Ailesi, dostlarè ve öĒrencileri Kitap Zamanè'na anlattè

KÝ TAP ZAMANIROMANBir ‘kimlik’ romanTürkiye’de okur tarafndan pek tannmasa da BernardMalamud (1914-1986), en önemli Yahudi-Amerikan yazarlardanbiriydi. Malamud’un Pulitzer ödülüne de deer görülen Tamirciadl etkileyici roman Epsilon Yaynlar’nca okura sunuldu.TAMRC, BERNARD MALAMUD, ÇEV.: BAAK YENC, EPSLON YAYINLARI, 344 SAYFA, 20 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝSavaa fotoraa direnmekspanyol yazar Susana Fortes, önümüzdeki yl sinemaya uyarlanacakolan Robert Capa’y Beklerken adl romannda yüzylnen önemli fotorafç-gazetecilerinden Robert Capa’nngenç meslekta Gerda Toro’yla tutkulu ilikisini anlatyor.ROBERT CAPA’YI BEKLERKEN, SUSANA FORTES, ÇEV.: SEDA ERSAVCI, DOAN KTAP, 216 SAYFA, 21 TL1AZRA NC891 Kiev doumlu lya Ehrenburg,Nürnberg yarglamalarnher ne kadar gazetecikimliiyle takip etse de tank olduuolaylar bir romanc duyarllyla anlatt“Faizm Sonras Avrupa” adl yazsnda,“Faistler alt milyon Yahudi’yi öldürdü-dizgi hatas deil bu- alt milyon.Zagreb’de, Szeged’de, Prag’da büyük birmucize sonucunda kurtulan Yahudilergördüm. Yok olan bir ormanda tek banakalm aaçlar gibiydiler.” der. Amerikalyazar Bernard Malamud’un Tamirciadl romann okurken yllar önce tantmEhrenburg’a doru yol aldmhissettim. Çünkü Malamud’un okurunugötürdüü 1900’lü yllarn bandaki“Rusya’nn Kudüs’ü Kiev”, havannkurun gibi ar, Ekim Devrimi’ninkapy çalmak üzere olduu günleri ya-amaktadr. Yahudi dümanl, dalmanneiindeki bu toplum için oldukçailevsel, insanlar birbirine kenetleyengüçlü bir harç niteliindedir.Malamud romann 1966’da yaymlar,Ehrenburg ise sadece bir yl sonraMoskova’da ölür. Dönemin koullardikkate alndnda Ehrenburg’unbüyük olaslkla bu roman okumad-n söyleyebiliriz. Asl merak ettiim,bir Kievli olarak Ehrenburg’un romanokumu olsayd neler hissedeceiyleilgili. Çünkü Malamud’un çizdii Kievresminde, faizmin Alman toplumununüzerinde yükseldii zemine benzerbir hava hâkimdir. Almanya’nn vebalinindier Avrupa ülkelerinden dahaar olmasnn altnda faizmi devlet düzeyindekurumsallatrmas vardr. AmaMalamud’un romannda adn sk skand “Kara Yüzler” adl faist örgütünUkrayna’da da pekâlâ faist bir devletiçin bir tür nüve ilevi görebileceinisöyleyebiliriz. Akllara, 1917’de gerçekle-en Bolevik Devrimi ile birlikte Yahudilerinrahat bir nefes ald ve zor günleriarkada braktklar kri gelebilir. Amadurumun sanld gibi olmadn, faizminruhunu ayn biçimde koruduunuen son Vasili Grossman’n Her ey AkpGider adl romannda okumutuk.YAHUDLER HAKKINDA YAZDITürk okuru tarafndan çok fazla bilinmesede Bernard Malamud ad, PhilipRoth ve Saul Bellow’la birlikte en önemliYahudi-Amerikan yazarlar arasnda anlmaktadr.Yazar kendisini “Yahudi” de-il “Amerikal” olarak tanmlasa da ImreKertész’in Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldktansonra verdii bir röportajdan beriiyi biliyoruz ki, söz konusu olan Yahudilikseöteki bütün kimlikler muhataplarngözünde talileir, deer yitimine urar.Malamud, vurgulad “Amerikal” kimliineramen Yahudilik konusunu merkezealan romanlar yazmtr. “Yahudilerhakknda yazyorum çünkü tarihlerini,deneyimlerini ve inançlarn, edebiyatlarnarzu ettiim kadar olmasa da daha iyibiliyorum.” diyen Malamud, karakterlerinyazarlarla özdeletirilmesini dorubulmadn da belirtir.Tamirci’nin bakahraman, ei tarafndanterk edilen Yakov epsoviç Bok,yeni bir hayat kurmak, hayallerini gerçekletirmekiçin taradan Kiev’e gelmitir.Ölmek üzere iken kurtard “KaraYüzler” mensubu Nikolay MaksimoviçLebedev’in ödemek istedii minnet borcukarlnda, Lebedev’in tula fabrikasndamuhasebeci olarak çalmaya balar.Kahramanmz sahte bir adla, Yahudiliinigizleyerek yaamn sürdürür.Key yerindedir çünkü düünü kurdu-undan daha büyük frsatlar eline geçmitir.Ama bir süre sonra iler sarpa sarmayabalar. Ölü bulunan bir çocuunsuçu Yakov’a yüklenir. ddia, Eski Ahit’tegeçen bir rivayete uygun olarak Hristiyanbir çocuun bir Yahudi ayini için öldürüldüüyönündedir. Yakov, ilemedi-i bu cinayetten dolay tutuklanacak vezor koullar altnda, hakknda hazrlanacakiddianameyi bekleyecektir...PULTZER ÖDÜLÜ’NÜ ALMITIMalamud, Ortodoks dünyasndaki Yahudinefretinin arkeolojisini didiklerkentaraf tutmamaya çalr. Ama romannkahraman Yakov’un maduriyetinimasumiyetinden daha güçlü bir biçimdevurgulamas, romann “birey” odakldeil de “kimlik” odakl alglanmasnasebep oluyor. Malamud, kimliksel maduriyetidaha güçlü bir ekilde anlatmakiçin taral, yar cahil Tamirci Yakov’unbir Spinoza uzman kadar güçlü bir biçimdeakl yürütmesini salyor. SaulBellow, Malamud için “Her zaman sonderece inandrcdr.” dese de yazarn,Tamirci Yakov’u belirttiim biçimde kurgulamas,okurun kahraman algsndabir tür inandrclk sorunu oluturuyor.Bu güçlü romann 1967’de PulitzerÖdülü’nü ald notunu da ekleyelim.EA. ESRA YALAZANer baklarmza dokunandünya, retinann kaydettikleriylesnrl olsayd sanatnhayatla ilikisinin derinliini hissedemez,epey eksik kalrdk. Eer yaz sanat, resim,fotoraf, iir, sinema, heykel gerçekliitaklit etmiyorsa ‘insan’ olmaya dairmutlaka bir hikâye anlatyordur. Bu yüzylnba döndüren sahte imgeleri arasndadolarken bize en ‘yakn’ yldz hissedebilmeninyolu, geçtiimiz yüzylnönemli fotorafç-gazetecilerinden RobertCapa’nn basit kelimelerle ifade etti-i gibi, sadece göstermek istediklerimizeyakn durmaktan geçiyor sanrm.Bu efsane ismin genç meslekta- Gerda Toro’yla tutkulu ilikisi üzerindenRobert Capa’y Beklerken’i yazan spanyolSusana Fortes, bu romanyla tannyor.Önümüzdeki yl sinemaya uyarlanacakkitab okurken, Capa’nn “Teknikolarak kötü ama güçlü bir görüntüyü,teknii iyi ama zayf bir görüntüye tercihederim.” deyiini düündüm. Dorusuroman sanat mevzubahis olduundaben de aa yukar bu görüe katlrm.Bu anlamda, elimizdeki yar biyograk‘tanklk hikâyesinin’ en bata yazarnve bu düsturun ölçüleriyle örtütüünüteslim etmek lazm.‘YETERNCE LRK’Romann dilinin sinematograk ve ‘yeterincelirik’ oluu, bilinen anlamyla hedeflenen‘bestseller’ ölçülerini gözetmektenziyade yazl süreci ve içerikle ilgili. spanyolyazarn fevkalade doru bir kararlakitabn sonuna koyduu notlarda söylediklerionun edebi dünyasna dair kirveriyor: “Capa’nn hayat üzerine bir eyleryazma kri kafamda pek çok kez dönüpdurdu. Bu ülkenin ona en azndanbir roman borçlu olduunu düünüyordum.kisine birden. Ve bu kesinlii askdabekleyen bir borç gibi hissediyordum.Ama üphesiz henüz ödeme vakti gelmemiti.Kii bu tarz eyleri belirleyemez.Vakti gelince gerçekleir.”Bir okur olarak yazarn samimiyetinedaha ilk sayfada inandm zira Fortes’inedebiyatndaki ‘imge-sözcük’ ilikisiyleCapa’nn ve Gerta Toro’nun fotoraf algs,‘görme biçimleri’ arasndaki paralellikustaca ina edilmi. Fotoraf arivlerininyan sra yazm ve belgeleme aamasndabiriktirdiklerini edebi hazz zedelemedenkullanabilmek pek kolay deildir.20. yüzyl savalarnn en çarpc, vah-i, etkileyici, kanl, duygusal görüntüleriniaktarrken dönemin atmosferini, sava-n asrlardr hiç deimeyen karanlk yüzünüehvetle tasvir etme arzusunun hemenbütün yazarlara çelme takan tehlikelituzaklar vardr.Yazar özellikle spanya iç sava srasndabahsettii entelektüel dünyanniyi bilinen kahramanlarn ‘severekyalnz kalmay’ göze alabilen âklarngölgesinde gizleyebilmi ama büsbütünyok saymam. Bu tavr romanngerçeklik duygusunu güçlendiriyor. AldousHuxley, zak Babel, Boris Pasternak,Brecht, Breton, lya Ehrenburg,Henri Cartier-Bresson, Picasso, Matisse,Buñuel, Hemingway, Lorca, kalabalkkafeler, cesetlerin kaldrlamadkanl sokaklar, Paris’in lo odalar, sürrealistler,iirle, politik tartmalarla taçlandrlanbulumalar, komünistler, fa-izmin o berbat ykm birer hayalet gibigeçip gidiyor romandan. Ve Fortes’inyazarken merhametle balanm oldu-u çok belli olan Gerta’y okur, hem anlatcnngörsel diliyle hem de kahramannçplak iç sesiyle tanyor.BR YILDIZ, BR HATIRA GBDRBir bütünlük duygusuyla kahramanGerta’nn “sanki bir hayatn bütün anlarnsonsuzluun içinde kaybolmu soyutbir noktada zaptedilebilirmi gibi” üç boyutlubir zaman algsyla kefettiini okuduunuzdatpk edebiyatn kendisi gibibunun düüncelerle deil ancak sezgiylemümkün olduunu kavryorsunuz. Ovakit fotoraf ve yaz sanat arasndakiipeksi balar kullanarak yepyeni bir dünyayaratldn kavrayp savaa, akntahribatna, ölüme yazyla direnmeninanlamn hatrlyorsunuz. Dünya geniliyor,bilinen ‘zaman’ anlamn büsbütünkaybediyor. Robert Capa, ömrü boyuncasavata kaybetmekten korktuuGerta’nn çkk köprücük kemiklerine bakyor,uzun uzun. Hatralar, ardndan dilektutmaya vakit bulamadnz yldzlargibi birer birer görünüp kayboluyor. Savano korkunç scaklnda bütün ‘metazikkederler’ usulca silinip giderken,sizi anlatt hikâyenin hayatn kendisindendaha gerçek olduuna ikna eden yazarfsldyor: “Bir yldz bir hatra gibidir,sahip olduun mu yoksa kaybettiin birey midir, hiçbir zaman bilemezsin.”30