerek, üye ülkeler arasında bölgeselfarklılıkların giderilmesi,– KOBĐ’lerin desteklenmesi,– Çalışma şartlarının iyileştirilmesi,– Sakat ve yoksulların korunması,– Đstikrarlı bir ekonomik büyüme ile birlikte tam istihdamın sağlanmasıhedeflenmiştir.2- Đstihdam Politikalarının ĐlkeleriĐstikrarlı bir ekonomik büyüme yanında işsizlikle mücadele ve tamistihdam sağlamayı amaçlayan Avrupa Birliği; korucu antlaşmalarda yeralan hükümler gereği, çeşitli eylem programı tavsiye kararlarıyla uygulamayakoyduğu önlemlerle, istihdam politikalarının ilkelerini belirlemeyeçalışmışlardır.Konseyin, Avrupa Birliği bünyesinde ve ulusal düzeyde uygulamayasoktuğu istihdam politikalarına ilişkin hedeflere ulaşmak ve hangi alanlardafaaliyet gösterilmesi gerektiği; ilke kararlarında yer almıştır. Bunları;– Đş piyasasının tanınmasını temin etme,– Meslekî rehberlik sisteminde kadın ve erkeklerin istihdamda fırsateşitliğinin teşvik edilmesi, ekonomik ve teknolojik gelişmeler ile meslekînitelikteki gelişmelere ilişkin bilgilerin dikkate alınması,– Đşe yerleştirme konusunda, kamu istihdam kuruluşlarının aktif bireraracı olarak çalışmalarını sürdürebilmeleri için elverişli bir kurumsalyapının oluşturulması,– Đşe yerleştirme konusunda, kamu istihdam kuruluşlarının aktif bireraracı olarak çalışmalarını sürdürebilmeleri için elverişli bir kurumsalyapının oluşturulması,

– Uygun iş bulunmasında kullanılan metodların geliştirilmesi ve üstünnitelikli hizmetlerin sağlanmasına yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi,– Đşçi işveren temsilcileriyle işbirliği halinde istihdamdaki nicelik venitelik değişiklikleri takip edilerek değerlendirilmesi,– Meslekî eğitim ve yeniden eğitim programlarının uygulanmasını ihtivaeden, bölgesel ve mümkünse mahallî seviyede geleceğe yönelik birpolitikanın uygulanması,– Đş piyasasında özel problemlerle karşılaşması ve dezavantajlı gruplarolan gençlere, kadınlara, yaşlılara, göçmenlere ve sakatlara yönelik tedbirlerinalınması,– Bölgesel düzeyde alınacak tedbirlerle, iş piyasası politikası dezavantajlıbölgelerin kalkınma ihtiyacı ile uyumlu hale getirilmesi,– Sektörel düzeyde alınacak tedbirlerle yapısal değişikliklerin etkileriazaltılarak, çalışanların yeni işler için yeniden eğitilmelerinin teşvik edilmesi363 şeklinde sıralamak mümkündür.Avrupa Birliği’nin istihdam politikaları, sosyal faaliyet programları içindede önemli bir yer tutmaktadır. Đstihdam politikalarında alınması gereklitedbirler sosyal faaliyet programlarında da aynen yer almaktadır. Bugünuygulanmakta olan ve üye devletlerin insiyatifine bırakılan istihdampolitikalarıyla, sosyal faaliyet programlarına baktığımızda; tam ve daha iyiistihdamı sağlama, yaşama ve çalışma şartlarını geliştirme ile işcilerin Birlikiçinde serbest dolaşımını gerçekleştirme amacına matuf ilkelere yerverildiğini görürüz.Komisyon, sosyal politikaya paralel olarak, "daha fazla istihdam içinişbirliği halinde büyüme stratejisi" adı altında bir politika teklif etmiştir."Đstihdamın Geliştirilmesi Đçin Faaliyet Programı" ile Konsey tarafındankabul edilen ilke kararında; çabaların, yeni işletmelerin geliştirilmesi suretiyleartırılması, iş piyasalarının daha fazla etkinleştirilmesi ve uzun süreliişsizlere yapılan yardımların artırılması gibi alanlarda yoğunlaştırılmasıüzerinde durulmuştur. 364Konseyin işsizlikle mücadele konusunda benimsediği ilke kararlarında,özellikle gençler arasında yüksek seviyede yaşanan ve uzun süreli işsizliğin363 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’de Đnsan Gücü Politikaları, A.g.e., s:4-5.364 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsan Gücü Politikaları, A.g.e., s:9.

devam ettiği yer almaktadır. Ekonomik büyüme ve istihdam artışını teşvikedecek ve işletmelerin rekabet gücünü artıracak şekilde; kamu ve özelsektör yatırımlarının artırılması gerektiği, ilkeler arasında öngörülmüştür.Đşsizlikle mücadeleye ilişkin etkin bir Avrupa Birliği politikasının, uzunsüreli işsizlik problemine ciddi bir çözüm getirmesi gerektiği belirtilmiştir.Çözüm için üye devletlerden;– Uzun süreli işsizliğin özelliklerini belirlemek amacıyla ilgili verilerintoplanmasını sağlayacak,– Đstihdam kuruluşlarını uzun süreli işsiz hale gelmesi mümkün olanlarıçok çabuk farkedecek yapı, organizasyon ve techizata sahip kılacak,– Çalışma sürelerini yeniden ayarlanması üzerindeki engelleri ortadankaldıracak,– Kendi işini kurmak isteyen işsizlere, gelir garantisi sağlamak suretiyleyardımcı olacak veya teşvik edecek,– Đşsizlik tehdidine maruz bulunanlara veya işten çıkarma hallerinde,danışmanlık veya eğitim hizmeti sağlamak suretiyle; başka işler için becerikazandıracak tedbirleri almaları, istenilmektedir.Konsey, işsizlikle mücadele, mahallî istihdam ve kalkınma politikalarınınilkelerini belirlerken; bölgesel ekonomileri canlandırmak ve sosyaluyumu sağlamak bakımından, mahallî teşebbüslerin potansiyel katkılarınıdikkate almaları konusunda çağrıda bulunmayı da öngörmektedir.Bütün bunların yanı sıra Konsey, üye ülke gençlerinin meslekî eğitimineöncelik tanımış, ayrıca kadınların işsizliğine yol açan etkenleri ortadankaldırmak için belirlediği ilkelerle; kadınların kişisel haklarını geliştirecekve onlara uygulamada fırsat eşitliğini sağlayacak tedbirlere de yervermiştir. 365Bu tedbirlerle; kadın ve erkek arasında işe alımlarda, ücretlerde, çalışmaşartlarında, sosyal güvenlikte, eğitim ve meslekî eğitim ile meslekîyükselmelerde muamele farkı gözetilmemesi de güvence altına alınmıştır. 366Konseyin, sakatlara ilişkin uyguladığı istihdam politikasında; olumsuzayırımcılığı önleme ile sakatlar için olumlu faaliyetlerin sağlanmasınayönelik ilkelere de ayrıca yer verilmiştir. Bu ilkeler; olumlu faaliyetler iş365 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsangücü Politikaları, A.g.e., s:10-11.366 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.36.

yatırımı, koruyucu istihdam, meslekî rehabilitasyon, meslekî eğitime geçiş,rehberlik, değerlendirme ve işe yerleştirme şeklinde uygulamada karşımızaçıkar.1970’li yıllarda yaşanan iki petrol şoku sonucu yapılan değerlendirmelerde,küçük ve orta boy işletmelerin kriz şartlarına büyük işletmelereoranla, daha iyi uyum sağladıkları belirlenmiştir. 1970’li yıllara kadar geriplanda olan KOBĐ’ler, bir anda ön plana çıkmışlardır. Bir taraftan yeniistihdam imkânlarının, yeni iş yerleri açılmasına bağlı olduğu; diğertaraftan sanayi dokusu için KOBĐ gerçeği ortaya çıkmıştır. 367Đstihdam meydana getirmede büyük bir potansiyele sahip olan küçük veorta boy işletmelerle, kooperatiflere; eğitim, patent, meslekî bilgi ve krediimkânları sağlamak suretiyle onların rekabet güçlerini artırma hususu,öngörülen ilkeler arasında yer almaktadır. 368Yine istihdamın artırılmasında önemli rol oynayan KOBĐ’ler ile bualanda girişimciliğin geliştirilmesi konusunda öngörülen bazı tedbirlerarasında; sınırlayıcı kanunî düzenlemelerin kaldırılarak istihdam artışınınteşvik edileceği görüşü, Avrupalı işverenlerce de benimsenmiştir. Đşverenlerayrıca;– Đşsizlerin kendi işlerini kurmalarını sağlamak üzere daha fazla eğitim,danışmanlık hizmeti ve teşviklerin sağlanması,– Kuruluş safhasındaki KOBĐ’lere vergi indirimi, danışmanlık gibi konulardadestek verilmesi,– AB ve üye ülkeler, uygulamayla ilgili düzenlemelerden kaynaklanangereksiz bürokratik engellerin kaldırılması ve girişimciliği teşvik edici aktifpolitikaların izlenmesi ilkelerinin uygulanmasından yanadırlar. 369Avrupa Komisyonu’nca Zirvede tartışılmak üzere önceden hazırlanan"Üye Devletlerin Đstihdam Politikaları Đçin Klavuz Đlkeler 1998" isimli paket,20-21 kasım 1997 tarşhinde gerçekleştirilen Lüksemburg Zirvesi’nde elealınmış ve 1998 için tespit edilen yönlendirici ilkeler;- Đstihdam edilebilirliğin iyileştirilmesi,367 Arif ESĐN, XXI.y.y. Ekonomilerine Doğru Bir Kalkınma Aracı Küçük ve Orta Boy Đşletmeler (KOBĐ)-AT Örneği,ĐKV yayın No:97, Đst., 1991, s:1 ve 19.368 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsan Gücü Politikaları, A.g.e., s.10.369 TĐSK, OECD Ülkelerinde Đşsizliğin Önlenmesi, A.g.e., s:21.

- Girişim ruhunun geliştirilmesi,- Çalışanların işe uyum sağlamalarının teşvik edilmesi ile- Eşit imk(nlar için politikaların güçlendirilmesi olmak üzere dört anabaşlık altında toplanarak, ele alınmıştır.- Istihdam edilebilirliğin iyileştirilmesi ilkeleri arasında; gençlerin işsizliğiile savaşılması ve uzun süreli işsizliğin önlenmesi, pasif önlemlerdenetkin önlemlere geçilmesi, ortaklık yaklaşımının teşviki ve okuldan işegeçişin kolaylaştırılması hususlarına yer verilmiştir.Gençlerin işsizliği ile savaşılması ve uzun süreli işsizliğin önlenmesi içinüye devletler; gençlerin işsizlik probleminde görülen artışı ve uzun süreliişsizliği önlemek amacıyla yeni bir strateji geliştireceklerdir. Stratejininuygulanması, işsizliğin yoğun olduğu ülkelerde daha uzun bir süreyeihtiyaç olduğundan; bu süreyi her üye devlet, kendi şartlarına görebelirleyecektir.Bu amaçla üye devletler, her gence işsizliğin ilk altı ayı dolmadan;eğitim, yeniden uyumlandırma, meslek( deneyim, istihdam ya da mesleğegirmesini kolaylaştıracak yeni bir başlangıç imk(nı sunacaktır. Aynı şekildeyetişkin işsizler için de işsizlikleri oniki aya varmadan önce, yine aynıyöntemlerle veya bireysel bir meslek( rehberlik ile yeni bir çıkış yoluönerilecektir. 370Pasif önlemlerden etkin önlemlere geçilmesinin temini için, zorunlugördüğü yerde; tazminat ödeme ve eğitim sistemleri ile mesleğe girme kapasitesinietkin bir şekilde geliştirmek ve işsizleri (bir iş yada eğitim aramaya,hatta o iş ve eğitimi kabul etmeye) teşvik amacıyla yeniden gözdengeçirilerek uyumlandırılmaları gerekmektedir. Bunun için her üye devlet;alınacak etkin önlemlerden faydalanan kişi sayısını hissedilir derecedeartırmaya çalışacak ve işsizlerin en az %20’sinin meslek( eğitimden faydalanmasısağlanacaktır. 371Ortaklık yaklaşımının teşviki için, mesleğe girme konusunda istenilensonuçlara ulaşmak bakımından; üye devletler bazında girişilen eylem, yeterliolmayacaktır. Bu durumda sosyal ortaklar çeşitli sorumluluk ve eylem370 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, A.g.h., s.2.; AB Komisyonu, 1998 ĐçinAna Hatlar, Avrupa Topluluğu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı:9-10, Ankara, Kasım / Aralık 1997, s.4.371 AB Komisyonu, 1998 Đçin Ana Hatlar, A.g.h., s.4.; ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’daGerçekleştirildi, A.g.h., s.2.

düzeylerinde; eğitim, meslek( deneyim, staj imk(nlarını ya da mesleğeyerleştirme kapasitesini kolaylaştıracak diğer önlemleri artırmayı amaçlayananlaşmalar yapmaya davet edileceklerdir. Bunun yanında üye devletlerve sosyal ortaklar, ömürboyu eğitim imkanlarını geliştirmeye çalışacaklardır.Okuldan işe geçişin kolaylaştırılmasını sağlamak amacıyla, iş piyasasınagirmek için gerekli yetenekleri kazanmadan okuldan ayrılanların istihdamimkânları sınırlıdır. Okulu erken bırakan genç sayısının azaltılması için üyedevletler; okul sistemlerinin kalitesini iyileştireceklerdir. Üye devletlergerektiğinde, çıraklık sistemleri kurarak veya bunları geliştirerek; gençlerinteknolojik ve iktisad( değişikliklere uyum yeteneği ile iş piyasasınınihtiyaçlarına uyan vasıflarla donatılmasına özen göstereceklerdir. 372- Girişim ruhunun geliştirilmesi ilkesinde üye devletler; açık, istikrarlı vegüvenilir bir yönetmelik yoluyla risk sermayesi piyasalarının gelişmesinisağlayacaklardır. Avrupa Yatırım Bankası’nın sunduğu yeni imk(nlar ileyeni işletmelerin kurulması daha da kolaylaşacaktır. Üye devletlerin,KOBĐ’ler üzerindeki idare ve vergi yüklerini hafifleterek, basitleştirmelerigerekmektedir.Işsizlikle mücadelede Avrupa Birliği başarılı olmak istiyorsa, potansiyelbütün iş kaynaklarını, yeni teknolojileri ve yenilikleri fiilen kullanmakzorundadır. Bu amaçla sosyal ekonomi ve piyasa tarafından henüz doyurulamamışolan etkinliklerde; yerel seviyede iş yaratmasının sunduğuimk(nları tam olarak kullanma çarelerini üye devletler araştıracaklardır. 373- Çalışanların işe uyum sağlamalarının teşvik edilmesi ilkesinde; işletmelerve sektörler düzeyinde, işletmeleri üretici ve rekabetçi hale getirmek,esneklik ile güvenlik arasında dengeye ulaşmak öngörülmüştür.Bunun gerçekleştirilmesi için; esnek çalışma formülleri de dahil, çalışmasaatlerinin yıl bazında tanımlanması, iş saatlerinin azaltılması, fazla mesaininazaltılması, yarım gün çalışmanın geliştirilmesi, ömür boyu eğitim veçalışma hayatındaki kesintiler bakımından çalışma düzenlemesinin veçalışma şekillerinin modernleştirilmesini artırmak amacıyla, üye devletlerarasında uyumun sağlanmasına çalışılmıştır. Ayrıca işletmelerde uyum372 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, A.g.h., s.2.; AB Komisyonu, 1998 ĐçinAna Hatlar, A.g.h.,s.4.373 AB Komisyonu, 1998 Đçin Ana Hatlar, A.g.h., s.4-5.; ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’daGerçekleştirildi, A.g.h., s.2.

sağlanmasının desteklenmesi amacıyla, vergi engelleri yeniden incelenecek;gerekirse işletme içinde eğitimi geliştirmek için, vergi ye de diğer teşvikleröngörülecektir. 374- Eşit imk(nlar için politikaların güçlendirilmesi ilkesinde üye devletler;aktif olarak daha fazla kadın istihdam edilmesini destekleyerek, kadın veerkek arasındaki işsizlik oranlarındaki açığı azaltmaya çalışacaklardır. Iş veaile hayatının uzlaştırılmasına yönelik olarak çeşitli yönerge ve sosyalanlaşmalar ortaya koymanın hızlandırılması gerektiği Zirve’de belirtilmiştir.Ayrıca üye devletler; belli bir ayrılıktan sonra maaşlı iş hayatına yenidendönmeyi düşünen kadın ve erkeklerin durumuna, özel dikkat göstereceklerdir.Bu amaçla yeniden iş hayatına dönüşü frenleyen engellerikademe kademe ortadan kaldırmanın çarelerini inceleyeceklerdir.Özürlülerin çalışma hayatına katılmada karşılaşabilecekleri problemlereözel önem verilmesi hususu da Zirve Kararları arasında yer almıştır. 3753- Đstihdam Politikasının AraçlarıBugün Avrupa Birliği’nin sosyal politikası içinde yer alan istihdampolitikasının hedef ve ilkelerini ele alıp incelerken; kadın ve gençlerin korunmasını,çalışma şartlarının iyileştirmesini, üye sayısıyla birlikte artanyerel ve bölgesel ayırımların ortadan kaldırılmasını, meslekî ve yenideneğitim programlarının uygulanmasını, KOBĐ’lerin desteklenmesini, istikrarlıbir ekonomik büyüme ile birlikte tam istihdam yaratmaya yer verilmiştir.Bu hedef ve ilkelerin yürürlüğe konulabilmesi için, Avrupa Sosyal Fonu veAvrupa Bölgesel Kalkınma Fonu olmak üzere iki fon oluşturulmuştur.Bu fonlardan başka ayrıca Avrupa Yatırım Bankası tarafından da azgelişmiş bölgelere yatırım yapılması için malî destek de verilmektedir.Böylece Avrupa Birliği’nde sosyal politikanın uygulanması için; AvrupaSosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu ve Avrupa Yatırım Bankasıolmak üzere malî kaynaklardan destek sağlanmaktadır.Avrupa Sosyal Fonu (ASF), Avrupa Biriliği’nin kuruluşuyla birlikteoluşturulan bir uygulama olup, istihdam politikası konusunda, Birlik or-374 AB Komisyonu, 1998 Đçin Ana Hatlar, A.g.h., s.5.375 AB Komisyonu, 1998 Đçin Ana Hatlar, A.g.h., s.5.; ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’daGerçekleştirildi, A.g.h., s.2.

95.378Meryem KORAY, Sosyal Refah Toplumu Olarak, A.g.m., s:112.ganlarının sahip oldukları en büyük araçtır. 376 Roma Antlaşması’nın 123 ilâ128’inci Maddeleri Avrupa Sosyal Fonu ile ilgilidir. 377 ASF’nun temel amacı;üye ülkelerde istihdam imkânını artırıp, hayat standartlarını yükseltmektir.Hayat standartlarının yükseltilmesi, büyük ölçüde iş bulma imkânlarınabağlı olduğu bilindiğinden; desteklenen projelerle iş yaratılması veya işbulma imkânını artıracak meslekî eğitimin verilmesi gereği üzerindedurulmuştur. Bu amaçla Avrupa Sosyal Fonu bütçesinin büyük birbölümü, 25 yaşın altındaki gençlerin eğitim ve istihdamına ait projelerindesteklenmesine ayrılmıştır. 378Ayrıca Antlaşma’nın 123’üncü Maddesi’nde ASF’nin görevi, "Toplulukiçinde işçilerin meslekî ve coğrafî hareketliliğini ve istihdam kolaylıklarınıartırmak" şeklinde yer almıştır. Burada yer alan "meslekî hareketlilik"kavramıyla meslek değiştirme ve yeni istihdam şartlarına hazırlanmayıkabul eden işçilere yardımı; "coğrafî hareketlilik" ile de oturdukları bölgedenayrılarak, yeni iş imkânlarının bulunduğu yere yerleşmeyi kabul edenişgücünün yer değiştirmesine yardımda bulunulma amacı güdülmektedir. 379Konsey tarafından haziran 1988’de onaylanan yönetmelik gereği, AvrupaSosyal Fonu’nda da reformlar yapılmıştır. Buna göre;– Gençlerin iş hayatına hazırlanmalarının ve uzun süreli işsizliklemücadelenin sağlanması,– Đstihdamda istikrarı iyileştirecek şekilde el emeğinin meslekî kalifikasyonlarınsağlanması,– Đstihdam imkânlarının artırılması öngörülmüştür.Bunun yanında Konsey, Avrupa Sosyal Fonu kapsamına giren alanları;– 25 yaşın altındaki gençlere yönelik faaliyetler,– Geri kalmış bölgeler,– Belirli yeni faaliyetler,– Diğer bölgeler ve– 25 yaşın üzerindeki kişilere yönelik faaliyetler şeklinde belirlenmiştir. 380376 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik, A.g.e., s:14.377 Daha geniş bilgi için bkz: Halûk GÜNU⁄UR, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu Kuran Antlaşma, A.g.e., s:94-379 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik, A.g.e., s:14.380 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s:118-119.

Sosyal Fon’un desteklediği yardım türleri, genellikle istihdam yaratmayayöneliktir. Bunlar;– Meslekî eğitim ve rehberlik,– Yeni işçi alımını destekleme ve ücretlere yardım,– Coğrafî mobiliteye bağlı olarak yerleşmeyi ve meslekî uyumu destekleme,– Yeni iş yaratılmasıyla ilgili hizmetler ve teknik danışmanlık projelerinedestek veren yardımlardır.Avrupa Sosyal Fonu, ayrıca yardımdan faydalanacak öncelikli kişileri debelirlemiştir. Bu kişiler 25 yaşın altındaki gençler olup; bunlar için ayrılanyardımların en az % 75’i tutarında olması temel ilke olarak kabul edilmiştir.25 yaşın üstündekiler için, aşağıdaki durumlara uygun projeler destekgörmektedir. Bu kişiler için de Fon yardımlarının % 22’si ayrılmışbulunmaktadır.25 yaşın üstündekilere uygun projelerden; işsizler, işsizlik tehlikesialtında bulunanlar ve işgücü fazlası olanlar, yeniden çalışmaya dönmekisteyen kadınlar, özürlü kişiler, göçmen işçiler, küçük ve orta boy işletmelerdeçalışmakta olup, teknoloji veya yönetim değişikliği sebebiyle yenideneğitilmeleri gerekenler desteklenmektedir. 381Bunların dışında; formasyon veren, yönlendirme uzmanı ve kalkınmauzmanı olarak adlandırılan kişiler de kapsama dahildir. 382Yeni KOBĐ’lerin kurulması ve mevcut KOBĐ’lerin geliştirilmesi, istihdamınartırılmasına ilişkin arayışlarda temel önem taşımaktadır. Bu sebepleKomisyon, farklı türde işletmelerin istihdama katkısı ve daha fazlaKOBĐ kurulması için girişimcilik faaliyetinin teşviki gibi konulara önemvermektedir.Temmuz 1993 tarihinde Avrupa Sosyal Fonu Yönetmeliği’nde yapılangeniş kapsamlı değişiklik, 383 ASF’yi çok daha esnek bir araç haline getirmiştir.384381 Meryem KORAY, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde...- II, A.g.m., s:14-15.382 Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de..., A.g.e., s:42.383 Daha geniş bilgi için bkz: 20.07.1993 tarih ve (EEC) 2084 / 93 Sayılı Konsey Yönetmeliği, OJ NoL 193,20.07.1993.

Kısacası Avrupa Sosyal Fonu; finansman yardımıyla, mevcut istihdamalanlarının korunması ve yeni istihdam alanlarının meydana getirilmesineyardımcı olmaktadır. Aslında ASF’nin müdahalede bulunabileceği iki alanvardır. Bunlardan birincisi; AB politikaları uygulamalarında istihdamdurumu şayet olumsuz yönde etkilenir veya etkilenme ihtimali varsa, emekarz ve talebini dengelemek için Konsey kararı ile yardım sağlayabilmektedir.Diğeri ise, Konsey kararı olmadan istihdam konusunda karşılaşılanzorlukların ortadan kaldırılması için yardım yapabilmektedir. 385Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (European Regional Development Fund-ERDF), 1975’de Avrupa Birliği içinde bölgeler arası dengesizlikleri vefarklılıkları telâfi etmek, az gelişmiş bölgelerin gelişmesini hızlandırmak vegeriliyen sanayi bölgelerine yardım sağlamak amacıyla kurulmuştur.Bölgesel politikaya en önemli malî katkıyı sağlayan bir fondur. 386Fon, geri kalmış yörelerin bölgesel kaynaklarını seferber ederek alt yapı,sanayi, zanaat ve hizmet sektörlerinde gelişmeyi amaçlamaktadır. Aslındabu sektörlere yardım sağlanabilmesi için, hazırlanan projelerin istihdamyaratıcı ya da işlerin devamını sağlayıcı özellikte olması aranmaktadır.Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, 1985 yılından itibaren desteklediğiprojelerin niteliklerinde; daha fazla sosyal muhteva ile geri kalmış bölgelerinkalkındırılmasındaki sosyo-ekonomik faktörlerin etkinliğini ön planıçıkaran değişikliklere yer vermiştir.Fonun 1985 yılından sonra desteklendiği proje tipleri arasında;– Topluluk Programları : Bu programlar birer toplum kalkınmasıprogramı niteliğindedir. Bölgedeki sosyo-ekonomik durumu etkileyenproblemleri çözmeyi hedef alır.– Millî Programlar : Üye devletlerce, ülkelerindeki bölgelerin kalkınmalarınıele alan programlardır.– Ferdi Yatırım Projeleri : Bunlar; sanayi, küçük sanayii, hizmet sektörüve alt yapı yatırımlarını ele alan projeleri kapsar.384 Avrupa Komisyonu, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, Đşletmeler Politikası, (AvrupaKomisyonu Türkiye Temsilciliği Tarafından Çevrilmiştir.), Avrupa Toplulukları Resm( Yayınlar Bürosu,Lüksemburg, 1995, s.50-51.385 ĐĐBK, Türkiye ve Avrupa Topluluğu’nda Đnsangücü Politikaları, A.g.e., s:3.386 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s:99.; Esra BELEN / Bülent PĐRLER, SosyalYönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s:26.

– Küçük ve Orta Boy Đşletme Projeleri : KOBĐ’lerin pazarlama, modernteknolojilerin transferi, planlama, teknik hazırlık ve sermaye piyasalarınagiriş konularında karşılaştıkları problemleri kapsayan projelerdir. KOBĐ’-lerin bu tür faaliyetleri teşvik edilerek, Avrupa Birliği’nin bölgesel politikasınayeni bir yön verilmektedir.– Özel Bölgesel Kalkınma Programları : Bu programlar hibe şeklindekiyardımları kapsamaktadır. Sanayileri gerilemeye başlamış bölgelere yardımcıolmayı amaçlayan programlardır. 387Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu; altyapı yatırımları, sanayi, küçüksanayii ve hizmetler sektörlerinde verimli yatırımlar ile istihdam ve bölgepotansiyeli açısından özellikle küçük ve orta boy işletmelere yardım etmektedir.388Roma Antlaşması’nın 129’uncu Maddesi’nde, Avrupa Birliği’ni oluşturandevletlerin üye olduğu; bir Avrupa Yatırım Bankası’nın kurulması, hükmebağlanmıştır. Sermaye piyasalarından sağlanan ödünç fonlarla; AvrupaBirliği ve bütünleşmesinin dengeli gelişimini teşvik etmeye yönelikyatırımları kolaylaştırmak amacıyla, l958 yılında banka kurulmuştur. 389Antlaşma’nın 130’uncu Maddesi’nde de bu Banka’nın görevleribelirlenmiştir.Bu Madde’ye göre, Avrupa Yatırım Bankası’nın görevi; sermaye piyasalarınave kendi öz kaynaklarına başvurarak, Avrupa Birliği’nin yararı içinOrtak Pazar’ın dengeli ve engellenmeden kalkınmasına yardım etmektir. Buamaçla Banka; kazanç gayesi gütmeksizin, borç vererek ve teminatsağlayarak ekonominin bütün kesimlerine finansman kolaylığı sağlar. Bufinansman kolaylıkları özellikle; az gelişmiş bölgelerin kalkınmasına yönelikprojeler, üye devletlerin tek başlarına gerçekleştirmeleri mümkün olmayanbüyük kapsamlı projeler için sağlanmaktadır. Böylece bölgelerarası mevcutekonomik ve sosyal eşitsizliği düzeltmek ve iş imkânları açmak hedefalınmıştır. 390387 Esra BĐLEN/Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s:26.388 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s:101.389 Avrupa Komisyonu, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Ait Faaliyetler, A.g.e., s.41.390 Esra BĐLEN / Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s:23.; Đlhan DÜLGER, AvrupaTopluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s:103.; Avrupa Komisyonu, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Ait Faaliyetler,A.g.e., s.41.; Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIO⁄LU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ Destekleme Programları..., A.g.e.s.93-94.

Avrupa Yatırım Bankası, işletmeleri sübvansiyonlar vasıtasıyla değil;sadece kredilerle finanse eder. KOBĐ’ler söz konusu olduğunda, işletmeleredoğrudan finansman temin etmeyip; global kredi tekniğini kullanarak,bankalar ve diğer mal( kuruluşlar aracılığıyla kredi sağlamaktadır. Bölgeselgelişme alanlarında, özellikle üretim sektörü ve alt yapı için; bağımsız olanKOBĐ’lere daha mantıklı enerji kullanımına, üretim süreçleri ile ürünlerdeileri teknoloji kullanılmaya başlanılmasına veya geliştirilmesine ve çevreninkorunmasına yönelik yatırımlar AYB tarafından finanse edilmektedir. 391Đşgücünün serbest dolaşımı, Ortak Pazar’ın unsurlarından biri olmasıyanında; daha geniş kapsamlı bir muhtevaya sahiptir. Serbest dolaşım,Avrupa Birliği’nde istihdamın genel düzeyini artırmanın araçlarından biriolarak da düşünülmüştür.Roma Antlaşması’nın 48 ve 49’uncu Maddeleriyle hüküm altına alınanbu serbesti, ayrıca 50 ve 51’inci Maddeler ile de bütünlüğe kavuşturulmuştur.Serbest dolaşımın kapsamı, Antlaşmanın 48’inci Maddesi’nin 3’üncüBendi’nde yer almaktadır. Buna göre kamu düzeni, güvenliği ve sağlığısebebiyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak üzere;– Fiilen sunulan işlere başvurmak,– Bu amaçla üye devletlerde özgürce yer değiştirmek,– Ulusal işçilerin çalışmasını düzenleyen yasa, tüzük ve yönetmelikhükümlerine uygun olarak; bir işi yapmak amacıyla üye devletlerden birindeoturmak şeklinde serbest dolaşım amacı belirlenmiştir. Buna göreserbest dolaşım, yalnızca fiilen sunulan işlere başvurmak için işçilerin yerdeğiştirmesi anlamına gelmemektedir. Serbest dolaşım aynı zamanda, fiilensunulan işin bulunduğu ülkede "Avrupa Birliği vatandaşı" sıfatıylaoturmasını da gerektirmektedir. 392Đşgücünün serbest dolaşımı, ekonomik amaçların yanı sıra; Birlik düzeyindeAvrupa vatandaşlığı gibi siyas( bir amacı da kapsamaktadır. Đşçilereişyeri ve ülke seçiminde tam bir serbesti tanınmasıyla; tek bir işgücüpiyasası meydana getirilirken,391 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIO⁄LU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ Destekleme Programları..., A.g.e. s.94.392 Zeki ERDUT, Avrupa Topululğu’na Tam Üyelik, A.g.e., s:13.; Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’ndaĐstihdam..., A.g.m., s:50.

Birliğe dahil tüm ülke vatandaşlarının aynı statü ve iş fırsatlarına sahipolması sağlanacaktır. 393Avrupa Birliği’nde istihdam arz ve talebini dengelemenin bir diğer aracıolarak, meslekî eğitim düşünülmüştür. Meslekî eğitim kavramı, aslında işpiyasasına yeni katılacak olan gençlerin meslekî hayata hazırlanmasınıkapsamaktadır.Đşsizliğin Avrupa Birliği’nde artması ve özellikle gençler arasında yayılmasısebebiyle; üye ülkeleri meslekî eğitim konusunda yeni ve ortakarayışlara itmiştir. Bu amaçla, üye ülkelerdeki istihdam ve eğitim alanındakiidarî uygulamalarda mecburî işbirliği vurgulanarak; eğitim politikasıile istihdam politikaları arasındaki ilişkinin, ortak meslekî eğitim politikasıile sağlanabileceği düşüncesi ortaya çıkmıştır. 394Avrupa Birilği’nde başlı başına ve gerçek anlamda bir istihdam politikası,başlangıçta yoktur. Đstihdam için tedbir alınması gerektiğinde, sosyalpolitika içinde alınan sosyal önlemlerle bu ihtiyaç karşılanmaya çalışılmıştır.Ancak, işsizliğin giderek artması; üye devletleri istihdama ilişkinileriye dönük bir strateji belirlemeye yöneltmiştir. Bu konuda BakanlarKonseyi, 1980 yılında "Avrupa Đşgücü Piyasası Politikası"nın oluşturulmasındanyana olduğunu ifade etmiştir.Böyle bir politika, istihdama ilişkin problemlerin daha iyi anlaşılmasınıve işgücü arz ve talebi arasında iyi bir dengenin kurulması için, üyeülkelerin Đş ve Đşçi Bulma Kurumları arasında işbirliğinin geliştirilmesininşart olduğunu ortaya koymuştur. 395Üye ülkelerde istihdam kurumlarının; F.Almanya’da "Federal ÇalışmaKurumu", Fransa ve Đspanya’da "Ulusal Đstihdam Kurumu", Đngiltere’de"Đstihdam Kurumları", Danimarka’da "Millî Đstihdam Kurulu", Belçika’da"Millî Đstihdam Ofisi" ve Hollanda’da "Đnsangücü Genel Müdürlüğü" gibideğişik isimlerde hizmet verdiklerini görürüz. 396393 Esra BELEN / Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s:27.394 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik, A.g.e., s:15-16.395 Esra BELEN / Bülent PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s:89.396 ĐĐBK., Bazı Avrupa Ülkelerinde Đstihdam Kurumları, ĐĐBK Gen.Md.APK Daire Bşk’lığı, Dış Đlişkiler ÇalışmaGrubu, Ank., Mart 1991, s:1-27.

Avrupa Birliği’ne dahil ülkelerde değişik isimde karşımıza çıkan istihdamkurumlarının çalışmalarını incelediğimizde, bu kurumların iş piyasasındaçok yönlü hizmetler verdiklerini görürüz. Bu hizmetleri;– Meslekî yeterlilik ve hareketliliğin geliştirilmesi,– Danışmanlık, iş ve işçi bulma hizmetlerini yerine getirmek,– Đş piyasası için önemli projelerin finansmanını sağlamak,– Đş piyasasının mevcut durumuna ilişkin istatistiki bilgileri toplayıp,değerlendirmek ve bunları yayınlamak,– Đş piyasasının geleceğine yönelik projeksiyonları hazırlamak ve böyleceiş piyasası ile ilgili politikaların oluşturulmasına yardımcı olmak,– Ulusal iş piyasasının işlerliğini sağlamak,– Meslekî eğitim kuruluşları ile idare arasında koordinasyonu teminederek iş piyasasında ihtiyaç duyulan alanlarda meslekî eğitim verecekkursların düzenlenmesini sağlamak,– Sakatların istihdamı ile ilgili hizmetleri yürütmek,– Gençlerin istihdamına yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesini teminetmek,– Yetişkinlerin meslekî eğitim merkezlerinde eğitimini sağlamak 397şeklinde sıralamak mümkündür.Avrupa Birliği’nde; yapısal değişme, Birliğin güçlendirilmesi, adem-imerkeziyetçilik ve işgücü piyasaları politikaları gibi uzun vadeli hedeflereyönelik ana politikaların temel aracı "Müteşebbis güç" tür. Sanayi ve sosyalpolitika araçları içinde; müteşebbis gücü harekete geçirmek, onun elineyeni aletler vermek ve müteşebbis gücü genel menfaatle bütünleşecekşekilde yönlendirip düzenlemek, kişilerdeki yaratıcı ve müteşebbis gücübaşta katılımcılık olmak üzere geliştirmek yer alır.Birliğin kuruluş döneminde uygulanan "aktif sosyal politika" metodu,geçiş dönemi özellikleri belirginleştikçe yerini "dinamik sosyal politika"metoduna bırakmıştır. Geçiş dönemi sosyal politika aracı olarak üyeülkelerde, ağırlıkla "eğitim"in kullanıldığı görülmektedir. Başlangıçta sosyalpolitika içinde yer verilen istihdamın, işsizliğin giderek artması sonucu;397 Daha geniş bilgi için bkz: ĐĐBK, Bazı Avrupa Ülkelerinde Đstihdam Kurumları, A.g.e., s:3-27.

istihdam politikasını ön plana çıkarmıştır. Üye ülkelerde tam istihdamınyeniden sağlanması çalışmaları arasında da eğitime fazlaca yer verilmiştir.Bunda; eğitimin dinamik yapısı yanında, ayrıca sosyal ve iktisadî değişimile bu deyişime uyum sağlama aracı olmasının da büyük rolü vardır. Busebeple eğitimin, iktisadî ve sosyal değişmeyi düzenleyici bir politika aracıolarak; kültürel, sosyal ve iktisadî önemi sürekli artmaya devamedecektir. 3981970’li yıllara kadar "sanayi toplumu" özelliği taşıyan Avrupa Birliğiülkeleri, bugün "Sanayi ötesi bilgi toplumu" olma yolunu seçmişlerdir. Bubakımdan 1970-2000 yılları arasında, üye ülkelerin yapısal değişikliği hızlayaşayacakları ve yönlendirilmeleri gereken bir geçiş döneminden geçeceklerdir.Bu geçiş döneminde sosyal politika ve istihdam politikasıaraçları arasında, öncelikli olarak;– Bilim - Araştırma - Teknoloji üretiminin artırılması,– Meslekî eğitim hızla geliştirilerek, yenilenmesi,– Bölgesel gelişme ve denge ile,– Küçük ve orta boy işletmelerin geliştirilmesi 399 yer almıştır.1994 Aralığı’nda Essen Zirvesi’nde kurulan Rekabet Danışma Kurulu;AB’nin rekabet gücünün artırılmasına yönelik alt yapı ve kamu hizmetlerireformu, KOBĐ’lerin desteklenmesi, işletmeler ve çevre hakkında politika,temel eğitimi tamamlayıcı olarak eğitim ve formasyonun yeniden tanımlanmasıve güçlendirilmesiyle ilgili önerileri kapsayan ikinci Raporu’nu 15-16 aralık 1995 tarihinde yapılacak Madrid Zirvesi’nden önce Komis-yonBaşkanı ile AB Hükümet ve Devlet Başkanlarına sunmuştur.Avrupa Biriliği’nde hayat standartlarının yükseltilmesi, işsizler içinistihdam yaratılması ve yoksulluğun ortadan kaldırılması amacıyla; rapordakiöneriler arasında, temel araç olarak rekabete yer verilmiştir.Yeni KOBĐ’lerin büyük bir kısmı yenilikçi faaliyetlerden çok, büyükişletmelerin faaliyetlerinin belli bölümlerinin dışarıya yaptırılmasının birsonucu olarak ortaya çıkmaktadır. KOBĐ’lerin sağlıklı bir yapıya sahip398 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s:84-89; Đlhan DÜLGER, AT SosyalPolitikasında Değişme Eğilimleri ve Sebepleri, AÜ. Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi (HizmeteÖzel), Tıpkı Basım, Ank., 1989, s.36-37.399 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.81.; Đlhan DÜLGER, AT SosyalPolitikasında Değişme Eğilimleri..., A.g.e., s.37.

olmaları ve faaliyetlerini sürdürmeleri, Avrupa ekonomisinde belirleyiciunsurları oluşturmaktadır. Bu bakımdan KOBĐ’lerin gelişmelerini desteklemeyeyönelik politikalar, Avrupa’da istihdam ve rekabet gücünü teşviketmeyi hedefleyen önlemlerin belkemiğini teşkil etmektedir. 400Sonuç olarak, 1970’li yıllara kadar tüm Avrupa Birliği ülkelerinde;genellikle istihdamı muhafaza etme ve yeni iş imkânı sağlama amacıylaizlenen KOBĐ’leri destekleme ve geliştirme politikaları, artık günümüzdeterk edilmiştir. Bu politikaların yerine ekonomiye dinamizm ve rekabetçi birözellik kazandıracak; canlı, yaşma ve büyüme potansiyeli yüksek olan yeniküçük işletmelerin kurulması ve gelişimini sağlayan politkalara 401 yerverilmekte olduğu görülür.III - ĐŞSĐZLĐK, ĐŞSĐZLĐĞE YÖNELĐK ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI2000’li yıllara geçme hazırlığı yaptığımız şu günlerde, tüm ekonomilerinen büyük ve ortak problemi işsizliktir.Genelde 19.yüzyılda işsiz denildiği zaman, ilk önce; yeteneksizliğindendolayı meslek edinememiş veya geçimsizliği sebebiyle iş bulamamış, boşavakit geçiren haylaz bir insan tipi hatıra gelmekteydi. Đçinde yaşadığımızsanayi çağında ise bu düşünce artık geçerli değildir. En basit şekliylebugün işsizlik; işi olmayan, cari ücretle çalışmaya hazır ve iş arayan kişiolarak tanımlanmaktadır. 402Bugün yaşanılan işsizliğin, toplumların iktisadî hayatından kaynaklandığıanlaşılmıştır. Bu sebeple çalışma arzusu ve iktidarında bulunanyüzlerce hatta milyonlarca insan, günümüzde işsiz kalabilmektedir.II. Dünya Savaşı’ndan bu tarafa, tam istihdam politikası ile çalışma arzuve iktidarında olan bütün insanlara; iş sahası bulacak şekilde, iktisadîpolitika planlaması yapılmıştır. Bu politika ile bir ülke nüfusunun çalışmaarzu ve iktidarında olan, "işgücü" diye ifade edilen; üretken kaynaklarıntamamen istihdam edilmesi amacı güdülmüştür. Ancak bu hedefe her400 ĐKV, Rekabet Danışma Grupu Đkinci Raporunu Hazırladı, ĐKV Bülteni, 1-15 Ocak 1996, s.2-3.401 Halil SARIASLAN, Orta ve Küçük Ölçekli Đşletmelerin Finansman Sorunları, A.g.e., s.32.402 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 131; Neşe ALGAN, Sanayi Sektörü ve Đstihdam: Sektörlerve Ölçekler Düzeyinde Đstihdam Yaratma Potansiyeli Açısından Bir Değerlendirme, Türkiye Kalkınma BankasıSanayi Yıllığı 93, Ankara, 1993, s.59; Koray BAfiOL, Türkiye Ekonomisi, Anadolu Matbaası, Đzmir, 1992, s. 25 ;DPT, Đstihdam, A.g.e., s.1.

zaman tam olarak varılmadığı için; "işgücü seviyesi" ile işgücünün iş bulupçalışan kısmını ifade eden "istihdam seviyesi" arasındaki fark, işsizlikolarak devamedegelmiştir.Ülkeler bir taraftan sosyal politikalarının gereği, bazı vatandaşlarınınişsiz ve gelirsiz kalmasını önlemek; diğer taraftan iktisadî kalkınmadamevcut insan gücünden tam olarak faydalanabilmek için, işsizliği önlemekveya hiç olmazsa azaltma çarelerine başvurmuşlardır 403.Toplumları meydana getiren çeşitli kişi grupları vardır. Bunlar arasındayer alan gençler, kadınlar, sakat ve özürlüler ile niteliksiz işçiler gibi kişigrupları; işsizlik karşısında oldukça duyarlıdırlar. Bu sebeple işsizlik;bölgesel yapı, işsizlerin yaşı, süresi ve cinsiyete bağlı olarak da farklıözellikler arzeder.Gerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, bu amaçladeğişik kişi grupları ve bunların farklı özelliklerine dayalı işsizliğe ilişkinistihdam politikalarına yer verilmektedir. Bunları;- Gençlerin işsizliği ve istihdamı,- Kadınların işsizliği ve istihdamı,- Sakat ve özürlülerin işsizliği ve istihdamı ile,- Bölgeler arası farklılıktan doğan işsizlik ve istihdam başlıkları altındaele almak mümkündür.Ülkelerin ekonomik yapıları, politik felsefeleri, kültürel geçmişleri veiçinde bulundukları güçlüklerin birbirinden farklı olmaları sebebiyle; işsizliğinboyutu da ülkeden ülkeye farklılıklar gösterir. Đşsizliğin bu farklıboyutu; her ülkenin kendine has istihdam politikaları oluşturmalarına veçeşitli tedbirler almalarına sebep olmuştur. Alınan bu tedbirlerin en belirliortak yönü; gençler için geniş mesleki eğitim programları uygulamaları vetoplum ihtiyaçlarına yönelik bir çok istihdam geliştirici projeninuygulamaya sokulmasındadır. 404A - Genel Olarak Đşsizliğin Tanımı ve ÇeşitleriBir toplumda üretimde bulunmayanların artması, çalışanların üzerindekiyükü artırmakta, bu da toplumda ekonomik ve toplumsal prob-403 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 131.404 DPT., Đstihdam, A.g.e., s.3.

lemlerin odağını oluşturmaktadır. Bu sebeple Avrupa Birliği ve ülkemizin deiçinde bulunduğu tüm ülkelerde, önemli bir problem olmaya devam edenişsizlik; ekonomik olduğu kadar toplumsal ve siyasî açılardan da önemarzetmektedir. 405Đşsizliğin ülkeden ülkeye farklı boyut göstermesinin sonucu; işsiz veişsizlik tanımlarında da farklı kriterlerin alınmasına sebep olmuştur.Ülkemizde kabul gören tanıma göre işsiz; çalışma arzu ve gücünde olan,piyasadaki cari ücret düzeyi ve mevcut çalışma şartlarında iş arayıpbulamayan kişi olarak kabul edilmektedir. Buna göre işsizlik ise; çalışmaarzu ve gücünde olan, ancak piyasadaki cari ücret ve mevcut çalışmaşartlarına razı olmasına rağmen uygun bir iş bulamayan kişilerin durumuolarak tanımlanmaktadır. 406Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde işsizlik; "işgücü bürolarına (Đş ve ĐşçiBulma Kurumu) veya işçilere yardım bürolarına kayıtlı bulunan kişilerdenhiç bir işi bulunmayanlarla, her an bir başka işe geçmeye hazır bulunanları(çok az, önemli bir işi bulunanları)" kapsayacak şekilde ortak bir tanımyapılmıştır.Bir işte çalışmaya hazır olmanın esas ölçüsü, yapılan tanıma göre işgücübürolarına kayıtlı olmaktır. Ancak üye ülkelerdeki uygulamalarda çokdaha ayrıntılı şartlar aranmaktadır. Bu şartlar arasında; aranılan işinsüresine (kısmî ya da tam gün süreli olması), işin sürekli veya süreksizolmasına, iş arayan kişinin yaşına, belirli kişi gruplarına (gençler, ev kadınları,sakatlar, emekliler ve öğrenciler gibi) dahil olmaya ve işsiz kalınansüreye de işsizlik tanımı bakımından yer verilmektedir. Hatta, bu şartlarasahip kişiler; bir ülkeden diğerine değişen farklı uygulamalara tabi tutulabilmektedir.407Avrupa Birliği’nde, işsizlerin işsizlik sigortası veya bu sigortanın yerinegeçen yardımlar arasında, "ödemeli işsizlik" uygulamasına da rastlanılmaktadır.Ödemeli işsizlik çerçevesinde yapılan yardımların belirlenmesinde,iş ilişkisinden doğan gelirin tam ve kısmî olarak alınması esastır.405 Neşe ALGAN, Sanayi Sektörü ve Đstihdam, A.g.m., s. 59.406 DPT., Đstihdam A.g.e., s.1., Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.133., Cahit TALAS, SosyalEkonomi, Ankara, 1979, s.90.; Ali Nazım SÖZER / Tunç DEMĐRBĐLEK, Ege Bölgesinde Đstihdam, A.g.a., s.23.;Meryem KORAY / Alper TOPÇUO⁄LU Sosyal Politika, Đzmir, 1987, s. 102.; Mete TÖRÜNER / Kuvvet LORDO⁄LU,Çalışma Ekonomisi, Beta Yay., Đstanbul, 1991, s.234.407 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m., s. 47.

Bu sebeple ödemeli işsizlik, "tam" veya "kısmî" her türlü işsizlik halinikapsamına almaktadır. Tam işsizlik hali, önceden var olan iş ilişkisininkaybedilmesinden ileri gelirken; kısmî işsizlik hali ise iş ilişkisi sırasındaişyerinin bir bölümünün veya tamamını üretim faaliyetini geçici bir süreaskıya alınmasından kaynaklanır. Bu açıdan ödemeli işsizlik kavramı, işinkaybedilmesinden çok; dar anlamda iş ilişkisinden doğan gelirin,kaybedilmesini ifade eder. Geniş anlamda işin kaybedilmesi ise, bugünfarklı kanunî düzenlemelere konu olan; "tam işsizlik" ve "Kısmî işsizlik"yardımlarının her ikisini de ifade etmektedir. 408Đşsizlik türleri hakkında bugüne kadar çeşitli yaklaşımlar ileriye sürülmüştür.Đşsizliği, genel olarak açık ve gizli işsizlik diye ikiye ayırmakmümkündür. 409 Başka bir yaklaşımda ise, işsizlik türleri; açık ve gizli işsizlikile sürekli durgunluk şeklinde üçlü bir tasnif yapılmıştır. Açık işsizliğin;konjonktürel (devrî), mevsimlik, teknolojik, bünyevî (yapısal) ve arızî (geçici)işsizlik gibi çeşitleri bulunmaktadır. 410408 Fevzi DEMĐR, Batı Ülkelerinde Đşsizlik Sigortası, ĐĐBK., II.Đstihdam Haftası Tebliğler-1992, ĐĐBK. YayınNo:276, Ankara, 1992, s.11l-112; Fevzi DEMĐR / Zeki ERDUT, Batı Ülkelerinde Đşsizlik Sigortasının HukukiÇerçevesi ve Uygulanması, Münir Ekonomi 60. Yaş Günü Armağanı, Ankara, 1993, s. 400-401.409 DPT., Đstihdam, A.g.e., s.1; Hüseyin AKTU⁄, Đstihdamı Geliştirme Çalışmaları, KÜSGET / DPT / OECD,Đstihdam Yaratıcı Girişimler, Teknolojik Yenilikler ve Bö1gesel Gelişme Uluslararası Semineri (Gaziantep 22 / 24Ekim 1985), Ankara, 1986,s.132.410 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e.,s.132; Abdurrahman AYHAN, Đşsizlik Sigortası ve Türkiye’deUygulama Olanağı, Muğla, 1995, s.l0-ll; Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.54-55; Meryem KORAY / AlperTOPÇUO⁄LU, Sosyal Politika, A.g.e.,s.102.

Açık işsizlik; çalışma gücü ve arzusu olduğu halde cari ücret seviyesinde işarayıp da bulamayan, yani istihdam edilemeyen kişinin durumu şeklindetanımlanabilir. Açık işsizlik, emek arzı ile emek talebi arasındaki farktır. Budurum, işgücü fazlası olarak nitelendirilir. Bu işsizlik hali, çalışanın iradî(subjektif) ya da gayri irade (objektif) sebeplere dayanarak işsiz kalmalarışeklinde tanınlanır.Açık işsizliğin alt başlıkları arasında yer alan işsizlik çeşitlerini kısacaele aldığımızda:- Konjonktürel işsizlik; bir ekonominin kendi yapısından kaynaklananya da dünya ekonomisindeki dalgalanmalar ve dar boğaza girilmesi sebebiyleortaya çıkan yoğun işsizlik durumudur. Gelişmiş ekonomilerdegörülen geçici, ama yayın bir işsizlik türüdür. Bu işsizlikten, en çok dayanıklıtüketim malları üreten sanayi sektörü etkilenmektedir. Özellikle iki

Dünya Savaşı arasında konjoktürel işsizlik, oldukça fazla bir şekildeyaşanmıştır. 411- Mevsim işsizliği; çalışanın belirli mevsimlerde ya da aylarda işsizkalması durumudur. Başka bir ifadeyle mevsim değişmeleri ve hava şartlarıüretim arzına etki yaparak mevsimlik işsizliğe sebep olur. Özellikle; inşaat,tarım, turizm sektörleri ile mevsimlere dayalı mal üreten sektörlerdegörülen bir işsizlik çeşidi olup, kısa süreli bir işsizlik türüdür. 412- Teknolojik işsizlik; teknolojik gelişme, işgücü yerine makinayı koymaktave işsizliğe sebep olmaktadır. Bu işsizlik türü, yeni teknolojilerininsan gücü yerine kullanılması sebebiyle ortaya çıkmaktadır. 413- Bünyevî (yapısal) işsizlik; ekonominin yapısından, üretim faktörlerindekioransızlıktan kaynaklanan işsizliktir. Toplumların ekonomik, sosyalve kültürel hayatlarındaki hızlı değişmeler; yapısal işsizliğin en önemlikaynağıdır.Yapısal işsizlik sürekli ve yaygın bir işsizlik türüdür. Bu işsizliktüründe vasıfsız ve yarı vasıflı emek arzı bol olduğu halde, emek talebiuzmanlaşmış emeğe yönelik olabilir. 414- Arızî (geçici) işsizlik; işgücü piyasasında genel bir denge durumu olsabile çalışanın herhangi bir sebeple iş yerini değiştirmesi sonucu bir süreişsiz kalmasıdır.Geçici ve kapsadığı saha itibariyle de yaygın olmayan bir açık işsizliktürüdür. Bütün ekonomilerde görülen bu işsizlik çeşidi, işgücünün hareketliliğindenkaynaklanır. 415Gizli işsizlik; işgücünün istihdam edilmesine rağmen, elde olan ya daolmayan sebeplerden dolayı düşük, hatta sıfır verimle çalışması durumudur.Başka bir işte çalışmak isteyen, ancak bulabilme ümidi olmadığı için411 Abdurrahman AYHAN, Đşsizlik Sigortası ve Türkiye’de Uygulanma Olanağı, A.g.e.,s.ll-l2; DPT, Đstihdam,A.g.e., s.2; Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.56-57.; (Daha geniş bilgi için bkz.: Sabahattin ZAĐM, ÇalışmaEkonomisi, A.g.e., s. 147-149.)412 DPT, Đstihdam, A.g.e., s.2.; Naci ONSAL, Đstihdam A.g.e., s.56.; Daha geniş bilgi için bkz: SabahattinZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s.139-141.; Müjdat ŞAKAR, Dünyada ve Türkiye’de Đşsizlik Sigortası, ÇimentoĐşveren Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, Ankara, 1992, s.8413 DPT, Đstihdam, A.g.e., s.2.; Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s. 57.; Daha geniş bilgi için bkz: SabahattinZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 141-146.414 DPT, Đstihdam, A.g.e., s.2.; Naci ONSAL, Đstihdam, A.g.e., s.57.; Daha geniş bilgi için bkz: SabahattinZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 146.; Müjdat fiAKAR, Dünyada ve Türkiye’de, A.g.m, s.8.415 DPT, Đstihdam, A.g.e., s.2.; Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s. 55-56.; Daha geniş bilgi için bkz: SabahattinZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 149-150.

iş; değiştirme çabasında bulunmayan kişi de bu gruba dahil edilmektedir. 416Diğer bir ifadeyle gizli işsizlik; teknolojik bir değişme olmaksızın, üretimkapasitesine nazaran fazla miktarda işçinin istihdam edildiği bir hali ifadeeder. 417Avrupa ülkelerinde yapılan tanımlarda da gizli işsizlik; işgücünün istihdamedilmesine rağmen, düşük bir verimle çalışma durumu şeklinde yeralmaktadır. 418 Gizli işsizliğin diğer işsizlik çeşitlerinden önemli bir farkıvardır. Diğer işsizlik çeşitlerinde iş arayıp bulma problemi, ortada veaçıkken; gizli işsizlikte ortada bir iş ve çalışma olmasına rağmen, bu çalışmanıntoplam. üretime katkısı yoktur. Bir ekonomide çalışıyor görünmesinerağmen, kendilerinin o iş alanından ayrılmaları durumunda üretimdebir azalma yapmayacak kişiler varsa; o ekonomide, gizli işsizlik vardemektir. 4191929 Dünya krizinden sonra iktisatçılar tarafından asırlık veya süreklidurgunluk olarak yeni bir işsizlik kavramı ileriye sürülmüştür. Bu kavram,yukarıda gördüğümüz açık ve gizli işsizlik çeşitlerinin dışında yeralmaktadır. Kapitalist iktisat sistemi denen özel teşebbüs esasına dayalıiktisadî yapının yıpranmış olduğu düşüncesinin varsaydığı bir işsizlikçeşididir. Ekonomik sistemlerin durgunluğa uğramaları sonucu görülür. 420Bu tanımlara göre; genç bir nüfus yapısına sahip olan ülkemizde, hızlaartan nüfusa istihdam yaratamamaktan kaynaklanan "yapısal" bir işsizlikmevcuttur. Aslında ülkemizde büyüme hızının azalması sonucu, yatırımimkânlarının kısıtlanması sebebiyle gayri iradî işsizlik problemiyaşanmaktadır. 421Bugün Avrupa Birliği’nde yaşanan işsizlik; daha çok yapısal geçici veteknolojik işsizlik şeklinde karşımıza çıkıyor. Bu sebeple, ileri teknolojilere416 DPT, Đstihdam, A.g.e., s. 1.; Hüseyin AKTU⁄, Đstihdamı Geliştirme Çalışmaları, A.g.e., s.132.417 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 137.; Abdurrahman AYHAN, Đşsizlik Sigortası veTürkiye’de Uygulama Olanağı, A.g.e., s. 11.418 B. MOULY / E.COSTA, Employment Policies in Developing Countries: A Comparative Analysis, Oxford:London George Allen and Umwin Ltd. 1974, s. 31.419 Meryem KORAY / Alper TOPCUO⁄LU, Sosyal Politika, A.g.e., s. 105.420 Sabahattin ZAĐM, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 150-151.421 TĐSK, Đşgücü Piyasası - Đstihdam ve Đşsizlik (Sorunlar ve Görüşler), TĐSK Đnceleme Yayınları: 6, Ankara,Tarihsiz, s.107-109.; Mete TÖRÜNER / Kuvvet LORDO⁄LU, Çalışma Ekonomisi, A.g.e., s. 235.; TĐSK, OECDÜlkelerinde Đşsizliğin Önlenmesi , A.g.e., s.5.

geçiş sonucu işsiz kalanların; yeniden eğitilip, diğer sektörlere kanalizeedilmesine Avrupa Birliği’nde büyük önem verilmektedir. 422Ülkemizdeki işsizlikle, Avrupa Birliği’nde yaşanan işsizlik arasında farkbulunmaktadır. Birliğe üye ülkeler, tam istihdam seviyesine ulaştıktansonra; toplum, teknoloji ve ekonomide yaşanan değişimden dolayı bir yapıdeğişmesi sürecine girmiştir. Bunun sonucu işgücü ve ekonomilerine yeniyapı kazandırıncaya kadar orta vadeli işsizlik dönemi yaşamayabaşlamışlardır. Diğer taraftan Türkiye; henüz toplum teşkilâtlanmasını tamgerçekleştiremediği için ekonomisini de tam istihdama ulaştıramamıştır. Bubakımdan ülkemizdeki işgücü fazlası; nüfus artışı ve ekonomimizin bunüfusu taşıyacak güce ulaşamamış olmasından oluşmaktadır. 423Her ne kadar ülkemizde ve Avrupa Birliği’nde genç ve kadınların işsizliğiile üye ülkelerde uzun süreli işsiz oranlarında görülen artış; işsizliğinözellikleri arasında bir benzerlik meydana getirmekle birlikte, bu benzerliğinsebepleri arasında fark bulunmaktadır. Bu farkları kısaca ele aldığımızda;ülkemizde yaşanan işsizliğin sebepleri daha çok yapısal, Avrupa Birliği’ndeyaşanan işsizlik ise konjonktürel işsizlik şeklinde karşımıza çıkmaktadır. 424B - Gençlerin Đşsizliği ve ĐstihdamıÜlkemizde halen devam etmekte olan yüksek nüfus artış hızı, gençnüfus yapısı oluşturmuş; yatırım ve eğitim imkânları sınırlı olduğundan,işsizlik giderek büyüyen bir problem haline gelmiştir. Bunun yanında yaşlınüfus yapısına sahip, yatırım ve eğitim imkânları gelişmiş olmasınarağmen; işsizlik Avrupa Birliği’ne üye ülkeleri de tehdit etmektedir. Bubakımdan işsizlik, 1990 yılından sonra; AB’de en önemli sosyal politikaproblemlerinden biri olmaya, devam etmektedir.Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra hızlı bir kalkınma sürecine giren AvrupaBirliği’ne dahil ülkelerde, 1960’lı yılların başında tam istihdama yakınbir istihdam düzeyi yaşanırken; ülkemizde tam istihdama bugün bileulaşılamamıştır. Birliğe üye ülkelerden bazıları (F.Almanya, Fransa, Hol-422 Cevdet A. KAYALI / Ramazan GÖKBUNAR, Avrupa Birliği’nde Đstihdama Yönelik Devlet Yardımları, ĐĐBKĐstihdam Dergisi, Sayı:18, Ankara, Ocak-Mart 1995, s.29.423 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s. 72.; Safa ATALAY, Avrupa Topluluğu veTürkiye’de, A.g.e., s. 17.424 Metin KUTAL, Dünyada ve Türkiye’de Đşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları (Gülten Kutal’ın TebliğininDeğerlendirmesi), KĐPLAS, Đzmir, 1993, s. 38.

landa, Belçika gibi) ekonomik gelişmelerini sürdürebilmek için yoğun birbiçimde yabancı işçi istihdamına yönelmişlerdir. Bu amaçla Birlik’e dahasonra katılan bazı üye ülkeler başta olmak üzere (Đtalya, Đspanya ve Yunanistangibi), Türkiye ve Yugoslavya’dan yabancı işçi getirerek; Ülkelerindeistihdam etmişlerdir. Ancak çeşitli sebeplerle, bu yüksek istihdamseviyesini; değişik faktörlerin etkisiyle korumak mümkün olmamıştır.Çünkü; yaşanılan birinci ve ikinci petrol krizi, hammadde sıkıntısı, teknolojikgelişmelerin üretime uygulanması, çok uluslu şirketlerin faaliyetleri iledemografik yapı gibi benzeri ekonomik faktörlerin etkisiyle dünyadayaşanılan durgunluğun oluşturduğu bir ekonomik bunalım, kendisini uzunsüre hissettirmiştir. Gerek Avrupa Birliği ülkeleri ve gerekse ülkemiz bubunalımdan ciddi bir şekilde etkilenmiştir. 425Konu Türkiye açısından ele alındığında, gelişmekte olan ülkelerde olduğugibi; ülkemizde de işsizliğin yapısal bir işsizlik olduğu, hızlı nüfusartışı ve faktör dengesizliğinden kaynaklandığı görülür. Özellikle insan gücüplanlamasının yetersizliği, meslekî eğitim politikasının amacındansaptırılarak uygulanması sonucu; işgücü vasıf seviyesinin düşüklüğü,problemin büyümesine sebep olmuştur. Bu sebeplerin yanında sanayidekullanılan bir çok makina, hammadde ve yarı mamüllerin yurt dışındakifiyatlarının yükselmesi enflasyonu körüklemiştir.Ayrıca yurt dışındaki fiyatartışları yapılan yatırımların uzun süre tamamlanamamasına, hammaddeyetersizliğinden atıl kalmasına veya eksik kapasite ile çalışmasına sebepolmuştur.Yukarıda kısaca yer verdiğimiz Türkiye’deki işsizlik sebepleriyle, AvrupaBirliği ülkelerinde yer alan işsizlik arasında farklılık vardır. Ancak işsizliğinsebepleri ve bazı yönden çözümleri farklı da olsa; Avrupa Birliği’ndekiülkeler ile memleketimizi ciddi bir şekilde meşgul eden işsizlik problemininbüyüklüğü ve etkilediği kitleler bakımından benzerlik bulunmaktadır.Gerek Avrupa Birliği’nde ve gerekse ülkemizde karşılaşılan işsizlikarasındaki benzerlik; büyük ö1çüde 15-24 yaş grubunu etkilemesi vekayıtlı işsizler içinde genç işsiz oranının genelde yüksek olması bakımındandır.426 Çalışmamızın bu bölümünde Türkiye’de genç işsizliğinin sebeplerini,yaş gruplarına göre işsizler ve yaş gruplarına göre istihdam425 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de Genç Đşsizliği, Cahit Talas’a Armağan,Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları: 9, Ankara, 1990, s. 355.426 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.e., s. 357.

edilenlerin sayılarını verirken; Avrupa Birliği’ne üye ülkelerdeki sayısalverilere dayalı özelliklerini mukayese ederek problemin önemini vargulamayaçalışacağız.1 - Türkiye’de Gençlerin Đşsizliği ve ĐstihdamıTürkiye’de hızlı bir nüfus artışı gözlenmekte ve artan nüfusun büyük birçoğunluğunu gençler oluşturmaktadır. Genç nüfusun eğitim ve istihdamistemi büyük boyutlara ulaşmış olup; okullaşma oranının yükselmesinerağmen, toplam nüfus içinde eğitim çağındaki gençlerin eğitime katılmaoranı düşerken, işsizlik oranı da yükselmektedir. 427Tablo II-19’da yer alan ĐĐBK Đstatistikleri incelendiğinde, ülkemizdekayıtlı işsizler içinde; genç işsizlerin sayı ve oran itibariyle, diğer yaşgrapları toplamından oldukça yüksek olduğu görülür.1986 yılında Kurum’abaşvuran 594.359 genç işsiz toplamının; 473.091’i erkek, 121.268’i dekadınlardan meydana gelmektedir. Aynı yıl işsizler yaş gruplarından;toplam 1.081.306 kişi, Kurum’a başvurmuştur. Bu toplamdan, genç işsizlerin(15-24 yaş arası) toplamı olan 594.359 kişi çıkarıldığında; diğer yaşgrupları ancak 486.947 kişiye ulaşır.Yıllar itibariyle kuruma başvuran yaş grupları toplamı en yüksek(1.162.548 kişiyle) 1988 yılına aittir. Genç işsizlerin kadın-erkek toplamınınen yoğun olduğu yıl (636.294 kişiyle) yine 1988’dir. Tablo’da yer alan;Kurum’a başvuran genç işsizlerin erkek-kadın toplamı yıl yıl elealındığında, bir azalmanın olduğu görülür. Bu azalma giderek, 1994 yılında250.818 kişiye düşmüştür. Bu düşmeye rağmen genç işsiz sayısı, diğer yaşgrapları toplamından fazladır.Yine aynı sayılara dayalı, toplamın genel toplam oranına baktığımızda;genç işsizlerin 1988 yılında % 54,97, diğer yaş gruplarının da % 45,03’lükbir orana sahip olduğunu görürüz.Kurum’a başvuran genç işsizlerin en yoğun oranı, 1987 yılında % 55,96ile gerçekleşmiştir. Diğer yıllarda az da olsa bu oran 1988’de % 54,73’e,1989’da % 53,47’ye, 1990’da % 53,46’ya, 1991’de % 51,05’e düşmüştür.Oran, 1992 yılında yeniden yükselmeye başlamış; 1992’de % 52,11’e,1993’de % 52,49’a ve 1994’de de % 52,44’e ulaşmıştır. Görüldüğü gibi buoranlar; Kurum’a başvuruda bulunan yaş gruplarının yarıdan fazlasını,427 ĐĐBK., Türkiye’de ve Avrupa Topluluğu’nda Đnsangücü Politikaları, A.g.e., s. 18.

genç işsiz oranının teşkil ettiğini ortaya koymaktadır. Buna ailesorumluluğunu üstlenme çağına gelmiş olan, 25-29 yaş grubunueklediğimizde; Tablo’da yer alan yıllarda en düşük % 74,73, en yüksek %79,91 arası oranlarla karşılaşırız. Bu da yaş grupları içinde işsizlerin3/4’ünün, 15-29 yaşları arasında yer aldığını ortaya koyar.Genç işsizlerin durumu; yerleşim yerlerinin büyüklüğü ile ekonomik vesosyal gelişme seviyesi farklı bölgelerde işsizlerin yaş gruplarına göredağılımı, ele alınıp incelenebilir. Her iki durumda da genç işsizlerin sayı veoran bakımından diğer yaş gruplarından fazla olduğu açıkça görülecektir. 428Buna göre 15- 24 yaş grubundaki işsizler, Türkiye’de her büyüklüktekiyerleşim yerlerinde ve her gelişme seviyesindeki bölgelerde; işsizlikten enfazla etkilenen grup olarak, işsizliğin odak noktasını meydana getirir.Ülkemizde uzayan iş arama süreleri, bir yıldan diğerine devreden işsizkayıtları; yetişkin ve ileri yaş gruplarında olduğu gibi, genç işsizler arasındada işsizliğin kronik bir vasıf kazandığını göstermektedir. 429Türkiye’nin en büyük doğal zenğinliği genç bir işgücüne sahip olmasıdır.Bu zenğinliğin ekonomik ve sosyal yönden bir problem olmaktan çıkarılmasıgerekir. 430 Genç ve dinamik bir yapıya sahip bu gücün, ülkekalkınmasında bir araç olarak kullanılması için; okul döneminde bulunanlarınokulda, iş hayatına atılanların da iş başı eğitime tabi tutularakteknolojik değişime ayak uydurmaları sağlanmalıdır. Böylece ihtiyaç duyulanvasıflı işçi yetiştiririlmiş olacak ve aynı zamanda genç işsizleri dahakısa sürede istihdam etme imkânı doğacaktır.Tablo II-20’de yer alan 1988-1992 yılları arası yaş gruplarına göre gençişsizlerin istihdamını incelediğimizde; 1988 yılı itibariyle istihdam edilenlertoplamı 18.445 kişidir. Đstihdam edilenler toplamının 2.522 kişisi 15-19 yaşgrabuna, 2.102 kişisi de 20-24 yaş grubuna aittir. Her iki yaş grubunubirlikte ele aldığımızda, ülke genelinde genç istihdam toplamının 4.624olduğunu görürüz428 Daha geniş bilgi için bkz: Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s.367-369.429 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s. 369.430 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s. 375.

TABLO II-20TÜRKĐYE’DE YAŞ GRUPLARINA GÖRE ĐSTĐHDAM EDĐLENLER(Bin kişi)YILLARĐstihdamEdlenlerY A Ş G R U P L A R IToplam12-14GençĐstih15-19GençĐstih20-24GençĐsth.Toplam›(15-19)+(20-24)25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+1988Ekim1989Ekim1990Ekim1991Ekim1992Ekim18.44518.85619.57419.01619.5287788608938467902.5222.6032.5112.3852.3702.1021.9962.1542.0432.2114.6244.5994.6654.4284.5812.5172.4872.5942.4972.5192.2872.2782.3992.3352.4332.1312.2182.3402.2002.3771.5841.6941.8391.7751.9761.3391.2801.4141.4691.4841.1481.1281.2311.2611.1729921.0809949919575536996936977144925335125175251988Ekim1989Ekim1990Ekim1991Ekim1992EkimERKEK12.83612.87013.33312.96813.4614244955144304031.5081.4851.5211.3761.3631.3201.2471.3081.2251.3892.8282.7322.8292.6012.7521.8671.8381.8591.8431.8751.7051.6451.7211.7151.8091.5811.6301.6881.6051.7551.1611.2111.3491.3631.4179769301.0151.0221.0537787658118638097297396716476574104764934845223764013843964091988Ekim1989Ekim1990Ekim1991Ekim1992EkimKADIN5.6095.9876.2426.0486.0673533653784163881.0141.1199901.0091.0077817498478188221.7951.8681.8371.8271.829650649736654643582633678620624550581652595622423483490413558363349399448431370364420398363263342323344300144222200214192116132128121117

Kaynak: DĐE, Çal›şma Đstatistikleri – 1993, s.22’den faydalanılarak düzenlenmiştir.1988 yılı için Tablo’da yer alan 18.445 kişilik toplam istihdamın;12.836’sını erkekler, 5.609’unu da kadınlar oluşturur. Đstihdam edilen 15-19ve 20-24 yaş grubunun oluşturduğu, genç istihdam toplamı içinde; erkekler2.828’ini, kadınlar da 1.795’ini teşkil eder.Yine aynı Tablo’da yer alan erkek-kadın sayısını ayrı ayrı ele aldığımızda,erkeklerin 15-24 yaş arası genç istihdam toplamı; 1989’da 2.732’ye,1990’da 2.829’a, 1991’de 2.601’e ve 1992’de de 2.752’ye ulaşmıştır. Aynıyaş grabu arası, kadınların genç istihdam toplamı; 1989’da 1.868, 1990’da1.837, 1991’de 1.827 ve 1992’de de 1.829’dur.Đşsizliğin kronik hale geldiği ülkemizde; genç işsizliğine çare bulmakiçin; kapsamlı bir insangücü planlaması yapılmalı ve istihdam artırmayı önplana alan ciddi ve gerçekçi bir istihdam politikası uygulanmalıdır. 4312 - Avrupa Birliği’nde Gençlerin Đşsizliği ve ĐstihdamıAvrupa Birliği’nde 1973 petrol krizinden itibaren işsizlik, ciddi boyutlaraulaşmış olup; yabancılardan sonra işsizlikten en fazla etkilenen grup, 25yaşın altındaki gençler olmuştur. Aslında genç işsizliği petrol krizinden öncede bazı üye ülkelerde (Đtalya, Fransa ve Belçika gibi) hissedilmeyebaşlanmış olup; önemli ölçüde artma ve yayılma, krizden sonra yaşanmayabaşlamıştır.Nitekim Birlik’deki genç işsiz sayısı, 1973 sonuna göre; 1974 sonunda %210 oranında artış göstermiştir. 1976 yılına gelindiğinde genç işsiz sayısı1.576’ya, 1977’de 1.989’a, 1978’de 2.769’a ve 1979’da da küçük birdüşüşle 2.574’e ulaşmıştır. 432Genç işsizliği alınan bütün önlemlere rağmen, 1980’li yıllarda daönemini korumuştur. Bu yılda genç işsizlerin sayısı 4,5 milyona ulaşırken,Birlik’in bir çok resmî yayınında her üç işsizden birinin 25 yaşın altındaolduğu belirtilmiştir. 433Avrupa Birliği’nde 1983’ün sonunda, yaklaşık 5 milyon 15- 24 yaşgrubundaki genç insandan; her sekiz kişiden birisi işsiz kaydedilmiştir. Bu431 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s.375.432 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s.358.433 Daha geniş bilgi için bkz: Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu ÜIkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s.358-360.

duruma göre toplam işgücü içinde genç insanlar, işsizlerin % 40 oranındanda daha büyük bir bölümünü kapsamaktadır. 4341985 yılı itibariyle genç işsiz sayısı 6.391’e, genç işsiz oranı ise %41,12’ye yükselmiştir. 1979 yılına göre oransal artış, % 0,28 olduğu halde;genç işsiz sayısındaki artışın büyüklüğü, kayıtlı işsiz sayısındaki tüm yaşgruplarını etkilediğini göstermektedir. 435Avrupa Birliği’nin Tablo II-21’de yer alan kayıtlı işsizler sayısı 1989’da4.617 iken, bu sayı her yıl giderek yükselmiş; 1993’de 5.112’ye, 1994’de de5.140’a çıkmıştır. Üye ülkeler bazında konu ele alındığında, 1989 yılı gençişsiz sayısı ile 1994 genç işsiz sayısı arasında; Danimarka, Đspanya, Fransa,Hollanda ve Portekiz’de az da olsa azalma olmuştur. Bunun yanında diğerüye ülkelerde artış görülür. Genç işsiz sayısında en fazla artış; sırasıylaLüksemburg, Đtalya, Đngiltere, Almanya ve Belçika’dadır. Tablo’da yer alanbu azalış ve artışlara rağmen, üye ülkelerin tümünde kayıtlı genç işsizliğiyükselmiştir.434 Michael BOLLE / Christoph F .BÜCHTEMANN, Young People Without a Future, Vocational TrainingBulletin, No: 16 December 1984/III, Germany, 1984, s. 2.435 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s.360 ; Gülten KUTAL, Dünyada veTürkiye’de Đşsizlik Sorunu, A.g.t., s. 17; Gülten KUTAL, Avrupa Ülkelerinde Genç Đşsizliği Sorunu ve UygulananBaşlıca Istihdam Politikaları, ĐĐBK, Hizmet Etkinleştirme Semineri, Yayın No: 271, Ankara, 1992, s. 65.

TABLO II-21AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE KAYITLI 25 YAŞIN ALTINDAKĐ ĐŞSĐZSAYISI(Bin)Ü L K E L E RYILLARBelçika Danimarka Almanya Yunanistan Đspanya Fransa Đrlanda Đtalya Lüksemburg Hollanda Portekiz Đngiltere AB(12)1989115.259.0343.532.5936.1684.960.01649.50.6106.8111.1516.84617.91990107.059.1291.239.3764.4626.859.11680.30.584.3103.3491.34199.61991116.359.4404.547.9686.7614.072.21766.80.573.887.9697.94627.21992124.759.9408.051.4678.4627.684.71699.20.776.387.9822.24721.31993142.760.6456.248.6787.3669.786.21831.61.099.896.3832.05112.91994145.655.9464.049.8778.4664.680.01958.91.3104.5105.6732.05140.3KAYNAK : 1989 Yılı = Eurostat, Eurostatistics, Data For Short-term Economic Analysis, 1993/10, s.471990 Yılı = Eurostat, Eurostatistics, Data For Short-term Economic Analysis, 1993/12, s. 47.1991 Yılı ve di€erleri = Eurostat, Eurostatistics, Data For Short-term Economic Analysis,1996/1, s. 36

Üye ülkelerde görülen kalkınma hızı, iş piyasası ve mevcut istihdamdurumlarına göre hazırlanan veriler; istihdamda kısa zamanda herhangi birdüşmenin söz konusu olmayacağını ortaya koymaktadır. Görüldüğü gibigençler arasındaki işsizliğin Birlik ortalamasının üzerinde olması, sadecegençlere has bir problem değil; aynı zamanda son on yıldır bütün üyeülkelerin karşı karşıya bulunduğu genel istihdam krizi ve 1980’den bu yanadaha kötü hale gelmiş bir istihdam krizine atfedilmelidir. 436Gençler arasında işsizliğin artması ve istihdamın azalmasında çeşitlifaktörler ve bunlara bağlı değişik boyutlar bulunmaktadır. Değişik yapısalfaktörler gösteriyor ki, genç insanlar özellikle istihdam problemlerindenetkilenmektedirler. Gençler, yaş ve durumları gereği iş piyasasında az ya daçok yer işgal etmektedirler. Bu durum özellikle okuldan ayrılanlar ve yeniişe başlamış olanlar için geçerli olmakla beraber; aynı zamanda bir süredirçalışmakta olan gençleri de ilgilendirmektedir.Çalışma hayatındaki kısa hizmet süreleri dolayısıyla, gençlerin işe entegrasyonlarıve istihdam sistemi içerisinde faydalandıkları kanunî ve kurumsalgüvenlikleri de nispeten sınırlıdır. Bu durum onları işsizlik riskinekapılmaya daha çok sevketmektedir.Avrupa Birliği’nde iş sayısının azalması yanında, doğum oranlarınınyüksek olduğu yıllarda doğanların şimdiki konumunda; onların iş bulmadakibekleyiş ve istihdam sistemine entegre edilmelerindeki ihtimallerdesürekli olarak bir bozulma görülmektedir. Geçmişi ve aldıkları eğitimin, işpiyasasında onları daha iyi bir başlangıç noktasına getirmesi beklenirken;gençlerin daha fazla ve sürekli olarak işsizlikten etkilenmeleri, bubozulmanın sonucudur. Ayrıca, iş piyasası krizi devam ettiği sürece; iş içinyapılan başvurularda daha sıkı sosyal seçim uygulaması, gençler arasındaişsizliğin yayılmasına sebep olmaktadır.Gençlerin istihdamının aynı zamanda bölgesel bir boyutu da vardır.Avrapa’nın kömür ve çelik üretim alanları gibi, yapısal krizlerden etkilenensanayi bölgelerinde; işsiz genç insanların sayısı, ortalamanın üzerindedir.Bu genç insanlar genellikle üye ülkelerin kırsal ve yapısal açıdan zayıfbölgelerindendir.Avrupa Birliği’nde genç işsizler, gerek kısa dönemde ve gerek uzundönemde; geçici bir işsizlik döneminden sonra, sağlam bir entegrasyonagirememektedirler. Pek çoğu, uzun süre için artan işsizlik düzeyleriyle,436 Michael BOLLE / Christoph F. BÜCHTEMANN, Young People Without a Future, A.g.e., s. 2-3.

dengesiz kariyerler elde etmişlerdir. Genelde bir yıldan daha uzun süre,sürekli işsiz kalmış gençlerin sayısı; son yıllarda Birlik’e üye ülkelerde,alarm veren bir düzeye ulaşmıştır.Ayrıca üye devletlerde sadece eğitim yerlerinin sayılarında değil, aynızamanda verilen eğitimin kalitesinde de düşüş yaşanmaktadır. AvrupaBirliği’nde mesleklerin genel azalması, bugün olduğu gibi devam ederse;genç işsizler, gelecekte daha önemli istihdam problemleriyle karşılaşacaklardır.437Tablo II-22’de yer alan "Avrupa Birliği Ülkelerinde KarşılaştırılabilirĐşsizlik Oranları"nı, üye ülkeler bazında tek tek ele alıp incelediğimizde;nüfusu en az ülke olmasına karşılık, 25 yaşın altında kayıtlı işsizlerinoransal olarak en yüksek olduğu ülke Lüksemburg’dur. Bu ülkede 1989 yılıitibariyle, % 1,8 olan toplam işsizliğin % 3,6’sını 25 yaşın altındaki işsizlermeydana getirmektedir. 1994 yılında toplam işsizlik % 3,4’e yükselirken, buoran içinde genç işsizlerin oranı % 6,3’e çıkmıştır.Avrupa Birliği’ne üye diğer ülkelerin 1989 ve 1994 yıllarına ait, 25 yaşınaltındaki işsizlerin toplam işsizlik içindeki oranlarına baktığımızda;Đspanya’da % 36,6 dan % 45,4’e (aradaki fark % 8,8), Đngiltere’de % 9,1’den% 16,6’ya (aradaki fark % 7,5), Fransa’da % 19,8’den % 27,2’ye (aradakifark % 7,4), Belçika’da % 15,4’den % 22,0’ye (aradaki fark % 6,6),Danimarka’da % 9,9’dan % 13,8’e (aradaki fark % 3,9), Yunanistan’da %25,8’ den % 28,8’e (aradaki fark % 3,0), Almanya’da % 5,3’den % 8,2’ye(aradaki fark % 2,9) ve Portekiz’de % 11,9’dan % 14,5’e (aradaki fark % 2,6)yükselmiştir.437 Michael BOLLE / Christoph F .BÜCHTEMANN; Young People Without a Future, A.g.e., s.3-4.

TABLO II-22AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE KARŞILAŞTIRILABĐLĐRĐŞSĐZLĐK ORANI (%)ÜLKELERBELÇĐKADANĐMARKAYILLAR Toplam Erkek Kadın25 YaşınAltındaki25 YaşınÜstündeki Toplam Erkek Kadın25 YaşınAltındaki25 YaşınÜstündeki1989199019911992199319949,27,67,77,68,89,76,14,85,05,16,17,714,212,011,911,412,912,415,413,115,915,116,922,08,36,86,56,67,68,17,07,98,49,610,610,76,17,27,98,79,910,38,18,89,110,611,311,29,911,110,811,511,813,86,27,17,99,210,310,1ALMANYAYUNANĐSTAN1989199019911992199319945,75,24,24,57,08,64,73,93,64,05,77,47,37,25,25,18,610,35,34,73,73,9:8,25,85,44,44,6:8,77,77,87,07,7:9,44,94,94,34,8:6,112,512,711,712,9:15,025,826,123,224,6:28,84,95,04,45,0:6,4ĐSPANYAFRANSA19891990199119921993199418,016,416,117,821,324,413,412,112,213,617,720,126,824,823,325,528,031,536,632,130,932,337,145,413,012,512,514,317,319,99,98,79,29,710,310,27,56,57,17,88,710,612,811,512,012,212,414,119,816,918,019,720,927,28,27,47,88,38,810,4ĐRLANDAĐTALYA19891990199119921993199417,215,315,717,618,415,216,614,815,217,017,515,018,616,316,718,819,915,723,820,623,126,227,824,115,213,813,515,115,813,010,99,910,310,511,211,47,46,56,87,07,99,017,015,916,216,416,815,632,929,129,029,131,031,86,16,16,36,66,97,9

ÜLKELERLÜKSEMBURGHOLLANDA25 Yaşın25 Yaşın25 Yaşın25 YaşınYILLAR Toplam Erkek KadınAltındakiÜstündeki Toplam Erkek Kadın Altındaki Üstündeki19891,81,42,63,61,49,87,014,415,18,319901,51,02,32,91,28,05,811,411,07,219911,81,32,84,01,57,45,510,310,76,619921,81,42,73,51,56,65,09,110,15,819932,41,73,65,01,88,26,510,713,86,819943,23,13,86,32,97,66,59,111,16,8PORTEKĐZĐNGĐLTERE19895,73,68,511,94,17,07,56,39,16,419904,93,46,910,73,46,36,75,78,95,519913,92,65,58,42,89,09,88,013,97,719924,53,36,19,93,310,611,99,016,89,119934,94,15,99,93,710,312,27,815,59,119946,75,97,814,55,39,711,57,316,68,3AVRUPA BĐRLĐĞĐYILLAR Toplam Erkek Kadın 25 yaşın Altındaki 25 Yaşın Üstündeki1989 9,3 7,4 12,1 17,8 7,31990 8,3 6,5 11,1 15,7 6,71991 8,7 7,1 11,0 16,7 7,01992 9,4 8,0 11,5 18,1 7,61993 10,4 9,2 12,2 19,1 8,61994 11,4 10,2 13,1 21,7 9,6KAYNAK:1989 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 27th Edition, 1990, s.127-134.1990 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 28th Edition, 1991, s.127-134.1991 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 29th Edition, 1992, s.137-146.1992 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 30 th Edition, 1993, s.153-161.1993 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 31 st Edition, 1994, s.147-155.1994 Yılı: Eurostat, Basic Statistics Of The Community, 32 nd Edition, 1995, s.155-163.Ayrıca aynı yıllarda Đtalya’da % 32,9’dan % 31,8’e (aradaki düşüş farkı %-1,1) ve Hollanda’da % 15,1’den % 11,1’e (aradaki düşüş farkı % -4,0)düşme göstermiştir. Buna rağmen, Tablo’da yer alan yıllarda; AB’de 25

yaşın altındaki gençlerin oranı, 25 yaşın üstündekilerin oranından (1994yılı hariç) % 10 civarında bir artışa sahiptir. 1994 yılında bu oran % 12,1’likartış göstermiştir.Avrupa Birliği’ne üye ülkelerden sadece Almanya’da, toplam işsizlikiçinde yer alan; 25 yaşın üstündeki işsizlerin oranı, 25 yaşın altındaki işsizlerin(Tablo’da yer alan tüm yıllarda) oranından fazla olma gibi birfarklılık ortaya koyar. Diğer üye devletlerin tamamında 25 yaşın altındakiişsizlerin oranı, üstündekilerin oranından fazladır.Yukarıda yer verdiğimiz genç işsizliğinin sebeplerini araştırarak, gençişsizlerin çalışma hayatına katılmalarını sağlamak üzere; Avrupa Birliği’ndeĐstihdam Komisyonu, bu konuda çeşitli incelemeler yapmıştır. Bununsonucu genç işsizliğinin sebepleri sadece ekonomik olmayıp, onlarınsanayiinin ihtiyaçlarına cevap verebilecekbir meslekî eğitimden geçirilmelerinin gereğini de vurgulamıştır. AvrupaBirliği’nde genç işsizliğinin önlemesi ve istihdamın artırılması için; kamuyatırımlarının artırılması ve özel yatırımların teşviki şarttır. AyrıcaKOBI’lerle, yerel teşebbüslerin desteklenmesi yanında; çalışma hayatı vesosyal güvenlik alanında bazı değişiklikleri kapsayan (Haftalık çalışmasürelerinin kısaltılması, emeklilikte oynak yaş sınırı gibi) önerilere yervermiştir.3 - Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Genç Đşsizliğine KOBi’lerin ĐstihdamBakımından KatkılarıTürkiye’nin en büyük ve tabii zenginliği, genç bir nüfusa sahip olmasıdır.438 Bugün ülkemizde büyük boyutlara ulaşan işsizliğin odak noktasını,gençlerin işsizliği teşkil etmektedir. Bir ülkenin toplumsal ve ekonomikkalkınmasında en büyük gösterge, çalışmak isteyenlere istihdam imkanıyaratmaktır. Çalışma arzu ve iktidarında olup da, işsizlik içinde önemli biryer işgal eden genç işsizlere; istihdam imkanı, sağlanmasında en büyükgörev, KOBĐ’lere düşmektedir.Ülke ekonomisi için KOBĐ’lerin istihdama katkısı, geniş bir tabanoluşturması ve sosyal değişimi kolaylaştırması gibi sebeplerle; KOBĐ’lerin438 Gülten KUTAL, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de, A.g.m., s. 375.

varlığı ve sürekliliği 439 ekonomik kalkınma politikalarında büyük önem arzeder. Ülkemizdeki işsizliğin en önemli özellikleri arasında yer alan gençişsizliğini önlemek için, işsizlikten en fazla zarar gören; kişi ve bölgelereyönelik geniş kapsamlı bir insangücü planlamasıyla, istihdamı ön planaalan teşvik politikalarına yer verilmelidir.Đmalât sanayiimizin 1985 yılı verilerine baktığımızda 440; KOBĐ’lerin ülkeimalât sanayii içinde tüm işletmelerimizin % 99,6’sını oluşturmakta vetoplam istihdamın % 57,3’lük payına sahip olduklarını görürüz. Tabloiçinde ülkemiz ekonomisinin temel dinamiğini oluşturan bu tür işletmelerde;kişi başına daha az sermaye yatırımı ile iş imkânı yaratılmaktadır.Ayrıca ekonomik durgunluk dönemlerinde istihdam imkânlarını daraltmadıklarıgibi, ekonomik şartlara kendilerini kolaylıkla uyarlayabilmektedirler.441 Bu bakımlardan genellikle sahipliği ve yönetimi aynı kişidebütünleştiren ve müteşebbis yetiştirici birer okul olan KOBĐ’ler; kalkınmanında stratejik unsurlarıdır .442Tablo II-19’da yer alan veriler incelendiğinde, Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’nakayıtlı işsizlerin en yoğun olduğu yıl 1986’dır. Bu yılda Kurum’akayıtlı işsizlerin % 54,97’sini 15-24 yaş grubuna dahil genç işsizler oluşturur.Bu oran 1994 yılında % 53,44’e ulaşmıştır. 1986 yılına göre gençişsiz oranı düşmesine rağmen, ülke genelinde genç işsizliği konumunumuhafaza etmiştir. Bu sebeple eğitim sisteminden çıkmış, üniversiteyegidememiş gençlerimizin; ileride ihtiyaç duyulacak meslek alanları dadikkate alınarak eğitilmeleri ve istihdam yaratmada yüksek potansiyelesahip KOBĐ’lerde istihdam edilerek, üretken hale getirilmeleri sağlanmalıdır.Ülkemizde istihdam problemleri, temelde makro ekonomik sebeplerdenkaynaklanmakta olup; ekonomik büyüme ve sanayileşme hızlandırılmadığısürece, istihdam imkânlarını geliştirip, artırmak oldukça zordur. Bugünülkemizde yaşanılan yüksek enflasyon sebebiyle bir çok işyerlerikapanmakta, yeni yatırımlara yer verilmediğinden işgücü arzı karşılanamadığıgibi işyerlerinde kullanılan teknolojilerin sermaye yoğun oluşu439 Fikret SÖNMEZ, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de Đşçi Sağlığı, A.g.t., s. 22.; Ali COfiKUN, Görüşlerimiz,A.g.e., s. 70.440 Daha geniş bilgi için bkz: Tablo I-1.441 Yalım EREZ, Küçük ve Orta Ö1çekli Đşletmeler Konferansı-2000’li Yıllara Girerken Türkiye’nin Küçük veOrta Ölçekli Đşletmeler Politikası - Açış Konuşması, 27 Aralık 1993, TOBB, Ankara, 1993, s. 12.442 Ali COfiKUN, Görüşlerimiz, A.g.e., s.70.

da istihdam problemini artırmıştır. 443 Bu problemlerin halli, sosyo ekonomikyapıya dinamizm kazandıran ve istihdam yaratma potansiyeline sahip olanKOBĐ’lerce mümkündür.Bütün dünya sanayiinde olduğu gibi ülkemizde de KOBĐ’ler; daha azyatırımla daha çok kişiye istihdam imkânı veren, teknolojik değişime dahayatkın, ekonomik dalgalanmalardan çok daha az etkilenen, talep değişiklikve çeşitlerine kolay uyum sağlayan kuruluşlardır. 444 Bu yönleriyle ülkeişsizliği içinde önemli yer işgal eden, gençlere istihdam yaratmada en büyükpaya sahip KOBĐ’lerin potansiyelinden faydalanılarak; organize sanayibölgelerinin yoğunlaştırılması sonucu, genç işsizlere mahallinde istihdamimkânı sağlanacaktır.Hızlı nüfus artışı yaşanan ülkemizde, toplam nüfus içinde genç nüfusunyoğun olması genç işsizliğini artırırken; Avrupa Birliği’nde doğumoranındaki azalmayla birlikte ö1üm oranının da düşmesi, yaşlı nüfusuntoplam nüfus içindeki payını artırmıştır. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerdeyaşlı nüfus yapısı oluşmasına rağmen, yaşanan işsizlik içinde genç işsizliğibüyük boyutlara ulaşmıştır. Bu bakımdan Avrupa Birliği Komisyonu’ncagenç işsizliğini önlemek amacıyla, alınan pek çok ekonomik ve toplumsalkararlar içinde KOBĐ’lere büyük yer ayrılmıştır.Diğer ülkelerde olduğu gibi, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde de KOBĐ’ler;sayısal bütünlük ve istihdam yaratma gücü açısından, ekonomik vetoplumsal kalkınmanın belkemiğini oluştururlar. 445 KOBĐ’lerin ekonomik vetoplumsal kalkınmadaki rolleri; yalnızca bu işletmelerden beklentilerdoğrultusunda ülkeden ülkeye farklılık göstermekle kalmaz. Aynı zamandabir ekonomide, sektöre ve zamana göre de değişiklik gösterir .446Genç işsizlerin istihdamıyla ilgili araştırmalara bakıldığında, Đngiltere,Đspanya ve Fransa’da; büyük işletmelere nazaran küçük işletmelerin dahayüksek bir orana sahip olduğu görülür. Bunun yanında hizmet sektöründe,443 Neşe ALGAN, Türkiye’de Đstihdamın Yapısal Analizi: Sorunlar ve Öneriler, ĐĐBK., Đstihdam Dergisi, Sayı:17,Ağustos 1994, Ankara, s.5.444 KOSGEB, 1990 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara, 1990, s.3.445Halil SARIASLAN, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler-Đmal(t Sanayii ĐşletmelerindeSorunlar ve Stratejiler, TOBB, Ankara, 1996, s.9.446 Halil SARIASLAN, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Finansal Sorunları, A.g.e., s. 31.

işgücünden daha düşük vasıf ve eğitim aranması sebebiyle; bu sektördekigenç işçi oranı, imalât sanayiinden fazladır. 447Avrupa Birliği ülkelerinde benimsenen KOBĐ’leri destekleme politikalarında,bu işletmelerin istihdam yaratma ve ekonomik durgunluk dönemlerindeyeni iş sahaları oluşturmadaki etkileri göz önüne alınmaktadır.1973 petrol krizi sonucu başlayan ekonomik durgunluk ve gerilemedöneminde, büyük işletmelerin iş hacimlerini daraltması sonucu; AvrupaBirliği’ne üye ülkelerde işsizlik artmış ve KOBĐ’lerin önemi bu dönemdeanlaşılmıştır. Sonuçta bu tür işletmeler esnek yapıları gereği o dönemdekiekonomik şartlara kendilerini kolaylıkla adapte ederek kriz dönemini kolaylıklaatlatmışlardır. 4481970’li yıllara kadar Avrupa Birliği’ne üye tüm ülkelerde, istihdamıkoruma yeni iş imkânları sağlamada; KOBĐ’leri destekleme ve geliştimepolitikalarına yer verilirken, bugün bu politikaları değiştirme cihetinegitmişlerdir. Yerine; ekonomiye dinamizm ve rekabetci bir özellik kazandıracak,yaşama ve büyüme potansiyeli yüksek olan küçük işletmelerin kuruluşve gelişimini sağlayıcı politikalara yer verilmiştir. 449Ayrıca işsizlikle mücadele edebilmek için alınacak önlemleri belirlemeküzere oluşturalan Avrupa Birliği Đstihdam Sorunları Komisyonu, yaptığıincelemelerde genç işsizliğinin sebeplerini özel olarak araştırmıştır. Gençişsizlerin çalışma hayatına katılmasını sağlamak amacıyla, Avrupa SosyalFonu’nun (ASF) bu konuda önlemler almasını önermiştir.Komisyon’a göre gençler arasında işsizlik sebebi sadece ekonomik vedemografik faktörlerle ilgili değildir. Genç işsizliğini etkileyen faktörlerinbaşında; gençlerin sanayiinin gereklerine kolay cevap verebilecek mesleklerdeeğitim görmemiş olması ve vasıflarının sanayiinin ihtiyaçlarını karşılayacakseviyede bulunmaması yer almaktadır.Genç işsizlere yönelik alınan diğer önlemler arasında, gençlerin kendiişlerini kurmalarını sağlayan teşvikler yer almaktadır. Böylece KOBĐ’leraracılığıyla, ekonomik hayata ücretli statüsünde değil, kendi hesabınabağımsız çalışma veya zamanla işveren statüsünde kalmalarını sağlayan447 Nusret EKĐN, Küçük Đşyerlerinde Endüstri Đlişkileri, Kamu-Đş, Ankara, 1993, s.9.448 Halil SARIASLAN, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.l5-17.; HalilSARIASLAN, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Finansal Sorunları, A.g.e., s.31-33.449 Halil SARIASLAN, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e.,s. 16.

destek politikaları uygulamaya konulmuştur. 450 Genç işsizliğini azaltmaamacıyla, her ülkenin özel şartlarına göre belirlenen önlemler arasında;işsizlikle mücadele fonları ve vakıfları kurmak, genç işsizlere sürekli bir işeyerleştirilene kadar geçici imkânları sağlamak, yatırımları işsizliğin yoğunolduğu bölgelere yöneltmek,eğitim yardımları yapmak ve gençlere işdeneyimi kazandıran iş projeleri uygulamasına yer verilmiştir .451Đşsizlik oranlarının yüksek olduğu Avrupa Birliği ülkelerinde, on yıl öncegeçerli olan ve sade istihdam yaratmayı amaçlayan istihdam politikası;bugün önemini yitirmiştir. Bunun yerine küçük ve orta boyatlu işletmelerinişletme kurma safhasından başlamak üzere, işletmelerin canlılığını korumave sayılarının artmasını amaçlayan politikalara yer verilmiştir. 452Avrupa Birliği’nde Đstihdam Sorunları Komisyonu, üye ülkelerin gençişsizliğini azaltma gayretlerini; yeni istihdam imkânları yaratma ve meslekîeğitim olmak üzere iki noktada odaklaştırmaktadır.Yeni istihdam imkânları yaratmak için; bir yandan kamu yatırımlarınıişsizliğin yoğun olduğu bölgelere aktarmak, diğer taraftan işsizliğin yoğunolduğu bölgelerde kurulu KOBĐ’lerde özellikle genç işsizleri istihdam etmedüşünülmüştür.Bu amaçla genç işsizlere yeni iş imkânı yaratılması için; devlet bütçesindenve işverenlerin ödediği sosyal güvenlik harcamalarına katkıdabulunma gibi malî destekler sağlanmıştır. Yine işgücünün vasıflarınıyükseltmek ve iş piyasasının ihtiyaç duyduğu vasıflara sahip elemanlarıyetiştirmek için; meslekî eğitim programlarına ağırlık verilmiştir. Bu programlardaiş piyasasında en az avantajlı olan (genç işsizler, kadınlar, sakatlarve uzun süre işsiz olanlar gibi) gruplara öncelik verilmiş, bunların işpiyasasına uyum sağlamalarında KOBĐ’lerden yararlanılmıştır.Ayrıca gençlere kendi işlerini kurmaları için bazı fırsatlar hazırlanmış veyeni istihdam imkânı yaratılması amacıyla; yaşama ve büyüme potansiyeli450 Gülten KUTAL, Avrupa Ülkelerinde Genç Đşsizliği Sorunu...,A.g..t., s. 66-67.451 Daha geniş bilgi için bkz: Gülten KUTAL, Avrupa Ülkelerinde Genç Đşsizliği Sorunu...,A.g.t., s. 67-74.452 Commission Of The European Communities, Evaluation Of Policy Measures For The Creation andDevelopment Of Small and Medium-Sized Enterprises, Synthesis Report, Office for Official Publications Of TheEuropean Communities, Luxembourg, 1989, s. 19.

yüksek olan, yeni KOBĐ’lerin kuruluş ve gelişimini sağlayan politikalar 453uygulamaya konulmuştur.C - Kadınların Đşsizliği ve ĐstihdamıĐstihdamı artırmak suretiyle, işsizliğin önlenmesi; hem Ülkemizin, hemde AB’ne üye ülkelerin başlıca problemleri arasındadır. Bir ülkeninekonomik ve sosyal refahı, o ülkenin işsiz sayısının azalmasına bağlıdır. Bubakımdan, çağdaş devlet anlayışının en önemli yükümlülükleri arasında;istihdamı artırmak suretiyle, işsizliği önleme yer almaktadır.Ülkemizde toplam nüfusun yarısına yakınını, AB’ne üye ükelerde detoplam nüfusun yarısını kadın nüfusu oluşturmaktadır. Kadınların hergeçen gün iş piyasasına katılımında artış görülmekle birlikte, istihdamalanında karşılaştıkları çeşitli eşitsizliklerde de; aynı oranda bir azalmaolduğu söylenemez. Bu bakımdan, kadınların ekonomideki duramlarında;arzulanan bir seviyede, gelişme kaydedilememiştir.Kadınların ekonomik ve sosyal alandaki durumunu belirlemek amacıyla,çalışmamızın bu kısmında; Türkiye ve Avrupa Birliği’inde kadınların işsizliğive istihdamına ilişkin temel özellikler ele alınırken, çalışan kadınlarınkarşlaştıkları problemler ortaya konulmaya çalışılacaktır.1 - Türkiye’de Kadınların Đşsizliği ve ĐstihdamıHızlı gelişme eğiliminde olan ülkemizde kadınlar, ekonomik ve sosyalhayatın önemli bir parçası kabul edilirler. Ülkemizde çalışan kadın, genç birişgücü olup; çalışmaya erken yaşta başlayan ve işgücü piyasasını erkenterkeden bir yapıya sahiptir. Bu sebeple kalıcı ve düzenli bir işgücüdeğildir. 454Türkiye’de nüfusun yarıya yakınını meydana getiren kadınların, 1980yıllında kadın işgücünün toplam işgücüne oranı % 35,6 iken; bu oran,1985 yılında % 36,4’e yükselmiştir. 455 Tablo II-9’da yer alan verilere göre;1990 yılında 19.554 kişi olan işgücü içinde, kadınlar % 56,7’lik bir oranasahiptir. Aynı yıl işgücüne katılma toplam oranı içinde, kadınların işgücüne453 Gülten KUTAL, Avrupa Ülkelerinde Genç Đşsizliği Sorunu..., A.g.t., s.76-77.454 Hüsamettin ÖRNEK, Kadının Çalışma Yaşamında Yeri, ĐĐBK., Đstihdam Dergisi, Sayı:16, Ankara, Mayıs1994, s. 23.455 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, ĐĐBK. ,Đstihdam Seminerleri-1, Yayın No:272, Ankara,1992, s.5.

katılma oranı % 34,7’dir. Đşgücü 1991 (19.967 bin), 1992 (20.196) ve 1993(20.232) yıllarında artmasına rağmen; aynı yıllarda işgücüne katılmatoplam oranı düşme göstermiştir. Bu oran 1991 yılında % 56,2’ye, 1992yılında % 55,5’e ve 1993 yılında da % 54,2’ye inmiştir. Aynı yıllardakadınların işgücüne katılma oranları, bu düşüşe paralel olarak; 1991’de %34,2’ye, 1992’de % 33,l’e ve 1993 yılında da % 32,3’e inmiştir.Tablo II-7’de yer alan yaş gruplarına göre ülkemizdeki işgücüne katılmaoranlarını incelediğimizde; tüm yaş gruplarında işgücüne erkeklerin katılmaoranı, kadın oranından fazladır. Bunun yanında, işgücüne kadın katılmaoranı; en yüksek 15-19 ve 20-24 yaş grupları arasında olup, her yaş grubu% 40’lık bir orana sahiptir.Tablo II-20 incelendiğide, 1988 yılında 18.445 kişi olan istihdam edilenlertoplamının 5.609’unu kadınlar oluşturur. Đstihdam edilenler toplamı1989 yılında 18.856’ya yükselirken, kadın sayısı 5.987’ye ulaşmıştır. 1990yılında 19.574’e ulaşan istihdam edilenler sayısı içinde kadınlar 6.442’yeyükselmiştir. Buna rağmen, yine aynı Tablo’da yer alan yılların tamamında;istihdam edilenler toplamının yarıdan fazlası, erkeklerden oluşmaktadır.DĐE, 1985 Hanehalkı Đşgücü Anket sonuçlarına göre, Türkiye nüfusununyarısını kadınlar oluşturur. Yine aynı araştırmaya göre kadınlarınistihdamdaki pay % 30,6’dır. 456Đşgücüne katılan kadınların sektörlere göre dağılımına bakıldığında;1955-1965 yılları arasında çalışan kadınların ortalama % 95’inin tarımkesiminde yoğunlaştığı, bunu sırasıyla sanayi (% 2,5) ve hizmetler sektörleri(% 2) takip eder. 1970-1980 yılları arasında ise görünüm değişmiş, tarımkesiminde çalışan kadın sayısı % 86’ya düşerken; sanayi % 5’e, hizmetlersektörü de % 8’e yükselmiştir. 457456 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması-Araştırma, Đşveren, Cilt: XXXIV, Sayı: 6, Mart 1996, s. 30.457 Rezzan TATLIDĐL, Türkiye’de Kadınların Çalışma Yaşamındaki Yeri ve Sektörel Dağılımı, DPT., 3. ĐzmirĐktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Sosyal Değişim ve Sosyal Gelişme Stratejileri, Ankara, 1993, s. 199.

TABLO II-23ĐSTĐHDAM EDĐLENLERĐN CĐNSĐYETE GÖRE DAĞILIMITarım Sanayi Hizmetler ĐstihdamEdilenlerBin (%) Bin (%) Bin (%) ToplamıKadın 4.326.317 74,3 543.051 9,3 954.094 16,4 5.823.462Erkek 4.221.044 31,6 2.362.475 17,7 6.764.954 50,7 13.348.473Toplam 8.547.361 44,6 2.905.526 15,1 7.719.048 40,3 19.171.935KAYNAK: TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın, Đşveren, Cilt:XXXI, Sayı:6, Ankara, Mart 1993, s.8.(Nisan 1992)Tablo II-23’de yer alan veriler arasında çalışan, kadınların sektöreldağılımı incelendiğinde; % 74,3’ünün tarım, % 16,4’ünün hizmetler, %9,3’ünün ise sanayi sektöründe istihdam edildiği görülür.1955 yılından,Tablo II-23’de yer alan verilerin ait olduğu nisan 1992’yekadar geçen zaman içinde tarım sektöründe (% 95’den % 74,3’e) düşmeolmasına rağmen; kadınların en fazla istihdam edildikleri sektör tarımsektörüdür. Bunu hizmetler ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Yine aynıyıllar arası, tarım sektöründe yer alan çalışan kadın oranı % 95’den %74,3’e düşerken; diğer sektörlerde görülen artış hizmet sektörü lehindegelişmiş olup, çalışan kadın oranı % 2’den % 16,4’e yükselmiştir. Bununsebebi arasında, şehirli kadınların çalışma hayatına katılmaları ile bahiskonusu yıllar arasında köylerden şehirlere yapılan göçler yer almaktadır.Köyde tarım alanında pasif biçimde çalışan kadın işgücü, şehiregöçtüğünde; çalışma hayatına vasıfsız işgücü olarak katılmıştır. Bu durumkadınların hem daha kötü şartlarda, hem de düşük ücretle çalışmalarınazemin hazırlamıştır. 458Yukarıda yeşitli yönlerden ele alınan verilere göre, ülkemizde çalışankadın sayısının sanıldığı kadar düşük olmadığı ve kadınların önemli bir458 Rezzan TATLIDĐL, Türkiye’de Kadınların Çalışma Yaşamındaki Yeri..., A.g.t., s.199.

potansiyeli oluşturduğu söylenebilir. 459 Ülkemizde tarım dışı sektörlerdekadın istihdamı genellikle eğitim ve sağlık alanında yoğunlaşmıştır. Eğitimdeçalışanların % 44’ü, sağlık alanında çalışanların da % 60’ını kadınlaroluşturmaktadır. Toplam 1.4 milyon kamu personelinin % 31,2’si kadındır.460TABLO II-24Türkiye’de Đstihdam Gruplarının Đşteki Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı(Nisan 1992 tarihi itibariyle)ĐŞTEKĐ DURUM TOPLAM ERKEK KADINÜCRETLĐ VEYA MAAŞLI 6.238.207 5.101.895 1.136.312GEÇĐCĐ ĐŞÇĐLER (Yevmiyeli) 1.372.310 1.170.190 202.120ĐŞVEREN 1.059.995 1.031.137 28.858KENDĐ HESABINA 4.712.158 4.198.714 513.444ÜCRETSĐZ AĐLE ĐŞÇĐSĐ 5.789.265 1.846.537 3.942.728ĐSTĐHDAM EDĐLENLER TOPLAMI 19.171.935 13.348.473 5.823.462KAYNAK: TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın, Đşveren, Cilt:XXXI, Sayı:6, Ankara, Mart 1993, s.9.Yukarıda Tablo II-24’de yer alan veriler incelendiğinde; 1992 yılı itibariyleTürkiye genelinde toplam 5.789.265 kişi ücretsiz aile işçisi olarakçalışmaktadır. Bunun büyük bir çoğunluğu, 3.942.728 kişiyle kadınlaraaittir. Kadın sayısının yüksekliği, tarım sektöründe çalışan kadınlarımızınbüyük çoğunluğunun "ücretsiz aile işçisi" durumunda olmasından kaynaklanmaktadır.Ayrıca tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişe paralelolarak, ücret veya maaşlı çalışan kadınlarımızın sayısı 1.136.312 kişiile istihdam edilenler toplam sayısı içinde ikinci sırayı alır. Bunu 513.444kişi ile kendi hesabına çalışan kadınlar takip eder. Bu durum 1995 yılındada kendisini muhafaza etmiştir. Sektörler arası dengesiz dağılımın kadınlaraçısından önemi ücretli istihdam durumunun yetersizliğinde de ortaya459 TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın-(I990) Araştırma, Đşveren, Cilt:XXVIII, Sayı:7, Ankara, Nisan 1990, s.12.;Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s.7.460 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 6.

çıkar. Nitekim, istihdamdaki kadınların % 69,l’i ücretsiz aile işçisi, % 22,6’sıücretli, % 8,3’ü de kendi hesabına ve iş veren olarak çalışmaktadır. 461Tablo II-19’da yer alan, işsizlerin cinsiyete göre dağılım toplamınabaktığımızda; işsizliğin 1986, 1987 ve 1988 yıllarında yükseldiğini ve diğeryıllarda azalma gösterdiğini görürüz. 1988 yılında işsiz toplamı 1.162.548’eulaşmış, bu sayı 1994 yılında 469.345’e inmiştir. Buna paralel olarak 1986,1987 yıllarında yükselen ve 1988 yılında 208.921’e ulaşan kadın işsizsayısı; daha sonraki yıllarda düşme göstermiş, 1994 yılında 87.103olmuştur.Kadınların istihdamında ortaya çıkan azalmanın sebepleri arasında;çocuk bakımı ve ev işleri gibi ailevî sorumluluklar yer alır. Ayrıca toplumdakiön yargılar, işgücü piyasasındaki mevcut işlerin belli sayıdaki kadınlarınistek ve beklentilerine cevap vermemesi, eğitim yetersizliği gibi sebeplerde kadınların istihdama daha az katılmalarının göstergesi kabuledilmektedir. 462Bu duruma göre; kadın nüfusumuzdan ekonomik kalkınmada yeterincefaydalandığımız söylenemez. Ekonomik kalkınmada kadınlardan yeterincefaydalanabilmemiz için, ülkedeki kadın işgücü başta olmak üzere; tümişgücünün meslekî yönden vasıflı hale getirilmesi gerekir. Bu gerçekleştirildiğitakdirde, genel olarak işsizlik problemi ve kadın istihdamınaçözüm bulunacaktır. Nitekim bugün ülkemizde pek çok açık işin, vasıflıeleman yokluğu sebebiyle doldurulamadığı; buna karşılık çok sayıda vasıfsızişçinin iş aradığı da bilinmektedir.Kadınlarımızın okur-yazar oranları halen erkeklerin gerisindedir. Eğitimalanında, son yıllarda önemli mesafe kaydedilmiş olmasına rağmen; okuryazarlıkoranı erkeklerde kadınların oranına göre yüksektir. Eğitimalanında kadınların genel eğitim düzeyindeki bu düşüklük, kadınların istihdamınıve meslekî eğitime yönelik çalışmalarını olumsuz yönde etkilemektedir.4631994 yllı itibariyle 87.103 kişi olan kayıtlı kadın işsiz sayısını, eğitimdurumuna göre ele aldığımızda; en fazla lise ve dengi okul mezunu olankadınlarda (36.410 kişi) olduğu görülür. Bunu ilkokul mezunu olanlar(26.162 kişi) ile orta ve dengi okul mezunu (8.545 kişi) olanlar takip eder.461 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Araştırılması, A.g.a., s. 30.462 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 7.463 TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın, (1990), A.g.a., s.12-13.

Yüksek okul ve fakülte mezunu kayıtlı kadın işsiz sayısı, 1994 yılında 4.606kişidir. 464Ülkemizdeki işgücünün meslekî yönden vasfının yükseltilmesiyle genelolarak işsizlik sorununa ve kadın işgücünün istihdamına çözüm bulunmasıamaçlanmıştır. Nitekim, istihdam edilen kadınlarımızın DĐE, "Nisan 1994Hanehalkı Đşgücü Anketi"nde yeralan, eğitim düzeyine bakıldığında; %24’ünün okur-yazar dahi olmadıkları, % 7’sinin okuma-yazma bilmelerinerağmen ilkokulu bitirmedikleri, % 54,3’ünün ilkokul, % 2,6’sının ortaokul,% 5,3’ünün lise, % 5’inin de yüksekokul mezunu oldukları görülür. Meslekîbir niteliğe sahip orta ve lise dengi meslek okulu mezunlarının oranı isesadece % 1,8’dir.Yetersiz eğitim düzeyinin yanı sıra, toplum içinde kadınlara atfedilen rol;kadının aile içindeki konumu ve değer yargıları, kadın için meslek ve aileyaşamını uyumlaştıracak destek programlarının yeterince geliştirilmemiş veyaygınlaştırılmamış olması da kadınlarımızın işgücü piyasasında etkin birşekilde yer almaktan alıkoymaktadır.Eğitim düzeyinin düşüklüğü ve kayıtlı sektördeki istihdam imkânlarınınsınırlı olması, kadın işgücünün kayıt dışı sektörde düşük ücretle, sosyalgüvenceden yoksun bir şekilde istihdam edilmesine yol açmaktadır. 465Ayrıca, Tablo II-19’da yer alan kayıtlı işsizlerin toplamına bakıldığında;1994 yılında kayıtlı kadın işsiz sayısının (87.103 kişi), en yoğun 55.163kişiyle 15-24 yaş grubunda olduğu görülür. Bu sebeple, çalışan kadınişgücünün artırılmasında anahtar faktör; meslekî yönden, kadının vasıflıişgücü haline getirilmesinde yatmaktadır.Diğer taraftan kadının toplum içindeki rolü, aile içindeki konumu vedeğer yargıları; kadınlarımızın işgücü piyasasında etkili bir şekilde yeralmasma engel olmaktadır. Bu durum kadınlarımızın emek arzı içinde yeralma bakımından isteksiz davranmalarına yol açtığından; çalışma ve aileyaşantısının uyumlaştırılması, kadınlarımız için oldukça önemli bir konumarzeder.Son yıllarda kadınların işgücüne daha fazla oranda katılmalarında,çalışma şartlarının kadın işgücü için elverişli ve özendirici bir seviyeye464 Daha geniş bilgi için ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s.32’de yer alan Tablo-30’a bakınız.465 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması, A.g.a., s. 30.

getirilmesi önem taşır. Aynca kadınları çalışma hayatında koruyan hukukîdüzenlemelere yer verilmiş olması, işgücüne katılımı artırmıştır. 466Kadın işgücünden faydalanma hususunda gösterilen gayretler, KalkınmaPlanları’nda da yer almaktadır. 1990-1994 yılları arasını kapsayanVI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, "766. Kadınların eğitim seviyelerininyükseltilmesi ve meslekî eğitim imkânlarından daha fazla yararlanmalarıamacıyla özellikle tarım dışı sektörlerde istihdamın yaygınlaştırılması içingerekli ortam oluşturulacaktır" ile "767. Çalışan kadınların çalışma hayatı,sosyal güvenlik, sağlık, meslekî eğitim, yeniden işe alınma gibi konulardakarşılaştıkları uygulamadan kaynaklanan güçlüklerin giderilmesi içintedbirler geliştirilecek, çocukların bakım imkânlarının artırılması teşvikedilecektir", 467 şeklinde ilke ve politika hükümlerine yer verilmiştir.Ülkemizde kadın-erkek arasındaki eşitsizliklerden birisi eğitim seviyesindekifarklılıktan ileri gelmektedir. VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın766. paragrafında yer alan "eğitim seviyesinin yükseltilmesi ve meslekîeğitim imkânlarından daha fazla yararlanma" politikası aslında yeni değildir.Yenilik, kadınlara meslekî eğitim vermede gereken önem ve önceliğin;istihdam açısından yeni bir strateji olarak benimsenmesindedir.Bu stratejilerin başında; ekonomik gelişmede kadınlara daha fazlaimkân tanınması ile kadın işsizliğinin azaltılarak, çalışma hayatındakifaaliyetlerinin artırılması yer alır. Bazı faktörler karşısında, kadınların emekpiyasasında erkeklere göre daha esnek olmaları; kadınlara ait imtiyazlı vekalite boyutu olan, özellikle yeni mesleklerde istihdam yaratacakpolitikaların ortaya konulmasını gerektirmektedir. Kadınlara verilecek olanbu tür meslekî eğitimler; bir taraftan ülkede vasıflı işgücü artışı sağlarken,aynı zamanda tüm toplumun kültür düzeyini de yükseltecektir. Bu amaçla1980’li yılların ortalarından itibaren, bu tür meslekî eğitim politikalarınaağırlık verilmektedir. 468Kadınlarla erkekler arasında karşılaşılan eşitsizlikleri ortadan kaldırmakamacıyla, ülkemizde bir takım mevzuat çalışmaları yapılmaktadır. Buçalışmalar arasında, kadınların yer altında ve gece çalıştırılmamaları gibiyasaklar; cinsiyeti ne olursa olsun, herkese eşit işe eşit ücret ile istihdamsağlama gibi güvenceler bulunmaktadır.466 TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın (1990), A.g.a., s. 13.467 DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s. 287.468 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 13.

Kadınların toplumdaki yerini geliştirmek ve problemlerinin çözömündeyardımcı olmak için 1991 yılında Devlet Bakanlığı’na bağlı "Kadın Statüsüve Sorunları Genel Müdürlüğü 469 kurulmuştur. 470 Böyle bir Genel Müdürlüğeyer veriş, çalışma hayatında kadının öneminin anlaşılmış olmasınınsonucudur.Ayrıca son yıllarda yapılan yasa düzenlemeleriyle, çocuğuna bakmakisteyen kamu çalışanı kadınlara; ücretsiz izin kullanma, sigortalı evli kadınişçiye kıdem tazminatı ödenmesi gibi haklar da verilmek suretiyle, kadınistihdamını kolaylaştırıcı düzenlemeler yapılmıştır. 471Bugün sanayileşmiş ülkelerde işgücü istihdam kaynaklarından yeterinceistifade edebilmek ve işsizliğin artmasını önlemek için teşvik edilenpart-time çalışma, süreli hizmet akitleriyle çalışma gibi standart dışı istihdamtürleri, özellikle kadınlar açısından önemli bir istihdam fırsatı yaratmaktadır.Ülkemizde de bu tür istihdam şekillerinin geliştirilmesi vekanunî düzenlemeye kavuşturulması, kadınların işgücü piyasasındakipayını yükseltecektir.Kadınların istihdamının kayıtlı sektörde artırılması önem taşımaktadır.Özellikle küçük işyerlerinde kaçak olarak çalışan ve her türlü sosyalkorumadan mahrum kalan kadınların; sosyal güvenlik kapsamına girmelerinisağlayacak tedbirler alınmalı ve genel olarak kayıt dışı ekonomiyimeydana getiren sebeplerin üzerine gidilmelidir. 472Çalışma mevzuatımızda bir istihdam türü olarak, kısmî süreli çalışma(part-time) yer almasına rağmen; bu konuda, yasal bir düzenleme yoktur.Böyle bir düzenleme yapıldığı takdirde; hem istihdam piyasasının daha iyidüzenlenmesine katkıda bulunacak, hem de kadın istihdamını artırcı yöndeetkili olacaktır. Bu düzenlemeyle tam gün çalışmayı gerektirmeyen birtakım işler, part-time yapılacak; çalışmak isteyen işsiz kadına, ev hanımlarına,meslek sahibi genç işsizlere iş imkânı yaratılmak suretiyle işsizliğinazaltılmasına katkı sağlanacaktır.469 Kadın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü 25 ekim 1990 tarihinde 3670 Sayılı Kanun’la kabuledilmiştir.470 TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın, Đşveren, Cilt:XXXI, Sayı:6, Ankara, Mart 1993, s.7.471 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 9. Daha geniş bilgi için bkz: TĐSK, ÇalışmaHayatında Kadın (1990), A.g.a., s. 14-16.472 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması, A.g.a., s. 31.

Nüfusumuzun yarısına yakınını oluşturan kadınların, istihdam imkânlarındanfaydalanmalarını sağlamak için; mahallî kaynakları hareketegeçirerek, yatırımları artırmak suretiyle istihdam ve girişimcilik geliştirilmelidir.Bu husus, kalkınma sürecinde kadınların potansiyel ekonomikgüçlerinden faydalanmak bakımından kadın girişimciliği de teşvik edilmelidir.Böylece mahallî istihdama kadınların daha fazla katılımı sağlanacağından,hizmetlerin etkinliği artacaktır. 473Ülkemizde genel olarak girişimciliğin önündeki engellerin kaldırılması,bu alanda kadınların da payının artmasını sağlayacaktır. Ekonomikkalkınmada serbest piyasa ekonomisi sistemini benimsemiş olan ülkemizde,bu ekonominin temel taşları olan özel girişimcilerin elde mevcut hertürlü imkânlarla desteklenmesi gerekmektedir. Bu açıdan devlete düşengörev, ülkemizdeki özel girişimcilik potansiyelini ve genel olarak istihdamı;uygun politika ve tedbirlerle teşvik etmek ve geliştirmek olmalıdır. 474Türkiye’de ekonomik gelişmeye paralel olarak, kadın girişimci sayısındada artma görülmektedir. Ülkemizde kadın girişimcilere veya kendi işinikurmak isteyen kadınlara yönelik özel teşvikler yoktur. Devlet Bakanlığıuygulamaları kapsamında kurulan Teşebbüs Destekleme Ajansı, Sanayi veTicaret Bakanlığı’nca yurt sathında açılan geleneksel el sanatları kursları,kooperatifleşmeyi teşvik eden fon uygulamaları, Halk Eğitim Merkezleri’nceyürütülen halıcılık ve el sanatları kursları, kadın kuruluşlarınca yürütülenteşvik edici çalışmalarla kadınların meslek edinmeleri, beceri kazanarakekonomik hayata katılmaları teşvik edilmektedir. 475Bunun yanında millî ve bölgesel istihdam politikaları geliştirilirken,kadınlara has bazı düzenlemelere yer verilmelidir. Dolayısıyla iş yerlerindemakinelerin tasarımını kadınlara göre düzenlemek suretiyle; yeniteknolojilerin istihdama katkısında, kadın işgücü devreye sokulmalıdır.Ayrıca büyük şehirlere göçü önlemek için, kırsal yörelerin geliştrilmesi vebu yöre kadınlarının, istihdam piyasasına daha fazla katılımı sağlanmalıdır.Ülkemizde gerçekleştirilen ve gerçekleştirilecek (GAP gibi) tüm önemli473 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 14-15; TĐSK, Ülkemizde Kadın ĐstihdamınArtırılması, A.g.a., s. 31.474 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması, A.g.a., s. 31.475 Alev GÜNAL, Mahall( Đstihdam Olanaklarının Geliştirilmesinde Kadının Rolü, TESK, Yıl:2, Sayı: 20, Ankara,Kasım 1987, s. 25.

projelerde kadınlara yönelik ayrı istihdam politikaları uygulamak suretiyle,girişimci kadınlar teşvik edilmelidir. 476Kadınların işgücüne her geçen gün daha fazla oranla katılmaları; kadınlarayönelik eğitim ve istihdam imkânlarının artırılması yönünde yapılançalışmaları hızlandırmıştır. Kadınların istihdamını geliştirmek, üretime veaile ekonomilerine katkıda bulunmalarını ve gelir elde etmelerini sağlamakamacıyla; kadınlara yönelik işgücü eğitimi verilerek, istihdamlarısağlanmak suretiyle 477, kadın işsizliği önlenmeye çalışılmıştır.2 - Avrupa Birliği’nde Kadınların Đşsizliği ve ĐstihdamıAvrupa Birliği’ndeki ekonomik ve sosyal gelişmelerin göze çarpanözelliklerinden biri, kadınların istihdamındaki yükselmedir. Birliğe üyeülkelerde nüfusun yaşlanmasını açıklayan sebeplerin başında, ortalamaömürdeki yükselme yer alır. Yaşlanan Birlik nüfusu içinde yarıdan fazlaorana sahip kadınların, istihdamdaki artışa etki eden faktörler arasında;doğum oranlarındaki düşme, kadınların aile hakimiyetinden kurtalması,doğum kontrolü, tüketici özelliğinden kurtularak iş piyasasına girmeleri yeralır. Bu bakımdan son otuz yıl içinde çalışma hayatında evli kadınlar,istihdamdaki hızlı şekilde görülen yükselmenin büyük bir kısmını oluştururlar.478Aktif nüfus içinde kadınların ekonomik faaliyetlere artan bir şekildekatılmaları; önceleri 25 yaşın altı ile 40 yaş ve üstü kadınlar arasında dahayüksektir. Şu anda, farklı yaşlardaki kadınların istihdam oranlarınındengelenmesi için; üye ülkelerde belli bir eğilim vardır. Bunun yanındakadınların uzun süreli işsizliği, iş piyasasında heveslerinin kırılması sonucuayrılmaları ile tekrar işe giriş ve işe devamdaki farklılıklar; kadınlarınistihdamdaki yükselmelerini engellemektedir. Ayrıca; ekonomik kriz şartlarıçerçevesinde kadınların istihdamında sosyal haklardan faydalanmadakarşılaştıkları farklı uygulamalar da, istihdam artışını engellemektedir. 479476 Đsmail BĐRCAN, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, A.g.t., s. 15-16.477 ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 33.478 Commission Of The European Communites, Communication From The Commission On Family Policies,COM (89) 363 Final, Burussels,8 August 1989, s.8.479 Commission Of The European Communites, Communication From The Commission On Family Policies,A.g.r., s. 8.

Bugün Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde kadın-erkek eşitliği konusunda,üç temel problem bulunmaktadır. Bunlar; kadın ve erkekler arasında ücreteşitsizliği, kadınların istihdamında yapılan ayırım ile sosyal haklardanfaydalanmada karşılaşılan ayırımcı uygulamalardır.Eşit değerde iş için erkek ve kadın işçiler arasında ücret eşitliğini öngören yaptırım, 1951 tarih ve 100 Sayılı ĐLO Sözleşmesi ile uygulamayakonulmuş olup; onaylayan ülkeleri aynı işte çalışan erkek ve kadın işçilerarasında ücret eşitliği prensibini teşvik ve teminle yükümlü tutmuştur.Birliğe dahil ülkelerde kadın ve erkekler arasında ücret eşitsizliği ile ilgili ilktedbir, Roma Antlaşması’nın 119. Maddesi’nde yer almıştır. Söz konusuhüküm gereği, cinsiyet farkı gözetmeksizin kurulan ücret eşitliği; parçabaşına ödenen ücretin, aynı ölçü birimi üzerinde hesaplanması ile zamanesasına göre ödenen ücretin, aynı işler için eşit olmasını kapsamaalmaktadır. Ancak erkek ve kadın işçiler arasında ön görülen ücret eşitliği,Antlaşma’nın ilk dönemi olan 1961 yılı sonuna kadar üye ülkelerce yerinegetirilmesi gerektiği halde; durumun kadınlar lehine çok yavaş ilerlemesi,üstü kapalı bazı ayırım faaliyetlerinin devamı, işin niteliğine dayanan farklıücret ödemeleri ve erkek işçilere bazı özel primlerin tahsisi gibi uygulamalarsebebiyle işlerlik kazanamamıştır. Konuyla ilgili olarak taraflar arasındayapılan bir çok görüşme sonrası sonuçta uzlaşmaya varılmış; 31 aralık1961 tarihli Konsey Kararı gereği, 1961 yılı sonu olarak ön görülen sürekaldırılarak, kademeli bir şekilde gerçekleştirilmesi takvime bağlamıştır.Takvim gereği kadın-erkek işçilerin 1961 yılından önce % 20-30’lara varanücret farkı; 30 haziran 1962’den önce % 15’e, 30 haziran 1963’den önce %10’a ve 31 aralık 1964’den önce de sıfıra indirilmesi kararlaştırlmıştır. 480Belirlenen bu takvime rağmen, Avrupa Birliği’nde halen sözkonusuilkeye aykırı olarak; kadınların çalışma hayatına girişlerinde ve verilenücretlerde farklı uygulamalar ile göçmen işçilere ödenen ücretler arasındabüyük farklılıklar yaşanmaktadır.Kadın ve erkekler için ücret eşitliği, Antlaşma’nın 119. Maddesi’nde"aynı işte çalışan" kavramıyla beraber yer alırken; 1975 yılında kabul edilen75/117 Sayılı Yönerge’de bu kavrama, daha geniş anlam verilmek suretiyle"eşit değerdeki işlerde çalışan" şeklinde değiştirilmiştir. Bu surette eşitdeğerdeki işlerde çalışanlar arasında, ücret yönünden cinsiyete dayalı birs. 22-23.480 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.66.; TĐSK, Avrupa Topluluğu’nda Kadın, (1990), A.g.a.,

ayırım yapılamayacağına açıklık getirilirken; diğer taraftan aynı Yönerge ileücret kavramı asıl ücret dışında ücretin eklerini de kapsar şeklinde ifadeedilmiştir. 481Bir ülkenin tam ve eksiksiz kalkınması ile dünyada refah ve barışın eldeedilmesi; kadınların erkeklerle eşit şartlarda ve her alanda en üst düzeydekatılımıyla gerçekleşeceği düşüncesi, toplumlarda ağırlık kazanmıştır.Bunun sonucu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 3 eylül 1981 günü NewYork’ta "Kadınlara Karşı Her Çeşit Ayrımcılığın Önlenmesi UluslararasıSözleşmesi"ni kabul etmiştir. (Türkiye bu sözleşmeyi 24.07.1985 tarih ve85/9722 Sayılı Bakanlar Kurulu Karan’yla benimsemiştir.)Sözleşmeye taraf olan devletler, kadınlara karşı her türlü ayrımı kınamaktave tüm uygun yollardan faydalanarak; ayırımın gecikmeksizinortadan kaldırılması yönünde bir politika izlemeyi kabul etmişlerdir. 482Avrupa Birliği’nde kadın ve erkek arasındaki fırsat eşitliği prensibineilişkin uygulamaları ele aldığımızda; üye ülkelerdeki ortak yönlerin başında,kanunlar, ulusal iş söz1eşmeleri ve mevzuatlarca sağlanan güvenceler yeralır. Birliğe üye ülkelerdeki fırsat eşitliği prensibi uygulamasını tek tekincelediğimizde;- Belçika’da kadın ve erkek arasındaki eşitliği; başta Anayasa, ulusal işsözleşmeleri ve sosyal mevzuat güvence altına almıştır. Kadın ve erkekarasında çalışma hayatında; ücretlerde, çalışma şartlarında, işe girişte,meslekî eğitimde ve serbest meslek edinmede olduğu kadar, sosyal güvenlikalanında da eşit şartlar uygulanmaktadır.Kadınların çalışma hayatı ile aile hayatları arasında denge kurmakamacıyla; part-time işlerin yaygınlaştırılması, ailevî sebeplerden dolayımeslek hayatına ara vermek zorunda kalan ve yeniden çalışma hayatınadönmek isteyen kadınların istihdamına kolaylıklar sağlanması gibi düzenlemeleringetirildiği görülür. 483- Danimarka’da kadın ve erkek arasında; işe girişte, ücretlerde, izinsürelerinde, çeşitli üyeliklere seçilme ve kamu sektöründe idarî konseylereatanmada fırsat eşitliği prensibi, kanunlarla güvence altına alınmıştır.481 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 66-67.482 Fikret SÖNMEZ, Đşçi Sağlığı ve Đşgüvenliği Açısından, A.g.t., s. 13.483 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde SosyalPolitika Uygulamaları, ĐKV Yayın No:lll, Đstanbul, Mart 1992, s.135.

144.486Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.Kadınların meslekî ehliyetlerini geliştirmeleri amacıyla, özel meslekî eğitimprogramları uygulanmaktadır. 484- Almanya’da çalışma hayatında kadın ve erkek arasında fırsat eşitliği;kanunlarla güvence altına alınarak, her türlü farklı uygulama engelenmeyeçalışılımıştır.Çalışan kadınların ailevî sorumlulukları ile meslekî hayatları arasındasağlıklı bir denge kurulması için, devlet desteği sağlanmakta ve kadınlaraözel meslekî eğitim programları yaygınlaştırılmaktadır. Uygulanan politikalargereği, kadınların devamlı meslekî eğitim ve hizmet içi eğitimden % 60oranında faydalanılmasına rağmen, istihdam yaratmaya yönelik önlemlerkapsamında kadınlara sağlanan avantaj, ancak % 30’dur. 485- Yunanistan’da kadın ve erkek arasında fırsat eşitliği ilkesi, anayasagüvencesi altındadır. Ülkedeki meslekî eğitim programları kapsamındakendilerine has düzenlemeler oluşturulmuş olup, işsiz kadınlara vasıf kazandırmaveya vasıflarının geliştirilmesi, iş piyasasına uyumlarının sağlanmasıve iş organizasyonunda aktif rol almalarını öngören çalışmalarbulunmaktadır. 486- Đspanya’da çalışma hayatında kadın ve erkek arasındaki fırsat eşitliğiprensibi, kanunlarla güvence altına alınmış olup, hükümet tarafındanuygulamaya konulan ve kadınların fırsat eşitliğini konu alan bir programla,bu alanda önemli gelişmeler kaydedilmiştir.Program kapsamında; çalışma hayatında kadın ve erkek arasında fırsateşitliğinin sağlanması, çalışan kadınların ve özellikle riskli işlerde çalışanlarınsağlığının korunması, kadınların işsizlik oranının düşürülmesi,çalışma şartlarının iyileştirilmesi, meslekî vasıflarını geliştirici eğitimprogramlarından faydalanmalarının sağlanması, ekonomik güçlükler içindeolan kadınların sosyal açıdan korunmalarının sağlanması gibi önlemlere yerverilmiştir. 487484 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde,A.g.e.,s.135-136.485 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde.., A.g.e., s.140.487Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.136.

137.489Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.141.490Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.141.491Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.- Fransa’da fırsat eşitliği, kanunların güvencesi altındadır. Bununyanında kanunlar çerçevesinde "Yüksek Meslekî Eşitlik Konseyi" de kurulmuştur.Konsey; meslekî eşitlik, kadınların istihdam ve çalışma şartlarıgibi konularda danışmanlık hizmeti vermektedir. Ayrıca uygulamadaişlerliği sağlamak amacıyla; kadınların çalıştığı işlerin çeşitlendirilmesini vekadın istihdamının az olduğu alanlarda ehliyetlerinin geliştirilmesi hedefalınmıştır. 488- Đrlanda’da 1990 yılında kurulan "Đstihdam ve Eğitim Bürosu" tarafındanoluşturalan faaliyet programı ile iş piyasasındaki tüm sektörlerdekadınların istihdamını geliştirme çalışmaları başlatılmıştır. 489- Đtalya’da kadın ve erkek arasında eşitlik ilkesi anayasa güvencesindedir.Ülke millî, bölgesel ve yerel seviyede görevlendirilmiş olan yetkiliuzman kuruluşlar, eşitlik ilkesinin uygulanışını desteklemektedirler. 490- Lüksemburg’da son yıllarda gerçekleştirilen kanunî düzenlemelerle,kadın ve erkek arasında işe girişte, ücretlerde, meslekî eğitimde, çalışmaşartlarında ve sosyal güvenlik alanında eşitliğin sağlanması güvence altınaalmıştır. Meslekî eğitim alanındaki önlemlerle, bir taraftan kadınların yeniteknolojiler ve geleneksel olmayan yeni mesleklere yönlendirilmesiuygulaması sağlanırken; diğer taraftan iş hayatına geri dönen kadınlarameslekî eğitim ve sosyal koruma verilmesi öngörülmüştür. 491- Hollanda’da çalışma hayatında kadın ve erkek arasında fırsat eşitliğininsağlanması, kanunların güvencesi altındadır. Devlet, çalışan kadınlarınçalışma hayatındaki durumlarının iyileştirilmesine yönelik faaliyetleridestekleyen bir politika takip etmektedir. 492- Portekiz’de kadın ve erkek arasındaki fırsat eşitliği, anayasa tarafındangüvence altına alınmş ve mevzuatlar çerçevesinde fırsat eşitliği sağlayıcıdüzenlemeler getirmiştir.488 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.142.492Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.142.

Kadının çalışma hayatında daha aktif rol oynaması ve ayırımcı muamelelerinengelenmesi için, geleneksel olarak erkelerin istihdam edildiğiişlerde kadınlara çalışma imkânı veren işletmelere ve kendi işini kurankadınlara, devletten malî destek veren düzenlemelerle meslekî eğitimalanlarında da kadınların iş piyasasına uyumlarını öngören özel programlarıngeliştirilmesi çalışmaları sürdürülmektedir. 493Đngiltere’de kadınlar, aktif nüfusun % 44’ünü oluşturmakta olup; kadınişsizlerin sayısı, erkek işsizlere oranla daha düşüktür. Kadın işsizlerin,erkek işsizlerden daha az olması; Avrupa Birliği’ne üye ülkeler arasındasadece, Đngiltere’de görülen bir özelliktir. Bunun sebepleri arasındakadınların part-time işlerde daha fazla istihdam edilmeleri başta olmaküzere, uygulanan istihdam politikaları içinde kadınlara daha avantajlı seçeneklersunulması yer almaktadır. 494Avrupa Birliği’nde kadınların istihdamının geliştirilmesi için bir çokkarar ve tedbir yürürlüğe konulmuştur. Genellikle bunlardan başarılı sonuçlarelde edilmiş olmasına rağmen, bir çok konuda başarısız kalan uygulamalarında bulunduğu bir gerçektir. Birliğin, başarısız olduğu hususlararasında en önemlisi; toplam işsizlik içinde kadınlar ile 25 yaşın altındakigenç işsiz oranının, hâlâ istenilen bir seviyeye indirilememiş olmasındadır. 495Tablo II-22’de yer alan, karşılaştırılabilir işsizlik oranları incelendiğinde,1989 yılı itibariyle Birliğin % 9,3’lük toplam işsizliğin % 12,l’ini kadınlar, %17,8’ini de 25 yaşın üstündeki genç işsizler oluşturur. 1990 yılında toplamişsizlik oranı % 8,3’e inmiş, buna paralel olarak kadın ve genç işsizlerarasında da bir düşüş yaşanmıştır. Ancak 1991 yılından sonra işsizlikdevamlı surette yükselme göstermiş olup, 1994 yılında % 11,4’e ulaşmıştır.Đşsizliğin giderek artması karşısında, 1994 yılı itibariyle bu oran içinde yeralan kadın işsizlerin oranı da % 13,1’e yükselmiştir. Aynı Tablo’da yer alankadın-erkek işsiz oranları üye ülkeler esas alınıp tek tek incelendiğinde;Đngiltere hariç tüm üye ülkelerde kadın işsizlerin erkek işsizlere göre sayıcafazla olduğu görülür. Đngiltere’de ise (1994 yılı itibariyle erkekler % 11,5,493 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.143.494Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.144-148.495 TĐSK, Avrupa Topluluğunda Kadın (1990), A.g.a., s. 23.

kadınlar % 7,3’lük bir orana sahip), erkek işsizler; toplam işsizlik içinde,kadınlardan daha yüksek bir orana sahiptir.Her ne kadar ülkelerin tümünde işsizlik, tek tip bir anlam ifade etmesede; 1985 yılındaki kadın ve erkek oranlarındaki nispetsizlik, mayıs 1993itibariyle Birliğin tümünde azalır. Belçika, Almanya, Portekiz, Danimarka veHollanda’da kadın-erkek oranları arasında görülen fark önemli bir şekildedaralırken; Fransa ve Đtalya’da bu daralma, daha yavaş gerçekleşmiştir.Bunun yanında Đspanya, Yunanistan, Đrlanda ve Lüksemburg’da işsizlikoranı yükselme göstermiştir. Başka bir ifadeyle, kadın işsizlik problemi;Birliğin daha az gelişmiş bölgelerinde erkeklere nazaran artış gösterirken,daha gelişmiş ülkelerde ise düştüğü söylenebilir. 496Birlik’te hakim olan yüksek kadın işsizlik oranı, kadınların iş bulmaktakarşlaştıkları zorlukları vurgulamaktadır. Bu zorlukların izahında bazıhususlar açıkça şöyle sıralanabilir. Đlk olarak Đngiltere hariç tüm üyeülkelerde kadın işsizlik oranları erkek işsizlik oranından mütemadiyenyüksektir. Bu durum geçen on yılın tümünde de geçerli olmuştur. 497Đkinci olarak kadınların iş bulmada karşılaştıkları zorluklar, dağınıktüm yaş grupları içinde geçerlidir. Avrupa Birliği’nin yaş ve cinsiyete göreyapısına baktığımızda, nüfusun giderek yaşlandığı ve yaşlanan nüfus içindetüm yaş grupları arasında kadınların erkeklere oranla devamlı yükseldiğigörülür. Tablo II-19’da yer alan verilere göre, yaş gruplarının genel toplamoranı içinde kadınlar; 1990 yılında % 48,7’ye, 1995 yılında da % 48,8’eulaşmıştır. Kadın oranındaki bu devamlı artış, 2000’li yıllarda kadınlarınerkek oranını yakalayıp geçeceğini göstermektedir.Bölgesel seviyede işsizlik oranı Birliğin güneyinde oldukça yüksektir.Bugün için Đspanya, Güney Đtalya ve Yunanistan’da 25 yaşın altındaki herüç kadından biri işsiz olduğundan; bu oranı yükselten unsurların başında,25 yaşın altındaki gençler ile kadınlar yer almaktadır. Aslında her üçkadından birinin işsiz olması, % 50 oranlı 1980’li yılların ortalarındakiişsizlikten daha düşük seviyededir.Üçüncü olarak bugün Avrupa Birliği’nde devam eden işsizlik, tesirî olup;tüm ülkelerde kadınların uzun dönem işsizlik oranı, erkeklerden daha496 Commission Of The European Communities, Employment In Europe 1993, Report From TheCommission, COM(93) 314 Final, Brussels, 26.04.1994, s. 43.497 Commission Of The European Communities, Employment In Europe 1993, A.g.r., s. 164.

yüksektir. Bu durum üye ülkeler arasında da önemli farklılıklar gösterir.Çoğu ülkelerde (Belçika, Danimarka, Fransa ile kuzey ve güneydeki dörtBirlik üyesinde) uzun dönem işsizlikten etkilenen kadın sayısının,erkeklerden fazla oluşu; işsizliği yükseltmektedir. Öte taraftan diğer bir kaçülkede (Almanya ve Hollanda’da olduğu gibi), kadın ve erkek farklılığıortadan kalkar veya yer değiştirir. 498Bütün bunların yanı sıra kadın ve erkek arasındaki işsizlik yardımı vegeliri arasında; (Belçika ve Danimarka hariç) üye ülkelerde önemli ölçüdebir farklılık bulunmaktadır. Đşsiz erkeklerin kullandığı hakların, kadınlarınkindeniki kat daha fazla olduğu Đngiltere, Hollanda ve Đrlanda’da; bufark daha belirgindir. Birliğin tümünde 1991 yılı itibariyle, işsiz erkeklerinyarısı bu haktan faydalanırken; işsiz her üç kadından sadece birisi, budurumdan faydalanmaktadır.Birlik’te, ödemeler ile katkının oranı da aile durumuna göre farklılıkgösterir. Tüm üye ülkelerde 1991 yılı itibariyle işsizlik yardımından faydalananevli erkeklerin oranı, bekâr olanlara oranla fazladır. Bu durum kadınlariçin de geçerli olup, evli kadınların % 35’i işsizlik yardımı alırken;bekâr kadınların % 32’si bu haktan faydalanmaktadır. Bunun yanındaĐrlanda, Đngiltere ve Hollanda’da evli kadınların aldığı yardım, bekârlarınkininyarısı olarak karşımıza çıkarken; Almanya’da ise bu fark % 10’unbiraz üzerinde olup, diğer ülkelerde düşüktür. 499Çalışma hayatında karşılaşılan kadın ve erkekler arasındaki dengeyisağlamak ve eşitsizliği ortadan kaldırmak amacıyla; Birlik bünyesinde,yirmi senenin üzerinde iyileştirici mevzuat düzenlemeleri yapılmaktadır.Buna rağmen kadınlar hâlâ daha düşük ve daha sınırlı aktivitelerde,mesleklerin daha düşük seviyelerinde ve hepsinden de önemlisi part-timeişlerde yoğunlaşmaktadır. Kadınların yeni mesleklerde yeterince korunmalarınıtemin etmek amacıyla, part-time ve geçici işler konusunda bir çoküye devlette anlaşılır mevzuata ihtiyaç vardır. Kadınların yeni konumununsadece ikinci gelir kazananlar olarak değil, toplam işgücünün bir bölümüolarak; hem yaklaşım değişiklikleriyle, hem de mevzuatla tanınmasıicabetmektedir. 500498 Commission Of The European Comminities, Employment In Europe 1993, A.g.r., s. 164.499 Commission Of The European Comminities, Employment In Europe-1993, A.g.r., s. 164.500 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Report From TheCommission, COM(89) 399 Final, Brussels, 26 July 1989, s. 11. ; Commission Of The European Communities,Employment In Europe, The Commission Presents It’s First Report On Employment, Brussels, 20 July 1989, s. 5.

Bu alanda Konsey, kadın ve erkekler arasında işe alınma ve işte yükselme,meslekî eğitim, çalışma şartları ve sosyal güvenlik açısından eşitlikilkesini düzenlemek amacıyla 1976 tarih ve 76/202 Sayılı Yönerge’yi uygulamayakoymuştur. 501Kadınların çalışma hayatında karşılaştıkları ücret eşitsizliği, istihdam vesosyal haklardaki ayırımlarla ilgili çıkarılan Yönerge ve Tavsiye Kararları’narağmen; arzu ettiği sonuçları elde edemeyen Avrupa Birliği, uygulamadaaldığı kararların etkinliğini artırmak için iki Eylem Programı yürürlüğekoymuştur.1982-1985 yıllarını kapsayan Birinci Eylem Programı’nda; kadınlarınfırsat eşitliğinin sağlanabilmesi için, çalışma hayatındaki aktif kadın nüfusüzerinde istatistiki çalışmalar yapılmıştır. Bu istatistiki çalışmalarınsonuçlarına göre kadınların istihdam, sosyal güvenlik ve meslekî eğitimlerineilişkin politikalar geliştirilmiştir. Bunların yanında, mülteci olarakgelen kadınların da aynı haklara sahip olmalarını sağlayan çalışmalara;programda yer verilmiştir.Yine bu dönemde; fırsat eşitliği ile kadınların istihdamını korunması vegeliştirilmesi, ailevî, sosyal ve politik hayatta sorumlulukların eşitlenmesihedeflenen öncelikler arasındadır. Hedeflenen öncelikler arasında yer alan,kadınların istihdamının korunması ve geliştirilmesinde; kadınların işealınmalarına ilişkin yardımların yapılması, kadın işsizler hakkında eğitimprogramlarının düzenlemesi, sosyal ya da bölgesel fonlar aracılığı ileyardımaların tahsisi üzerinde önemle durulmuştur.1986-1990 yıllarını kapsayan Đkinci Eylem Programı’nda orta vadeli birprogram yürürlüğe konulmuştur. Buna göre;- Çalışan kadınların özellikle ekonomik durgunluk dönemlerindehaklarının güvence altına alınması,- Kadınların fırsat eşitliğinin sağlanması için; kadın istihdamına ilişkinüye ülke politikalarının uyumlaştırılması, meslekî eğitimleri ile kamuhizmetlerinde istihdamlarının teşvik edilmesi,- Teknolojik ve sosyal değişmeler sonucu işsiz kalan işsizlerin yenidenistihdam edilmesi,501 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 67.

- Yardıma muhtaç grupların hedef alındığı yeni hukukî normların tespitive yeni projelerin finanse edilmesini kapsayan hedefler belirlenmiştir. 502Kadın ve erkeklere uygulama eşitliği sağlamak, işsizliği önleme ve istihdamıgeliştirmek için; yukarıda ele aldığımız, çeşitli yasal ve sosyal girişimlereyer verilimiştir. Buna rağmen, eşitlik yönündeki artış yavaş gelişmişve kadınlar büyük ölçüde nispeten düşük vasıflı geleneksel işlerleyetinmişlerdir. Bu ayrım; iş piyasasındaki son yoğun değişikliklere vekadınların işgücüne katılımlarındaki devamlı artışa rağmen, hâlâ sürmektedir.Kadınların işgücündeki artan bu katılımına; hem arz hem de talepfaktörleri katkıda bulunmuştur. Birlik’te çocukların yaşları arasındakidaralan yaş farkı, daha küçük aileler ve part-time işlerde çalışma isteği; evlikadınların iş piyasasına girişini destekleyen yerli ve sosyal faktörlerdenbazılarıdır. Aslında, bazı ülkelerde erkeklerin kariyer çalışmalarınabenzeyen bir konumda; istihdamda kendi işlerini kuran kadınlar, çalışmahayatına gittikçe belirgin bir hareketlilik getirir. 503Avrupa Birliği’nde 1988 yılı itibariyle, 52 milyon çalışan kadın vardır.Bunların % 73’ü hizmet sektöründe çalışmakta olup; özellikle Danimarka,Fransa ve Đngiltere gibi ülkelerde hizmet sektöründe çalışan kadınlar,erkeklere göre daha fazladır. Diğer ülkelerde ise, hizmet sektöründe çalışankadın ve erkek sayıları arasında pek büyük bir fark yoktur. 504 Bunun aksine,kadınların sadece % 20’si sanayi sektöründe istihdam edilmektedir. Buoran sanayi sektöründe çalışan erkek oranının yarısından daha düşüktür. 505Aynı yıl itibariyle tarım sektöründe % 7 oranında kadın istihdam edilirken;part-time işlerde çalışan işçilerin de % 84’ünü kadınlar oluşturur. 506Tablo II-18’deki Đşgücü Piyasası’na ait veriler içinde yer alan, Birlik’tekisivil istihdam sayısı ile sivil istihdam içinde kadınların oranına baktığımızda;1985 yılı itibariyle, 121.007 kişilik sivil istihdam içinde kadınlar% 38’lik bir paya sahiptir. Bu sayı ve oranlar devamlı surette artışgöstererek, 1989 yılında % 39,3’e çıkmıştır. 1990 yılında istihdam içinde502 TISK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 68-69.503 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Chapter 7-Women’sEmployment, Report From The Commission COM(89) 399 Final, Brussels, 26 July 1989, s.85.504 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 68.505 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Chapter 7-Women’sEmployment, A.g.r., s. 85.506 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 68.

kadın oranı % 38,4’e düşmüş; 1991 yılında % 40,’a, 1992 yılında % 40,5’eve 1991 yılında da % 41’e yükselmiştir. Sivil istihdam içinde % 47’lik enyüksek oran, 1993 yılı itibariyle Danimarka’ya aittir. Bu ülkeyi Đngiltere,Fransa, Portekiz ve Almanya takip etmektedir. Diğer üye ülkeler Birliğin1993 yılı oranının (% 41’in) altındadır.Birlik’te istihdam edilen kadın sayısı, 1965’ten 1991’e 13 milyon artarken;aynı dönemde, erkeklerin bir milyon kaybı olmuştur. Kadınlar budönemde kaydedilen gelişmede tamamen pay sahibidirler. Gerçi 1980’lerdeçalışan erkek sayısı da artmış olmasına rağmen, kadınların artışı yedi katfazla olmuştur.Kadınların işgücüne katılımındaki bu artışlar; Hollanda’daki 25 yaşınüstündeki evli kadınlardan; Đspanya’daki 25 yaşın altındaki kadınlarakadar, bütün üye devletlerdeki kadınların farklı kategorilerini kapsar.1980’li yıllarda yaşlı erkeklerdeki aktif olma oranı düşerken, 50 ve dahayukarı yaştaki kadınlarda aynı oran; Yunanistan dışında tüm ülkelerdeartmıştır Kadın etkinliği hususunda en önemli artış, 25-49 yaşları arasındakibayanlarda görülmektedir. 507Farklı yaş gruplarındaki artış gösteren işgücü katılımına, Birlik’te sınırlamagetirilmiştir. Kadınların istihdam oranları, çocuk bakımı yüzündenağır bir şekilde etkilenmiştir. Üye ülkelerin çoğunda, işgücündeki kadınoranı (Belçika, Danimarka, Yunanistan, Fransa ve Portekiz hariç),çocuklulara göre çocuksuzlarda daha yüksektir. Ayrıca (Danimarka hariçtutulursa) on yaşındaki çocuk sayısı fazlalaştığından, kadınlarda çalışmaoranları da düşmektedir. Bununla birlikte; part-time çalışan kadın oranları,full-time çalışan kadın oranlarından daha az etkilenmiştir. Bu bakımdanpart-time çalışan üç çocuklu kadınların istihdam oranı, on yaşın altında ikiçocuklu full-time çalışan kadınların oranından daha yüksektir. 508507 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1993, A.g.r., s. 16.508 Comission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, COM(89) 399 Final, A.g.r., s:86.

TABLO II-25AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE KADINLARIN ĐŞÜLKELERErkeklere göreKadınlardaĐşsizlik Oranı(%)PĐYASASINDAKĐ KONUMLARIKadınlarınMeslekî AktiflikOranı(%)Part-Time Çalışan Tam Gün ÇalışanKadınların ToplamÇalışan KadınlaraOranı(%)Kadınların ToplamÇalışan KadınlaraOranıBelçika 2,2 35 25 26Danimarka 1,1 59 41,5 34,5Almanya 1,4 41 31 28Yunanistan 2,6 34 10 31Đspanya 2,0 30 12 26Fransa 1,8 45 24 34,5Đrlanda 0,6 33 17 27Đtalya 2,3 33,5 11 30Lüksemburg 1,4 33 15 28Hollanda 1,8 41 61,5 16Portekiz 2,2 45 10 40,5Đngiltere 0,5 49 44 27KAYNAK: Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi ÇerçevesindeSosyal Politika Uygulamaları, A.g.e., s.145.Tablo II-25’de yer alan kadınların iş piyasasındaki konumları incelendiğinde;Đngiltere (% 0,5) ve Đrlanda (% 0,6) dışındaki tüm üye ülkelerdekadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek olduğugörülür. Yine aynı Tablo’da yer alan "Kadınların Meslekî Aktiflik Oranı"altındaki verilere göre, meslekî faaliyetlere katılım oranı % 59 ile en yüksekDanimarka’da olup; Birliğin tüm üye ülkelerinde de bu oran % 50’ninaltındadır.Ayrıca Tablo’da yer alan part-time işlerde çalışan kadınların, tam günçalışan kadınlara göre; Hollanda, Đngiltere, Danimarka ve Almanya’dayüksek oranda olması, bu ülkelerde kadınların part-time işleri tercih etmeleriningöstergesidir. Bu ülkelerde kadınların part-time işleri tercih(%)

etmelerinin sebebleri arasında, ailelerine ve evlerine daha fazla zamanayırabilmeleri amacı bulunmamaktadır. Bu durum onların meslekî terfileriniengelemekte ya da onları ikinci derece sayılan işlerde çalışmayamecbur etmektedir.Avrupa Birliği’nde cinsiyet ayrımı; ekonomik faaliyetlerin bütün sektörlerindeolduğu gibi, sanayi bünyesindeki meslekler arasında da devametmektedir. Đstihdamdaki Avrupalı kadınların yaklaşık dörtte üçü, hizmetsektöründe yer almalarına rağmen; bunlar genellikle düşük ücretli ve dahaaz itibarlı işlerle sınırlandırılmışlardır. Birlik’te cinsiyet ayrımının devametmesinin bir diğer sebebi, sermaye yatırımlarını artırmaktansa; işmaliyetini düşerek, verimlilik ve rekabeti yükseltme teşebbüslerindenkaynaklanmaktadır. Bu duruma; kadın işgücünün vasıfsız mesleklerealımında, daha esnek iş uygulamalarını kullanma da dahildir. 509Birliğe üye ülkelerdeki küçük işletmelerde, istihdam açısından farklılıklarbulunur. 1991 yılında Đspanya’da yüz işçiden daha az çalışan istihdamedilen işletmelerde, çalışanların işgücüne oranı % 74 iken; on işçidendaha az işçilerin çalıştığı işletmelerde ise çalışanların işgücüne oranı % 46dır. 1994 yılında Đspanya’da bu oranlar; % 74’den % 69’a, % 46’dan da %43’e düşmüştür. Portekiz’de yüz işçiden daha az çalışanı olan işletmelerin,çalışanların işgücüne oranı % 60 dır. Bu oran Danimarka’da % 64 olarakkarşımıza çıkarken, Danimarka dışındaki tüm Kuzey ülkelerinde çalışalarınişgücüne oranı Birlik ortalaması olan % 55’in altındadır. Belçika veAlmanya’da çalışanların işgücüne oranı yüz kişiden az olanlarda % 46, onkişiden az olanlarda ise % 17-18’dir. Lüksemburg ve Đngiltere’deçalışanların işgücüne oranı ise yarı yarıyadır. 510Kadınların geleneksel olarak "Kadın Đşi" kabul edilen faaliyet alanlarınayönelmesi, onların iş piyasasına tam bütünleşmesini engelleyen hususlararasında yer alır. Öğrenim, eğitim ve işe girmede tam fırsat eşitliğinin henüzsağlanmamış olması sebebiyle kadınlar; talî iş piyasası olarak bilinen,düşük ücretli, fazla beceri gerektirmeyen, iş güvencesi yetersiz ve işçiçıkarma oranı yüksek işlerde yoğunlaşmaktadır. Talî iş piyasası dışındaki,daha iyi şartlara sahip sektörlerde çalışma imkânını bulabilenler ise;509 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, A.g.r., s.87.510 Commission Of The European, Communities, Employment In Europe-1994, Report From theCommission, COM(34) 381 Final, Brussels, 14.09.1994, s: 181.

genellikle hiyerarşinin alt düzeylerinde, yükselme imkânı sınırlı işlerdeçalışmaktadırlar.Đş piyasasında bilinçli ve bilinçsiz şekilde kadınlara yöneltilen farklı vesoyutlayıcı uygulamaların, zaman içinde ortadan kaldırılması; yapılacakekonomik ve yapısal değişmeler yanında, her seviyede yürütülecek sistemli,çok yönlü ve sürekli eğitim faaliyetleriyle gerçekleştirilebilmesi mümkünolacaktır. 511 Bunun yanında sistemli, çok yönlü ve sürekli eğitim için sırfkadınlar bakımından hazırlanacak eğitim programları; bu defa erkekleraleyhine eşitsizliği davet edeceğinden, bu programların kadın ve erkekleribirlikte kapsayacak şekilde uygulanması düşülmektedir. Avrupa BirliğiBakanlar Komitesi’nin 3 haziran 1985 tarihli Kararı’nda bu amaçlayapılması istenilen çalışmalara yer verilmiştir. 512Görüldüğü gibi Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, kadınların iş piyasasınakatılma oranlarında son yirmi-yirmibeş yıl içinde önemli bir artış olmuş;buna karşılık kadınlar gerek istihdam alanında ve gerekse ailevî yaşantı iletoplumsal hayatta hâlâ önemli problemlerle karşı karşıyadırlar.Avrupa Birliği’nde kadınların maruz kaldıkları bu problemlerin halli için;cinsiyete bağlı ayrımcı muameleler ile eğitim ve öğretim sistemlerindekiaksaklık ve farklı uygulamaların ortadan kaldırılması şarttır.Tam istihdam ve istihdamda eşitlik bakımından bir takım sakıncalarıbulunan, ancak ailevî sorumluluklarıyla birlikte tamamen işsiz kalmamakiçin seçmek mecburiyetinde kaldıkları; part-time, tele-work (Bilgisayar,kelime işlem cihazı-word processor-gibi cihazlarla firma işini evde yapma)ve geçici çalışma şekillerine (tüm kadın-erkek çalışanlar bakımından)problemlerin halli için kapsamlı yeni düzenlemeler getirilmelidir. 5133-Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Kadınların Đşsizliğine KOBi’lerinĐstihdam Bakımından KatkılarıGerek ülkemiz ve gerekse Avrupa Birliği açısından en önemli problemlerdenbiri, genel işsizlik oranı artarken; buna paralel olarak kadınlarınişsizlik oranı da artmakta olup, istihdam imkânları sınırlı kalmaktadır.511 ĐĐBK,Dış Đlişkiler Daire Başkanlığı, Avrupa Ülkelerinde Kadınların Đstihdamı, Đstihdam Dergisi, Yıl: 2, Sayı:7, Ankara, 1989, s.21.512 Daha geniş bilgi için bkz: ĐĐBK. Dış Đlişkiler Daire Başkanlığı, Avrupa Ülkelerinde Kadınların Đstihdamı,A.g.r., s.21-22.513 ĐĐBK. Dış Đlişkiler Daire Başkanlığı, Avrupa Ülkelerinde Kadınların Đstihdamı, A.g.r.,s.21-22.

Avrupa Birliği’nde oldukça gelişmiş bir ekonomik yapı karşımıza çıkarken,istihdam imkânlarının sınırlı olması; teknolojik gelişmeler ve gerçekleştirilenyeni yatırımlarda ileri teknolojilerin kullanımı, bazı sanayikollarının gerilemesi, bazılarında yaşanan zorluklara karşılık işgücüneduyulan talebin giderek azalması gibi sebeplere bağlanmaktadır. Sanayitoplumlarında karşılaşılan ve ileri teknolojiye geçişin sebep olduğu Birlik’-teki işsizlik ve istihdam probleminin ülkemizdeki görünümü ise çok farklıdır.Ülkemizdeki işsizlik ve buna bağlı yaşanılan istihdam probleminin asılkaynağı; hızlı nüfus artışı yanında genç nüfusa sahip olması ile istihdamimkânlarının sınırlılığı, işsizlik oranının yükselmesine sebep olmaktadır. 514Đstihdamın sektörel dağılımına baktığımızda, Avrupa Birliği’nde kadınlarınaktif .nüfus içinde hizmet sektöründe yoğunlaştığını; bunun yanındaülkemizdeki kadınların da tarım sektöründe istihdam edildiklerini görürüz.Türkiye’de işsizliğin önlenmesinde en etkili yöntemler arasında; yatırımlarınsanayi sektörüne kaydırılarak teşviki ve gerekli yapının oluşturulmasıyer alır. Ayrıca Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde olduğu gibi mevcutKOBĐ’ler bir taraftan desteklenirken, diğer taraftan yenilerinin kurulmasınısağlamak suretiyle; oluşturulacak yan sanayiide erkeklerin yanı sırakadınların da yeni mesleklerde istihdamına ağırlık verilmelidir. 515Bugünün ekonomi politikalarının temel hedeflerinden birisi de; aktifnüfusun kendi yörelerinde istihdamını sağlayarak, büyük sanayi merkezlerinegöçü önlemek suretiyle işsizliğe çare aramaktır. Bu da KOBĐ’lerinyaratacağı ek istihdam imkânlarıyla ancak gerçekleştirilir. Bu gerçekleştirildiğitakdirde, aktif işgücünün bulunduğu yörelerde kadınların çalışmaimkânı artmakla kalmaz; köyden kasabaya, kasabadan şehire ve şehirdensanayii gelişmiş şehirlere iç göçler önlenir. Ayrıca bölgeler arasında görülengelişmişlik farkları da kısmen giderilirken, millî gelirin bölgeler arasındakidağılımında da denge sağlanmış olur. 516KOBĐ’lerin mevcut potansiyelleri içinde yer alan daha az yatırımla dahaçok kişiye istihdam imkânı sağlama, teknolojik yeniliklere daha yatkın514 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s. 71-72.515 Haluk CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.72.516 Hasan OLALI / Muammer DO⁄AN / Üzeyme DO⁄AN, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler veUygulanan Ekonomik, Mal( ve Sosyal Politikaların Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler Açısından Değerlendirilmesi,ĐZSĐAD, Đzmir, 1993, s. 33.

olmaları ve daha çok kişiye meslekî ve teknik eğitim vermeleri göz önünealınırsa; KOBĐ’lerin meslekî ve teknik eğitim veren birer okul hüviyetindeolduğu görülür. Bu yönleriyle KOBĐ’ler, ekonominin yetişmiş işgücüihtiyacını karşılayan yerler olarak kabul edilirler. 517 Đstihdamı artırmaözelliği olan KOBĐ’ler desteklenmeli kendi işini kurmak veya kurulu işinigenişletmek isteyen girişimcilere; finansman, eğitim, teknoloji, mevzuat,pazarlama konularında yardımcı olunmalı ve danışmanlık hizmetleri desunulmalıdır. 518Đşsizlikle mücadelede meslekî bir beceriye sahip olmak, çok büyük önemarzeder. Aslında iktisadî ve sosyal kalkınmada; beceri ve yeteneğine göreişgücünü en iyi şekilde kullanmak, değişen ve gelişen şartlara göreişgücünü yetiştirmek en önemli hedefler arasında yer alır. Ülkemizdekiistihdama yönelik problemlerden bir diğeri de vasıfsız işgücü fazlalığı vevasıflı işgücü açığının ortaya koyduğu dengesizliktir. Türk sanayiinin ihtiyaçduyduğu vasıflı işgücü açığının kapatılması amacıyla alınan tedbirlerbelirlenirken; kadın işgücünün istihdam öncesi ve istihdam içinde yetiştirilmesineönem verilmektedir.Bu amaçla ülkemizde bölgelerin özelliği de göz önüne alınarak, 1988yılından itibaren Đ.Đ.B. Kurumu öncülüğünde işgücü yetiştirme kurslarıaçılmaya başlanmıştır. Sayıları her yıl giderek artan bu kurslara; 1988yılından 1993 yılına kadar değişik mesleklerde toplam 3014 işgücü yetiştirmekursu düzenlenerek, 52.162 kişi kursa katılmıştır. 1994 yılında 839işgücü yetiştirme kursu düzenlenmiş olup, bu kurslara 5.925 erkek ve9.816 kadın olmak üzere toplam 15.741 işsiz vatandaşımız katılmıştır.Yine 1994 yılında kamu ve özel kurum ve kuruluşlarla yapılan işbirliğisonucunda vasıfsız işgücü piyasasında geçerli olan bir meslekte yetiştirilerekistidamının sağlanması amacıyla; istihdam garantili turizm dalı(servis, bar, oda hizmetleri, resepsiyon, aşçı, garson) başta olmak üzere,halı dokumacılığı, bilgisayar programcısı terzi, makina nakışçısı ve kilimdokuyuculuğu gibi mesleklerde işgücü yetiştirme kursu düzenlenmiştir. 519Đ.Đ.B. Kurumu öncülüğünde Nevşehir’de "Kat Hizmetleri YetiştirmeKursu", Ordu’da "Balık Ağı Örme ve Metis Dokumacılığı" ile "Đstihdam GarantiliBakır El Đşletmeciliği Kursu", Van’da "Halıcılık Đşgücü Yetiştirme517 Hasan OLALI ve diğerleri, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s. 33.518 TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması, A.g.a., s. 31.519 ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 44-45.

Kursu"; 1988 yılında açılan istihdam garantili yetiştirme kurslarından 520bazılarıdır. 1989 yılında bunlara ilâveten Samsun’da "Abajur Đmalât Đşçiliği"ile "Parke Đşçiliği", Tokat’da "Đpek, Şal, Eşarp Üzerine Desen Çizme",Eskişehir’de "Konfeksiyon Đşçiliği’, Kütahya’da "Seramik Süsleyiciliği",Antalya’da "Servis Garsonluğu", Bursa’da "Konfeksiyon Dikimciliği" veNevşehir’de "Turizm Đşletmeciliği" gibi benzeri kurslar açılmak suretiyle 521kadın işgücünün vasıflı hale getirilmesi sağlanmıştır.1990 yılında açılan 697 işgücü yetiştirme kursuna 5.493 erkek, 6.297kadın katılırken; 1991 yılında 821 işgücü kursuna 5.562 erkek ve 8.304kadın katılmıştır. 1992 yılında 470 kurs açılırken, bunlara 3.573 erkek ve4.496 kadın, 1993 yılında 628 işgücü kursuna 4.383 erkek ve 7.148 kadınile 1994 yılında da 839 işgücü yetiştirme kursuna 5.925 erkek ve 9.816kadın işsiz katılmıştır. 522Yukarıda yer alan verilere baktığımızda açılan kurslara kadın işsizlerinkatılımı sayısal olarak erkeklerden daima fazladır. Đstihdam garantilikursların yanında, bağımsız çalışanlara yönelik işgücü yetiştirme kurslarındada bu durum aynıdır. 1994 yılında bağımsız çalışanlara açılan 155kursa, 429 erkeğe karşılık 2.136 kadın iştirak etmiştir. 523Ev kadınlarının istihdamını geliştirmek, üretim ve aile ekonomilerinekatkıda bulunmalarını sağlamak amacıyla; 1993 yılında sadece kadınlardanoluşan 215 işgücü yetiştirme kursu açılmış, bu kurslara 3.748 gençkadın katılımı sağlanmıştır. Aynı amaçla 1994 yılında açılan 369 işgücüyetiştirme kursuna, 5.915 genç kadın katılmıştır. 524Đşgücü piyasasına çeşitli sebeplerle girememiş bulunan ve ekonomikbakımdan gayri faal durumdaki kadınlarımızı; işgücü yetiştirme kurslarınatabi tutarak, eğitim seviyelerini yükseltmek suretiyle meslekî imkânlardandaha çok faydalanmaları sağlanmış olacaktır. Vasıflı hale getirilmiş kadıngirişimcilerin, iş kurma ve istihdam güçlüklerine; yerel istihdam520 Daha geniş bilgi için bkz: ĐĐBK, Đş Garantili Đsgücü Yetiştirme Kurslarımız, Đstihdam Dergisi, Yıl: 1, Sayı:5,Ankara, 1988, s. 22-27.521 Daha geniş bilgi için bkz: ĐĐBK, Đşgücü Yetiştirme Kurslarımızdan Görüntüler, Đstihdam Dergisi, Yıl: 2,Sayı: 7, Ankara, 1989, s. 31-34.522 ĐĐBK, 1992 Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 73-74.; ĐĐBK, 1993 Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 56.; ĐĐBK, 1994Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 44.523 ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 45.524 ĐĐBK, 1993 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 42 ve 46.; ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., s. 33 ve 46.

imkânlarının da katkısı sağlanıp gerekli destek verilmek suretiyle, yeniyatırım ve iş imkânları yaratılacaktır.Đşgücüne katılan kadınların istihdamına katkıda bulunmak için,KOSGEB Đstihdam Yaratma ve Bölgesel Kalkınma Faaliyetleri Grup Başkanlığı’ncayürtülen; bölgelerin özelliklerine en uygun olan projelerin, hayatageçirilmesi çalışmaları da istihdam sağlamada etkili olmaktadır.Bu konuda yapılan çalışmalar arasında;- 1992 yılında başlayan ve 1995 yılında sona eren "Anadolu El HalıcılığıGeliştirme Projesi" uygulanmıştır. Bu proje kırsal bölgelerde el halıcılığınıngeliştirilmesi, kalitenin yükseltilmesi ve istihdam yaratılması amacını güder.Pilot olarak seçilen Amasya ilinde açılan atelyelerde, tecrübeli öğreticilerleyöre halkına kurslar verilmiştir. Bu kurslarda ayrıca kalite yükseltilmesinede katkıda bulunulmuştur. Uygulamanın Sivas, Çankırı, Yozgat, Çorum,Tokat ve diğer illerde de tekrarlanması, 525- 1994 yılında başlayıp, 1998 yılında sona erecek olan "Uşak Yöresi ElSanatları Geliştirme Projesi" uygulamaya konulmuştur. Kilim üretimindeçok önemli olan, kilim yıkama işleminin gerektiği gibi yapılabilmesi içinkurulan tesiste üreticilere eğitim verilmesi, 526- 1995 yılında başlayıp, 1996 yılında bitecek olan "Çiniciliğin GeliştirilmesiProjesi" ile çinicilikte ürün kalitesinin standartlaştırılması için;kullanılan sır, metaloksit boyaları ve benzeri malzemelerin geliştirilerek,kalitenin iyileştirilmesi amaçlanmıştır. Öncelikle Kütahya yöresinin mevcutdurumu tespit edilerek, proje kapsamının belirlenmesine gidilmiştir. Bununyanında hedef alınan kitleye yönelik danışmanlık, eğitim ve bilgi teminihizmetlerinin verilmesi 527 yer almıştır.Bugün ülkemizde yaşanan işsizlik içinde önemli bir konuma sahip olankadın işsizliği; kuralan yeni işyerleri (KOBĐ) ve yeni mesleklerde kadınistihdamına yer vermek suretiyle, işsizlik önemli biçimde azaltılcaktır.Avrupa Birliği’nde işsizlik ve istihdam konusunda bugüne kadar bir çokönemli tedbir ve yaptırımlar uygulamaya konulmuştur. Bunun sonucunda100’den az çalışana sahip KOBĐ’lerin istihdam payları bir taraftan artarken,525 KOSGEB, 1995 Yılı Çalışma Programı, A.g.p., s. 162.526 KOSGEB, 1995 Yılı Çalışma Programı, A.g.p., s. 161.527 KOSGEB, 1995 Yılı Çalışma Programı, A.g.p., s. 165.

ir taraftan da büyük işletmelerden daha hızlı bir oranda yeni mesleklersağlamak suretiyle, istihdama katkı sağlamış oluyorlar. Avrupa Birliği’ndeKOBĐ’lerin toplam istihdama katkılarında geniş değişkenlikler vardır.Birliğin istihdam yapısı incelendiğinde Đngiltere, Đspanya ve Fransa’-da;küçük boyutlu işletmelerde kadın istihdamı diğer üye ülkelere oranla dahafazla ve kadın işgücü hizmet sektöründe daha geniş bir paya sahiptir. 528KOBĐ’ler, imalât sektöründeki mesleklerin Đngiltere ve Lüksemburg’da %20’sini; Fransa, Hollanda, Belçika, Đspanya, Portekiz, Đrlanda ve Danimarka’da% 30 ilâ % 45’ini, Yunanistan ve Đtalya’da da yarıdan fazlasınısağlarlar. 1970’li yıllar ile 1980’li yılların başlarında; diğer işletmeler az daolsa istihdam kaybederken, KOBĐ’lerin istihdam artış payı yükselmiştir. 529Birliğe üye ülkelerin özel sektöründe istihdam edilen nüfusun büyük birkısmı, küçük firmalarda yer alır. Bu firmalar çok sayıda iş sahası üretip,istihdamın büyük kısmını üstlenmek suretiyle, Birlik’teki önemlerini ortayakoymuşlardır. Avrupa Birliği’nin 1991 yılı itibariyle çalışanların ortalamaoranı; yüz kişiden az çalışanı olan işletmelerde % 55, on kişiden az çalışanıolanlarda ise % 30’dur. Yine işgücünün dağılımı açısından konuyabaktığımızda; kuzey ülkelerine nazaran (Danimarka hariç) güneyülkelerinde işgücü küçük hatta çok küçük işletmelerde toplanmıştır. 530Bütün mesleklerin yarıdan fazlasının sağlandığı hizmet sektöründe,KOBĐ’ler daha çok önem arzederler. Büyük işletmelerin istihdam azalttığıbir zamanda, özellikle yirmiden az çalışanı olan işletmelerde KOBĐ’ler yenimeslekler yaratırlar. Bununla birlikte KOBĐ’lerdeki meslek yaratılmasınispeten daha az sayıda işletmede ortaya çıkar. Küçük işletmeler tarafındanyaratılan meslekler, genelde büyük işletmelerinkinden farklıdır. KOBĐ’ler,özellikle part-time işlerde kadIn çalışanlara; diğer işletmelere oranla, dahafazla istihdam desteği verirler. Mesela Hollanda’da küçük işletmelerdeçalışanların % 37’si kadınlardan oluşurken, büyük işletmelerde çalışanların% 26’sını kadınlar meydana getirir.Küçük işletmelerde istihdam büyük işletmelere oranla daha istikrarsızolup, ücretler daha da düşüktür. Mesela Fransa’da büyük işletmelerdeki528 Nusret EKĐN, Küçük Đşyerlerinde Endüstri Đlişkileri, A.g.e., s. 9.529 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Charpter 6: SME and Self-Employment, COM(89) 399 Final, A.g.r., s. 81.530 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1994, A.g.r., s. 180-181.

ücretler, küçük işletmelerinkinden % 60 daha yüksektir. 531 Kadınların çoğupart-time ve geçici işlerde düşük ücretle kötü çalışma şartlarına bağlıolarak çalışmaktadırlar. 532Birliğe dahil bütün üye ülkelerde istihdamdaki kadın sayısı artışgöstermiştir. Son onbeş yılda kadınların istihdama katılım oranları % 6artmıştır. Bu duruma göre kadınlar; Birliğin toplam çalışanlarının % 38’ine,toplam istihdam oranının ise sadece % 35’ine tekabül ederler. Bu,kadınların erkeklerden daha çok part-time işlerde çalıştıklarını göstermektedir.Aslında part-time çalışma, kadınlara has bir olay olarak; ileri yaşgrupları ile büyük oranda çocuklu kadınlar tarafından tercih edilmektedir.Çünkü part-time çalışma; kadınlara uygun düşen saatlerde çalışma firsatıverdiği için, çoğu kadın tarafından benimsenirken, bir çoğu da full-time işbulmada zorluk çektiklerinden bu çalışma şeklini (part-time) benimsemekmecburiyetinde kalmışlardır. 533Part-time işler, kadınların iş piyasasına girmesinde önemli bir rol oynamıştır.Bunun en iyi örneğini Danimarka, Đngiltere ve Fransa gibi kadınişgücü katılımında en yüksek orana sahip ve part-time istihdamın yüksekolduğu ülkelerde görürüz. Bunun aksine daha az gelişmiş Birliğe üye ülkelerde(Đtalya, Đrlanda ve Yunanistan’da) part-time işçiler için, kadınlarınişgücü oranı; 1975 ilâ 1985 arasında belirgin bir şekilde düşmüştür. 534Avrupa Birliği Bakanlar Komitesi işsizliği önleme amacıyla;- Genç kadınlara meslek seçiminde yardımcı olacak programlarda, yeniistihdam imkânları ve iş piyasasındaki meslek alternatifleri hakkındailetişim vasıtalarını kullanmak suretiyle bilgi verilmesini,- Mesleğe yöneltme, meslekî eğitim hizmetlerinde modern ve gerçekçiyöntemler kullanılması,531 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Chapter 6: SME and the Self-Employment, COM(89) 399 Final, A.g.r., s. 81-82.532 ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsangücü Politikaları, A.g.e., s. 7.533 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Chapter 1: Employment In TheEuropean Community, COM(89) 399 Final, A.g.r., s. 22.534 Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989, Chapter 7: Women’sEmployment, COM(89) 399 Final, A.g.r., s. 88.

- Kadınların meslekî eğitim programları ve işgücüne katılım oranlarınıartırmak için sosyal tesislerin (çocuk bakım merkezleri, kreşler gibi) yaygınlaştırılması,- Düşük maliyetli ve esnek yapılı eğitim programlarının (seyyar tesisler,kadınların katılımını sağlamak için uygun zaman ayarlaması) teşvikedilmesini,- Kırsal alanda kadınların istihdamını artırıcı faaliyetlere hız verilmesini,- Kadınların kendi işini kurmalarını teşvik edici sosyal ve eğitime dayalıtedbirlerin uygulamaya konulması öngörülmüştür.Ayrıca Avrupa Birliği’nde çalışan kadınlara ilişkin iş piyasasındaki önyargı ve farklı uygulamaların zaman içinde ortadan kaldırılması bakmından;vasıfsız işlerde yoğunlaşan kadınların, hizmetler sektörü dışındakiistihdam alanlarına kaydırılmasına çalışılmıştır. Vasıfsız işgücüne yönelikdüzenlenen bilgi ve beceri kurslarının, vasıflı kadın işgücü sayısının artmasındaetkili olacağı gayet açıktır.Bu amaçla Avrupa Meslekî Formasyonu Geliştirme Merkezi(CEDEFOP)’nin açtığı eğitim programları arasında: Dokuma Đşindeki KadınlarınEğitimi (Belçika); Uzun Bir Aradan Sonra Đş Yaşamına YenidenKatılma (Danimarka); Genç Kadınların Endüstri Sektöründeki Teknik veSanat Đşlerine Girebilmesini Sağlayıcı Pilot Eğitim Programı (Almanya); ElĐşleri Hakkında Bilgilendirme, Meslekî Tanıtım Kursları, Deneyimsiz ĐşçiKadınların Meslekî Eğitimi, Kadınların Bağımsız Đş Kurmaları (Fransa);Genç Kızlara Çıraklık Eğitimi (Đrlanda); Đşsiz Kadınların Elektro-TeknikKonusunda Eğitimleri (Đtalya); Güzellik Uzmanı Yetiştirme Kursları(Hollanda); Genç Kızların Telefon Santrallerinde Eğitilmesi Programı(Đngiltere) yer almaktadır.Bu programlarda eğitim görmemiş (Đlköğretim dışında) ya da eğitimi terketmiş kadınlar hedef alınmaktadır. Eğitimin gerekli finansmanı, AvrupaSosyal Fonu başta olmak üzere; ilgili ülkenin Ticaret, Sanayi, Çalışma, Aile,Sağlık ve Eğitim Bakanlıkları ile Vakıflar gibi benzeri kuruluşlarcakarşılanmaktadır. 535Ayrıca işsizliği önlemeye yönelik politikalar arasında, Birlik’te kendi işinikurmak isteyen işsiz kadınlara; gelir garantisi sağlamak suretiyle yardımcı535 Rezzan TATLIDĐL, Türkiye’de Kadınların Çalışma Yaşamındaki Yeri..., A.g.t., s. 199.

olunmaktadır. 536 Birlik’te yeni işletme kuran kadın sayısının erkek girişimcisayısından az olduğu görülmektedir. Kadınların bölgesel seviyede istihdamave ekonomik gelişmeye katkılarını artırmak ve kadınlar arasındagirişimciliği teşvik etmek amacıyla; Ekonomik Đşbirliği; ve KalkınmaTeşkilâtı (OECD) ile Fransa hükümetinin işbirliği sonucu mayıs 1985’de"Women-Local Initiatives-Job Creation" konulu bir uluslararası seminerdüzenlenmiştir. Seminer sonucu, kadın girişimcilere yönelik teşvikuygulamalarında artış gözlenmiştir. Bu çalışmaların devamlılığınınsağlanması ve ülkeler arası bilgi alışverişinin artılması amacıyla; 18-19mayıs 1987 tarihleri arasında OECD / ILE programı çerçevesinde ikincisiOslo’da düzenlenmiştir.Seminer öncesi gönderilen anket formlarının değerlendirilmesi veseminer çalışma gruplarında yapılan görüşmelerde elde edilen veriler dikkatealınarak, OECD/ ILE sekreteryasınca nisan 1987’de bir Rapor hazırlanmıştır.SME /ILE 87.03 sayılı bu Rapor’a göre, kadın girişimcilerinyapısal özellikleri;- % 50 ve daha fazlası evlidir.- Büyük çoğunluğu ailesinde girişimci ortamı bulmuştur.- Belli bir süre çalıştıktan sonra (ev kadınlığı ve çocuklarını yetiştirmedışında) kendi işletmelerini kurmaktadır.- Birçok kadın; bağımsızlık, başarılı olma, kişisel çalışma istiği, işletmesistemi içinde tam katılım, yer alma isteği ile kendi işlerini kurmaktadır.- Kadın girişimciler; kadınlar için alışılmış geleneksel iş alanlarınıdeğiştirerek, alışılmamış alanlara (boya, taşıma, inşaat gibi) taşmakamacında görünmektedirler.- Kadın girişimciler, yanlarında çok az işçi çalıştırmakta veya hiç çalıştırmamaktadırlar.- Kadın girişimciler tarafından kurulan işletmeler; mal sabipliği, ortaklık,işbirliği ve kooperatifler şeklinde özetlenmiştir. 537Bütün bu önlemler sonucu, üye ülkeler; yeni KOBĐ’lerin kurulması veyaratılan yeni mesleklerde kadın istihdamını öngören politikalar arasında,teşvik politikalarına da yer vermişlerdir.536 ĐĐBK, Dış Đlişkiler Daire Başkanlığı, Avrupa Ülkelerinde Kadınların Đstihdamı, A.g.a., s.21-22.537 Alev GÜNAL, Mahall( Đstihdam Olanaklarının Geliştirilmesinde Kadının Rolü, A.g.m., s. 22 ve 22-24.

D - Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve ĐstihdamıSon zamanlarda Türkiye ve Avrupa Birliği’ne üye devletlerde, gösterilentüm gayret ve ekonomik büyüme alanlarında sağlanan başarıya rağmen;işsizlik ve istidamı geliştirme açısından arzulanan mesafe alınamamıştır. Busebeple gerek Türkiye ve gerekse Birlik’te işsizlik ve istihdam hâlâ öneminikorumaktadır.Toplumları uzun süre meşgul eden ve bundan sonra da etmeğe devamedecek olan, işsizlik ve istihdam problemlerinin sebepleri arasında; öncekikonularda yer verdiğimiz genç işsizler ve kadınların yanında, sakat veözürlüler de bulunmaktadır.Konumuz içinde sık sık yer verdiğimiz "sakat" ve "özürlü kişi" terimininanlamı ve tanımı üzerinde burada kısaca durmak faydalı olacaktır. Bu ikiterimin yer aldığı ifadeler içinde "eksiklik", "noksanlık", "kusur" ve"bozukluk" kelimeleri genelde bulunduğundan; çoğu zaman iç içe veya biridiğerinin yerini almak suretiyle, tek olarak da kulanılmaktadır.Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nca yayınlanan "Sakat Kişilerin HaklarıBildirisi"nde "Normal bir kişinin kişisel ya da yaşantısında kendi kendineyapması gereken işleri, bedensel veya ruhsal kabiliyetlerindeki kalıtımsal yada sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu, yapamayanlara sakatdenir" 538 şeklinde yer verilmiştir.Çalışma yaşamının uluslararası kurallarını oluşturan ILO sözleşmeleriiçinde yer alan "Meslekî Rehabilitasyon ve Đstihdam (özürlüler)" başlığınıtaşıyan 159 Sayılı Sözleşme hükümlerinin özetinde yer alan dip notta"varlığı gereğice kanıtlanmış bir fiziksel ya da zihinsel bozukluk nedeniyleuygun bir işe girme, o işi sürdürme ve o işte ilerleme olanakları önemliölçüde azalmış bir birey" olarak "özürlü kişi" terimine anlam verilmiştir. 539Ülkemizde Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’nca yapılan çalışmalarda belirlenip,kullanılan bir tanım da bulunmaktadır. Bu tanıma göre "Bedensel veyazihinsel gücünden belli bir oranda yoksun olduğu Sağlık Kurulu Raporu’ylabelirlenen ve bir iş bulmakta genellikle güçlük çeken, fakat söz konusuyetersizliğine rağmen, herhangi bir iş yerinde bazı işleri derhal veya kısa bir538 Bkz: 3447 Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Kararı sonuncu yayınlanan “Sakat Kişilerin Hakları Bildirisi”,Madde 1.539 ILO, Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları - Bir Özet -, Uluslararası Çalışma Bürosu ve Türkiye ĐşçiSendikaları Konfederasyonu Yayını, Ankara, 1989, s. 27.

alıştırma dönemi sonunda yapabilecek durumda olan kimselere sakat"denilmektedir. 540Genel işsizlik ve istihdam probleminin uzun süre yaşandığı ülkemizde,sakat ve özürlülerin işsizliği ile bunların istihdamında da büyük zorluklarınyaşanacağı kaçınılmaz bir gerçektir. Hem ülkemizde, hem de AvrupaBirliği’nde; her on kişiden birinin, bugün sakat olduğu kabul edilmektedir.Bu oran tüm dünya ülkeleri için de geçerlidir. 541Đnsanlığın var oluşundan bu yana, toplumda küçümsenmeyecek boyuttakibu kitleye; bütün zorluklara rağmen yeni hizmetler götürülürken,mutlaka yeni imkânların da yaratılması şarttır. Ayrıca toplumun bu konudakiduyarlılığı artırılarak, sakat ve özürlülerin iş görme yetenekleri birtaraftan geliştirilirken; bunlara ek olarak kanunî kuralların uygulanmasınımümkün kılacak ortamın geliştirilmesini sağlamak suretiyle, o toplumuoluşturan kişiler arasında çalışma hayatıyla ilgili mevcut eşitsizlikler(kadın, erkek, özürlü-özürsüz, ücret farklılığı gibi) ortadan kaldırılmışolacaktır. Böylece sakat ve özürlülerin iş ve aktif hayata hazırlanıp, işgücünedaha fazla katılmaları sağlanacaktır.Sakat ve özürlülerin hayatları boyunca toplumla bütünleşmelerinde yeralan en önemli etkenler arasında, "meslekî rehabilitasyon, eğitim ve iş"gelir. Bu temel etkenlere sağlıklı bir çözüm getirildiği takdirde, sakat veözürlülerin; toplumsal, psikolojik ve ekonomik sıkıntıları önemli ölçüdehafifletilecektir. 542Çalışmamızın bu kısmında, gerek ülkemizde ve gerekse Birliğe üyeülkelerde sakat ve özürlülerin işsizliği ve istihdamında karşılaşılan güçlüklerile alınması gereken önlemler üzerinde duracağız.1- Türkiye’de Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve ĐstihdamıÜlkemizin kurumsal yapısı incelendiğinde, sakat ve özürlülerin; işsizliğive istihdamı problemlerine, devletin kayıtsız kaldığı söylenemez. Gerekülkemizdeki kanunî düzenlemeler ve gerekse bağlı olduğumuz uluslararasıkuruluşlarla yaptığımız antlaşmalarda, sakat ve özürlülerin başta toplumlabütünleşmelerini, daha sonra da istihdamlarını sağlamak için bazı540 Mehmet KARADUMAN, Türkiye’de Sakatların Đstihdamı, ĐĐBK, Đstihdam Dergisi, Yıl: 1, Sayı:3, Ankara,1988, s.8.541 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, ĐĐBK, Yayın No: 259, Ankara, 1991, s. 1.542 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s. 1.

hükümlere yer verilmiştir. Ayrıca gerekli imkânların kullanılıp, uygulanmasında;sakat ve özürlülere her sahada eşitliğin sağlanması da, buhükümlerde yer almıştır. 5431982 Anayasası’nda sakatların sosyal güvenliği ile çalışma ve özelhaklarına ilişkin;"Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı" başlıklı 50’nciMaddesi’nde,"küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar,çalışma şartları bakımından özel korunurlar" hükmü bulunmaktadır. 544 Buhükümle, sakatların çalışma şartları açısından özel olarak korunacaklarıbelirlenmiştir.Yine "Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler"başlıklı 61’nci Maddesi’nde, "Devlet sakatların korunmalarını ve toplumhayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.Bu amaçla gerekli teşkilât ve tesisleri kurar veya kurdurur" hükmü yeralmıştır. 545Anayasa’nın 61’nci Maddesi hükmüne göre, Devlet sakat ve özürlülerintoplumla bütünleşmelerini sağlamak için; meslekî rehabilitasyon, eğitim veiş açısından gereken her türlü tedbiri birer birer uygulamaya koymayabaşlamıştır.Sosyal ve çalışma hayatında sakat ve özürlülerin Devletçe korunmasınısağlamak için, ilk olarak diğer ülkelerdeki teşkilâtlara benzer bir şekilde;sakat ve özürlülerin işe yerleştirilmesi iş hazırlığı, iş eğitimi ile meslekîrehabilitasyonunu gerçekleştirme ve organize görevi, Đş ve Đşçi BulmaKurumu’na verilmiştir. 546Daha sonra 1475 Sayılı Đş Kanunu’nun 25’nci Maddesi’nin A Bendi’ndeyapılan değişiklikte 547; işverenin çalıştırmak mecburiyetinde olduğu sakatkimselerin, Đş ve Đşçi Bulma Kurumu aracılığıyla temin edilmesi hükmebağlanmıştır.543 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, ĐĐBK, Đstihdam Seminerleri-1, ĐĐBK Yayın No:272, Ankara, 1992, s.104.544Bkz: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Belediye-Đş Eğitim Yayınları:I, (Anayasa, Çalışma Yasaları veYönetmelikler-84) Đstanbul, 1984, s. 36. (2709 Sayılı Anayasa 7.11.1982 tarihinde kabul edilmiş olup, 9.11.1982tarih ve 17863 Mükerrer Sayılı R.G.’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.)545 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Belediye-Đş, A.g.e., s. 41-42.546 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s. 105; Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s. 3.547 Değişiklik için bkz: 29.7.1983 tarih ve 2869 Sayılı Kanun’un 4’üncü Maddesi.

1986 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı "SakatlarıKoruma Millî Koordinasyon Kurulu" kurulmuştur. 548 VI. Beş Yıllık KalkınmaPlanı’nın Dördüncü Bölümü’nde yer alan istihdam başlığı altın-daki 882’nciBent’te "Đşgücü piyasasına girişte zorluklarla karşılaşan özürlü ve eskihükümlülerin problemlerini giderici tedbirler alınacaktır" 549 ifadesi yeralmıştır.Ayrıca "Sakatların Đstihdamı Hakkında Tüzük", 16.3.1987 tarih ve19402 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna göre,Madde I’de; Elli ve daha çok işçi bulunan işyerlerinde çalıştırılması zorunlusakatların; nitelikleri, çalıştırılabilecekleri işler, genel hükümler dışındabağlı olacakları özel şartlarla ücret şartları, Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’ncamesleğe kazandırılmaları, işverenlerce nasıl işe alınacakları bu Tüzük’tegösterilmiştir." 550 şeklinde belirlenmiştir.Devlet memuru olarak çalışacak sakatlarla ilgili, 657 Sayılı DevletMemurları Kanunu’nun 50 ve 53’üncü Maddeleri’nde; sakatların memuriyetenasıl girecekleri ve hangi işlerde çalıştırılacaklarını belirlemek üzere,Maliye, Sağlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıkları ile Devlet PersonelDairesi’nce müştereken bir yönetmeliğin hazırlanması, hüküm altınaalınmıştır. 551Bu hükme ilişkin olarak "Sakatların Devlet Memurluğu’na AlınmaŞartları ile Hangi Đşlerde Çalıştırılacakların Hakkında Yönetmelik" 1983yılında yayımlanmıştır. 552 Buna göre durumları devlet memuru olmaya uyansakatların, "Đlk Defa Devlet Memurluğu’na Atanacaklara Uygulanacak SınavYönetmeliği"nin 39’uncu Maddesi gereği; sakatların sınava girmelerinisağlama görevi, Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’na verilmiştir. Bu uygulama 1986yılına kadar devam etmiştir. Ancak, Bakanlar Kurulu’nun 1986 yılındaaldığı bir kararla; kamu kurum ve kuruluşlarının çalıştırmakla yükümlüoldukları sakat memur kadrolarının takibi ve işe yerleştirilmelerihususundaki işlemlerin Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’nca yerine getirilmesi548 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s. 105.549 DPT, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, A.g.e., s. 303.550 “Sakatların Đstihdamı Hakkında Tüzük”le ilgili daha geniş bilgi için bkz: Gürol UÇ, Sakatların ĐstihdamSorunu, A.g.e., s.37-44; Mehmet KARADUMAN, Türkiye’de Sakatların Đstihdamı, A.g.m., s. 9-10.551 Daha geniş bilgi için bkz; 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 50 ve 53’üncü Maddeleri.552 Daha geniş bilgi için bkz: 27.7.1983 tarih ve 18117 Sayılı Resmi Gazete.

uygulanmasına son verilmiştir. 553 Bunun yerine aynı yıl çıkartılan 86/11017Sayılı Yönetmelik gereği; sakatların devlet memuru olabilmeleri için kamukurum ve kuruluşlarına ayrı ayrı başvuruda bulunulması şeklinde biruygulama başlatılmıştır 554.Đster işçi statüsünde isterse memur statüsünde olsun, işverenin sakatistihdamına ilişkin durumuna baktığımızda; işyerinde çalışacak sakat oranıve oranlara verilecek işin niteliğinde bir mecburiyetin olduğu görülür. 1475Sayılı Đş Kanunu’nun 25’inci Maddesi bu konuda işyerinde 50 veya dahafazla işçi çalıştıran kamu ve özel sektör işverenlerini; iş yerlerinde % 2oranında sakat kimseyi çalıştırma mecburiyetinde tutarken, bu kimselerimeslek, beden ve ruhî durumlarına uygun bir işte çalıştırmakla dayükümlü tutmuştur.Kanun’da yer alan "çalıştırılacak sakat sayısının tesbitinde daimi işçisayısı esas alınır" 555 hükmü, çoğu zaman "Daimi işçi sayısının"işverenceyanlış yorumlanmasına sebebiyet verdiğinden; işyerinde çalışan işçi sayısıdüşük gösterilmektedir. Bunun yanında bazı işverenler, Đş ve Đşçi BulmaKurumu’nca gönderilen sakatların beden, ruh ve sağlık durumlarına uyguniş teklif etmediklerinden; sakatların daha çok ve yaygın bir şekildeistihdamını engelledikleri de, uygulamada görülmektedir. Yine işverenlerin,genellikle sakatların istihdamında; sakatlık derecesi az olan elamanlarıistihdam etmeyi düşünmeleri istihdamı engelleyen sebepler arasında yeralmaktadır. 556Đşverenin sakatları kendi istekleri ile istihdam etmeleri ender rastlananbir konudur. Genellikle sakat istihdamı devletin kanunî müdahaleleri ilegerçekleşmektedir. Buna literatürde "korumalı istihdam" denil-mektedir. Bukavram aynı zamanda ileri derecede sakatlar için özel olarak kurulupdüzenlenen işyerlerinde istihdam imkânı sağlanmasını da kapsamaktadır. 557553 Mehmet KARADUMAN, Türkiye’de Sakatların Đstihdamı, A.g.m., s.9554 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e, s.4-6; Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s.105-107.555Daha geniş bilgi için bkz; 1479 Sayılı Đş Kanunu’nun 2869 Sayılı Kanun’la değişik, 25’inci Maddesi’nin ABendi.556 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s. 108.557 Gülten KUTAL, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması, Münir Ekonomi 60.Yaş Günü Armağanı, Ankara,1993, s. 392; Gülten KUTAL, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması, Đş Hukukunun Ulusal ve Uluslararası Temelve Güncel Konuları, Kamu-Đş, Ankara, 1993, s. 392.

Ancak gerek çevre düzenlemeleri ve gerekse alt yapı bakımından (uygunmeskenler islah edilmesi, düzgün kaldırım, yol ve binalar ile işletmelerdeözel çalışma yerleri vb.), ülkemizin bu uygulamada gerekli önlemlere sabipolduğu söylenemez. Bunun yanında kamu ve özel kuramlarda çalışansakatlara ekonomik ücret ödenmesi yerine, sosyal ücret ödemesi kısmen deolsa uygulanmaktadır. Sosyal ücret ödemesiyle elde edilen gelirler, hiç birzaman normal ücret düzeyinin altında olmamalıdır. Bu düzeyi belirlemekiçin ülkemizde sakat ve özürlülere, vergi muafiyeti uygulamasıyapılmaktadır. 558Devletin kanunî müdahaleleriyle gerçekleştirdiği (işyerinde çalışanlarınsayısına göre, sakatlara işletmelerde belli bir kontenjan ayrılması (kotauygulaması), vergi muafiyeti gibi korumalı istihdam uygulamalarına;Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde görülmeyen bir yeni uygulama eklenmiştir.Ülkemizin içinde bulunduğu terör ortamının giderek büyümesi sonucu,Devletimiz terörün tırmanışını önleme amacıyla; 12.4.1991 tarih ve 3713Sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nu çıkarmıştır. Terörle mücadele içinçıkarılan Kanun’un 3’üncü Maddesi’ne, 13.11.1995 tarih ve 4131 SayılıKanun’la getirilen Ek Madde I’de; sakatların "korumalı istihdamına" yerverilmiştir.Terörle mücadele sırasında bir çok kişi hayatını kaybetmiş veya pek çokkişi sakat kalmıştır. Devlet ölenlerin geride kalanları ile çalışabilir durumdaolanlara kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör işyerlerinde istihdamimkânı sağlama amacıyla; Kanun’un 3’üncü Maddesi’ne getir-diği EkMadde I ile iki fıkra hükmüne yer vermiştir. 559Buna göre Kanun’a getirilen Ek Madde I’in (A) Fıkrası’nda; "genel katmave özel bütçeli kurum ve kuruluşlarla, mahallî idareler ve sermayesininyarısından fazlası kamuya ait olan her nevî teşebbüs veya bağlı ortaklıklar,657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi memur kadroların ilesözleşmeli personel ve sürekli işçi kadrolarının % 0,5’ini, bu Kanun’un l’inciMaddesi’nde yazılı terör eylemleri nedeni ve etkisiyle;558 Gülten KUTAL, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması, A.g.m., s. 393.559 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun Bazı Maddelerinde Değişiklik ve Bu Kanun’a Bir Ek MaddeEklenmesi Hakkında Kanun (13.11.1995 tarih ve 4131 Sayılı Kanun), 16 kasım 1995 tarih ve 22465 Sayılı R.G.’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

a) Şehit olan veya çalışamayacak derecede malul olan kamu görevlileriile er ve erbaşların varsa eşlerinin, yoksa çocuklarından birisinin, çocuklarıda yoksa kardeşlerinden birisinin veya,b) Malul olup da çalışabilir durumda olanların istihdamı için bu fıkraçerçevesinde belirlenecek kişileri işe almak veya atamak zorundadırlar"hükmü yer almıştır.Yine bu fıkrada; kapsama giren kişilerin tespiti için Đçişleri Bakanlığıgörevlendirilmiş, bu kişilerin işe alınmaları veya atamaları sırasında açıktanatama iznine gerek olmadığı, bu kişilerin istihdamında takip elecek usul veesasların Maliye, Millî Savunma, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıklarıile Devlet Personel Başkanlığı ve Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’nun görüşlerialınmak suretiyle, Đçişleri Bakanlığı’nca üç ay içinde çıkarılacak biryönetmelikle 560 belirlenmesi hüküm altına alınmıştır.Bu imkânın özel sektörce de sağlanması için, Kanun’a getirilen EkMadde l’in (B) Fıkrası’nda; "Đşverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıklarıişyerlerinde (aynı il hudutları içinde birden fazla işyeri bulunanlar içintoplam işçi sayısı dikkate alınır) % 2 oranında, daimi işçi statüsündeistihdam ile yükümlüdürler.Çalıştırılacak bu kişilerin sayısının tespitinde daimi işçi sayısı esasalınır. % 2’nin hesaplanmasında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmaz.Yarım ve daha fazla olanlar tama iblağ edilir.Đlgili idarelerce bu fıkra hükümlerine aykırı hareket eden işveren veyavekilleri hakkında, çalıştırmadığı kişi başına ve çalıştırmadığı her ay için oyıl tespit edilen asgari ücretin 10 katı para cezası verilir" hükmü ile mecburiistihdama uymayan işletmeler için ağır para cezası getirilmiştir. 561Yine aynı fıkrada; şehit yakınları ile çalışabilir durumda olan malullerinişverence istihdamında takip edilecek usul ve esasların Millî Savunma veĐçişleri Bakanlıklarının görüşleri alınmak suretiyle, Çalışma ve SosyalGüvenlik Bakanlığı’nca üç ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle 562560 Daha geniş bilgi için 29 mart 1996 tarih ve 22595 Sayılı RG’de yer alan, Đçişleri Bakanlığı’nca hazırlananYönetmelik’e bakınız.561 Bu düzenleme, işveren kesimince bir tür cezalandırma olarak algılanmaktadır. Bkz.: MESS ĐşverenGazetesi, Yıl:33, Sayı:677, Đstanbul, Nisan 1996, s. 1.562 Daha geniş bilgi için 29 mart 1996 tarih ve 22595 Sayılı RG’de yer alan Çalışma ve Sosyal GüvenlikBakanlığı’nca hazırlanan Yönetmelik’e bakınız.

elirlenmesi ve işverenin çalıştırmak mecburiyetinde olduğu bu kişileri Đş veĐşçi Bulma Kurumu aracılığı ile sağlaması hüküm altına alınmıştır.Sakatların işe yerleştirilmeleriyle ilgili Đş ve Đşçi Bulma Kurumu’nunistatistiki verilerini değişik yönlerden ele alıp inceleyelim. Buna göre1972’den 1990 yılı sonuna kadar, kuruma müracaat eden 171.799 sakattan;34.509’u Kamu, 31.924’ü de özel sektörde olmak üzere toplam 66.433sakat işe yerleştirilmiştir. Bu yıllar arası toplam müracaata göre, işeyerleştirme oranı % 38,6’dır.Yine 1981-1990 yılları arasında 93.163’ü erkek, 11.410’u kadın olmaküzere 104.573 sakat Kurum’a başvuruda bulunmuş olup; bunlardan43.156’sı işe yerleştirilmiştir. Toplam başvuruya karşılık, işe yerleştilmeoranı % 41,3’dür. Aynı yıllar arası sakatların sektörel dağılımınabaktığımızda, 18.346’sı erkek, 2.440’ı kadın olmak üzere toplam 20.786kişinin kamuda; 19.979’u erkek, 2.391’i kadın olmak üzere toplam 22.370kişinin de özel sektörde işe yerleştiği görülür. 5631990 yılında Kurum’a 12.576 sakat iş için başvuruda bulunmuştur.Bunlardan 1.722’si sakat meslekli, 4.685’i de vasıfsız olarak işe yerleştirilmiştir.Meslekli işe yerleştirilen 1.722 kişiden 1412’si erkek, 310’u kadınlardan;4.685 vasıfsız sakatların 4.301’ini erkek, 384’ünü de kadınlaroluşturur. Aynı yıl içinde toplam 6.407 vasıflı ve vasıfsız işe yerleştirilenlerin;5.713’ünü erkekler, 694’ünü de kadınlar oluşturur. 5641993 yılında 11.687 başvurudan 5.175’i işe yerleştirilmiş olup; bunlardan1.576’sı kamuda, 3.599’u da özel sektörde istihdam edilmiştir. Aynıyıl itibariyle sıra bekleyen sakatların sayısı 56.981’dir. 1994 yılında iseKurum’a 8.964 sakat müracaat etmiş, bunlardan 976’sı kamuda, 3.105’iözel sektörde olmak üzere; toplam 4.081 kişi, işe yerleştirilmiştir. 1994 yılıitibariyle iş için sıra bekleyen sakatların sayısı ise 58.221’e ulaşmıştır. 565Sakat kişilerin istihdamı ve işe yerleştirilmelerinde ortaya çıkan bir diğerönemli engel bu kişilerin belli mesleklerinin olmayışı ile eğitim düzeylerininyetersiz olmasıdır. 566 1994 yılında başvuruda bulunan işsiz 58.221 sakatın563 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s. 9.564 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s. 9.565 ĐĐBK., 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., Tablo:38, s.37.566 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s.111.

eğitim düzeyleri incelendiğinde; 31.637 kişinin ilkokul, 5.402 kişinin okuryazarve 5.891 kişinin de okuma-yazma bilmediği tesbit edilmiştir. Đlkokul,okur-yazar ve okuma-yazma bilmeyenlerin genel toplam içindeki toplamoranları % 73,74’dür.Bu üç eğitim düzeyi toplamı 42.930 kişi olup, geriyekalan 15.291 kişinin de; 7.074 kişisi orta ve dengi okullar, 7.551 kişisi liseve dengi okullar, 666 kişisi de yüksekokul veya fakülte mezunudurlar.Bunlarında genel toplam içindeki toplam oranları % 26,26’dır. 567Görüldüğü gibi eğitim düzeylerinin yetersizliği ve belli mesleklerininolmayışı sebebiyle, sakatlara yapabilecekleri işler gözönünde bulundurularak,Kurum’ca meslekî eğitim kursları düzenlenmektedir. Daha çok vasıfsızsakatlara yönelik bu kurslarda genelde el becerilerinin geliştirilmesi vesakatların kendi işini kurmaları amaçlanmaktadır. 568Bu çalışmalara paralel olarak, Anadolu Üniversitesi bünyesinde kurulanMerkezi Entegre Okulları’nda; engelli çocuklar için meslekî eğitimsağlanmaya yönelik, eğitim çalışmaları yapılmaktadır. Ayrıca MEB’ndaÇıraklık ve Meslekî Teknik Eğitim Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ÇocukEsirgeme Kurumu ve gönüllü kuruluşların (Dernek ve Vakıf gibi) bünyesindede çeşitli kurslar açılmış; sakat ve özürlülere istihdam yaratma girişimindebulunulmuştur.Sonuç olarak; sakatların eğitim eksiklikleri ve vasıf düzeylerinin düşüklüğündenkaynaklanan problemler, onların istihdamlarında da önemlizorluğu oluşturur. Bir taraftan bunların gerekli önlemleri alınırken, diğertaraftan uygulamada görülen tıkanıklıkları gidermek için; bazı kanunlardayeni düzenlemelerin yapılması mecburiyeti ortaya çıkmaktadır. Sakatlarameslekî rehabilitasyon ve istihdama ilişkin çalışmalarda, daha iyi hizmetgötürülebilmesi bakımından; Avrupa Birliği’nde olduğu gibi, bir kaynak vefon oluşturulması girişimlerine ülkemizde de başlanmalıdır.Yaratılan kaynak ve fonlarla, sakat ve özürlülere daha fazla eğitim iletıbbî ve meslekî rehabilitasyon imkânı sağlanacağından; onları sadeceekonomiye kazandırmakla kalınmayacak, aynı zamanda tüketici durumundanüretici durumuna geçmelerine de katkı sağlanmış olacaktır.567 ĐĐBK, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, A.g.r., Tablo:42, s.39.568 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s.ll.

2- Avrupa Birliği’nde Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve ĐstihdamıĐnsanlık tarihi kadar eski olan sakatlık, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerdede bugüne kadar ortadan kaldırılamamış olup; insanlık tarihinin herdöneminde karşımıza çıkan bir vak’adır. Bugün dünyada ne kadar sakatınbulunduğunu gösteren istatistiki bilgiler yoktur. Ancak BirleşmişMilletler’in 1981 yılı istatistikleri arasında 500 milyon sakat insanın yaşadığıve bu rakamın yüzyılın sonunda, 600 milyona ulaşacağı tahminlerarasında yer almaktadır.Bir ülkedeki sakat miktarını tesbitte, "her on kişiden birinin sakat olduğu"varsayımı tüm dünya milletlerince kabul görüp, kullanılan bir ölçüdür.569 Avrupa Birliği’nin, yıllık nüfus artışı gözönüne alınmak suretiyleelde edilmiş olan toplam nüfusu; 1.1.1994 itibariyle, 348.556 kişidir. 570 Bugörüşten hareketle, Avrupa Birliği’nde 34.8 milyon sakat ve özürlülerinolduğu tahmin edilmektedir.Sakat ve özürlülerin Avrupa Birliği’nde bu derece önemli bir orana sahipolmasının sebepleri arasında, doğuştan herhangi bir bedensel ya da zihinseleksikliği bulunanların yanı sıra; hızla sanayileşen üye ülkelerde iş hayatınamakinaların yoğun bir şekilde girmesi sonucu iş kazaları çoğalmıştır. Yine19. yüzyılın ilk çeyreğinde, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin pek çoğu; sıcaksavaşlara fiilen katılmaları sonucu, bu ülkelerde pek çok asker ve sivil halksakat kalmıştır.Birinci Dünya Savaşı sonrası yapılan tıbbî muayeneler sonucu, sakatlığısebebiyle orduya alınmayan gençlerin varlığı; sivil toplumdaki sakatlarınmevcudiyeti ve düzeyinin bir göstergesi olmuştur. Ancak sivil halk için harpöncesi korumalı işyerlerinin yaygılaştırılmasından başka, fazla bir şeyyapılmadı. Aslında sakat gençlerin açık iş piyasasına hazırlanıpyetiştirilmesi gerekirken, bu hiç düşünülmedi.Arkadan Đkinci Dünya Savaşı’nın yaşanılması, üye ülkelerde daha çokharp malulü ve sivil halkın sakat olmasına sebep oldu. Savaş sırası vesonrası Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde yaşanılan, işgücü açığı; sakatlarınaskere gidenlerin yerini almasına, daha önce yapmaları bile düşünülmeyenişlere sakatların girmelerine yol açtı. Đktisadî şartlar ve işgücü ihtiyacı, üye569 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s. 1.570 Daha geniş bilgi için Tablo II-l0’da yer alan verilere bakınız.

ülkeler ile sanayileşmiş diğer toplumlarda, mevcut işgücünün daha akılcıkullanılmasına ve fizikî sağlamlığın her meslek için gerekli olmadığıdüşüncesinin gelişmesini hazırladı. Bütün bunlar, harpten çıkmışülkelerde; sakatlara meslekî rehabilitasyon verilmek suretiyle, sakatlarınkorunmasından çok, iş hayatına intibaklarının sağlanması ve işeyerleştirilmeleriyle ilgili kanunî düzenlemelerin yapılmasına sebep oldu. 571Sakatların çalışma imkânlarından daha fazla faydalanması ve onlarıntoplumla bütünleşmesine imkân veren tedbirlerin ciddi olarak uygulanmasına;ilk defa, 1945 yılından sonra başlanılmıştır. Bu tarihten itibarenpek çok ülkede bu amaçlara yönelik mevzuat düzenlemeleri ile bedenselveya zihinsel sakatlığı bulunanları; müracaat edebilecekleri bir işe yerleştirmeya da bir işte çalışabilir duruma getirme amacına yönelik teşkilâtlargeliştirilmiştir.Đnsan hakları konusundaki temel belgelerin en önemlisi olan ve 10aralık 1948’de Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen Đnsan HaklarıEvrensel Beyannamesi’nde bu konuya ilk defa yer verilmiştir. Buna göreBeyanname’nin özellikle 25. Maddesi, sakat kişilere yönelik olarak "Herşahsın gerek kendisi ve gerekse ailesi için yiyecek, giyim, mesken, tıbbîbakım, gerekli sosyal hizmetler dahil olmak üzere sağlığını ve refahını teminedecek uygun bir hayat seviyesine ve işsizlik, hastalık, dulluk, ihtiyarlıkveya geçim imkânlarından iradesi dışında mahrum bırakılacak diğerhallerde güvenliğe hakkı olduğunu 572 belirtmektedir.Uluslararası Çalışma Teşkilâtı’nca 1948 yılında kabul edilen 88 Sayılı"Đstihdam Servisi Sözleşmesi"nde "Devlet tam istihdamın sağlanması vekorunmasına ve üretken kaynakların geliştirilmesi ve kullanımına yönelikulusal politikanın ayrılmaz bir parçası olarak istihdam pazarının en iyibiçimde örgütlenmesini sağlamakla görevli ücretsiz bir kamu istihdamservisi kurup çalıştıracaktır" hükmüne yer vermiştir. Buna göre taraf ülkelerdeĐş ve Đşçi Bulma Servisleri kurulması öngörülürken, bu servisleraracılığıyla, işe yerleştirme, meslekî ve coğrafî hareketliliğin kolaylaştrılması,istihdam pazarına ilişkin bilgi akışı, işsizlik sigortasının yönetimindeişbirliği ve işsizlere yardım gibi diğer önlemlerle belirli işçi gruplarının özel571 Samira YENER., Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s.103.572 Adnan GÜLERMAN / Nükhet AYAZ, Sosyal Politikanın Uluslararası Boyutları, A.g.e., s.126.

ihtiyaçlarını memnuniyet verici bir şekilde karşılamak için önlem alınmasınıbelirtmiştir. 573Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun Đnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’neek olarak 1973 yılında kabul ettiği, 3447 Sayılı "Sakat Kişiler’inHakları Bildirisi"nde yer alan tüm maddelerde tanınan haklarla, 574 sakatkişiler için ileri bir adım daha atılmıştır. Bildiri’nin 3. Maddesi’nde "Sakatkişinin insan haysiyetine saygı gösterilmesi, onun en doğal hakkıdır" ifadesiile yine 7. Maddesi’nde "Sakat kişiler ekonomik ve sosyal güvenlik hakkına,düzgün hayat standardı hakkına sahiptirler. Ayrıca yeteneklerine göre bir işsağlamak, yararlı, verimli ve kârlı bir işe girmek veya bir ticaret birliğineüye olmak gibi haklara sahiptirler" denilmek suretiyle, sakat kişilerle ilgiliçeşitli hususlara açıklık getirilmiştir.Yine ILO’nun 1974 yılında kabul ettiği 140 Sayılı "Ücretli Öğrenim ĐzniSözleşmesi"nde, çalışma saatleri içinde öğrenim ve yetişmenin malîimkânlarla desteklenmesi amacıyla; taraf devletlerin ücretli öğrenim izniverilmesini sağlayacak bir politika geliştirilip, uygulaması öngörülmüştür.Burada yer alan "Ücretli Öğrenim" terimiyle, işçiye eğitim amacıyla ve gerekenmalî imkânları sağlayarak iş saatleri içinde belirli bir süre için verilenizin kastedilmektedir. 575Bu konuda 1975 yılında ILO tarafından 142 Sayılı "Đnsan KaynaklarınınGeliştirilmesi" sözleşmesi kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. Sözleşmede"Đstihdamla yakından ilişkili olarak meslekî rehberlik ve meslekî eğitimpolitika ve programlarının geliştirilmesi amacından hareketle; sözkonusupolitika ve programlarda dikkate alacağı unsurlar (istihdam ihtiyacı veimkânları, ülkenin kalkınmışlık düzeyi ve öteki ekonomik, sosyal vekültürel amaçları vs.), hedeflerini (kişi yeteneklerinin geliştirilmesi),izlenecek ilkeleri (hiç bir ayırım gözetilmemesi) ve getirilecek eğitim ve yetiştirmesistemlerini açıklamıştır. 5761976 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından kabul edilenDünya Đstihdam Konferansı Bildirisi’nde; temel ihtiyaçların karşılanması573 ILO, Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları-Bir Özet, A.g.e., s. 25.574 Daha geniş bilgi için bkz: Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., arka kapak iç sayfasında yeralan Bildiri Maddeleri.575 ILO, Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları-Bir Özet, A.g.e., s.60.576 ILO,Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları-Bir Özet, A.g.e., s.26.

yönünden, sakatların sağlamlarla hiç bir ayırıma tabi tutulmaması gerektiğiüzerinde durulmuştur. 577ILO’nun 1983’de kabul ettiği "Meslekî Rehabilitasyon ve Đstihdam(özürlüler)" başlığını taşıyan 159 Sayılı Sözleşme’nin amaçları arasında; tamkatılım ve eşitlik şartlarında özürlüler için uygun bir istihdam ve sosyalbütünleşme ortamının gerçekleştirilmesine yer verilmiştir. Yine aynısözleşmenin hükümleri arasında, özürlü kişilere gereken biçimdeuygulanmış meslekî rehberlik ve meslekî eğitim, işe yerleştirme, istihdam vebenzeri hizmetler sağlanması öngörülmüştür. 578Uluslararası Kuruluşlar’ca sakat ve özürlülere yapılan bu düzenlemelerle,çalışma ve sosyal hayatla bütünleşme imkânı sağlanmış olmasınarağmen; meslekî eğitim, meslekî rehabilitasyon ve istihdamda arzu edilenseviyeye bir türlü gelinememiştir.Avrupa Birliği’nde 1994 yılları başlarında 34.8 milyonluk (1994 başındaBirlik nüfusunun % 10’u) bölümünü oluşturan sakat kişilerin, açık işlereyerleştirilmelerini sağlamak, rehabilitasyon ve eğitim merkezlerinigeliştirmek amacıyla; 1974 yılında Birlik Eylem Programı oluşturulmuştur.Ayrıca Komisyon, sakat kişilerin istihdam imkânlarının artırılmasıhususunda yeni bir teklif hazırlamıştır.Bakanlar Konseyi tarafından, Uluslararası Sakatlar yılı olarak kabuledilen 1981 yılında; sakat kişilerin sosyal hayat ve iş hayatıyla bütünleşmelerisağlanırken, bunu engelleyen uygulamaların da ortadan kaldırılmasıhedef alınmıştır. Ayrıca sakat kişilere daha iyi bir çevre kazandırmak vehareketliliklerini sağlamak üzere Komisyon’ca değişik projeler deoluşturulmuştur. 579Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi 1988-1991 yıllarını kapsayan HELIOS(Avrupa Birliği’nde Açık Toplum Đçinde Bağımsız Yaşayan Özürlü Đnsanlar)adını verdikleri ikinci bir Birlik Eylem Programı’nı kabul etmiştir. Buprogram, özürlü kişilerin; toplum ve iş hayatına uyum sağlayarak kimseyebağımlı olmadan yaşayabilmelerini amaçlamakta, üye ülkelerin vatandaşıolan uzun süreli işsizler ile önemli fiziksel veya zihinsel özürlü insanları577 Mehmet KARADUMAN, Türkiye’de Sakatların Đstihdamı, A.g.m., s.9.578 ILO, Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları-Bir Ozet, A.g.e., s.27.579 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s. 116-117;TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 94.

ilgilendirmektedir. Ayrıca belirlenen dönem için, bu alanda Birliketkinliklerini artırmak amacıyla; 19 milyon ECU malî destek de verilmiştir.HELIOS programının temel hedefi, 13.12.1987 tarihinde sona erenBirinci Birlik Eylem Programı (1974) sırasında başlamış olan konuyla ilgilifaaliyetlerin artırılması suretiyle; üye ülkeler arası işbirliği ve eşgüdümetkinliklerini sürdürüp geliştirmektir. Bu bakımdan ulaşılmak istenenbaşlıca amaç, Avrupa Birliği’nde ilk defa özürlü kişilere ilişkin tümproblemleri kapsayan ortak ve tutarlı bir politika oluşturmasıdır.Bunun dışında HELIOS programının bir başka amacı; teknik işbirliğinihızlandırıp eşgüdümü güçlendirerek, üye ülkeler arasında bilgi ve tecrübealışverişini artırmaktır. Ayrıca yeniliklere önayak olup, başarılı projelerhakkında taraflara daha iyi bilgi sağlamak suretiyle; mahallî ve millîprojelerde başarı sağlanması için görüş alışverişinin getirilmesi gibikonuları da kapsamına almıştır. 580Avrupa Birliği’ne üye ülkeler Tek Pazar hedefi doğrultusunda, ekonomikalanda olduğu kadar; sosyal alanda da faaliyetlerini genişleterek, bir"Avrupa Sosyal Alanı" kurulmasına yönelik çalışmalarını hızlandırmıştır. Buamaçla, 1989 aralığında Strasbourg Zirvesi’nde onaylanan "Sosyal Şart" veSosyal Şart’ın uygulamasına yönelik "Sosyal Faaliyet Programı" üyeülkelerce kabul edilmiştir. 581Avrupa Sosyal Şartı’nın 15. Maddesi’in Đkinci Bendi’nde yer alan"Özürlüleri işe yerleştirmek için uzmanlaşmış iş bulma hizmetleri ve korunmalıçalışma olanakları gibi yeterli önlemleri ve çalıştırılan özürlüleri işekabul etmelerini teşvik edici tedbirleri almayı, üstlenirler" 582, hükmügereğince, Avrupa Konseyi’ne üye ülkeleri; bedensel veya zihinsel bakımdanözürlü kimselerin meslekî eğitim, mesleğe ve topluma yeniden uyarlanmalarıhakkının etkin bir şekilde kullanılmasını öngörmüştür.Birliğin sosyal boyutu üzerinde önemle durulması gereğini vargulayanSosyal Şart, serbest dolaşımdan, istihdam piyasası ve sosyal korumayakadar uzanan bir zincir içinde; sosyal alanda oldukça önemli düzenlemelergetirmekle kalmamış, üye ülkelerin bu düzenlemelere uymaları da istenmiştir.Ayrıca 1991 aralığında Avrupa Birliği’ne yeni bir kimlik kazan-580 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..,A.g.e., s. 120; TĐSK,Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e.,s.94.581 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.1.582 Der: Savaş TAfiKENT, Đnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, A.g.e., s. 178.

11.585Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.42.586TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s. 95.dıran Maastricht Zirvesi’nde, Birlik sosyal mevzuatı olarak benimsenmesineilişkin Sosyal Şart’ın esas alındığı; bir "Sosyal Politika Protokolü", onbirBirlik ülkesi tarafından imzalanmıştır. Đngiltere bu protokole ileri bir tarihtetaraf olma hakkını saklı tutmuştur. 583Bugün Avrupa Birliği ülkelerinin ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan;farklı yapılara ve farklı kalkınmışlık seviyelerine sahip olmaları, Birlik düzeyindestandart bir sosyal politika uygulanmasını engellemektedir. Busebeple sosyal alanda kademe kademe ve dengeli bir şekilde gerçekleştirilecekuyumlaştırmalar, Birlik sosyal politikasının ana hatlarını oluşturmaktadır.Đşte bu amaçla oluşturulan Sosyal Şart’ta oniki temel alandasosyal hedefler belirlenmiştir. Bu oniki temel alandan birisi de, sakatlarınkorunmasına yöneliktir. 584Đkinci Birlik Eylem Programı’nın (HELIOS’un) 1991 yılında sona ermesiüzerine, özürlülere yönelik 1992-1996 dönemini kapsayan Üçüncü BirlikEylem Programı’nı hazırlamak üzere bir karar önerisi düzenlenmiştir. Bunagöre, ikinci programın eksikliklerini tamamlama ve öngörülen eylemlerigeliştirme amaçlanırken; özürlülerin entegrasyonunu sağlayan Birlikpolitikasının güçlendirilmesi de hedeflenmiştir. Ayrıca Komisyon, HELĐOSprogramı aracılığı ile sakat ve özürlülerin hareketliliği ve ulaşım şartlarınıniyileştirilmesi konusunu da gündeme getirmiştir. Oluşturulması öngörülenişbirliği çerçevesinde özürlü kişilerin hareketliliğinin iyileştirilmesi için, bukişilere gerek daha iyi istihdam imkânları ve gerekse meslekî eğitimsağlanması bakımından da faydalı olacaktır. 585Avrupa Birliği Đstatistik Ofisi (EUROSTAT) tarafından, 1981 yılında sakatkişilerin diğer sosyal gruplara oranla; işsizlikten ve ekonomikproblemlerden ne ölçüde etkilendikleri araştırılmıştır. Bu çalışma sonucundasosyal gruplara oranla, olumsuz ekonomik şartlardan en çok sakatkişilerin etkilendiği ortaya çıkmıştır. 586583 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.1.584 Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.

Yine Tablo II-10’da 1.1.1994 itibariyle yer alan Eurostat verilerine göre,Birliğe üye ülkelerin toplam nüfus miktarına 587, "Her on kişiden birininsakat olduğu" görüşünü uyguladığımızda; nüfus yoğunluğuna göre en fazlasakat ve özürlü kişinin 8,1 milyonla Almanya’da olduğunu görürüz. BunuĐngiltere (5,8 milyon), Fransa (5,7 milyon) ve Đtalya (5,7 milyon) takipetmektedir. Bu dört ülkenin sakat kişi sayısı toplamı 25,3 milyon olup, gerikalan sekiz ülkenin toplam sakat kişi miktarı 9,5 milyondur. Başka birifadeyle, üye dört ülkenin sakat ve özürlü kişiler oranı; Birliğin üçteikisinden fazladır. Ülke nüfusları göz önüne alındığında, bu miktarlarküçümsenemeyecek boyuttadır.Avrupa Birliği’nde sakat ve özürlü kişilere istihdam yaratılması bakımından,gerçekleştirilen çeşitli uygulamaların yanı sıra; üye ülkelerde heriş yerinde, belli sayıda sakat ve özürlü kişi istihdam edilmesini mecburikılan mevzuatlar da bulunmaktadır. Bu konuda en yüksek kota uygulaması% 15 ile Đtalya’dadır. Bu ülkeyi Fransa (% 6), Almanya (% 6), Hollanda (bazıhallerde % 3, bazı hallerde % 7) takip ederken, diğer üye ülkelerde kotaoranı % 2 veya % 3’lük bir oranla karşımıza çıkar. 588Hollanda’da yer alan en az % 3 ve en çok % 7 olmak üzere bir istihdamkota uygulamasına, Birliğe üye diğer ülkelerde rastlanmaz. Sakatlarınistihdam imkânlarını genişletmek ve iş güvencesini sağlamak amacıylaçıkarılan kanunla (1986 yılında) bu uygulamaya Hollanda’da başlanılmıştır.Kanun, işveren örgütleri ve sendikalarına sakatlar için istihdam kotasıayrılmasını sağlayan yükümlülüğü getirmektedir. Buna göre fizikselyeteneğin önemli olduğu işlerde, sakatlar için düşük oranlı kota; fizikselyeteneğin önemsiz olduğu işlerde de yüksek oranlı kota belirlenecektir. 589Sakatların toplumla bütünleşmesinde etkili olan en önemli uygulamalararasında "korumalı istihdam" yer almaktadır. Genellikle korumalıistihdamdan, kişisel noksanlıkları veya özürleri sebebiyle; yaşamlarınınormal bir meslekî faaliyetle kazanamayanlar için özel olarak düzenlenipkurulan, işyerlerindeki istihdam anlaşılır. Bunlar özel eğitim ve meslekîeğitim atölyeleri dışında kalan, ağır derecede sakat olup, rekabete dayalıişyerlerinde çalışmaya uygun olmayan kişilere iş sağlamak amacıyla587 Daha geniş bilgi için bkz.: Eurostat, Basic Statistics Of The European Union, 32 nd. Edition, A.g.i., s.123.588 Daha geniş bilgi için bkz: Hal(k CEYHAN / fiebnem KARAUÇAK O⁄UZ, Avrupa Topluluğu’nda SosyalPolitika, A.g.e., s.123’de yer alan Tablo:21.589 Semra ÖZÇER, Sakatların Đstihdamı, MPM, Verimlilik Dergisi, Ankara, 1987/4, s.23.

uygulanmaktadır. Ancak bazı Avrupa Birliği ülkele-rinde, korumalı işyerlerinde sakatlar için yaratılan işyeri sayısının; rekabete dayalıişyerlerinde istihdam edilen sakatlarla karşılaştırılması yapıldığında,korumalı işyerlerinin bir hayli az olduğu görülür.Korumalı istihdamından söz ederken; muhtevası ve düzenlenmesi itibariylesakatların kullanılmasına uygun meskenler, ıslah edilmiş ve tarımaelverişli hale getirilmiş bahçeler, düzgün kaldırımlı yollar ve sakatlara göreprojelendirilmiş işyerlerine yer verilmesi akla gelir. Bu konuda Hollanda’da590 591tüm korumalı istihdamın 2/5’i bu tip projelerle gerçekleştirilmiştir.Avrupa Birliği’nde sakatların karşılaştıkları problemlerin temelinde yeralan hususlar arasmda;- Ekonomik büyüme dönemlerinde uygulamaya konulan, belli orandasakat kişi çalıştırma yükümlüğü (kota uygulama); ekonomik gerileme dönemlerindesakat kişilerin korunmasında yetersiz ortam yaratması,- Eğitimde fırsat eşitliğinin eksikliği ve işletmelerde eğitim verilmesisırasında karşılaşılan zorluklar; sakat kişilerin vasıf düzeylerinin düşükolmasına sebep olmuştur. Bu durum, sakatların işe girişlerini zorlaştırmaklakalmamış; aynı zamanda ekonomik gerileme dönemlerinde, önceliklesakatlarda iş kayıplarını yaratmıştır. Bunların yanı sıra, belli teknolojikdeğişikliklerin; sakatlara yönelik istihdam imkânlarını önemli ölçüdeortadan kaldırması,- Ekonomik gerileme dönemlerinde sakat kişilere yönelik rehabilitasyonhizmetlerinin, işverenlerce ek maliyet unsuru olarak görülmesi,- Sakatlara sağlanan uygun fiziksel şartların (ulaşım, konut gibi) yavaşgelişmesi ve yetersizliğinin istihdamı sınırlaması,- Sakat kişilerin fiziksel görünüşü ve konuşma zorluklarının bazı hizmetalanlarında (turizm, ticaret ve büro hizmetleri gibi) istihdamı olumsuzetkilemesi,- Sakat ve özgürlü kişilere sağlanan rehabilitasyon önlemleri ile malîdestek sistemlerinin her zaman birbirleriyle uyum içinde çalışmaması,590 Gülten KUTAL, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması, A.g.m., s. 392-393.591 Sakatların ekonomik ve sosyal hayatta toplumla bütünleştirilmesi hususunda daha geniş bilgi için bkz:Gülten KUTAL, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması , A.g.m., s.383-398.

- Đşverenler ile sendikaların sakat kişilerin korumasına fazla önemvermeyişleri sonucu, sakatların istihdamına gerekli desteğin sağlanamamasıbulunmaktadır. 592Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde istihdam arzının yetersizliği ve işsizlikoranın giderek artışından kaynaklanan sosyal problemlerin yanı sıra; sakatkişilerin istihdam imkânlarının son derece kısıtlı oluşu, bu konudakiçalışmaların önemini artırmaktadır.Son olarak, 20-21 kasım l997 tarihli Lüksemburg Zirvesi’nde; özürlülerinçalışma hayatına katılmada karşılaşabilecekleri problemlere özel önemverilmesi kararlaştırılmıştır. 593 Ancak, sakat kişilerle ilgili problemlerinfazlalığı, Avrupa Birliği’nde bu konuda öngörülen faaliyetlerin halen yetersizolduğunu göstermektedir.3-Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Sakat ve Özürlülerin ĐşsizliğineKOBĐ’lerin Đstihdam Bakımından KatkılarıGerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, uzun sürediryaşanan genel işsizlik ve istihdam problemlerinin sebeplerinden birisi;toplam nüfus içinde küçümsenmeyecek boyuta ulaşan, sakat ve özürlükişilerin iş ve aktif hayata yeterince hazırlanamayışlarıdır.Türkiye nüfusunun yaklaşık 6, Birlik nüfusunun da 35 milyonunusakat ve özürlü kişiler oluşturur. Küçümsenmeyecek sayıya sahip bu kişilerinen büyük engelleri arasında, toplumla bütünleşemeyişleri yer alır.Sakat ve özürlü kişilerin toplumla bütünleşmelerini engelleyen faktörleriortadan kaldırma veya en aza indirebilme; onlara verilecek rehabilitasyon,meslekî eğitim ve iş imkânları sağlanmasıyla ancak mümkün olabilir.Avrupa Birliği ve ülkemizde istihdamın ana kaynağını oluşturanKOBĐ’ler, az miktarda sabit sermaye yatırımı ile çok sayıda istihdam yaratırlar.Bu bakımdan sakat ve özürlülerin şartlarına uygun, yeni iş imkânlarıyaratmak amacıyla açılan; çeşitli meslek kursları vasıtası ile onlarınmeslekî eğitimleri sağlanmaktadır. Böylece onların bir taraftan toplumlabütünleşmeleri sağlanırken, diğer taraftan genel işsizlik içinde önemli biryer tutan; sakat ve özürlülerin de işsizliğine çözüm getirilmektedir.592 TĐSK, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.95.593 ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi, A.g.h., s.2.; AB Komisyonu, 1998 ĐçinAnahatlar, A.g.h., s.5.

Sosyal ve psikolojik problemlerinin yanı sıra, ekonomik güçlüklerle iç içeyaşayan sakat ve özürlülerin; toplumla bütünleşmelerini engelleyensebeplerin başında, çoğunun mesleksiz oluşu yer alır. Bu durum sakat veözürlülerin iş piyasasındaki şanslarını daha da azaltmaktadır.Sakat ve özürlülerin işgücü piyasasına girişte karşılaştıkları zorluklarıortadan kaldırmak ve onları vasıflı hale getirmek bakımından; açılanmeslekî eğitim ve rehberlik kursları aracılığıyla, onların vasıflı işgücü halinegetirilmesine çalışılmaktadır. Böylece sakat ve özürlülere kendi işlerinikurma imkânı sağlanırken, belli bir meslekte bilgi ve beceri kazanmaları dahedeflenmektedir.Gerek ülkemizde ve gerekse Avrupa Birliği’nde açılan çeşitli kurslarla,her sakatın bir mesleği ve işi olması hedef alınmıştır. Daha çok vasıfsızsakatlara yönelik bu kurslarda, el becerilerinin geliştirilmesi asıl amaçtır.Açılan kurslarla sakatlara; örgü makinası işçiliği, makrome işçiliği, sayadikişçiliği, bilgisayar programcılığı, telefon santral operatörlüğü, daktilograflık,trikotajcılık, biçki dikiş, halıcılık, oyuncak bebek imali, seramiksüsleyiciliği, çinicilik, ciltcilik, çorap örücülüğü, ambalajcılık, yorgancılık,muhasebecilik, yapay çiçekçilik, ayakkabı tamirciliği ve diş protez işçiliğigibi mesleklerde eğitim verilmektedir. 594Açılan çeşitli kurslara katılıp vasıflı işgücü haline gelen sakat veözürlülerin, belli mesleklerde elde ettikleri bilgi ve becerilerini en iyi KO-BĐ’lerde uygulama alanına koydukları görülür. Bu bakımdan, üye ülkelerinbir çoğunda olduğu gibi; ülkemizde de sadece sakat ve özürlülerin çalıştığıküçük üretim atelyelerinin açılmasına imk(n tanınmalıdır. Bu alandaKızılay, Bedensel Engelliler Vakfı ve Đl Đdareleri (Tokat Valiliği ve KeçiörenSosyal Yardımlaşma Vakfının) gibi gönüllü kuruluşların girişimlerimevcuttur. Gönüllü kuruluşlarca başlatılan küçük üretim atelyeleri, birtaraftan desteklenip geliştirilirken; diğer taraftan yeni küçük üretimatelyelerinin kurulmasına çalışılmalıdır. 595Đşverenlerin sakatlık derecesi az olanları istihdam etmeleri sebebiyle,sakatlık derecesi yüksek olanlar genelde iş bulamamaktadır. Bu sebeplesakatlık derecesi yüksek olanlara, evde veya korumalı işyerlerinde istihdamimkânı sağlanmalıdır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca bu konudabir araştırma yaptırılmıştır. Araştırma sonucu sakat istihdamıyla ilgili,594 Gürol UÇ, Sakatların Đstihdam Sorunu, A.g.e., s.11.595 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s.108.

Valilikler’den alınan öneriler arasında; korunmalı işyeri açılması, pazaryerleri, gar, otogar ve çarşılarda büfe, sergi vb. açılarak iş imk(nıyaratılması yer almaktadır.Ülkemizde sakat ve özürlülerin istihdamıyla ilgili bu uygulama gibi, üyeülkelerde de düşünülen çeşitli yaklaşımlar yer almaktadır. Bunlarınbaşında; sakatların kendi hesabına, kendi kurdukları işte çalışmaları yönündedesteklenmeleri gelir. Ayrıca Doğu Avrupa’da yaygın olduğu gibisakatlar için kooperatifler kurulup geliştirilmesi ile işletmelerde sakatlariçin ayrılmış ve denetimli olarak grup halinde çalışabilecekleri küçük bölmeveya atelyelerin kulması uygulamasına yer verilmektedir. 596IV. MESLEKĐ EĞĐTĐM ve ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI ARASINDAKĐĐLĐŞKĐLERDünyada, yeni bilgi ve teknolojiler her gün artan bir hızla gelişmektedir.Belli bir eğitim sonrası vasıflı hale getirilen işgücü, hızla artan değişim vegelişmelere (elde ettiği bilgi ve becerilerin yetersiz kalması sonucu) ayakuyduramamaktadır. Bu sebeple, değişen ve gelişen teknolojiler karşısındaişgücünün; yeniden eğitime tabi tutulup, yeni istihdam imkânına uyumsağlayacak şekilde yetiştirilmesi gerekmektedir. 597 Bu da ancak, işbaşıöncesi veya işbaşında verilen meslekî eğitimle gerçekleştirilebilir.Avrupa Birliği’ne üye ülkeler, meslekî eğitimi ciddi bir şekilde ele almışve bu alanda oldukça kapsamlı programlar geliştirmişlerdir. Ülkemizdeçağdaş bilgi ve teknolojilere uyum sağlayacak programlar ise, öneminikorumaya devam etmektedir.Çalışmamızda meslekî eğitimin Türkiye ve Avrupa Birliği’ndeki uygulamaları,ayrı ayrı ele alınıp incelenecektir. Ayrıca, vasıfsız işgücünün gelişenteknoloji paralelinde vasıflı hale getirilmesi için, uygulanan meslekîeğitim politikası ile istihdam politikaları arasındaki ilişki üzerinde durulacaktır.596 Samira YENER, Sakatların Đstihdamı, A.g.t., s.108-109.597 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, Der: Asuman YÜCEL, Ankara, Mart 1990, s.II.; TĐSK Araşt›rma Servisi,Türkiye’de Meslekî Eğitim, Yay›n No: 107, Ankara, 1991, s.7.

A-Genel Olarak Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Meslekî Eğitim veĐstihdam ĐlişkileriBugüne kadar eğitim kavramının genel olarak pek çok tanımı yapılmıştır.Bu tanımların hemen hepsinde, temel ham maddenin insan olduğugörülür. Tanımların başlıca amacı; insana iyi davranışlar kazandırmak, birmesleğin bilgi, beceri ve tekniklerini öğrenmek suretiyle onu daha üretkenkılmaktır.Đstenilen bir yaşama seviyesine ulaşma çabası olarak düşünülen eğitim,kalkınmanın en önemli araçlarından birincisidir. Aslında eğitim; ekonomikve toplumsal kalkınmanın gerçekleşmesinde gerekli sayıda ve vasıftainsangücü yetiştirilmesini hedefler. 598Bilindiği gibi iktisadî hayatın; üretim, tüketim, değişim ve bölüşümolmak üzere dört fonksiyonu vardır. Bunlardan üretim ele alınıp incelendiğinde;emek, teşebbüs, sermaye ve tabii kaynaklardan oluştuğu görülür.Bu dört faktörden emek ve teşebbüs insanla ilgili, sermaye ve tabiat damaddeye ait unsurlardır. Emek insanın üretime bizzat katılma fonksiyonuolarak ifade edilebilir. Emeğin üretimde kullanılır hale gelmesi; insanın birişte istihdam edilmesi, yanı çalışması demektir. 599 Emeğin üretimdekullanılabilir hale gelmesi, kişinin alacağı eğitimle ilişkilidir. Bu sebepleeğitim; bir ülkenin kalkınıp, çağdaş uygarlığı yakalamasında gerekli olan budört unsurdan emeğe vasıf kazandırma süreci olarak kabul edilmektedir.Bugün yeterli kaynak ve sermayesi olmasına rağmen, bir çok ülkeningeri kalmışlıklarının asıl sebebi; nüfusun eğitim düzeyinin çok düşük olmasındaaranmalıdır. Yeterli sermaye ve kaynağa sahip bir ülke, teknolojininbütün imkânlarına yer vererek; fabrika kurdurabilir, baraj yaptırabilir.Sonuçta o fabrika ve barajı çalıştırıp, işletecek olan insandır. Şayet ülkeinsanı, yapılan barajda üretilen elektriğin nasıl kullanılacağını bilmiyorsa,elindeki ham maddeyi fabrikada işleyip yeni mallar üretemiyorsa vehepsinden de öte üretilen malı kullanacak, satacak bilgi ve beceriye sahipdeğilse; bu fabrika ve barajdan yeterince faydalanamayacaktır. Geri kalmışbir ülke, eğitim alanında da geri kalmıştır. 600 Bu geri kalmışlıktan kurtulmakiçin, ülke nüfusunun öncelikle iyi bir örgün eğitimden; daha sonra da598Mahmut ADEM, Ulusal Eğitim Politikam›z, DPT, 3. Đzmir Đktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Sosyal Değişim veSosyal Gelişme Stratejileri, Ankara, 1993, s.39.599 Sabahattin ZAĐM, Çal›şma Ekonomisi, A.g.e., s.1-2.600 Mahmut ADEM, Ulusal Eğitim Politikam›z, A.g.t., s.39.

eğitim gören bu işgücünün, yaygın eğitimden geçirilmesi gerekir. Böyleceişgücünün bilgi ve becerisi yükseltilmek suretiyle; yeniliklere uyumsağlanarak, geri kalmışlıktan uzaklaştırlması mümkün olacaktır.Meslekî eğitim,işgücünün vasıflı hale getirilmesinde en etkili arçtır.Bilindiği gibi vasıflı işgücü; bir takım temel bilgi ve becerilere sahip olduğuiçin, gelişen teknolojiye hızla uyum sağlayabilmektedir. Ayrıca vasıflıişgücü, vasıfsız işgücüne oranla iş piyasasında daha kolay iş bulabilmektedir.Bu sebeplerle meslekî eğitim, hem ülkemizde hem de AvrupaBirliği’nde; işsizlik ve istihdam politikalarının ayrılmaz bir parçası olarakkarşımıza çıkmaktadır. 601Nüfusu hızla artan ülkemizde, yüksek teknoloji kullanılan işletmelerdevasıflı işgücü sıkıntısı çekilirken, geleneksel sahalarda da işsizliktenyakınılmaktadır. Başka bir ifadeyle işgücü piyasasında bir tarafta vasıfsızişgücü fazlalığı, diğer tarafta da vasıflı işgücü açığının bulunmasındandolayı; ülkemiz işgücünde çift yönlü bir dengesizlik görülür. Bu dengesizliğinortaya çıkmasının sebepleri arasında; eğitim planlaması ile endüstriyelgelişmeler arasında yeterli işbirliği yapılamaması bulunmaktadır.Avrupa Birliği’nde olduğu gibi ülkemizde de eğitilmiş ve istihdam edilmişişgücü, çok önemli bir ekonomik servettir. Đstenilen şekilde eğitiminitamamlayan bir kimsenin, üretim faaliyetlerine katılması; üretimiartırırken, aynı zamanda üretimin kalitesini de yükseltmektedir.Eğitim görmemiş ve gelişen teknolojiye ayak uyduramayan işgücü, işverenleraçısından da bir dezavantajdır. Bunun yanında, meslekî ve teknikeğitimden geçmiş bir işgücünün; verimi artmakta, işe adaptasyonukolaylaşmakta ve işi öğrenmede geçecek zaman kaybı da azalmaktadır.Meslekî eğitim iş bulmayı kolaylaştırırken, eğitimden geçen kişiye yüksekücretle ve istikrarlı bir istihdam imkânı da yaratmaktadır. 602Bugün Birlik ülkelerinin çoğunda meslekî eğitimin özellikle uzun süreliişsizliğin çözümünde etkili olacağı düşüncesi hakimdir. Meslekî eği-timpolitikaları; başta işsizlik olmak üzere, iş piyasasındaki arza göre düzenlenmelidir.Ayrıca orta ve uzun vadede Đstihdam piyasasında yaşananproblemlerin çözümünde de meslekî eğitimin etkin rol oynayacağı görüşü601 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.1.602 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.1.

üye devletlerce benimsenmektedir. 603 Bu bakımdan hemen hepsi çok hızlıgelişen ve değişen teknoloji karşısında işgücü eğitimine öncelik vermektedirler.Birlik nüfus artış hızının sıfıra yakın olması sebebiyle, genç işgücü arzıçok sınırlıdır. Bu ülkelerde hizmet ve gelişmiş teknolojili imalât alanlarındaişgücü açığı görülür. Bunun yanında daha düşük teknoloji ve emek yoğuniş alanlarında ise işgücü fazlası ortaya çıkar. Đşgücünde görülen budengesizlik, ya başka ülkelerden vasıflı işgücü getirmekle veya yüksekteknolojili işlere uyum göstermeyen kendi işgücünü meslekî eğitime tabitutmakla ortadan kaldırılmaya çalışılmaktadır. 604Bütün bunların yanı sıra Avrupa Birliği’nde istihdamın genel seviyesininartırılması araçları arasında işgücünün serbest dolaşımı da yer almaktadır.Serbest dolaşım ilk önce kısıtlı bir şekilde Avrupa Kömür Çelik Birliği(AKÇT) Antlaşması ile öngörülmüş ve Roma Antlaşması’nın ilgilihükümleriyle kapsamı genişletilmiştir.Roma Antlaşması’nın 48, 49, 50 ve 51’inci Maddeleri’nde yer alanserbest dolaşımla ilgili hükümleri;- Serbest çalışanlar ve aile fertlerinin serbest dolaşımı,- Ücretli çalışanlar ve aile fertlerinin serbest dolaşımı,- Aktif olmayan kişilerin serbest dolaşımı ve- Üçüncü ülkelerden gelen yabancı işçilerin serbest dolaşımı, olmaküzere dört başlık altında ele alınmıştır.Đşgücünün serbest dolaşımı, ekonomik amaçların yanı sıra, Birlik düzeyinde"Avrupa Vatandaşlığı" yaratma gibi siyasî bir amacı da kapsamaktadır.Đşçilere işyeri ve çalışacağı ülke seçiminde tam bir serbestlikgetiren serbest dolaşım hakkının verilmesiyle; tek bir işgücü piyasasıoluşturulması amaçlanmıştır. Tek işgücü piyasasının gerçekleştirilmesi,Birlik vatandaşlarının aynı statü ve iş fırsatlarına sahip olunmasını sağlayacaktır.Böylece Birliğin her yerinde meslek edinme hakkı veren bu603 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslek( Eğitim, ĐKV, Yay›nNo:119, Đstanbul, Ekim 1992, s.32.604DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.2.

serbestlik, ekonomik hayata geniş bir dinamizm kazandırmakta; aktif vedinamik bir iş piyasasının yaratılmasına da katkıda bulunacaktır. 605Avrupa Birliği’nde serbest dolaşımla ilgili hükümler, Birlik içinde işgücününserbest dolaşımını sağlarken, üye ülkelerde ücretliler ile bağımsızçalışanları da kapsayan mesleklere yönelik eğitim ve ehliyetlerin(Diplomaların) karşılıklı tanınmasına yönelik genel bir sistemin uygulanmasınada imkân sağlamıştır. Konsey’ce kabul edilen bu sistem, 1988haziranında bir Yönerge ile uygulamaya konulmuştur.Meslekî eğitimle ilgili olarak Birlik düzeyinde 1988’den sonra geliştirilenfaaliyetler 606 ve Konsey, Parlamento, Ekonomik ve Sosyal Komite tarafındanöngörülen görüşler; aslında bir temel noktada toplanmıştır. Buna göredünyada meydana gelen ekonomik ve sosyal gelişmelere uyum sağlayabilmek,verimlilik ve yaratıcılığı artırabilmek ile uluslararası pazarlardarekabet gücünü kaybetmemek için; mecburî eğitim döneminin bitimindenitibaren meslekî eğitim politikalarının çok geniş bir perspektifte geliştirilipyaygınlaştırılması gerekmektedir .607Bugün Avrupa Birliği’ne üye ülkeler, işgücü piyasasında karşılaşılangüçlükleri ortadan kaldırmak amacıyla; meslekî eğitim ve meslekî entegrasyonaçok fazla önem vermektedirler. Komisyon, meslekî entegrasyonaayrılmış olan önemli miktardaki kaynaklara ek olarak; Avrupa Sosyal Fonukapsamında ekonomik, teknolojik, sosyal ve kültürel değişim süreçlerininyönetilmesini sağlamayı amaç edinmiştir. Bu sebeple Komisyon, Birlik’inher yerinde insanların vasıf düzeylerini artırmak için; meslekî eğitimeyönelik (Commet, Eurotecnet, Force ve Petra gibi) çeşitli programlarıuygulamaya koymuştur.Bu programların uygulaması l994 sonlarında tamamlanmış, ancak;bunlar ihtiyacı karşılamada yeterli olamamışlardır. Bunların yerini AvrupaBirliği’nde LEONARDO adı verilen ve sürekli meslekî eğitimin uygulamasınıöngören bir Program; Konsey’ce kabul edilmiştir. Bu Program; meslekîeğitimdeki kaliteyi artırma ve bu alandaki yenilikçi kapasiteyi yükseltmeyi605 Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.27.606 Bu faaliyetler aras›nda; Komisyon’un 1988 tarihli “Toplulukta Eğitim: Orta Vade Perspektifleri” tebliği ile“1990’l› Y›llarda Avrupa Topluluğu’nda Meslek( Eğitim” konulu memorandum yer almaktad›r.607Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.26ve 32.

amaçlamakta olup, l.l.l995 tarihinden 31.12.l999 tarihine kadar yürürlüktekalacaktır. 6081- Türkiye’de Meslekî EğitimEkonomik gelişmeler bir taraftan yeni meslekler üretirken, bu yenimesleklere işgücünün uyum sağlaması için gerekli ortamın oluşmasınaihtiyaç duyulmuştur. 609 Önceleri üretimde insangücü hakimken, gerçekleştirilenEndüstri Devrimi’yle; insangücünün yerini, makina gücü almıştır.Günümüzde ise, üretimde robotların kullanılmasına yer verilmeyebaşlanılmıştır. Bu bakımdan endüstride insanın fiziksel gücüne olan ihtiyaçazalmış, bunun yerine insanın zihinsel yeteneklerine daha fazla ihtiyaçduyulmaya başlanılmıştır.Đşgücünün yeni mesleklere uyum sağlayabilmesi için, bir yandan bilgi vebecerilerini geliştirilmek suretiyle kalitesi yükseltilirken; diğer taraftan farklıkalitedeki işgücünün etkinliğinin artırılması da gerekecektir. Bu gerekliliközel bir eğitimi mecburî kılmakta olup, bu eğitime meslekî ve teknik eğitimadı verilmektedir. 610Meslekî eğitim, faydalı ve üretici bir işe girmek veya o işte ilerlemek içinişçilerin ihtiyaç duyduğu genel ve meslekî bilgileri kapsayan; beceri,yeterlilik, anlayış, tavır, iş alışkanlığı ve takdir duygularını geliştirmekamacıyla düzenlenmiş bir eğitimdir. Bu sebeple eğitim sistemimizin ayrılmazbir parçası olup; vatandaşların fizikî, medenî, sosyal, kültürel veekonomik yeteneklerini geliştirmek suretiyle, onların iyi vatandaş olmalarınayardım eder. Kısaca meslekî eğitimin temel amacı; ferdin meslekîbilgi ve ihtiyacını esas alarak, onu bütünüyle eğitmeye yöneliktir. 611Ülkemizde meslekî ve teknik eğitimin tarihsel gelişimini; 3308 SayılıÇıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu öncesi dönem ve Kanun’un yürürlüğegirdikten sonraki dönem olarak ayrı ayrı ele alacağız.608 Avrupa Komisyonu, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, A.g.e.,s.77 ve 8l.609 Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.40.610 Naci ÖNSAL, Đstihdam, A.g.e., s.40.611 Fevzi ERCAN, Đleri Teknolojinin Đnsan Gücüne ve Đstihdam Sorunlar›na Etkileri: Yeni Sorunlar m›? Çözüm Yollar›m›?, MPM, Teknolojik Gelişmeler Karş›s›nda Đşgücünün Eğitim, Uyum ve Đstihdam Sorunlar› Sempozyumu, MPMYay›n No: 362, Ankara, 1988, s.17.

Endüstri Devrimi öncesi toplumlarda ihtiyaç duyulan mal ve hizmetleriüreten becerili işgücünün yetişmesinde temel metod çıraklık olmuştur.Ülkemizde çıraklık, Osmanlı Đmparatorluğu döneminde "Ahilik" düzeniçerçevesinde doğmuş ve gelişmiştir. Yardımlaşma ve birlik esasına dayalıolan Ahilik, çıraklık ilişkisi açısından zamanına göre tutarlı ve ileri bazıilkeler ortaya koymuştur. 612 Türk sanatkârının Ahi Birliği’ne mensup olaraksürüp gelmesi, 18. yüzyılla kadar uzanır. Bu yüzyıldan sonra OsmanlıDevleti’nin müslüman olmayanlar üzerindeki egemenlik alanı genişleyipbüyüdükçe; sanat dalları ve sanatkârlar çoğalmış, dolayısıyla müslüman vemüslüman olmayanların ülkede artmasıyla orantılı olarak, muhtelif dindekikişiler arasında ortak çalışma mecburiyeti doğmuştur. Böylece din ayırımıgözetilmeden meydana gelen ve eski mahiyetinden (Ahilik’ten) büyük birfarkı olmayan yeni müesseseye LONCA adı verilmiştir. 613.614.Ahi teşkilâtı ile Lonca teşkilâtı; kuruluşlarından "Gedik" haline dönüştüğül727 yılına kadar geçen sürede, ülkenin sosyal ve ticarî hayatınayön vermiştir. 615Türkçe’de "tekel ve imtiyaz" anlamına gelen "Gedik" kelimesi; resmîterim olarak memleketimizde l727 yılından itibaren kullanılmaya başlanmışve bu teşkilât l860 yılına kadar Osmanlı Đmparatorluğu’nda devametmiştir.Bu tarihden sonraki yıllarda, özellikle Avrupa Sanayi Devrimi ilebirlikte hız kazanan teknik gelişme ve yenilikleri kapsayan; Batı ölçülerindebir meslekî ve teknik eğitim sistemine duyulan ihtiyaç üzerine yapılan, bazıdüzenleme ve çalışmalarla örgün eğitime geçildiğini görürüz. 616612 Paul WITTEK, “Osmanl› Đmparatorluğu’nun Kuruluşu”,Bat› Dinlerinde Osmanl› Tarihi-I, (Çev:Güzin YALTER),Đstanbul, l97l, s.37.; Sevda TAŞTEKĐL / Tunç DEMĐRBĐLEK, Meslekî Eğitimin Đstihdam Üzerine Etkisi ve 3308 Say›l›Ç›rakl›k ve Meslek Eğitimi Kanunu’nun Değerlendirilmesi, DEÜ. Đk. ve Đd. Bil. Fak. Dergisi, Cilt:6, Say›: 2, Đzmir,1991.613 Ali ARSLAN, Ç›rakl›k Hukuku ve Mevzuat›, Anadolu Matbaas›, Đzmir, 1988, s.10.614Ahilik konusunda daha geniş bilgi için bak›n›z: Neşet ÇAĞATAY, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Konya, 1981.;Yusuf EKĐNCĐ, Ahilik, Ankara, 1989.; Yusuf EKĐNCĐ, Ahilik ve Meslekî Eğitim, Đstanbul, l989.; SabahattinGÜLLÜLÜ, Ahi Birlikleri, Đstanbul, 1972.; Beşir HAMITOĞULLARI, Ahiliğin Çağdaş Türkiye Bak›m›ndan Önemi veDeğerlendirilmesi, XXI. Ahilik Bayram› Sempozyumu Tebliğleri (13-15 Eylül 1985 K›rşehir), Đstanbul, 1986.;Kemal TURAN, Ahilikten Günümüze Meslekî Eğitimin Tarihi Gelişimi, Marmara Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Vakf›Yay.No:l29, Đstanbul, l996, s.25-51.; Kadir ARICI, “Ahilik ve Çal›şma Hayat›m›z, Ahilik Kültürünün GünümüzeUygulanabilirliği” Esnaf -Sanatkâr ve Kültür, Türkiye Esnaf - Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araşt›rma Enstitüsü,Ankara, l993 ve diğerleri.615 Mübahat KÜTÜKOĞLU, “Osmanl› Đktisadî Yap›s›”, Osmanl› Devlet ve Medeniyet Tarihi-I, Đstanbul, l994, s.610-612.616 Kemal TURAN, Ahilikten Günümüze Meslekî ve Teknik Eğitimin Tarihi Gelişimi, A.g.e., s.50-51.

Ahilikte eğitim; yamak, çırak, kalfa ve usta silsilesi şeklinde kademelendirilmiştir.617 Yamaklık, Ahilik’te meslek eğitiminin ilk kademesi olup;mesleğe başlayacak olanlar doğrudan çıraklık eğitimine alınmamışlardır. Đkiyıllık bir deneme süresinden geçirilen aday, yamağın babası ile ustasıarasında yapılan görüşme sonucu çıraklığa yükseltilir. Bu uygulama metodolarak, modern çıraklık eğitiminde görülen; aday çıraklık eğitimine eşdeğerdir.Çıraklık, meslek kazanma yolunda geçirilmesi gereken mecburî kademelerinbaşında yer alır. Çıraklık, yalnız usta-çırak ilişkisine bağlı birsözleşme olmayıp; çalışma şartları, işyeri değiştirme, çırak sayısının sınırlandırılmasıile ustalarca mesleklerinin bütün incelikleri, kolaydan zoradoğru bir gidişle çıraklara kazandırılır. Bütün bu hususlar "Lonca"larındenetiminde gerçekleştirilir. Çıraklık döneminde uygulanan bu metodlar ileAvrupa Birliği’nde bugün karşımıza çıkan eğitim teknikleri arasında büyükbenzerlik bulunmaktadır.Üç yıl veya biraz daha fazla bir çıraklık dönemi sonrası ustası tarafındanmeslekte yetiştiği açıklanan çırağın durumu; Lonca kurulu tarafındanonaylandıktan sonra, kalfalığa yükseltilirler. Bir törenle kalfa adayına"Şedd" kuşatılması suretiyle, ona resmen kalfalık ehliyeti verilmiş olur.Kalfaların usta olabilmeleri için üç yıl çalışmaları gerekir. Bu üç yıllık iştecrübesinin yanında; yeterli bir sermayenin bulunması, kalfalık süresinceiş arkadaşlarıyla iyi geçinmesi, işine bağlılık göstermesi ve bağımsız işyeriaçabilecek kadar becerikli olduğunu ispatlaması öngörülmektedir. Ustasıtarafından yeterli görülen kalfanın durumu, yiğitbaşı kanalıyla esnaflarkuruluna götürülür; uygun görülürse, törenle ustalığa yükseltilir. Bu dörtkademeden geçmeyenlere, işyeri açma ruhsatı verilmemiştir. 618Ülkemizde becerili ve teknik işgücünün geleneksel çıraklık sistemi ileyetiştirilmesi; 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesinekadar sürmüştür. 1924 yılına kadar Valilikler’e bağlı olan sanat okullarıbaşta olmak üzere bütün bilim ve eğitim kurumları; bu Kanun’la MillîEğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.617Mübahat KÜTÜKOĞLU, “Osmanl› Đktisadî Yap›s›”, A.g.e. ,s.609-610.; Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›kEğitimi, Ankara, l99l, s.14.618 Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi, A.g.e., s.14-18.

"Ahilik" düzeni çerçevesinde doğup gelişen çıraklık eğitimi uygulaması,"Sanayi Đnkılâbı"nın ülkemizde yaptığı tesir sonucu etkinliğini kaybetmiştir.Bundan sonra toplumun her an değişen meslekî eğitim ihtiyaçları, meslekokulları ile karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak kurulan bu meslekokullarından, meslekî eğitim bakımından arzu edilen sonuç alınamamıştır.619.620.Ülkemizde Cumhuriyetin ilânından sonra başlayan hızlı sanayileşmeçabaları, vasıflı işgücü ihtiyacını artırmıştır. Bu konuda 1936 yılında 3457Sayılı Kanun’la; fikir işçileri dışında işyerinde 100 işçiden fazla işçiçalıştıran sanayi karuluşlarıyla maden ocaklarında çırak, kalfa ve ustalarınmeslekî bilgilerinin artırılması için kurslar açılması öngörülmüştür.3457 Sayılı Kanun’la da çıraklık eğitiminden istenilen sonucun eldeedilememesi üzerine, 1977 yılında 2089 Sayılı "Çırak, Kalfa ve UstalıkKanunu" kabul edilerek yürürlüğe konulmuştur. Bu Kanun’la çırağın önceliklehukukî statüsü düzenlenmiş ve çıraklık eğitimine ilişkin olarak"Çıraklık Kurulu" ve "Mahallî Eğitim Komitesi"nin oluşturulması sağlanmıştır.621 Ayrıca bu Kanun’da; çıraklığın bir öğretim dönemi, çırağın da biröğrenci olarak tanımlandığını görürüz.Geleneksel çıraklık eğitiminde (Ahilik’te) tek kaynak ustadır. Çırak;mesleği için gerekli olan teorik bilgileri, işi yaparken ustasından öğrenmektedir.2089 Sayılı Kanun’a göre, Millî Eğitim Bakanlığı’nca yürütülençıraklık eğitiminde ise; çıraklar için haftada en çok sekiz saatlik teorik vepratik meslek kursları düzenlenmesi, bu sürenin yarısının iş saatlerinde,diğer yarısının da iş saatleri dışında uygulanması öngörülmüştür. 6222089 Sayılı "Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu"nun da uygulamadakiaksaklıkları giderememesi sebebiyle; daha sonra, yeni bir kanunî düzenlemeyegidilmiştir. Bu düzenlemeyle 1986 yılında 3308 Sayılı "Çıraklık veMeslek Eğitimi Kanunu" kabul edilerek uygulamaya girmiştir. Bu Kanun’a619DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.120.620 Daha geniş bilgi için bkz: Kemal TURAN, Ahilikten Günümüze Meslekî ve Teknik Eğitimin Tarihi Gelişimi,A.g.e.,s.5l-73.621 Sevda TAŞTEKĐL / Tunç DEMĐRBĐLEK, Meslekî Eğitimin Đstihdam Üzerine Etkisi, A.g.m., s.302-303.; ZekiÖZKAN, Ç›rakl›k Eğitimi ve Yetişmiş Đnsangücünün Đstihdam›, KÜSGET/ DPT / OECD, Đstihdam Yarat›c› GirişimlerTeknolojik Yenilikler ve Bölgesel Gelişme Uluslararas› Semineri, Gaziantep, 22-24 Ekim 1985, Ankara, 1986,s.183.622 Ercan TATLIDIL, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi ve Genç Đşsizliği, Sosyoloji Dergisi, E.Ü.Ed. Fak. Yay›n›, Say›:2, Đzmir, 1990, s.25-26.

göre çıraklık eğitimi, okul içinde ve işyerindeki meslekî öğretimi bir sistembütünlüğüne kavuşturmayı amaçlamaktadır. Kanun’un getirdiği yeniliklerincelendiğinde; çıraklar uygulamalı çalışmalarını işyerinde bellistandartlara göre ustanın denetiminde yaparlarken, bu uygulamalar içingerekli olan teori ve uygulamalı meslek bilgisini de okulda öğretmenlerdenalmaktadırlar. 623.624.Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu ile getirilen; işletmelerde meslekeğitimi sistemi, işletmeleri birer okul olarak görme anlayışının ürünü olmuştur.625 Kanun’un asıl amacı, öngörülen şartlara uygun olarak bir işyerinde meslek öğrenmek gayesiyle çalışan gençlerin; pratik ve teorikmeslekî eğitimlerinin bir plan ve program çerçevesinde yürütülerek, ülkemizinvasıflı işgücü açığını kapatabilmektir. Bu amaçtan hareketle, Kanun’untemel ilke ve hedefleri;- Mecburî eğitimden sonra çeşitli sebeplerle örgün eğitim kurumlarınadevam edemeyen veya bu öğretim kurumlarının çeşitli kademelerindenayrılan gençleri düzenli bir çıraklık eğitiminden geçirmek,- Meslekî ve teknik okullardaki öğrencilere becerilerini gerçek iş ortamındageliştirme imkânı tanımak,- Đstihdam için gerekli meslekî yeterliliklere sahip olmayan genç veyetişkinleri meslek kursları aracılığıyla iş hayatına hazırlamak,- Meslekî ve teknik eğitim hizmetlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasıiçin yeni finansman kaynakları sağlamak,- Meslekî ve teknik eğitim kurumlarındaki eğitim amaçlı faaliyetlerigeliştirmek, 626 şeklinde ele alınmıştır.Bu sistemin temel amacı, meslekî eğitim kurumlarıyla sanayi arasındayakın işbirliğinin kurulmasına dayanmaktadır. Tesis edilecek işbirliği ileişletmelerin hem ara eleman ihtiyacı sağlanacak, hem de bu vasıftakielemanlara gerçek iş hayatı içinde yetişme ve daha kolay iş bulma imkânıverilmiş olacaktır. 627623 Ercan TATLIDĐL, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi, A.g.m., s.22.624 Cumhuriyet döneminde meslekî ve teknik öğretim alan›ndaki gelişmeler hakk›nda daha geniş bilgi içinbkz: Kemal TURAN, Ahilikten Günümüze Meslekî ve Teknik Eğitimin Tarihi Gelişimi, A.g.e, s.76-l54.625 Serap SOYER, Ç›rakl›k ve Đşletmelerde Meslek Eğitimi, ĐTO Dergisi, Y›l: 62, Say›:1, Đzmir, 1989, s.3.626 Sevda TAŞTEKĐL / Tunç DEMĐRBĐLEK, Meslekî Eğitimin Đstihdam Üzerine Etkisi, A.g.m.,s.304.627 Serap SOYER, Ç›rakl›k ve Đşletmelerde Meslek Eğitimi, A.g.m., s.3.

3308 Sayılı Kanun’da öngörülen esaslar çerçevesinde işgücü planlaması,eğitim ve becerilerinin geliştirilmesi için ülkemizde özel eğitim programlarıgeliştirilmektedir. Bu eğitim programları; "Çıraklık ve Meslek Eğitimi","Beceri Kazandırma Eğitimi", "Hizmet Đçi Eğitim" ve "Verimlilik Eğitimi"olarak uygulamaya konulmaktadır. 628Çıraklık ve Meslek Eğitimine ilişkin uygulamada il ve meslek dallarınıntesbiti; Çıraklık Meslek Eğitim Kurulu’nun görüşü alınarak, Millî EğitimBakanlığı’nca belirlenmektedir. Çıraklara meslekleriyle ilgili temel bilgi vebeceri kazandırmak amacıyla, 50’nin üzerinde değişik meslekte; çıraklıkeğitim süresi meslek özelliklerine göre 3-4 yıl arasında değişen bir eğitimuygulamaya konulmuştur.Kanun’a göre 13 yaşını doldurmuş ve 19 yaşından gün almamış olançıraklar, öğrenci olarak eğitime tabi tutulabileceklerdir. 629 Çıraklık eği-timi;aday çıraklık eğitimi, çıraklık eğitimi kalfalık eğitimi ve ustalık eğitimiolmak üzere dört kademede yapılmaktadır.Aday Çıraklık Eğitimi: Đlkokulu bitiren, ancak 13 yaşını doldurmamışgençlerin; 13 yaşını dolduruncaya kadar devam ettikleri, çıraklık eğitimikademesidir.Bu eğitimin amacı, gençlere işyerindeki çalışma şartlarını tanıtıp,mesleklerin ön bilgilerini kazandırarak; onların çıraklık döneminde kendiistek ve kabiliyetlerine en uygun meslekleri seçmelerine yardımcı olmaktır.Aday çıraklar haftada dört gün işyerlerinde pratik, bir gün de çıraklıkeğitim merkezlerinde teorik eğitim görürler. Teorik eğitimleri sırasında adayçıraklar, öğrenci statüsünde olup; kanunların öğrencilere tanıdıkları bütünkolaylıklardan faydalanırlar. Sigorta primleri Devlet’çe karşılanan adayçıraklar, işverenlerden asgari ücretin % 30’undan az olmamak şartıyla ücretde alırlar. 630Çıraklık Eğitimi: Bir iş yerinde meslek öğrenmek amacıyla çalışan, 14-18 yaş grubundaki gençlerin devam ettiği eğitim kademesidir. Bu eğitimin628 Güngör TURAN, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programlar›, Çimento Đşveren, Cilt: 7, Say›: 2, Ankara, Mart1993. s.12.; DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.l2.629 Sevda TAŞTEKĐL / Tunç DEMĐRBĐLEK, Meslekî Eğitimin Đstihdam Üzerine Etkisi, A.g.m., s.304-306.630 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.12.; Güngör TURAN Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorular› ve SanayideEğitilmiş Đşgücü Đhtiyac›n›n Karş›lanmas›, Sanayi Y›ll›ğ› 93, Türkiye Kalk›nma Bankas›, Ankara, 1993, s321.

amacı, gençlere mesleklerinde kalfa olabilmek için gerekli teorik ve pratikbilgi ve becerileri kazandırmaktır.Çıraklık eğitimine başlayacak olanlarda; ilkokul mezunu olmak, 13yaşını doldurup 18 yaşından gün almamış olmak ve çalışacağı işyeri ileçıraklık sözleşmesi imzalamak şartları aranır. Çıraklık eğitimine devamedebilmek için, aday çıraklık eğitimine devam etmiş olmak şartı aranmaz.Çıraklar haftada dört gün işyerlerinde pratik, bir gün de çıraklık eğitimmerkezlerinde teorik eğitim görürler. Eğitim süresi mesleklere göre 3-4yıldır. Bu eğitimi tamamlayanlar, kalfalık imtihanına girmeye hak kazanırlar.Başarılı olanlara ülkenin her yerinde geçerli olan "Kalfalık Belgesi"verilir. Bu belgeye sahip olmayanlar, kalfalık gerektiren işlerde çalıştırılamazlar.631Kalfalık Eğitimi: Kalfalık belgesine sahip olanların devam ettiği birçıraklık eğitimi kademesidir. Bu eğitimin amacı; kalfalık belgesine sahipgençlere mesleklerinde usta olabilmek ve bir işyeri açabilmek için gerekliteorik ve pratik bilgi ve becerileri kazandırmaktır.Kalfalık eğitimine kabul edilecek olanlarda; kalfalık belgesi yanında,mesleği ile ilgili bir işte çalışıyor olmak şartları aranır. Kalfalık süresi bütünmesleklerde üç yıldır. Bu süre içinde kalfa işyerinde pratik eğitiminitamamlarken, çıraklık eğitimi merkezlerinde de kendileri için açılankurslara devam ederler. Bu eğitimi tamamlayanlar, ustalık imtihanınagirmeye hak kazanırlar.Kalfalık eğitimine devam etmeyip, bir işyerinde en az beş yıl kalfa olarakçalıştıklarını belgelendirenler de ustalık imtihanına alınırlar. Başa-ranlara"Ustalık Belgesi" verilir. Bu belge ülkenin her yerinde geçerlidir. Ustalıkbelgesi olmayanlar, ustalık gerektiren işlerde çalışamaz ve çalıştı-rılamazlar.Đşyeri açabilmek, 3308 Sayılı Kanun’la; ustalık belgesine sahip olma şartınabağlandığından, bu belgeye sahip olmayanlar meslekleriyle ilgili işyeriaçamazlar. 632631 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.12.; Güngör TURAN, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m.,s.321.632 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r, s.12-13.; Güngör TURAN, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m.,s.321.

Ustalık Eğitimi: Ustalık belgesine sahip olup; yanında aday çırak, çırakveya meslek lisesi öğrencisi çalıştırmak isteyenlere pedagojik formasyonkazandırmayı amaçlayan bir eğitim kademesidir.Kurs şeklinde düzenlenen ve kırk saat süreli bu eğitimi başarı ile bitirenlere"Usta Öğretici Belgesi" verilir. Bu belgeye sahip olmayanlar; yanındaaday çırak, çırak veya meslek lisesi öğrencisi çalıştıramadıkları gibi, onlarınişyerlerindeki pratik eğitim sorumluluklarını da taşıyamazlar. 633Ayrıca Kanun’da aday çırak, çırak, kalfa, usta ve usta öğretici tanımlarınada yer verilmek suretiyle; çıraklık eğitiminin çeşitli kademeleri birbirindenayrılmış ve her kademede sahip olunması istenilen vasıflar açık birşekilde ortaya konulmuştur. 634Ülkemizde uygulanan özel eğitim programlarının ikincisi "Beceri KazandırmaEğitimi"dir. 3308 Sayılı Kanun, özü itibariyle çırakları öğrencikabul ederek; 8-l0 saat genel ve meslekî eğitim için gönderilmelerini, 50 vedaha fazla işçi çalıştıran işletmelerin meslek lisesi öğrencilerine becerikazandırma yükümlülüğü getirmiştir. Đşletmelerde beceri kazandırmaeğitimi, meslek lisesi ikinci sınıfında (10 ve 11’inci sınıflarında iki yıl devametmektedir.) başlamaktadır. Beceri eğitiminden önce öğrencilere okuldatemel bilgi ve beceriler kazandırılmaktadır. Eğitim programları; üç günişletmede beceri eğitimi iki gün okulda meslek teorisi eğitimi esas alınarakgeliştirilmiştir. 635Beceri kazandırma programlarında, kişilere işgücü piyasalarının ihtiyaçduyduğu alanlarda bilgi, beceri ve davranış kazandırılarak; daha kolay işbulmaları ve kendi işlerini kurmaları amaçlanmıştır. Böylece bu kurslaryoluyla, işsizlerin yeni teknolojileri öğrenerek; verimli şekilde istihdamıyanında, yeni teknolojilere de uyumları sağlanmış olacaktır. 636633 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s:13; Güngör TURAN, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m.,s.322.634 Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi, A.g.e., s.89.; Ç›rakl›k eğitimi ve uygulan›ş› hakk›nda daha genişbilgi için bkz: Ali ARSLAN, Ç›rakl›k Hukuku ve Mevzuat›, A.g.e, 192 S.635 Kaz›m ÇOMAK, 21.Yüzy›la Doğru Türkiye’de Endüstriyel Eğitim, 3. Đzmir Đktisat Kongresi 4-7 Haziran 1992,Görüşler, DPT, Ankara, 1993, s.154.; Güngör TURAN, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programlar›, A.g.m.,s.13.; Güngör TURAN, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m., s.322.636 Güngör TURAN, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programlar›, A.g.m., s.13.; Güngör TURAN, ĐmalâtSanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m., s.322; Hüseyin AKTUĞ, Beceri Kazand›rma Programlar› Teknolojik DeğişmeyeUyum Amaçl› Olarak da Uygulanabilir mi?, MPM., Teknolojik Gelişmeler Karş›s›nda Đşgücünün Eğitim, Uyum veĐstihdam Sorunlar› Sempozyumu, MPM Yay›nlar› No:362, Ank., 1988, s.107.

Beceri kazandırma programları, istihdam geliştirmek amacı ile uygulamayakonulmuştur. Bu programlar incelendiğinde; bunların örgün eğitimprogramlarının bir alternatifi olmadığı, aksine onları tamamlar nitelikteolduğu görülür. Bu sebeple programların; mesleğin iş hayatı için geçerli darbir alanında, istihdam kuruluşlarınınihtiyaçları doğrultusunda, işgücünün hazırlanması öngörülmüştür.Đstihdamın geliştirilmesi; işletmelerde ileri teknolojilerin uygulaması ileyakından ilgili olduğundan, programların da buna göre hazırlanması ilkesigetirilmiştir. Programların hazırlanmasında hedef kitle işsizlerdir.Programların çalışanlara da teşmil edilmesi durumunda, hem istihdamıngeliştirilmesinde hem de yeni teknolojilere uyum konusunda daha etkili biraraca kavuşulmuş olacaktır. 637Türkiye’deki işletmelerde görülen teknolojik yenileme çoğu kez kısmîolduğundan, istihdam edilen işgücünün işsizliğine henüz büyük ölçüde yolaçmamaktadır. Teknolojik değişim sonucu ortaya çıkan, yeni vasıflı işgücüihtiyacı; hizmet içi eğitim veya teknolojik değişimin gerektirdiği eğitimi almışolan kişilerin dışarıdan istihdamıyla karşılanmaktadır. 638Hizmet içi eğitim, meslek ve iş öğrenme eğitiminden farklı olarak; çalışanlarınbilgilerini tazeleme, yeni gelişimleri takip etme, teknolojik değişimlereuyum sağlama, kişilik ve yetenek geliştirme, insan ilişkileri ve işletmeyeolan bağlılığı artırmak amacıyla zaman zaman yapılması gereklieğitim faaliyetleridir.Kamu kuruluşları ve işverenlerin çoğu, metodlu ve programlı bir hizmetiçi eğitim mecburiyetini benimseyememişlerdir. Ülkemizde bu konuda uzunsüredir devam eden uygulamalara rağmen, hâlâ etkili bir sistemkurulamamıştır. Sanayide hizmet içi eğitim işverene bir külfet yüklemeyecekbiçimde; işyerinde işçilerin ustalar yanında, yardımcı işçi olarakyetişmeleri devam etmektedir. Bunun yanında büyük boyutlu işletmelerinkurdukları eğitim merkezlerinde, sabip oldukları işgücünü hizmet içieğitimden geçirdikleri de gözlenmektedir. 639637 Hüseyin AKTUĞ, Beceri Kazand›rma Programlar›, A.g.t., s.111.638 Ayfer ERBESLER, 1994 Y›l›nda Türk Đmalât Sanayiinde Teknolojik Durum, Eğitim ve Đstihdam Politikalar›, MPM,Teknolojik Gelişmeler Karş›s›nda Đşgücünün Eğitimi, Uyum ve Đstihdam Sorunlar› Sempozyumu, MPM Yay›n No:362, Ankara, 1988, s.77.639 Güngör TURAN, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programlar›, A.g.m., s.13., Güngör TURAN, ĐmalâtSanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m., s.323-324.

Genel olarak bir değerlendirme yapılırsa, hizmet içi eğitim alanındayapılan faaliyetler; ihtiyaç sahibi kitle göz önüne alındığında, henüz çokazdır. Hizmet içi eğitim yapmanın bir maliyeti vardır. Ancak, eğitim yapmamanınveya yetersiz eğitim yapmanın da bir maliyeti vardır. Genellikleeğitim yapmamanın maliyeti daha fazladır. 640Uygulanan eğitim programlarının sonuncusu "Verimlilik Eğitimi"dir.Ülkemizde 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işletmelerin, çalıştırdıkları personelin;işindeki verimini yükseltmek, yeni teknolojilere uyumu ve mesleklerindegelişmelerini sağlamak için 3308 Sayılı Kanun’da bir yaptırımgetirilmiştir. Đşgücünün verimliliği başta olmak üzere, teknolojik uyum vemeslekî gelişme sağlamak için; Kanun’un 38. Maddesi gereği, işletmeleringeliştirme ve uyum kursları açmaları veya aynı amaçlı diğer kurumlarcaaçılan kurslara personel gönderilmesi öngörülmüştür. 641Verimlilik eğitimi, bir işletmede ihtiyaç duyulan personelin nitelik venicelik itibariyle teminini sağlayacak "Đnsangücü Planlaması" çalışmaları ilebaşlar. Đnsangücü Planlaması genel olarak, "organizasyonların amaçlarıdoğrultusunda, insangücü politikalarını formüle etmektir" şeklindetanımlanır. Başka bir ifadeyle, insangücü veya personel planlaması; uygunzamanlarda doğru işlere, doğru sayıda ve vasıflı personelin atanmasınısağlayacak plan ve programlar hazırlamaktır.Đnsangücü verimliliğinin artırılmasında insangücü kaynaklarının geliştirilmesi,en önde gelen faktörlerden birisidir. Verimlilik eğitimindenbeklenen faydaları; işgücü becerilerinin yükseltilmesi, zamanlarını daha iyikullanmalarının sağlanması, iş etkinliğini artıracak çalışmalarda bulunulması,işe ve iş güvenliğine daha çok özen gösterilmesi, iş şartlarınıiyıleştirerek geliştirilmesi ile çalışanların gelişen teknolojiye uyumununsağlanması şeklinde sıralayabiliriz. 642Ülkemizde meslekî eğitim, örgün ve yaygın eğitim kurumlarınca sağlanmaktadır.643 Cumhuriyet döneminde meslekî eğitim alanında ciddi atılımlaryapılmıştır. Devletin kıt kaynaklarına rağmen, örgün meslekî eğitimegerekli önem verilmiş; ancak hızlı nüfus artışı sebebiyle öğretim çağına640 Kaz›m ÇOMAK, 21. Yüzy›la Doğru Türkiye’de Endüstriyel Eğitim, A.g.t., s.156.641 Kaz›m ÇOMAK, 21. Yüzy›lla Doğru Türkiye’de Endüstriyel Eğitim, A.g.t., s.155.642 Güngör TURAN, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programlar›, A.g.m., s.14.643 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.110.

gelen nüfusun fazlalığı, meslekî eğitim veren liselerin pahalı yatırımlarolması ve orta öğretim içinde meslekî eğitimin, genel eğitimin gerisindekalmasına yol açmıştır. Bu sebeplerle örgün meslekî eğitimin yetersizkalması, yaygın meslekî eğitimin önemini artırmıştır. 644Yaygın eğitim sistemi, 12-65 yaş arasında olan ve okul öğretimi dışındakalan tüm kesimlerin katılımına açık olup, gençlerin ve yetişkinlerinmeslekî eğitimini sağlamaya yöneliktir. 645 Ülkemizde meslekî teknik eğitimveren kamu ve özel kurumların oldukça çok ve dağınık bir manzaraarzettikleri görülmektedir. 646 Yaygın eğitim faaliyetleri başta Millî EğitimBakanlığı (Çıraklık ve Yaygın Eğitim, Erkek Teknik Öğretim, Kız TeknikÖğretim, Ticaret ve Turizm Genel Müdürlükleri) ile diğer Bakanlıklar,Mahallî Đdareler (Đl Özel Đdareleri, Belediyeler, Köy Đdareleri) Özerk veAkademik Kuruluşlar (Üniversiteler, Açık Öğretim Fakültesi, Yüsek Okullar,Enstitüler), Bağımsız Kamu Kuruluşları (MPM, TRT, Basın Yayın veEnformasyon Genel Müdürlüğü, TÜSSĐDE, TODAĐ, ĐĐBK, KÜSGET, SEGEMgibi), Meslek Kuruluşları, Kamu Đktisadî Kuruluşları (Bankalar, Fabrikalar)ve Gönüllü Kuruluşlar tarafından çeşitli kurs ve eğitim programlarıdüzenlenerek sürdürülmektedir. 647Sonuç olarak Türkiye’de meslekî eğitime yönelik uygulamalar ile uygulamadakarşılaşılan problemleri kısaca ele aldığımızda; Türk iş piyasasınınen önemli problemi vasıflı işgücü eksikliği olduğu görülür. Ülkemizde,işsizlik oranının oldukça yüksek olmasına karşılık; vasıflı işgücü açığınınvarlığı, söz konusu problemin önemini belirginleştirmektedir. 64821. yüzyıl sanayi yapısında, vasıflı insan kaynağına giderek daha fazlaihtiyaç duyulması ile meslekî eğitimin uluslararası pazarlarda rekabetüstünlüğü sağlamada etkili olması; ülkemizde meslekî eğitimin iyileştirilerek,yaygınlaştırılmasını mecburî kılmaktadır.644 Metin KUTAL, Modern Bir Đş Bulma Fonksiyonu Olarak Meslekî ve Teknik Eğitim, ĐĐBK, Hizmet EtkinleştirmeSemineri, Yay›n No: 271, Ankara, 1992, s.15.645 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.111.646Metin KUTAL, Modern Bir Đş Bulma Fonksiyonu Olarak, A.g.t., s.14.647 TĐSK Araşt›rma Servisi, Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.a., s.22.; Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAKOĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.110.; Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›kEğitimi, A.g.e., s.49-50.648 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika.., A.g.e., s.115.

Aslında ekonomik ve siyasi tercihini Avrupa Birliği’ne üye olma yönündekullanan ülkemizde; sanayileşmiş Birlik üyeleri ile rekabet edebilmemiziçin, sanayi kültürümüzle çalışanlarımızın meslekî vasıflarını geliştirecek,meslekî ve sürekli eğitim programlarının uygulanması gerekmektedir.Bugün uygulanmakta olan eğitim sistemimize baktığımızda; verileneğitimin ne istihdam piyasasının ihtiyaçlarına cevap verebilecek seviyede,ne de gençler ile kadınların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda bir meslekîvasıf kazanmalarına imkân sağlayacak tarzda olmadığı görülecektir.Türkiye’de meslekî eğitim sistemini yetersiz kılan çeşitli faktörler vardır.Bu faktörleri;- Nüfus artış hızının yüksekliğine karşılık eğitim kurumlarının yetersizsayıda oluşu,- Kalabalık sınıflarda az sayıda öğretmenlerle verilen eğitimin kalitesinindüşmesi,- Meslekî eğitimin sanayiden kopuk gelişmesi sonucu iş piyasasınınihtiyaçlara cevap verememesi,- Eğitim programlarının çeşitlendirilememiş olması sebebiyle, çağıngereklerine uyum sağlayamaması,- Meslekî vasıfların net olarak belirlenememiş olması sonucu meslekîeğitim-belge bağlantısının kurulamaması,- Eğitime ayrılan kaynakların yetersiz olması,- Eğitimin son derece önemli bir üretim girdisi olduğu bilincinin yerleşmemişolması ile- Çalışanların vasıflarını geliştirmede sürekli eğitimin de önemli oluşunungöz ardı edilmesi şeklinde sıralamak mümkündür. 649Söz konusu problemlerin çözümü için;- Herşeyden önce meslekî eğitime yönelik anlayışın değiştirilmesi gerekmektedir.Bugün uygulanmakta olan eğitim sistemi, yapısı itibariyle ortaöğretim düzeyindeki gençlere iyi bir gelecek sağlamanın tek şartı olarak;üniversite öğrenimi görmek şeklinde öğrenciler şartlandırılmakta ve onları649 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.115-116.

genel eğitime yönlendirmektedir. Ancak mevcut yüksek öğretim kurumlarınınsayıca yetersiz oluşu, bir taraftan gençlerin üniversite kapılarındayığılmalarını hazırlarken; diğer taraftan gençlerin hiç bir meslekî vasıfve yeterliliğe sahip olmadan, çalışma hayatına atılmalarına sebepolmaktadır. Bunun halli için ülkemizde ilgi ve yetenekler doğrultusundabelirlenen yönlendirici eğitim sisteminin oluşturulması gerekmektedir.- Çıraklık sisteminin ülkede yaygınlaştırılması için, öncelikle işletmelerinsisteme katılımı sağlanmalı,- Gençlerin eğitim görebilecekleri alanlarla ilgili olarak bilgilendirilmeleriile yeteneklerine göre yönlendirilmelerini sağlayıcı; rehberlik ve danışmanlıkhizmetleri verilmeli,- Çıraklık eğitimine yönelik programların meslek standartlarına uygunolarak, okullarla işletmeler arasında kurulacak komitelerce belirlenmesi veçağın gereklerine uyum sağlayacak şekilde, devamlı geliştirilmesi,- Eğitim konusunda önce duyarlı bir kamuoyu oluşturulmalı, eğitiminsanayiden kopukluğu giderilerek, iş piyasasının ihtiyaçlarına paralel bireğitim sistemi meydana getirilmelidir.Ülkemizde etkin ve başarılı bir eğitim sisteminin yerleştirilmesi; Türkekonomisine önemli bir itici güç sağlayacak, kalkınmanın temel faktörlerindenbirini oluşturan sağlıklı bir eğitim gerçekleştirilecektir. 650 Ayrıca, sözkonusu alanda oldukça gelişmiş politikalar uygulayan Birliğe dahilülkelerdeki sistemler incelenerek; ülkemize uygun olanlarının adaptasyonusağlanmalıdır.2- Avrupa Birliği’nde Ortak Meslekî EğitimAvrupa Birliği’nde istihdam artırmada önemli bir yeri olan meslekîeğitim; aslında iş piyasasına yeni katılacak olan gençlerin meslekî hayatahazırlanmalarını kapsamaktadır. Birliğe üye ülkelerin tamamında meslekîeğitim, genel olarak temel ve sürekli eğitim sistemlerinden oluşmakta olup;her ülkenin, ulusal düzenlemeleri çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.Üye ülkelerin ulusal sosyal politikalarında, meslekî eğitim önlemle-rineyer verilmiş olmakla birlikte; bu alanda her üye ülke, kendisine has düzenlemeleröngörmüştür. Bu sebeple, ülkeden ülkeye değişen farklı ön-650 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.117-120.

lemler ortaya çıkmıştır. Konsey en iyi ve yüksek düzeyde istihdam yaratabilmekve üye ülkeler arasında görülen farklılıkları ortadan kaldırmakamacıyla; üyeler arasında uyum sağlayacak ortak bir meslekî eğitim politikasınıuygulamaya koymuştur. Ortaya konulan bu uygulamaya, RomaAntlaşması’nın ilgili Maddeleri başta olmak üzere; "Tek Avrupa Senedi" ileyürürlüğe giren değişiklikler kaynaklık etmektedir.Antlaşma’nın 128’inci Maddesi ile ortak meslekî eğitim politikasınailişkin bir düzenleme getirilmiştir. 651 Buna göre; "Komisyon’un önerisiüzerine, Ekonomik ve Sosyal Komite’ye danıştıktan sonra Konsey, ulusalekonomilerin olduğu kadar; Ortak Pazar’ın da uyumlu kalkınmasına yardımedebilecek bir ortak meslek eğitimi politikasının yürürlüğe konulması için,genel ilkeleri saptar." 652 şeklinde ortak meslek eğitiminin genel prensipleribelirlenmiştir.Yine Antlaşma’nın 118’inci Maddesi, sosyal alanda Komisyon’a; özellikleistihdam ile meslek eğitimi ve gelişmesinde, üye devletler arasında sıkı birişbirliği sağlama görevini vermiştir. Bunun yanında 117’inci Maddesi’nde"üye devletler, el emeğinin gelişmesinde eşitliği sağlamaya yardım edecekşekilde yaşama ve iş koşullarının iyileştirilmesini hızlandırmak gereğindeanlaşır" 653 hükmüne yer vermek suretiyle, görüş birliğine varmışlardır.Bütün bunlardan başka, meslekî eğitim politikası ile işçilerin serbestdolaşım (Md. 48), yerleşim hakkı (Md. 52) ve hizmet sunma serbestisiniiçine alan (Md. 59) maddelerinde; eğitim ve ehliyet (diploma) denkliği iledolaşım prensipleri arasında dolaylı bir bağ kurulmuştur. 654Avrupa Birliği’nin kuruluşundan, günümüze kadar geçen zaman içinde;"Ortak Meslekî Eğitim Politikası" oluşturma yönünde kaydedilen aşamalarincelendiğinde, ilk somut adımın 2 nisan 1963 tarih ve 63/266 SayılıKonsey Kararı ile atıldığı görülür.Bu karar çerçevesinde, Ortak Meslekî Eğitim Politikası’na ilişkin temelprensipler belirlenirken; hükümet, işçi ve işveren temsilcilerinden oluşanbir "Meslekî Eğitim Danışma Komitesi" de kurulmuştur. Bu Komite’ye651 Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam.., A.g.m., s.51.; Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’na TamÜyelik Bak›m›ndan.., A.g.e., s.15.; Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda veTürkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.10-11.652 Halûk GÜNUĞUR, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu Kuran Antlaşma (Roma Antlaşmas›), A.g.e., s.95.653 Halûk GÜNUĞUR, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu Kuran Antlaşma (Roma Antlaşmas›), A.g.e.,s.91.654 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.11.

meslekî eğitim politikasının uygulamasında, Komisyon’a yardımcı olmagörevi verilmiştir. 655Ortak Meslekî Eğitim Politikası oluşturulması konusunda Konsey’inonayladığı Karar’da yer alan, meslekî eğitim politikasının amaçları arasında;- Herkese meslekî eğitim sağlamak,- Çeşitli ekonomik sektörler için talep edilen işgücünü yetiştirecek eğitimimkânları yaratmak,- Meslekî eğitimi, genel eğitim temeline dayalı olarak geliştirmek,- Belirli bir mesleği yerine getirmek için herkese mümkün olan enyüksek düzeyde eğitimi verecek şekilde teknik bilgi ve vasıf kazandırmak,- Genel eğitimden meslekî eğitime geçiş arasında boşluk bırakmamak,- Herkese, eğitim seviyesi ve yeteneklerine uygun şekilde iş hayatınailişkin bilgi vermek ve deneyim kazandırmak,- Meslekî eğitim ile ekonominin çeşitli sektörleri arasında ilişki kurmak,656 yer almaktadır.Söz konusu Karar’la, "ortak" bir politika tesbit edilmiş, fakat üye ülkelerdetek mevzuatın yürürlüğe konulması öngörülmemiştir. Üye ülkelermevcut farklı uygulamalarını ortak politika çerçevesinde sürdürebileceklerdir.Bu politikanın en belirgin amacı, eğitim düzeylerinin yakınlaştırılmasıolup; bu amaca ulaşmanın kişilerin serbest dolaşımı üzerinde de etkiliolacağı kanaati Komisyon’ca benimsenmiştir. 6571963 tarihli Konsey Kararı ile belirlenen ortak eğitim politikası prensipleriarasında;"- Tüm Topluluk üyesi ülke vatandaşlarına, meslekî faaliyetlerini gerçekleştirmekiçin gerekli en yüksek vasıflara ulaşma imkânı sağlanması,655 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.13.; Şengül BERKSU, Avrupa Topluluğu, ĐĐBK., Đstihdam Dergisi, Say›: 15, Ankara, Kas›m 1990, s.31.656 Şengül BERKSU, Avrupa Topluluğu, A.g.m., s.31.; ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsangücü Politikalar›, A.g.e., s.12-13; Şengül BERKSU, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam ve Đkincil Mevzuat, ĐĐBK, Đstihdam Seminerleri - I, ĐĐBK. Yay›nNo: 272, Ankara, 1992, s.44-45.657 . Zeki ERDUT, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, A.g.m., s.52.

- Çeşitli eğitim düzeyleri göz önünde bulundurularak, sağlanan vasıflarkonusunda ortak bir anlaşmaya varılması ve meslekî eğitim alanındasertifikaların ve diğer vasıf belgelerinin karşılıklı tanınması,- Üçlü katılımcı yapıya sahip (Hükümet, işçi ve işveren) Meslekî EğitimDanışma Komitesi’nin Komisyon Başkanlığı’nda yılda iki kez toplanarakkonuyla ilgili görüş alış verişinde bulunulması ve öneriler getirilmesi,- Bölgelerarası gelişmişlik farkları dikkate alınarak, nispeten daha gerikalkınmışlık düzeyine sahip yörelerde, bölgenin özellikleri ve ihtiyaçlarıdoğrultusunda eğitim ve meslekî eğitim imkânlarının sağlanması vegeliştirilmesi" 658 hususlarına yer verilmek suretiyle, arzu edilen hedeflereulaşılması düşünülmüştür. Ancak bu ilkeler Benalüks ülkeleri ile Đtalyatarafından kabul edilirken, Almanya ve Fransa tarafından reddedilmiştir.Bu sebepten dolayı 1963-1972 dönemi sonuna kadar uzun bir süre; gerekeğitim ve gerekse meslekî eğitim alanında gerçekleştirilen çalışmalaristenilen düzeye ulaşmadığı gibi üye ülkeler arasında da bir uzlaşmasağlanamamıştır. 6591973 yılından itibaren eğitim ve meslekî eğitim alanındaki gelişmelerehız verilmiştir. 1974 yılında Avrupa Komisyonu eğitimin millîliği ilkesineuyarak, "üye devletlerin eğitim geleneklerinin çeşitliliğine saygı duyma vemillî eğitimlerinin yapısını, yöntemlerini ve müfredatını standardize etmeyeteşebbüs etmeme" kararı almıştır. Ayrıca eğitim programının uygulanmasınıkoordine etme bakmından, Komisyon ve üye devletlerin temsilcilerindenoluşan bir Komite’ye bırakılması konusunda da görüş birliğine varılmıştır. 6601975 Nisanında Konsey’in aldığı bir kararla, (337/75 Sayılı Tüzük)"Avrupa Meslekî Eğitim Geliştirme Merkezi (CEDEFOP:European Centre Forthe Development of Vocational Trainig)" kurulmuştur. 1976 yılında ABEğitim Bakanları, eğitim ve mesleki teknik eğitimle ilgili bir dizi uygulamalarıyürürlüğe koymayı düşünmüşlerdir. Ancak, bu konu CEDEFOP’un çalışma alanına girdiğinden uygulamaların bu Kurum tarafından yerine658Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.13.659 Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.98.; Halûk CEYHAN / ŞebnemKARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.14.660 Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.98.; Đlhan DÜLGER, AvrupaTopluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.89.

getirilmesini istemişlerdir 661. AB’nin birinci kuşak ademi merkeziyetçikuruluşlarından olan CEDEFOP’un merkezi başlangıçta Berlin’dedir. Ancak,Ekonomik ve Sosyal Komite; daha önce hiç bir AB Kurumunun Yunanistan’dayer almamasına rağmen politik şartlardaki değişiklikler sebebiyleCEDEFOP’un merkezini Selanik’e taşımışlardır 662.Kurum, AB düzeyinde meslekî eğitim ve hizmet içi eğitimin teşviki vegeliştirilmesi konusunda Komisyon’a yardımcı olmakla görevlidir. Bu amaçdoğrultusunda ve AB tarafından belirlenen esaslar çerçevesinde bilimsel veteknik çalışmalar yoluyla ortak bir meslekî eğitim politikasınınuygulanmasına katkıda bulunur. Bunların yanısıra "Avrupa Meslekî EğitimGeliştirme Merkezi", özellikle bilgi alışverişini ve deneyimlerin karşılaştırılmasınıda teşvik etmektedir. 663Petrol şokunu takip eden ekonomik kriz, işsizlik oranında görülenbüyük artış ve yapısal değişimlerin yaşandığı bir dönemde kurulan CE-DEFOP; ilk yıllarda problemlerin sosyal boyutu üzerinde durmuş, daha çokişsizlik oranının yüksek olduğu kesimlere (gençlere, kadınlara ve göçmenişçilere) yönelik temel meslekî eğitimin yaygınlaştırılması doğrultusundaçalışmalar yapmaktadır. 664 Çalışmalarında hizmet içi eğitim ve meslekteilerleme eğitimine öncelik veren Merkez; yılda bir buçuk milyon gencinyaygın eğitimini planlamaktadır .665 Ayrıca 1994 programı çerçevesindeCEDEFOP; AB meslekî eğitim politikasının uygulanması amacını taşıyan ve"LEONARDO" (European Community Vocational Training Programme)olarak bilinen AB Eylem Programı’nın hazırlanmasına da destek olmuştur. 6661976 yılında Bakanlar Konseyi, önce altı maddeden oluşan ToplulukFaaliyet Programı’nı kabul etmiştir. Bu program kapsamında ön görülenfaaliyetler arasında;661 FAIST, Roger, “Over the Past Ten Years”,Vocational Training, CEDEFOP, Special Issue No:18, Germany,September 1985, s.2.662 EUROPEAN COMMUNITIES - ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTIEE; Opininon On The Proposal For ACouncil Regulation (EC) Amending Regulation (EEC) No:337/75 Establishing A European Centre For TheDevelopment Of Vocational Training, Doc. Com (94), 20 Final, Brussels, 27.4.1994, s.1.663 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.117.664 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.14.; Şengül BERKSU, Avrapa Topluluğu’nda Đstihdam ve Đkincil Mevzuat, A.g.t., s.46.; FAIST, Roger, “Over thePast Ten Years”, A.g.e., s.5.665 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.91.666 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.117.

"- Göçmen işçiler ve çocuklar için daha iyi kültürel ve meslekî eğitim,- Avrupa’nın çeşitli eğitim sistemleri konusunda daha iyi ortak biranlayış seviyesine ulaşma,- Temel belge ve istatistiklerin toplanması,- Yüksek öğrenimde işbirliği,- Yabancı dil eğitiminin iyileştirilmesi,-Avrupa Birliği çapında, her türlü eğitime ulaşılabilmesi için fırsateşitliğinin sağlanması" başlangıçta yer almıştır.Daha sonra bu altı maddeye, işsizlikle mücadele tedbirlerini desteklemekamacıyla;"- Gençlerin meslek eğitimlerinin geliştirilmesi,- Okul hayatından iş hayatına geçişin kolaylaştırılması için düzenlemeleryapılması,- Gençliğin istihdamını teşvik edici tedbirler alınması" eklenmiştir.Ayrıca meslekî eğitim konusunda;"- Eğitim ile iş tecrübesinin birleştirilmesi,- Birbiriyle bağlantı kurmuş programlar hazırlanması (mesleklere göre,meslekî ehliyet belgeleri ve diplomaların takibi ve tasdiki ile sosyal korumave eğitim izinleri amaçlı programlar),- Gençlerin sosyal ve meslekî bakımdan yetişkinliğe hazırlanması,- Kızlara meslekî eğitimde eşitlik,-Bölgesel ve mahallî seviyelerde eğitimin programlanabilmesi ve düzenlenebilmesi"konuları da ele alınarak ilâve edilmiştir.Son olarak teknolojik değişikliklerin, eğitime yaptığı etki göz önünealınarak;- Yeni bilgi teknolojileri konusunda eğitim ile- Eğitimde yeni teknoloji kullanımı, üzerinde de çalışmalar yapılmaktadır.Görüldüğü gibi Avrapa Birliği’nde, genel eğitimde millîlik ve karışmamailkeleri geçerli iken; meslekî eğitimde giderek artan bir işbirliği ve uyum söz

konusudur. Bu konuda Avrupa Sosyal Fonu (ASF) ve Avrupa BölgeselKalkınma Fonu (FEDER), eğitime büyük kaynaklar ayırmakta-dırlar. 667Eğitimin kalitesinin artırılmasını hedef alan bu çalışmalara rağmen, üyeülkelerin millî eğitim sistemlerindeki farklılıklar; Birlik’te tek eğitim sistemiuygulanmasını imkânsız hale getirmekte, sistemlerin uyumlaştırılması daçeşitli problemlere sebep olmaktadır. Bu sebeple Birlik’te farklı, ancakyaklaşık eğitim modelleri geliştirme prensibi benimsenmiştir. Bununsonucu, Avrupa Birliği’nde meslekî eğitime yönelik bir çok programuygulamaya sokulmuştur.AIRON adı verilen, "Eğitimcilerin Eğitimine Yönelik Program" bunlardanbirisidir. 1978 yılında uygulamaya giren bu Program’dan, eğitim uzmanlarıve eğitimden sorumlu kişiler faydalanmıştır. Program’da, farklı eğitimsistemlerinin tanınmasında iyileştirme hedeflenmektedir.1980’li yıllarda işletmelerde yeni teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırıl-ması,işletmelerin organizasyon yapılarında ortaya çıkan değişikliklerve yen çalışma alanlarının doğuşu gibi sebeplerden dolayı; meslekîeğitime verilen önem de artmıştır. Bunun sonucu, üye ülkeler arasındaeğitim uygulamaları konusunda hızlı bilgi alış verişini sağlamak amacıyla;"EURYDICE" (Avrupa Birliği Eğitimi’nde Bilgi Değişim Ağı), 1980 yılındafaaliyete geçirilmiştir. Hedef olarak, eğitim sistemleri ve eğitim alanındaBirlik faaliyetlerine yönelik enformasyon getirilmesi seçilmiştir. 668Ayrıca, üye ülkelerin üzerinde hassasiyetle durduğu bir başka konu;serbest dolaşım ilkesinin gerçekleştirilmesinde, meslekî vasıfların denkliğimeselesidir. Konuyla ilgili olarak 1985 yılında Konsey, Birlik düzeyindemeslekî vasıfların karşılıklı tanınmasına ilişkin bir kararı onaylamıştır. 669Aynı yıl yeni teknolojilere ilişkin meslekî eğitim projeleri ağı olan"EUROTECHNET" uygulamaya girmiştir. 1985-1989 ve 1990-1994 dönemlerinikapsayan iki programdan oluşur. Teknolojik değişimler karşısındasanayi işçilerinin meslek eğitimini konu alan bu program; temel ya da667 Đlhan DÜLGER, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, A.g.e., s.89-91.; FAIST, Roger, “Over the Past TenYears”, A.g.e., s.5-6.668 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.15ve 24.669 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.15-16.

sürekli eğitim gören gençler ve işletme sahiplerini kapsamına almaktadır.Ayrıca Birlik faaliyetlerine yönelik enformasyonun geliştirilmesi programdahedeflenmektedir. 6701990-1994 dönemini kapsayan Đkinci Program 671 (EUROTECHNET-II);meslekî eğitim alanında teknolojik değişikliklerden kaynaklanan yenileştirmeyive bunları teşvik etmeyi amaçlamaktadır. EUROTECHNET-II,AB’nde teknolojik değişimlerden kaynaklanan, meslekî eğitimdeki yeniliklerinteşvikine yönelik bir eylem programı olup; 1990 yılında yürürlüğegirmiştir. Konsey Kararı, KOBĐ’lerin bu programın uygulanmasına katılımınınsağlanması ile elde edilen sonuçların yaygınlaştırılmasının uygunolacağını hükme bağlamıştır. Dolayısı ile bu Program; KOBĐ’lerde insankaynaklarının geliştirilmesine ilişkin yenilikçi çözümler üzerinde etkisi olanprojelere özel bir önem verirken, aynı zamanda proje düzeyinde faydalananlarve program düzeyinde faydalananlar olmak üzere iki hedef kitleseçerek kapsama almıştır. 672Diğer taraftan 1986 yılında kısa adı COMETT olan (European CommunityProgramme On Cooperation Between Universities And IndustryRegarding Training In The Field Of Technology), "Meslekî Eğitim ve YeniEnformasyon Teknolojileri" konulu bir programın uygulanması benimsenmiştir.673 Bu program, Bakanlar Konseyi tarafından 222/18 Nolu Kararıile 1986’da onaylanmış ve 1987 yılında uygulamaya konulmuşturCOMETT-I Programı Avrupa Birliği tarafından başlatılan, bir yandanüniversitelerle işletmeler arasında; diğer yandan üye ülkeler arasındakiverimliliği hedef alarak, yüksek teknolojik eğitimin gelişmesini teşvik etmeyiamaçlamaktadır. 674 Birliğin meslekî eğitim konusunda hedef aldığı kişi ve670 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e, s.30.;Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.24.671 1990-1994 Program hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: 18-12.1989 tarih ve 89/657/EEC Say›l› KonseyKarar›, OJ NoL 393, 30.12.1989, s.30.672 AVRUPA KOMĐSYONU, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, A.g.e., s.80.; Daha geniş bilgi içinbkz: Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.116-117.673 Ayfur BARIŞIK, Avrupa Topluluğu’nun Sosyal Politikalar›, (Hizmete Özel), A.Ü. Avrupa Topluluğu Araşt›rma veUygulama Merkezi, T›pk› Bas›m, Ankara, Kas›m 1988, s.26.; Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal YönleriyleAvrupa Topluluğu, A.g.e., s.100.674 M. L. COSSE, Uluslararas› Đşbirliği Đmkânlar› = COMETT Program›, ĐKV, Teknolojik Gelişmeye Uygun MeslekîEğitim (4 Kas›m l988’de Đstanbul’da Yap›lan EUROCHAMBRES Avrupa Ticaret ve Sanayi Odas› 64. Genel Kurulu), ĐKV Yay›n No:74, Đstanbul, May›s l989, s.73.

gruplar, genellikle işsiz kalmış kişiler ve gençlerden oluşmaktadır. Buprogram çerçevesinde; yetmiş adet projenin gerçekleştirilmesi öngörülmüşolup, yılda yaklaşık 1,5 milyon gence meslekî eğitim verme planlanmıştır.Ayrıca programda, eksiksiz bir meslekî eğitim sağlanmasının şartı olarak;teorik ve uygulamalı (üniversite-işletme) eğitimin birleştirilmesiöngörülmüştür.COMETT-I Programı’nın temel amaçlarını;- Yeni teknolojilerin uygulanması ve geliştirilmesi göz önünde bulundurularak,Avrupa genelinde işletmelerle üniversiteler arasında işbirliğinigeliştirmek,- Meslekî eğitimin, teknolojik ve sosyal gelişmelere paralel şekilde gelişiminive yapılanmasını sağlamak,- Üye ülke işletmelerinin karşılıklı stajlar düzenleyerek, Birlik düzeyindemeslekî eğitimin kalitesini yükseltip vasıflarını artırmak,- Uygulanacak yeni meslekî eğitim programları arasında paralelliksağlayacak ölçek ekonomilerinin gelişimini desteklemek,- Enformasyon ve iletişim teknolojilerinin sağladığı imkânlardan azamîölçüde faydalanmak,- Mecburî eğitim sistemlerini ve kalifiye personele, yönetim kadrolarınınsürekli eğitimini iyileştirmek,- Ulusal, bölgesel ve mahallî seviyede meslekî eğitim talebini farklılaştırmakve geliştirmek,- Kadın ve erkeklere eşit imkânlar tanınarak, gerek üye ülkeler ve gerekseBirlik düzeyinde, mevcut eğitim düzenlemelerinde tanınmış önceliklerle,teknolojik ve sosyal değişimleri sağlamak 675 şeklinde sıralamakmümkündür.Üç yıllık bir dönemi kapsayan (1987-1989) bu Program’ın (COMETT-I)ön gördüğü hedeflere ulaşması için beş temel proje belirtilmiştir. Bu projelerde;- Meslekî eğitimde üniversite-işletme işbirliği merkezlerini kapsayan birşebeke oluşturulması,675 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.17-18.; Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.110.; EsraBĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.100-101.; Ayfur BARIŞIK, AvrupaTopluluğu’nun Sosyal Politikalar›, A.g.e., s.25.; DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.273.

- Đşletmelerle üniversiteler arasında personel değişimini öngören ve diğerüye ülke işletmelerinde öğrencilerin staj yapmasını sağlayan burs veprogramların finanse edilmesi,- Enformasyon teknolojilerinin ve çeşitli iletişim araçlarının kullanılmasıyla;eğitimciler ile KOBĐ yöneticilerinin bilgilerinin geliştirilmesi,- Đşletme ve üniversitelerin işbirliği ile yürütülecek, sürekli meslekîeğitime ilişkin sınırlar ötesi bir projenin gerçekleştirilmesi,- Bilgi ve tecrübe alışverişinde süreklilik sağlanması ve en yeni faaliyetlerinkarşılıklı tanınması, hususuna yer verilmiştir.COMETT-I Programı’nın başarılı sonuçlar vermesi üzerine, Komisyontarafından 1988 temmuzunda Konsey’e; 1990-1994 dönemini kapsayanCOMETT-II Program’ı sunulmuş ve Konsey tarafından onaylanan buProgram ocak 1989’da uygulamaya konulmuştur. 676COMETT-II Programı (1990-1994), özellikle ileri teknolojiler alanındabaşlangıç eğitimi ve sürekli eğitimle ilgili olarak; üniversiteler ile işletmelerarasında Avrupa Birliği’nde işbirliğinin sağlanmasına yönelik bir programolup, KOBĐ’ler için öngörülen türdeki vasıflara ilişkin ihtiyaçlara cevapvermekteydi. 677 Birinci Program’ı tamamlayıcı ve geliştirici özelliklere sahipCOMETT-II Programı’nın amaçları;- Ulusal, bölgesel ve mahallî seviyede meslekî eğitime yönelik talepleribelirleyip düzenlemek,- Đşletmelerle üniversiteler arasında işbirliğini, teknoloji transferi veuygulaması safhalarında devamlı şekilde takip edip, işbirliğinin Birlik düzeyindeyaygınlaştırılmasını sağlamak,- Üye ülkeler arasında bilgi ve deneyimlerin değişiminde devamlılıksağlayarak, Avrapa Birliği genelinde eğitim programlarının bütünleştirilmesinisağlamak,- Sosyal ve teknolojik değişimlere paralel olarak eğitim düzeylerini geliştirmek678 şeklinde dört temel noktada toplanmaktadır. 679676 Daha geniş bilgi için bkz: 89/27/EEC Say›l› Konsey Karar›, OJ NoL 13, 17.01.1989, s.28.677 AVRUPA KOMĐSYONU, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, A.g.e., s.80.678 Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.101; Halûk CEYLAN / ŞebnemKARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.18-19.

COMETT-I Programı Avrupa Birliği’nde bir taraftan uygulanırken, 1987yılı içinde Sosyal Đşler Bakanlar Konseyi; Komisyon tarafından hazırlanangençlerin çalışma hayatı ile aktif hayata hazırlanmalarına ait bir Program’ıda kabul etmiştir.Bu program, gençlere yönelik meslekî eğitimin iyileştirilerek, çeşitlendirilmesininyanı sıra; teknolojik ve sosyal gelişmeler sonucu iş piyasasındaortaya çıkan, yeni talepleri karşılayabilecek vasıfların geliştirilmesineyönelik hususları da kapsamına almaktadır. Özellikle 1992’detamamlanması hedeflenen "Đç Pazar"ın, sağlıklı gelişimini sağlamak için;programın amaçları arasında meslekî eğitime Avrupa Birliği boyutu kazandırılmasıhususuna da yer verilmiştir. Bu Program’a temel teşkil edenhususları;- Eğitim ve meslekî eğitim sistemleri ve bu alanda faaliyet gösterenkurum ve kuruluşlar arasında ilişkiler kurulması ve geliştirilmesi,- Meslekî öğrenim, eğitim ve rehberlik veren kuruluşlarca, gençlereresmen tanınan meslekî vasıfların kazandırılmasının temini,- Meslekî eğitim alanında, gençlere rehberlik yapmak üzere mevcutsistemlerin iyileştirilip, eşgüdümün sağlanması,- Kadınlara çalışma hayatında ve meslekî eğitimde fırsat eşitliğinintanınması,- Mecburî eğitimi, yeterli düzeyde vasıf kazanmadan ya da hiç bir vasıfsahibi olmadan terk etmek mecburiyetinde kalmış gençlere vasıf kazandırılması,- KOBĐ’lerin gelişimini sağlayacak şekilde, gençlerde, girişimcilik veyatırımcılık.niteliklerinin teşvik edilmesi, 680 şeklinde sıralamak mümkündür.Bu Program çerçevesinde Komisyon’un üstlendiği rol ise, ulusal meslekîeğitim politikalarına bir Avrupa Birliği boyutu kazandırmaktır. Bu amaçla;- Ulusal ve bölgesel eğitim projelerini birbirine bağlayacak bir "AvrupaEğitim Girişimleri Ağı" kurulması ve bu ağ aracılığı ile gençlerin eğitim,679 COMETT-II Program› 1989’da uygulamaya konulmuş olmas›na rağmen, konunun ak›ş› gereği bütünlüğübozmamak için 1987 program›ndan önceye al›nm›şt›r.680 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.16-17.; Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.100.

meslekî eğitim ve rehberlik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik işbirliğinintesisini sağlamak,- Meslekî eğitim uzmanlarının değişimini destekleyici önlemler almak,- Gençlerin yeteneklerini, sorumluluk duygularını ve yaratıcı yönlerinigeliştirmeye yönelik faaliyetlerde gençlerin bizzat kendilerinin aktif görevalmasına fırsat veren projeleri desteklemek, burslar vermek,- Meslekî eğitim alanında karşılaşılan sorunlar, eğitim programlarınınetkinliği vb. konularda araştırmalar yapılmasını teşvik etmek,- Meslekî vasıf ve niteliklerin sürekli gözden geçirilip değerlendilmesiyoluyla eksiklikleri tamamlayıcı ve yeni gelişmelere adaptasyou sağlamak, 681suretiyle çeşitli önlemler alınmıştır.Avrupa Birliği’nde 1987 yılında kabul edilen ERASMUS-I (EuropeanAction Scheme For The Mobility of Universities Students), 1988 yılındauygulamaya girmiş, daha sonra da ERASMUS-II Programı kabul edilmiştir.Bu Programlar 1988-1990 ve 1991-1993 dönemlerini kapsamaktadır.Programın hedefleri arasında yüksek öğrenim öğrencilerinin hareketliliğininartırılması ve eğitimlerine Avrupa boyutu kazandırılması yer alır. 682Kısa adı IRIS olan, "Kadınlara Yönelik Meslekî Eğitim Programı"nınuygulaması; 1988-1992 dönemine rastlar. Kadınların meslekî eğitime girişleriningeliştirilmesi ve yaygınlaştırılması; bu programla sağlanmayaçalışılmıştır 6831989 yılında uygulamaya giren PETRA-I Programı (Action ProgrammeFor The Vocational Training Of Young People And Their Preparation ForAdult And Working Life) ile gençlere yönelik ilk temel meslekî eğitim uygulamasıele alınmıştır. Bu program, isteyen her gence mecburî eğitim dönemininbitiminden sonra; en az bir yıl (isteğe bağlı olarak iki yıl veya dahafazla) süreyle, meslekî eğitim verilmesini öngörmektedir. Bunungerçekleşmesi için, meslekî eğitim kararının uygulamaya konulmasınındesteklenmesi hedef alınmıştır. 684 Daha sonra 22 temmuz 1991’de,681 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.17.; Esra BĐLEN / Bülend PĐRLER, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, A.g.e., s.100.682 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.22.683 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.23.684 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde, A.g.e., s.31.;Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.23.

87/569/CEE Sayılı Karar’a değişiklik getiren bir Karar Konsey tarafındanonaylanmıştır. Bu Karar’a göre; daha önce gençlere yönelik yürürlüğe giren"Meslekî Eğitim Faaliyet Programı" ile PETRA-I (gençlerin meslekî ve aktifhayata hazırlanmalarını konu alan) Programı değişikliğe tabi tutulmuştur.Yeni karar (PETRA-II), gençlerin ilk meslekî eğitimi ile yetişkinliğe ve işhayatına hazırlanmaları için bir Eylem Programı'nı kapsamakta olup; 1ocak 1992’den itibaren üç yıl süre ile uygulamaya konulmuştur. 685PETRA-II Programı’nın amaçları arasında;- AB sınırları içindeki bütün gençlere, tam zamanlı mecburî eğitimlerineilâveten; iki yıl veya daha uzun süreyle verilecek olan ve onaylı meslekîvasıflar kazandıran ilk meslekî eğitimin sağlanmasına çaba gösterilecektir.Bu çabaya yönelik olarak, üye devletlerin yürüttükleri politika vefaaliyetlerin; AB düzeyindeki önlemler vasıtası ile desteklenerek tamamlanması,- Đlk meslekî eğitimin düzey ve kalitesini yükseltmek ve eğitim arzınıçeşitlendirmek üzere, üye devletlerin politikalarının tamamlanarak desteklenmesi,- Meslekî niteliklere bir AB boyutunun katılması,- Eğitim kurumları, meslekî çevreler ile yerel ve bölgesel gelişmedensorumlu organlar arasında; uluslarötesi eğitim ortaklıklarının geliştirilmesive uygulamalı işbirliğinin teşvik edilerek desteklenmesi,- Gençlere diğer üye devletlerdeki işletmelerde (özellikle KOBĐ’lere)meslekî eğitim programlarına katılmaları veya işe girmeleri için imkântanınması,- Meslekî bilgi ve rehberlik konusundaki işbirliğinin artırılması hususlarınayer verilmiştir. 686Meslekî eğitim alanında uygulamaya konulan bu Programlar ile AvrupaBirliği’nde belirlenen hedeflerin tümüne ulaşılamamıştır. Bütün buçalışmalar, söz konusu alanda önemli mesafeler alınmasını sağlamıştır.Birlik’te meslekî eğitim alanında gerçekleştirilen faaliyetlerin gelişimindeönemli bir etken de "Sosyal Şart"tır. Tek pazar hedefi doğrultusunda,685 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.113.;Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.62.686 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.113.

Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin bir "Avrupa Sosyal Alanı" kurulmasınayönelik çalışmalarının hızlandırmalarıyla; Birliğin geleceğe dönük sosyalpolitikasına temel oluşturan "Sosyal Şart", 1989’da onaylanmıştır.Strasbourg Zirvesi’nde kabul edilen "Sosyal Şart" ve Şart’ın uygulamasınayönelik "Sosyal Faaliyet Programı"; üye ülkelerde sosyal alanda bugünekadar gerçekleştirilmiş olan, bütün çalışmaları kuvvetlendirici özelliktedir.Avrupa Birliği Sosyal Şart’ı içinde yer alan oniki temel konudan birisi demeslekî eğitimdir. Buna göre, tüm Birlik üyesi çalışanları meslekî eğitimebaşlama ve bundan aktif hayatları boyunca faydalanma hakkına sahiptir.Bu çerçevede uyrukluk sebebiyle ayrımcı muamele yapılamaz. Üye ülkeler,sosyal taraflar ve işletmeler; kendi yetki ve işlevleri çerçevesinde sürekli vedaimi eğitim imkânları yaratmalı, bu imkânlardan (özellikle teknolojikgelişmelere yönelik eğitimden) herkesin faydalanması sağlanmalıdır. 687Sosyal Şart’ın uygulamaya konulmasına yönelik önlem ve faaliyetlerikapsayan Sosyal Faaliyet Programı ise; sosyal alanlarda var olan boşluklarve eksikliklerin giderilmesini sağlayıcı düzenlemeler getirmiş, bunlarınuygulamasında sorumluluğun üye ülkelere, sosyal taraflara ve yetki sınırlarıçerçevesinde Birlik’e ait olduğunu ortaya koymuştur. Bu konudaKomisyon; fertlerin meslekî vasıflarını, yaratıcılığını ve uyum sağlamadakiesnekliğini geliştirme açısından meslekî eğitim yatırımlarının desteklenmesigörüşünü savunmaktadır.Yine Komisyon tarafından, Konsey’e FORCE adı verilen bir Karar Tasarısısunulmuştur. Bu Karar Tasarısı’nda Komisyon; meslekî eğitimindevamlılığını konu almakta ve bu hedefi geliştirici bir program önererek,ilgili tüm tarafların katılımını talep etmektedir. 688Kısa adı FORCE: Action Programme For The Development Of ContinuingVocational Training In The European Community (Avrupa Topluluğu’ndaSürekli Meslekî Eğitim) 689 olan program; Avrupa Birliği’nde sürekli meslekîeğitimin geliştirilmesine yönelik bir Eylem Programı’dır. Programdanfaydalanan kesim; işletmeler, işveren örgütleri, sendikalar, kamu mercileri,687Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, s.20.688Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.21.; Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e.,s.31.689 Daha geniş bilgi için bkz: 29.05.1990 tarih ve 90/26/EEC Say›l› Konsey Karar›, OJ NoL 156, 21.06.1990.;Oğul, ZENGĐNGÖNÜL, Avrupa Birliğinde Mesleki Teknik Eğitime Yeni Yaklaş›mlar ve Türkiye için Bir Uyum Analizi,TOBB, Yay›n No: Genel. 342, AYDB: 159, Ank. 1998, s.90-99.

eğitim kurumları, "insan kaynakları" bölümlerinin yöneticileri, işletmepersonelinin temsilcileri ile eğitim uzmanlarıdır. FORCE’un asıl amacı,işletmelerdeki işçiler için daha fazla ve kaliteli sürekli meslekî eğitimverilmesinin sağlanması olup; üye devletler, başta KOBĐ’ler olmak üzereişletmeleri sürekli meslekî eğitim ve yatırım yapmaya teşvik etmişlerdir. Buamaçla, FORCE Programı uluslarötesi önlemleri, yenilikler konusundakiişbirliğini ve ortak çalışmaları, Avrupa sektör etüdlerini, sözleşme politikasıanalizlerini, vasıf ve beceri tahminlerini desteklemiştir. 690Daha sonra Konsey, Komisyon’un önerisi üzerine AB’de LEONARDO daVinci adı verilen; sürekli meslekî eğitim programının uygulanması içinEylem Planı’nın oluşturulmasını öngören bir Karar’ı 691 kabul etmiştir.1.1.1995’ten başlayıp, 31.12.1999 tarihine kadar yürürlükte kalacak olanbu Program’ın bütçesi 620 milyon ECU’dür.LEONARDO Programı, meslekî eğitimdeki kaliteyi artırmayı ve bualandaki yenilikçi kapasiteyi yükseltmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçlaProgram, Birlik düzeyinde meslekî eğitime ilişkin olarak belirlenmiş olan;onsekiz hedefi vasıf olarak tanımlayan ortak bir amaçlar çerçevesi oluşturur.Daha önceki programlarda başlatılmış bulunan; pilot işbirliği projeleri,çeşitli hedef gruplar için değişim programları ile etüdler ve analizlerdenoluşan üç tür uluslarötesi işbirliği önlemi, LEONARDO Programıkapsamında da sürdürülmüştür.Program meslekî eğitimin; başlangıç eğitimi ve çalışma hayatına geçiş,sürekli eğitim ile teknolojik yenilik transferini desteklemek için üniversite-KOBĐ işbirliği olmak üzere bütün alanlarını kapsamaktadır.Meslekî eğitim alanında rol alan bütün aktörler (kamu yetkilileri, baştaKOBĐ’ler olmak üzere işletmeler, ulusal düzeydeki ve birlik düzeyindekisosyal ortaklar, kamu ve özel eğitim kurumları ile üniversiteler), önlemlerpaketine dahil edilmiştir.690 Meral SAYIN / Mustafa Akan FAZLIOĞLU, Avrupa Birliğinde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e. s.114.;AVRUPA KOMĐSYONU, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, A.g.e., s.81.691 Daha geniş bilgi için bkz: 6.12.1994 tarih ve 94/8/EC Say›l› Konsey Karar›, OJ NoL 340, 29.12.1994, s.8.

LEONARDO, diğer Birlik eylemleri ile 692 koordinasyona özel bir önemverilmektedir. Program kapsamında desteklenen eylemler, temel olarak;eğitim eylemlerinin, ürün kavramlarının ve yenilikçi yöntemlerin hazırlanmasına,sonuçların yaygınlaştırılıp çoğaltılmasına yöneliktir .693Meslekî eğitim programlarının geliştirilmesi için alınan karar ve uygulamayakonulan programların aracılığı ile Avrupa Birliği’nde insan kaynağınınvasıflarının artırılması hedef alınmıştır. Alınan Karar ve Programlar’da,belirlenen ilke ve hedeflere ulaşmakla; üye ülkelerde yaygın olangenç ve kadınların işsizliğinin azaltılması, yeni iş imkânları yaratılarakistihdam artışı sağlanması, Tek Pazar ortamı oluşturarak dünya piyasalarındarekabet edebilme gücünün artırılması ve Birlik’teki kuzey-güneybölgesel dengesizliğine çözüm getirmek amaçlanmıştır.Birliğe üye ülkelerde ekonomik, sosyal, teknoloji ve kültür alanlarındameydana gelen değişimlere uyum sağlamak için; meslekî eğitim politikalarıile diğer politikalar arasında koordinasyon sağlanması gerekmektedir.Çalışma hayatında işsizlerin, işsizlik sigortası veya bu sigortanın yerinegeçen yardımlardan faydalanmaları; Avrupa Birliği’nde "Ödemeli Đşsizlik"kavramının çıkmasına yol açmıştır.Ödemeli işsizlik uygulaması; meslek hayatına yeni başlayacak gençlerinbir işe yerleştirilmelerinden veya daha önce bir iş sahibi olup da işinikaybedenlerin; yeni bir işe yerleştirilinceye kadar devam eden "geçici"ekonomik sıkıntılarının hafifletilmesini amaçlar. Ancak genç ve büyük işsizleribir işe yerleştirme veya onların teknolojik gelişmelere uygun meslekkazanmalarına yönelik bu uygulama; meslekî eğitim çalışmalarınayönlendirici hükümlerle tamamlanamamıştır. Dolayısıyla geçici gelir temininihedefleyen bu hükümler, uygulamada; çalışmadan "sürekli gelir"sağlamaya dönüştürülmüştür. 694Bu konuda aksaklığı ortadan kaldırmaya yönelik yeni kanunî düzenlemelergetirilirken, konunun ekonomik boyutunun aşılması bakımından;işçi ve işverenin bu konuda eğitilmeleriyle birlikte, işe yerleştirme ve tek-692 Daha geniş bilgi için bkz: 6.12.1994 tarih ve 94/8/EC Say›l› Konsey Karar›, Md: 8, Bend:2, OJ NoL 340,29.12.1994, s.13.; Oğul, ZENGĐNGÖNÜL, Avrupa Birliğinde Mesleki Teknik Eğitime Yeni Yaklaş›mlar, A.g.e., s.87-90.693 AVRUPA KOMĐSYONU, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, A.g.e., s.81-83.694 Fevzi DEMĐR, Bat› Ülkelerinde Đşsizlik Sigortas›, A.g.t., s.111.; Fevzi DEMĐR / Zeki ERDUT, Bat› ÜlkelerindeĐşsizlik Sigortas›n›n Hukukî Çerçevesi ve Uygulamas›, A.g.m., s.400-401.

nolojik gelişmelere uygun meslekî eğitim çalışmalarının koordinesine de yerverilmelidir.Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, ödemeli işsizlikten genellikle işinikaybeden büyükler faydalanırken; bazı ülkelerde işe yeni başlayacakgençlerin ödemeli işsizlikten faydalanmalarını öngören, değişik uygulamalarada rastlanmaktadır. Fransa ve Belçika’da bir meslek okulunu bitiren vemeslek hayatına yeni başlayacak gençlerin; sahip oldukları diplomayauygun bir işe, hemen yerleştirilmeleri mümkün olmamaktadır. Bu bakımdangelişen üretim tekniklerine uygun meslekî uzmanlık kazanmalarınıteşvik amacıyla, ödemeli işsizkten faydalanmaları sağlanmaktadır. 695 Buuygulamanın, Birliğe üye ülkelerin tümüne yaygınlaştırılması, işsizliğinazaltılmasına büyük katkı sağlayacaktır.Yukarıda belirttiğimiz amaçlarla uygulamaya konulan, genel ve meslekîeğitim alanlarında alınan Karar ve Programlar’ın; nasıl ve ne kadaruygulandığını tesbit edebilmek için üye ülkeleri tek tek ele alıp incelerken,bu ülkelerdeki meslekî ve çıraklık eğitimlerinin durumları üzerinde deayrıca durulacaktır. 696- Belçika’da bugün uygulanmakta olan temel meslekî eğitim; teorik ortaöğretim ve teknik orta öğretimden oluşmaktadır. Bunların birisinden mezunolanlara meslekî vasıf diploması verilmekte olup, bu diplomalarla yükseköğrenime giriş imkânı sağlanmaktadır. Teknik orta öğretim, son iki yılındameslekî ehliyetlerin verildiği; 4-5 ya da 6 yıllık bir dönemi kapsamaktadır.Ülkede 1982 yılında gerçekleştirilen eğitim reformuyla, öğrencilere 6yıllık öğretim dönemi içinde; kendi eğitimlerini planlama hakkı tanınırken,gördükleri eğitimin sonucu olarak, yüksek öğretime girmelerini sağlayanstandart bir diploma veya meslekî ehliyet diploması edinme imkânı datanınmıştır.Ayrıca 1983’de çıkarılan bir kanunla, 16-18 yaş arası mecburî part-timeeğitim döneminde olan öğrencilere; bir çıraklık sözleşmesi aracılığı ile teoriköğretim süreleri içinde işletme içi uygulamalı eğitimden de faydalanmalarısağlanmıştır.695 Fevzi DEMĐR, Bat› Ülkelerinde Đşsizlik Sigortas›, A.g.t., s.111-112.; Fevzi DEMĐR / Zeki ERDUT, Bat› ÜlkelerindeĐşsizlik Sigortas›n›n Hukukî Çerçevesi ve Uygulamas›, A.g.m., s.400-401.696 Birliğe üye ülkelerde meslekî eğitim alan›nda yer alan “Kurumlar ve Đlgi Alanlar›” ile “Meslekî EğitimMevzuat›” hakk›nda geniş bilgi için bkz: Nazan CANDANER, Avrupa Topluluğu’nda Eğitim, ĐKV Dergisi, Say›:85-86,Đstanbul, Kas›m-Aral›k 1990, s.41-44’de yer alan Tablo-I ve Tablo-2.

Çıraklık sisteminin etkinliğinin sağlanması için, "Meslekî Eğitim Merkezi"eğitimcileri; çıraklık sözleşmesi yapılan işverenlerle iş birliği halindeçalışmakta ve onlara teorik eğitim sağlayıcı uygulamalı eğitim verebilmeleriamacıyla yardımcı olunmaktadır.1983’de çıkarılan Kanun’un uygulamada başarılı sonuçlar vermesiüzerine, sanayi sektöründe çıraklık eğitimini ve ücretlilerin çıraklık eğitimininyaygınlaştırılmasını sağlayıcı düzenlemeler getiren; bir başka Kanun,kabul edilmiştir. Bu Kanun’a göre genel ve teorik eğitim, işletme dışıeğitim kurumlarında verilmektedir. Đşveren ise, işletme dışı eğitim kurumlarındaöğrenim gören stajerlere; uygulamalı eğitim imkânı sağlamakta vebunlara belli bir ücret ödemektedir.Belçika’nın özelliği olarak, ülkede Fransızca ve Hollanda dilini konuşaniki nüfus olduğudan; iki ayrı Eğitim Bakanlığı bulunmaktadır. BuBakanlıklar meslekî eğitimden sorumludur. Meslekî teknik eğitimin finansmanını,diğer eğitimlerde olduğu gibi devlet tarafından karşılanmaktadır.697 698.Meslekî eğitim alanında gerçekleştirilen reform çerçevesinde, yetkiBirliğe devredilmiş ve ilgili mevzuat bu yönde geliştirilmiştir. Buna göre,meslekî eğitimden faydalanmada uyrukluk sebebiyle; hiç bir ayırımcı muameleyapılamayacağı gibi Đş ve Đşçi Bulma Bürosu’na başvuruda bulunmakşartıyla, herkesin meslekî eğitimden faydalanma hakkına sahip olduğugüvence altına alınmıştır. 699- Danimarka’da meslekî eğitim; geleneksel çıraklık eğitimi ile (temelmeslekî eğitime ek olarak teknik ve ticarî alanda uygulanan) teorik meslekîeğitim sistemi çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Đki yıl süreli olan teorikmeslekî eğitim sonunda, yüksek teknik ve ticarî imtihanlara giriş hakkıdoğmaktadır.697 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.57-59.698 Belçika ve diğer üye ülkelerde yer alan meslekî eğitimin finansman› hakk›ndaki uygulamayla ilgili daha genişbilgi için bkz: Nazan CANDANER, Avrupa Topluluğu’nda Eğitim, A.g.m., s.44-46’da yer alan Tablo-3.699 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.59.; Belçika meslekî eğitimi hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation AmongstResearch and Development Organizations In The Field of Vocational Trainnig, DEVELOPMENT OF RESEARCH INTHE FIELD VOCATIONAL TRAINNIG, First Edition, Berlin, l987, s.64-74 ile ayn› eserde yer alan VOCATIONALTRAINNIG BY THE NATIONAL MANPOWER SERVICE, s.75-82.

Ülkede çıraklık eğitimi; geleneksel ve genel türde olmak üzere iki sistemçerçevesinde uygulanmaktadır. Geleneksel sistem üç yıl süreli olup, işverenve çırak arasında gerçekleştirilen sözleşme esasına göre yürütülmektedir.Bu sisteme göre çırak, işletmede aldığı uygulamalı eğitimin yanı sıra; teknikya da bir meslek okulunda, teorik eğitim alımaktadır.Ülkede Eğitim Bakanlığı’nın sorumluluğunda bulunan meslekî eğitim,genel eğitim sistemi kapsamındadır. Bunun yanında çıraklık eğitimi, 1956yılından bu tarafa yürürlükte bulunan Kanun çerçevesinde; EğitimBakanlığı’nın yönetim organına bağlı olarak yürütülmektedir.Bütün eğitim ve öğretim kurumları ücretsiz olup, devlet tarafından finanseedilmektedir.Mecburî ilköğretimi tamamlayan herkes, Danimarka Eğitim Kanunu’nagöre meslekî eğitimden faydalanma hakkına sahiptir. Bazı durumlardaDanimarka dilini konuşma mecburiyeti getirilmek suretiyle, bu haksınırlandırılmıştır.Yetişkinlere yönelik meslekî eğitim, teknolojik gelişmeleri ve iş piyasasınınihtiyaçları çerçevesinde, kalifiye, yarı kalifiye ve benzeri işçigruplarına meslekî ve sürekli eğitim imkânları sunarak, bu kişilerin kapasitelerininiyıleştirilmesi hedef alınmıştır. Ayrıca eğitim imkânlarınıngeliştirilmesi yoluyla, vasıfsız işçilerin iş piyasasına kolay entegre olmalarıda güvence altına alınmaktadır. 700- Alman meslekî eğitim sistemi "Dualist Sistem" olarak adlandırılmışolup, teorik ve uygulamalı eğitim programlarının bütünleştirildiği bir temeleoturtulmuştur. 701 Avrupa Birliği üyeleri arasında, en gelişmiş meslekî eğitimsistemlerinden birine sahip olan Alman sistemini güçlü kılan unsur, eğitimile istihdam arasında geliştirilmiş olan sıkı uyumdur.Meslekî eğitimin oldukça yaygın olduğu Almanya’da, genel diplomalar ilemeslek diplomaları aynı hiyerarşik yapı içine oturtulduğu için, birinindiğerinden üstün olduğunun söylenmesi söz konusu değildir.700Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.60-62.701 Dual Sistem hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: The Federal Minister For Education and Science, VocationalTrainnig In The Dual System (In The Federal Repablic Of Germany); An Invest In The Future, Bonn, May l992, s.4-59.;Joachim, MUNCH; Vocational Training In The Federal Republic Of Germany, CEDEFOP, Berlin, 1991, s.1-110.

Alman eğitim sistemi; okul öncesi, ilk, orta ve yüksek öğretimdenoluşmakta olup, orta ve yüksek öğretim uzun ve kısa süreli eğitim sağlayaniki yapıdan oluşur. Bunlardan temel ve genel orta öğretim (Hauptschule) veteknik orta öğretim (Realschule) ile bunları izleyen iki yıllık meslek lisesinde(Fachoberschule) eğitim kısa sürelidir. Üç yıl süreli uygulamalı meslekokulu (Berufsschule) ile iki yıllık tam gün süreli meslek okulunda(Berufsfachschule) uzun süreli eğitim yapılmaktadır.Almanya’da mecburî eğitim dönemi 9-10 yıl sürmekte ve 6 ilâ 15/16yaşları arasında gerçekleştirilmektedir. Bu dönemin dört yılı ilköğretimdegeçer. Orta öğretimin ilk yılında öğrenciler yönlendirme eğitimine tabi tutulurlar.Yönlendirme döneminde öğrenciler yeteneklerine göre; temel vegenel orta öğretim (Hauptschule), teknik orta öğretim (Realschule = Kısadönemli orta öğretim) ve lise birinci aşama eğitimini kapsayan (Gymnasium)bir eğitime yönlendirilirler. 702 Öğrencilerin % 40’ı Hauptschule’ye, % 30’uRealschule’ye, % 30’u da Gymnasium’a ayrılırlar. 703Dört yıllık ilköğretim eğitiminden sonra (yönlendirme dönemi dahil)eyaletlere göre 5 ilâ 6 yıl arasında temel ve genel orta öğretim(Hauptschule), Teknik orta öğretim (Realschule) ile lise birinci aşama(Gymnasium) öğretimi görürler. Bu dönemin bitiminde öğrenciler iki ya daüç yıl sure ile (18 yaşına kadar, bazı eyaletlerde 21 yaşına kadar) part-timeolarak okula devam etmek mecburiyetindedirler. Meslek lisesi(Fachoberschule) ile tam gün süreli meslek okulu (Berufsfachschule)’nuneğitim süresi iki yıldır. Bu okullardaki eğitimi tamamlayanlar yüksek teknikokula (Fachhochschule), burayı tamamlayanlar da üniversite (Hochschule)öğrenimine başlarlar. Üç yıllık uygulamalı meslek okulunu (Berufsschule)tamamlayanlar ise, kısa süreli bir yüksek teknik öğretim kurumu olan veaynı zamanda temel meslekî eğitimi bitirenlere sürekli eğitim veren teknikokula (Fachschule) devam edebilmektedirler. Sürekli eğitim veren teknikokulu tamamlayanlar, yüksek teknik okula (Fachhochschule) girmeye hakkazanırlar. Burayı da tamamlayanlar üniversite (Hochschule) öğreniminebaşlayabilirler. Orta öğretimde yer alan lise ikinci aşama Gymnasium(Fachgymnasium) ile entegre okullar olarak adlandırılan kolejlerde uzunsüreli eğitim yapılmaktadır.702 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.62-63.703 Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi, A.g.e., s.136.

Almanya’da genel orta öğretim dönemini tamamlayan gençlerin çoğunluğu,"Dual Sistem" olarak adlandırılan uygulamalı meslek okullarınayönelmektedirler. Alman sisteminde esas olarak meslekî eğitimin, işletmeiçinde gerçekleştirilebileceği düşüncesi hakimdir. Tam gün meslek okullarının(Berufsfachschule) dışındaki tüm meslekî eğitim okulları, eğitimlerininçoğunu işletme içi uygulamaya yöneltmişlerdir. Tam gün meslekokullarında eğitim gören gençlerin sayısı ise, toplam içinde % 18 gibioldukça düşük bir orana sahiptir. Bu okullardaki temel eğitimlerinitamamlayanların büyük çoğunluğu daha sonra dual sisteme yönelmektedirler.Almanya’da çalışan aktif işgücü içinde, meslekî eğitim diploması olmayanvasıfsızların oranı; Avrupa Birliği’ne üye ülkelere kıyasla düşüktür.Bunun yanında dual meslekî eğitim diplomasına sahip olanların oranı datoplam çalışma nüfusu içinde % 60’lara yakındır.Bir meslek diploması ya da sertifikasına sahip vasıflı işçilerin, Almanya’dakitoplam işçi istihdamı içinde büyük bir orana sabip olduğu görülmektedir.Yine vasıflı işçi toplamı içinde 25 yaşın altındaki gençlerin oranıda oldukça yüksektir. Bu durum meslek diplomasının çalışana sağladığıimkânlardan kaynaklanmaktadır. 704.Almanya’da çıraklık eğitimi, ortaçağ zanaatkâr sistemine dayanmaktaolup; köklü, sağlam geleneksel bir yapıya sahiptir. Çıraklık eğitiminin ortaçağmeslek kuruluşlarına dayanması, bu eğitimin aynı zamanda Almantoplumunun sosyal yapısı ile ilgili olduğunu da göstermektedir. 7051969’dan bu tarafa mecburî öğretim döneminden itibaren gençler,karma sistem içinde part-time olarak; haftada 3-3,5 gün işletmelerde uygulamalı,meslek okullarında ise haftada 1,5-2 gün teorik eğitim görmektedirler.Mesleki teknik eğitim alan bir öğrenci, işletmede gördüğü eğitimsebebiyle "stajyer" (Lehrling), mesleki teknik eğitim okulunda aldığı eğitimsebebiyle de "Mesleki Teknik Eğitim Öğrencisi" (Berufsschüler) sıfatını alır 706.Đşletmelerde gerçekleştirilen meslekî eğitim, tarafların hak ve yükümlülüklerinibelirleyen bir çıraklık sözleşmesi kapsamında uygulanır.Sözleşmede; meslekî eğitimin türü, yapısı, amacı, kronolojik sıralaması,704Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.63-69.705Ülker AKKUTAY, Türkiye’de Ç›rakl›k Eğitimi, A.g.e., s.136.706Oğul, ZENGĐNGÖNÜL, Avrupa Birliğinde Mesleki Teknik Eğitime Yeni Yaklaş›mlar, A.g.e. s.37.

mesleki teknik eğitimin başlayış ve bitiş süresi, mesleki teknik eğitim faaliyetinindüzenli günlük süresi, deneme dönemi süresi, ödenecek çıraklıkücreti, ödeme şekli ve tatil süreleri gibi konular yer alır 707.Meslekî eğitim programları genel olarak üç yıl sürmekte, bununla birliktebazı mesleklerde bu sure; iki yıla indirildiği gibi, bazılarında da üçbuçuk yıla çıkarılabilmektedir.Almanya’da genel eğitim ve meslekî eğitimin sorumluluğu Federal Bilimve Eğitim Bakanlığı’na, işletme içi meslekî eğitimin sorumluluğu ise FederalHükümet’e aittir. Eğitimle ilgili tüzükler, Federal Bilim ve EğitimBakanlığı’na danışmanlık yapan "Karma Yürütme Komitesi" tarafındandüzenlenir. Bu Komite; işçi, işveren, eyaletlerin temsilcileri ile Federasyontemsilcilerinden oluşmaktadır. 708Đşletmeler, sağladığı meslekî eğitimi kendileri finanse ederler. Herstajyere işletme tarafından meslek okulunda görülen eğitim süresini kapsayanbir eğitim ücreti ödenmektedir. Bunun yanında meslek okullarındaöğretmenlik yapanların ücreti ise, genel eğitim veren okullarda olduğu gibieyaletlerce karşılanır. 709Fakat, son yıllarda dual sistemin Almanya’da devrini tamamladığı görüşübenimsenmektedir. Pluralist Sistem olarak adlandırılan yeni görüşte;meslekî eğitim ile çıraklık eğitiminin yanlızca özel bir alanda değil üretiminakışı içinde çeşitli alanlarda gerçekleştirilmesinin gereği savunulmaktadır.Ayrıca işyerleri ile meslek eğitim kurumlarındaki faaliyet alanlarınınçeşitlendirildiği Pluralist Sistem’de; çalışanlar ile üretim birimleriarasındaki ilişkiler güçlenecek ve meslekî eğitim gören kişiler daha fazlasorumluluk ve insiyatif alma imkânına sahip olacaktır. Bu da yeni707 Joachim, MUNCH; Vocational Training In The Federal Republic Of Germany, A.g.e., s.48.708 Federal Almanya’da uygulanan “Dual Sistem”deki meslekî eğitim hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: TheFederal Minister For Education and Science, Vocational Trainnig In The “Dual System..., A.g.e.,s.4-59.; CEDEFOP,The Transtion of Young People Into Employment After Completion of Apprenticeship In The Dual System, FirstEducation, Berlin, l987.; CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Resarch and Development Organization InThe Field of Vocational Training,-WORK RESULTS OF THE FEDERAL INSTITUTE FOR VOCATIONAL TRAINING,Federal Repablic of Germay, First Edition, Berlin, l987, s.45-63.;CEDEFOP, Vocational Training In The FederalRepublic Of Germany, Berlin, 1992.709 Bu konuda bkz: The Federal Minister For Education and Science, Vocational Training In The “Dual System...,A.g.e., s.26-27.

teknolojilere uyum sağlanması açısından daha esnek bir zemin yaratacaktır.710- Yunanistan’da uygulanan meslekî eğitim sistemi dört temel modeldenoluşur. Bunlardan birincisi olan meslek okullarında öğrenciler; iki yıl süreliyüksek teknik öğretime hazırlanmakta ve uygulamalı teknik eğitimgörmektedirler. Eğitim sonunda aldıkları diploma ile eğitim gördüklerisektörde çalışabilmekte ya da teknik liselere devam edebilmektedirler.Đkinci modelde, lise eğitiminden daha ileri düzeyde bir genel eğitiminyanı sıra, meslekî faaliyeti gerçekleştirebilecek seviyede teknik ve meslekîeğitim verilmektedir.Ülkede öğrencilerin dörtte üçü genel eğitim sağlayan okulları tercihetmekte, daha sonra meslekî vasıf sağlamaya yönelik tamamlayıcı bir eğitimeyönelmektedirler. Bu sebeple; hükümet yeni bir eğitim sistemi oluşturarak,"Çok Sektörlü Entegre Lise Modeli" adı verilen üçüncü bir modeliuygulamaya koymuştur. Bunların dışında; farklı uzmanlık alanlarına yönelik(turizm, sağlık hizmetleri gibi) meslek liseleri de dördüncü modeliçinde yer alırlar.Yunanistan’da; çıraklık eğitimini seçen öğrenci sayısı oldukça düşüktür.Bu sebeple "Đstihdam Bürosu" tarafından yürütülen çıraklık eğitimine,1984/85 yılında gerçekleştirilen eğitim reformuyla yeni bir yapı kazandırlarak,karma sisteme yakınlaştırılmıştır. 711 Buna göre ilk yıl öğrencilerinĐstihdam Bürosu tesislerinde teorik ve uygulamalı eğitim görmelerisağlanır. Đkinci yıl başından itibaren ise; haftada 3-4 saat işletmelerde,1-2 gün de Đstihdam Bürosu çıraklık merkezinde eğitim görürler.Çıraklık eğitimi, üç yıl süreli olup, öğrencilerin eğitim sağlayan işletmelereyerleştirilmesi işlemi "Đstihdam Bürosu" tarafından gerçekleştirilir.Meslekî eğitimden Eğitim Bakanlığı sorumlu iken, çıraklık eğitiminden de710Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.69-71.711Yunanistan’la ilgili daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Research andDevelopment Organizations In The Field of Vocational Training, - SUMMARY PRORESS REPORT ON THE TRAĐNĐNGRESARCH PROGRAMMES IN GREECE-, First Edition, Berlin, l987, s.l00-l07. ; CEDEFOP, Vocational TrainingScenarios For Some Member Of The European Communitiy. A Synthesis Report For France, GREECE, Italy, Portugal,Spain, And the UK, Belgium, l990.

Çalışma Bakanlığı’na bağlı "Đstihdam Bürosu" sorumludur. Ülkede genel vemeslekî eğitimin bütün finansmanını devlet karşılamaktadır. 712- Đspanya’da meslekî eğitim; kabul şartları ve farklı meslekî özelliklerçerçevesinde, kısa ve uzun süreli iki modelden oluşur. Bunlardan kısasüreli meslekî eğitim; mecburî okul dönemini tamamlayan, ancak genel ortaöğretime devam etmeyen tüm öğrencilere açıktır. Đki yıl süreli kısa meslekîeğitim programlarında; genel eğitimin yanı sıra belli bir mesleğe yöneliktemel teknik eğitim sağlanmakta ve mezunlarına "Teknik Asistan" diplomasıverilmektedir.Uzun süreli meslekî eğitim sağlayan kurumlar ise, belli uzmanlıkalanlarına yönelik eğitim verir ve bu programı başarıyla tamamlayanlar da"Meslekî Vasıf Belgesi" alırlar.Đspanya’da çıraklık eğitimi; işletme, teknik okul ya da meslekî eğitimmerkezlerince ortaklaşa gerçekleştirilir. Bunun yanında belli programlarçerçevesinde, teorik eğitim dönemi süresi içinde ya da bitiminde, uygulamalıstaj imkânı sağlanıken; gençlerin meslekî hayata entegrasyonlarınıntemini amacıyla, işletmelerle öğrenciler arasında özel eğitim / istihdamsözleşmeleri de düzenlenir.Ülkede eğitim ve meslekî eğitimin sorumluluğu esas olarak merkezihükümete aittir. Meslekî eğitimin finansmanı da devlet tarafından karşılanır.Uyrukluk sebebiyle ayırımcı muameleye tabi tutulmadan, tüm üyeülke vatandaşlarının meslekî eğitimden faydalanma hakkı vardır. 713- Fransız eğitim sisteminde, Alman sisteminin aksine, genel ve teknikeğitim aynı hiyerarşik yapı içinde değerlendirilmemektedir. Bu sistem içindebakalorya düzey belirlemesi, oldukça etkili bir faktör olarak karşımızaçıkar.Öğrencilere dört yıl süreli ortaokul eğitiminin ilk iki yılının bitimindensonra, genel ya da teknik ve meslekî eğitime devam etme seçenekleri sunulur.Çeşitli branşlara ayrılmak için mutlaka bu iki yıllık genel eğitimintamamlanması gerekmektedir.712 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.71-74.713Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.74-77.; Đspanya hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Resarch andDevelopment Organization In The Field of Vocational Training, -VOCATIONAL TRAINING IN SPAIN-, First Edition,Berlin, 1987, s.126-132.; CEDEFOP, Vocational Training Scenarios For Some Member Of The EuropeanCommunitiy. A Synthesis Report For France, Greece, Italy, Portugal, SPAĐN, And the UK, Belgium, l990.

Bundan sonra genel eğitimlerini devam ettirerek, lise diploması almakve yüksek öğretime geçmek istiyenlerin dışında kalan gruplar; ya iki yıllıktemel meslekî eğitim görerek "Temel Meslekî Eğitim Sertifikası" ya da "ÇıraklıkMeslek Sertifikası" alırlar. Daha sonraki safhada ise, iki yıl süreli bireğitimden geçerek; temel "Meslekî Eğitim Brövesi" ya da iki üç yıllık bireğitim sonrasında, "Meslekî Yetenek Sertifikası" alma imkânına sahiptirler.Orta okulun ikinci yılından sonra teknik sınıflara ayrılan gençler de aynısafhalardan geçerek; meslekî bakaloryaya girebilmekte, ya da teknik liseleredevam ederek "Teknik Bröve" alabilirler. Bu eğitimi tamamlayanlar, yükseköğrenimlerini sürdümek istedikleri takdirde, yüksek teknik okullara vemeslekî uzmanlık okullarına girebilmektedirler.Fransa’da meslekî eğitim sistemi, ağırlıklı olarak okul yönetimine yöneltilmiştir.Đşletmelerin meslekî eğitime katılımları giderek artış göstermeklebirlikte, yalnızca çıraklık eğitimi gören gençler, büyük ölçüde işletmeiçi uygulamalı eğitimden faydalanmaktadır.Fransız eğitim sistemi konusunda genel bir değerlendirme yapıldığında,meslekî eğitim alanında sunulan çeşitli seçeneklere rağmen genel eğitimindaha fazla tercih edildiği görülmektedir. Burada esas problem, meslekîeğitimin vasıflılık konusunda ciddi bir kriter olarak görülmesindenkaynaklanmaktadır. Çünkü bu sistem, teorik bir anlayışa dayalı olup;meslekî eğitim gören gençlere, uygulamaya dönük yeterli bir deneyimkazandırmamaktadır. Bunun yanı sıra Fransız iş piyasasında vasıflılıkölçütü tartışılabilir özelliktedir. Bugün "Meslekî Yetenek Sertifikası" ve"Temel Meslekî Eğitim Brövesi" belgesine sabip olmak, işverence bir meslekîehliyet olarak değerlendirilmemektedir. Bu diplomalar ilgili kişinin yalnızcameslekî açıdan yetenek sahibi olduğunun göstergesi kabul edilmektedir.Ancak vasıflı olarak nitelendirilebilmesi için uzun yıllar çalışarak deneyimkazanmış ve en az iki yıl süreyle teorik eğitime devam etmiş (meslekîbakalorya) olması gerekmektedir.Fransa’da son yıllarda meslekî eğitim alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.Bunları;* 1984 yılında meslekî bakalorya sisteminin kurulması,* 1987’de çıraklık eğitiminin yeniden düzenlenerek, geliştirilmesi,

* 1992’de yapılan ikinci bir revizyonla çıraklık eğitiminde asgari eğitimsüresinin uzatılması,* Đşveren tarafından yürütülen çıraklık programlarının; işletme komitesi,personel delegeleri ve sendika delegelerinden oluşan bir danışmakomitesince uygulanması,* Vasıflara ilişin sözleşmelerde çırakların ücretlerinin yeniden düzenlenerekartırılması,* Đşveren tarafından, millî meslekî eğitim komitesince belirlenen kriterlereuygun olarak bir çıraklık eğitimi sorumlusu belirlenmesi, şeklindesıralayabiliriz.Bugün Fransa’da uygulanan meslekî eğitim sistemi çerçevesinde,gençlerin 1/5’i çıraklık eğitiminden faydalanmaktadır. Çıraklık sözleşmeleri,ücretin kademeli olarak artış gösterdiği normal iş sözleşmesi modelindenyola çıkarak gerçekleştirilmektedir. Çıraklık dönemi; içinde çıraklık eğitimimerkezlerinde öğrenim görmek suretiyle, bir meslekî eğitim diplomasıalınmaktadır. Bu eğitim süresi yılda asgari 400 saat olarak belirlenmiştir.Belirlenen bu süre sektörlere ve mesleklere göre değişkenlik göstermekte vegerektiği hallerde aşılabilmektedir.Fransa’da okullarda sağlanan eğitim ve çıraklık eğitiminden Millî EğitimBakanlığı sorumludur. Ancak Çalışma, Đstihdam ve Meslekî EğitimBakanlığı da çıraklığın geliştirilmesinde ve yaygınlaştırılmasında önemli roloynamaktadır.Kamuya ait meslek eğitim kurumları, devlet ve bölgesel yönetimler tarafındanfinanse edilirken; finansmanın kaynağını ise, işletmelerce ödenençıraklık vergileri ve bölgesel teşvikler oluşturmaktadır.1990 yılında çıkarılan Kanun ile getirilen eğitim kredisi sistemi, ülkedekiaktif nüfusun tamamını; bir işte çalışsın ya da çalışmasın, meslek eğitimhakkını güvence altına almıştır. Fransa’da meslekî eğitim alanındauyrukluk sebebiyle ayırımcı muamele gözetilmemektedir. 714714Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.77-87.; Fransa hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Resarch andDevelopment Organization In The Field of Vocational Training,-TRAINING RESEARCH PROJECTS / THE CENTERFOR STUDIES AND RESEARCH ON QUALIFICATIONS / FRANCE-, First Edition, Berlin, 1987, s.23-30.;CEDEFOP,Vocational Education And Training In France, Berlin, 1994.; CEDEFOP, Vocational Training Scenarios For Some

- Đrlanda’da mecburî eğitimin sonunda, gençlerin yaklaşık % 25’i meslekokullarına gitmeyi tercih etmektedir. Meslek okullarında iki yıllık eğitimtamamlandıktan sonra kollektif bir diploma alınabileceği gibi, bir yıl dahateknik ve uygulamalı ilk eğitim görülerek ara diploma alınabilir. Bitirmediploması alabilmek için ise, iki yıl süreli ek öğrenim görmüş olmakgerekmektedir.Ülkede gençlere yönelik meslekî eğitim sisteminin esaslarını belirleyen,çıraklık eğitim merkezlerini yöneten ve işletmeleri çıraklık eğitimikonusunda teşvik eden yetkili kurum, "Đstihdam ve Eğitim Barosu"dur.Teorik ve uygulamalı eğitimden oluşan çıraklık sistemi, "Sanayi SektörüĐstihdam ve Eğitim Bürosu" ve meslekî eğitimden sorumlu idarî makamlarınişbirliği çerçevesinde yürütülmektedir. Çıraklık sözleşmesi yapan işletmeler,iş yerinde uygulamalı eğitim sağlamakla yükümlüdür.Her meslek grubu için millî düzeyde teorik ve uygulamalı eğitim programlarıgerçekleştirilmekte, çıraklık eğitiminin bitiminde millî düzeydedüzenlenen imtihanlarda başarılı olan gençlere bir millî yetenek diplomasıverilmektedir.Sanayi alanında "Eğitim ve Đstihdam Kurumu"; meslekî eğitim, istihdamtanıtım programları ve stajlardan sorumludur. Bu kurum; hükümet,işveren örgütleri ve sendika temsilcilerinden oluşan bir grup tarafındanyönetilmektedir.Devlet tarafından meslekî eğitime sağlanan sübvansiyonlar, Eğitim veÇalışma Bakanlığı’nca yönetilmektedir. Bunun yanında sanayi sektörü,kendi bünyesinde düzenlediği stajların finansmanını üstlenmektedir.Tüm Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşları, uyrukluk farkı gözetilmeksizin,Đrlanda vatandaşları ile meslekî eğitimden faydalanmada aynıhaklara sahiptir. 715- Đtalya’da sekiz yıl (ilkokul döneminin ardından orta okul eğitimi dahil)mecburî eğitimini tamamlayan ve meslek eğitimi görmek isteyler için;Member Of The European Communitiy. A Synthesis Report For FRANCE, Greece, Italy, Portugal, Spain, And the UK,Belgium, l990.715 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.87-88.; Đrlanda hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Research andDevelopment Organizations in The Field of Vocational Training,- SUMMARY OF MAJOR RESEARCH ANDDEVELOPMENT PROJECTS / AnCo / IRELAND -, First Edition, Berlin, l987, s.8-22.

* Üç yıl sürekli teknik enstitüler ya da devlete ait meslek eğitim enstitüleri,* Genellikle iki yıl süre ve özel bir eğitim sağlayan bölgesel meslekîeğitim merkezleri,* Çıraklık eğitimi,* Doğrudan iş hayatına atılma ve eğer gerekliyse iş yerlerinde belli bireğitimden geçme (büyük firmalarda), şeklinde çeşitli seçenekler yaratılmıştır.Ülkede son yıllarda mecburî eğitimi tamamlayan gençlerin üçtebirinden fazlası meslekî eğitime yönelmektedirler.Sürekli eğitim aslında sosyal tarafların girişimiyle ve işletme düzeyindegerçekleştirilmektedir. Bu tür eğitim programlarının amacı, özellikle üretimyapısının değişimi içinde olduğundan; işletme çalışanlarının vasıflarıgeliştirilerek, meslekî hareketliliklerine imkân sağlanmasıdır.Đtalya’da millî seviyede uygulanan meslek eğitim politikasına ek olarak,işletmelerce gerçekleştirilen eğitim programları uygulaması da oldukçayaygındır. 1955’de uygulamaya konulan bir Kanun’la; çıraklıksözleşmelerinin kapsam ve süresi, her meslek kategorisi için toplu sözleşmelerlebelirlenmektedir.Stajyer konum sağlanan çıraklık eğitimi öğrencileri, yapılan sözleşmeyegöre üç ilâ beş yıl süreyle; haftada 32 saat işletmede çalışarak uygulamalıeğitim görürlerken, sekiz saat de teknik ve teorik eğitimden geçirilirler.Eğitim döneminin bitiminde stajerler, bir jüri tarafından imtihana tabitutulurlar.1984’de çıkarılan bir başka kanunla uygulamaya geçililen eğitim/istihdamsözleşmelerinde ise, 15-29 yaşları arasındaki gençlere yönelikyeni haklar tanınmıştır.Ülkede meslekî eğitim sorumluluğu Eğitim Bakanlığı’na ait olup, ilgiliprogramlar da bu Bakanlık tarafından hazırlanmaktadır. Eğitimin finansmanı,geniş anlamda Eğitim, Çalışma Bakanlıkları ile bölgeler tarafındankarşılanmaktadır.Đtalya’da uyrukluk sebebiyle, meslekî eğitimden faydalanma hakkınıkısıtlayan her türlü ayırımcı muamele yasaklanmış olup; bölgesel seviyede

gerçekleştirilen eğitim programları ile üçüncü ülke vatandaşlarının işpiyasasına intibaklarının kolaylaştırması amaçlanmıştır. 716- Lüksemburg’da meslekî eğitim, teknik orta öğretim çerçevesinde üç yılsürekli bir eğitim programı kapsamında ele alınmakta olup; Teknik veMeslekî eğitimi kapsar.Bu sistem, üç yıl süreli olup; tam gün süreyle zanaat, ticaret ve hizmetsektörlerine yönelik eğitimden oluşur. Üçüncü ve son yıl, işletmelerdeuygulamaya dönük staj imkânı tanınır. Eğitim döneminin bitiminde ise, birimtihan yapılır. Başarılı olanlara "Teknik ve Meslekî Yetenek Sertifikası"verilir.Lüksemburg’da geleneksel çıraklık eğitimi, orta öğretim seviyesindegerçekleştirilen meslekî ve teknik eğitime oranla çok daha eskidir. Bu günsanayi, ticaret, tarım, zanaat, otelcilik ve lokantacılık arasında çıraklıkeğitimi yaygınlaşmıştır.Lüksemburg’da çıraklık eğitiminden faydalanmak için teknik orta öğretimindokuzuncu yılını başarıyla tamamlamış olmak gerekmektedir. Budönemde bir işletmeyle çıraklık sözleşmesi yapan öğrenciler, işletme içiuygulamalı meslekî eğitim süresince haftada bir gün teknik liseye devametmektedirler. Çıraklık eğitiminin ilk yılını başarıyla tamamlayanlar, ikinciyıla devam etmeye hak kazanırlar. Đki yıllık dönemin bitiminde "Teknik veMeslekî Yetenek" belgesi almaktadırlar.Meslekî eğitim programlarına bağlı olarak yürütülen teorik eğitim veişletme içi uygulamalı eğitimden Eğitim Bakanlığı ile Meslek Odaları sorumludur.Đşletme dışında gerçekleştirilen meslekî eğitim, eğitim bütçesinden;işletme içi eğitim giderleri ise işveren tarafından karşılanmaktadır.Lüksemburg eğitim sisteminde, meslekî eğitime giriş konusunda uyrukluksebebiyle ayırımcı muamele söz konusu değildir. Yetişkinlere yönelik716 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.89-93.; Đtalya hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Research andDevelopment Organizations in The Field of Vocational Training,- INSTITUTE FOR THE PROMATION OF WORKERSVOCATIONAL TRAINING (ISFOL) ITALY-, First Edition, Berlin, l987,s.83-99.; CEDEFOP, Vocational TrainingScenarios For Some Member Of The European Communitiy. A Synthesis Report For France, Greece, ITALY, Portugal,Spain, And the UK, Belgium, l990.

eğitim konusunda ise devlet tarafından geniş çaplı dil ve genel kültür eğitimimkânları sağlanmaktadır. 717- Hollanda’da meslekî eğitim sağlayan okullar, genel olarak; alt, orta veyüksek düzeyde meslekî eğitim sağlamaları açısından üçe ayrılmaktadır.Bunlardan birincisinde öğrenciler, genel bir eğitim programı çerçevesindemeslekî hazırlık dönemi geçirirler. Bütün meslek okullarında budönem, dört yıl sürmektedir. Sürenin sonunda belli bir düzeye gelen vebaşarı gösteren öğrenciler ikinci kategoriye geçebilmekte; diğerleri isemeslekî eğitim merkezlerinde haftada iki gün part-time eğitimden faydalanarakbir iş sözleşmesi yapabilmekte ya da çırak olabilmektedir.Orta düzey meslekî eğitimde, seçilen uzmanlık alanına göre iki ilâ dörtyıl arasında değişebilen orta derece iş idaresi eğitimi verilir.Üçüncü kategoride Almanya’daki yüksek teknik okullarına benzer bireğitim sistemi uygulanır. Bu eğitim, hizmet sektörüne yöneliktir.Hollanda’da meslekî eğitim kurumları esas olarak; tarım eğitimi, ekonomive idarî bilimler eğitimi, teknik eğitim, karma ve sağlık hizmetlerieğitimi, ev idaresi eğitimi, ticaret eğitimi ve denizcilik eğitimi sağlamaktadır.Meslekî eğitim diploması olan öğrenciler çıraklık eğitimine hak kazanırlar.Đşin özelliğine göre bir ilâ iki yıl arasında değişen çıraklık dönemi birimtihanla sonuçlanmakta ve başarılı olanlara çıraklık sertifikası verilmektedir.Çırak statüsünde olan gençler aynı zamanda işçi olarak çalıştıklarından,toplu sözleşmelerde yer alan çalışanlara yönelik hak veyükümlülüklere de sahiptirler. Çıraklık eğitimi görenler, çıraklık sözleşmesikapsamında aldıkları ücretten başka; asgarî bir gelirden de yararlanırlar.Teorik anlamda meslekî eğitimden, Eğitim ve Bilim Bakanlığı sorumludur.1968’de düzenlenen mevzuata göre, teknik ve organizasyon bakımındançıraklık eğitimi; millî seviyede, meslekî birliklerin sorumluluğualtındadır. Meslek okulları ve bunlara denk part-time eğitim veren kurumlar,devlet ve belediyelerce kurulmakta ve desteklenmektedir.717 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e, s.93-96.; Lüksemburg hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Research andDevelopment Organizations in The Field of Vocational Training,- DEVELOPMENT OF VOCATIONAL TRAINING INSMALL AND MEDIUM CRAET ENTERPRISES IN THE GRAND DUCNY OF LUXSEMBOURG-, First Edition, Berlin,l987, s.l33-l38.

Đşletmeler çıraklık eğitimini finanse etmekle beraber, sosyal taraflarcakurulan ve stajyer istihdam etsin etmesin; tüm şirketlerin katılımıylasağlanan özel fondan ayrıca çıraklık eğitimi için teşvik alırlar. Meslekîeğitimin tamamı Bilim ve Eğitim Bakanlığı’nca finanse edilmektedir. Bueğitim herkese açık olup, uyrukluk sebebiyle ayırımcı muamele söz konusudeğildir. 718- Portekiz’de 1983/84 öğretim yılından bu tarafa, lise düzeyinde meslekîeğitim verilmektedir. Üç yıl süreli çıraklık eğitimi boyunca, teorik veuygulamalı eğitim gören öğrenciler; bu sürenin bitiminde, ya yükseköğrenime devam ederler ya da iş hayatına atılırlar.Bu sistemin yanı sıra, bir yıl sürekli teorik eğitime ek olarak; altı aylıkuygulamalı eğitim sağlayan ikinci bir model çerçevesinde, işçilere bir çokalanda vasıf kazanma imkânı sağlanmaktadır.Ülkede çıraklık sistemi resmî olarak 1984’de kurulmuştur. 16-24 yaşlarıarasındaki gençlerle gerçekleştirilen çıraklık sözleşmelerinde, tarafların hakve yükümlülükleri belirlenmektedir.Normal şartlarda üç yıl süren çıraklık eğitimi azamî dört yıla uzayabilmekteve bir eğitim planı çerçevesinde sürdürülebilmektedir. Çıraklıkeğitiminin sonunda Meslekî Eğitim ve Đstihdam Enstitüsü tarafından birimtihan yapılmakta, başarılı olanlara meslekî yetenek sertifikası verilmektedir.Eğitim süresi içinde çıraklar, asgarî ücretin belli bir yüzdesioranında ücret de alırlar.Portekiz’de genel anlamda eğitim, Eğitim Bakanlığı ve Bakanlığa bağlıgenel servislerce finanse edilmektedir. Çıraklık kurumundan Çalışma Bakanlığısorumlu olup, Đstihdam ve Meslekî Eğitim Enstitüsü de bu alandakifaaliyetleri düzenler. Bu Enstitü, çıraklık kapsamına giren tüm eğitimprogramlarını onaylama ve stajlar konusunda tavsiyelerde bulunmayetkisine sahiptir.Genel eğitim ve meslekî eğitimin finansmanı Eğitim Bakanlığı’ncakarşılanır. Çıraklara ödenen ücretler, çıraklık eğitimini sağlayan işletmeleresübvansiyon veren işsizlik sandığınca karşılanmaktadır. Đşveren bugiderlerin finansmanına % 4 oranında katılımda bulunurken, ayrıca Avrupa718Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.96-l00.

Sosyal Fonu tarafından eğitim giderlerine belli oranda katkı sağlanmaktadır.Ülkede ikâmet eden yabancı uyrukluların, meslekî eğitimden faydalanmalarınıengelleyici hiç bir kısıtlama yoktur. 719- Đngiltere’de meslekî eğitimin asıl amacı, çalışanların aktif hayatlarısüresince deneyimlerini artırmalarını ve vasıflarını geliştirmelerini sağlayacakşekilde eğitim imkânları vermektir. Bu amaçla uygulanan meslekîeğitim sistemi, ekonominin ve piyasanın ihtiyaçlarını karşılayacak esnekliğive işverenin taleplerine cevap verebilecek şekilde düzenlenmiştir.Đngiltere’de meslekî eğitim, okul sonrası eğitim kapsamında değerlendirilmekteve çeşitli eğitim kurumlarınca tam gün ya da part-time eğitimverilmektedir.1986 yılında hükümet tarafından meslekî eğitim sisteminin yenidenorganizesi için, üç temel hedefe yönelik faaliyet gösteren "Millî Meslekî VasıfKonseyi" kurulmuştur. Bu hedefler; ülke ekonomisinin rekabet gücünüiyileştirebilecek şekilde daha fazla kişiye vasıf kazandırmak, bugünuygulanmakta olan sistemin karmaşıklığını azaltmak ve okul diplomaları ilemeslekî diplomalar arasında bir köprü kurmak şeklinde sıralanabilir.Đngiltere’de çıraklık eğitimi süresi üç ilâ beş yıl arasında gerçekleştirilmektedir.Ancak genelde bu süre dört yıllık bir dönemde tamamlanmaktadır.Đş hayatına çalışmak üzere okuldan ayrılan ve hiç bir meslekîvasfa sahip olmayan gençlere yönelik bu programa, 16-17 yaşlarındaki isteyenher genç katılabilmektedir.Gençlere yönelik bu programların dışında yetişkin işsizliğinin meslekîeğitimini sağlamak üzere, 1988’de "Employment Training" (ET) adı verilenistihdam eğitimi progamı uygulanmıştır. Böylece bu tarihe kadar gerçekleştirilmekteolan çok sayıda program tek çatı altında toplanmış ve genişkapsamlı bir zemin sağlanmıştır.Okulların ve okul sonrası eğitim sistemlerinin yönetim ve denetim sorumluluğuEğitim ve Bilim Bakanlığı ile beraber Belediyelere aittir. Sanayi719 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g. e.,s.100-104.; Portekiz hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Vocational Training Scenarios For SomeMember Of The European Communitiy. A Synthesis Report For France, Greece, Italy, PORTUGAL, Spain, And the UK,Belgium, l990.

sektöründeki diğer "Staj Eğitim Programları.", "Paket Progamları" ve "ĐstihdamEğitimi Programları" ise, Đstihdam Bakanlığı’na bağlı eğitimajanslarının denetimi altındadır. Programların uygulanmasında gerekli finansmanhükümet tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca Ticaret OdalarıBirliği ve çeşitli odalar; faaliyetlere etkin bir biçimde katılımda bulunmaktadır.720Sonuç olarak, Avrupa Birliği’nin meslekî eğitim politikalarına baktığımızda;- Her üye ülke, kendi hayat tecrübeleri ve birikimlerinin değerlendirilmesinegöre, eğitim politikalarına yön verdiklerinden; üye ülkeler arasındasosyo-kültürel farklılıklar sebebiyle, standart bir meslekî eğitim politikasıtakip edilmediği görülür. Bu sebeple, Birlik’te eğitime yönelik yapılanbütün düzenlemelerde, meslekî eğitimle kazanılan vasıfların, alınandiploma ve sertifikaların karşılıklı tanınması, eğitimde fırsat eşitliğininsağlanması, herkese meslekî eğitimden faydalanma imkânının verilmesi,eğitimle iş tecrübesinin birleştirilmesi ile meslekî eğitimin bölgeler arasıkalkınmışlık farkları ve bölgesel ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirilmesihususunda temel prensipler belirlenmiştir. Belirlenen bu prensiplere, üyeülkelerin uyum sağlamasını hedefledikleri, 721Birlik’te oldukça yaygın olan gençler ile kadınların işsizlik problemlerininçözümünde; sektörler arasındaki geçişi kolaylaştıracak, iş gücünüyeni iş kollarında istihdam etmek gayesiyle meslekî eğitim çalışmalarına hızverilmiştir. Bu çalışmalar doğrultusunda, Avrupa Birliği’nde çıraklıkeğitimini ele aldığımızda; teorik bilgi ve becerilerin ağırlık kazandığı, bunakarşılık kısa süreli kurslarla bir iş kolundan diğerine geçişte oldukça esnekprogamlara yer verildiği, 722720 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.104-108.; Đngiltere hakk›nda daha geniş bilgi için bkz: CEDEFOP, Promotion of Cooperation Amongst Researchand Development Organizations in The Field of Vocational Training, -GOVERMENT SPONSORED RESEARCH ANDDEVELOPMENT ON VOCATĐONAL TRAĐNĐNG AND NEW TECNOLOGY / UNĐTED KĐNGDOM-, FĐRST EDĐTĐON,BERLĐN, 1987, s.31-44.; CEDEFOP, Vocational Education And Training In The UK, Lüxembourg, 1993; CEDEFOP,The Role Of The Social Partners In Vocational Education And Training In The UK, Berlin , 1991.; CEDEFOP,Vocational Training Scenarios For Some Member Of The European Communitiy. A Synthesis Report For France,Greece, Italy, Portugal, Spain, And the UK, Belgium, l990.721Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.122.722 Ercan TATLIDĐL / Nevin S.DEMĐRCĐOĞLU, Avrupa Birliği ve Türkiye’de Eğitim, Đzmir Ticaret Odas›, Türkiye veAvrupa Birliği Đlişkileri ve Gümrük Birliği Sürecinde Sektörlerimiz, ĐTO Yay›n No: 13, Đzmir, 1995, s.86.

- Đşletmeler ve üniversiteler arasında işbirliği sağlamak suretiyle, eğitimve araştırma kurumları tarafından geliştirilen meslekî eğitim projelerininuygulamaya konulmasının temini ve desteklenilmesinin amaçlandığı,- Bilgi ve tecrübe alışverişinde süreklilik sağlanarak, en yeni teknoloji vefaaliyetlerin karşlıklı tanınmasının teminine çalışıldığı,-Eğitimde yeni teknoloji kullanımı üzerinde çalışmalar yapıldığı görülür.B-Türkiye’de KOBĐ’lerin Meslekî Eğitime Katkısı ve Đstihdam ĐlişkileriHızla küreselleşen dünyamızın, ekonomik ve sosyal yapısında KOBĐ’lerinönemi gittikçe artmaktadır. Günümüzde rekabet kavramının millî sınırlarıaşarak, uluslararası özellik kazanmasının sonucu; pek çok ülkede vasıflı işgücüne olan ihtiyaç artmıştır.Ülkemiz sanayiinin en önemli problemlerinden birisi vasıflı işgücüaçığıdır. Aslında vasıflı işgücü ihtiyacı, ülkemizde sanayileşmenin önemkazanmasıyla ortaya çıkmış ve eğitim programları da bu ihtiyaç çerçevesindedüzenlenmeye başlanmıştır.Bugün işsizlik probleminin çözümünde, yalnız başına ekonomik gelişmeleryeterli olmamaktadır. Đstihdam artırıcı ve vasıflı işgücü yetiştirmede,ekonomik gelişmelerin yanında; istihdam artırıcı eğitim politikalarınayer vermek suretiyle, işsizliğin önlenmesine çalışılmaktadır. Aynı zamandameslekî ve teknik eğitimin etkili bir şekilde uygulanması, iş yerlerinin vasıflıeleman ihtiyaçlarını da karşılayabilmelerine imkân sağlayacaktır. 723Buna rağmen meslekî eğitimde, uygulamada karşılaştığımız pek çokaksaklık mevcuttur. Bugün Avrupa Birliği’nde işgücünün yaygın eğitimi,eğitim görmüş kişilerin becerî düzeyinin yükseltilmesi ve yeniliklere uyumsağlamaları amacı güdülürken; ülkemizde ise bu eğitim, örgün eğitimgörmemiş kişilere becerî kazandırma ve eksik kalan eğitimlerini tamamlamayayöneliktir. Bu uygulama oldukça yanlıştır. Çünkü örgün eğitimineksikliği, yine örgün eğitimle tamamlanmalıdır. Bizde olduğu gibi, yaygıneğitim; örgün eğitimin yerine kullanılabilecek bir yöntem olarak düşünülmemelidir.724723 Zeki ÖZKAN, Ç›rakl›k Eğitimi ve Yetişmiş Đnsangücünün Đstihdam›, A.g.t., s.184.724 DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, A.g.r., s.42.

Son yirmi-yirmibeş yılda, iş hayatının ihtiyaç duyduğu elemanların;büyük bir hızla gelişip değişen yeni teknolojiyi anlayabilen, onu alıp kulanabilenve sırasında yeni ihtiyaçlara göre geliştirebilen şekilde yetiştirilmesiamaçlanmıştır. Bunun gerçekleştirilmesi için bir çok meslekî teknikokul açılmış, çıraklık meslek eğitimi uygulamasına geçilmiştir. 725 Ancak,bütün bu çabalara rağmen; ne işgücü piyasasının ihtiyaçlarınınkarşılanması sağlanmış, ne de teknolojik gelişmelere uyum sağlayacakteknolojilerin kullanımı yaygınlaştırılmıştır. Hatta çeşitli sanayi dallarındarekabetin korunması için, meslekî ve hizmet içi programlarda gerekli olan;araştırma ve geliştirme ortamı da sağlanmamıştır. 726Günümüzde üretimde kullanılan teknoloji sürekli olarak değişmekte,ancak eğitim programlarımız bu gelişmeye ayak uyduramamaktadır. Budurum, okullarımızda yeteri kadar gelişmiş teknolojik araç-gerecin bulunmamasıile öğretmenlerin değişen teknolojiyi takip edememelerindenkaynaklanmaktadır. 727 Teknik okullardan mezun olarak, iş hayatına atılankişilerde; iş bilgisi ve meslek kültürü bulunmasına rağmen, sanayidegerekli iş tecrübesi yoktur. Bundan başka, sanayi dışından temin edilenişgücünün ise; iş bilgisi, meslek kültürü ve sanayide iş tecrübesi hiç bulunmaz.Bu iki kaynağın dışında sanayide çalışan kişilerin, fabrikadanyetişenlerden sağlandığı görülür. Bu işgücünün, belli işlerde iş bilgisibulunurken, aynı zamanda iş ve sanayi tecrübesine de sahip olduklarısöylenebilir. Başka bir ifadeyle, bu son kaynak; bütün bilgi, beceri ve tecrübeleriniiş başında gerçekleştirilen uygulamalarla elde ederler.KOBĐ’lerde işgücü hareketleri gözden geçirildiğinde, bunun küçük işletmelerdenorta işletmeye, orta işletmelerden büyük işletmelere doğru birakış içinde olduğu görülür. 728 Bu sebepledir ki, küçük ve orta boyutlu işletmelerdevasıflı işgücü istihdamı konusunda sıkıntı yaşanmaktadır.KOBĐ’lerde, emek yoğunluğu oldukça yüksektir.Đşletmelerde, alınan siparişleregöre farklı işler yapma mecburîyeti olduğundan; çok yönlü vasıflarasahip elemanlara, daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.725 Suat YALKIN, Türkiye’de Esnaf-Sanatkâr Küçük Đşletmeler, ASO Dergisi, Y›l: 16, Say›: 115, Ankara, May›s-Haziran-Temmuz-Ağustos, 1992, s.30.726Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika..., A.g.e., s.115.727 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, ĐTO Yay›n No: 20, Đzmir, 1995, s.49.728 Dündar HAZAR, Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüslerinin Eğitim Sorunlar› ve Đşbaş›nda Eğitim, Küçük ve OrtaSanayi Teşebbüslerinin Geliştirilmesi Semineri, MPM, Yay›n No: 120, Ankara, 1973, s.209-210.

Ülkemizde vasıflı eleman açığı çırak-kalfa-usta üçlüsünden, yüksek okulmezunlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Hatta bu yelpazeyi birazdaha açmak suretiyle, bunlara bir başka tür vasıflı eleman açığını eklemekgerekmektedir. O da, vasıflı girişimci açığıdır. 729Bugün KOBĐ’lerde yaşanan, mevzuatı bilmemekten kaynaklananproblemleri ele aldığımızda (pazar bulamama, iç ve dış piyasalarda rekabetedememe, yan sanayi olarak çalışamama gibi); bunların temelinde, meslekîeğitim eksikliğinin yer aldığını görürüz. 730Bu görüş çerçevesinde, vasıflı eleman ihtiyacının karşılanmasına yönelikeğitim programları; çırak, kalfa ve usta üçlüsü ile çeşitli konulardaki teknikve idarî elemanlarla birlikte, bizzat girişimcileri (müteşebbis, işadamı,sanayici) de kapsamına almalıdır. 731KOBĐ’lerin özellikleri arasında yer alan müteşebbis (girişimci) ile yöneticininaynı kişi olması ve profesyonel bir yöneticinin işletmelerde bulunmamasısebebiyle, işletme sahibinin girişimcilik ve yöneticilik kabiliyetiişletmenin başarısını etkilemektedir. Ayrıca işletme sahipleri, işletmeninsatın almadan pazarlamaya kadar; bütün görevlerini, tek başlarınayürütürler. Bu konuda, finans yetersizliğinden dolayı; yeterli bilgi ve beceriyesahip eleman çalıştıramadıkları gibi, mevcut elemanların eğitimikonusunda da sınırlı imkânlara sahiptirler. Dolayısıyla işletmeler için gerekliuzman desteğini de alamamaktadırlar.KOBĐ’lerde bilgi eksikliği (enformasyon) de bir başka problem olarakkarşımıza çıkar. KOBĐ’ler genellikle dar bir çerçevede faaliyet gösterirler.Đşletme sahibi, uzman yardımı da sağlayamadığından; piyasa hakkında bilgiedinmekte yetersiz kalmakta veya bu konuya gereken önemi gösterememektedir.732Meslekî ve teknik okullarımızın eksikliklerini gidermek bakımından,yürürlüğe giren Çıraklık ve Meslek Eğitim Kanunu; KOBĐ’lerin çırak ve kalfaihtiyaçlarını önemli ölçüde karşılayacaktır. Bunun yanında eğiticilerin veişletme sahiplerinin eğitiminin ihmal edilmesi büyük eksikliktir. Oysa bu729 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.256.730 Suat YALKIN, Türkiye’de Esnaf-Sanatkâr Küçük Đşletmeler, A.g.m., s.30.731 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.257.732 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g,e., s.50.

konuda, pek çok ülkede çalışanların yanında; işletmecilik ve teknik eğitimkursları düzenlenerek, işletme sahiplerinin çağın icaplarına göre eğitimlerisağlanmaktadır.KOBĐ’lerin teknik ve idarî konumlarda karşılaştıkları problemlerin çözümüiçin, ileri düzeyde danışmanlık hizmeti de verilmesi gerekmektedir.Bu uygulama halen proje safhasında olup (KÜSGET tarafından yürütülmektedir),ülke sathında etkin hale getirilmelidir. Görüldüğü gibi, ülkemizdeKOBĐ’lere ve özellikle sahiplerine yönelik eğitim ve danışmanlıkhizmetleri yetersiz ve dolayısıyla etkisiz kalmaktadır. 733Bugün ülkemizde vasıfsız eleman ile yüksek eğitim almış eleman teminioldukça kolaydır. Bunun yanında bütün işletmelerimizin karşılaştığı enbüyük sıkıntı, ara işgücü temininde görülmektedir. Dolayısıyla KOBĐ’lerkendi üretim alanlarında istihdam edebilmek için; ne uzmanlık eğitimialmış eleman, ne de ara eleman bulamamaktadır. Bu bakımdan yukarıdayer verdiğimiz meslekî eğitime dair problemler KOBĐ’leri doğrudan etkilemektedir.Meslekî eğitim almış elemana hangi vasıflara sahip olması, hangidalda ne kadar ara elemana ihtiyaç duyulacağı en iyi işletmeler tarafındanbilineceğinden; mesleğe uygun ve vasıflı insan yetiştirmeye yönelik bireğitim programı, okul-işletme ve çeşitli kuruluşlar arasında sağlanacak birişbirliği ile gerçekleştirilebilecektir. 734 Başka bir ifadeyle endüstri ile meslekîeğitim kurumları arasında böyle bir işbirliği, yeni bir hukukî düzenlemeyle;başta Millî Eğitim Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı olmak üzere birçok kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşan (DPT, YÖK, ĐĐBK, TOBB,TESK, TĐSK, Türk-Đş ve Halk Bankası) bir "Meslekî Eğitim Koordinasyon veYürütme Kurulu" teşekkül ettirilmelidir. Bu Kurul’a, endüstrinin personelihtiyaçları doğrultusunda, eğitim politikasını, politika araçlarının tesbit veyürütülmesi görevi verilmelidir.Ayrıca bu kurul; eğitim kuruluşlarının açılacağı yerin tesbitinden, öğretimelemanı ihtiyacı, fiziksel donatım, her kademe için öğrenci kontenjanınıntesbiti, ders programı, uygulama tesisleri, staj yerleri ile mecburîstajyer kabul edecek tesislerin belirlenmesi, iş alemi-eğitim kurumları733 Atilla BAĞRIAÇIK, Başka Ülkelerle Karş›laşt›rmal› Olarak Türkiye’de Küçük ve Orta Boy Firmalar, ĐSO, Küçük veOrta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Sorunlar›- Uluslararas› Sempozyum- 17 May›s 1991, ĐSO Ar. Da. Yay›n No:1991/5, Đstanbul, 1991, s.162-163.734 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s.49-50.; Hasan OLALI ve Diğerleri,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.148.

arasında uzman değişimine kadar, bütün konularda kanunî yetkiye sahipolmalıdır. 735Sanayinin ihtiyaç duyduğu vasıflı eleman ihtiyacının karşılanmasınayönelik meslek eğitim programlarının hazırlanıp, uygulanmasında;-Vasıflı eleman yetiştirilmesinde amaç, insanların ekonomik değerleryaratabilmesi için gerekli vasıflarla donatılmasıdır. Burada kişiye sadecevasıf kazandırılması yeterli olmamakta, onun bu vasfını üretkenliğe dönüştürmekgerektiğinden; meslekî eğitim programları hazırlanırken, buamacın ayrıca gözönüne alınması,- Vasıflı eleman yetiştirilmesinde dünya ölçütleri esas alınmalı ve yetiştirilenelemanlar dünya ölçülerinde icraat gösterebilmelidir. Bu uygulamanın,çırak-kalfa-usta seviyesinden yönetici ve girişimcilere kadar tümmeslek gruplarını kapsaması,- Dünyadaki son gelişmeler ışığı altında, geleneksel eğitim programlarının;çağın icaplarına göre, yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.Günümüzde emeğin, kol ve kas gücünden hızla değer kaybettiği; bunakarşılık beyin gücünün de büyük bir hızla değer kazandığı görülür. Bubakımdan meslekî eğitim programları başta olmak üzere, tüm eğitimprogramlarının bu gelişmelere ayak uyduracak şekilde yeniden düzenlenmesi,- Çıraklık okullarından, yüksek okul programlarına kadar tüm eğitimsisteminde; teorik ve uygulama arasında sağlıklı ve etkin bir işbirliğinintesisi,- Meslekî programların hazırlanmasında ve bunların uygulamasındameslek kuruluşlarının etkinliği ve katkılarının artırılması,- Yüksek öğretimdeki teori ve uygulama arasında uyumun sağlanmasıiçin, üniversite-sanayi işbirliği geliştirilerek teşvik edilmelidir. Bu konudagerekli iş birliğinin tesisinde, KOBĐ’lerin işletme bazında ilişki kurması zorolduğundan; bu görevi meslek kuruluşlarının üstlenmesi,- Meslekî eğitim konusundaki en önemli husus, konunun önemineinanmaktır. Ekonomik başarıda temel faktörün sermaye değil insan olduğu735 Hasan OLALI ve Diğerleri, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.149.

kabul edilerek; insanların üretkenlik kabiliyetinin artırılması için, gereklivasıfların kazandırılması, 736- Devletin teşvik imkânlarından, adil bir şekilde KOBĐ’lerin de faydalanmalarınayardımcı olmak suretiyle; araştırma-geliştirme faaliyetlerinekaynak ayırmalarına katkıda bulunarak, gelişmiş teknolojik yapı ve yöntemlereulaşmalarının sağlanması,- KOBĐ’lerin ekonomik ve teknik alanlardaki danışmanlık ihtiyaçlarınınkarşılanması amacıyla, kuruluşların oluşturulması, 737 hususlarına yer vermeksuretiyle tüm çalışanların eğitim seviyeleri geliştirilmelidir.KOBĐ’ler eleman istihdamında, okul eğitiminden çok, piyasa eğitimineağırlık verirler. Nitekim eleman seçiminde; işletmelerin % 80’i piyasa eğitimive tecrübesine öncelik verirken, % 20’si de okul eğitimini tercih ederler. Budurum, eğitim birimleriyle üretim birimleri arasındaki kopukluğu ve aynızamanda arz ile talebin vasıf itibariyle birbiriyle uyumlu olmadığını gösterir.Her ne kadar son yıllarda meslekî ve teknik okullara önem verilmiş,öğrencilerin haftada üç gün işyerlerinde çalışmaları sağlanmışsa da;işletmelerin istihdam ihtiyaçları karşılanamamaktadır. 738 Diğer taraftan,meslek okul mezunları çalışmaya başladıkları işyerlerinin özelliklerineuyum sağlamaları için, kısa da olsa yeniden bir eğitime tabi tutulmakzorunda kalmaktadırlar. Böylece okul eğitimi hem uzun zaman almaktahem de pahalı bir eğitim olduğundan; zaten malî imkânları sınırlı olanKOBĐ’ler tarafından benimsenmemektedir. Ayrıca farklı farklı tecrübe veeğitim düzeyine sahip işçileri, vasıflı hale getirmek için açılacak kursprogramlarında da eşitlik sağlamak mümkün olmamaktadır.Bu sebeplerden dolayı KOBĐ’ler, kendi özelliklerine göre eleman istihdamedebilmek için; vasıfsız işgücünü iş başında eğitim vermek suretiyle,eleman yetiştirmek mecburiyetinde kalmışlardır. 739 Genç elemanlar KO-BĐ’lerde çalışarak bilgi ve becerilerini geliştirdiklerinden, bu işletmeler aynızamanda bir okul görevini de üstlenmektedir. 740 Bir çok kalifiye elemanın736 Tamer MÜFTÜOĞLU, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.257-259.737 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s.52-53.738Atilla BAĞRIAÇIK, Başka Ülkelerle Karş›laşt›rmal› Olarak Türkiye’de Küçük ve Orta Boy Firmalar, A.g.t., s.162.;Atilla BAĞRIAÇIK, Küçük ve Orta Boy Firmalar, A.g.e., s.99.739 Dündar HAZAR, Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüslerinin Eğitim Sorunlar› ve Đşbaş›nda Eğitim, A.g.t., s.211-212.740 Atilla BAĞRIAÇIK, Küçük ve Orta Boy Firmalar, A.g.e., s.l00.

teknik eğitim aldıkları ilk yer olma özelliği taşıyan KOBĐ’lerin aynı zamandaistihdam ve eğitimdeki payları da oldukça büyüktür. 741KOBĐ’lerde büyük boy işletmelere göre, çalışanlarda daha az uzmanlaşmayagidildiğinden; elemanlar kendi işlerinin dışındakileri de öğrenmeimkânını bulmaktadırlar. Đşletmede bir eleman boşluğu olduğunda, üretimdemeydana gelebilecek aksaklığı önleme bakımından işletme içi personelleboşluk doldurulabilmektedir.Ayrıca KOBĐ’lerde bir kişiyi istihdam etmek için gerekli olan yatırımharcaması, büyük firmalara oranla daha azdır. Bu işletmelerin desteklenipgeliştirilmesiyle; ülke düzeyinde istihdam artırılırken, işsizliğin azaltılmasıda sağlanmış olacaktır. 742C- Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin Meslekî Eğitime Katkısı veĐstihdamĐlişkileriAvrupa Birliği’nin üzerinde önemle durduğu, öncelikli sosyal konulardanbirisi de meslekî eğitimdir. Komisyon, kişinin meslekî vasıflarını,yaratıcılığını ve çalışma hayatına uyum sağlamasını geliştirme bakımından;meslekî eğitim yatırımlarının desteklenmesi görüşündedir.Birliğin meslekî eğitim alanında gösterdiği faaliyetler, meslek eğitimpolitikasının farklı yönlerini temel alan programlar bütününden hareketetmektedir. Ancak verilmekte olan bu meslekî eğitim programlarına, ĐçPazar’in tamamlanmasıyla ekonomik, sosyal ve teknolojik alanda ortayaçıkacak olan hızlı gelişmeler ile dünyanın küreselleşmesi sonucu rekabetinartması eklendiğinde; Birlik düzeyinde meslekî eğitim programlarının,geliştirilerek yenilenmesi mecburiyetini gündeme getirmiştir. 743Bunun yanında hemen bütün üye ülkelerde küçük işyerleri, gençleridaha yüksek oranda eğitime tabi tutmaktadır. Đtalya ve Fransa’da meslekîve teknik eğitimle ilgili faaliyetlerin % 70’i küçük işletmelere yönelik bulunmaktadır.Almanya örneğinde görüleceği üzere küçük ölçekte üretimyapan işyerlerinde meslekî ve teknik eğitim ile çıraklık eğitimi çok yay-741 Gülay BUDAK, Đzmir’de KOBĐ’ler Nerede? Sorunlar Nas›l Çözülür, ĐTO, Đzmir, 1993, s.4.742 Birgül TOSYALI SARIKAYA, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, A.g.e., s.33.743 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu Sosyal Bildirgesi Çerçevesinde..., A.g.e., s.30-31.

gındır. Böylece küçük işyerleri, ülkenin işgücü eğitimine önemli ölçüdekatkıda bulunurlar. 744Üye ülkelerin gençler, kadınlar ve sakatların içinde bulunduğu işsizlikproblemlerinin çözümünde; sektörler arasındaki geçişleri kolaylaştıracak,işgücünü yeni iş kollarında istihdam etmek amacıyla meslekî eğitimçalışmalarını hızlandırdıkları görülür.Avrupa Birliği’nin ilgili komisyon raporları incelendiğinde eğitim; sosyalekonomik ve teknolojik gelişmenin itici gücü olarak ele alındığı görülür.Değişen sosyal ve teknolojik ortamın, ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara göreşekillenmesinde; "yaratıcı kimliğe sahip, değişmeye ayak uyduran" insantipi yetiştirilmesi düşüncesinde, eğitim yoluyla yeni bir "Avrapa Vatandaşlığı"nınoluşturulması amaçlanmaktadır. 745Đlk etapta Avrupa Birliği Komisyonu’nda KOBĐ’lerden sorumlu bir "KOBĐKomisyon Üyeliği" kuruldu. Bu Komisyon çalışmalarını KOBĐ’lerin içindebulunduğu problemler, muhtemel çözüm yolları, alınması gereken tedbirlerkonusunda yoğunlaştırarak; 1992’ye kadar gerçekleştirilmesi öngörülen bir"Uygulama Programı" hazırlandı. Söz konusu program incelendiğinde,KOBĐ’lerle ilgili;- KOBĐ’lerin geliştirilmesi için her alanda (sosyal ekonomik, siyasî,kurumsal ve yönetime ait) uygun bir ortamın yaratılması,- KOBĐ’lerin gelişmesini olumsuz yönde etkileyen engellerin ortadankaldırılıp, gereken ilgi ve desteğin sağlanması,- Avrupa Birliği çerçevesinde Tek Pazar meydana getirerek, bu pazardaKOBĐ çıkarlarının korunması,- Yönetim alanında yeni düzenlemelere gidilerek, özellikle bürokratikengellerin kaldırılması,- KOBĐ’lerin aynı iş kollarında kooperatif veya birlik halinde entegreolmaları özendirilerek, bu amaçla desteklenmeleri,- KOBĐ’lerin her alanda bilgilendirilip, sürekli bilgi akışının sağlanmasıve onlara; iç ve dış ekonomik gidiş ile iç ve dış pazar hakkında, milletlerarasıkalite ve standartları konusunda, yeni teknolojik gelişmeler744 Nusret EKĐN, Küçük Đşyerlerinde Endüstri Đlişkileri, A.g.e., s.9-10.745 Ercan TATLIDĐL / Nevin S.DEMĐRCĐOĞLU, Avrupa Birliği ve Türkiye’de Eğitim, A.g.e., s.86-88

hakkında, yeni iş imkânları ile sermaye kaynakları konularında bilgi verilmesi,- KOBĐ’lere teknik, idarî ve ekonomik konularda danışmanlık ve rehberlikhizmetlerinin verilmesi,- KOBĐ elemanlarının mesleklerinde yetişip gelişebilmeleri için "MeslekîEğitim" konusuna öncelik verilmesi ile,-Yeni girişimcileri desteklemek amacıyla kurulan "Đşbirliği Servisi"yleonların bilgili işletme ve işletmecilerle işbirliğine teşvik edilmesi, düşünce veönerilere yer verildiği görülür. KOBĐ’lerin desteklenip, geliştirilmesineyönelik bu "Uygulama Programı"; 1986 yılında Komisyon tarafındanonaylanmış, bu konuda üye ülkeler arasında işbirliğine gidilmesi kararabağlanmıştır. 746Kararın kabulüyle birlikte doğrudan Komisyon’a bağlı bir birim olan"TASK FORCE"u (Çalışma Grubu) kurmuştur. Bir Komiser’in sorumluluğundafaaliyet gösteren bu kuruluşun amaçları arasında;- Komisyon ile birlikte, KOBĐ’lerle ilgili olan (hukukî faaliyetler, finansman,hizmetler, analizler vb.) tüm faaliyetleri koordine etmek,- Birlik ve millî politikalarının yakınlaştırılması ve daha iyi bir konumakavuşturulması,- KOBĐ’leri temsil eden organizasyonlar arasında irtibatın sağlanmasıiçin bir sistem oluşturulması,- KOBĐ’lerin mevcut problemlerini çözmek amacıyla Birlik düzeyinde birmekanizma oluşturarak, özellikle eğitim ve haberleşme alanında gelişmelerisağlamak ve vasıflı işgücü yetiştirilmesine katkıda bulunulması, 747 yeralmıştır.Bu çerçevede çalışan "Task Force"un bugüne kadar yapmış olduğufaaliyetler arasında; müteşebbisliğin teşviki, yeni teşebbüsler ve eski kuruluşlarıngeliştirilmesi, bilgi akışının yoğunlaştırılması ve Birlik sınırlarıiçindeki ilişkiler bulunmaktadır.746 Aişe ÇELĐK, Avrupa Topluluklar›’n›n KOBĐ’lere Yönelik Çal›şmalar› ve “BC-Net” Sistemi, TESK, Haber Bülteni, Y›l:3, Say›: 25, Ankara, Nisan 1988, s.31747 DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.217.

Task Force, Avrupa Sosyal Fonu’nun malî desteği ve Meslekî FormasyonuGeliştirme Merkezi’nin (CEDEFOP) teknik yardımlarıyla; KOBĐ’lerinihtiyaç duyduğu atılımcı ve kaliteli kadro istihdamına yönelik, belli birprogram çerçevesinde müteşebbisliği teşvik etmiştir.KOBĐ’lerin istihdam yaratma konusundaki rolleri arasında, özelliklegençlere müteşebbislik ruhu aşılarken; ayrıca yönetici ve çalışanlarınmotivasyon eksikliğinin giderilmesi hususu da eğitim programlarında yeralmıştır.Yeni teşebbüsler ve eski kuruluşların geliştirilmesi için "Nouvel InstrumentCommunautaire" çerçevesinde, modernleşme ve yenileme yatırımlarınatahsisat ayrılmıştır. Ayrıca Birliğin; Esprit, Sprite, Brite, Star,Comett gibi programları da KOBĐ’lerin araştırma ve uygulama çalışmalarınaortak edilmişlerdir. 748Yine "Task Force" içinde yer alan "Şirketleri Yaklaştırma Bürosu"(Bureau de Rapprochement des Entereprises- BRE) ile ortak iş arayanlarayardım hizmetlerini güçlendirmek üzere Avrupa düzeyinde bir "ŞirketlerArası Đşbirliği Ağı" (Businesse Cooperation Net Work = BC-NET) 749 oluşturmaksuretiyle; istihdama katkı sağlanırken, KOBĐ’ler arası işbirliği tesisedilmeğe çalışılmıştır.Bütün bu faaliyet ve uygulamaların finans yönünü karşılamak içinRoma Antlaşması’nın 123. Maddesi’ne dayalı olarak; Ortak Pazar’da işgücününistihdam imkânlarını iyileştirmek ve hayat düzeyini yükseltmeyekatkıda bulunmak için bir "Avrupa Sosyal Fonu" oluşturulmuştur. BuFon’un üstlendiği görev ise, Birlik içinde istihdam imkânlarını ve işgücününmeslekî ve coğrafî hareketliliğini gerçekleştirmektir. Fon’un amacı, serbestdolaşımın yol açabileceği sosyal problemlerin çözümüne yardımcı olmayayönelik bir işleyişin kurulmasıdır. 750Görüldüğü gibi "Uygulama Programı"nda yer alan projelerin başındaeğitim projesi bulunmaktadır. Bu projenin amacı, sağlanan eğitim desteği748DPT, Küçük Sanayi, A.g.e., s.217-220.749Aişe ÇELĐK, Avrupa Topluluklar›’n›n KOBĐ’lere Yönelik Çal›şmalar› ve “BC-NET” Sistemi, A.g.m., s.32.; DPT,Küçük Sanayi, A.g.e., s.219.; BRE ve BC-NET hakk›nda daha geniş bilgi için bkz.: Meral SAYIN / Mustafa AkanFAZLIOĞLU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ Destekleme Programlar›..., A.g.e., s.24-26 ve 29-30750 Fevzi DEMIR / Zeki ERDUT, Avrapa Sosyal Fonu ve Avrupa Topluluğu’nda Çal›şma Koşullar›, G›da Đşveren, Y›l:22, Say›: 235, Đstanbul, May›s 1990, s.7.

ile teknolojik uyumu artırmaktır. Avrupa Birliği Komisyon’u özellikle KOBĐdüzeyinde kurulan "Task Force" aracılığıyla; konuyu yakından takipetmekte ve gerekli stratejik destek sağlanmaktadır.Ayrıca EUROCHAM-BRES bağlamında, hizmet içi eğitim stratejileri tesbit edilerek; Birliğinsanayi dokusu için gerekli kaliteli işgücü yetiştirilmeye çalışılmaktadır. 751Avrupa Sosyal Fonu 1960’li yıllarda işsizlik türleri üzerinde çalışırken,Roma Antlaşması’nın 126. Maddesi’ne dayanılarak; Konsey 1 şubat 1971tarihli Kararı ile, 1 ocak 1972 tarihinden itibaren Fon’un sistemini yenidenbelirledi. Buna göre Fon’un çalışma alanı genişletildi. Her ne kadar Fon,kendisine yönelen taleplerin sadece yaklaşık % 5’ini karşılamasına rağmen;başta eğitim çalışmaları olamak üzere, Birlik çalışmalarının başlıcaaraçlarındandır. Đstihdamın geliştirilmesi konusunda Fon’a daha aktif birrol vermek amacıyla; 17 ekim 1983 tarihinde 83/516 Numaralı KonseyKararı ile yeni bir reform yapılarak, bu günkü şekline ulaştırılmıştır. 752Birlik, üye ülkelerin KOBĐ’leri yönlendirme ve destekleme faaliyetleriiçerisinde, eğitim ve danışmanlık hizmetlerine de özel bir önem vermektedir.KOBĐ’lere yönelik olan eğitim faaliyetlerindeki asıl amaç, bu işletmelerinyönetici ve sahiplerinin; teknolojik gelişmelere, iç ve dış pazarlara, yeni işimkânları ile sermaye kaynaklarına kolay bir şekilde uyumunu sağlamaktır.Bu amaçla eğitim ve danışmanlık hizmetleri arasında yapılan çalışmaları;bağımsız bir şekilde danışmanlık hizmeti sunan kurumlar (Đngiltere’deSmall Firm Contres, Yunanistan’da bölgesel bir yapıya sahip EOMMEX veHollanda’da yine bölgesel özellikte olan danışmanlık merkezleri gibi) vebağımsız kurumlar tarafından eğitim amacıyla verilen (Almanya veDanimarka’daki gibi) hizmetler olmak üzere iki kategoride toplamakmümkündür. 753Bugün Birliğe üye ülkelerin çoğunda iş piyasasının konumu, meslekîeğitimin yönlendirilmesinde temel çıkış noktalarından birini oluşturmaktadır.Başka bir ifadeyle, meslekî eğitim politikalarının işsizliğin ve özellikleuzun süreli işsizliğin çözümünde etkin olacak şekilde düzenlenmesigereklidir. Meslekî eğitim bu şekilde düzenlenerek, iş piyasasındaki arzagöre çeşitlendirilmesinin; orta ve uzun vadede istihdam piyasasında ya-751 Ömer GÜCELĐOĞLU, Küçük Ölçekli Đşletmelerin KOSGEB’den Beklentileri, TES-AR, Yay›n No:l3, Ankara, 1994,s.69.752 Fevzi DEMĐR / Zeki ERDUT, Avrupa Sosyal Fonu ve Avrupa Topluluğu’nda Çal›şma Koşullar›, A.g.m., s.7.753 Ömer GÜCELĐOĞLU, Küçük Ölçekli Đşletmelerin KOSGEB’den Beklentileri, A.g.e., s.69.

şanan problemlerin çözümünde, etkin olacağı görüşü benimsenmiştir.Birlik genelinde iş piyasasında karşılaşılan en önemli problem işsizlikoranının ve uzun süreli işsizliğin artış göstermesidir. Bu tür işsizliğin temelinde,işgücünün vasıfsız oluşu yatar. Yeni yatırımlara paralel olarak,istihdam imkânlarının artırılmasına rağmen; vasıfsız işgücünün istihdamedilebileceği işler oldukça sınırlıdır. Bu sebeple problemin halli, istihdamimkânlarıyla birlikte meslekî eğitim imkânlarının artırılmasıyla mümkündür.754Bazı sektör ve mesleklerde işsizliğin işgücünün açığı ile birlikte görülmesi,işletmenin aradığı vasıftaki işgücü ile iş piyasası arasında yapısalbir uyumsuzluğun olduğunun göstergesidir. 755 Avrupa Birliği’nde bugünişletmelerin karştıkları en temel problemlerden biri, vasıflı işgücü açığı iken;bu durum çalışanlarda ise, yeterli vasfa sahip olmama şeklinde karşımızaçıkar. Problemin halli meslekî eğitimin geliştililerek, yaygınlaştırılmasındadır.Ancak meslekî eğitim veren kuruluşların yetersizsayıda oluşu, problemin hallini güçleştirmektedir.Meslek eğitiminden daha geniş kitlelerin faydalanmalarına imkânsağlanarak, gençlere esnek vasıflar kazandırmak suretiyle; aktif hayatageçişlerinin kolaylaştırılması bakımından, millî düzeyde olduğu kadar,Birlik düzeyinde de yatırımların desteklenmesi gerekmektedir. Söz konusualanda yatırımların desteklenmesi, bugün mevcut olan pek çok problemingelecekte ortadan kalkmasını sağlayacaktır. 756Avrupa Birliği’nde, işletmelerin ihtiyaç duyduğu vasıflı işgücünün; vasıfdüzeyinin yükseltilerek, yetiştirilebilmesi için:- Meslekî eğitim sistemleri ile işgücü piyasası arasında sıkı bir bağkurularak daha iyi bir bilgi akışı sağlanması,- Đşgücü piyasasının ihtiyaçlarına uygun meslek seçimi konusunda dahaiyi ve geniş çaplı meslek danışmanlığı hizmetleri sağlanarak, gençlerarasında görülen işsizliğin azaltılması,- Örgün ve meslekî eğitimin, çalışma hayatında gençlere temel bilgilerkazandıracak şekilde yeniden düzenlenmesi,754Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.36.755 TĐSK, Đstihdam Art›ş› Đçin Al›nmas› Gerekli Tedbirler, Unice Raporu, Đşveren, Cilt:XXXI, Say›:5, Ankara,Şubat 1993, s.10.756Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Meslekî Eğitim, A.g.e., s.36-37.

- Ülkeler arasında işgücü hareketliliğini artırmak bakımından dil eğitimineönem verilmesi,- Mümkün olduğu kadar daha fazla gencin, meslekî eğitimden geçirilmesi,- Meslekî vasıfların, Avrupa Birliği düzeyinde işverenler ve çalışanlartarafından tanınmasının sağlanması,- Đşçilerin mesleklerine bakılmaksızın, işletmelerin ihtiyaçlarına uygunolarak sık sık yeniden eğitime tabi tutulması 757 faaliyetlerine, meslekîeğitimde yer verilmelidir.Büyük boyutlu işletmelerde meslekî eğitimin önemi kabul edilmekte vebu işletmeler kendi bünyelerinde; konu ile ilgili çalışmalar yapmaktadırlar.Ancak üye ülkelerin çoğunda, istihdam artışının sağlanması ve bölgeselkalkınmada önemli role sahip KOBĐ’ler, bu konuda yeterli duyarlığa sahipdeğildir. Bu konuda Ticaret ve Sanayi Odaları, kendi bünyelerindekiKOBĐ’leri; bu konunun önemiyle ilgili bilgilendirilmesini ve eğitime dönükyatırımların teşvik edilmesini sağlamalıdır. 758Đstihdamın artırılmasında önemli rol oynayan KOBĐ’ler ile bu alandagirişimciliğin geliştirilmesi konusunda da bazı tedbirler öngörülmektedir.Bunları;- Đşsizlerin kendi işlerini kurmalarını sağlamak üzere daha fazla eğitim,danışmanlık hizmeti ve teşvklerin sağlanması,- Kuruluş safhasındaki KOBĐ’lere vergi indirimi danışmanlık gibi konulardadestek verilmesi,- Avrupa Birliği ve üye devletler düzeyindeki düzenlemelerden kaynaklanangereksiz bürokratik engellerin kaldırılmasi ve girişimciliği teşvik ediciaktif politikaların izlenmesi,- Đstihdamın artırılmasında girişimciliği teşvik edecek uygun bir ekonomikortamın yaratılması, 759 şeklinde sıralamak mümkün olmaktadır.757 TĐSK, Đstihdam Art›ş› Đçin Al›nmas› Gerekli Tedbirler, A.g.r., s.10.758 Halûk CEYHAN / Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Topluluğu’nda ve Türkive’de Meslekî Eğitim, A.g.e.,s.38.759 TĐSK, Đstihdam Art›ş› Đçin Al›nmas› Gerekli Tedbirler, A.g.r., s.10.

V. TÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ’NDE TEKNOLOJĐK GELĐŞMELERve ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI ARASINDA ĐLĐŞKĐLERÇağımızın karakteri ve başlıca meseleleri haline gelmiş bulunan teknoloji;pek çok yönüyle bir eğitim, araştırma ve ihtisas konusudur. Teknolojinin;kişilerin davranışları, toplumsal olaylar ve sosyal yapı üzerindeönemli etkileri bulunmaktadır. Bu bakımdan toplumların ekonomik, kültürelve siyasî yapıları, eriştikleri teknolojik seviyeyle şekillenmektedir.Teknolojik gelişme herşeyden önce bir kalkınma meselesidir. Kalkınma,daha çok ve daha kaliteli mal ve hizmet üretmektir. Bütün dünya ülkeleri,daha az kaynak kullanarak, daha çok ve iyi kalitede mal üretebilmeyi amaçedinmişlerdir. Bunun yanında ürettikleriyle daha çok ihtiyacıkarşılayabilmek için, toplumdaki bilgi birikimi artırılmaya çalışılmıştır.Bu amaçla pek çok ülkede, yaygın bir ilmî ve teknolojik alt yapıya dayalımodern araştırma merkezlerinde çalışan binlerce araştırmacı; yeniteknolojiler meydana getirerek, içinde bulundukları teknoloji yarışındabaşarılı olmaya çalışmışlardır. Bu yarış, tekonolojik gelişmeyi hızlandırmıştır.760Teknolojinin en önemli özelliği, oldukça hızlı ve devamlı bir şekildedeğişmesidir. Bugün içinde bulunduğumuz yeni teknolojiler (özellikle bilgive haberleşme teknolojilerindeki hızlı gelişme), ekonomik ve sosyal hayattakideğişimin kişi ile ilgili tabanını oluşturur. Aslında mal-hizmet, finanspiyasaları ve işletme yapılarındaki küreselleşme bu gelişmenin sonucuolarak hızlanmaktadır. 761Đlim, kâinatta mevcut olan imkânları tanımayı; teknoloji ise, bu imkânlarıkullanmayı sağlar. Teknolojik gelişme hızlandıkça, insan bu imkânlardandaha çok veya daha iyi istifade etmeye çalışır. Böylece her teknolojikgelişme, insan lehine yeni avantajlar sağlamak suretiyle hayatı dahacazip hale getirir. Kişi, teknolojinin sağladığı kolaylıklardan faydalanmakiçin; onu takip etmek, bulmak ve bilmek mecburiyetindedir. 762Pek çok bilim adamı ve araştırmacı tarafından kabul edilen en önemliteknolojik eğilim, "Buharlı Motor" un icadı ile başlayan "Sanayi Devrimi" dir.760 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknolojik Meseleleri, DPT Sosyal Planlama Başkanl›ğ›,Yay›n No: DPT:2051-SPB:393, Ank., May›s 1986, s.1.761DPT, VII.Beşy›ll›k Kalk›nma Plan› (1996-2000), A.g.e., s.1.762 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknoloji Meseleleri, A.g.e., s.3.

Bugün bunun yerini bilgisayara dayalı "Bilgi Toplumu Çağı" adınıverdiğimiz bir dönem almıştır. Sanayi Devrimi’nde "motor" nasıl sürükleyicigüç olmuşsa; "bilgisayar" da "Bilgi Toplumu" nun itici ve yönlendirici gücüolmuştur.Sanayi toplumunun en belirgin özelliği olan, motora dayalı mekaniküretim; bilgi toplumunda önemini kaybetmiş olup, yerini bilgisayara dayalıotomasyona bırakmıştır. Başka bir ifadeyle, sanayi toplumunda mekaniküretim işleri makina ile yapılırken; otomasyonda daha ileri bir safhayaerişilmiş, makinaların yine makinalarla çalıştırılması veya kontrolüsağlanmıştır. 763Özellikle bilgi toplumuna geçişte, enformasyon teknolojisindeki gelişmelerinsonucu olan ileri otomasyon teknolojisi; yalnızca basit işgücü değil,belirli ölçüye kadar beyin gücünü de yerinde kullanma imkânı vermiştir. Buçerçevede vasıflı insangücüne dayanan bilgi yoğun sanayıler ve ileri üretimmetodları, hızlı gelişmenin belirleyicisi olmuştur.Bu değişmelerin yanında küreselleşmenin dinamiğini belirleyen faktörlerde hızla değişmiştir. Uluslararası sermayenin akışı ve üretim faaliyetlerindekigelişmede, geleneksel vasıfsız ve ucuz işgücü ile hammaddebolluğunun önemi giderek azalmıştır. Bunun erini; iyi yetişmiş işgücü,gelişmiş bir teknoloji ve ticarî alt yapısının varlığıyla etkili bir şekilde işleyenbir piyasa mekanizmasının aldığı görülür.Çağdaş ekonomilerde arzulanan iktisadî ve sosyal hedeflere ulaşmada;piyasalar ile devlete önemli görevler düşmektedir. Bu görevler yerinegetirilirken, birbirini destekleyici ve tamamlayıcı bir tarzda olmalıdır. Ayrıcaaraştırma ve teknoloji politikaları, bir yandan millî ve teknoloji gücünüaraştırmayı hedeflerken; diğer taraftan uluslararası işletmelerin araştırmageliştirme(AR+GE) faaliyetini dikkate almakta, bunlarla bilgi ağlarıoluşturmaya çalışmakta ve işletmeleri stratejik birliğe özendirmektedir. 764Teknolojik potansiyelin artırılması için iki yol bulunmaktadır. Bunlardanbirincisi AR+GE faaliyetlerine dayalı teknoloji üretmek, ikincisi deteknoloji transfer etmektir. Her ülke kendi durumu, ihtiyaç ve imkânlarıçerçevesinde; bu iki yoldan birini tercih etmekte veya her ikisini de aynı763 Halil SARIASLAN, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Finansal Sorunlar›..., A.g.e., s.8.764 DPT, VII.Beş Y›ll›k Kalk›nma Plan› (1996-2000), A.g.e., s.2.

derecede önemsemektedir. Bu arada en isabetli tercih; ülkeye, bölgeye vesektöre göre değişen şartların çok iyi bilinmesine bağlıdır. Uygulamada,gelişmiş ülkelerin teknoloji üretmeye; gelişmekte olan ülkelerin ise,teknoloji transferine öncelik verdikleri görülür. Aslında teknoloji üretmek,ithal etmeğe oranla; hem daha güç ve masraflı, hem de daha çok zaman veemek gerektirir. Öyle ise bilgi üretmenin en kestirme yolu, başkalarınınbildikilerini öğrenmektir. Bu bakımdan gelişmekte olan ülkeler, öncelikleihtiyaç duydukları bilgileri; mevcut teknolojik birikim içinde aramak,bulmak ve alıp kullanmak mecburiyetindedirler. 765Avrupa Birliği’ne üye ülkeler yukarıda yer verdiğimiz hususlara, teknolojikgelişim içinde yer verirken; Türkiye ise bir taraftan yoğun bir şekildeteknoloji ithalini öngören tedbirleri almakta, diğer taraftan da teknolojiüretmeye ve ithal edilen teknolojileri ülke şart ve ihtiyaçlarına uydurmayaçalışmaktadır. Bunun için AR+GE faaliyetlerini artırmanın yanında, bukonuda gerekli kanunî ve idarî tedbirlere de acilen yer vermek zorundadır.Bugün pek çok ülkenin ticaret politikalarında, yabancı sermaye yatırımlarınaönem verdikleri görülmektedir. Bu husus dikkate alınarak, işletmeiçi ticaret ve üretimin; uluslararası iş bölümünün asgarî maliyetleişlemesine uyum sağlanmasına, mevcut politikalar içinde yer verilmektedir.Uygulanan rekabet politikalarında, sadece iç piyasayı dikkate alan biryaklaşım yerine; uluslararası üretim faaliyetlerini esas alan ve işletmelerinuluslararası rekabet gücünü artırmaya, Avrupa Birliği’nde olduğu gibiülkemizde de ayrıca özen gösterilmektedir. Çünkü bugün teknoloji üretmeve uygulama kapasitesi, sanayiin rekabet gücünü belirleyen temel unsurhaline gelmiştir. Ayrıca, sanayi organizasyonundan sağlanacak gelişmelerinde önemi artmaktadır. Bu kapsamda, geniş teknoloji kullanımı ve üretimdeesnekliğin artması da uygulanan politikalar içinde önem taşımaktadır. 766Böylece gerek yabancı sermaye ve gerekse uyum sağlamaya çalışılanrekabet politikalarıyla; açılacak yeni işletmelerle bir taraftan yeni istihdamimkânları yaratılırken, diğer taraftan da yeni teknolojilerin ülkeye girmesisağlanmış olacaktır.Yukarıda yer verdiğimiz hususlar çerçevesinde, Birliğe üye ülkeler ileülkemiz açısından; teknoloji ve teknolojik değişimin yapılan tanımları,765 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknoloji Meseleleri, A.g.e., s.6-7.766 DPT, VII. Beş Y›ll›k Kalk›nma Plan› (1996-2000), A.g.e., s.2 ve 66.

teknolojinin vasfı ve önemi üzerinde durulacaktır. Yine üye ülkelerle, ülkemizaçısından önem taşıyan teknolojik gelişmenin ekonomik yönü, teknolojikgelişmeler karşısında işgücünün vasfı ve meslekî eğitimi ele alınacaktır.Ayrıca konumuz bakımından belli bir ağırlığa sahip teknolojik değişimve istihdam ilişkisi ile teknolojik değişimin KOBĐ’lerde istihdamaetkisi üzerinde ayrı ayrı durulması planlanmıştır.A- Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Teknoloji ve Teknolojik Değişimle ĐlgiliGenel TanımlarEkonomik gelişmenin anahtarı durumunda olan, teknoloji ve bunadayalı terminoloji içinde, evrensel ve kesin çizgileriyle pek çok tanım yapılmıştır.Yapılan tanımların hemen hepsinde yeralan temel ve genel kriterlerin;Avrupa Birilği ile ülkemizde ortaklaşa kullanıldıkları görülür. Buortak yönler; üye ülkelerin ekonomi, sanayi ve sosyal alanlarda gelişmeleriile teknolojide de ileri gitmelerine dayanmaktadır. Ülkemizde sanayi içingerekli olan teknoloji transferi bir taraftan yapılırken, diğer taraftan bunadayalı teknik terimlerin günlük hayatımıza girdiğini görürüz.Günlük hayatımıza giren teknik terimleri; teknik, teknoloji, teknolojideğişimi, teknolojik yenilik, teknoloji transferi, teknolojik bilgi, teknolojikçaba, teknolojik kapasite ve otomasyon olarak ele alıp, bunların kısa ve özolarak tanımları yapılacaktır.Teknik: Đnsanın yaratıcılığını, zekâsını ve bilgi birikimini geliştirme veyeni ihtiyaçlarını karşılamak için kullanma yöntemlerine denir. 767 Yunanca’dangelme bir isimdir. Bunun yanında teknik kelimesi genel olarak; birmesleğin veya faaliyetin icrasında takip edilen yol ve yöntem 768 şeklindesözlükte yer almaktadır.Konumuzun ağırlığını teknoloji oluşturduğundan, bu kelimenin etimolojisiniyaptığımızda; tekno köküne bilim anlamına gelen "loji" takısıeklenmek suretiyle, teknoloji kelimesi oluşmuştur. "Loji" bilim anlamınageldiğinden, teknoloji; "meslek ve faaliyet icra etme yöntemi bilimi" veyadaha kısa bir şekilde "teknikler bilimi" anlamına gelir.767 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücünün Eğitim Yap›s› ve Teknolojik Değişmeye Uyum Sorunlar›,MPM, Yay›n No:356, Ank., 1987, s.9.768 Redhouse, English-Turkish Dictionary, Redhouse yay›nevi, Đst., 1980, s.1004.

Teknoloji kelimesinin sözlük karşılığı "Sınaî işler ilmi, sanat ve meslekterimleri" 769 olarak karşımıza çıkar. Bir başka sözlükte ise birinci anlamıolarak "uygulanmış bilim", ikinci anlamı olarak "pratik bir amaca ulaşmanınteknik metodu", üçüncü anlamı olarak da "Đnsanlığın devamı verefahı için gerekli her şeyi temin etmede başvurulan araç ve yolların tümü 770şeklinde teknoloji kelimesinin karşılığı verilmiştir.Günlük hayatta teknoloji; ekonomide üretimin gerçekleştirilmesi içinkullanılan bilgi, metod ve düzenlerin tümü anlamında kullanılmaktadır.Başka bir ifadeyle, bir işin başından sonuna kadar uygulanan teknikleretoplu olarak teknoloji adı verilmektedir. 771Đnsanların üretim faaliyetlerinde bulunurken kullandığı yol ve yöntemlerşeklinde, teknoloji tanımlanabileceği gibi; insanların çevresini değiştirmekiçin sahip olduğu ve kullandığı teknik türleri olarak da tarif edilmektedir. 772Yine teknoloji; "sanayi kabiliyetlerine ilişkin bilgi birikimi" 773 olarak elealınırken, bir başka tanımda "meteryal veya bilgi şeklindeki girdilerin çeşitliçıktılara dönüştürülmesinde kullanılan teknik ve süreçlerdir." 774 şeklinde yeralmıştır.Teknoloji insan tarafından, yine insan için meydana getirilmiş bir araçolarak ele alınmaktadır. Bu aracın insan hayatı üzerindeki etkisi, insanınonu kullanış şekline bağlıdır. Modern teknoloji; bütün yeni üretim malzemeve metodlarının, makine ve taşıyıcıların uygulanış tarzının teşkilâtlandırılmışbir bütünü 775 olarak da tanımlanır.769 Redhouse, A.g.e., s.1004.770 Webster’s Seventh New Collegiate Dictionary, Cambridge, The Riverside Press, USA, 1963, s.905.771 Celâl ASLAN, Teknoloji Transferi ve Đstihdama Etkisi, KÜSGET/DPT/OECD, Đstihdam Yarat›c› Girişimler,Teknolojik Yenilikler ve Bölgesel Gelişme Uluslararas› Semineri, Gaziantep, 22-24 Ekim 1985, Ank., Temmuz1986, s.174.772 Onur BERBEROĞLU, Đstihdam Politikas› Oluşturmada Genç Đşgücü’nün Yeni Teknolojiler Karş›s›nda Durumu veDeğerlendirilmesi, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çal. Ek. ve End. Đliş. Böl. Yay›nlanm›ş Yüksek Lisans Tezi,Đzmir, 1992, s.49.773 Đlter AKAD, Endüstri Toplum Bilim, Ege Bas›mevi, Đzmir 1984, s.48.774 Ceyhan ALDEMĐR, Örgütler ve Yönetimi Mikro Bir Yaklaş›m, Bilgehan Bas›mevi, Đzmir, 1985, s.161.775C. L. BOLTZ (Çev.Toker DERELĐ) Teknoloji ve Đktisadî Gelişme, Yalç›n Mat., Đst., 1970, s.41.

Belirli bir amaca yöneltilmiş bir dizi tekniğin, işin derecelerine göre sıralanıpkullanılması yollarının bilimsel kurallara uygun olarak sistematizeedilmesi 776 şeklinde de teknoloji tanımlanmaktadır.Endüstriyel faaliyetlere ilişkin bilgilerin tümü olarak tanımlayabileceğimizteknoloji, mal ve hizmet üretimi yöntemlerini, tekniklerini ve örgütlenmebiçimlerini kapsamaktadır. 777Đnsanlık tarihiyle başlayıp günümüze kadar sürüp gelen dinamik birvak’a olarak kabul ettiğimiz teknolojik değişim, ürün iyıleştirilmesi de dahilolmak üzere bu dönüştürme sürecine getirilen her türlü iyıleştirmeleri ifadeeder. 778 Başka bir tanımda teknolojik gelişme veya ilerleme, tabii olarakteknolojiyi meydana getiren unsurların birinde veya bir kaçında ortayaçıkan köklü değişmeler (yeni üretim yöntemlerinin geliştirilmesi, yeniürünlerin üretilmesi, organizasyon ve yöntem tekniklerinde yenilik ilegelişmelerin meydana gelmesi) 779 olarak anlaşılmaktadır .780Teknolojik gelişmeyi en genel anlamda; bir üretim organizasyonundadaha az üretim faktörü veya faktörleri kullanarak, aynı miktar ürün veyaaynı miktar üretim faktörü kullanarak, daha çok ve daha fazla kaliteli ürünelde edilmesine sebep olan bütün yenilikler (değişiklikler) olarak tarif etmekmümkündür.Tanıma dikkat edildiğinde; ürün miktarı ve kalitesindeki artış, üretimfaktörleri kullanım miktarlarında azalma ile üretim olmak üzere üç önemlihususun yer aldığı görülür. Teknolojik gelişmede aynı miktar üretimfaktörü kullanarak, daha fazla ürün elde etme başlıca amaçtır. Bubakımdan teknolojik gelişme, üretim artırmaya veya kalitede standartlaşmayayöneliktir. 781776 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücünün Eğitim Yap›s›.., A.g.e., s.9.777 Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, ĐĐBK Đstihdam Dergisi, say›:18, Ank., Ocak-Mart 1995,s.19.778 Arman KIRIM, Türkiye Đmalât Sanayiinde Teknolojik Değişim, TOBB, Ank., 1990, s.11.779 Teknolojik gelişme ve yeniliklerle ilgili daha geniş bilgi için bkz: G.DOSĐ, Sources Procedures andMikroeconomic Effects Of Innovation, Journal of Economic Literature, 26, 1988, s.1120-1170.; C.KENNEDY ve A.P. THIRLWALL, Survey In Applied Economics: Technical Progress, Economic Journal, Marc, 1981, s.11-63.;K.PAVITT, Patterns of Technical Change; Towards a Taxonomy and Theory, Research Policy, 13, 1984, s.343-373.780 Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.19.781Đsmail H. ÖZSABUNCUOĞLU, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam Sorunu, KÜSGET/ DPT/ OECD, ĐstihdamYarat›c› Girişimler, Teknolojik Yenilikler ve Bölgesel Gelişme Uluslararas› Semineri, Gaziantep 22-24 Ekim 1985,Ank., Temmuz 1986, s.156.

Đster bir bölgede veya ülkede, isterse başka bir ülkede üretilen herhangibir malın; yeter derece iyi, son derece ucuz, yeterli miktarda bulunması,zamanında teslim edilmesi ve estetik olması gibi özelliklerini en iyi sağlayanürüne, teknolojik yenilik denir. Teknolojik yeniliklerin benimsenmesi veistihdam yaratmada; devletin, yerel kuruluşların, işletmeler ile tüketicileringörevleri bulunmaktadır. 782Pratikte, teknolojinin bir ücret veya mal karşılığı yurtdışından veyayurtiçinden işletmeler arasında alınmasına; teknoloji transferi denir. Buradayapılan transfer, teknolojinin mahsulü olan üründür. Yani makine,cihaz, proje, grafik, şema ve formüldür. Bu sebeple, öğrenilmeden transferedilen bir teknoloji, bir ülkenin ya da bölgenin kalkınmasında asla etkiliolamaz. 783En geniş anlamıyla teknoloji transferi; bütün dünyadaki teknolojikgelişmelerin takibi, ihtiyaç duyulan teknojilerin millî şart ve ihtiyaçlaraadapte edilmesi, geliştirilmesi ve yayılması olmak üzere birbirini takip edenişlemler olarak tarif edilir. 784 Uluslararası teknoloji transferinde; lisansanlaşmaları, yabancı sermaye yatırımları ve sanayi işbirliği olmak üzere üçönemli kanal bulunmaktadır. Başkaları tarafından üretilen teknoljikbilgileri sanayiide uygulamak, görüldüğü gibi yeni usullere (Bu usuller;Patent: Đhtira beratı, Know-how: Ustalık, teknik bilgi, Lisans : Kullanmamüsaadesi, Lisans anlaşmaları, Royalty : Lisans satın alanın alıcıya bellizamanlarda ödeme yapılması vb.dir.) bağlanmıştır. Bir ücret karşılığında,geliştirilen teknolojileri transfer etmek mümkündür. Burada en önemlihusus, uygun teknolojinin seçimi ve öğrenilmesidir. 785Teknolojik bilgi, teknolojinin altında yatan ve bu teknolojide operasyonelolarak yansıyan fizikî süreçler hakkında bilgidir. Teknolojik bilginin, diğerkaynaklarla birlikte mevcut teknolojilerin özümsenmesi ve uyarlanmasıve/veya yeni teknolojiler geliştirilmesi amacına yönelik olarakkullanılmasına teknolojik çaba denir. Bir ülkenin ya da işletmeninteknolojik kapasitesi, o ülke ya da işletmenin teknolojik değişim etkinlik-782 Celal ASLAN, Teknoloji Transferi ve Đstihdama Etkisi, A.g.t., s.179-180.783Celal ASLAN, Teknoloji Transferi ve Đstihdama Etkisi, A.g.t., s.175.784 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Meseleleri, A.g.e., s.67.785Celal ASLAN, Teknoloji Transferi ve Đstihdama Etkisi, A.g.t., s.176.

lerini yerine getirebilmesi için gerekli olan; teknoljik bilgi, hüner ve deneyimiihtiva eder. 786Đnsan rehberliği ve kontrolü olmaksızın birbiri ardına gelen işlemler ilesürekli ve otomatik bir üretim yapabilmek için otamatik makinelere; işiletişim cihazlarıyla, kontrol cihazının eklenmesine otomasyon denir. 787Yukarıda yer verdiğimiz terminoloji içinde ele aldığımız teknoloji kelimesininbugün çok değişik tanımlarının yapıldığı, buna rağmen üzerindegörüş birliğine varılan kesin bir tanıma rastlanılmamaktadır. Teknolojisözkonosu olduğunda, ileri teknoloji, emek yoğun veya sermaye yoğunteknoloji ve uygun teknoloji tabirleri sık sık kullanılmaktadır. Bunlar(teknoloji dahil), herkesin üzerinde hem fikir olduğu kavramlar değildir.Teknolojiyle ilgilenen toplum bilimciler, teknik meslek mensupları, ekonomislerve işletmeciler arasında görüş ayrılığı olduğundan; herkes kendinegöre bir teknoloji tarifi yapmaktadır. 788Ekonomistler; yeni bir malı üretme, bilinen malları geliştirme veya malve hizmetler üretmek için uygulanan her türlü yöntem olarak teknolojiyitarif ederler.Đşletmeciler ise yaptıkları tanımlarda, teknoloji faktörünü daha kapsamlıbir şekilde ele alırlar. Bunlara göre teknoloji; işletmelerin tüm görevlerindekarşılaşılan problemleri çözmeğe yönelik yöntemler bütünü olarak kabuledilmektedir. Bu hususlara uygun olarak da teknolojiyi; mal ve hizmetlerintasarımı, üretimi, geliştirilmesi ve dağıtılması gibi vazifeleri mümkün kılanmühendislik ve yöntemine ilişkin bilgilerin tümü olarak tanımlanır. 789Şimdiye kadar yapılmış tanımların ortak sonucuna göre; teknoloji, birmal veya hizmet üretimi için gerekli bilgi, beceri ve tecrübelerin tümüdür.Bu tanım, her türlü üretim bilgisini hiçbir ayrım yapmadan kapsamaktadır.Đnsanı teknoloji geliştirmeye zorlayan sebep, daha az kaynak kullanarak,786 Arman KIRIM, Türkiye’de Đmalât Sanayiinde Teknolojik Değişim, A.g.e., s.11.787Fevzi ERCAN, Đleri Teknolojinin Đnsangücüne ve Đstihdam Sorunlar›na Etkileri: Yeni Sorunlar m›? Çözüm Yollar›m›?, A.g.t., s.17.; Fevzi ERCAN, Küçük Sanayi Mensuplar›n›n Meslekî Eğitim Đhtiyaçlar›, MPM, Küçük ve Orta BoySanayi Teşebbüslerinin Sorunlar›, Çözüm Yollar› ve Geliştirilmesi Semineri, Ank., 1987, s.165.788 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknolojik Meseleri, A.g.e., s.70.; Onur BERBEROĞLU,Đstihdam Politikas› Oluşturmada Genç Đşgücünün Yeni Teknolojiler Karş›s›nda Durumu ve Değerlendirilmesi, A.g.e.,s.50.789 Onur BERBEROĞLU, Đstihdam Politikas› Oluşturmada Genç Đşgücünün Yeni Yeni Teknolojiler Karş›s›ndaDurumu ve Değerlendirilmesi, A.g.e., s.50.

daha çok ihtiyacı temin etme fikri olduğuna göre; teknolojik terminolojide"teknoloji" den çok, "ileri teknoloji" önemlidir.Đleri teknoloji, en az girdiyle, birim zamanda en çok ve en iyi kalitede malveya hizmeti üreten teknoloji şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım, dahaönce bilinmeyen bir mal veya hizmeti üreten ve alternatifi olmayanteknolojileri de kapsamaktadır. 790Teknoljik gelişmeler, son senelerde sayıları giderek artan teknolojikbuluşların ürünü olarak karşımıza çıkar. Teknoloji, artaştırma ve geliştirmesistemleriyle (AR+GE), tarım sanayi ve hizmetler sisteminin kesiştiğifaaliyetlerin tümünü tanımlamaktadır. Yeni bir teknoloji; sanayi faaliyetlerindedaha fazla entegrasyon ve uyum sağlayıp maliyeti düşürme, yeni vekaliteli mal üretimi sayesinde piyasayı elde etme gibi gayelerle gerçekleştirilirken;bazen yeni teknolojiler, sırf işletmelerin tesis ve malzemelerinyenilenme hırs ve arzusunu tatmin amacıyla da benimsenmektedir.Teknoloji edinme, bugün iki yoldan sağlanmaktadır. Bunlara "yatay" ve"düşey" teknoloji edinme adı verilir. Yatay teknoloji edinme; teknik litaratüründeğerlendirilmesi, taklit ve adaptasyon, teçhızat ve makina satınalma,mühendislik ve teknik hizmetler anlaşmaları, patent (ihtira beratı)-lisans (kullanma müsaadesi) ve know-how (ustalık-teknikbilgi) satın alma,yabancı şirketlerle ortak yatırımlar, çok uluslu şirketlerin yatırımları,kalifiye personel ve diğer yollardan gerçekleştirilmektedir.Düşey teknoloji edinme ise, dünya bilgi sisteminden alınan girdilerin,millî araştırma ve geliştirme (AR+GE) sisteminde; ülke şartlarının adapteedilmesiyle millî teknolojiye maledilmesidir. Bu, pahalı ve uzun zaman alanbir uygulama olduğu için; ekonomik ve teknolojik yarış içine girmişbulunan ülkelerde, yaygın olarak kullanılamamaktadır. Ancak, yeni teknolojininmevcut teknolojilerde olduğu gibi, millî araştırma- geliştirmesistemi ve dolayısıyla dünya bilgi sisteminden beslenerek; ülke şartlarınaadapte edilen, uygun teknolojilerin seçilmesi en sağlıklı yoldur. 791"Uygun teknoloji" nisbî bir kavramdır. Sosyo-ekonomik şartlara bağlıolarak ülkeye, bölgeye ve sektöre göre değişir. Müteşebbise göre en uygunteknoloji, en çok kârı getiren teknolojidir. Đşçi veya sendikaya göre uygunteknoloji, işsizlik yaratmayan ve ideal iş şartları oluşturan teknolojidir.790 Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknolojik Meseleleri, A.g.e., s.71.791 Đsmail H.ÖZSABUNCUOĞLU, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam Sorunu, A.g.t., s.157.

Tüketici için en uygun teknoloji, kendi tercihlerine uygun mal veya hizmetiüreten teknolojidir. Plancıya göre uygun teknoloji, önceden tebit edilensosyo-ekonomik hedeflere zamanında götüren teknolojidir. 792B- Teknolojik Gelişmenin Ekonomik Yönü ve ÖnemiTeknolojik gelişmenin ekonomik yönünü ele almadan önce, ekonominintemel araçlarına bakmak yerinde olacaktır. Ekonominin temel araçlarıarasında; yüksek bir istihdam seviyesi, eşit bir gelir dağılımı, oturmuş fiyatdüzeyi, ekonomik büyümeyi sağlama, kaynakların etkin kullanımı, girişimserbestliği, sosyal güvenliğin temini ve son zamanlarda önem kazanan çevretemizliği yer almaktadır. Bütün bu temel amaçlara kısaca; insan vetoplumun refah ve mutluluğunun sağlanmasına katkıda bulunmadiyebiliriz. Bu amaçlar arasında, ekonomi ve teknolojinin çok sıkı ilişkileriçinde olduğu görülür. Son yıllarda hızla değişen teknolojinin, ekonomikamaçlarda değişikliklere yol açtığı; onların gerçekleşmesine olduğu kadar,amaçlarından ayrılmasına da sebep olduğu kabul edilmektedir.Teknolojinin hayatımıza kazandırdığı ürünler, hayat standartlarınınartmasında çok önemli rol oynar. Đşgücünün kalitesi zaman içinde artarak,ekonomik büyümeye katkı sağlar. Đşgücünün kalitesinin artması, okullardayeni teknolojilerin sonuçlarını öğrenerek de gerçekleştirilmektedir. Teknolojibir taraftan hayat standartlarımızı yükseltirken, diğer taraftan yeniproblemler yaratmakta ve bunların çözümü için de yeni teknolojileringeliştirilmesi gerekir. Bu yönüyle teknoloji, çalışma saatleri azaltılarakinsanların kendilerine daha çok zaman ayırmalarına, çevre kirliliğiproblemini çözmeye yardımcı olmasına, sağlık ve eğitim hizmetlerininyükseltilmesine de katkıda bulunur. Başka bir ifadeyle, doğru yöndekullanılan teknoloji, toplumun problemleriyle daha kolay-lıklailgilenilmesinde ve onların çözümünde önemli rol oynar. 793Teknolojik gelişmeler aynı miktarda girdi kullanıp, daha fazla üretimyapmak suretiyle; verimlilik artışları sağlayarak, uzun süreli enflasyonistbaskıları azaltabilir. Bu azalma kısa sürede değil, zaman içinde ve birikimliolarak gerçekleşir.792Đbrahim DEMĐR, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknolojik Meseleleri, A.g.e., s.71-72.793Mahir FĐSUNOĞLU, Sanayileşme ve Teknoloji Stratejileri, Sanayi Y›ll›ğ› 93, Türkiye Kalk›nma Bankas›, Ank.,1993, s.195-197.

Hızlı teknolojik gelişmelerin olduğu ülkelerde, kitle halinde işçi çıkarmasınıngörüleceği ileri sürülmüştür. Bu görüşe göre, teknolojik gelişmelerinolduğu ülkelerde "teknolojik işsizliğin" yaşanacağı ileriye sürülmüştür.Ancak bu görüş, bugün tam olarak kanıtlanamamıştır. Bununyanında teknolojik ilerlemeye yönelik buluşlar ve bunların uygulamayakonulması; sermaye ve işgücü talebini artırmasından doloyı, teknolojikilerlemelerin yer aldığı sanayılerde istihdamın yükseltilmesine sebep olur.Teknolojik ilerlemeler o ülkenin iç ve dış pazarlarında rekabet etmeşansının yükseltilmesi ile ayrıca üretim maliyetlerini de düşürdüğünden; oülkenin ihracatı artırmakta, bu da yeni iş sahalarının açılmasına sebepolmaktadır. Bundan doloyı teknolojik gelişmelerin istihdamın artırılmasındaetkili olduğu görüşü, toplumlarda hakim olmağa başlamıştır.Ekonomik büyümenin sürdürülmesi, yeni buluş ve teknolojideki atılımlarlasıkı sıkıya ilişkilidir. Bir çok sanayi, yüksek teknoloji kullanmalarınarağmen; rekabet şartları altında faaliyet gösterememektedirler. Başkabir ifadeyle; az sayıda rakip ve bunların tek tek fiyat oluşturmaları, diğerişletmelerin faaliyetlerini etkileyebilmelerini ortaya çıkarır. Dolayısıyla şuanda pazarda olan ya da yeni bir alana giren işletme, güçlü bir durumdaolabilmektedir. Pazarda ilk olmanın, gelecek için de önemi büyüktür.Bunun yanında, ileri teknoloji ürünlerinde bilginin payı göz önüne alınırsa;pazarda ilk olan işletmenin bilgiye sahip olması, onlara pazarın büyük birkısmını kontrol etme imkânını verir. Hatta geçici bir süre için olsa bile, yeniişletmelerin o pazara girmelerini de engelleyebilmektedir. 794Önceleri kalkınmada sanayinin anahtar rolü oynaması düşüncesine,fazla ağırlık verilmezdi. 1950’li yıllardan sonra, kalkınmada sanayi ağırlıkkazanmıştır. Buna dayalı olarak, başta "ithal ikâmesi" amacıyla yola çıkansanayıleşme hareketine yer verilmiştir. Ülkemizde de 1930’lu yıllardasanayıleşme hareketi başlatılarak, sanayileşme ile kalkınma aynı tutulmayabaşlanmıştır.Sanayileşmenin bu derece önem kazanmasının gereği üye ülkelerdedeğişik sanayıleşme politikaları ortaya atılmıştır. Ancak yakın zamanakadar, bu teoriler içinde teknoloji faktörüne yer verilmeyerek; sanayıleşmeve teknoloji ilişkisi gözden kaçırılmıştır.794 Mahir FĐSUNOĞLU, Sanayileşme ve Teknoloji Stratejileri, A.g.m., s.197-198.

Geleneksel (neoklasik) iktisatta teknoloji, hem işletme ve hem de ekonomiiçin "veri" olarak kabul edildiğinden; işletmelerin bir dizi üretimtekniğinden istediğini seçip alarak, uygulayabileceği varsayılmaktadır.Seçilecek her teknik; aynı miktarda ürünü ya da hizmeti üretebilecek,değişik miktardaki farklı emek ve sermaye girdilerinin belli bir bileşimindenmeydana gelir. Bu teknikler dizisine "üretim fonksiyonu" adı verilmekte veher üretim fonksiyonu; aynı miktardaki ürünü üretebilecek, farklı emeksermayebileşimlerini tanımlamaktadır.Bu gelişmeler, teknolojinin belki de en önemli sanayıleşme unsuruolduğu görüşünün benimsenmesine yol açmış ve iktisatçıları sanayıleşmeteknolojiilişkisini tüm boyutlarıyla araştırmaya yöneltmiştir. Bununsonucu olarak, sanayıleşme politikası kavramının; teknoloji politikalarını daihtiva etmesi yaygın bir şekilde benimsenmiştir. 795C- Teknolojik Gelişmeler Karşısında Đşgücünün Vasfı ve Meslekî Eğitim.Devamlı ve hızla değişen teknolojinin, kalkınma süreci içindeki ülkemizle,Birliğe üye ülkelerin en çok karşılaştıkları problemler arasında;vasıflı işgücünün yetiştirilmesi ve bu işgücünün istihdamı yer almaktadır.Yukarıda yer alan teknoloji tanımları arasında; bilimin endüstriye, insanlarıngünlük ve çalışma hayatına, onların ihtiyaçlarını karşılayacakşekilde ve zaman tasarrufu ile kolaylık sağlayacak tarzda uygulanmasıolarak yer verilmiştir. Tanımda yer alan uygulamayı yine insangücü yapıp,yönettiği için; teknolojik değişme deyince ilk akla gelen onu kullananinsanın gelişmesi ve eğitimi olmaktadır.Teknolojiyi üretmek veya transfer ederek kullanmak için iyi eğitilmişbilim adamı, yönetici, teknolog ve teknisyen kadrolarına ihtiyaç vardır.Bunun yanında ileri teknolojide, iş türleri ve istihdamda vasıf talebi devamlıdeğişmektedir. Dolayısıyla ekonominin ihtiyacı olan iş türlerinin, işgücütalebi; hünersizden hünerliye ve teknik olana doğru vasıf değiştirmektedir.Çünkü ileri teknoloji süreci, kendisiyle birlikte "hizmet ekonomisi"ni degetirmiştir. 796Teknolojinin iş gücüne katkısı, şüphesiz faaliyetin nazarî olarak artışışeklindedir. Ancak, ileri teknoloji ürünü olan yeni tekniklerin (otomasyon,795 Mahir FĐSUNOĞLU, Sanayileşme ve Teknoloji Stratejileri, A.g.m., s.198-199.796 Ayfer ERBESLER, 1984 Y›l›nda Türk Đmalât Sanayiinde Teknolojik Durum, A.g.t., s.51-52.

ilgisayar gibi) kullanımı; performansdaki bu yükselişi, işgücü aleyhinebozmaktadır. Đleri teknolojiye dayalı verim artışı, beraberinde yeni işleri vebazı sektörlerde işsizliği bir arada getirmektedir. Büyük ölçüde vasıf gerektirmeyenişlerde işgücünde azalma gerçekleşirken; teknolojik gelişmeyebağlı olarak da vasıflı işgücünün geliştiği görülür. Bu vak’a, ileriteknolojinin işsizliğe yol açtığı şeklinde değil; işgücü içinde transferlere veyeni eğitim ihtiyaçlarına yol açtığı şeklinde ele alınmaktadır. 797Bu açıdan ileri teknolojinin işgücü ve istihdam üzerindeki etkisi, çeşitlifaktörlere bağlı olarak farklı farklı olabilir. Bu faktörlerin arasında, oülkenin gelişmişlik düzeyi ve teknolojik alt yapısı yer alırken; bunu ülkegenelinde sanayıleşme, teknolojik düzey, sermaye/hasıla oranları, ekonomikdurum, istihdam şartları, ücret düzeyleri, işsizlik oranı, uygulanansosyal ve ekonomik politikalar ile stratejiler ve eğitim sistemleri takip eder.Bu faktörlerdeki farklılıktan dolayı, teknolojinin işgücü ilişkisi ile bu ilişkisürecinde karşılaşılan problemler ve bunların çözüm yolları, haliyle farklıolacaktır. Bu sebeple teknolojik gelişme ve işgücü ilişkisi, özellikleendüstrileşmekte olan geçiş toplumlarında ve ileri teknoloji kullanan ülkelerdeayrı ayrı incelenmesi gerekir.Teknolojik değişmeye uyum konusunda ekonomik ortam kadar, politiktercihler de önemli rol oynamaktadır. Sanayi işgücünün endüstriye uyumveya uyumsuzluk prablemlerinin tartışmasında, ekonomik durum ne olursaolsun; uygulanan ekonomik ve sosyal stratejilerin, işgücünden yana olupolmaması, sosyal devlet anlayışının etkinlik derecesi, ekonomik politikalarınişgücüne sunduğu seçenek ve imkânlar ile kısıtlanmalar belirleyici faktörlerolarak ele alınmalıdır. Meselâ küçük işletme açmanın kârlı olduğu ve teşvikedildiği bir ortamda, ustabaşı-teknisyen seviyesindeki kabiliyetli sanayiişgöreni; sanayi ile işgören statüsünde bütünleşme yerine, belki de ileriteknoloji kullanan küçük sanayi işvereni statüsüne geçmeyi tercihedecektir. Bu suretle teknolojik değişime uyum sağlamış olacaklardır.Aynı şekilde, ileri teknoloji kullanımı ve otomasyonu sonucu açığa çıkanişlerin çoğunluğu; az veya çok orta düzeyde kabiliyet isteyen işlerdir.Otomasyon ve robot kullanımı sonucu açığa çıkan bu işgücünü; işsizliktazminatı vererek açıkta tutmak veya daha düşük ücretlerle benzeri işlerde797 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücnün Eğitim Yap›s›, A.g.e., s.16.; Kuvvet LORDOĞLU, Çal›şmaEkonomisine Giriş, Alan Yay›nc›l›k: 57, Başvuru Dizini: 3, Đst., 1986, s.140.; Güngör TURAN, Đmalât SanayiininĐstihdam Sorunlar›, A.g.m., s.318.

çalıştırmak ya da yeniden eğitilerek yeni işgücü talep eden sektörlerekaydırılması, politik karar organlarının tercihlerine sunulmaktadır. 798Türkiye teknoloji ithal eden bir konumda olduğundan, milletlerarasıteknolojiyi anında takip edememekte veya işletmelerin çok azı bu gelişmehızına ayak uydurabilmektedirler. Bir işletmeye yeni teknoloji geldiğinde,işletmede kısa dönemde gerçekleştirilen eğitimle; sadece yeni makinalarıkullanan işgücünün, yeni teknolojiye uyumu sağlanmaktadır. Vasıflı işgücününazlığı ve bunlara uygulanacak eğitimin malî yükü; işverenlerce,gelişmeyi engelleyen bir faktör olarak görülmektedir. 799Türkiye’deki uygulamada teknolojik değişme, henüz büyük ölçüde istihdamedilen işgücünün işsizliğine yol açmamaktadır. Teknolojik yenilenmeişletmelerde çoğu defa kısmî olmakta ve ortaya çıkan yeni vasıflıişgücü ihtiyacı; hizmet içi eğitim ve dışarıdan yeni istihdamla karşılanmaktadır.Teknolojik yenilenme sonucu açığa çıkan işgücünün istihdamdışı bırakılması yerine, daha çok işletme içinde yatay kaydırmalarla istihdamısürdürülmektedir.Teknolojik gelişmeyle birlikte, profesyonel ve teknik işlerin önemi hızlaartmış; ileri hizmetler ve ileri teknoloji imalâtında çalışan işgücünün,yeniden eğitimi gündeme gelmiştir. Üst düzeyde kabiliyet isteyen bu türişler, vasıfsız işgücünün problemlerine çözüm getirmese de; bu vak’a işgücüeğitiminin planlı ve programlı bir etkinlik olarak, sürekli gündemde kalmasıhususunda dikkat çekmektedir.Bu duruma göre; ülkemizdeki sanayi yöneticilerinin tutumu, teknolojikdeğişme karşısında işgücünü işten çıkarmak değil; bunun yerine istihdamıaynen sürdürürken, yeni istihdamla ve işbaşı eğitim yollarıyla ortaya çıkanyeni vasıflı işgücü ihtiyacını gidermek yönündedir. 800Endüstri toplumuna geçiş sürecini tüm problemleriyle birlikte yaşamaktaolan ülkemizin, henüz ne eğitim kurumları ve programları, sanayiinihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde düzenlenmiş; ne de işgücününendüstriye yönlendirilmesi, bilinçli tercih ve seçimler sonucu olmaktadır.Đşgücünün endüstriye kayması, ekonomik ve sosyal mecburiyetler ve tesadüflersonucu gerçekleşmektedir. Bu sebeple işgücünün çok az bir kısmı798 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücünün Eğitim Yap›s›., A.g.e., s.16-18.799 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücünün Eğitim Yap›s›., A.g.e., s.55.; Güngör TURAN, ĐmalâtSanayiinin Đstihdam Sorunlar›., A.g.m., s.319.800 Ayfer ERBESLER, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Đşgücünün Eğitim Yap›s›, A.g.e., s.24 ve 86-87.

u genelleme dışında bırakılsa bile, Türkiye’de işi; işbaşında denemeyanılma,yap-boz yöntemleriyle öğrenmek ve zaman içinde ustalaşmakoldukça yaygın bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. 801Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde teknolojik gelişmeye bağlı olarak,geçmişte tekrara dayalı vasıfsız veya yarı vasıflı işgücünün yaptığı işlerdeotomasyona gidilmesinin; bu tür işgücüne yönelik talebi azalttığı, diğertaraftan sayısal kontrollü makinaların ve yeni enformasyon tekniklerininkullanılması sonucu, yüksek vasıflı işgücüne çok az sayıda ihtiyaç duyulmaktadır.Bu yaklaşıma göre, yapılan işlerin standartlaştırılması veişlemlerin basitleştirilmesine sebep olan yeni teknolojiler; vasıflı işgücüneihtiyacı azaltırken, genel bir eğilim olarak işgücünü vasıfsızlaştırmaktadır.Birlik’te otomasyon bir taraftan yeni işler yaratırken, diğer taraftan eskiişlerden bir kısmını yok etmesi sonucu; örgütsel yapı köklü bir dönüşümeuğramıştır. Yapılan pek çok işin kapsam ve niteliği, sınırlı bir teknikperformans gerektirirken; yapılan işlerin büyük bir kısmı denetleyici vetekrar edici vasıf kazanmıştır. Örgütsel yapıdaki bu dönüşüme "YeniTaylorizm" adı verilmektedir. Yeni teknolojilerin çalışma sisteminde ortayaçıkardığı yeni vasıfların, çalışanlar yönünden özel bir beceri gerektirmemesi;daha önce de belirtilen tekrar edici vasıf taşıması, örgütsel yapınınTaylorizm’den etkilendiğinin belirtisidir. 802Her ne kadar yeni teknolojilerin, işgücünü vasıflaştırdığı iddia edilse de;özellikle bilgisayar destekli teknolojilerin, hemen hemen her düzeydeyüksek kalifiye işgücü ihtiyacı yarattığı bir gerçektir. Özellikle tasarım,programlama, üretim ve bakım işlerinde, vasıflı işgücü talebinin çok fazlaolduğu kabul edilmektedir.Yeni teknolojilerin kalifiye işgücünün önemini artırması, işletmelerinişgücüne bakış açılarını değiştirmiştir. Yeni teknoloji kullanımı sonucuişgücü verimliliğinde artış ve ürün kalitesinde iyıleştirme yapan işletmeler;işgücünü bir maliyet unsuru olarak değil, bir varlık olarak değerlendirmeyebaşlamışlardır. Dolayısıyla fiziksel yatırımların yanı sıra, beşerîkaynaklarda da planlamaya gitmişlerdir.Avrupa Birliği’nde teknolojik gelişmelerin işgücünün vasfı üzerindekietkisini, son bulgular içinde ele aldığımızda bazı işkollarında işgücü va-801 Ayfer ERBESLER, 1984 Y›l›nda Türk Đmalât Sanayiinde Teknolojik Durum., A.g.t., s.56.802 Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.21.

sıfsızlaşırken, vasıflı işgücüne duyulan ihtiyacın da arttığını görürüz. Bununyanında, belli sektörlerde önemli miktarda kalifiye eleman açığı oluştururken;uygun ehliyete sahip olmayanlar için, uzun süreli işsizliğin ortayaçıktığını da söylemek mümkün olmaktadır. 803D- Teknolojik Değişimin Đstihdama EtkisiKalkınma süreci içinde ülkelerin en fazla karşılaştıkları problemlerinbaşında, kalkınmanın finansmanı yer alır. Bunun yanında; vasıflı işgücüeksikliği ve yetiştirilmesi ile 1970’li yıllardan bu tarafa dünyada hâlâ artanişsizlik ve buna bağımlı olan istihdam yer almaktadır.Đstihdam probleminin çözümüne katkıda bulunan politikalar arasında;kişilerin sahip olaması gereken asgari bilgi ve becerilerle donatılması ileüretim sürecinde bunlara teknolojik gelişmelerle ilgili bilgi ve becerilerinkazandırılmasına yer verilmelidir. Đstihdam problemlerinin çözümüne ilişkinalınması gereken önlemler arasında; teknolojik değişmelere uyumsağlayabilecek, vasıf ve verim seviyesi oldukça yüksek işgücününyetiştirilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca yetiştirilen bu vasıflı işgücünün,rasyonel bir işgücü politikası ve planlaması vasıtasıyla; sanayiin ihtiyaçduyduğu istihdam alanlarına kaymalarını sağlayacak şekilde seçim yapılmasıda uygun olacaktır.Đstihdam boyutları ve karşılaşılan problemlere göre, ülkelerin gelişmişlikseviyeleri farklılık arzeder. Buna göre Avrapa Birliği’ne üye ülkelerdeistihdamda karşılaşılan problemler, ekonomik konjonktüre ve devamlıgelişen teknolojiye bağlıdır. Ülkemizde ise bu sebeplerin yanında; nüfusunhâlâ artması, yatırımlar için gerekli kaynağın ayrılamaması ile meslekîeğitim seviyesinin düşüldüğü yer almaktadır.Genelde yapısal bir işsizliğin yaşandığı ülkemizde; işgücü arzının hâlâgenişlemesine sebep olan nüfus artışı dolayısıyla, işgücü talebi demek olanistihdam imkânları, nüfus artışına paralel olarak yükseltilmemiştir.Đşsizlikle en büyük mücadele, yatırımların artırılmasıyla gerçekleştirildiğinden;problemin halli için uzun süreli istihdam imkânları sağlayan, özelsektör yatırımların teşvikine yer verilmelidir. Yatırımların artırılması sanayideolduğu kadar, ticaret ve hizmet sektörlerinde de ek istihdam imkânlarısağlayacaktır. 804803Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.21.804 Güngör TURAN, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunlar›, A.g.m., s.311-313.

Teknolojik gelişmenin yaratacağı işsizliğin ciddi bir problem olmadığıgörüşü, klasik bütün iktisatçılarda yaygın bir kabul görmektedir. 19 ve 20.yüzyılda işsizlik, genellikle iktisadî hayatın, belirli elemanlarındakidengesizliğin bir sebebi olarak meydana gelmekte ve konjonktürel dalgalanmalarabağlı olarak periodik şekilde görülmektedir. 805Teknolojik değişimin istihdam üzerine etkisi, Özellikle bilgi ve iletişimteknolojisindeki gelişme ve yayılmalarda görülür. Bu etki, küreselleşmesürecinde istihdam probleminin tartışılmasına yeni boyutlar getirmiştir. Bualandaki teknolojik gelişmelerin etkileri, belli başlı üç boyutta karşımızaçıkmaktadır.Birinci boyutta teknolojilerin hâlâ iş imkânlarını ortadan kaldırdığı veçalışmanın sonunu getirdiği görüşüne yer verilmektedir. Buna göre, yeniteknolojik değişmeler; daha yüksek vasıf talep etmekte ve düşük vasıflıişçilere olan talebi büyük ölçüde azaltmaktadır. Genelde bu teknolojikfaktörün, vasıflı ve vasıfsız işçiler arasındaki ücret farklarının büyümesineve işsizliğin düşük vasıflı işçiler arasında hâlâ artışının temel sebebi olduğuda iddia edilmektedir.Teknolojik değişmenin istihdam üzerine etkileriyle ilgili ikinci boyut ise,teknoloji-verimlilik ve istihdam ilişkilerinde görülür. Bilindiği gibi,teknolojik gelişme verimliliği yükseltmekte ve belirli bir üretim seviyesindekiemek talebini azaltmaktadır. Aynı zamanda bu gelişme, maliyetleridüşürmektedir. Bu düşme sadece o teknolojilerin uygulandığı faaliyetalanında değil, bütün endüstrilerde ortaya çıkar. Bu sebeple yeni teknolojilerinuygulanması; üretimin daha yüksek oranda artış yoluyla, piyasalarıhâlâ genişletmektedir. Bu iki yönlü etkinin sonucu olarak; teknolojikgelişme ya iş tahrip etmekte, yahut da ekonomide bir bütün olarak yeniişler yaratmaktadır.Teknolojinin istihdam üzerine etkileri ile ilgili üçüncü boyut ise, küreselleşmeile ilgilidir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, küreselleşmeve üretim sürecinin hızla geliştirilmesinde anahtar faktör rolü oynamaktadır.Đletişim ve ulaşım maliyetlerinde ortaya çıkan düşmeler, üretim sisteminindüşük maliyetli bölgelere yeniden kayması yoluyla üretim maliyet-805 Orhan TUNA / Nusret EKĐN, Otomasyon ve Sosyal Meseleler, Đ.Ü. Yay›n No: 1486, Sermet Matbaas›, Đstanbul,1970, s.88.

lerinin asgariye indirilmesini mümkün kılmaktadır. Böyle bir gelişme ise,yabancı yatırımların, gelişen ülkelere doğrudan kaymasına yol açmaktadır.Genelde istihdam ve teknoloji ilişkisinde temel düşünce, yeni teknolojileriniş imkânlarını daraltacağı yönündedir. Özellikle yazarların işaretettiğine göre, teknolojik gelişmelerin dolaylı bir biçimde istihdama etkilerinidikkate almak daha önemlidir.Aslında, bilgi ve iletişim teknolojisindekidevrim yaratan gelişmelerin ekonomi çapındaki etkileri, daha büyük birönemle dikkate alınmalıdır.Konu bu şekilde ele alındığında, yeni teknolojiler, yeni piyasalar ve yeniistihdam fırsatları yaratma yoluyla; daha yüksek büyüme ve istihdama yerverilecektir. Bu şartlar altında yeni teknolojiler; bir taraftan yatırımınartması yoluyla büyümenin yükselmesine yol açarken, diğer taraftan emekverimliliğini artırmak suretiyle üretimin daha hızlı büyümesine katkıdabulunurlar. Böylece üretimin daha da hızlı büyümesi temin edilerek,istihdamda net artışlara yol açılmış olur. 806Teknolojik gelişmelerin işsizlik yaratacağı iddiası, uzun bir tarihigeçmişe sahiptir. Bu konudaki literature baktığmızda, Keynes 1930’da;büyük hızlı değişmelerin, bir ekonomik dönemden diğer ekonomik dönemegeçişteki yeniden yapılanmaların sıkıntıları artırdığını, fazla işgücününemilme problemi çözülmeden, teknik yeniliklerin artışı sonucu teknolojikişsizliğin ortaya çıktığını söylüyordu. Keynes’e göre geçici olan bu türişsizlik, esnek olmayan ücret sistemi sebebiyle sürekli hale dönüşmektedir.Bunun yanında C.Freeman ise, başlangıçta yeni işler yaratan teknolojikyeniliklerin istihdam artırdığını, ancak zamanla yeniliklerinstandartlaşmasının (baştaki etkisinin tersine) istihdamı azalttığınısöylemiştir. Yine aynı iktisatçı; işsizlik ile teknolojik yenilik arasında geçenzaman aralığının uzun olmasının, işsizlik ve teknolojik yenilik arasındakıbağlantıyı güçleştireceğini belirtmiştir.Teknolojik gelişme ve istihdam ile ilgili genel kabul gören bir başkaaçıklama şekli de, mikroelektronik devrimin vasıfsız ve yarı vasıflı işgücütalebini azaltacağı, böylece işsizliğin artacağı yönündedir. Ayrıca bu beklentiningerçekleşmesi için, işgücü verimliliğindeki artışla, işsizlikteki artışınbir arada ortaya çıkması gerekliliğine işaret edilmiştir. Gelişmiş ülkelerinpek çokğunda 1960’ların sonunda belirgin bir şekilde düşme sinyalleri123.806 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaş›m), A.g.e., s.122-

vermeye başlayan işgücü verimlilik rakamları, 1973’den sonra açık birşekilde düşmeye başlamıştır. Đşgücü verimliliğindeki düşüş ile işsizliktekiartışın aynı dönemlerde ortaya çıkması; işsizlikteki artışı, teknolojikdeğişmeye bağlama imkânını ortadan kaldırmaktadır.Ayrıca yapılan pek çok araştırmalarda, elde edilen bulgular; etkin teknolojikullanımı sonucu işletmelerin pazar paylarının genişlediğini, bununsonucu istihdam edilen sayısında artış olduğunu ortaya koymaktadır. 807Yeni teknolojilerin istihdam hacmi üzerindeki etkileri konusunda, iktisatçılararasında görüldüğü gibi tam bir görüş birliği bulunmamaktadır.Bunun yanında, teknolojik yeniliklerin kalkınmanın ayrılmaz bir unsuruolması konusunda görüş Birliği içindedirler. Teknolojik değişikliklerin,işletmelerin rekabet gücünü ve pazar imkânlarını etkilediği düşünülmektedir.Bazı üretim organizasyonlarında ve işlem bölümlerinde, istihdam düşüklüğümeydana getiren yeni teknolojiler; yeni mesleklerin ortaya çıkmasınada katkıda bulunurlar. Dolayısıyla üretim alanına ilk defa sunulanmalzemeler, yeni ürün ve pazarları yaratırken, aynı zamanda istihdam artışşartlarını da oluşturabilmektedir.Đstihdam azalması problemini yeni teknolojilerin tek başına oluşturduğunudüşünmek, pek doğru bir yaklaşım değildir. Yeni teknolojilerin,istihdamı etkileyen unsurlar arasında olması yanında; o ülkenin uyguladığıekonomik politikalar ile ekonomik yapılanmaları da, istihdam üzerindeetkili olmaktadır. Ayrıca teknolojik değişimin, iş kolları üzerinde; farklıistihdam etkilerinin olduğu da bugün tesbit edilmiştir. Bir iş kolundaistihdam azalırken, diğerinde yükselme ortaya çıkmakta; dolayısıyla yeniteknolojilerin ülkedeki tüm istihdama yansıması farklılık göstermektedir. 808Teknolojik yenilikler standart istihdam şekillerini bozmuş, çalışmamekânı ve zamanı üzerinde önemli değişiklikler yapmıştır. Daha küçük vedaha az hiyerarşik bir yapıya dayalı esnek üretim birimleri, çok yönlü becerive esnekliği, işgücünde aranan vasıflar haline getirmiştir. Esnek üretimsistemi "çekirdek istihdam" adı verilen çok az sayıda bir işçi grubu ilebirlikte kısmî süreli çalışan işçiler ve geçici işçileri üretimde kullanmayabaşlamıştır. Bu istihdam şekilleri dışında kalan ve gizli ücretliler olarak807 Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.19-20.808 Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.20-21.

tanımlanan; taşaron işçi, evde işgörme, bireysel sözleşmeli olarak çalışmavb. çalışanlardan da faydalanarak, istihdamda önemli bir esneklik sağlanmıştır.809Aslında teknolojik gelişmenin en önemli sonucu, insanın muayyen birsüre zarfında daha fazla mal üretebilmesidir. Başka bir ifadeyle, belirlimalların üretilebilmesi için gittikçe daha az zamana ihtiyaç duyulmaktadır.Böylece istihdamı genişletip geliştirmeden de, gittikçe daha fazla mal vehizmet üretebilmesi mümkün olmaktadır. Böyle bir gelişmenin beklenensonucu, hiç şüphesiz işsizliğin artması olacaktır. 810Enformasyon teknolojilerinin yaygınlaşması, rutin işlerin bir bölümününmakinalar tarafından yapılması sonucu doğmuştur. Şüphesiz, bilgi veiletişim teknolojilerindeki bu gelişmeler; işgücünün önemli bir kısmınınvasıfsız veya yarı vasıflı ve yeniden eğitilmesi mümkün olmayan gruplaradönüşmesine yol açmıştır. Böylece 1990’li yıllarda uygulanan iş yaratmapolitikaları, temel olarak yeni işgücü ihtiyaçlarının dışında kalan buişgücünün vasıf seviyesinin yükseltilmesini mecburî kılmıştır. Bu durumvasıfsız ve az vasıflı işgücünün bir bölümünün işlerinin yitirilmesine yolaçmış, bu tür işgücüne yönelik talep düşmüş, eğitim ve öğrenimi yüksekişçilere yönelik talep artmıştır. Yeni enformasyon teknolojileri, nazarîdüzeyde yönetim kademelerini de etkilemiş, yeni yapılanmaların ortayaçıkması, yüksek eğitim ve öğretim fonksiyonlarına sahip orta düzey işletmecilerinistihdam içindeki payını azaltmıştır. 811Otomasyon ve bilgisayar adıyla iş hayatına giren teknolojik değişiklikler,girdikleri her yerde pek çok değişiklikler meydana getirmiştir. Nereyegirmişlerse orada üretimi artırıp, işin maliyetini düşerek; bir taraftan bazıişlerin ortadan kalkmasına ve yeni iş alanları oluşturmak suretiyle, toplumdaistihdam ve meslekî eğitim problemlerinin doğmasına yol açmıştır.Kısaca "Sibernasyon" denilen bu gelişmeler, istihdam konusunda özelliklevasıfsız ve yarı vasıflı işçilerle, orta düzey yöneticileri etkilemiştir. Yeniteknolojilerin iş hayatına girmesi ilk bakışta işsizliğe yol açacak, fakat buteknolojilerin yaratacağı yeni işler bu soruna uzun vadede çözüm getirebilecekvasıftadır.809Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.22.810 Orhan TUNA / Nusret EKĐN, Otomasyon ve Sosyal Meseleler, A.g.e., s.95-96.811 Nusret EKĐN, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne Sosyal Boyutlu Bir Yaklaş›m), A.g.e., s.123.;Şerife Türcan ÖZŞUCA, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, A.g.m., s.22.

Otomasyonun iş hayatına getirdiği en önemli problem, istihdam güvenliğiniortadan kaldırmasıdır. Çünkü iş otomatik olarak makinalarlayapılmakta ve kontrol edilmektedir. Đşçinin işe katkısı da hemen hemenortadan kalkmıştır. Yeni teknolojinin ihtiyacı olan vasıflara sahip olmayanişçilerin istihdamı güçleşmiştir.Her işçiye halen çalıştığı işi garanti etmek, haliyle zorlaşmaktadır.Bunun yanında, serbest bırakılan işçilere; bu güne kadar çalıştıkları işletmelerdeolmasa dahi; diğer işletmelerde ve iş alanlarında, yeni iş yerleritemin edilmesi gerekmektedir. Bu sebeple hükümetler, teknolojik gelişmeninhızla oluştuğu devrelerde, iş piyasalarını devamlı şekilde kontroletmek mecburiyetindedirler. Devletin önemli görevleri arasında; yatırımlarınyönlendirilmesi, eğitim ve yeniden eğitim ile meslek değiştirme imkânlarınınsağlanması yanında çalışanlara istihdam güvencesini temin konusuna yerverilmelidir. 812E- Teknolojik Değişimin KOBĐ’lerde Đstihdama EtkisiAvrupa Birliği’ne üye ülkeler ile ülkemiz arasında pek çok alanda(kalkınma düzeyi, ekonomik, kültürel ve politik yapı bakımından) farklılıklarbulunmaktadır. Bu farklılıklara rağmen; işletme sayısı, üretimdekipayı ve istihdam yaratma bakımından KOBĐ’lerin önemli bir yer tutması,ülkelerin tek birleştikleri ortak özelliktir.Günümüzde hakim olan yüksek rekabet ortamında işletmelerin, piyasanınihtiyaç ve beklentilerine daha iyi cevap verebilmeleri için; yenilikleriuygulayarak, teknolojik gelişmelere anında uyum sağlamak mecburiyetindedirler.Yeniliklerin uygulanması ve devreye sokulmasına en uygunişletmeler KOBĐ’lerdir. Çünkü bu işletmeler; esnek yapıları, değişiklikleredaha hızlı uyum göstererek, yaratıcı iş ortamları sağlamada oldukça başarılıdırlar.813Bugün teknoloji ve sanayi kavramları o kadar iç içe geçmiştir ki bunlarıbirbiririnden ayırmak mümkün değildir. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler,doğrudan sosyal gelişmelerle ilgili olduğundan; bu gelişmeler bir anlamdatoplumları şekillendirmektedir.812 Onur BERBEROĞLU, Đstihdam Politikalar› Oluşturmada Genç Đşgücünün Yeni Teknolojiler Karş›s›nda Durumu veDeğerlendirilmesi, A.g.e., s.61-62.; Orhan TUNA / Nusret EKĐN, Otomasyon ve Soyal Meseleler, A.g.e., s.174.813 M.Ali SÖĞÜT / Ömer ÖZ, Teknolojik Değişimin Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiide Etkisi, TMMOB MakinaMühendisleri Odas›, 1991 Sanayi Kongresi Bildiriler Kitab›, 9-13 Aral›k 1991, MMO.Yay›n No:148/1, Ankara,1992, s.212-213.

Teknoloji, ekonomik potansiyeli genişletmede en önemli motordur. Busebeple de bütün ülkeler az ya da çok teklonojik yarışın içindedir. Teknolojidekien önemli eğilim; yaygın teknolojilerin ortaya çıkması, teknolojikilerlemenin hızlanışı, üretim safhalarının kısalması ile araştırma ve geliştirmeişbirliğinin artan önemidir. Bu bakımdan KOBĐ’ler için bir taraftanyeni fırsatlar çıkarken, bir taraftan da çeşitli güçlükler ortaya çıkmaktadır.Karşılaşılan güçlüklerin başında, araştırma ve geliştirme ile yeni gelişmelerinortaya çıkmasında yaşanılan zorluklar gelir. 814Aslında teknolojik yenilikler, her şeyden önce AR+GE çalışmalarına vebu çalışmalarda elde edilen sonuçlara bağlıdır. KOBĐ’lerin çeşitli malî veteknik güçler sebebiyle AR+GE çalışmalarına yönelemedikleri de bilinmektedir.Oysa bu olumsuzluklara rağmen, yapılan incelemelere göre;KOBĐ’lerin teknolojik yenilikler alanında daha başarılı oldukları görülmektedir.KOBĐ’lerin teknolojik yenilikleri uygulamadaki başarısını sağlayan ikiönemli etken vardır. Bunlardan birincisi, boyutları bakımından ve esnekyapılarından dolayı değişiklikleri daha kolay ve çabuk kabul ederek benimsemeleridir.Diğer etken ise, yine yapıları içinde yer alan malî güçlersebebiyle; düşük maliyetli teknolojik yeniliklere açık olmaları ve kendibünyeleri içinde üretim yapılarına uygun yenilikler üretebilmeleridir. 815Aslında içinde bulundukları malî güçlükler sebebiyle, AR+GE ve yeni pazarbulmada fazla aktif olamayan KOBĐ’ler; sadece diğer işletmelerin geliştirdiğiteknolojleri kullanmakta ve pazar rekabetinin gittikçe artması sonucuhayatta kalabilmek amacıyla, teknolojik gelişmelere daha fazla ihtiyaçduymaktadırlar. 816Ülkemizde uygulanacak olan ileri teknolojinin ülke ihtiyacına göre, akılcıbir yolla seçilmesi gerekir. Akılcı yolla seçilen teknoloji, yan sanayi özelliğibulunan KOBĐ’lerin gelişmelerine imkân tanımakla kalmayacak; aynızamanda istihdama da büyük katkı sağlayacaktır. Zaten sanayıleşmenin enönemli amaçları arasında, istihdam yaratma bulunmaktadır. Bu bakımdanTürk ekonomisinde olduğu kadar, AB’de de KOBĐ’ler önemli yertutmaktadırlar.814 European Commission, The European Observatory For SMEs, First Annual Report, European Network for SMEReserach (ENSR) and Coordinated by Small Business Research and Consultancy (EIM), May 1993, s.IX.815 Betül Oran AKAN / Teoman KUYUMCU, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nda Küçük ve Orta Büyüklükte Đşletmeler,ĐKV, ĐKV Yay›n No: 16, Đstanbul, Aral›k 1985, s.38-39.816 European Commission,The European.Observatory..., A.g.r., s.IX.

Avrupa Birliği’nde petrol krizleri sonucu yaşanan ekonomik durgunlukve gerileme döneminde iş hacimlerinin daraltılması sebebiyle işsizlikartmıştır. Bu dönemlerde KOBĐ’ler esnek yapıları gereği, o dönemdekiekonomik şartlara kendilerini kolaylıkla uyarlayarak krizi çok kolay atlatmışlardır.Ayrıca istihdam imkânlarını daraltmadıkları gibi, büyük işletmelerinboş bıraktıkları pazarları doldurarak istihdam imkânlarını artırmışlardır.AB’de KOBĐ’ler, en büyük istihdam kaynağıdırlar. Yeni iş imkânlarıyaratmadaki özellikleri bakımından, bu işletmelerin sağladığı istihdamın;- Geniş ölçüde kısmî çalışma (part-time) şeklinde olduğu,- Büyük ölçüde kısmî çalışan (part-time) kadınlardan oluştuğu,- Sürekliliğin düşük olduğu,- Büyük işletmelere göre düşük ücretli ve- Hizmet sektöründe daha çok yoğunlaştığı görülmektedir 817lKOBĐ’lerin içinde bulundukları sermaye yetersizliklerinden başka, çeşitliidarî, kanunî ve dil farklılığından kaynaklanan güçlükleri de bulunmaktadır.Üye ülkelerin bütün bu güçlüklerle, tek başına mücadeleetmeleri çok zordur. Bu konularda, üye ülkeler çapında danışma organlarıkurularak; Birliğin teknolojik yenilikler alanında ilerleme kaydetmesineyardımcı olunmaya çalışılmaktadır. KOBĐ’ler için uygulanan çeşitliprogramların yanı sıra, Avrupa Birliği Komisyonu tarafından 25 mayıs 1994tarihinde onaylanan "Entegre KOBĐ Programı", KOBĐ’lerin yararına bugünekadar oluşturulmuş ve halen uygulanmakta olan mekanizmalarla, yeniüretilen sistemleri bir çatı altında toplayan bir programlar bütünüoluşturmaktadır.Avrupa Birliği’nin "Entegre KOBĐ Programı"; KOBĐ’ler için uygun işortamının oluşturulması, KOBĐ’lere yönelik program ve desteklerin genişkitlelere yayılımı ile etkinliğin sağlanabilmesi için ilgili tüm taraflar arasındaişbirliği sağlanmasını öngörmektedir. Ayrıca bu programda, AB’deuygulamaların şeffaflâştırılarak yaygınlaştırılması, üye ülkeler arasındabilgi ve deneyim akışının sürekliliğinin sağlanmasına da yer verilmiştir.817 Halil SARIASLAN, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler..., A.g.e., 17-18.; Halil SARIASLAN,Orta ve Küçük Ölçekli Đşletmelerin Finansal Sorunlar›, A.g.e., s.34.

Avrupa Birliği Komisyonu, son yıllarda KOBĐ’lerle ilgili olarak hazırladığıtüm Raporlar’da; KOBĐ’lerin Avrupa ekonomisinde büyüme, rekabet veistihdam alanlarında anahtar rol oynadığına dikkat çekmektedir. 818Avrupa Birliği Konseyi’nin hazırladığı bir Plan’da; özellikle yenilikalanında gelişmeler sağlayabilecek KOBĐ’lere hizmet verme ve Birlik düzeyindebir alt yapı oluşturma amacı güdülmektedir. Bu Plan’da yer alanyenilikleri uygulama ve teknoloji transferine yönelik, uluslarası bir alt yapıoluşturma projesi; Birliğin sanayi alanındaki yenilik politikasının birbölümünü oluşturmaktadır. Ayrıca yine bu Plan çerçevesinde, yenilik veteknoloji transferleri alanında yapılacak konferanslar ile KOBĐ’lere teknolojive yöneticilik konusunda danışmanlık hizmetleri yapma yönündeuluslararası işbirliğinin desteklenmesi de kararlaştırılmıştır. 819Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lerin desteklenmesi ve teknolojik seviyelerininyükseltilmesine yönelik pek çok çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalarıntemel hedefleri;- KOBĐ’lerin araştırma ve teknoloji geliştirme projelerine katılmalarınıartırmak,- AR+GE projelerinden elde edilen sonuçları, KOBĐ’ler aracılığıyla endüstriyeuyarlamak ve teknoloji transferini gerçekleştirmek,- Risk sermayesi ve yeni kurulacak KOBĐ’ler için kuruluş safhasındafinansal yardım sağlamak,- Enformasyon, eğitim ve ortak yatırım konularında destek sağlamak,- Araştırma ve teknoloji geliştirme programlarına KOBĐ’lerin kapsamlıolarak katılmaları şeklinde belirlenmiştir.KOBĐ’lerin teknoloji konusunda karşılaştıkları problemler ile Birliğinekonomik gelişmesindeki önemli rolü belirleyen bir Rapor, "Araştırma veTeknoloji Geliştirme Komisyonu"na sunulmuştur. Komisyon, bu Rapor’u;1989 yılı aralık aynıda oy birliği ile onaylayarak, uygulamaya koymuştur. 820818 Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lere Sağlanan Destekler (Değerlendirme),ĐKV Dergisi, Say›:128, Ocak-Şubat 1996, s.16-17.819 Betül Oran AKAN / Teoman KUYUMCU, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nda Küçük ve Orta BüyüklüktekiĐşletmeler, A.g.e., s.39.820 M.Ali SÖĞÜT / Ömer ÖZ, Teknolojik Değişimin Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiide Etkisi, A.g.t., s.217-218.

KOBĐ’lerin istihdam sağlama ve yaratma konusundaki öneminin ülkemizdede benzer şekilde olması beklenilmektedir. Ancak çelişkili de olsa,işsizliğin yüksek olduğu ülkemizde KOBĐ’lere gereken önemin tam verildiğisöylenemez. Đstihdam sağlama ve yaratmanın devletten beklenildiği vehükümetlerin görevi kabul edildiği 1980’li yıllara kadar, takip edilenpolitikalar genelde mevcutların korunması şeklindeydi. Ancak Beşinci BeşYıllık Kalkınma Planı’nda, KOBĐ’lerin istihdamdaki önemi vurgulanmış,istihdam paylarını artırıcı tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir. 8213624 Sayılı "Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Geliştirme ve DesteklemeĐdaresi Başkanlığı Hakkında Kanun" yayınlanarak yürürlüğe girrniştir. 822 BuKanun’a göre, KOSGEB’in görevleri; bilgi ve teknoloji temini, müteşebbisliğindesteklenmesi, yan sanayi ilişkilerinin kuvvetlendirilmesi veeğitim başlıklarıda toplanmıştır.KOBĐ’lerin talep ve ihtiyacını karşılamak için gerekli olan bilgi ve teknolojitemini hususunda; gerek yurt içi ve gerekse yurt dışı kaynaklarındantedarikini sağlamak, bununla ilgili AR+GE faaliyetlerini teşvik edipdesteklemek, ileri seviyede teknolojileri bu işletmelere aktarmak, mevcutteknolojilerin geliştirilerek yenilenmesi için imkânlar hazırlamak suretiyleyurt çapında işletmelerin istifadesine sunmak şeklinde, KOSGEB çalışmalaryapmaktadır. Bu çalışmaların yanında KOSGEB’in diğer görevleri arasındayer alan hususların hemen hepsi istihdam yaratmaya büyük katkılarsağlamaktadır. 823Sonuç olarak istihdam sağlama ve yaratmada KOBĐ’ler, büyük biröneme sahiptirler. Ekonomik ve toplumsal kalkınmanın bir göstergesiolarak; çalışmak isteyen herkese istihdam imkânı yaratması bakımından,Kalkınma Politikaları’nda KOBĐ’lere özel önem verilmesi gerekmektedir.Bunun yanında Türk KOBĐ’lerinin AB işletmeleri karşısında rekabet güçleriniartırabilmeleri için kapasite kullanım oranlarını ve verimlilikleriniartırmaları, teknolojilerini yenilemeleri ve standartlara uyumları sağlanmalıdır.824821 Halil SARIASLAN, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler, A.g.e., s.18.822 Bkz: 20 Nisan 1990 tarih 20498 Say›l› Resmî Gazete’de Yay›nlanm›şt›r.823 M. Ali SÖĞÜT / Ömer ÖZ, Teknolojik Değişimin Küçük ve Orta Ölçekli Sanayide Etkisi, A.g.t., s.219-220.824 Şebnem KARAUÇAK OĞUZ, Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lere Sağlanan Destekler (Değerlendirrne), A.g.m., s.13.

SONUÇ VE DEĞERLENDĐRMEHızla gelişen dünyamızda ; sosyal, ekonomik ve politik alanlarda değişimve ilerlemeler yaşanmaktadır. Yirminci yüzyılın sonları ile gelecek yüzyılınbaşlarında en önemli eğilimlerden birisi, ferdî yaratıcılık ve müteşebbisliğedayalı piyasa ekonomisi düşüncesinin tüm dünyayı kaplaması olacaktır.Milletlerarası alanda bu düşüncenin yaygınlaşması sonucu, pazar arama vegenişletme amacıyla, ülkeler arasında ekonomik bloklaşmalar ortayaçıkmıştır. Bunun yanında, serbest ticaret anlayışı ile milletlerarası mal vesermaye hareketleri; ülke sınırlarını ve ekonomik blokları aşarak, dünyadabir küreselleşme meydana getirmiştir.Milletlerarası rekabetin yoğunlaştığı dünyada, ülkemizin ilerleyebilmesiiçin; başta Avrupa Birliği olmak üzere, tüm dünya ekonomileriylebütünleşmekten başka bir çare bulunmamaktadır. Ekonomimizin dünyaekonomisiyle bütünleşmesi amacıyla, piyasa mantığı çerçevesinde, bir taraftanyapısal değişiklik ve düzenlemelere gidilirken; diğer taraftan, KO-BĐ’lere ilişkin ekenomik politikalarımızın gözden geçirilmesi gerekmektedir.Bunun için KOBĐ’lere, Avrupa Birliği ekonomisindeki gelişmeler çerçevesinde,yeni yaklaşımlar getirmek mecburiyetindeyiz.Dünya ile bütünleşen piyasa ekonomisinin temeli olan rekabetin yerleşmesive sürdürülmesi, ülkemizdeki KOBĐ’lerin varlığına bağlıdır. Çünkürekabetçi piyasa ekonomisinin en vazgeçilmez temel unsurunu KOBĐ’leroluşturmaktadır.Bir ekonominin sağlıklı oluşu, çok sayıda yeni KOBĐ’lerin doğuşunu,mevcut olanların da geliştirilerek; gerek kendi sınırları içinde ve gereksediğer ülkelerdeki KOBĐ’lerle ve hatta büyük işletmelerle de rekabet edebilecekleribir ortama kavuşmalarında yatmaktadır. Ülkemizde tümişletmelerin % 98’ini (imalât sanayiinin % 99,6’sını, toplam istihdamın %56,3’ünü), Avrupa Birliği’nde de % 99,9’unu (imalât sanayiinin % 96,5’ini,toplam istihdamın % 72’sini) oluşturan KOBĐ’ler; ekonominin en büyükgöstergesi olup, ekonominin temel kaynağını oluştururlar. Bu bakımdan,bağımsız olarak faaliyet yürütme ve başarma arzusuyla yönlendirilipyönetilen KOBĐ’ler; o ülke ekonomisini durgunluktan, hatta çökmektenkorurlar.KOBĐ’ler yenilikleri hemen uygulamaya koyma ve değişme niteliklerisayesinde, daha dinamik yapıya sahiptirler. KOBĐ’lerin büyük boyuttayatırımlara bağlı kalmak gibi bir mecburiyetleri yoktur. Bu işletmeler, bo-

yutlarının küçük olmaları ve üretimdeki esnek yapıları sebebiyle; yeni yönetimve organizasyon yapıları ile yeni üretim ve pazarlama stratejilerine,kolaylıkla uyum sağlayabilmektedir.Đrili ufaklı yapılarıyla, ülkenin tüm coğrafî alanına yayılmış bulunanKOBĐ’lerin; ekenomik gelişmede arzulanan müteşebbisliği, toplumun tümkesimlerine yaymasında anahtar rol üstlendikleri görülür. Ekonominintemel amaçlarından biri olan istihdamın yaratılması ve dolayısıyla işsizliğinçözümünde de; Avrupa Birliği ve ülkemizde, KOBĐ’ler birer lokomotif göreviüstlenmişlerdir.Avrupa Birliği’nde olduğu gibi, ülkemizde de KOBĐ’ler; istihdam sağlamave yeni iş imkânı oluşturma bakımından oldukça etkilidir. Çünkü buişletmeler daha az yatırımla, yeni iş imkânı sağlamaları yanında ; ekonomikdurgunluk dönemlerinde de ekonomik şartlara kolaylıkla uyum gösteripistihdam yaratmaları bakımından, tüm ülkelerde istihdamın anakaynağıdırlar.KOBĐ’lerin ülke kalkınmasına olan bu tür katkıları yanında, bölgeselkalkınmayı hızlandırmada da önemli rol üstlendiği görülür. Genellikle buişletmeler; büyük şehirler etrafında yoğunlaşmış bulunan büyük işletmelerinaksine, tüm ülkeye yayılmışlardır. Bu yönleriyle bir taraftan, ülkedekiekonomik faaliyetlerin bölgelerarası dağılımına katkı sağlarlarken ; diğertaraftan emek-yoğun özellikleri sebebiyle, bölgesel seviyede de istihdamakatkıda da bulunurlar. Dolayısıyla, az gelişmiş bölgelerden gelişmişbölgelere veya küçük yerleşim yerlerinden büyük yerleşim yerlerine olangöçü de engellerler.Ülkemizde hızlı bir nüfus artışı gözlenmekte ve nüfusun büyük çoğunluğunugençler oluşturmaktadır. Ülkemizin yapı bakımından gençnüfus karakterine sahip olması; bir taraftan çalışma çağı nüfusunu artırırken,diğer taraftan her yıl işgücüne katılan nüfusun da fazlalaşmasınasebep olmaktadır. Ayrıca istihdamın sektörel dağılımına baktığımızda; yaşananhızlı yapısal değişikliklerin sonucu, tarım sektöründe sürekli azalmalar,sanayi ve hizmetler sektöründe ise yavaş artışlar görülür. Bu daülkemizin hâlâ tarım toplumu özelliğinde olduğunu göstermektedir.Avrupa Birliği’nde doğum oranlarındaki düşüş ve ölüm oranlarındagörülen azalma ile refah seviyesinin artması sonucu; çoğu üye ülkede,toplam nüfus içinde, yaşlı nüfusun payı artmıştır. AB’de istihdamın sektöreldağılımı, Türkiye’de karşımıza çıkan tablonun tamamen tersi görü-

nümdedir. Ülkemiz tarım toplumu özelliği gösterirken, Avrupa Birliği’ndesanayi toplumu özelliği karşımıza çıkar. Ayrıca ülkemizdeki işsizlerin tarım,Avrupa Birliği’ndeki işsizlerin ise sanayi kökenli olduğu görülür.Đşsizlik, yalnız ülkemizde değil, aynı zamanda Avrupa Birliği’ne üyeülkelerde de aşılması ve çözülmesi gereken bir problem olarak varlığınısürdürmektedir. Türkiye’deki işsizliğin sebepleri arasında hızlı nüfus artışı,sermaye yetersizliği gibi yapısal bazı faktörler yer aldığından; bu probleminkısa sürede çözümlenmesi mümkün bulunmamaktadır. Problemin halliiçin, istihdam politikaları içinde; uzun ve orta vadeli, tutarlı önlemlere yerverilmesi esastır.Ülkemizde işsizlikle mücadelede en önemli unsur, hiç şüphesiz yatırımlarınazlığında aranmalıdır. Çünkü , yaşanan hızlı nüfus artışına bağlıolarak ; yükselen işgücü fazlasını istihdam edecek yeni yatırımların gerçekleştirilmemesi,işsizliğin artmasına sebep olmaktadır. Yapısal işsizlikolarak adlandırdığımız bu işsizliğin çözümünde, uzun süreli istihdam yaratacakyatırımların teşviki gerekir.Ülkemizde büyük boyutlara varan işsizliğe rağmen, her seviyede vasıflıeleman sıkıntısı da yaşanmaktadır. Vasıflı eleman yetiştirilmesi açısından,her türlü yaygın ve örgün eğitim yeniden gözden geçirilmelidir.Avrupa Birliği’nde mevcut işsizlerin yarıdan fazlasının uzun süreli işsizoluşu, üye ülkelerin oldukça ciddi bir işsizlikle karşı karşıya olduğunuortaya koymaktadır. Bu bakımdan Birlik düzeyinde, mevcut istihdam politikalarınaeğilmek suretiyle; ekonomik yapılanma ve sosyal dengeleridikkate alarak, yeni uygulamalara geçilmiştir.Ekonomik yapılanma açısından; ileri teknolojiye yönelik yatırımlar veyeniden yapılanma girişimleriyle büyümenin sürdürüleceği, yeni iş imkânlarıylaişgücü talebinin artacağı düşünülmüştür. Avrupa Tek Pazarı’nıngerçekleştirilmesiyle başta üye ülkeler arasında ve daha sonra Birlikdışındaki ülkelerle ticaretin artırılması amaçlanmıştır. Dolayısıyla üretilenmallara yeni pazarlar bulmak ve elde edilen gelirden yeni yatırımlara payayırmak suretiyle, istihdama katkıda bulunulmaktadır.Sosyal politikalar açısından, sadece istihdam imkânlarını artırmak,işsizliğin önlenmesinde yeterli olmamaktadır. Bu bakımdan AB’de öngörülengelişmeler yanında, işgücünün vasfını yeni değişimlere adapte etmeçalışmalarına da yer verilmiştir.

Son yıllarda Avrupa Birliği’nde çok sayıda yeni iş yaratılmış olmasınarağmen, bu tedbirin işsizliğin azaltılmasında etkisi çok olmamıştır. Meydanagetirilen yeni işlerin, işsizler tarafından değil; bilhassa daha önceişsizlik oranlarına dahil edilmeyen kadınlar ile iş piyasasına ilk defa girengençler tarafından doldurulmuş olması, işsizliğin azalmasını bir ölçüdeengellemiştir.Avrupa Birliği’nde uzun süreli işsizlik başlıca problemdir. Son yıllardaişsizlikte önemli azalma olmasına rağmen, uzun süreli işsizlerin oranı hâlâyüksektir. Đşsizlik süresinin giderek uzaması ve bu problemin genel makropolitikalarla çözümlenemeyeceği anlaşıldığından; bu durum, Komisyonuözel bazı tedbirler almaya yöneltmiştir.Uzun süreli işsizliğin, Avrupa Birliği’nin belirli bölge ve sosyal gruplarıarasında yaygın olduğu görülür. Genellikle geri kalmış bölgeler ve ekonomilerile vasıfsız işgücü arasında yer alan tüm gruplar (erkekler, kadınlar,gençler, sakatlar ve göçmen işçiler) uzun süreli işsizlikten en çok etkilenmektedir.Bu bakımdan Komisyon, üye ülkelerin işsizliğini azaltmaçabaları içinde; yeni istihdam imkânları yaratma ile meslekî eğitime ağırlıkvermektedir. Birliğin istihdam politikası içinde; işsizlikle mücadele, istikrarlıbir ekonomik büyüme ve tam istihdam sağlama, hedeflerine yerverilmiştir. Ülkemizde ise tam istihdam, hiç bir dönemde gerçekleştirilememiştir.Đşsizliğin önlenmesi bakımından, istihdam imkânlarının artırılmasındaönemli yer tutan işgücü eğitimine, Avrupa Birliği de yer vermiştir. Buamaçla Birlik düzeyinde pek çok eylem programı uygulamaya konularak,bu programlara her ülkenin uyma mecburiyeti getirilmiştir. Yapılanuygulamalarda her ülke istihdam ve işgücü eğitimine ağırlık vererek; yeni işimkânları yaratılması, iş ve eğitimin bir arada yürütülmesi ve kendi işinikuracaklara malî destek sağlama ve benzeri yollarla, uzun süreli işsizlikkonusunda özel gayret sarfetmektedir.Türkiye’nin en büyük doğal zenginliği, genç bir işgücüne sahip olmasıdır.Bu zenginliğin ekonomik ve sosyal yönden bir problem olmaktan çıkarılmasıgerekir. Genç ve dinamik bir yapıya sahip bir gücün, ülke kalkınmasındabir araç olarak kullanılması için; her şeyden önce iyi bir eğitimdengeçirilerek (örgün ve yaygın eğitim ile gerektiğinde iş başı eğitiminetabi tutulmaları), vasıflı işgücü haline getirilmesi şarttır. Bu eğitimgerçekleştirildiği takdirde, genç işsizlerin daha kısa sürede istihdam edil-

meleri sağlanacaktır. Ayrıca işsizliğin kronik hale geldiği ülkemizde, gençişsizliğine çözüm olarak; kapsamlı bir insangücü planlaması yapılmalı veistihdam artırma önplana alınarak, gerçekçi bir istihdam politikasına yerverilmelidir.Avrupa Birliği’nde, 1973 yılından sonra devamlı yükselme gösteren genelişsizlik içinde; yabancılardan sonra işsizlikten en fazla etkilenen grup, 25yaşın altındaki gençlerdir. Gençler arasındaki işsizlik, Birlik ortalamasınınüstündedir. Genç işsizliğini önleyecek ekonomik tedbirler yanında,gençlerin sanayiin ihtiyaçlarına cevap verebilecek bir meslekî eğitimden degeçirilmeleri gerekir.Avrupa Birliği’nde genç işsizliğinin önlenmesi ve dolayısıyla istihdamınartırılması için; kamu yatırımlarına hız verilmesi, özel yatırımların teşviki,yerel teşebbüslerin KOBĐ’lerle desteklenmesi, çalışma hayatı ile sosyalgüvenlik alanında bazı değişikliklerin yapılması öngörülmüştür.Bugün Avrupa Birliği’nde toplam nüfusun yarısı, ülkemizde de toplamnüfusun yarısına yakınını kadınlar oluşturur. Bu bakımdan kadın,ekonomik ve sosyal hayatın en önemli bir parçasıdır.Ülkemizde çalışan kadın, genç bir işgücü olup ; çalışmaya erken yaştabaşlayan ve işgücü piyasasını erken terkeden bir yapıya sahiptir. Buyönüyle kadınlar, kalıcı ve düzenli bir işgücü olamamaktadır. Kadınlarınsektörlere göre dağılımı incelendiğinde; toplam kadın istihdamının dörteüçü tarım sektöründe, geriye kalan dörte bir oranının da çoğunluğuhizmetler sektöründe istihdam edilmektedir.Avrupa Birliği’ndeki ekonomik ve sosyal gelişmeler içinde, kadın istihdamındakiyükselme oldukça fazladır. Bunu hazırlayan sebepler arasında;doğum oranlarındaki düşme, kadınların aile hakimiyetinden kurtulmasıve hepsinden de önemlisi, tüketici özelliklerinden uzaklaşarak,işgücü piyasasına üretken olarak girmeleri yer alır.Kadın işsizlik oranının yüksek olması, Avrupa Birliği’nde kadınların işbulmakta karşılaştıkları zorlukları gösterir. Genellikle kadınlar arasındaöğrenim, eğitim ve işe girmede tam fırsat eşitliği sağlanamadığından; çoğunluklatâli iş piyasasında düşük ücretli, fazla beceri istemeyen, iş güvencesiyetersiz ve işçi çıkarma oranı yüksek olan işlerde çalışmaktadırlar.Gerek ülkemizde ve gerekse AB’de, kadınların çalışma hayatındakarşılaştıkları problemlerin en önemlileri arasında; çalışma hayatında

cinsiyete göre farklı muamele yapılması, eşit işe farklı ücret ödenmesi,sosyal güvenlik alanlarındaki eşitsizlikler ve çocuklu kadınların çocukbakımında karşılaştıkları zorluklar yer almaktadır. Kadınların çoğu, bugünhâlâ kısmî süreli ve geçici işlerde; düşük çalışma şartlarına tabi olarakçalışmaktadır.Avrupa Birliği’nde son yıllarda istihdam piyasasında görülen gelişmeler,işsizlikden kadınların daha az etkilendiğini ortaya koymaktadır. Bununyanında istihdamdaki büyüme,çalışmak isteyen kadınların tamamınıtatmin edecek şekilde iş imkânı sağlayamamıştır. Dolayısıyla, kadınların işpiyasasındaki statüleriyle ilişkili olarak; çeşitli problemlerin AB’de veülkemizde önemini hâlâ koruduğunu görürüz. Çünkü kadınlar, toplumdakimevcut statüleri, erkeklere göre meslekî eğitim düzeyi, meslekte yükselme,meslekî ve coğrafî hareketlilik ve sendikal faaliyetlerde yer alma vb.konularda, hâlâ ikinci planda yer almaktadırlar.Türkiye ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde "her on kişiden birinin sakatolduğu," düşünülürse; ülkelerde yaşanılan işsizlik oranının yükselmesinde,sakatların büyük bir payının olduğu görülür. Sakatların ekonomikfaaliyetlerden tamamen uzak tutulması, onların üretici ve hatta yaratıcıgüçlerinin değerlendirilememesi anlamına gelir. Bu da sosyal ve ekonomikgelişme açısından büyük bir kayıptır.Sakatların istihdam problemini, ülkenin genel istihdam ve işsizliğindensoyutlamak güç olmakla birlikte; onların istihdamını, eğitim ve meslekîrehabilitasyon problemlerinden ayrı düşünmek de mümkün değildir.Sakatların eğitim eksiklikleri ve vasıf düzeylerinin düşüklüğünden kaynaklananproblemler, aynı zamanda onların istihdamında da önemli zorluklarlakarşılaşmalarına sebep olur. Bu engellerin ortadan kalkması, birtaraftan sakatların toplumla bütünleşmelerini sağlarken; diğer taraftan,genel işsizlik ve istihdam problemlerinin de çözümüne katkıda bulunacaktır.Bu arada her ülkede (Türkiye’de dahil) rehabilitasyon merkezlerininsayıları artırılarak, yeni yeni mesleklerin insangücü planlamasına uygun birşekilde seçilmesine çalışılmalıdır. Ayrıca, sadece sakatların istihdamedileceği korumalı işyerleri ve atölyeler kurularak, ülkenin her yerineyayılması sağlanmalıdır. Hatta bu konuda, AB’de olduğu gibi; ülkemizde defon kurularak, bu konu için malî destek verilmelidir.

Sanayi toplumunun teknoloji ve bilimdeki ilerlemelerle, bilgi çağınadönüştüğü günümüzde; üretim tekniklerindeki gelişmeler ve bunlara bağlıolarak yeni iş alanları ve yeni meslekler ortaya çıkmıştır. Bu durum, vasıflıve sahip oldukları vasıfları devamlı geliştiren işgücüne duyulan ihtiyacıartırmıştır. Böyle bir değişim içinde, bazı meslekler günümüzde öneminikaybederken; bazılarının da tamamen yok olmaları sonucu, işsizlikproblemi artmıştır.Bütün bu olumsuzlukların azaltılması için AB’de ve ülkemizde işgücününteknolojik gelişmelere uyumunu sağlayabilmek bakımından meslekîve işbaşı eğitimine ağırlık verilmesi gerekmektedir. Bu, aynı zamandasanayileşmenin modernleştirilmesinde en büyük engel olan, vasıflı işgücününeksikliğini de azaltacaktır. Başka bir ifadeyle; işin yapı bakımındandeğişime uğraması, farklı işlerden oluşan üretimde çalışanların daha faalolmaları ve kendi işlerinin dışında yer alan diğer işlerden de haberdarolacak şekilde eğitime tabi tutulmaları gerekmektedir. Bunun gerçekleştirilmesiiçin; teorik ve uygulamalı eğitimin birbirini tamamlar şekildeyapılarak, okul-işletmeler arasında sürekli ve sıkı bir işbirliğinin sağlanmasıgerekir. Ayrıca işgücüne verilecek olan meslekî eğitimin, işletmelerin gelişenihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde, vasıflı işgücünün yetiştirilmesiprogramlanmalıdır.AB’ne üye ülkelerin meslekî eğitim politikaları incelendiğinde; ülkelerarasında mevcut sosyal ve kültürel farklılıklar sebebiyle, standart bir eğitimpolitikası takip edilmediği görülür. Bunun yanında, üye ülkelerin eğitimeyönelik düzenlemelerinde, AB’nin eğitim alanında belirlediği temelprensiplere uyumun sağlanmasına çalışılmaktadır. Yine "dualist sistem" adıverilen, teorik eğitim ile uygulamalı eğitim programlarının; tüm üyeülkelerde benimsenerek, bu modelin yaygınlaştırılması konusunda çeşitliçalışmalar yapılmaktadır.Ülkemizde uygulanan meslekî eğitim sistemine baktığımızda, istihdampiyasasının ihtiyaçlarına cevap verecek yeterlikte olmadığını görürüz.Çünkü AB’de olduğu gibi, ülkemiz sanayiinin de en önemli problemlerindenbiri, vasıflı işgücü açığıdır.Geleneksel eğitim modelinden oluşan eğitimimiz, işletme-okul işbirliğitesis edilemediğinden; meslekî eğitim, büyük ölçüde teorik kalmakta veuygulamada başarılı sonuçlar alınamamaktadır. 3308 Sayılı Çıraklık veMeslek Eğitimi Kanunu ile meslekî eğitimin ülkemiz istihdam politikasıylaolan yakın ilişkisi dikkate alınmış; çıraklık eğitimi, işletmelerde meslek

eğitimi ile meslek geliştirme ve uyum kurslarına ağırlık verilmiştir. Böyleceişveren-okul ve öğrencilerden oluşan ortak işbirliği sonucu; işletmelerinihtiyaç duyduğu eğitilmiş işgüçünün yetiştirilmesine çalışılmaktadır.Ekonomimizin ihtiyaç duyduğu meslek alanlarının önceden belirlenerek,gençlerin ekonominin ihtiyaç duyduğu mesleklere yönlendirilmesine de yerverilmelidir. Bunun yanında işletmelerin ve bilhassa çıraklık ve meslekeğitim uygulaması içinde; KOBĐ’lerin mutlaka meslekî eğitime katılımlarısağlanarak, işletme içi sürekli eğitimin yaygınlaştırılmasına gidilmelidir.Mevcut eğitim sistemleri, ya genel bilgilerle donatılmış ya da çok teorikbilgilere sahip kişiler yetiştirdiğinden; KOBĐ’lerin asıl ihtiyaç duyduğuişgücü karşılanamamaktadır. Gerek ülkemizde ve gerekse AB’de, KOBĐ’lerinihtiyaçlarına tam olarak cevap verebilecek bir eğitim sistemiuygulanmalıdır. Bunun gerçekleştirilmesi için, meslekî eğitim kurumları ileüniversitelerde; KOBĐ’lerin yönetiminde uzmanlaşmış kişilerin yetiştirilmesiile KOBĐ ağırlıklı derslerin konulması, büyük fayda sağlayacaktır. Ayrıca buişletmelerin en büyük noksanlığı bilgi eksikliğidir. KOBĐ’lere yönelikpolitikalar arasında, şuurlu ve etkili bir bilgilendirme politikası uygulamaksuretiyle; bu işletmelerin yapısının güçlendirilmesine bir taraftan katkısağlanırken, diğer taraftan eğitim ve danışmanlık hizmetleri degeliştirilmelidir.KOBĐ’lerin yetişmiş insangücü ihtiyacına baktığımızda; bu işletmelerinbinbir güçlükle temin ettikleri ve kendi bütçelerine göre oldukça pahalı olanmakina, teçhizat ve takım tezgâhlarının başına pratik tecrübesi olmayanelemanların getirilmesi beklenemez. Meslekî eğitim alıp da iş hayatınaatılan, ama pratik tecrübesi olmayan bu tür elemanların; belirli bir pratikeğitimden geçirilmesi, hem pahalı ve zaman alıcı, hem de oldukça risklidir.Bu bakımdan KOBĐ’ler, yetişmiş insan ihtiyacını; çıraklık seviyesindenbaşlayarak, kendi bünyelerinde yetiştirmeyi tercih etmektedirler.Bu arada, örgün ve yaygın eğitimde; ileriye dönük olarak, mevcut dileğitiminde yenilikler yapılmalıdır. Bunlardan birincisi AB’ne girmemizleilgili, ikincisi de Türkî Cumhuriyetlerle olan ilişkilerimizde yapılması gereklireformlardır.AB ‘ne girmemiz sırasında çok gerekli olacak yabancı dil eğitimi güncelhale getirilerek, işgücünün ihtiyacını karşılayacak duruma kavuşturulmalıdır.Bunun yanında, Türkî Cumhuriyetler arasında her alandaanlaşmayı sağlayacak ortak bir Türkçe’ye, eğitimde acilen yer verilmesi

gerekmektedir. Her iki uygulamayla; istihdam ve yeni pazar bulma ile bupazarlarda rekabet edebilme daha kolay hale gelecektir."Bilgi Çağı" olarak kabul edilen içinde bulunduğumuz bu çağ, en büyükgücünü; yoğun bilimsel araştırma ve geliştirmeler sonucu ortaya çıkan, yenive ileri teknolojilerden almaktadır. Ülkeler arasındaki ekonomik rekabet,bugün yerini teknolojiye bırakmıştır. Dolayısıyla teknoloji, ekonomikgelişmenin lokomotifi durumundadır. Bu bakımdan üniversite ile işçevreleri arasında; teknoloji üretme ve AR+GE faaliyetlerine büyük önemverilmelidir.Teknoloji; insanların çalışma ve günlük hayatı ile onların ihtiyaçlarınıkarşılayıp, zaman tasarrufu ve kolaylık sağlayacak şekilde bilimin endüstriyeuygulanması olarak tanımlanabilir. Bu uygulamayı insangücü yapıpyönettiği için, teknolojik değişme denildiğinde ilk akla gelen; onu kullananinsanın geliştirilmesi ve eğitimi olmalıdır. Đyi yetşmiş işgücü oluşturulmadanteknoloji satın almak doğru değildir. Önce insangücünü eğitip,dahasonra ülke şartlarına uygun olarak satın alınan bu teknolojiningeliştirilerek, yenilerin üretilmesine çalışmalıdır.Đster ekonomi, sanayi ve kalkınma açısından, isterse işsizliği önlemeveya istihdam yaratma bakımından konu ele alındığında; toplumlardayetişmiş insan unsuru ile eğitimi ihmal edilmeyerek önplana alınmalı,büyük bir okul hüviyetindeki KOBĐ’lere gereken önem ve sürekli destekverilmelidir.

I- KĐTAPLARFAYDALANILAN KAYNAKLARAB KOMĐSYONU, KOBĐ’lere ve Zanaat Sektörüne Yönelik Faaliyetler, ĐşletmelerPolitikası, (Çev: Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği),Avrupa Toplulukları Resmî Yayınlar Bürosu, Lüksemburg,1995.AKAD, Đlter, Endüstri Toplum Bilim, Ege Basımevi, Đzmir 1984.AKAN, Murat, AET’de Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler ve Türkiye, ĐKV,Đstanbul, 1988.AKKUTAY, Ülker, Türkiye’de Çıraklık Eğitimi, Ankara, 1991.ALDEMĐR, Ceyhan, Örgütler ve Yönetimi Mikro Bir Yaklaşım, BilgehanBasımevi, Đzmir 1985.ARICI, Kadir, Ahilik ve Çalışma Hayatımız ,Ahilik Kültürünün GünümüzdeUygulanabilirliği Meselesi, Esnaf-Sanatkâr ve Kültür,Türkiye Esnaf,Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1993.ASLAN, Ali, Çıraklık Hukuku ve Mevzuatı, Anadolu Matbaası, Đzmir, 1988.ATALAY, Sefa, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de Đşgücü ve Ücret Politikaları,PM, Yayın No:428, Ankara, 1990.AYHAN, Abdurrahman, Đşsizlik Sigortası ve Türkiye’de Uygulama Olanağı,Muğla, 1995.BAĞRIAÇIK, Atila, Dışa Açılma Sürecinde Küçük ve Orta Boy Firmalar(Dünya’da ve Türkiye’de), Dünya Yayınları:44, Đstanbul, 1989.BARIŞIK, Ayfur, Avrupa Topluluğu’nun Sosyal Politikaları (Hizmete Özel), AÜ.Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi (Tıpkı Basım),Ankara, Kasım 1988.BAŞOL, Koray, Türkiye Ekonomisi, Anadolu Matbaası, Đzmir, 1992.BAŞOL, Koray, Demografi, Anadolu Matbaası, 4. Baskı, Đzmir, 1994.BERBEROĞLU, Onur, Đstihdam Politikası Oluşturmada Genç Đşgücünün YeniTeknolojiler Karşısında Durumu ve Değerlendirilmesi, DEÜ. SosyalBilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstrisi ĐlişkilerBölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Đzmir, 1992.BĐAR / KONRAD-Adenauer-Stiftung, Küçük ve Orta Ölçekli ĐşletmelerdeYatırım Kararı ve Yatırım Teşvikleri, Ankara, 1992.

BĐLEN, Esra / PĐRLER, Bülent, Sosyal Yönleriyle Avrupa Topluluğu, TĐSK,Tisk Yayın No:97, Ankara, 1989.BOLTZ, C.L. (Çev:DERELĐ Toker) Teknoloji ve Đktisadî Gelişme, YalçınMatbaası, Đstanbul, 1970.BUDAK, Gülay, Đzmir’de KOBĐ’ler Nerede? Sorunları Nasıl Çözülür?, ĐTO,Đzmir, 1993.BULMUŞ, Đsmail/OKTAY, Ertan/TÖRÜNER, Mete, Küçük Sanayi ĐşletmelerimizinKonumu, Önemi ve AT’na Girerken KarşılaşılabilecekSorunlar Đle Çözüm Yolları, MPM, Yayın No:426, Ankara, 1990.CEYHAN, Halûk/KARAUÇAK OĞUZ, Şebnem, Avrupa Topluluğu’nda SosyalPolitika ve Sosyal Güvenlik Sistemleri, ĐKV Yayın No:94, Đstanbul,Kasım 1990.CEYHAN, Halûk / KARAUÇAK OĞUZ, Şebnem, Avrupa Topluluğu SosyalBildirgesi Çerçevesinde Sosyal Politika Uygulamaları, ĐKV YayınNo:111, Đstanbul, Mart 1992.CEYHAN, Halûk/KARAUÇAK OĞUZ, Şebnem, Avrupa Topluluğu’nda veTürkiye’de Meslekî Eğitim, ĐKV Yayın No:119, Đstanbul, Ekim 1992.Commission of the European Communities, An Enterprise Policy To theCommunity, Revised Edition, Luxembourg: Office for OfficialPublucations of the European Communities, 1990.Commission of the European Communities, Enterprises In The EuropeanCommunity, Documment, Luxembourg, 1990.COŞKUN, Ali, Görüşlerimiz, Orta ve Kçük Đşletmeler Kurulu (OKĐK) ToplantısıAçış Konuşması, Ankara 21 Nisan 1989, TOBB Yayını Ar-Ge, 75/172, Ankara, 1990.ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Selçuk Üniversitesi YayınNo:1, 2. Baskı, Konya 1981, 202 S.DEMĐR, Đbrahim, Teknolojik Gelişme ve Türkiye’nin Teknolojik Meseleleri,DPT Sosyal Planlama Başkanlığı, Yayın No: DPT:2051-SPB: 393,Ankara, Mayıs 1986.DOSĐ, G. Sources Procedures and Mikro Economic. Effects of Innovation,Journal of Economic Literature, 26, 1988.DPT, 1980’den 1990’a Makro Ekonomik Politikalar ve Türkiye EkonomisindekiGelişmelerin Analizi ve Değerlendirmeler, Ankara, 24 Temmuz1990.

DÜLGER, Đlhan, Avrupa Topluluğu’nda Sosyal Politika, Geçiş Dönemi Özelliklerive 21. Yüzyılda Hedeflenen Toplum, DPT, 2.Baskı, Ankara,1991.DÜLGER, Đlhan, AT Sosyal Politikasında Değişme Eğilimleri ve Sebepleri,A.Ü. Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi (HizmeteÖzel) Tıpkı Basım, Ankara, 1989.EKĐN, Nusret, Küçük Đşyerlerinde Endüstri Đlişkileri, Kamu-Đş, Ankara, 1993.EKĐN, Nusret, Küreselleşme ve Gümrük Birliği (Rekabet Gücüne SosyalBoyutlu Bir Yaklaşım), Đstanbul Ticaret Odası, Đstanbul, 1996.EKĐNCĐ, Yusuf, Ahilik, Ankara, 1989.EKĐNCĐ, Yusuf, Ahilik ve Meslekî Eğitim,Đstanbul,1989.ERBESLER, Ayfer, Đstanbul Đmalât Sanayiinde Gücünün Eğitim Yapısı veTeknolojik Değişmeye Uyum Sorunları, MPM, Yayın No: 356,Ankara, 1987.ERDUT, Zeki, Avrupa Topluluğu’na Tam Üyelik Bakımından Türk EndüstriĐlişkileri Sisteminin Değerlendirilmesi, Kamu-Đş, Ankara, 1992.ESĐN, Arif, XXI. Yüzyıl Ekonomilerine Doğru Bir Kalkınma Aracı ve Orta BoyĐşletmeler (KOBĐ)-AT Örneği-, ĐKV Yayınları, ĐKV: 97, Đstanbul, Ocak1991.FAIST, Roger "Over The Past Ten Tears",Vocational Training, CEDEFOP,Special Issue No:18, Germany, September, 1985.GÜCELĐOĞLU, Ömer, Küçük Ölçekli Đşletmelerin KOSGEB’den Beklentileri,TES- AR Yayın No: 13, Ankara, 1994.GÜLERMAN, Adnan / AYAZ, Nükhet, Sosyal Politikanın Uluslararası Boyutları(Antlaşmalar-Bildirgeler-Sözleşmeler), Genişletilmeş 2.Baskı, 4 Toleys Eğitim Yayınları: 4, Đstanbul, 1994.GÜLERMAN, Adnan, Türkiye’nin Ekonomik ve Toplumsal Yapısı, AnadoluMatbaacılık, Đzmir, 1987.GÜLLÜLÜ, Sabahattin, Ahî Birlikleri, Đstanbul, 1972.GÜNUĞUR, Halûk, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu Kuran Antlaşma (RomaAntlaşması), TOBB, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara, 1988.ĐĐBK, Đstihdam ve Eğitim Projesi, Ankara, Haziran 1993.ĐĐBK, Türkiye’de ve AT’da Đnsangücü Politikaları ve Đstihdam Geliştirici Çalışmalar,ĐĐBK Dış Đlişkiler Çalışma Grubu, Ankara, 1991.

ĐĐBK, Bazı Avrupa Ülkelerinde Đstihdam Kurumları, ĐĐBK Genel MüdürlüğüAPK Daire Başkanlığı Dış Đlişkiler Çalışma Grubu, Ankara, Mart1991.ILO, Çalışma Yaşamının Uluslararası Kuralları-Bir Özet-, Uluslararası ÇalışmaBürosu ve Türkiye Đşçi Sendikaları Konfederasyonu Yayını,Ankara, 1989.Đstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Birliği, Ahilik ve Esnaf, Đstanbul, 1986, 203S.KARATAŞ, Süleyman, Sanayileşme Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler,Đstanbul, 1991.KIRIM, Arman, Türkiye Đmalât Sanayiinde Teknolojik Değişim, TOBB, Ankara,1990.KOCAMAN, Tuncer, Avrupa Topluluğu Ülkeleriyle Türkiye’nin DemografikYapısı ve Nüfus Politikaları, DPT, Ankara, 1988, 28 S.KORAY, Meryem / TOPÇUOĞLU, Alper, Sosyal Politika, Đzmir, 1987.KÖKLÜ, Aziz, Makro Đktisad, 2. Baskı, S Yayınevi, Ankara, 1987.KÜTÜKOĞLU, Mübahat,Osmanlı Đktisadî Yapısı,Osmanlı Devlet ve MedeniyetTarihi-I,Đstanbul,1994.LORDOĞLU, Kuvvet, Çalışma Ekonomisine Giriş, Alan Yayıncılık: 57, BaşvuruDizini: 3, Đstanbul, 1986.MOULY, J. / COSTA,E. , Employment Policies In Developing Countries AComparative Analysis, Oxford: London George Alles and UmwinLtd., 1974.MÜFTÜOĞLU, Tamer, Türkiye’de Küçük ve Drta Ölçekli Đşletmeler-Sorunlar,Öneriler, Genişletilmiş Đkinci Baskı, Ankara, 1991.MUNCH, Joachim, Vocational Training In The Federal Refublic Of Germany,CEDEFOP, Berlin, 1991.OKTAV, Mete / KAVAS, Alican / ÖNCE, Günal / TANYERĐ, Mustafa, Orta veKüçük Đşletmelerde Đhracata Yönelik Pazarlama Sorunları ve ÇözümÖnerileri, Tic. San. Deniz Tic. Od. ve Tic. Bor. Birliği, TOBB YayınNo: Genel: 176, Ar-Ge: 79, Ankara, 1990.OLALI, Hasan / DOĞAN, Muammer / DOĞAN, Üzeyme, Türkiye’de Küçükve Orta Ölçekli Đşletmeler ve Uygulanan Ekonomik, Malî ve SosyalPolitikaların Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler Açısından Değerlendirilmesi,ĐZSĐAD, Đzmir, 1993.ÖNSAL, Naci, Đstihdam (Ders Notları), Kamu-Đş, Ankara, 1993.

PAVITT, K., Patterns of Technical Change; Towords a Taxonomy and Theory,Research Policy, 13, 1984.SARIASLAN, Halil,Orta ve Küçük Ölçekli Đşletmelerin Finansman SorunlarıÇözüm için Finansal Paket Önerisi, TOBB, Ankara, 1994.SARIASLAN, Halil,Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmeler-Đmalât Sanayii Đşletmelerinde Sorunlar ve Stratejiler, TOBB, Ankara,1996.SAYIN, Meral / Mustafa Akan, FAZLIOĞLU, Avrupa Birliği’nde KOBĐ DesteklemeProgramları ve Diğer Teşvik Araçları,KOSGEB/ AvrupaBilgi Merkezi, Ankara, 1997.TALAS, Cahit, Sosyal Ekonomi, Ankara, 1979.TAŞKENT, Savaş, Đnsan Hakları Ulusal Dayanakları (Örgütler ve Belgeler),Belediye-Đş Sendikası, Đstanbul, 1991.TESK, XX.Ahilik Bayramı Kongresi Tebliğleri, Türkiye Esnaf ve SanatkârlarKonfederasyonu, Yayın No: 5, Ankara, Eylül 1984, 127 S.T.C. Devlet Bakanlığı, Đstihdam Politikası, 2. Baskı, Devlet Bakanlığı YayınıNo:24, Ankara, Ocak 1988.The Federal Minister For Education and Science,Vocotional Trainig In TheDual System (In Th Federal Republic of Germany); An Invest In TheFuture, Bonn, May 1992.TOBB, Türkiye’de ve AT Ülkelerinin Sosyo-Ekonomik Verilerle Karşılaştırılması,Yayın No: 115, AT-2, Ankara, 1989.TOSYALI SARIKAYA, Birgül, KOBĐ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Yeri, ĐTO,Đzmir, 1995.TÖRÜNER, Mete / LORDOĞLU, Kuvvet, Çalışma Ekonomisi, Beta Yayınları,Đstanbul, 1991.TUNA, Orhan / EKĐN, Nusret, Otomasyon ve Sosyal Meseleler, Đ.Ü.Yayın No:1486, Sermet Matbaası, Đstanbul, 1970.TURAN, Kemal, Ahilikten Günümüze Meslekî ve Teknik Eğitimin Tarihi Gelişimi,Marmara Üniversitesi Đlâhiyat Fakültesi Vakfı YayınlarıNu:129, Đstanbul,1996.UÇ, Gürol, Sakatların Đstihdam Sorunu, ĐĐBK, Yayın No: 259, Ankara, 1991.WITTEK, Paul, Osmanlı Đmparatorluğu’nun Kuruluşu, Batı Dinlerinde OsmanlıTarihi-I, (Çev:Güzin YALTER), Đstanbul, 1971.YALÇINTAŞ, Nevzat / TUNA, Orhan, Sosyal Siyaset, Filiz Kitapevi, Đstanbul,1994.

ZAĐM, Sabahattin, Çalışma Ekonomisi, Yenilenmiş ve Genişletilmiş 9. Baskı,Filiz Kitapevi, Đstanbul, 1992.ZENGĐNGÖNÜL, Oğul, Avrupa Birliğinde Mesleki ve Teknik Eğitime YeniYaklaşımlar ve Türkiye Đçin Bir Uyum Analizi, TOBB, YayınNo:Genel:342, AYDB:159, Ank., 1998II- MAKALELERAB KOMĐSYONU, Avrupada KOBĐ’ler Đçin Ortak Bir Tanım, Avrupa KomisyonuTürkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa Dergisi, Sayı: 2-3,Ankara, Şubat-Mart 1996.AKMUT, Özdemir, Türkiye’de Küçük Đşletmelerin Sanayideki Yeri ve Önemi,AÜSB. Fak. Der., Cilt: XXXIX, No:1-4, Ocak-Aralık 1984.ALGAN, Neşe, Sanayi Sektörü ve Đstihdam: Sektörler ve Ölçekler DüzeyindeĐstihdam Yaratma Potansiyeli Açısından Bir Değerlendirme, TürkiyeKalkınma Bankası Sanayi Yıllığı 93, Ankara, 1993.ALGAN, Neşe, Türkiye’de Đstihdamın Yapısal Analizi: Sorunlar ve Öneriler,ĐĐBK. Đstihdam Dergisi, Sayı:17, Ağustos 1994.BERKSU, Şengül, Avrupa Topluluğu, ĐĐBK. Đstihdam Dergisi, Sayı: 15, Ankara,Kasım 1990.BOLLE, Michael / BÜCHTEMANN, Christoph F., Young People Without aFuture, Vocational Training Bulletin, No: 16, December 1984 / III,Germany 1984.CANDANER, Nazan, Avrupa Topluluğu’nda Eğitim, ĐKV Dergisi, Sayı: 85-86,Đstanbul, Kasım-Aralık 1990.CEYLAN, Ali, Türkiye’de Đşletmelerin Sorunları, TESK Haber Bülteni, Yıl: 2,Sayı: 23, Ankara, Şubat 1988.COSSE, M.L., Uluslararası Đşbirliği Đmkânları: COMETT Programı, ĐKV,Teknolojik Gelişmeye Uygun Meslekî Eğitim, (4 Kasım 1988) ĐKVYayın No: 74, Đstanbul, Mayıs 1989.ÇELĐK, Aişe Avrupa Topluluklarının KOBĐ’lere Yönelik Çalışmaları ve "Bc- Net"Sistemi, TESK, Haber Bülteni Yıl: 3, Sayı 25, Ankara, Nisan 1988.ÇĐFTLĐKLĐ, Mehmet, 2000’li Yıllara Doğru Türkiye’de Nüfus ve Đstihdam,DEÜ. ĐĐBF Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, Đzmir, 1992.DEMĐR, Fevzi / ERDUT, Zeki, Avrupa Sosyal Fonu ve Avrupa Topluluğu’ndaÇalışma Koşulları, Gıda-Đşveren, Yıl: 22, Sayı: 235, Đstanbul, Mayıs1990.

DEMĐR, Fevzi / ERDUT, Zeki, Batı Ülkelerinde Đşsizlik Sigortasının HukukîÇerçevesi ve Uygulaması, Münir Ekonomi 60. Yaş Günü Armağanı,Ankara, 1993.ERDUT, Zeki, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam, Đşsizlik ve Đstihdam Politikası,Kamu-Đş, Đş Hukuku ve Đktisat Dergisi, Cilt: 3, Sayı:1, Ankara,Temmuz 1991.EREZ, Yalım, Đstihdamın Beş Boyutu, (Đstihdam Haftası 20-26 Mayıs 1991),Denetim, Yıl: 6, Sayı: 65, Ankara, 1991.ERGUN, Đsmet, Küçük ve Orta Boy Đşletmelerin Tanımı Üzerine, ASO Dergisi,Sayı: 92, Yıl: 12, Ankara, Mayıs-Haziran 1988.FĐSUNOĞLU, Mahir, Sanayileşme ve Teknoloji Stratejileri, Sanayi Yıllığı 93,Türkiye Kalkınma Bankası, Ankara, 1993.GÜNAL, Alev, Mahalli Đstihdam Olanaklarının Geliştirilmesinde Kadının Rolü,TESK, Yıl: 2, Sayı: 20, Ankara, Kasım 1987.GÖKÇEN, Ahmet, Türkiye’de Đstihdam Politikası, ĐÜ. Đktisat Fakültesi Mec.Cilt: 33, Sayı: 1-4, Đstanbul, 1976.ĐĐBK Dış Đlişkiler Daire Başkanlığı, Avrupa Ülkelerinde Kadınların Đstihdamı,Đstihdam Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Ankara, 1989.ĐKV, AB, KOBĐ’ler Đçin Yeni Bir Tanımlama Getiriyor, ĐKV Bülteni, Đstanbul, 1-15 Mart 1996.ĐTKĐB, Türkiye’de KOBĐ’lerin Adı Bile Yok, Hedef, Đstanbul Tekstil ve KonfeksiyonĐhracatcı Birlikleri Yayın Organı, Đstanbul, Şubat 1996.KARADUMAN, Mehmet, Türkiye’de Sakatların Đstihdamı, ĐĐBK. ĐstihdamDergisi, Yıl: 1, Sayı: 3, Ankara, 1988.KARAUÇAK OĞUZ, Şebnem, Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lere Sağlanan Destekler(Değerlendirme), ĐKV Dergisi, Sayı: 128, Ocak-Şubat 1996.KAYALI, Cevdet A. / GÖKBUNAR, Ramazan, Avrupa Birliği’nde ĐstihdamaYönelik Devlet Yardımları, ĐĐBK, Đstihdam Dergisi, Sayı: 18,Ankara, Ocak-Mart 1995.KENNDY, C./ THIRLWALL, A.P., Survey In Applied Economics: TechnicalProgress, Economic Journal, Mart 1981.KORAY, Meryem, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde Đşgücü Piyasasının Özellikleri,Sorunları ve Đstihdam Politikaları-I, ĐKV Dergisi, Sayı: 84,Đstanbul, Ekim 1990.

KORAY, Meryem, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde Đşgücü Piyasasının Özellikleri,Sorunları ve Đstihdam Politikaları-II, ĐKV Dergisi, Sayı: 87, Ocak1991.KORAY, Meryem, Sosyal Refah Toplumu Olarak Avrupa Topluluğu Üyeleri veTürkiye’nin Konumu, D.E.Ü. Đktisadi ve Đdari Bilimler FakültesiDergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, Đzmir, 1991.KUTAL, Gülten, Sakatların Ekonomik Hayata Katılması, Münir Ekonomi 60.Yaş Günü Armağanı, Ankara, 1993.KUTAL, Gülten, Avrupa Topluluğu Ülkelerinde ve Türkiye’de Genç Đşsizliği,Cahit Talas’a Armağanı, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları:9,Ankara, 1990.MÜFTÜOĞLU, Tamer, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Nitelikleri,ASO Dergisi, Sayı: 92, Yıl: 12, Ankara, Mayıs-Haziran 1988.ÖRNEK, Hüsamettin, Kadının Çalışma Yaşamında Yeri, ĐĐBK. ĐstihdamDergisi, Sayı: 16, Ankara, Mayıs 1994.ÖZBEK, Halil, Türkiye’de Đstihdam ve Đşsizlik (Đstihdam Haftası 20-26 Mayıs1991) Denetim, Yıl: 6, Sayı: 65, Ankara, 1991.ÖZDEMĐR, Mahmut,Türkiye’de Orta ve Küçük Đşletmelerin Sorunları, T.Đktisat, Yıl: 3, Sayı: 7, Ankara, Mart 1990.ÖZÇER, Semra, Sakatların Đstihdamı, MPM, Verimlilik Dergisi, Ankara,1987.ÖZŞUCA, Şerife Türcan, Teknolojik Gelişme ve Đstihdam, ĐĐBK. ĐstihdamDergisi, Sayı: 18, Ankara, Ocak-Mart 1995.SOYER, Serap, Çıraklık ve Đşletmelerde Meslek Eğitimi, ĐTO Dergisi, Yıl: 62,Sayı: 1, Đzmir, 1989.SÖZER, Ali Nazım, 96 Sayılı Sözleşmenin III. Bölümü Özel Đstihdam BürolarınaMeşruluk Tanıyor, TĐSK, Đşveren Dergisi, Cilt: XXXIV, Sayı:7, Ankara, Nisan 1996.ŞAKAR, Müjdat, Dünyada ve Türkiye’de Đşsizlik Sigortası, Çimento ĐşverenDergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, Ankara, 1992.ŞENGEZER, Ermukan, Türk Kos’u Đçin Uygun Büyüklük Tanımı, ASODergisi, Yıl:6, Sayı: 115, Ankara, Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos,1992.TAŞTEKĐL, Sevda / DEMĐRBĐLEK, Tunç, Meslekî Eğitimin Đstihdam ÜzerineEtkisi ve 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu’nun

Değerlendirilmesi, D.E.Üniversitesi Đktisadi ve Đdari BilimlerFakültesi Dergisi Cilt: 6, Sayı: 2, Yıl 1991 (s.298-312).TATLIDĐL, Ercan Avrupa Topluluğu’nda ve Türkiye’de Çıraklık Eğitimi veGenç Đşsizliği, Sosyoloji Dergisi, Ege Üniversitesi Edebiyat FakültesiYayını Sayı: 2, Đzmir, 1990.TATLIDĐL, Ercan / DEMĐRCĐOĞLU, Nevin S., Avrupa Birliği ve Türkiye’deEğitim, Đzmir Ticaret Odası, Türkiye ve AB Đlişkileri ve GümrükBirliği Sürecinde Sektörlerimiz, ĐTO, Yayın No: 13, Đzmir 1995.TĐSK, Meslek Standartlarını Belirleme Çalışmaları Sürüyor, Đşveren Dergisi;XXXIV, Sayı: 11, Ağustos 1996.TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın, Đşveren, Cilt: XXXI, Sayı: 6, Ankara, Mart1993.TĐYENŞAN, Hüsamettin, Gelişen Teknoloji ve Küçük Sanayicimizin Dünü-Bugünü- Yarını, Đstanbul Madeni Eşya San. Der. Birliği, Đstanbul,9 Kasım 1988 (Tebliğ), TESK Haber Bülteni, Yıl:3, Sayı: 32,Ankara, 1988.TÖRÜNER, Mete, Đşgücü Piyasası Đçinde Faaliyet Gösteren Özel ĐstihdamBüroları Đşe Yerleştirmede Önemli Katkılar Sağlamaktadır, TĐSK,Đşveren Dergisi, Cilt: XXXIV, Sayı: 7, Ankara, Nisan 1996.TURAN, Güngör, Teknolojik Değişime Uyumlu Eğitim Programları, ÇimentoĐşveren, Cilt: 7, Sayı: 2, Ankara, Mart 1993.TURAN, Güngör, Đmalât Sanayiinin Đstihdam Sorunları ve Sanayide EğitilmişĐşgücü Đhtiyacının Karşılanması, Sanayi Yıllığı 93, TürkiyeKalkınma Bankası, Ankara, 1993.ÜNER, Nurel, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin Genel Sorunlarıve Çözüm Yolları, DEÜ. Đk. ve Đd. Bil. Fak. Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2,Đzmir, 1991.YALKIN, Suat, Türkiye’de Esnaf-Sanatkâr Küçük Đşletmeler, ASO Dergisi Yıl:16, Sayı: 15, Ankara, Mayıs-Haziran-Temmuz-Ağustos 1992.YERCĐ, Cahit, Avrupa Topluluğu’nda Küçük ve Orta Đşletmeler, MaliyeDergisi, Sayı: 100, Ankara, Ocak-Şubat 1991.III- TEBLĐĞLERÂDEM, Mahmut, Ulusal Eğitim Politikamız, DPT, 3. Đzmir Đktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Sosyal Değişim ve Sosyal Gelişme Stratejileri,Ankara, 1993.

ADOMEIT, Gerd, Almanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler (KOBĐ),(Çev: SOYTÜRK Fulya/ YÖRÜNG Murat), ĐSO, Küçük ve OrtaÖlçekli Đşletmelerin Sorunları-Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs1991-ĐSO Araştırma Dairesi Yayın No: 1991/5, Đstanbul, 1991.AKTUĞ, Hüseyin, Đstihdamı Geliştirme Çalışmaları, KÜSGET / DPT / OECD,Đstihdam Yaratıcı Girişimler, Teknolojik Yenilikler ve BölgeselGelişme Uluslararası Semineri (Gaziantep 22/24 Ekim 1985),Ankara, 1986.AKTUĞ, Hüseyin, Beceri Kazandırma Programları Teknolojik DeğişmeyeUyum Amaçlı Olarak Uygulanabilir mi? , Teknolojik GelişmelerKarşısında Đşgücünün Eğitim, Uygum ve Đstihdam SorunlarıSempozyumu, MPM, Yayın No: 362, Ankara, 1988.ASLAN, Celal, Teknoloji Transferi ve Đstihdam Etkisi, KUSGET / DPT /OECD, Đstihdam Yaratıcı Girişimler Teknolojik Yenilikler veBölgesel Gelişme Uluslararası Semineri, Gaziantep 22/24 Ekim1985, Ankara, Temmuz 1986.ARAVALO, Luis Martinez, Đspanya’da Küçük ve Orta Büyüklükteki SanayiiKuruluşlarına Destek Programları: Finansman ve Đhracat TeşvikUygulamaları, ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininSorunları-Uluslararası Sempozyum, 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar-GeDai. Yayın No: 1991/5, Đstanbul, 1991.BAĞRIAÇIK, Atila, Başka Ülkelerle Karşılaştırmalı Olarak Türkiye’de Küçükve Orta Boy Firmalar, ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli SanayiĐşletmelerinin Sorunları-Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991,Ara. Dai. Yayın No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.BERKSU, Şengül, Avrupa Topluluğu’nda Đstihdam ve Đkincil Mevzuat, ĐĐBK,Đstihdam Seminerleri-I, ĐĐBK Yayın No: 272, Ankara, 1992.BĐCAN, Đsmail, Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı, ĐĐBK Đstihdam Seminerleri-I,Yayın No: 272, Ankara, 1992.BOURRINET, Jacques, Küçük ve Orta Büyüklükteki Fransız Sanayi ĐşletmelerininTecrübeleri, (Çev: GENCAY ĐNECĐ Sevgi), ĐSO, Küçük veOrta Ölçekli Đşletmelerin Sorunları-Uluslararası Sempozyum- 17Mayıs 1991, ĐSO Ar-Ge Dai. Yayın No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.BOZKURT, Rüştü, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerde Yönetim Sorunları,Đzmir Ticaret Odası, Küçük ve Orta Ölçekli Đşletmelerin TürkiyeEkonomisindeki Yeri, Sorunları ve Çözüm Önerileri Formu, 15Haziran 1988 (Teksir).

ÇOMAK, Kâzım, 21. Yüzyıla Doğru Türkiye’de Endüstriyel Eğitim, "Görüşler",DPT, 3. Đzmir Đktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Ankara, 1993.DEMĐR, Fevzi, Batı Ülkelerinde Đşsizlik Sigortası, ĐĐBK. II. Đstihdam HaftasıTebliğler- 1992, ĐĐBK yayın No: 276, Ankara, 1992.DEMĐRÖRS, Uğur, Gelişme Süreci Đçindeki Küçük Sanayi Sektörü, "Görüşler",DPT, 3. Đzmir Đktisat Kongresi, 4-7 Haziran 1992, Ankara, 1993.ERBESLER, Ayfer, 1984 yılında Türk Đmalât Sanayiinde Teknolojik Durum,Eğitim ve Đstihdam Politikaları, MPM, Teknolojik GelişmelerKarşısında Đşgüçünün Eğitim, Uyum ve Đstihdam SorunlarıSempozyumu, MPM yayınları, No: 362, Ankara, 1988.ERCAN, Fevzi, Đleri Teknolojinin Đnsangücüne ve Đstihdam Sorunlarına Etkileri:Yeni Sorunlar mı ? Çözüm Yolları mı ? MPM, Teknolojik GelişmelerKarşısında Đşgücünün Eğitim, Uyum ve Đstihdam SorunlarıSempozyumu MPM Yayınları, No:362, Ankara, 1988.ERCAN, Fevzi, Küçük Sanayi Mensuplarının Meslekî Eğitim Đhtiyaçları, MPM,Küçük ve Orta Boy Sanayi Teşebbüslerinin Sorunları, ÇözümYolları ve Geliştirilmesi Semineri, Ankara, 1987.EREZ, Yalım, 2000’li Yıllara Girerken Türkiye’nin Küçük ve Orta Ölçekli ĐşletmelerPolitikası - Açış Konuşması, TOBB / KOSGEB, Küçük veOrta Ölçekli Đşletmeler Konferansı, Ankara, 27 Aralık 1993, TOBB,Ankara, 1993.ESER, Ali, 2000’li Yıllara Girerken Türkiye’nin Küçük ve Orta Ölçekli ĐşletmelerPolitikası, TOBB / KOSGEB, Küçük ve Orta Ölçekli ĐşletmelerKonferansı, Ankara, 27 Aralık 1993, TOBB, Ankara,1993.GÜNAL, Alev, Esnaf ve Sanatkârın Sorunları ve Çözümleri, II. Türkiye ĐktisatKongresi Sosyal Geliştirme ve Đstihdam Komisyonu Tebliğleri,DPT. Yayın No: 1783, Ankara, 1981.GÖKÇESU, B. Mutlu, Türkiye’de Đşletme Türü ve Sektörel Nitelikler AçısındanKüçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmeleri Profili, TMMOB MakinaMühendisleri Odası 1993 Sanayi Kongresi Bildiriler Kitabı, 1. Cilt,Türkiye Sanayiinin Rekabet Gücü ve Stratejisi Yayın No: 160,Ankara, 1993.HAMĐTOĞULLARI, Beşir, Ahiliğin Çağdaş Türkiye Bakımından Önemi veDeğerlendirilmesi, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri (13-15 Eylül 1985), Đstanbul, 1986.

HAZAR, Dündar, Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüslerinin Eğitim Sorunları veĐşbaşında Eğitim, Küçük ve Orta Sanayi TeşebbüslerininGeliştirilmesi Semineri, MPM, Yayın No: 120, Ankara, 1973.JAMAR, Jimmy, AT’nun Küçük ve Orta Boy Đşletmeler Politikası, ĐSO, Küçükve Orta Ölçekli Đşletmelerin Sorunları Uluslararası Sempozyum-17 Mayıs 1991, ĐSO Ar.Dai. Yayın No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.KILKIŞ, Yıldırım, Küçük Sanayici Küçük Tacir ve Esnaf Kredi Sorunları, II.Türkiye Đktisat Kongresi Sosyal Gelişme ve Đstihdam KomisyonuTebliğleri, DPT,. Yayın No: 1783, Ankara, 1981.KORAY, Meryem, Günümüzde Đşgücü Piyasasının Özellikleri, Sorunları veĐstihdam Politikaları, ĐĐBK. II. Đstihdam Haftası Tebliğleri, 1992,Yayın No: 276, Ankara, 1992.KUTAL, Gülten, Dünya’da ve Türkiye’de Đşsizlik Sorunu ve Çözüm YollarıSemineri, KĐPLAS, Đzmir, 1993.KUTAL, Gülten, Türkiye’de Đşsizliği Etkileyen Faktörler ve Đşsizliğin Özellikleri,Sosyal Siyaset Konferansları, 34. Kitap, Đstanbul, 1985.KUTAL, Gülten, Avrupa Ülkelerinde Genç Đşsizliği Sorunu ve UygulananBaşlıca Đstihdam Politikaları, ĐĐBK, Hizmet Etkinleştirme SemineriYayın No: 271, Ankara, 1992.KUTAL, Metin, Modern Bir Đş Bulma Fonksiyonu Olarak Meslekî ve TeknikEğitim, ĐĐBK, Hizmet Etkinleştirme Semineri, Yayın No: 271,Ankara, 1992.KUTAL, Metin, Dünyada ve Türkiye’de Đşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları(Gülten Kutal’ın) Tebliğinin Değerlendirilmesi, Kiplas, Đzmir, 1993.LAPINI, Carlo (Confindustria) Đtalya’da Küçük Sanayi ve Gelişimi: Dünya’nınBeşinci Büyük Sanayi Ülkesinin Tecrübeleri, (Çev: SOYTÜRKFulya), ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininSorunları- Uluslararası Sempozyum 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar-Ge.Dai. No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.LEANDER, Anna, State Aids With Special Regard To The Problems Of Smalland Medium-Size Enter Prices, Özetleyerek (Çev: YENER Müjde),(Küçük ve Orta Boy Đşletmelerin Problemleri Açısından DevletYardımları), ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininSorunları-Uluslararası Seminer 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar-GeDai.Yayın No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.

MEIER, Max Georg,Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininÖrgütlenmesi, ĐSO Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi ĐşletmelerininSorunları-Uluslararası Sempozyumu 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar-GeDai. Yayın No: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.MILLS, R. / FENWICK, F., Đngiltere’de Küçük Firmalar, (Çev: BUDAK, A.Cem), ĐSO, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Đşletmelerinin Sorunları-Uluslararası Sempozyumu 17 Mayıs 1991, ĐSO Ar-Ge Dai. YayınNo: 1991 / 5, Đstanbul, 1991.ÖZKAN, Zeki, Çıraklık Eğitimi ve Yetişmiş Đnsangücünün Đstihdamı,KÜSGET /DPT / OECD, Đstihdam Yaratıcı Girişimler Teknolojik Yenilikler veBölgesel Gelişme Uluslararası Semineri, Gaziantep 22-24 Ekim1985, Ankara, Temmuz 1986.ÖZSABUNCUOĞLU, Đsmail H., Teknolojik Gelişme ve Đstihdam Sorunu,KÜSGET / DPT / OECD, Đstihdam Yaratıcı Girişimler, TeknolojikYenilikler ve Bölgesel Gelişme Uluslararası Semineri, Gaziantep22-24 Ekim 1985, Ankara, Temmuz 1986.SOĞÜT, M. Ali / ÖZ, Ömer,Teknolojik Değişimin Küçük ve Orta Ölçekli SanayideEtkisi, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, l991 SanayiKongresi Bildiriler Kitabı, 9- 13 Aralık l99l, MMO Yayın No:l48/I,Ankara, l992.SÖNMEZ, Fikret, Avrupa Topluluğu ve Türkiye’de Đşçi Sağlığı ve Đş Güvenliği,ĐZSĐAD, Đzmir, Ocak 1993.TATLIDĐL, Rezzan, Türkiye’de Kadınların Çalışma Yaşamındaki Yeri veSektörel Dağılımı, DPT, 3. Đzmir Đktisat Kongresi, 4-7 Haziran1992, Sosyal Değişim ve Sosyal Gelişme Stratejileri, Ankara,1993.TOSKAY, Ertan, AET Ülkelerinde Küçük ve Orta Sanayi Teşebbüsleri Đle ĐlgiliGelişmeler, MPM, Küçük ve Orta Sanayi TeşebbüslerininGeliştirilmesi Semineri, Ankara, 1973.TÜZÜN, Gürol / TÜZÜN, Sezgin, Türkiye Sanayiinde Küçük Üretim, TMMOB.Makina Mühendisleri Odası 1989 Sanayi Kongresi Bildirileri - I,MMO Yayın No: 134 / 1, Ankara, 4-9 Aralık 1989.YALIM, Gülay, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Teşebbüslerinin EkonomidekiYeri, Önemi ve Tanımlanması, MPM, Küçük ve Orta Ölçekli SanayiTeşebbüslerinin Sorunları, Çözüm Yolları ve Geliştirme Semineri,MPM Yayın No: 358, Ankara, 1987.

YENER, Samira, Sakatların Đstihdamı, ĐĐBK. Đstihdam Seminerleri-I, ĐĐBK.Yayın No: 272, Ankara, 1992.IV- PLANLARDPT, I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), Ankara, Ocak 1963.DPT, II. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), Ankara, Kasım 1967.DPT, II. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hedefleri ve Stratejileri, DPT Yayın No:510, Ankara, 1968.DPT, III. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), Yayın No: DPT: 1272,Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1973.DPT, IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Yayın No: DPT: 1664,Ankara, 1979.DPT, V. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989), Yayın No: DPT: 1974,Ankara, 1985.DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), DPT Yayın No: 2174,Ankara, 1989.DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı Öncesinde Gelişmeler (1984- 1988),DPT Yayın No: 2190, Ankara, 1990.DPT, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara, 1995.V-RAPORLARAUER, Peter / DUDA, Helga Fahr, Industrial Relations In Small and Medium-Sized Enterprises Evindence From Six Countries, Report to theCommission of the European Communities, Industrial RelationsIn Small and Medium Sized Enterprises, Final Report, Berlin,1988, Luxembourg: Office For Official Publications Of TheEuropean Communities, 1989.CATTERO, Bruno, Industrial Relations In Small and Medium-Sized EnterprisesIn Italy, Report to the Commission of the EuropeanCommunities Industrial Relations In Small Medium-Sized EnterprisesFinal Report, Berlin 1988, Luxembourg: Office ForOfficial Publications Of The European Communities, 1989.CEDEFOP, The Transition Of Young People Into Employment After Completionof Apprenticeship In The "Dual System"(In - Plant Training and Part -Time School), First Education,Berlin,1987.

CEDEFOP, Promotion Of Cooperation Amongst Research and DevelopmentOrganization In The Field Of Vocational Training ( Voring MeetigPapers 11 and 12 September 1986), First Edition, Berlin, 1987.CEDEFOP, Vocational Training Scenarios For Some Member Of The EuropeanCommunitiy. A Synthesis Report For France, Greece, Italy, Portugal,Spain, And the UK, Belgium, l990.CEDEFOP, Vocational Training In The Federal Republic Of Germany, Berlin,1992.CEDEFOP, Vocational Education And Training In The UK, Lüxembourg,1993;CEDEFOP, The Role Of The Social Partners In Vocational Education AndTraining In The UK, Berlin , 1991Commission Of The European Communities, Report On Social Development-Year 1989, Luxembourg: Office For Official Publications Of TheEuropean Communities, 1991.Commission Of The European Communities, Report Of The Commission OnThe Impact Of Community Legislation On Business With SpecialRegard to SMEs, 15.5.1993, Cos (90) 200 Final, Luxembourg:Office For Official Publications Of The European Communities,1990.Commission Of The European Communities, On The Provision Of CommunityInterest Subsidies on Loaus For SMEs Extented by the EIBUnder it’s Temporary Lending Facility, 93 July 1993, COM (93),322 Final, Luxembourg: Office For Official Publications Of TheEuropean Communities, 1993.Commission Of The European Communities, Community-Wide FrameworkFor Employmen, COM (93) 238 Final, 26 May.1993, Luxembourg:Office For Official Publications Of The European Communities,1993.Commission Of The European Communities, Communication From TheCommission On Family Policies, COM (89) 363 Final, Brussels, 9August 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe 1993,Report From The Commission, COM (93) 314 Final, Brussels,26.04.1994.

Commission Of The European Communities, Employment In Europe 1989,Report From The Commission, COM (89) 399 Final, Brussels, 26July 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe, TheCommission Presents It’s First Report on Employment, Brussels, 20July 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989,Chapter 7: Women’s Employment, Report From The Commission,COM (89) 399 Final, Brussels, 26 July 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989,Chapter 6: SME and Self-Employment, Report From TheCommission COM (89) 399 Final, Brussels, 26 July 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1994,Report From The Commission, COM (94) 381 Final, Brussels14.09.1994.Commission Of The European Communities, Evaluation Of Policy MeasuresFor The Creation and Development Of Small and Medium-SizedEnterprises, Synthesis Report, Office For Official Publications OfThe European Communities, Luxembourg, 1989.Commission Of The European Communities, Employment In Europe-1989,Chapter 1: Employmen in The European Community, Report FromThe Commission COM (89) 399 Final, Brussels, 26 July 1989.Commission Of The European Communities, The Community and Business:The Action Programme For Small and Medium-Sized Enterprises,European File: 3/88, February 1988.Commission Of The European Communities, The Community and Small andMedium-Sized Enterprises, European File: 6/83, March 1983.Commission Of The European Communities, Propusal For a Council Directive,COM (88) 292 Final, SYN 158, Brussels, October 1988.Commission Of The European Communities, Evaluation Of Policy MeasuresFor Creation and Development Of SMEs, Bruxelles, 1989.Commission Of The European Communities, The Social Policy Of TheEuropean Community: Locking a Head to 1992, European File, 33/88 August-September 1982,DPT, Đstihdam, Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, DPT. Yayın No: DPT:2170-ÖĐK: 341, Ankara, 1989.

DPT, Küçük Sanayi Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: DPT:2169-ÖĐK 340, Ankara, 1990.DPT, Türkiye’de Đşgücü Eğitimi, Der. YÜCEL Asuman, Ankara, Mart1990.European Commission, The European Observatory For SMEs, First AnnualReport European Net Work For SME Research (ENSR) andCoordinated by Small Business Research and Consultancy (EIM),May. 1993.EUROPEAN COMMUNITIES - ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTIEEOpinion On The Proposal For A Council Regulation (EC) AmendingRegulation (EEC) No:337/75 Establishing A European Centre For:The Development Of Vocational Training, DOC. COM(94), 20 Final ,Brussels, 27.4.1994.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1987 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 235, Ankara,1988.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1989 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 252, Ankara,1990.ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1990 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 256, Ankara,1991.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1991 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 274, Ankara,1992.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1992 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 278, Ankara,1993.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1993 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 285, Ankara,1994.ĐĐBK. Genel Müdürlüğü, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, Yayın No: 288, Ankara,1995.KOSGEB, 1990 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara, 1990.KÜSGET, Türkiye’de Küçük Sanayii Araştırma Raporu, Küsget, Ankara,1988.MIGUELEZ, Fausto, Industrial Relations in Small and Medium-Sized Enterprisesin Spain, Repor To The Commission Of The EuropeanCommunities, Industrial Relations in Small and Medium-SizedEnterprises, Final Report Berlin, 1988, Luxembourg: Office ForOfficial Publications Of The European Communities, 1989.

OECD, Economic Outlook, 55 June 1994, Organisation For Economic Co-Operation and Development, France 1994.OECD, Economic Outlook 53 June 1993, Organisation For Economic Co-Operation and Development, France, 1993.TĐSK, Đstihdam Artışı Đçin Alınması Gerekli Tedbirler- Unice Raporu, Đşveren,Cilt: XXXI, Sayı: 5, Ankara, Şubat 1993.TOBB, Đktisadi Rapor 1990, Ankara, 1990.World Bank, Ermena Project, IDF Division, Turkey-Pospects Small IndustryDevelopment And Employment Generation, Band 1, Report Nr:2913-TU,WB Yayını, Washington, 1980.World Bank, Turkey: Small and Medium Scale Industry Project, WB Raporu,Washington, 1985.VI- PROGRAMLARKOSGEB, 1992 Yılı Çalışma Programı, Ankara, 1992.KOSGEB, 1993 Yılı Çalışma Programı, Ankara, 1993.KOSGEB, 1994 Yılı Çalışma Programı, Ankara, 1993.KOSGEB, 1995 Yılı Çalışma Programı, Ankara, 1995.DPT, VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994), 1994 Yılı ProgramıDestek Çalışmaları, Ekonomik ve Sosyal Sektördeki Gelişmeler,Ankara, 1994.VII- ĐSTATĐSTĐKLERBULATAO, Radolfo A. / BOS Eduard / STEPHENS, Patience W. / VU, MyT., Europe, Middle East And Africa (EMN) Region PopulationProjections 1989-1990 Edition, PPR Working Papers, PopulationAnd Human Resources Department The World Bank, Washington,November, 1989.DĐE, Hanehalkı Đşgücü Anket Sonuçları, Ankara, 1991.DĐE, Türkiye Đstatistik Yıllığı 1990, DĐE Matbaası, Ankara, 1992.DĐE, Çalışma Đstatistikleri 1993, Başbakanlık DĐE Matbaası, Ankara,1994.DĐE, Mayıs 1994’de Türkiye Ekonomisi Đstatistik ve Yorumlar, DĐEMatbaası, Ankara, Mayıs 1994.

DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-1992), Ankara, Mayıs 1993.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comporison With SomeEuropean Countries, Canada, The USA, Japan And The USSR), 24th. Edition, 1987, Luxembourg: Office For Official Publications OfThe European Communities, 1987.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comparison With ThePrincipal Partners Of The Community ), 25 th. Edition 1988,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1988.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comporison With SomeEuropean Countries Canada, the USA, Japon and The USSR), 27th. Edition 1990, Luxembourg: Office For Official Publications OfThe European Communities, 1990.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comporison With SomeEuropean Countries Canada, the USA, Japan and the USSR), 28th. Edition 1991, Luxembourg: Office For Official Publications OfThe European Community, 1991.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comporison With SomeEuropean Countries Canada, the USA, Japan and the USSR), 29th. Edition 1992, Luxembourg: Office For Official Publications OfThe European Communities, 1992.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comparison With ThePrincipal Partners Of The Community ), 30 th. Edition 1993,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1993.EUROSTAT, Basic Statistics Of The Community, (Comporison With ThePrincipal Partners Of The Community ), 31 St. Edition 1994,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1994.EUROSTAT, Basic Statistic Of The European Union, (Comparison With thePrincipal Partners Of The European Union),32 nd Edition 1995,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1995.EUROSTAT, Eurostatistics Data For Short-Term Economic Analyisis 1990/5,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1990.

EUROSTAT, Eurostatistics Data For Short-Term Economic Analisis, 1994/10,Luxembourg: Office For Official Publications Of The EuropeanCommunities, 1994.OECD, Economic Outlook, 51 June 1992, Organisation For Economic Co-Operation and Development, Paris, 1992.OECD, Economic Outlook, 54 December 1993, Organisation For EconomicCo-Operation And Development, France, 1993.WORLD BANK, World Populations (1992-1993) Editions Estinates And ProjectionsWith Related Demographic Statistics, 1992.WORD BANK, Europe Middle East And Africa (EMN) Region PopulationProjections 1989-1990 Edition, 1989.VIII- ARAŞTIRMASÖZER, Ali Nazım / DEMĐRBĐLEK Tunç, Ege Bölgesinde Đstihdam ve ÇalışmaYaşamının Genel Görünümü, ESĐAD, Ege Bölgesi SektörelGeliştirme Stratejileri Projesi, Ekonomik ve Sosyal Araştırmaları:4, ESĐAD Yayın No: 93/ ESA-4, Đzmir, 1993.TĐSK, Türkiye’de Demografik Yapı ve Đşgücü Piyasası (Araştırma), ĐşverenDergisi, Cilt: XXVIII, Sayı: 5, Ankara, Şubat 1990.TĐSK, Yaşlı Avrupa Genç Türkiye (Araştırma), Đşveren Dergisi, Cilt:XXVIII, Sayı: 5, Şubat 1990.TĐSK, Ülkemizde Kadın Đstihdamının Artırılması-Araştırma, Đşveren, Cilt:XXXIV, Sayı: 6, Mart 1996.TĐSK, Çalışma Hayatında Kadın- Araştırma, Đşveren Cilt: XXVIII, Sayı: 7,Ankara, Nisan 1990.TĐSK Araştırma Servisi, Türkiye’de Meslekî Eğitim, Yayın No: 107,Ankara, 1991.IX- ĐNCELEMEAB KOMĐSYONU, Demografi, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği,Güncel Avrupa Dergisi, Sayı: 4-5, Nisan-Mayıs 1996.ĐKV, Cannes Zirve Sonuçları, ĐKV Bülteni, 1-15 Temmuz 1995.ĐKV, Madrid Zirvesi Sonuçları, ĐKV Bülteni, 15-31 Aralık 1995.TĐSK, Đşgücü Piyasası-Đstihdam ve Đşsizlik (Sorunlar ve Görüşler), TĐSKĐnceleme Yayınları: 6, Ankara, Tarihsiz.

TĐSK,OECD Ülkelerinde Đşsizliğin Önlenmesi Konusundaki Yeni Yaklaşımlarve Türkiye, TĐSK Đnceleme Yayınları: 8, Yayın No: 134,Ankara, Tarihsiz.X- SÖZLÜKRedhouse English-Turkish Dictionary, Redhouse Yayınevi, Đstanbul, 1980.Webster’s Seventh New Collegiate Dictionary, Cambridge, The RiversidePress, USA., 1963.XI- HABERAB KOMĐSYONU, Büyüme ve Genişleme Hedefleri, Avrupa KomisyonuTürkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı:6, Ankara, Haziran /Temmuz 1996.AB KOMĐSYONU, Daha Fazla Bütünleşmeye Doğru Amsterdam AvrupaZirvesi, AvrupaKomisyonu Türkiye Temsilciliği, Güncel Avrupa,Sayı:5-6, Ankara, Haziran / Ağustos 1997.AB KOMĐSYONU, Đstihdam Zirvesi, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği,Güncel Avrupa, Sayı:7 -8, Ankara, Eylül / Ekim 1997.AB KOMĐSYONU, Kronik Bir Bunalımı Çözmeye Yönelik AB Gayretleri, ĐS-TĐHDAM ZĐRVESĐ, Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, GüncelAvrupa, Sayı:9 -10,Ankara, Kasım / Aralık 1997.AB KOMĐSYONU, 1998 Đçin Ana Hatlar, Avrupa Komisyonu TürkiyeTemsilciliği, Güncel Avrupa, Sayı: 9-10, Ankara,Kasım / Aralık1997.ĐĐBK, Đşgücü Yetiştirme Kurslarımızdan Görüntüler, Đstihdam Dergisi, Yıl:2, Sayı: 7, Ankara, 1989.ĐĐBK, Đş Garantili Đşgücü Yetiştirme Kurslarımız, Đstihdam Dergisi, Yıl: 1,Sayı: 5, Ankara, 1988.ĐKV, AB Komisyonu’nun Hükümetlerarası Konferans ile Đlgili Görüşü, ĐKVBülteni, 15-31 Mart 1996.ĐKV, AB, KOBĐ’ler Đçin Yeni Bir Tanımlama Getiriyor, ĐKV Bülteni, 1-15Mart 1996.ĐKV, Avrupa Birliği’nde KOBĐ’lere Yönelik Gelişmeler, ĐKV Bülteni, 15-31Temmuz 1996.

ĐKV, Rekabet Danışma Grubu Đkinci Raporunu Hazırladı, ĐKV Bülteni, 1-15 Ocak 1996.ĐKV, Olağanüstü Đstihdam Zirvesi Lüksemburg’da Gerçekleştirildi,ĐKVBültemi, 16-30 Kasım l997.XII- KANUNT.C. Anayasası, (Anayasa Çalışma Yasaları ve Yönetmelikleri- 1984), Belediye-Đş, Eğitim Yayınları I, Đstanbul, 1984.

TABLO II - 19TÜRKĐYE'DE YAŞ GRUBLARINA GÖRE DAĞILIMIYAŞ GRUBLARI(Bin)YILLARCinsiyete GöreDağılımın Toplamve Oranı (%)14 ve Az GençĐşsizler(15-19)GençĐşsizler(20-24)Genç ĐşsizlerToplamı(15-19)+(20-24)(25-29) (30-34) (35-39) (40-44) (45-6Erkek71191097381994473091235352107056478651994610901986(a)Kadın57949994712741212683434716425737342971454Toplam129014109145326859435926969912348155238242431235Toplamın Genel0,1213,0541,9254,9724,9411,425,112,241,14Toplam Oranı (%)Erkek80589941415665505606231472107410561192120911361987(a)Kadın79453995755521295473660217812894647881614Toplam159914393649221763615326807412522265065260871297Toplamın Genel0,1412,6843,2855,9623,6211,035,732,31,14Toplam Oranı (%)Erkek57289686414366504052238856112845601252404112321988(b)Kadın741563487589413224238862196751048551121721Toplam131314603449026063629427771813252070610291531404Toplamın Genel0,1112,5642,l754,7323,8911,46,072,511,21Toplam Oranı (%)YILLAR1989(b)1990 ©Cinsiyete GöreDağılımın Toplamve Oranı (%)ErkekKadınToplamToplam GenelToplam Oranı (%)ErkekKadınToplamToplamın GenelToplam Oranı (%)14 ve Az GençĐşsizler(15-19)737108518220,183395428810,10784345020812864212,74675514962011717113,08GençĐşsizler(20-24)3556925562841132040,733182964353336183140,38Genç ĐşsizlerToplamı(15-19)+(20-24)43412610583653996253,473858479315347900253,46(25-29) (30-34) (35-39) (40-44) (45-61957233451223023522,81789262969420862023,281005401836111890111,77840821742910151111,336018410427706116,99522649550618146,90243915308296992,94231254717278423,111432244216771,661272215114881,66

1991 (d) ErkekKadınToplamToplamın GenelToplam Oranı (%)908121221200,26652454521811046313,382674064358131098737,673326518879942145051,051680882744319553123,68853951647510187012,344716710533577006.99262824564308463.74112762013132891.611992 (e)ErkekKadınToplamToplamın GenelToplam Oranı (%)3725178890,1155023412829630512,412654524258730803939,73204758386940434452,111699852241519240024,884029110359506412,35421336942490756.32211642208233723.018622127999011.28YILLARCinsiyete GöreDağılımınToplam ve Oranı(%)14 ve Az GençĐşsizler(15-19)GençĐşsizler(20-24)Genç ĐşsizlerToplamı(15-19)+(20-24)(25-29) (30-34) (35-39) (40-44) (45-64)Erkek6934323420950325273713227569628317821254762931993 (f)Kadın34931033359676700017744965352541548970Toplam1042742672454703197371500197928137036140957263Toplam Genel0,1712,1940,352,4924,6313,026.082.311.19Toplam Oranı(%)Erkek1304341381615141956529731350392209381003958141994 (g)Kadın506264482871555163170008413329615161093Toplam1810605861902292508151143135880524234115556907Toplamın Genel0,3912,9140,5353,4424,3612,535.162.461.47Toplam Oranı(%)KAYNAK:(a) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1987 Yılı Faaliyet Raporu, 1988, s.61.,(b) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1989 Yılı Faaliyet Raporu, 1990, s.47.,(c) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1990 Yılı Faaliyet Raporu, 1991, s.80.,(d) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1991 Yılı Faaliyet Raporu, 1992, s.55.,(e) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1992 Yılı Faaliyet Raporu, 1993, s.58.,(f) ĐĐBK Genel Müdürlüğü, 1993 Yılı Faaliyet Raporu, 1994, s.40 ve(g) ĐBK Genel Müdürlüğü, 1994 Yılı Faaliyet Raporu, 1995, s.32'den faydalanarak Tablodüzenlenmiştir.