Okul Deneyimi - Sosyal Bilimler Enstitüsü - Balıkesir Üniversitesi

"OKUL DENEYİMİ" DERSİ UYGULAMASININ ÖĞRENCİLERTARAFINDAN AMACINA UYGUN OLARAK YAPILD?YAPILAMADIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİYrd. Doç. Dr. Yalçın ERGÜNEŞ*ÖZETYÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet-ÖncesiÖğretmen Eğitimi kapsamı içerisinde Eğitim Fakültelerine "Okul Deneyimi"dersi getirilmiştir.Bu araştırmada, "Okul Deneyimi" uygulaması içersindeki etkinliklerinöğrenciler tarafından amacına uygun olarak yapılıp, yapılmadığıdeğerlendirilmiştir.Çalışma evrenini Necatibey Eğitim Fakültesi'ndeki Okul Deneyimiuygulamalarına katılan öğrenciler oluşturmaktadır.Araştırmanın amacına yönelik veriler, öğrenciler tarafından hazırlananokul deneyimi uygulama dosyalarından her birinin incelenmesiyle eldeedilmiştir. Elde edilen veriler, doğrudan çözümleme teknikleri kullanılarakanaliz edilmiş olup, bulgulara dayalı olarak da sonuç ve önerilergeliştirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Öğretmen yetiştirme, okul deneyimi,* Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi

Sosyal Bilimler Dergisi 107EVALUATING VVHETHER SCHOOL EXPERIENCE COURSEACTIVITIES ARE DONE BY STUDENTS İN ACCORDANCE VVİTH THECOURSE OBJECTIVESABSTRACT"School Experience" courses are brought to Education Faculties inthe context of Higher Education Council/World Bank National EducationImprovement Project, In-service Teacher Education.This study was conducted to evaluate vvhether or not the "SchoolExperience" activities are completed in accordance with the stated goals andobjectives of the course.The population of the study consists of the students attending theSchool Experience courses in Necatibey Faculty of Education.The data related to the purpose of the study was obtained byevaluating the School Experience activity folders prepared by the students.The data obtained vvere analyzed using direct analysis techniques and someconclusions and suggestions \vere developed according to the fındings.Key Word: Teacher traning, School ExperienceGirişYÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi 1994 yılındabaşlamıştır. Projenin amacı: Hizmet-öncesi öğretmen eğitimini daha nitelikliduruma getirmektir. Bu amaca ulaşmak için okul deneyimi tüm eğitimfakültelerinin programlarında yer alması sağlanmıştır.Okul deneyiminin amacı, adayın meslek hayatına iyi organizeedilmiş bir şekilde başlamasını sağlamaktır. Öğretmen adayları tarafındangerçekleştirilen etkinlikler ve yerine getirilen görevler, onların deneyimliöğretmenleri görev başında gözlemlemelerine, bireysel ve küçük gruplarla

Yalçın ERGÜNEŞ 108çalışmalarına ve kısa sürelerle öğretmenlik deneyimi kazanmalarına olanaktanımaktadır.Okul deneyimi, toplam 24 etkinlikten oluşmaktadır. Bunların 12'sibir dönemde, diğer 12'si ise ikinci dönemde yapılmaktadır.Eğitim fakülteleri okul deneyimini farklı biçimlerde uygulamışlardır.Önceleri bazı eğitim fakülteleri yalnızca fen bölümündeki öğrencileri,bazıları ise sosyal bilimlerdeki öğrencileri bu ders programı kapsamınaalmışlardır. Daha sonraları ise, tüm öğrencilere okul deneyimi zorunlu halegetirilmiştir. İlk uygulamalarda, okul deneyiminin ilk 12 etkinliği üçüncüsınıfa alınmış, son 12 etkinlik ise dördüncü sınıfta uygulanmaya çalışılmıştır.Şu anda ise, eğitim fakültelerinin dördüncü sınırlarındaki öğrencilere birdönem içerisinde verilmektedir. Eğitim fakültelerindeki yeni yapılanma ilebu ders birinci sınıfların ikinci dönemine alınmış bulunmaktadır.Açıklanan bütün gelişmelere bakıldığında; okul deneyiminin nerede,ne zaman, ne oranda uygulamaya konulacağının bilimsel bir netlikkazanmadığı görülmektedir.Okul deneyimi konusunda gerek öğrenciler, gerek uygulama okuluyöneticileri ve öğretmenleri gerekse eğitim fakültesindeki öğretimelemanlarının büyük bir bölümü yeterli bilgiye sahip değildirler. Konuyayönelik olarak yapılan toplantılarla bu bilgilendirme belirli ölçülerdeverilmiş ise de, okul deneyimi dersinin amacının ve uygulamasının yeterikadar anlaşıldığını söylemek zordur.Bu araştırma ile, okul deneyimi dosyaları incelenerek adayöğretmenlerin okul deneyimindeki etkinlikleri ne oranda amaca uygunolarak gerçekleştirebildiklerini ve uygulamanın yeterlilik düzeyinibelirlenmeye çalışılmıştır.

Sosyal Bilimler Dergisi 109YöntemGenel tarama modeli kullanılan bu çalışmada, Balıkesir ÜniversitesiNecatibey Eğitim Fakültesi Fen Bilimleri öğrencilerinin okul deneyimi dersikapsamında hazırladıkları 40 aday dosyası çalışma grubu olarak alınmıştır.Araştırmanın, veri toplama aracını geliştirmek üzere; "Öğretmen EğitimiOKULLARDAKİ ÇALIŞMALAR (ortaöğretim) YÖK/DÜNYA BANKASIMilli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi DenemeBasımı 1996" kılavuzunda yer alan etkinliklerden adayların yapmasıbeklenilen davranışlar çıkarılmış ve dosyaları incelemek üzere bir ölçütlistesi geliştirilmiştir. Taslak ölçüt listesi; aday, uzman ve danışmanöğretmenlerin görüşlerine sunulmuştur. Belirlenen ölçütlere getirileneleştiriler doğrultusunda, gerekli düzeltmeler yapılmış ve ölçüt listesine sonşekli verilmiştir. Yapılan bu ön çalışmalarla ölçüt listesinin görünüş ve içerikgeçerliliği sağlanmaya çalışılmıştır. Oluşturulan ölçüt listesinde adayöğretmenlerin yerine getirmekle sorumlu olduğu davranışlara değinilmiştir."Öğretmenin Bir Günü"ne ilişkin 9, "Öğrencinin Bir Günü"ne ilişkin 8,"Okuldaki Bölümünüz"e ilişkin 5, "Öğretim Tekniklerine ilişkin 15,"Gözlem Programı"na ilişkin 7, "Soru Sormayı İzleme"ye ilişkin 18,"Açıklama"ya ilişkin 8, "Ders Yönetimi ve Sınıf Kontrolü"ne ilişkin 6,"Öğrencilerin Çalışmalarına Not Verme"ye ilişkin 22, ÇalışmaYaprakları"na ilişkin 10 ve "Okul Müdürü ve Okul Sorunlar"na ilişkin de 10olmak üzere toplam 118 kritik davranış belirlenmiştir. Ölçüt listesinde yeralan davranışlar açısından dosyalarda yer alan bilgilerin varlığı/yokluğubelirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma sonucunda elde veriler, doğrudançözümleme teknikleri olan yüzde (%), frekans (f) kullanılarak çözümlenmiş,uygun şekillerde tablolaştırılarak yorumlanmıştır.Bulgular ve YorumlarAday dosyalarında "Öğretmenin Bir Gününe" ilişkin yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 1 'de sunulmuştur.

Yalçın ERGÜNEŞ 110Tablo: 1 öğretmenin Bir GünüYapılması Beklenen Davranışlaröğretmenin gün boyu öğretmenlik yaptığı derslerin tümüne katılma veizleme.Yaptığı her bir etkinliği not etme.Her bir etkinliğe ayrılan zamanı belirleme.öğretime ve diğer etkinliklere harcanan zaman dağılımını belirtme.Elde edilen sonuçları not etme ve öğretmenle tartışma.Sınıf dışında yaptığı etkinlikleri not etme.Öğretmenin sıradan bir günü olup olmadığını belirtme.Okul dışında öğretmenin neler yaptığını açıklama.Etkinliğin genel bir değerlendirmesini yapma.GENEL TOPLAMf38365--27113118166%95.090.012.5--67.527.577.545.041.5Tablo: l'in incelenmesinden anlaşılacağı üzere, öğretmen adayları"Öğretmenin Bir Günü"ne ilişkin beklenen davranışları %41.5 oranındagerçekleştirmiştir. Aday öğretmenlerin büyük çoğunluğu, uzman öğretmeniile birlikte derslerin tümüne katılıp onları izlemiş (%95.0), büyük bir orandayaptıkları her bir etkinliği not etmişlerdir (%90.0). Ancak, incelenendosyalarda aday öğretmenler; uzman öğretmenlerin öğretime ve diğeretkinliklere harcadığı zaman dağılımlarını belirlemede ve gözlem sonuçlarınıuzman öğretmeni ile tartışmada beklenen yeterlilikleri gösterememişlerdir.Dosyalarda yer alan kayıtlar, uzman öğretmenlerin sınıf dışındakietkinliklerine %67.5, okul dışındaki etkinliklerine %77.5 oranındadeğinildiğini ortaya koymaktadır. Bulgular, "Öğretmenin Bir Günü" etkinliğikapsamında uzman öğretmenlerin sosyo-kültürel yaşantılarına, öğretmeöğrenmesüreçlerinde geçirdiği yaşantılardan daha çok yer verildiğini ortayakoymaktadır. Etkinliğin gerçekleştirilmesi için aday öğretmenlere kullanışlıbir ölçüt listesinin verilmemesi, ortaya çıkan bu durumun nedeni olarakkabul edilebilir.

Sosyal Bilimler Dergisi 111Aday dosyalarında "Öğrencinin Bir Gününe" ilişkin yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 2'de verilmiştir.Tablo: 2 Öğrencinin Bir GUnUYapılması Beklenen Davranışlaröğretmenlik yapmak istediği sınıfların birinden öğrenci seçerek birgünü onunla birlikte geçirme.Öğrencinin girdiği derslerin listesini yapma.Gözlenen öğrencinin her bir derste yaptığı etkinliğe değinme.Gözlenen etkinlikler için harcanan zamanı belirleme.Gözlenen öğrenci ile geçirilen günü tartışma.Gerçekleştirilen etkinliği diğer aday öğretmenlerle karşılaştırma.Etkinliğin ders planları hazırlanırken nasıl yardımcı olabileceğinibelirleme.Gözlem sonuçlarına göre öğrenci ihtiyaçlarını değerlendirirkennelerin göz önünde bulundurulabileceğini belirtme.GENEL TOPLAMf402832525-2-132%10070.080.012.562.5-5.0-41.2Aday dosyalarından elde edilen bilgilere göre, "Öğrencinin BirGünü" etkinliğinin genel olarak %41.2 oranında gerçekleştirildiği ortayaçıkmıştır. Tablo incelendiğinde de görülecektir ki, aday öğretmenlerin tümüetkinliği gerçekleştirebilmek üzere öğretmenlik yapmak istediği sınıflarınbirinden öğrenciyi seçerek bir günü onunla birlikte geçirmiştir. Ancak,"öğrencinin girdiği derslerin bir listesini yapma" %70.0 oranındagerçekleştirilebilmiştir. Aday öğretmenlerin hiçbiri, gözlem sonuçlarına göreöğrenci ihtiyaçlarını değerlendirirken nelerin göz önündebulundurulabileceğini belirtmemiştir. Etkinlik kapsamında gerçekleştirilenetkinliklerin aslında "öğrenci ihtiyaçlarını değerlendirirken nelerin gözönünde bulundurulabileceğini" ortaya koymak olarak düşünüldüğünde, adayöğretmenlerin beklenen bu davranışa hiç değinmemeleri büyük bir eksiklikolarak kabul edilebilir. Diğer yandan, yapılan etkinliklerin diğeröğretmenlerle karşılaştırılmamış olması belirlenen bir diğer eksikliktir. Diğer

Yalçın ERGUNEŞ 112yandan aday öğretmenlerin yalnızca %5.0'i gerçekleştirilen etkinliğin dersplanlan hazırlanırken nasıl yardımcı olabileceğini belirtmiştir. "ÖğrencininBir Günü" etkinliği, öğrenci ihtiyaçlarını belirleyerek öğretimi ona uygunolarak tasarımlamak için belirli ipuçları elde etmede, elde edilen bilgileridiğer aday öğretmenlerle karşılaştırarak belirli yargılara ulaşmada yardımcıolmalıdır. Ancak, aday öğretmenler tarafından etkinliğin can alıcıdavranışına hiç değinilmemiş olması etkinliğin amacınıngerçekleştirilemediği yargısına ulaşmayı kolaylaştırmaktadır.Aday dosyalarında "Okuldaki Bölümünüz" etkinliği ile ilgili yeralan kayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 3'de verilmiştir.Tablo: 3 Okuldaki BölümünüzYapılması Beklenen DavranışlarBranşıyla ilgili okuldaki öğretmenlerin ad ve soyadlarını,konumlarını, okuldaki görev sürelerini, belirtme.Okulda uyulması gerekli kuralları belirtme.Öğrencilere verilebilecek ödül ve cezaların neler olduğunu belirtme.Okulda ve bölümde ne gibi kaynakların bulunduğunu kaydetme.Belirlenen kaynakların yeterliliği konusunda açıklamalarda bulunma.GENEL TOPLAMf32131128690%80.032.527.570.015.045.0Tablo: 3 incelendiğinde, öğretmen adaylarının "OkuldakiBölümünüz" etkinliğini %45.0 oranında gerçekleştirdiği anlaşılmaktadır.Branşları ile ilgili olarak okulda bulunan öğretmenlerin ad ve soyadlarını,konumlarını ve görev sürelerini aday öğretmenlerin %80.0'i belirlemiştir.Okulda bulunan kaynakların yeterliliği, etkinlik kapsamından en alt düzeydegerçekleştirilen davranış olarak ortaya çıkmıştır (%15.0). Elde edilenbulgulara göre, aday öğretmenlerin %27.5'i öğrencilere verilebilecek ödül vecezalara değinmekte, %32.5'i ise okulda uyulması gereken kurallarıaçıklamaktadır. Bu iki davranışın gerçekleşme düzeyine ilişkin bilgilere,

Sosyal Bilimler Dergisi 113örneklem kabul edilen 40 aday dosyasından yaklaşık dörtte birinderastlanması, dörtte üç gibi büyük bir çoğunluğun okul kuralları veöğrencilere verilebilecek cezalara yönelik bilgisinin bulunmadığını ortayakoymaktadır. Bu nedenle, öğretmen adaylarının okulda uyulması gereklikurallar ile öğrencilere verilebilecek cezalara ilişkin bilgilendirilmesi önemtaşımaktadır. Söz konusu etkinlik, okulun belirli bir düzen içinde işlemesinisağlayacağı gibi, aday öğretmenlerin de belirli bir düzende uygulamayapmasını sağlayabilir.Aday dosyalarında "Öğretim Teknikleri" etkinliği ile ilgili yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 4'te verilmiştir."Öğretim Teknikleri" genel olarak öğretmen adaylarının %26.7'sitarafından gerçekleştirilmiştir. Aday öğretmenlerin tümü kendi konu alanı vediğer konular hakkında birçok ders gözlemlerken, aynı zamanda kullanılanöğretme öğrenme tekniklerini belirlemişlerdir. Ancak, %20.0 oranında herteknik için harcanan zamanı belirleme ve belirlenen zamanın ders içindekiyüzdesini hesaplama, %42.5 oranında kullanılan teknik sırasında öğrencininyaptıklannı açıklama, %32.5 oranında kullanılan tekniğe karşı öğrencininyaptıklarını açıklama dışında gerçekleştirilen özgün bir davranışbulunmamaktadır. Diğer yandan öğretmen adaylarının %80.0'inin "ÖğretimTeknikleri" gözlemlerinden yola çıkarak genel bir değerlendirme yaptığıbelirlenmiştir.

Yalçın ERGÜNEŞ 114Tablo: 4 Öğretim TeknikleriYapılması Beklenen DavranışlarKendi konu alanı ve diğer konular hakkında bir çok ders gözlemleme.Ders sırasında kullanılan öğretme-öğrenme tekniklerini belirleme.Her bir teknik için harcanan zamanı belirleme.Belirlenen zamanın ders içindeki yüzdesini hesaplama.Kullanılan teknik sırasında öğrencinin yaptıklarını açıklama.Kullanılan tekniğe karşı öğrencinin gösterdiği tepkiyi gözlemleme.Kullanılan teknik sırasında öğretmenin yaptıklarını saptama.Her bir tekniğin uzunluğu konusunda yorum getirme.Sınıfı kontrol etmekle geçen zamanı belirleme.Etkinliklerin özel bir sıraya göre gerçekleşip, gerçekleşmediğinibelirleme.Kullanılan yöntem ve zaman dilimlerini diğer öğretmenlerlekarşılaştırma.Her öğretmenin kendine özgü bir öğretim stilinin bulunup,bulunmadığını açıklama.Öğretim tekniklerinin etkinliği konusunda gözlemlerden yola çıkarakbazı sonuçlara değinme.Öğretmenlik yapabileceği bir konuda ders planı hazırlama.Üniversitedeki veya okuldaki gözetmenle birlikte hazırlanan dersplanını tartışma.GENEL TOPLAMr4040881713------322-160%10010020.020.042.532.5------80.05.0-26.7Etkinlik kapsamında öğretmen adaylarının ders planı hazırlayarak buplanda çok farklı öğretim tekniklerini belirli bir düzen içinde tasarımlamasıgerekirken, yalnızca %5.0'inin hazırlaması belirlenen davranışın tam olarakgerçekleştirilmediğini ortaya koymaktadır. Üstelik hazırlanan planlarokuldaki ve üniversitedeki gözlemciler tarafından da değerlendirilmemişveya tartışılmamıştır. Elde edilen bulgular, aday Öğretmenlerin "ÖğretimTeknikleri" konusunda bilinçli bir gözlem yapmadığını ortaya koymaktadır.Diğer yandan, hazırlanan planların üniversitedeki veya okuldakigözetmenlerle birlikte tartışılıp, değerlendirilmemesi ve geliştirilmemesi bir

Sosyal Bilimler Dergisi 115ihmali ortaya koymaktadır. Bu nedenle; aday öğretmen, uzman öğretmenveya rehber öğretmenlerden herhangi birilerinin aldıkları görevi tam olarakyerine getirmediği söylenebilir.Aday dosyalarında "Gözlem Programı" etkinliği ile ilgili yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 5'de verilmiştir.Tablo: 5 Gözlem ProgramıYapılması Beklenen DavranışlarHer dersten önce, sınıf, amaçlar, dersin ana hatları, sınıfın kendinehas özellikleri ve sınıfa özel bir öğretim tekniğinin kullanılıp,kullanılmadığını açıklama.En az üç farklı öğretmenin dersini izleme.Her ders için gözlem formu doldurma.Doldurulan gözlem formunu hakkında ders öğretmenine bilgi vermeDoldurulan gözlem formunu ders öğretmeniyle birliktedeğerlendirme.Gözlem formunun doldurulmasında karşılaşılan problemleriaçıklama.Gözlem programında yer alan tüm davranışlara göre öğretmenlerideğerlendirme.GENEL TOPLAMf5151333-1150%12.537.532.57.57.5-27.517.9Tablo 5 incelendiğinde, öğretmen adaylarının genel olarak %17.9oranında "Gözlem Programını" gerçekleştirdikleri görülmektedir. Adayöğretmenlerin yalnızca %12.5'i, her dersten önce branş öğretmeni ilekonuşarak sınıf, amaçlar, dersin ana hatları, sınıfın kendine has özellikleri vesınıfa özel bir öğretim tekniğinin kullanılmadığını belirtmiştir.Tablo 5'de, "en az üç farklı öğretmenin dersini izleme" etkinlik 5içerisinde en çok gerçekleştirilen davranış olarak belirlenmiştir. Diğertaraftan, incelen dosyaların %32.5'inde izlenilen derslerin gözlem formlarıbulunmaktadır. Ancak, gözlem programında yer alan tüm davranışlaraçısından aday öğretmenlerin uzman öğretmenleri %27.5 oranında

Sosyal Bilimler Dergisi 117Öğrencilere soruları cevaplamaları için gereken sürenin tanınıp,tanınmadığını belirtme.Öğretmenlerin sorulan nasıl sorduğunu açıklama.Soru sorma sırasında öğrencilerin isimlerinin kullanılıp,kullanılmadığını belirtme.Sorular anlaşılmadığında öğretmenlerin sorulan yeniden düzenleyip,düzenlemediğini açıklama.Öğrencilerin doğru cevabı bulmaları için öğretmenlerin ipucu veripvermediğini belirtme.Öğretmenlerin öğrencilerini sorularına cevap vermeye nasılcesaretlendirdiğini belirtme.Verilen yanlış cevapları öğretmenlerin reddedip, reddetmediğinibelirtme.Öğretmenlerin soru sorma sürecindeki dil yeteneğini belirtme.öğretmenlerin soru sorma sürecindeki göz teması ve vücut dilinikullanma becerisini belirtme.Öğretmenin soru sorma sürecindeki genel başarısı konusundadeğerlendirmelerde bulunma.Kendisi aktif olarak bir soru sorma sürecini gerçekleştirme.Aday dosyasında sonı sonna sürecinde uygulanması gerekendavranışlar açısından başka bir aday öğretmen ya da branş öğretmenitarafından kendi yeterliliği konusunda bir değerlendirmeye yerverme.GENEL TOPLAM18151652625-192015-34345.037.540.012.565.062.5-47.550.037.5-47.6Tablo 6'da, tüm aday öğretmenlerin soru sorma sürecini izledikleriancak, etkinlik kapsamında yerine getirilmesi gerekli davranışları istenendüzeyde gerçekleştinııede yetersiz kaldıkları görülmektedir. Etkinliğin genelolarak %49.0 oranında yerine getirildiği ortaya çıkmıştır. Soru sormasürecine ilişkin aday öğretmenler tarafından en çok "öğretmenin sorduğusoruların bir listesini yapma" davranışı gerçekleştirilmektedir (%80.0).Aday dosyasında uzman öğretmenlerin soru sorma sürecinde yaptığıdavranışlara ilişkin bilgilere çeşitli düzeylerde de olsa rastlanırken,kendilerinin bizzat soru sorma sürecine aktif olarak katıldığını ve soru sormasürecinde uygulanması gereken kurallar açısından başka bir aday öğretmen

Yalçın ERGUNEŞ 118ya da branş öğretmeni tarafından değerlendirildiğini gösteren kayıtlararastlanılmamıştır. Öğretmenlik uygulamaları, okulda edinilen kuramsal birtakım bilgilerin uygulanması mantığına dayandığından, aday öğretmenlerinöğretmenlik becerilerini geliştirmeleri için etkinliklere bizzat kendilerinin deuygulamalı olarak katılması önemlidir. Elde edilen sayısal bulgular aday veuzman öğretmenlerin soru sorma sürecinde yerine getirilmesi gereklidavranışları tümüyle yerine getiremediklerini ortaya koymaktadır. Budurum, aday öğretmenlerin etkinliğe gereken önemi vermemelerindenkaynaklanabilir.Aday dosyalarında "Açıklama" etkinliği ile ilgili yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 7'de verilmiştir.Tablo: 7 AçıklamaYapılması Beklenen DavranışlarGünde gözlemlediği dersleri belirtme.Ders planını öğretmenle birlikte tartışma.Anlatım gözlem formunu öğretmene gösterme.Girilen her ders için anlatım gözlem formunu doldurma.Anlatım gözlem formunda yer alan bilgilere dayalı olaraköğretmenlerin anlatım becerisinin yeterliliğine ilişkin bilgilere yerverme.Kendisinin ders anlatırken gözlenmesine ilişkin kayıtlara yer verme.Anlatım programı dahilinde kendisinin anlatım becerisinideğerlendirme.Anlaşılır bir açıklama yaparken bulunması gerekli temel becerilerinözetini belirtme.GENEL TOPLAMf402-2640222114%1005.0-65.01005.05.05.035.6"Açıklama" etkinliği aday öğretmenlerin genel olarak %35.6'sıtarafından gerçekleştirilmiştir. Aday öğretmen kayıtlarının tümünde, güniçinde gözlediği derslere ve anlatım gözlem formundaki kriterlere dayalıolarak uzman öğretmenlerin anlatım becerisine değinilirken, hiçbirinde"anlatım gözlem formunu"nun uzman öğretmene gösterildiğine ilişkin bir

Sosyal Bilimler Dergisi 119bilgiye rastlanmamıştır, incelenen dosyalarda, açıklama etkinliğine ilişkinaday öğretmenin kendisi ders anlatırken anlatım gözlem formunundoldurulmasını sağladığına yönelik bir veriye aday öğretmenlerin sadece%5'inderastlanmıştır. Açıklama etkinliğini bizzat gerçekleştiren %5.0oranındaki aday öğretmen grubunun dosyasında kendisinin anlatımbecerisini yansıtan form ve edindiği tecrübelerden yararlanarak, anlaşılır biraçıklamada bulunması için gerekli temel becerilerin neler olabileceğineilişkin veriler de bulunmaktadır. Elde edilen bulgular, etkinliğin genel olarakuzman öğretmenle işbirliği yapılmadan gerçekleştirildiğinidüşündürmektedir.Aday dosyalarında "Ders Yönetimi ve Sınıf Kontrolü" etkinliği ileilgili yer alan kayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 8'de verilmiştir.Tablo: 8 Ders Yönetimi ve Sınıf KontrolüYapılması Beklenen DavranışlarBranş öğretmenlerinin yönetim ve kontrol becerilerini izleme.Sınıf yönetimi programını doldurma.Sınıf yönetimi programına göre uzman öğretmenlerin sınıf yönetimikonusunda yeterliliğini belirleme.Sınıf yönetimi ve kontrol becerisini gerçekleştirmek üzere uygulamayapma.Kendisine ilişkin uzman öğretmenlerin sınıf yönetimi ve kontrolprogramını doldurmalarını sağlama.Ders sonunda gerçekleştirilen etkinliği değerlendirme.GENEL TOPLAMf189321131175%45.022.57.552.532.527.531.2"Ders Yönetimi ve Sınıf Kontrolü" etkinliği öğretmen adaylarınıngenel olarak %31.2'si tarafından gerçekleştirilmiştir. Aday öğretmenlerin,sınıf yönetimi ve kontrol becerilerini ölçmek için %52.5 düzeyindegerçekleşen bir oranda uygulama yapması dikkat çekicidir. Bununla birlikteaday öğretmenlerin %45.0 oranında uzman öğretmenleri izlemesi, beklenen

Valçın ERGÜNEŞ 120davranışların gerçekleştirilmesinde olması gereken ilerleyişi ortaya koymasıaçısından önem taşımaktadır. "Sınıf yönetimi programına göre uzmanöğretmenlerin sınıf yönetimi konusunda yeterliliğini belirleme" etkinlikkapsamında en az yerine getirilen davranış olarak belirlenmiştir. Derssonunda gerçekleştirilen etkinliğin değerlendirilmesi gerekirken, %27.5 gibiküçük bir oranda değerlendirildiği ortaya çıkmıştır.Aday dosyalarında "öğrencilerin Çalışmalarına Not Verme"etkinliği ile ilgili yer alan kayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 9'daverilmiştir.İncelenen dosyalardan elde edilen bilgilere göre, aday öğretmenleringenel olarak %30.8 oranında "Öğrencilerin çalışmalarına not verme"etkinliğini gerçekleştirdikleri belirlenmiştir."Öğrencilerin çalışmalarını değerlendirme" (%82.5) ve "Not vermekamacıyla bir değerlendirme yapma" (%75.0) etkinlik kapsamında en çokgerçekleştirilen davranışlardır. Dosyaların büyük bir çoğunluğunda, uzmanöğretmenlerin haftada kaç saatini öğrenci değerlendirmesi için kullandığınıortaya koyan bir bilgiye rastlanmamıştır. Bir ila iki sayfa uzunlukta düz yazışeklindeki çalışmaları değerlendiren aday öğretmenlerin oranı da oldukçayüksektir (%60.0). Kayıtlar dikkate alındığında; değerlendirme sürecinde,yapılan çalışmalara not verdikten sonra öğrenciye geri verilmediği,çalışmanın tarihi ve notların kaydının tutulmadığı ve çalışmasındaeksiklikleri bulunan öğrencilerin gelişimlerinin izlenmediği söylenebilir.Yalnızca, aday dosyalarının %10.0'unda söz konusu bulgulara rastlanmıştır.

Sosyal Bilimler Dergisi 121Tablo: 9 Öğrencilerin Çalışmalarına Not VermeYapılması Beklenen Davranışlaröğrencilerin çalışmalarını değerlendirmeNot vermek amacıyla bir değerlendirme yapma.Yapılan değerlendirmenin amaçlarını belirtme.Öğretmenlerin öğrenci değerlendirmesi için haftada kaç saatayırdığını açıklama.Öğretmenlerin öğrencilerin tüm çalışmalarına not verip, vermediğinibelirtme.Not verirken tutarlılığı sağlamak için öğretmenlerin kullandığıstratejilere değinme.Deneyimli öğretmenlerin bazı çalışmalara neden daha eleştirisel notverdiğine değinme.Okuldaki not verme şemasına değinme.En düşük ve en yüksek notlar için belirlenmiş ölçüleri belirtme./3330304121251617%82.575.075.010.030.030.012.540.042.5Öğrencilerin ödev dosyalarına veya defterlerine not verilip,verilmediğini açıklama.Düz yazı şeklinde ve yaklaşık bir ila iki sayfa uzunlukta bir not vermeçalışması yapma.Yaptırılan çalışmada nelerin değerlendirileceğini belirleme.Belirlenen ölçülere göre değerlendirme yapma.Çalışmaların üzerine yorum yapma.Yapılan çalışmalara not verip, öğrenciye geri verme.Yapılan çalışmalara ilişkin sınıfa dönüt verme.Çalışmanın tarihi ve notların kaydını verme.Çalışmasında eksiklikleri bulunan öğrencileri izleme.Çalışmanın fotokopisini çekerek diğer aday öğretmenler tarafındandeğerlendirilmesini sağlama.Yapılan değerlendirmelerdeki çeşitliliği vurgulama.Öğrenci seviyelerini dikkate alarak bir not şeması ve ölçüt listesioluşturma.Oluşturulan ölçütlere ve not şemasına göre çalışmalara tekrar notverme.GENEL TOPLAM142414141-5--141011535.060.035.035.02.5-12.5--35.025.027.512.5' 7 I_, 30.8"Çalışmaların üzerine yorum yapma" etkinlik kapsamında yerinegetirilmesi beklenen önemli bir davranış olmasına rağmen,

Yalçın ERGÜNEŞ 122gerçekleştirildiğine ilişkin çok az dosyada kayıtlara rastlanmıştır. Etkinlikgenel düzeyde farklı katılımlarla da olsa gerçekleştirilmiştir. Ancak, kayıtlardikkatle incelendiğinde de görülecektir ki, aday öğretmenlerin okuldaedindikleri bilgileri uygulama okullarında tamamen işe koşmadıkları ortayaçıkmaktadır. Aday öğretmenlerin yadsınamaz bir çoğunluğu; okulunkapısından girdiği anda, eğitsel etkinlikler açısından sisteme uyumgöstermektedir. Etkinliklerin amacına ulaşmasında, üniversitede edinilenbilgilerin okullarda uygulanabilmesi önem taşımaktadır. Okulun öğretmeöğrenmesüreçlerindeki yeni gelişmelerden haberdar olması, işgörenin vekendisinin gelişimi açısından önemlidir. Etkinliğin istenilen yeterliktegerçekleşmemesi, üniversite-okul işbirliğinin yeterince sağlanamamışolmasından kaynaklanabilir. Beklenen işbirliği; öğretmen adayının sistemeyönelik algılarının olumlu yönde gelişmesini sağlayacağı gibi, adayöğretmen-uzman öğretmen etkileşimi sonrası birlikte değişim ve gelişimi desağlayabilir. Çift yönlü bilgi ve beceri transferi ulaşılmak istenen ancak, şuana kadar istenen düzeyde ulaşılamayan eğitimde kaliteyi de, bilinçli birgelişim programı içerisinde sisteme kazandırabilir.Aday dosyalarında "Çalışma Yapraklan" etkinliği ile ilgili yer alankayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 10'da verilmiştir.Tablo: 10 Çalışma YapraklarıYapılması Beklenen DavranışlarÇalışma yaprakları hazırlama.Çalışma yaprağında farklı etkinliklere yer verme.Çalışma şeklini (Bireysel-grup) belirtme.Çalışma yaprağını düzenlerken öğrencilerin bireysel farklılıklarınıdikkate alına.Çalışma yaprağını yeterli sayıda çoğaltma.Çalışma yaprağını sınıfta kullanma.Kullanım sırasında çalışma yaprağını değerlendirme./402433--77%10060.082.5--17.517.5

Sosyal Bilimler Dergisi 123Hazırlanan çalışma yaprağının ilk şeklini dosyada bulundurma.Hazırlanan çalışma yaprağını geliştirme.Geliştirilen çalışma yaprağını dosyada bulundurma.GENEL TOPLAM40--ısı10037.8"Çalışma Yapraklan" etkinliği öğretmen adaylarının genel olarak%37.8'i tarafından gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular çalışmayapraklarının amacına hizmet etme konusunda büyük eksikliklerininbulunduğunu ortaya koymaktadır.Tablo 10 incelendiğinde, tüm adayların bu etkinlik kapsamında birçalışma yaprağı hazırladığı ve dosyasında bulundurduğu görülmektedir.Ancak, çalışma yapraklarının nitelik boyutunda ve amaca hizmet açısındanistenilen yeterlilikte olmadığı söylenebilir. Şöyle ki, aday öğretmenlerinhiçbiri çalışma yaprağını tasarımlarken öğrencilerin bireysel farklılıklarınıdikkate almamış ve yeteri sayıda çoğaltmamıştır. Diğer yandan hazırlanançalışma yapraklarının %60'ında, birden çok etkinliğe yer verildiği, %82.5oranında çalışma şeklinin belirtildiği ortaya çıkmıştır. Üstelik elde edilenbulgulara göre, aday öğretmenlerin yalnızca %17.5'i tasarımı uygulamaaşamasına geçirebilmiştir. Ancak, uygulamayı gerçekleştirebilen adaylardanhiçbiri, öğrencilerden elde ettiği dönütlere dayalı olarak çalışma yaprağınıgeliştirip, yeniden düzenlememiştir. Bunun sonucu olarak dosyasında da yervermemiştir.Aday dosyalarında "Okul Müdürü ve Okul Sorunları" etkinliği ileilgili yer alan kayıtlardan elde edilen bulgular Tablo: 11 'de verilmiştir.

Yalçın ERGÜNEŞ 124Tablo: 11 Okul Müdürü ve Okul SorunlarıYapılması Beklenen DavranışlarOkul müdürü ve okul sorunları ile ilgili bir toplantı yapma.Müdürün okulu için belirlediği hedefleri belirleme.Müdürün öğretmen kadrosundan beklentilerini belirleme.Yeni öğretmenlerin okuldaki ilk yıllarında ortama uyum sağlamalarıiçin müdürün uygulamalarını belirleme.Müdüre göre iyi bir öğretmenin özelliklerini sıralama.Müdürü okuldaki öğretmenler ve kadrolarla ilgili neleringururlandırdığını açıklama.Okul sorunlarına değinme.öğretmen adaylarının sorularını da müdüre sorma.Müdürün öğretmen adaylarından beklentilerini sıralama.Öğretmen adaylarının okula bulunabilecekleri katkılara değinme.Müdürün istediği öğretmen özelliklerine sahip olup olmadığınıdeğerlendirme.GENEL TOPLAM/403637372723-12942227%10090.092.592.567.557.5-30.022.510.05.056.7"Okul müdürü ve okul sorunları" etkinliği genelde adayöğretmenlerin büyük bir çoğunluğu tarafından yapılmıştır (%56.7).Adayların tümü okul müdürüyle bir toplantı nitelinde olmasa da, mülakatşeklinde bir görüşme yapmıştır. Dosyalarda, müdürün öğretmenkadrosundan beklentileri (%92.5), yeni öğretmenlerin okuldaki ilk yıllarındaortama uyum sağlamaları için müdürün uyguladığı yöntemler (%92.5) vemüdürün okulu için belirlediği hedefler büyük bir oranda bulunmaktadır.Aday öğretmenlerin müdürün istediği öğretmen özelliklerine sahip olupolmadığına ilişkin bir değerlendirme yapmaması, etkinlik kapsamındaistenen düzeyde gerçekleştirilemeyen bir davranış olarak belirlenmiştir.Dosyalarda, etkinlik kapsamında okul sorunlarına değinilmediğibelirlenmiştir. Elde edilen bulgu, yöneticilerin sorunlarını paylaşmamaeğiliminden kaynaklanabilir. Eğitim örgütlerinde informal iletişimin

Sosyal Bilimler Dergisi 125bulunması gerektiği düşünülse de, okullarda genelde forma! bir iletişiminyaygın olarak işletilmesi nedeniyle, aday öğretmenlerin okul sorunlarınailişkin istedikleri bilgileri elde edemediği söylenebilir.Aday dosyalarından hareketle değerlendirilen etkinliklerin tümübütüncül bir yaklaşımla Tablo: 12'de verilmiştir.Tablo: 12 Genel DeğerlendirmeEtkinlikler1. Öğretmenin Bir Günü2. öğrencinin Bir Günü3. Okuldaki Bölümünüz4. Öğretim Teknikleri5. Gözlem Programı6. Soru Sormayı İzleme7. Açıklama8. Ders Yönetimi ve SınıfKontrolü9. Öğrencilerin ÇalışmalarınaNot Verme10. Çalışma Yapraklan11. Mikro Öğretim12. Okul Müdürü ve OkulSorunlarıGenelAmacınaHizmetEtmeDerecesi453101127896-1Davrantş Sayısı98515718862210-10BeklenenToplamfrekans360320200600280720320240880400-4004720Gerçekleşenf166132901605034311475271151-2271779%41.541.245.026.717.947.635.631.230.837.8-56.737.7Etkinliklerin tümünün yeterliliğine ilişkin oluşturulan Tablo: 12'de,amaca hizmet etme derecesi açısından "Okul Müdürü ve Okul Sorunları"etkinliğinin %56.7 ile daha fazla uygulandığı görülmektedir. Bu etkinliğisırasıyla: "Soru Sormayı İzleme" (47.6), "Okuldaki Bölümünüz" (%45.0),"Öğretmenin Bir Günü" (%41.5), "Öğrencinin Bir Günü" (%41.2), "Çalışma

Yalçın ERGÜNEŞ 126Yaprakları" (%37.8), "Açıklama" (%35.6), "Ders Yönetimi ve SınıfKontrolü" (%31.2), "Öğrencilerin Çalışmalarına Not Verme" (%30.8),"Öğretim Teknikleri" (%26.7), "Gözlem Programı" (%17.9) etkinlikleriizlemiştir.Tablo: 12'deki sayısal veriler aday kayıtlarına göre etkinliklerin%37.7 oranında gerçekleştirildiğini ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgulardeğerlendirildiğinde, etkinliklerin %37.7 oranında amacına hizmet ettiğisöylenebilir. Ortaya konulan bulgular etkinlikleri "yapmış olmak içinyapma" mantığıyla hareket edilerek gerçekleştirildiğini ortaya koymaktadır.Sonuç ve ÖnerilerÖğretmen adaylarının hazırladığı dosyalarda yer alan kayıtlardanhareketle "okul deneyimi" uygulaması içerisindeki etkinliklerin öğrencilertarafından amacına uygun olarak yapılıp yapılmadığını değerlendirmeamacıyla hazırlanan bu çalışmada; incelenen dosyaların belirlenendavranışlar açısından tümüyle yeterli olmadığı belirlenmiştir. Adaydosyalarında hiç değinilmeyen davranışların bulunması ulaşılan bu sonucudaha da güçlendirmektedir. Yapılan etkinlikler içerisinde "Okul Müdürü veOkul Sorunları" diğer etkinliklerden daha fazla gerçekleştirilmiştir. Öğretimsürecine ilişkin önemli bilgilerin edinilebileceği "Öğretim Teknikleri" ve"Gözlem Programı" en az gerçekleştirilen etkinlikler olarak ortaya çıkmıştır.Belirlenen davranışlar açısından incelenen dosyalar, "Okul Müdürü ve OkulSorunları" etkinliği hariç, %50'lik oranın üzerinde yapılmamıştır. Geneldetüm etkinlikler üçte bir oranında gerçekleştirilmiştir. "Mikro Öğretim"etkinliği ile ilgili herhangi bir kayda rastlanmamıştır.

Sosyal Bilimler Dergisi 127Etkinlikler bazında düşünüldüğünde belirlenen davranışlarıngerçekleşme düzeylerinde de önemli farklılıklar bulunmuştur. Etkinliklerinilk davranışları çoğunlukla yapılırken, etkinliklere ait diğer alt davranışlarıngerçekleştirilmesinde büyük düşüşler belirlenmiştir. Bu durum, adayöğretmenlerin etkinliklere tamamen hakim olmadıklarını göstermektedir.Ulaşılan bu sonuçlar çerçevesinde etkinliklerin amacına uygun olarakgerçekleştirilebilmesi için şu öneriler sunulabilir:1) Etkinliklerin içeriğindeki davranışları gerçekleştirmek üzere, adayöğretmenlerin bilinçli gözlem yapmalarını sağlayacak bir ölçüt listesioluşturulmalı, gözlenecek davranışlar; standart, koşul, davranış ve öğrencideğişkenleri dikkate alınarak belirlenmelidir.2) Etkinliklerin aday öğretmenlere neler kazandıracağı, etkinlikgerçekleştirildikten sonra elde edilen bilgilerin nasıl kullanılacağı konusundaaday öğretmenlere ayrıntılı bilgiler sunulmalı, etkinliğin "neden?" yapılmasıgerektiğine bireyler inandırılmalıdır.3) Aday öğretmenlere yönelik uygulama öncesinde okul kuralları ileöğrenciye verilebilecek ödül ve cezalara ilişkin bilgilendirme toplantılarıyapılmalı, bu toplantılara okul ve üniversite temsilcileri de katılarak, ortakbir noktada beklentileri karşılayacak çözüm yolları üretilmelidir.4) Etkinliklerin beklenen hedeflere ulaşması için, uzman öğretmendanışmanöğretmen ve öğrenci arasında işbirliğine dayalı sürekli bir iletişimkurulmalıdır.

Yalçın ERGÜNEŞ 1285) Uygulamaların başarısı açısından; aday öğretmenler daha bilinçliduruma getirilmeli, uygulama etkinliklerine başlamadan önce etkinliklerindaha verimli gerçekleştirilmesine yönelik bilimsel araştırma yöntem veteknikleri konusunda yetiştirilmeleri sağlanmalı, gerekirse bu etkinliklerokul deneyimi dersinin bir parçası durumuna getirilmelidir.6) Öğretmenlik uygulamaları, üniversitede edinilen kuramsal bir takımbilgilerin okulda uygulanması mantığına dayandığından; aday öğretmenlerin,öğretmenlik becerilerini geliştirmeleri için kendilerinin bizzat dersekatılması sağlanmalı, belirlenen eksiklikleri gidermesi için gerekliyönlendirmeler yapılmalıdır.KAYNAKLARGözütok, F.D. (1991) "Orta Öğretim öğretmenlerinin Öğretmenlik FormasyonuAçısından Eğitim İhtiyaçlarının Saptanması." Eğitimde Arayışlar 1Sempozyumu: İstanbul.Uyangör, N. Ve Kiraz, E. (1997). " Öğretmenlik uygulamalarında Okul Deneyimi,sorunlar ve Çözüm Önerileri." Uluslar arası 1. öğretmen YetiştirmeSempozyumu: Çanakkale.öğretmen Eğitimi- Okullardaki Çalışmalar.(1996). YÖK/ Dünya Bankası MilliEğitimi Geliştirme Projesi, hizmet öncesi öğretmen eğitimi: Ankara.