Prof Dr. Ali Rıza AKSOY - Akademik Bilgi Sistemi - Kafkas Üniversitesi

SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİVEBESİCİLİĞİProf Dr. Orhan ALPANAnkara ÜniversitesiVeteriner FakültesiZootekni AnabilimDalıEmekli Öğretim ÜyesiProf Dr. Ali Rıza AKSOYKafkas ÜniversitesiVeteriner FakültesiZootekni Anabilim Dalı6. Basımİsteme AdresiKafkas ÜniversitesiVeteriner FakültesiZootekni Anabilim Dalı36100 Paşaçayırı/KARSTel: 0 505 2914213Faks: 0 474 2426853

Bu kitabın telif haklarıProf Dr. Orhan ALPANve Prof Dr. Ali Rıza AKSOY’a aittirTel: 0 505 2914213Faks: 0 474 2426853Her hakkı mahfuzdurISBN 975-95445-0-41. Basım 19902. Basım 19923. Basım 19954. Basım 19985. Basım 20096. Basım 2012Ön Kapak: Ceylanpınar Tarım İşletmesi sığır ahırı

YazarlarınHayvancılığaGönül veEmek verenlereArmağanıdırBu kitabın basımıtarafından desteklenmiştir.

ÖNSÖZİlk baskısı 1990 yılında yapılan Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği kitabının beşincibaskısı da tükenmiş bulunuyor. Bugüne kadar kitap, çoğu veteriner fakültesi zooteknibölümlerinde ders kitabı, bazı veteriner ve ziraat fakültelerinin zootekni bölümlerinde isebaşvuru kitabı olarak kullanılmıştır. Kitap, öğrencilerin yalnız ders ihtiyaçlarına değil onlarameslek yaşamlarında da yardımcı olacak bir kapsam ve düzende hazırlanmıştır. Kitabınyenilenen basımlarında, zaman içinde meydana gelen bilimsel, teknolojik ve ekonomikilerlemeler ve değişen istatistiksel verilere yer verilmesine, yani güncellemeye özengösterilmiştir.Otuz yıl kadar önce kitabın ilk hazırlıkları yapılırken onun, hem akademik çevrelerehem de sığır yetiştiricileri ve besicilerine hitap etmesi esas alınmıştı. O yandan bu yana geçenzaman içinde sığır yetiştiriciliği ve sığır besiciliği işletmelerinin yapı, büyüklük veyönetimlerinde devrim niteliğinde gelişmeler meydana gelmiştir. Bir diğer deyişle dününgeleneksel ve genellikle küçük olan işletmelerinin çoğu, bugünün büyük, modern, bilimsel veteknolojik yenilikleri özümsemiş işletmeler haline dönüşmüştür. İşletmelerdeki bu büyükevrim sonucu üretilen yüzlerce sağlıklı süt ve et ürünü, günümüz Türkiye’sinde süpermarketlerden mahalle bakkallarına kadar bütün satış noktalarının raflarını doldurmaktadır. Bugerçekle gurur duyuyoruz.Kitapta süt ve besi sığırlarının genetik, biyolojik ve fizyolojik yapıları ile buhayvanlardan en yüksek verimin alınabilmesi için gereken bakım, besleme, çevresel faktörlerve sürü yönetimi konuları etraflı bir şekilde ve bilimsel dayanakları ile işlenmiştir. Bu yönüile kitap öğrenciden akademisyene, süt üretimi ve besi işletmelerinin çiftlik çalışanlarındanişletme sahiplerine kadar geniş bir yelpazedeki ilgililere yardımcı bir nitelikte olduğunainanmaktayız.Kitabın 6. basımında maddi katkılarından dolayı SÜTAŞ’a teşekkür ederiz.İlgilenenlerin yararlanması yazarların mutluluğu olacaktır.Mayıs 2012Em. Prof. Dr. Orhan ALPANProf Dr. Ali Rıza AKSOY

5.1. Saf yetiştirme 53Sayfa5.1.1 Akrabalı yetiştirme 535.1.2 Akrabalık dışı yetiştirme 595.2. Ticari yetiştirme 595.2.1 Türler arası birleştirme 605.2.2 Irklar arası birleştirme 60BÖLÜM 6. SELEKSİYON6.1. Tanımı ve amacı 636.2. Seleksiyon metotları 656.2.1 Bireysel verilere göre seleksiyon 656.2.2 Akraba verilerine göre seleksiyon 666.3. Önemli karakterler ve seleksiyon 686.3.1 Sütçü sığırlar 686.3.2 Etçi sığırlar 726.4. Birden fazla karakterin seleksiyonla geliştirilmesi 746.4.1 Sıra ile seleksiyon (Tandem selection) 746.4.2 Baraj metodu (Independent culling level) 756.4.3 İndeks metodu 766.5. Boğalarda seleksiyon 786.5.1 Boğa adaylarının seçimi 786.5.2 Boğa indeksleri 796.6. İneklerde seleksiyon 846.6.1 Yetiştirme değeri 846.6.2 Tahmini verim farkı 856.6.3 İnek indeksi 866.6.4 Seleksiyon etkinliği 876.7. Genetik ıslahı engelleyen faktörler 876.7.1 Gen sayısı 886.7.2 Karakter sayısı 896.7.3 Yetiştirme politikası 896.7.4 Üreme hızı 896.7.5 Hastalıklar 906.7.6 Kan yakınlığı 906.7.7 Bileşiklik 90BÖLÜM 7. SIĞIRLARIN BESLENMESİ7.1. Sindirim sistemi 927.1.1 Midelerde sindirim 927.1.2 Bağırsaklarda sindirim 937.2. Besin maddeleri 937.2.1 Besin maddeleri ihtiyaçlarının tespiti 947.2.2 Besin maddeleri ihtiyacı 957.3. Yem maddeleri 1037.3.1 Kaba yemler 1037.3.2 Kesif yemler 1097.4. Sığır rasyonları ve uygulamalar 1107.4.1 Besin maddeleri ihtiyacı 1117.4.2 Rasyonun hesaplanması 112BÖLÜM 8. MEME SİSTEMİ VE LAKTASYON8.1. Memenin morfolojisi 120

8.1.1 Dış görünüş 120Sayfa8.1.2 Memenin vücuda bağlantısı 1218.1.3 Memenin iç yapısı 1228.1.4 Memenin dolaşım sistemi 1238.1.5 Memenin büyüme ve gelişmesi 1238.2. Sütün yapımı 1258.2.1 Süt maddelerinin sentezi 1258.2.2 Sütün salgılanması 1268.2.3 Sütün indirilmesi 1278.3. Sütün sağımı 1298.3.1 Buzağının emmesi 1298.3.2 Elle sağım 1298.3.3 Makine ile sağım 1298.3.4 Sağım makinesinde pulzasyon 1308.3.5 Sağımın uygulanması 1318.4. Kaliteli süt üretimi 1338.4.1 İneğin sağlığı 1338.4.2 Bakıcının sağlığı 1338.4.3 Süt kova ve kapları 1338.4.4 Sütün ahırdan çıkartılması 1348.4.5 Sütün süzülmesi 1348.4.6 Sütün soğutulması 1348.5. Süt kompozisyonunu etkileyen faktörler 1368.5.1 Süt yağı 1368.5.2 Süt proteini ve diğer maddeler 1368.6. Meme hastalıkları 1378.6.1 Mastitis 1378.6.2 Meme ödemi 1398.7. Laktasyon 1408.7.1 Laktasyonun başlaması 1408.7.2 Süt veriminin seyri 1418.7.3 Süt verimini etkileyen faktörler 1438.7.4 Genetik yapı ve süt verimi 1438.7.5 Kuru dönem ve süt verimi 1438.7.6 Buzağılama mevsimi ve süt verimi 1448.7.7 Beden ağırlığı ve süt verimi 1468.7.8 Östrus gebelik ve süt verimi 1468.7.9 Beslenme ve süt verimi 1478.7.10 Çevre sıcaklığı ve süt verimi 1478.8. Süt veriminin standardizasyonu 1488.8.1 Buzağılama yaşı 1488.8.2 Laktasyon süresi 1498.8.3 Sağım sayısı ve aralığı 1508.8.4 Süt yağı oranı 152BÖLÜM 9. REPRODÜKSİYON9.1. Dişi genital sistemi 1559.2. Erkek genital sistemi 1569.3. Östrus ve periyodu 1589.4. Suni ve tabi tohumlama 159

9.4.1 Suni tohumlamanın tarihi gelişimi 159Sayfa9.4.2 Suni tohumlamanın yararları 1599.4.3 Spermanın alınması ve işlenmesi 1609.4.4 İneğin suni tohumlaması 1619.5. Embriyo transferi 1629.5.1 Süper-ovulasyon ve embriyo toplama 1629.5.1 Embriyo muhafaza ve transferi 1639.6. Klonlama 1649.6.1 Klonlamanın mekanizması 1649.6.2 Klonlamadan beklentiler 1659.6.3 Karşı görüşler 1659.7. Reprodüksiyon ve sürü yönetimi 1669.7.1 Servis periyodu (Açık periyot) 1669.7.2 Buzağılama 1679.8. Reprodüksiyonu engelleyen faktörler 1679.8.1 Genetik ve anatomik kusurlar 1679.8.2 Fizyolojik kusurlar 1689.8.3 Fertilizasyon ve gebelik kusurları 1699.8.4 Beslenmeyle ilgili kusurlar 1699.8.5 Genital sistem hastalıkları 170BÖLÜM 10. GENÇLERİN BAKIM VE BÜYÜTÜLMESİ10.1. Doğumda buzağının bakımı 17310.2. Buzağının beslenmesi 17410.2.1 Kolostrum 17410.2.2 Süt 17510.2.3 Yapay süt 17610.2.4 Buzağı büyütme yemi 17810.2.5 Kuru ot 17810.3. Büyüme 17910.3.1 Büyümenin dönemleri 18010.3.2 Süt danası eti için büyüme 18210.4. Diğer bakım konuları 18210.4.1 Barınaklar 18210.4.2 Numaralama 18510.4.3 Boynuz önleme 18710.4.4 Fazla meme başlarının alınması 18710.5. Buzağı hastalıkları 18810.5.1 Septisemi 18810.5.2 Pneumoni 18910.5.3 Adi ishaller 18910.6. Düvelerin bakımı 18910.6.1 Düvelerde ilk tohumlama 19010.7. Genç erkeklerin bakımı 191BÖLÜM 11. İNEKLERİN BAKIMI11.1. Bakıcının rolü 19311.2. Sığırda davranış 19411.3. Adaptasyon-aklimatizasyon 19511.3.1 Sıcağa tolerans 19511.3.1 Soğuğa tolerans 198

11.4. Buzağılama öncesi ve sonrası bakım 19811.4.1 Kuru dönem 19911.4.2 Buzağılamada ineğin kondisyonu 20011.4.3 Buzağılama 20011.4.4 Buzağılama mevsimi 201SayfaBÖLÜM 12. SIĞIRDA TİP PUANTAJI12.1. Genel bilgiler 20312.2. Ortak puantaj sistemi 20412.2.1 Irk özellikleri 20512.2.2 Genel görünüş 20612.2.3 Sütçülük karakteri 20712.2.4 Beden kapasitesi 20812.2.5 Meme sistemi 208BÖLÜM 13. SIĞIR ETİ ÜRETİMİ13.1. Üretim kaynakları 21013.2. Türkiye besiciliğinin gelişimi 21113.3. Besicilik nedir? 21113.4. Besiciliğin şekilleri 21213.4.1 Ekstansif besi 21213.4.2 Yarı entansif besi 21313.4.3 Entansif besi 21313.5. Sığır besiciliğinin avantajları 21413.6. Hayvanla ilgili faktörler 21613.6. 1 Sığırın ırkı 21613.6. 2 Besilik sığırın yaşı 21913.6. 3 Sığırın cinsiyeti 22013.6. 4 Sığırın kondisyonu 22113.7. Sığır besisinde yem 22213.7. 1 Yem maddeleri 22213.7. 2 Günlük yem miktarı 22513.7. 3 Kaba - kesif yem oranı 22613.7. 4 Rasyon hesaplanması 22613.7. 5 Yem maddelerinin temini 23013.8. Besilik hayvan temini 23013.9. Besi süresi 23113.9.1 Kısa süreli besi 23113.9.2 Orta süreli besi 23113.9.3 Uzun süreli besi 23113.10. Besi tesisleri 23213.10.1 Ahırlar ve sundurmalar 23213.10.2 Zemin ve yemlikler 23313.10.3 Diğer tesis ve ekipmanlar 23413.11. Sağlık koruma 23513.11.1 Koruyucu tedbirler 23613.11.2 Aşılamalar 23613.11.3 İlaçlamalar 23713.12. Pazarlama 23713.12.1 Kesim olgunluğu 23713.12.2 Fiyat 238

13.12.3 Hayvan pazarları 23913.13. Hayvan nakli 24013.13.1 Taşıma öncesi yemleme 24013.13.2 Uygun taşıt aracının seçimi 24113.13.3 Yükleme, taşıma, indirme 241Sayfa13.13.4 Taşıma firesi 242BÖLÜM 14. KESİM VE KARKAS14.1. Canlı sınıflandırma (Grading) 24314.2. Kesimler 24514.3. Karkas 24714.3.1 Et randımanı 24814.4. Karkasın parçalanması 249İNDEKS 252Ahır planları 255Yapım halindeki bir ahır resmi 257