Ailesi, dostlarè ve öĒrencileri Kitap Zamanè'na anlattè

04 ÖmerKkrtc biryazar: César AiraAyhan20MüslümanKardeler’ive Msr’ anlamakKlç Bura Kanat06Süheyl Ünver’inEdirne defterleriTuran KarataKAPAK: ORHAN NALIN16ARDINDANKemal VarolAhmet Erhan’nardndan16ARDINDANYakup Öztürk‘Eya airi’Sedat Umran18DNAhmet Dorumam Gazali’denbir slam klasii26TARHÜmit KurtKemal Karpat’tansiyasal slamüzerineNAJLA SAIDWADIE SAIDGAYATRI SPIVAKTIMOTHY BRENNANROB NIXONHLM YAVUZZAINEB ISTRABADIMOUSTAFA BAYOUMIWILLIAM SPANOSH. ARAM VEESERJEAN MOHRMÜGE GÜRSOY SÖKMENAilesi, dostlar ve örencileriKitap Zaman’na anlattEdward Said’siz 10 yl...ZAMAN GAZETESÝ’NÝN ÜCRETSÝZ AYLIK KÝTAP EKÝDÝR. YIL:8 SAYI:92 2 EYLÜL 2013 PAZARTESÝ

KA PAK 08EDWARD SAID’SZ 10 YIL...Bir edebiyat provokatörü: César Aira 04Ol ehri yaplr görmek… 06Sedat Umran’n ardndan 16Din ilimlerini ihya eden kitap 18Hrkay giymek... 22Taradan emanet kederler 23Sanatç dediimiz kii... 25‘Bilgi’nin ba döndürücü serüveni 28Kurgu da bir sanattr 29Savaa fotorafla direnmek 30Kysz bir deniz 32Hükmen yenilgiyi önleyebilir miyiz? 3417192223Ali Günvar, otuzyl aan iirsel‘cehd’ini RicatlarKitab ilesürdürüyor.Günvar’n iirleri günümüzünrahata alm, hazc, faydacokuru için deil, has iirokurlar için…Nükleer Savave Çevre Felaketiadl kitaptagünümüzünönemlientelektüellerinden NoamChomsky, dünyann ciddi birtehlikeye doru nasl hzlasürüklendiini anlatyor.Geydim Hrkaygönül, ak ve irfaneri Safer (Dal)EfendiHazretleri’ninsohbetlerinden bir demetsunuyor. Eser, yok olmaya yüztutmu bir kültürü kaytaltna alan önemli bir çalma.Öykücü EthemBaran’n, EmanetGölgeler Defteriadl ikinciromannda, yazarolma hevesindeki bir gencin 12Eylül arifesinde ayakta kalmamücadelesine tanklkediyoruz.‘Dou’ya bakmz deitirdiEdward Said, Ortadou’yu veinsanlarn anlamak için günlüksiyasete deil, kalc kültür eserlerinebakmak gerektiini söylemiti.‘Dou’ algmzda kalc izbrakan eseri arkiyatçlk’ tam35 yl önce yaymlad. Kitabnbugüne kadar süren etkisi, aslndaSaid’in sözünü doruluyor. Ortadou halklarnnbugünkü perian halinde, bölgeyi anlamaçabalarnn yalnzca ksr siyaset hesaplarnaskm olmasnn pay yok mu? Hakszlaurayan topluluklarn haklarn savunmak konusundaen etkili entelektüellerden Edward Said’i10. ölüm yldönümünde anmak istedik.Geçtiimiz günlerde bir an kitab yaymlayankz Najla Said ve olu Wadie Said’in yan sraGayatri Spivak, Timothy Brennan, Rob Nixon,Zaineb Istrabadi gibi dostlar, yakn çalmaarkadalar ve örencileri Said’i KitapZaman’na anlatt. Ülkemizden de pek çoumuzu‘oryantalizm’ kavramyla tantran HilmiYavuz’a ve Metis Yaynlar’ndan Müge GürsoySökmen’e söz verdik. Dosyamzn Said’i anmannyannda, Ortadou’nun bugününe ve entelektüelinsorumluluklarna dair yeniden düünmek içinbir frsat olaca inancndayz.yi okumalar.FEZA GAZETECÝLÝK AÞ ADINA ÝMTÝYAZ SAHÝBÝ: ALÝ AKBULUTGENEL YAYIN MÜDÜRÜ: EKREM DUMANLI GENEL YAYIN MÜDÜRYARDIMCISI: MEHMET KAMIÞ GENEL YAYIN EDÝTÖRÜ: ALÝ ÇO LAKEDÝTÖR: CAN BAHADIR YÜCE GÖRSEL YÖNETMEN: FEVZÝ YAZICI SAYFATASARIM: AHMET BÝÇER SORUMLU MÜDÜR VE YAYIN SAHÝBÝNÝNTEMSÝLCÝSÝ: HAYRÝ BEÞER REKLAM GRUP BAÞKANI: MELH KILIÇREKLAM SATIÞ DREKTÖRÜ: ALÝ DEMÝRHÝSAR, REKLAM SEK TÖRYÖNETÝCÝSÝ: EREN ENES REKLAM SEKTÖREEL UZMANI: MELEK TINMAZYAYIN TÜRÜ: YAYGIN SÜRELÝ ADRES: ZAMAN GAZETESÝ 34194YENÝBOSNA-ÝSTANBUL TEL: 0212 454 1 454 (PBX) FAKS: 0212 454 14 96REKLAM TEL: 0212 454 82 47 BASKI: FEZA GAZETECÝLÝK A.Þ TESÝSLERÝHTTP://KÝTAPZAMANÝ.ZAMAN.COM.TRE-POSTA: KÝTAPZAMANÝ@ZAMAN.COM.TRHER AYIN ÝLK PAZARTESÝ GÜNÜ YAYIMLANIRtwitter.com/kitap_zamanifacebook.com/kitapzamanicom24amacTürkiye’de pektannmayanBernardMalamud’un(1914-1986)Pulitzer ödülüne de deergörülen Tamirci adl romanEpsilon Yaynlar’nca okura 30sunuldu.3133aratryor.Vernon HydeMinor’n SanatTarihinin Tarihiadl kitab, sanattarihinin neolduunu, nereden doduunuve bugünkü ekline naslbüründüünü okura tantmatayor.AkdemisyenBora Kanra,Türkiye’de slam,Demokrasi veDiyalog adlçalmasnda farkllklaruzlatrmak için etkiliolabilecek bir müzakereteorisi ortaya koyuyor.Ahsen Yalvaç,AgoraYaynlar’ndançkan TürkSinemas veArabesk adl kitabnda farklkaynaklardan beslenerekarabeskin kökenini

KÝ TAP ZAMANIROMANBir edebiyat provokatörü: César AiraSadece ülkesi Arjantin’de deil tüm dünyada sevilen, yüzeyakn kitabyla hayatn yazya adam César Aira nihayetTürkçede. Can Yaynlar’nn okurla buluturduu FloresGeceleri yazarn dünyasn tanmak için iyi bir seçenek.FLORES GECELER, CÉSAR AIRA, ÇEV.: EMRAH MRE, CAN YAYINLARI, 128 SAYFA, 10 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝCÖMER AYHANésar Aira nihayet Türkçede.Böylece ezberlerimizibozacak, hatta bizi her frsattaters köeye yatracak bir yazarla tanmaansn yakaladk demektir. FloresGeceleri’ne geçmeden önce nasl bir yazarlakar karyayz, irdelemekte faydaçok. Yüze yakn kitab var Aira’nn. inkurmaca tarafnda yapt canbazlklarbir yana, edebiyatn ve hatta yayncl-n temel talarn provoke eden bir yazarAira. Kitaplarnn yars yirmi sayfadanmürekkep. Türkiye’de kaç yayneviyirmier sayfalk kitaplar pe pee basmaygöze alabilir? Aira, sadece ülkesiArjantin’de deil, tüm Güney Amerikave özellikle Avrupa’da iyi bilinen bir yazar.Bununla birlikte kitaplarn yaymlatmakiçin bamsz, imkânlar son derecesnrl yaynevlerini seçiyor. Kitaplarnnyeterince datlamamasn ise belliki dert etmiyor. Birçok yazarn kendisiniörnek alma ihtimalini düünün bir. Yayndünyas kukusuz kaosa sürüklenir.César AiraYAZIYA ADANMI BR HAYATKubak baktk m karmza çkan, yazyaadanm bir hayat. Ülkemizdeki muadilinidüünüyorum, çtay düürmedenyüz kitap snrn zorlayan bir Enis Baturvar galiba. Her ne kadar Aira yenilikçi,hatta avangart bir yazar olarak kabuledilse de bu tamamen doru deil.Aira’nn olmazsa olmaz dedii yazmakurallar var. Birinci tekil anlatcya kesinliklekar. Bu yöntemin yazarn iini kolaylatrdndüünüyor. Bir yanyla romantikde. Masallara hayran ve bu yüzdengeçmi zaman kipiyle yazmay tercihediyor. ‘imdiki zaman’a ancak köeyesktnda yer veriyor. Kendi tabiriyle,yüksek edebiyat ve çizgi roman tutkunu.kisi arasndaki geni edebi skalaya mesafeliyaklayor. Latin Amerika edebiyatnseviyorsanz, hele Llosa, Márquez,Fuentes hayranysanz Aira’nn yazdklarnbeenme garantiniz yok. Jorge LuisBorges’i ustas kabul ediyor, mamah sksk fantastie açlan Borges için kurmacanniç mant çok önemlidir. Oysa Aira,saydm büyük isimlerin gösterili eserlerindendaha baka, allmadk olannpeinden sürüklüyor okurunu.Flores Geceleri yazarn yöntemleriyletanmak için iyi bir seçim. Kendisininde ikamet ettii, Buenos Aires’inorta snf vatandalarna ev sahipli-i yapan Flores’te, motosikletli gençleringeceleri pizza, dondurma ve hazryemek dattklar bir ortam bekliyorokuru. Yal bir çift, Aldo ve Rosa,motosikletli gençlere alternatif olarakpizza siparilerini ksa mesafelere yürüyerekteslim ediyorlar. Geçmi zamankipinin de yardmyla gerçeküstübir hikâyenin, hatta alacakaranlkbir masaln içine çekiliyoruz. Geceleyinbo yollarda motosikletle hz yapmannritüellerini okurken, kelimeleraraclyla çizgi romanlarn tad- estetie kout görsel imgelerle donatyorAira zihnimizi. Bu elencelirutin, kuryelerden birinin önce kaybolmas,ardndan cesedinin bulunmasyladarmadan oluyor. te bunoktada polisiye bir hikâyenin eiindeolduumuz zannn uyandran yazar,eserin kalann bizi artmak içindüzenlemi. Hatta amacn kitaptakikarakterlerden birine öyle söyletiyor:“Parçalarnn bazlar doru, bazlaryanl olmasna ramen farkllklarsayesinde büyülü bir biçimde birbirineuyan bir yapbozu tamamlamayabenziyordu bu.” Aira eserlerini kafasndakurmuyor, planlamadan yazyor,bir daha da dönüp bakmyor. Busayede sebep-sonuç ilikileri, tutarllkgibi edebiyatta alk olduumuz yöntemleriyerle bir ediyor. Gerçi bu riskliyöntemin kimi açmazlarna yakalandda oluyor. Geçmi zaman kipiyleanlatma tutkusu sözgelimi: “Flores’inbütün yollar tek yöndü ve birbirlerinidüzgün bir dama tahtas oluturacakekilde dik açyla keserlerdi.” Nedenpeki, diye sorabiliriz yazara, artköyle deil mi? Nadiren tekrarlara dütüüde oluyor. Yazar görünüte uçukkaçk, gerçeküstüne yönelip sonra yenidenyaznsal gerçeklie dönü yapanhamlelerle ilerletiyor metnini. Açkçassürekli “m/mi gibi” yapyor.FONDA KARANLIK BR TABLO VARCésar Aira bütün bu karnaval havas içindeaslnda günümüze dair karanlk tablolarçizmi. Son yllarda Arjantin’i allak bullakeden ekonomik kriz Flores Geceleri’ninfonunu oluturuyor. Bütün bu biraz absürtmeslekler, toplumsal korkular açk edensimgeler olarak okunabilir. Sözgelimi,yaya olarak pizza servisi hizmeti ve ülkemizinaksine Arjantin’de orta snfa mensupgençlerin yapt motosikletli kuryeli-in bir tür modaya, hatta çete savalarnadönümesi, sk sk sarakaya alnan çadasanat ve kara para aklama gayesiyle mafyagruplarnca yaptrlan düzmece sanat eserleri,ekonomik krizden suç patlamasnakadar yolunda gitmeyen ne varsa hepsinida vuruyor. Aira eser boyunca sergilediibadöndürücü “u” dönüleriyle birlikte ikinoktaya sürekli vurgu yapmakta: Sanatnanlam ve gerçein temsilleri. Kitapta yeralan yazar karakterlerin ‘halis’ kurmacayazar olmamas -biri televizyon için metinleryazyor, dieri bilgisayarda dilbilimleilgili bir sistem gelitirmi- dikkate deer.Bir de cinsiyetleri mulâk karakterler var.Motosikletli kuryelerden biri, bir arkadansabit kir haline getirmitir. Acaba Diegoerkek midir, yoksa kimliini gizleyen birkz m? Aldo ile Rosa’nn da göründüklerigibi olmadklarn düününce öyle birçkarmda bulunmak mümkün: Saf olanadeil, mutant olana vurgu yapyor yazar.Her eyin sahihliini yitirdii bir çadayaadmz endieyle gösteriyor. Bunoktada ilgi çekici bir bulua kement savurduunusöyleyebiliriz Aira’nn. O hereyi bilen bak açsnn yerinde yeller esiyor.Üçüncü tekil anlatclara özgü bilgiçlik,ben-anlatcnn yokluuna ramen güvenilmezanlatcyla yer deitiriyor.öyle de söylenebilir: Flores Geceleribirkaç yazarn bir araya gelmesiyle yazlmgibi. Bir yazarn brakt yerden birbakas devam edivermi sanki. AslndaAira’nn kurmacaya kar bir tür antikurmacaina ettiini söylemek mümkün.Ne okurun karakterlerle özdelemesiyleilgileniyor ne de anlatlanlarn inandrcolup olmadyla. Flores Geceleri edebiyattafarkl olann izini süren cesur okurlariçin biçilmi kaftan. Türkçeye çevrilen bukitaptan sonra dars yazarn bayaptlarolarak kabul edilen Ema la Cautiva (TutsakEmma), Cómo me Hice Monja (Nasl RahipOldum) ve özellikle Los Fantasmas’n (Hayaletler)bana diyelim.4

Türk Edebiyat’nnen yeni, en orijinal sesleri,Tima Yaynlar’nda...MEHMET NAFİ ARTEMELHÜSEYİN BAYÇÖLYakındaAHMET TEZCANiyi ki kitaplar var...www.timas.com.tr twitter.com/timasyayingrubu facebook.com/timasyayingrubu

KÝ TAP ZAMANIEHR2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝOl ehri yaplr görmek…Medeniyet gönüllüsü bir dervi gibi, gittii her ehrin deerleriniyaatmak için eserler kaleme alan Ordinaryüs Prof. Dr. SüheylÜnver’in defterleri yaymlanmaya devam ediyor. Bursa ve Konya defterlerindensonra imdi de Edirne defterleri okura sunuldu.SÜHEYL ÜNVER’N EDRNE DEFTERLER, HAZ.: GÜLBÜN MESARA, MNE ESNER ÖZEN, KUBBEALTI YAYINCILIK, 271 SAYFA, 50 TLBTURAN KARATAakalar da yazd, anmsyorum;Türkiye’de artkeskide olduu kadarbüyük adamlar, münevverler, mütefekkirlergörülmüyor; pek az yetiiyor. Münevverlervar, lâkin mütefekkirlerin olduunusöylemek güç. Öncekiler, uzaktanbaktmz için mi bize büyük görünüyordiye tereddütler de geçirmiyor de-ilim. Fakat sonra bir ölçüyle müsteriholuyorum; ortada eser var ya, iyi baklncao her eyi izah edebiliyor.Yirminci yüzylda yetitirdiimiz,hadi o tabiri de kullanaym, Osmanl bakiyesibüyük adamlardan biri de SüheylÜnver (1898-1986). Kelimenin olancaanlamyla ‘âlim’dir Süheyl Hoca. Cinsbir bilim adam. Tp alannda uzmanama kültürde, sanatta, tarihte mütebahhir.Üç yabanc dil biliyor: Arapça, Farsça,Franszca. Geleneksel süsleme sanatlarylamegul olmu; ebruda, tezhipte,minyatürde hünerli. Resim dersi alm,bu alanda da söz sahibi olacak kadareser sahibi. Hâsl, 88 yllkgörkemli, verimli bir ömür.Ve bu bereketli ömürdengeriye kalan; tp tarihine,bilim tarihine, kültür tarihineve sanata ilikin onlarcakitap, yüzlerce yaz.EHRLER YAATMAKrfanyla, ilmiyle uygarl-mzn hizmet-kâr olanOrdinaryüs Prof. Dr. SüheylÜnver’in kymetlidefterleri kitap biçimindeokuyucunun huzurunaçkmaya balad birkaç yldr. Bursave Konya defterlerinden sonra imdide Edirne defterleri yaymland. SüheylHoca, adeta medeniyet gönüllüsü birdervi gibi, gittii her ehrin deerleriniyaatmak, ne gördüyse bugüne ulatrmakkaygsyla hemen her eyi kaytaltna almaya çalm. rfani geleneimizinkurucusu Hac Bayram- Veli’denödünç alp söylersek, vard her yeribayndr klmak derdiyle ve ol ehri yaplrgörmek nevesiyle kendisi dahi yaplrolmu ta ve toprak arasnda. Nesbaskl kitaplar biçiminde önümüze gelendefterler bu derdin nianesi.ehre deer katan tarihî dokularlaSüheyl Ünver (1898-1986)ve mimari güzelliklerle ilgili olarak gördüü,bulduu hiçbir eyi zayi etmemiHoca. Bata sanat kymeti olan mimarieserleri; camileri, medreseleri, türbeleri,ku evlerini, namazgâhlar, köprüleri;kütüphanelerdeki yazmalar ve bunlarnsüslemelerini; eski evleri,sokaklar, harabeleri,dahas baz binalarn bacalarnya fotorafn çekerek,olmad resmini yaparak,hiç deilse eklini/emailiniçizerek kayt altnaalm. Bunlarla ilgili bulabildiibroürleri, gazeteve dergi kesiklerini de defterlerineyaptrm. Bu dayetmemi, her bir fotorafadair izahlar yapm; gelecekteyaplabileceklereve kendi yapacaklarna/yazacaklarnadair hatrlatma notlar dümü;ehirde yaananlarla ilgili güncelertutmu. Elbette bu defterleri seyyah birâlimin günlükleri sayabiliriz.Edirne’de Süheyl Hoca’y, tabiatyla,en çok etkileyen/alâkadar eden SelimiyeCamii olmu. Birçok not var Selimiye’yedair. Kendi gözlemlerinden baka bubahiste hatrna gelenleri de kaydetmidefterlerine. Sözgelimi, bir Fransz seyyahSelimiye ile ilgili olarak demi ki,“Bu Sinan eseri deil. Bu gökyüzündeyaplm ve Sinan tarafndan yeryüzünegetirilmi.” Hoca’nn kaytlarndan öreniyorum,dünyada en çok ku yuvasEdirne’deki Eski Cami’de imi.6Süheyl Ünver’in frçasndan Aye Kadn SebiliHoca ehirde domu, büyümüyahut yaam, fakat her hâlükârdaoraya deer katm medeniyet inacsahsiyetlere de mühim bir dikkat atfediyor.Bir mezar ta fotorafnn yanndau notu okuyoruz: “Ahlâk- Alâisahibi Knalzade Ali Efendi. Biraz ileridemedfun. Fatih’in muallimi AbdülkadirEfendi’nin mahdumudur. 936’daIsparta’da dodu. iirlerinden: Egerçihâne-i pür-naktr bina-y cihan/ Velî kitabeleri‘küllü men aleyha fân’ [yeryüzündene varsa fânidir]”.Hoca’nn defterlerini deerli bir bohçasayn. Kat kat kymetli kumalarn arasndanipekli bir mendilin fkr gibi,birden bir söz incisine rastlyoruz. Sözgelimi,bir sayfada Diyarbakrl SaidPaa’nn her msra bir altn öüt kymetindekio mehur manzumesinin ilkbendiyle karlayoruz:Sen usandrma eli el de usandrmaz seniHilekârlk eyleme kimse dolandrmaz seniDest-i âdâdan souk su içme kandrmaz seniKorkma dümandan ki ate olsa yandrmaz seniMüstakim ol Hazret-i Allah utandrmaz seniSüheyl Ünver Hoca’nn bilhassa 1960,61, 63 yllarndaki Edirne ziyaretlerindeyapt, ehrin çeitli yaplarnn,görünümlerinin resimleri de elimizdekikitaba eklenmi. Özgün biçimleriTürk Tarih Kurumu Kitapl A. SüheylÜnver Arivi’nde ve kz GülbünMesara’nn koleksiyonunda bulunanresimlerden anladm, Hoca’nn resimyapmada da epeyce mahir olduu.Ressam Üsküdarl Ali Rza Bey’in örencisiolmas bouna deil.DEFTERLERE NAKEDLENLERDüünüyorum da, bugünkü teknolojikimkânlarn hemen hiçbirine sahipolmayan; tarih, kültür, medeniyet, ehirâ bir adam, elinde kalemindenve frçasndan baka bir eyi bulunmayandeerbilir bir âlim, “zamann törpüsünden,çan ivasndan neyi kurtarrsamkârdr” diyerek adeta demir asademir çark ehir ehir, belde belde dolaarakgözünün gördüünü, gönlününsevdiini, aklnn ve ilminin deerli saydndefterlerine naketmi. Kimi zamandüüncelerini aktarm, yorumlaryapm, nükteler kaydetmi. Kean’daMihnetkean vesilesiyle tutulan not manidar:“Allah Sultan Mahmud- Adlî’yerahmet etsin ki air zzet Molla’y dilinitutmuyor diye Kean’a sürmü. Yoksaedebiyatmz onun Mihnet-keân’nkazanamayacakt.”Defterlerin kitap olarak yaymlanmaskukusuz hayrl, yararl oldu. Neki, baz eksiklikler gözden kaçmyor.Sözgelimi, Osmanl alfabesiyle tutulannotlarn çou bugünkü yazya aktarlm.yi. Lâkin notlarn bir ksm,herhalde okunma güçlüünden, olduugibi braklm! Bu doru deil.Hoca’nn yeni yazyla tuttuu notlaragelince, bir ksm, bilinen anlamyla elyazsyla deil de matbaa yazsn ok-ayan bir yazyla tutulmu. Belki güzelliiaz ama rahatça okunabiliyor. Güzel,srma gibi bir el yazsyla olanlarnokunmas ise pek güç. Gözde epeycefer olmal o ince ince yazlm notlarokumak için. Defterleri yayna hazrlayanlarbiraz daha emekle bu notlarda matbaa yazsyla tpkbasml deftersayfasnn uygun bir yerine yahutkarsna/arkasna koyabilselerdi, benimgibi okumamak için bin bir bahanearayanlara frsat vermemi olurlard.Elli yl önceki Edirne’yi, ehrin kaybolantarihî dokularn ve yaplarnmerak edenler için, elbette Edirnelileriçin Süheyl Ünver’in Edirne Defterleri,abartm olmayaym, bir hazine deerinde.Bir âlimin zaman nasl tasarrufettiini, sorumluluklarnn neler olupolmadn görmek bakmndan dauyandrc bir örnek.

KÝ TAP ZAMANIKAPAK2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝÖlümünün 10. ylnda Edward SaidBat dünyasnn Dou’ya bakn neredeyse tek bana deitiren, 1978 tarihli arkiyatçlk adlkitabyla düünce tarihinde silinmez bir iz brakan, Filistin davasnn en güçlü savunucularndanedebiyat eletirmeni ve düünür Edward W. Said, 25 Eylül 2003’te hayata veda etmiti. Onu ölümünün10. ylnda ailesinin ve dostlarnn Kitap Zaman’na anlattklaryla anyoruz.ECAN BAHADIR YÜCEdward Said’in entelektüelkimliini hazrlayanartlar, tarihte iz brakan birçok dü-ünce adamnda olduu gibi, sra d-dr. Ortadou’da balayan eitimineseçkin Amerikan okullarnda devamettikten sonra Bat dünyasndaFilistin davasnn en güçlü savunucusuhaline gelmesi, döngüsel bir yolculuuakla getirir. Ne var ki tamamlanmambir yolculuktur bu; 1 Kasm1935’te doduu topraklara, Kudüs’eyllar sonra döndüünde hiçbir eyi,hatta ülkesini bile yerinde bulamayacaktrSaid. Onun yaam, farkl birsürgünlüün örneidir; “hayran oldu-u yuvasna duyduu yabanclk hissinibir türlü üzerinden atamayan gezgininyazgs”. Tpk üzerine doktoratezi yazd, sonradan örendii ngilizceyleromanlar kaleme alm JosephConrad’n yazgs gibi.Said bölünmü kimliinin farknaçok erken yata varr: Ortadou’daeitim almaktadr fakat Kudüs veKahire’de gittii okullar Batl eitimveren, derslerin ngilizce okutuldu-u kurumlardr. Soyad tam Ortado-ululara hastr (okulda “Arap” diyedamgalanmaktan kurtulamaz) fakatönad “Edward” ngiliz kraliyet ailesiniçartrr. Lise yllarnda gittiiABD’de de bu bölünmü kimlik de-imez Said için. Onun yazgs YahyaKemal’i hatrlatyor; Bat’ya gittikçeDou’yu bulmak.35 YILLIK BAYAPIT: ARKYATÇILIKKarlatrmal edebiyat eitimi alanSaid’in kanonik Bat edebiyatlar üzerineçalmalar onu Dou’ya götürmütü.Bu düünsel yolculuun meyvesi,1978 tarihli bayapt arkiyatçlk(Orientalism) oldu. YüzyllardrDou üzerine çalan arkiyatçlarnzihinsel maluliyetlerini ve niyetleriniikna edici biçimde ortaya koyaneser, ilk basmndan 35 yl sonra hâlâBat’nn ‘Dou’ algsn anlamak içintemel bir kaynak. arkiyatçlk Said’inKültür ve Emperyalizm, Medyada slamgibi baka önemli kitaplarnn da çekirdeinioluturuyor.Edward Said (1935-2003)Kukusuz Edward Said büyük bireletirmendi. Denemeyi eletiri için ençok imkân salayan edebi tür olarak görüyor,eletiriyi bir sevgi edimi olarak tanmlyordu.Bir baka dil sürgünü, JosephConrad üzerine çalmas bu yüzdendi.Onu seviyordu ve kendi yaadklarndaha önce Polonya asll romancnnyaam olduunu aknlkla farketmiti. Kendisi de, anlarna koyduuisimle, tpk Conrad gibi yersiz yurtsuzdu.Ayn zamanda tam anlamyla bir kamusalaydnd (public intellectual). Edebiyattarihinin yüksek kültür ürünleriyleen güncel siyasi meselelere dairezamanl söz söylemekte artc birmaharete sahipti. Bütün büyük polemikçilergibi keskin bir üslubu vard.Kibirliydi de; arkiyatçlk’taki birtakmbasit bilgi yanllarn yeni basklardadüzeltmeyi reddetti. Bu tavrkukusuz eine az rastlanr özgüvenindenileri geliyordu; dostu LilaAbu-Lughod’un belirttii gibi, Saidyazdklaryla dünyay deitireceinedair müthi bir özgüvene sahipti.LLÜSTRASYON: ORHAN NALINBelki de hepsinden önemlisi, EdwardSaid, Bat medyasnn ve akademinin,Ortadou konusunda nesöyleyeceine kulak kesildii nadirisimlerdendi. Hayatnn sonuna kadarFilistin davasn ylmadan savundu,tek devletli çözüme dair umudunuhep korudu. Anlarnda, srail’in1967’de Gazze’yi igal etmesindensonra “bambaka bir insan olduunu”yazmt. Bir “kir” olarak Filistinmücadelesi, Filistin’in kendisindendaha büyük bir eydi onun için.Bir dönem danmanlk yapt YaserArafat’n Oslo görümelerinde Filistinlilereihanet ettiini düünüyordu.Arafat’la yollarn ayrd ve onuher frsatta sertçe eletirdi (ama geçirdiiuçak kazasndan sonra kendisini“düman” gören Arafat’ ziyaretetmeyi de bildi). Hamaseti diplomasininönüne geçirenlerle ayn dili konuamamt.TAM ZAMANLI PUT KIRICIEdward Said, ABD’de siyasi açdanumutsuz bir dönemde Müslümanlarn,Araplarn, Doulularn ‘öcü’ olmadnyüksek sesle dile getirdi. TimothyBrennan’n deyiiyle, tam zamanlbir put krcyd. Kendisini “teröristakademisyen” diye yaftalayansiyonizm yanls kurululara ramendoru bildii konuda sözünü saknmad.Geni entelektüel ilgileri vederinlikli okumalar, Filistin davasnnyeminli dümanlarnn bile kafasnkartryordu. 11 Eylül’den sonramedyann bitmez tükenmez çarptmalarndanbunalp ekrandan vemikrofonlardan uzak durmay seçti.Said’in brakt bu boluk aslnda hiçdolmad. Bugün yaasayd, çocuklu-unu geçirdii Msr’da olup bitenler,‘Arap hazan’ ve sonras hakknda nesöylerdi? Bunu hiçbir zaman bilemeyeceiz.Ama Said’in mirasna sahipçkmak, günümüz Ortadou’sunaonun penceresinden bakmak anlamnada geliyor.Edward Said 25 Eylül 2003’te,uzun süre mücadele ettii kansereyenildi. Onu ölümünün 10. ylnda ailesininve dostlarnn Kitap Zaman’naanlattklaryla anyoruz.8

KÝ TAP ZAMANIKAPAK‘Babam ruh ikizimdi’2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝEdward Said’in kz Najla Said, New York’ta yaayan bir tiyatro sanatçs. Oyunlaryla Dou-Bat arasnda köprü kurmay amaçlayan Said, geçtiimiz günlerde yaymlanan Looking forPalestine (Filistin’i Aramak) adl kitabnda çocukluundan bu yana kimlik arayn ve babasnadair anlarn anlatyor. Najla Said ile kitabn ve ölümünün 10. ylnda Edward Said’i konutuk.LOOKING FOR PALESTINE, NAJLA SAID, RIVERHEAD, 272 SAYFA, $ 27. 95Kimlik araynzn ilginçöyküsünü yazmaya nezaman karar verdiniz?Aslnda bu çok uzun bir zaman içindekendiliinden geliti. Bu kir, on ylboyunca günlüüme yazdm ya damakale, hikâye hatta elektronik postaolarak kaleme aldm kiisel metinlerdendoan Filistin adl tek kiilikoyunumdan ortaya çkt. 2005’te, ilkaamada oyunun sadece 15 dakikalkbir versiyonunu sahneledim. Tiyatrodakimeslektalarm bunu daha uzunbir metne dönütürmem için beni teviketti, dört yl boyunca da bunu yaptm.2010’da dokuz hafta boyunca“Off-Broadway” için tam 90 dakikalkbir uyarlamasn sahneledim. Dahaçok insana ulamak için bunu bir kitaphaline getirmem gerektiindensöz edilmeye baland. Hem oyununhem de ardndan gelen anlarn Amerikangöçmen anlatsndaki bir bolu-u dolduracan düündüm; zor vekafa kartrc olarak bilinen bir konuda(yani Ortadou konusunda) uzlatrcve biraz da göz korkutmayan birtutumu benimsedim. Gerçek hayatta,insanlara çatmann sebeplerini basitbir ekilde açklamak hiçbir zaman okadar zor görünmemiti gözüme. Kitaptada daha çok insana ulamak içinayn samimi tutumu benimseyip benimseyemeyeceimigörmek istedim.Kitabnz Looking for Palestine, bir Arap-Amerikan genç kzn özgüven kazanma hikâyesiayn zamanda. Edward Said’in babanz olarakdeil de entelektüel kimliiyle, yazd kitaplarlabu serüvende etkisi oldu mu?Ben Edward Said’in örencisi olmadm.O benim babamd. Kitaplarnnkim olduumu ve olacam belirlemekte,baz dolayl yollar dnda,çok az etkisi oldu. Benim için EdwardSaid bir yazar ya da akademisyen de-il bir insand. “Babacm”d. Ve heriyi baba gibi özgüvenimi kazanmamayardmc oldu.Babanz “ruh ikizim” diye tarif ediyorsunuz. EdwardSaid’in “ruh ikizi” olmak nasl bir eydi?Söylediim gibi o benim için önce birinsand. Kitapta ifade ettiim ekliyle,“yaradltan ruh ikizimdi”. Hassasiyetimi,tutkumu, sanata ve edebiyataolan ilgimi, espri anlaym,endieli halimi, çalma alkanlklarm,empati duygumu ve nezaketiondan aldm. kimizin de en ciddive derin konular tartrken bile akaclkla,muziplikle kark tez canlbir enerjimiz vard.9Najla SaidKitaptaki ilginç bölümlerden biri “Edward Said’insrail askerlerine ta att” o ünlü fotorafa dair.Çok popüler olan bu fotorafn hikâyesi sanldgibi deil. Tekrar anlatmanz istesem?Haziran 2000’de ailece Lübnan’ngüneyini ziyaret etmitik. 25 yllk igaldensonra srailliler o bölgedenyeni çekilmilerdi. Güney Lübnan’nbamszln sembolik bir ekildekutlamak için insanlarn (Lübnan’da)terk edilmi bir srail kontrol kulesinitalayabildikleri bir yer vard. Babamve aabeyim kimin daha iyi ta frlatabileceikonusunda bir yara girdi(bu elbette talar niyetlenen amaçlaatmyorlard anlamna gelmez,çünkü o niyetle atyorlard ama oradakimse yoktu). Sonra bir fotorafçEdward Said ta atarken çekilen ünlü fotoraf.FOTORAF: BRIGITTE LACOMBEo ân yakalad ve fotoraf bir basnajansna satt. Üç saat içinde fotoraf,babamn “srailli askerlere” taatt eklinde yanl bir altyazylabirlikte bütün internet sitelerindeydi,belli bal gazetelerin manetlerindeyer ald. Olay tamamen sonderece gülünç ve saçmayd.Babanz hakknda hiç unutamadnz bir anypaylar msnz?Dürüst olmak gerekirse, bu tür birany paylamak istediimden emindeilim. Kitapta pek çok ey anlattmama annem, babam ve abimleilikim hakknda, bana kalsn diye,kastl olarak paylamadklarm davar. Söyleyeceim u, onun delimenliinive o muhteem espri anlaynen çarpc yönü olarak anmsyorumve babam tanyan pek çokkii de aynsn söyleyecektir: nanlmaz,tadna doyulmaz ekilde elenceliydi.Entelektüel anlamda ve kiisel olarak EdwardSaid’in size miras nedir?Babam her anlamda bir hümanistti.Bu onun ve muhteem annemin heraçdan bana ve abime geçirdii birözellik. nsan ol, insan kal, insanldüün. Her zaman.Babanzn size söyledii ve kitapta yer verdiiniz,Ortadou barna dair u sözler çok çarpc:“Biz dünyadan çekip gidene kadar –benim kua-m, aron’lar, Arafat’lar, hepimiz- hiçbir ey de-imeyecek. Bu ii düzeltmek sizin kuaa dü-er.” Kuamzn bunu gerçekletireceindenumutlu musunuz?Bunlar geni bir açdan düündü-ümde umutlu olmak çok zor amaayn zamanda her gün, yaamm boyuncatank olduum popüler görü-ün nasl da deitiini gösteren delillerçkyor karma (Filistin’in adaletve eitlik mücadelesine dair). Babamnbu temel deiimde ksmen payvar. Ama tekrar tekrar söylediimgibi, o benim babamd. Bu yüzden hayatmboyunca tek bir bireyin eserindebüyük deiim imkânn görmememnasl söz konusu olabilir? Temel sorunlarnben hayattayken, kuamtarafndan çözülüp çözülmeyeceinibilmiyorum ama kesinlikle ileriye dönükadmlar atacamz biliyorum.Atmak zorundayz. Atacaz.

KÝ TAP ZAMANIKAPAK2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝZainab Istrabadi:Onunla çalmakbir ayrcalkt(Edward Said’in asistan [1986-2001], Indiana Üniversitesi)Profesör Said’le çalmak benim alnyazmd.1986’da onunla (ve onun için) çalmayabaladmda kendisine telefonlaulamann çok zor olduunu fark ettim.Sadece bir avuç insan; annesi, eiMariam Said, iki çocuu ve üç dört yakndostu dndaki herkesin sadece mesajlarnalmam konusunda talimat verilmiti.Bu nedenle, onunla çalmak istediimisöylemek için osini ilk aradmdakendisiyle konuabilmi olmam çokartc. Bir sonraki çaramba, os saatlerindegörümek için randevu almtm.Bana osinin çok youn olduunu,pek çok iin bir arada yaplmas ve teslimtarihlerine uymak için çok çalmak gerektiinisöyleyerek yüzünde bir gülümsemeyle,“Ben çallmas güç biriyimdir.imdi çkaym, brakaym da asistanmsana ne kadar zor biri olduumu anlatsn.”demiti. lk adm atmalydm, buyüzden iin üstesinden gelip gelemeyeceimigörmek için ose gelip çalmayagönüllü oldum. ki hafta sonra banabir çek verildi, ama o günden 14 yl sonraNew York’tan ayrldm zamana kadarbana hiçbir zaman “ie alndn” demedi.Bir defasnda kendimi onun sekreteriolarak tantmtm. Beni duymuolmal, odasna çard ve sekreteri de-il asistan, ekibinin bir üyesi olduumu,onun için deil onunla çaltm söyleyerekbeni paylad. Edward Said’le çalmakbir i deil bir ayrcalkt, bir onurdu.FOTORAF: KTAP ZAMANIWadie Said: Babamn bugün aramzdaolmasn dileyen sadece ben deilimTÜRKÇEDE EDWARD SAIDFilistin Sorunu, Pnar Yaynevi, 1985.Milliyetçilik, Sömürgecilik ve Yazn, Kabalc Yaynevi,1993. (F. Jameson ve T. Eagleton ile birlikte)Yersiz Yurtsuz, letiim Yaynlar, 2003.Freud ve Avrupal Olmayan, Aram Yaynlar, 2004.Hümanizm ve Demokratik Eletiri, Agora Kitapl, 2005.Oslo’dan Irak’a ve Yol Haritas, Agora Kitapl, 2005.Müzikal Naklar, Agora Kitapl, 2006.K Ruhu, Metis Yaynlar, 2006. (2. Bask)arkiyatçlk: Bat’nn ark Anlaylar, Metis, 1995.Paralelikler ve Paradokslar, Agora Kitapl, 2006. (D.Barenboim ile birlikte)Geç Dönem Üslubu: Rüzgara Kar Edebiyat ve Müzik, MetisYaynlar, 2008.Medyada slam: Gazeteciler ve Uzmanlar Dünyaya Bakmz NaslBelirliyor, Metis Yaynlar, 2008.Kültür ve Direni, Agora Kitapl, 2009.Balangçlar: Niyet ve Yöntem, Metis Yaynlar, 2009.Joseph Conrad ve Otobiyogra de Kurmaca, Agora Kitapl-, 2010.Kültür ve Emperyalizm, Hil Yaynlar, 2010. (3. Bask)Entelektüel: Sürgün, Marjinal, Yabanc. Ayrnt Yaynlar,2011. (4. Bask)(Olu, Güney Carolina Üniversitesi’nde hukukprofesörü)Babamn mirasnn iki boyutu var.Öncelikle görülerini cesur ve ilkelibir ekilde dile getirmi, olumsuzsonuçlardan korkup ylmam, cesaretininkrlmam olmas bana ilhamvermeye devam ediyor. Bu, amacnaulamak için insanlarn statükoyutaklit etmek ve iktidar sahibini övmekdnda kayda deer bir ey söylemediigünümüzde özellikle kaydadeer. Babam yazdklarnn etkisikonusunda naif olmasa da, herhangibir muhtemel olumsuz sonuca ya datehlikeye cevab, her zaman güç kazanmakiçin birbirini destekleyebilecektopluluklar arasnda dayanmasalamann yollarn aramak olmutur.Yaam boyunca, ister Filistin’deister baka yerde, ezilenlerin mücadelesininortak yönlerini vurgulamaktanve temel insani deerleri korumakamacyla gerekli balar kurmakiçin her imkân deerlendirmektenvazgeçtiini hiç görmedim. Biravukat ve akademisyen olarak benimde iim ondan örendiklerimle, hepimizinkulland hak ve imtiyazlar ellerindenalmak için hükümetin ‘terörist’diye damgalad birey ya da topluluklarsavunmay içeriyor.kincisi, babam iini çok ciddiyealan biriydi. Vardnz sonuç balangçtakigörüünüzle çelise bile,çallan konunun titizlikle incelenmesininen önemli ey olduunainanrd. Ben de onun çalma düzeyineyaklamak bazen çok zor olsada, ayn tutumu benimsemeye çaltm.Çünkü bir görüe körü körüneve gerçeklere ramen bal kalmakhiçbir amaca hizmet etmiyor. Öylegörünüyor ki, babamn bugün aramzdaolmasn, Ortadou ve ötesindekimilitarizme, konfesyonalizme[gücü dinî mezhepler arasnda bölütürmeye]ve zulme kar yol açcbir ses olmay sürdürmesini dileyensadece ben deilim.10

KÝ TAP ZAMANIKAPAK2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝGayatri Spivak: En önemli mirasDou-Bat Divan projesiRob Nixon: ‘Yenilmez birumutsuzluun’ somutlam haliydi(Çalma arkada, Columbia Üniversitesi)Bu skntl zamanlarda EdwardSaid’in bilgeliini, kararlln vetutarlln düünüyorum. EdwardSaid’den sonra, entelektüeller içinbilgi üretiminin sömürgecilik sosyolojisinigöz ard etmek imkânszdr.Onun en önemli mirasnn “örencileri”olduuna inanyorum, hattaona gerçekte örencilik yapmamolanlar bile: Gauri Viswanathan,Aamir Mufti, Judith Butler, HaroldVeeser, Bruce Robbins, Mustafa Bayoumi,Rob Nixon, Rashid Khalidive daha pek çou... Bu yaayanbir miras, çünkü saydm isimlerinhepsi olaanüstü öretmenler.Toplumsal alanda, srail’in intikamsiyaseti düünüldüünde, Said’inen önemli miras bence müzik yoluylaolandr; çok deer verdii birsahne çalmas. Elbette, Dou-BatDivan Orkestras’ndan bahsediyorum,srail ve Filistinli gençleriuyum üretmek için bir araya getirmeyiamaçlayan, Daniel Barenboimve Mariam Said’in ustalkla yönetti-i o önemli giriimden.(Örencisi, Wisconsin Üniversitesi’nde edebiyat profesörü)Öretmenliin en güzel yan u: Bir hayatdoru bir anda doru bir vurula deitirebiliyorsunuz.Edward Said’in de benimüzerimde 1980’lerin ortasnda ColumbiaÜniversitesi’nde bir yükseklisans örencisi olarak kendisiyleçalrken böyle bir etkisioldu. O zamanlar bir siyasisürgündüm ve GüneyAfrika’dan henüz gelmitim.Edward Said, tutkulu birekilde, maalesef bugün degeçerli konular olan emperyalgüçlerin hükümdarl,direni ve yerinden edilmegibi meselelere kafa yormaklameguldü. Eserleri ve yaamnndönemeçleri o ac vericizorla yerinden edilme konusunaentelektüel bir merkezilikkazandrd. O “görünmeyengücün normalletirilmisessizlii” altndaki “belgelenmemitürbülans”a ahit olmaya inanyordu. Entelektüelhayatn insan kitaplarda ve hayattasevdii, nefret ettii, onu etkileyen, ilgisiniçeken, rahatsz eden eyler konusunda dürüstolmaya zorladna inanyordu.Edward’ sevmeyenlerinbile zekâsnn inanlmazboyutunun ve o katkszheyecannn hakknteslim etmesi gerekir. srailordusunun bir baka katliamylakarlatnda olsun,metastaz yapan kendikanser hücreleriyle mücadeleederken olsun hep korkusuzcayaad. Edward, krklniçinde anlaml bir enerjibulmak konusunda esizbir yetenee sahipti. JohnBerger’n sözleriyle o “yenilmezbir umutsuzluun” somutlamhaliydi.12Timothy Brennan:Yeni bir nesli ekillendirdi(Örencisi ve dostu , MinnesotaÜniversitesi’nde edebiyat profesörü)Tüm tatl diline ramen Edward(bazen unutsak da) çounluklasert, sinirli ve ateliydi, ypratcdönüleri olur, mücadeleedilecek kar taraf hep önemserdi.Onu tanyanlarn zihnindebrakt an budur. 1960’larnsonu ve 1970’lerin bandahenüz ünlü olmad çraklkdönemi yllarn dikkatealmazsak Edward’n amacngözden kaçrabiliriz. Örne-in, 1980’lerin banda yazd“Seyahat Eden Kuram” gibi birdenemede (ki oldukça yanlyorumlanmtr) Marksizm’inve sömürgecilik kart mücadelenin,akademik seminerlerdeyeniden kullanmn kolaylatrmakiçin yumuatlmasnaate püskürür. Tüm kariyeriaslnda Reagencln ve çe-itli anti-hümanist kuramlarnbozulmu ortamna bu ilk toplumsaldemokratik amac yenidensokabilme mücadelesidir.Bu açdan Edward’n en önemlikatks, 18. yüzyln büyük ikondüman ve dilbilimcisi GiambattistaVico’yu yeniden canlandrmakolmutur. AslndaEdward ilk deildir ama savasonras Amerika’snda Hegel’inve toplumsal solun öncüsüve sömürgecilik kart dü-ünceyle çok ilgili olduunuEdward’n da belirttii o büyükNapolitan’ [Vico’yu] yenidencanlandrmada en etkiliisim odur. Edward’n Filistinkonusunu ele alnda yada laiklik hakknda yazlarndabile Vico’ya sadakat vardr.Hayranlk duyduu GeorgLukács’n ardndan, Edward ilkönemli eserinde (bu eserde ilkkez Arap edebiyatna deinir)yüksek edebî modernizminezoterik yüksekliine zekice saldrrve bunun yerine Vico’nunlehçe ve sözel vurgularn önerir.Açkça söylemek gerekirse,arkiyatçlk’ besleyen, Müslümanya da Arap ‘öteki’ndençok Vico’nun lolojisidir. Burjuvazininkibirli aklclna, insantek tip doaya sahip aptal biruzantya indirgeyen mekanistikfelsefeye kar, dilbilim geçmiianlam için okur, bize tarihtenne örenebileceimizi anlatr,insann edimlerine hayranlkduyar. Bu yolla Edward, yenibir nesli ekillendirmitir.

KÝ TAP ZAMANIKAPAK2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝMoustafa Bayoumi: Yola devametme kararll hepimiz için bir ders(Örencisi, New York ehir Üniversitesi)Edward Said, hayatnn son dönemlerindeyazd “Kaybedilen Davalar Üzerine” adl denemesinde,özellikle Filistin’in durumu hakkndakiderin hayal krklklar ve hüsranlarylanasl ba ettiinden bahseder. Bu deneme pekçok açdan tipiktir, özellikle de derin bir umutsuzluunpençesindeyken bile Said’in insanidireni ve yaratclk ihtimalindenvazgeçmeyireddetmi olmas açsndan.“Kaybedilen DavalarÜzerine”yi bir dorulamaylabitirir. Said’e göreentelektüel, Adorno’nundedii gibi, “ikna edici birekilde düünülmü olannbaka bir yerde, bakainsanlarca da düünülmüolmas gerekti-ine” ilikin güvendenbaka teminat olmakszn,tekrar balama ihtiyacnadair bitmek bilmezbir inanca sahip kiidir.Baka bir deyile, eletireldüünce “dümanlarnntevik etmeye çalt,kaybedilmi davannac ve ümitsizliini körelterekavamn devinirliiniifade etme yeteneine sahiptir”diye yazar Said. Ve“bu açdan bakldnda aslnda kayp bir davanngerçekten kaybedilmi saylp saylamayaca”sorusuyla bitirir denemesini.Onun bu youn eseri, tam da imdi nedenEdward W. Said’e ihtiyacmz olduunudâhiyane bir ekilde özetliyor. Kitaplarndabu dünyann hakszlklarn alt etme ve dü-üncelerin ama sadece düüncelerin yaratcltemelindeki bir deiimi savunma konusundabiteviye bir arzu buluruz. Said’in kahramanavam deil entelektüeldir, fakat kahramanlarnyenilip zalimlerin hüküm sürmeyedevam ettii, inancn yitirmi bir dünyadayaadmzn da farkndadr. Yine de EdwardSaid, entelektüel baarsnn gücüyle,ki bu her zaman dâhiyane bir baardr, toplumsaladaleti tam da onu kaybediyorkensürdürmenin dünya vatanda olarak hepimizinsorumluluu olduu konusunda pekçoumuzu ikna etmeyibaarmtr.Öleli on yl olduve bu on ylda dünya dahada derine batt. Filistin halkimdi çok daha bölünmühalde ve dünya onlarnhaklarnn, isteklerininfarknda olmaktan çokdaha uzak. Arap dünyasbir deiimin eiinde gibigörünüyor ama iddetletekrar otoriter rejimleredönüyorlar. Oryantalizmve slam korkusu dünyayykc bir ekilde bölümlereayrarak insanlarn gözünükör etmekte. Ve emperyalizm,dinî arclk ve ekonomikeitsizlik dünyayykmaya devam ediyor. Buve bunun gibi gerçeklerleyüzlemenin umutsuzlukdnda bir yolu var m?Yine de Said’in yola devametmek konusundakikararll hepimiz için bir ders niteliinde.“kna edici bir ekilde düünülmü olannbaka bir yerde, baka insanlarca da düünülmüolduu” kri, bakalaryla hareketlerimizive tarihlerimizi birletirerek ortak mücadelelerdeortak bir insanlk kefedebileceimizisöylemenin bir baka yolu. Bu onun bize braktders ve bu nedenle Edward Said’i on ylönce kaybetmi olsak da asla kaybetmemeliyiz,diyebilirim. Onun temsil ettii ey aslndahiçbir zaman kaybolmaz.Hilmi Yavuz: EdwardSaid bir aynaydEdward Said’in oryantalizmüzerine söylediklerinin,Türkiye’nin zihin ve siyaset tarihibalamnda ne anlama geldi-i üzerinde hiç durulmad. Antiemperyalistbir kurtulu savavererek bamszln kazanmolan bir ülkenin entelijansiyasnn,rahmetli Cemil Meriç üstadmznifadesiyle “sömürgeciliinkeif kolu” olan oryantalizmkonusunda çok daha hassasolmas gerekirdi;- ama öyleolmad. Halbuki, Bat’nn bizebakn temelli bir biçimde belirleyen,‘oryantalizm’ idi. arkiyatçlküzerine yazan, hatta bukonuda kitap yaymlayan bazöretim üyesi dostlarmz, EdwardSaid’in tezlerini, maalesef,tpk onun eletirdii nevidenbir ‘sömürge entelektüeli’gibi okumulardr. Oryantalizminzihinler üzerine ina ettiitahakküm mekanizmasnn teorikdökümünü, Said’den yolaçkarak ve sadakatle aktarmlarama bu mekanizmann Türkentelijansiyas üzerindeki kuatc,baskc yldrc hâkimiyetiniçözümleme ve sergilemede acizkalmlar; bir yandan Said’ingörülerini naklederken, öteyandan romanlarnda (hem deSaid’in teorik dökümünü yapt- anlamda!) oryantalizmin dikâlâsn icra eden bir romancmzgöklere çkarmakta asla beisgörmemilerdir.Türkiye’deki ‘sömürge entelektüelleri’ninbilmedikleri udur:Said’i ezberlemek bir eydir,anlamak baka ey! HiçbiriSaid’den yola çkarak Türkiye’yi,Türkiye’nin modernleme sonraszihniyet tarihini, sözüm onaTürk entelijansiyasn analiz etmedi!Said, Necatigil’in deyi-iyle, “onlar onlara gösterenayna”yd;- o yüzden bakamadlaraynalara: Baksalar, kendilerinigöreceklerdi çünkü...Jean Mohr: ki toplum arasnda köprü kurmaya çalyorduk(Fotoraf sanatçs - Edward Said’le beraber After the LastSky kitabn hazrlad) Edward Said benim için çokiyi bir dosttu. Ne zaman biri ondan bahsetse çokönemli bir yazar ve düünür olduunu bir kezdaha anlyorum. Ama eserleri konusunda biryargda bulunmak bana dümez. Ortadou’dakisorunlar ve özellikle Filistin halknn kaderi konusundaher zaman ayn görüte olmadk. Amagenel duruumuz aynyd. O, ABD’de bir sürgünolarak, ben de igal altndaki Filistin’de birKzlhaç çalan olarak iki toplum (srail ve Filistin)arasnda köprü kurmaya çalyorduk. NewYork’ta onun evinde geçirdiim bir hafta ve Afterthe Last Sky (Son Gökyüzünden Sonra) adl13kitap, hatrmda ibirliinin mükemmel örnekleriolarak yer etti ve ondan sonra da New York’ta,Paris’te ve Cenevre’de çok iyi iki dost olarak kaldk.Radyo dinlerken ya da televizyon izlerkenne zaman haberlerde Filistin’den bahsedilse EdwardSaid’i düünmeden edemem, onun bunlaratepkisinin ne olacan hayal etmeye çalrm.

KÝ TAP ZAMANIKAPAK2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝH. Aram Veeser: Tantm ilk dâhiydiMüge Gürsoy Sökmen: Kitaplarnbir kez daha okumakta yarar görüyorum(Örencisi, Edward Said: The Charisma of Criticismadl kitabn yazar, The City College ofNew York) Geçenlerde snf arkada-m Sean Wilentz, “Bizim bildiimizSaid, dünyann bildii Said deildi.Biz onu Princeton’dayken de tanyorduk.”dedi. Bugün Princeton’datarih profesörü olan Wilentz, hocamzSaid’in “Ivy Lig” cilasn ve özgüveninianmsyordu. Ama benimSaid’le ilgili en iyi hatrladm ey,artc mütevazl.Edward Said, tantm ilkdâhiydi. Sk bir rekabetin içindeakademide bir “süperstar” oldusonra. Ardndan, Filistin özgürlükhareketinin önde gelen savunucusuolarak televizyonda sk sk görünmeyebalad ve daha da ünlendi.Ama tüm bu ilgiye ramen, potansiyellerinisonuna kadar kullanabilmeleriiçin bakalarna yardmcolmaya öncelik verirdi. Bu bir hocaiçin çok doru bir tutumdu.Said’in o kendine has cömertli-ini, arkada Hanna Mikhail hakkndayazdklarn okuduumdabir kez daha anmsadm. Hannaonunla Fransz yazar Jean Genetiçin Beyrut’ta bir görüme ayarlamt.Daha sonra Said, arkada- Hanna’nn onlar tantrdn veonlar izlemek için sessizce geri çekildiiniyazd. “Genet’nin o özelbak açsn tam olarak, dikkatimdalmadan hissedebilmemi istemitiHanna” diye anlatt. Arkada-(Metis Yaynlar) ndirgemeci yorumlardaslam fundamentalisti, Arap milliyetçisivb. kimliklere skm bir partizangibi sunulsa da, Edward Said’inyaam ve kitaplaryla bize verdii enönemli ders, evrensel ilkelerin öneminivurgulamak olmutur: “Kültürlerarasdiyalog ve insanlarn birarada yaamasndan yanaym: Amagerçek bir diyalog olabilmesi içinönce gerçek ilkelerin ve gerçek adaletinyerletirilmesi gerekir.” demitir.1996’da stanbul’a geldiindeDefter dergisi için yaptmz söyleide,ister Dou’dan ister Bat’dan gelsin,“yerel pratikleri merulatrmakuruna evrensel davran yasa ya dailkelerini askya alma”nn tehlikelerinedikkat çekiyordu. “Benjamin’intarihin muzafferlerin tarihi olduuyolunda harika bir cümlesi vard; tarihçiningörevi, bu muzaffer resmigeçidindaima kurbanlarn çökertilmigövdeleri üzerinde yapldn hatrlamaktr.Bu yüzden anlat ve kimlik,hiç deilse benim için, hiçbir zamanistikrarl bir ey olmad; çünkü bunlarniçine kslp kalabilirsiniz, aygtnbir yarat haline dönebilirsiniz.Çünkü kimlik ve anlat tabii ki, hükümetiçin, toplumsal yetke için, devletinsiyasal iktidar için merkezi bir roloynuyor.” deyip uyarmt: “Evrenselciliintemelinde insan davranlarnave hükümetlerin bireylere kar- nasl davranabileceine dair bazFOTORAF: DANIEL KRIEGERnn geri çekiliini, “Onun etrafndakiherkese sunduu o hogörününve bunun insanlarn kendileriolmalarna imkân salamasnnHanna’nn özgürlüü arayndakitemel oda”nn bir örnei olarakyorumlamt. Said’in temel özellikleride böylece ortaya çkyor: nsanlarnkendileri olmalarna izin vermekeklinde tanmlanabilecek birhümanizm, kiisel ve siyasi özgürlemeninbirbirinden ayrlmazl,mükemmellik ve yüksek zekâlarlayüz yüze görüme arzusu; yol açcnnönemli rolü. Tolerans onunportresinin merkezindedir. Karizmasküçük olduu kadar büyüktürde. Samimi söylenmeleri Said’inkalbi gibi görünen büyük mücadeleleride ortaya koyar aslnda. Alaycdönüleri ve yaamn keyni çkarmaskadar, Said’i tanyanlar onubir tür Hanna olarak, sessizce geriyeçekilip bakalarnn kendilerini gerçekletirmesiniizlemekten mutlulukduyacak kadar özverili biri olmaözelliiyle de anmsar.asgari normlar olmal.” nsanl dinsel,etnik vb. kimliklerine göre bölüpsadece kendi tarafndakilere adaletve insanca yaam hakk tanyan iktidarlarnyine güçlendii bu dönemdeSaid’e tekrar dönüp arkiyatçlk’,K Ruhu’nu, Entelektüel’i, tüm kitaplarnbir kez daha okumakta yarargörüyorum.14William Spanos: ‘Filistinliolmayan bir Filistinli’(The Legacy of Edward W. Said kitabnn yazar, Binghamton Üniversitesi)Edward Said benim için, yaamakta oldu-umuz, ulus devletlerin gücünü yitirdii ve devletkart yeni bir mücadelenin domakta olduudünyann, küresel fetret devrini sarsan gücün kar-snda “gerçek”ten bahsedenler içinde en önemlisesti, öyle olmaya da devam ediyor. Bu görüümünbirbiriyle ilikili iki sebebi var: Dost/dümanikiliini, Bat’nn emperyal projesini ve en sonundaulus-devlettense tamamen farkl kimlikçilik kar-t bir idareyi isteyen, dev bir nüfusa sahip devletsizinsanlar meydana getiren ulus-devlete ait olmamantna kar koymak için Said bizi bir sürgünbilincinin yabanclatrc ve özgürletirici anlamlarüzerine düünmeyesevk etmitir. Son kitabHümanizm ve DemokratikEletiri’dekendisini Bat’nn hümanistgeleneini emperyalizmininkibirlikimlikçiliinden ayrtrmakiçin “hümanistolmayan bir hümanist”olarak tanmlamasnatebih olarakben de onu “Filistinliolmayan bir Filistinli”diye tanmladm.Bu paradoksla, Said’inönerdii ara devletinsadece fetret devrindekidünyann zor ko-ullar için tek yeterli art deil, ayn zamanda gelecektekitam demokratik bir beeri ehrin de art olduunusöylemek istiyorum.Bütün bunlar bana göre Said’in, çada küreseldurumun, Bat’nn emperyal projesinin kendiniimha etmesiyle hzlanan bir fetret devri olduutehisini ortaya koyduu muhteem kitab Kültür veEmperyalizm’in son bölümünde özetlenmitir. BununlaEdward, ulus devletin yaam zorlatran gücünemeydan okuma görevi için uygun bir direni-in bilil pasif olan eklini devreye sokan bir zamankastediyor. Ayn zamanda, özünde ulusal anavatanaait olmann o ölümcül kimliksel dost/dümanmantn da parçalamak için gelecek toplumlareiten bir zaman iaret ediyor. Ona göre bu gelecektoplumunda “birlemi halde, ahenk içinde birliktedans edildiini” görmek, yani farkl oyuncular,Yahudileri/Araplar, Yunanlar/Türkleri, Amerikallar/Latinleriindirgemeyen, aksine zenginletiren,dümanlkla deil sevgi dolu bir çekime ile(auseinandersetzung) nitelenecek bir aidiyet içindegörmek mümkün olacak.Edward Said ve onun entelektüel mirasyla ilgilidikkati çekmek istediim bir baka nokta da onuncömertlii. Edward, pek çok ilerici entelektüelinaksine, sürgün bilinci nedeniyle cevaptan çoksoruya sayg duyard. Gelecek hakkndaki hayalinintemelinde tam olarak bu entelektüel açklk,kapalln acmaszlna olan direnç yatyordu.

KÝ TAP ZAMANIARDINDANSedat Umran’n ardndanTürk edebiyatnn nev-i ahsna münhasr airlerinden SedatUmran, 7 Austos 2013’te, hayatnn son yllarn geçirdiiDarülaceze’de 87 yanda vefat etti. Eyann metafizik cephesiniiire sokmaya çalan Umran, “eyann airi” olarak da anlyordu.Güzelim Ahmet AbiAhmet Erhan’la Kitap Zaman için bir söylei yapmtk.Telefonda sesi gittikçe inceliyordu ve ben bunu nezaketinebalyordum. Daha ilk iirlerinde nabz at gibi bir görünüpbir kaybolan ölüm epeydir yolunu gözlüyormu meer…2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝS“YAKUP ÖZTÜRKiz eyaya can vermek gibien sihirli yaratcln srlarnelde etmi bir sanatkâr,imdiden yolunu bulmu bir air durumundasnz.”Bu sözleri ünlü edebiyattarihçisi Nihad Sami Banarl, SedatUmran’n “Soba” iirini yaymlamasnnardndan söylüyor. Bu sözde aikâr olaneya kavram, 60 yl aan iir serüvenindeUmran’n yakasndan düürmedii birkimlik olacaktr.nili çkl bir hayat sürer Sedat Umran.Annesinin akrabalarndan olan SaitPaa’nn kökünde atld hayat çeitlimemuriyetlerle ve soluksuz bir iir serüveniylegeçer. Yüksekörenimini Almancaüzerine tamamlar ve bu alan ona hayat boyuncaçeitli kaplar açar. Kayseri’de bir fabrikadaAlmanca mütercimi olarak ie balayacak,ancak bir fabrika çats altnda mesaiharcamak yerine yönetime ilerini kahvedenidare etmeyi teklif edecektir. Böylecehem iirle ilikisi sürecek hem de zaten melankolihastas olan Umran dört duvar arasnaskmaktan kurtulacaktr. Kayseri’dekimemuriyeti hepi topu alt aydr.Sedat Umran (1925-2013)EYA RLER1968’de Almanlarn ortak olduu bir irketinzmit’teki fabrikasna bavurur. Bavurumektubunu Almanca yazd içinhemen görümeye çarlr. zmit hemstanbul’a yakndr hem de bir deniz ehridir.Bu iki hususiyeti onu zmit’e balar.Ömrünün 13 yln bu ehirde geçirecek,alt yl sürecek evliliini de burada yapacaktr.Umran’n huzurlu bir evlilik hayatsürdüü söylenemez. O, evliliin iirserüveni içerisinde bir ksrla yol açaca- inancnda olduu için bir ayan daimasokakta tutmay tercih etmitir. Çocuksuz,sadece iire ayrlan zamanlar bu evliliinsalkl bir biçimde sürmesine engel olur.Nihayetinde de boanma gerçekleir.Sedat Umran 1981’de iyi bir emekliikramiyesi alarak zmit’ten ayrlr vestanbul’a yerleir. Leke kitab edebiyatkamuoyunda ses getirmitir. air, hayatnnen müreffeh günlerini yaamaya balar.lkgençlik yllarnda yazd “eyaiirleri”ni ellili yalarndan sonra artrr. Eyannmetazik cephesini iire sokan Umran,edebiyat dünyasnda eyann airi olarakbilinmeye balar. Türk iirinde sembolistlerinaçt yolda ilerleme gayesi tayanUmran, saf iirin tad bütün hususiyetleri,poetik anlay olarak dile getirir. Gerçekiirden bir tek kelimenin dahi atlamayacanainanan air, yeteneini iirin baköesineoturtur. Ona göre iirde yaratclkbir hesabn neticesi deildir. iirdekianlamn düzyaznn anlamna yabancolduunu iddia eder. iirin gücü, istedi-i kelimeyi kendisine çekebildii nispettedir.Saf iirin ve yolunda yürümekten büyükhaz ald Ahmet Haim iirinin temeliolan musikiyi iirin omurgas sayar.Hayatnn ikinci dönemi diyebileceimizyllarda iyice tannmaya balamtr.Me’aleler ve Leke kitaplarnn ardndandierleri gelir. Öte taraftan çevirilerde yapmaktadr. Ancak skntlar peinibrakmaz. Ciddi bir trak kazas sonucunda,daha rahat bir ortama kavumakiçin hayatnn huzurevleri dönemi balayacaktr.Buralar, airin psikolojisinde ykmlarmeydana getirdii için Göztepe’deakrabadan kalan bir eve yerleir. Babasnnikinci evliliinden olan kz kardei AyselÖcal’dan da 43 yl sonra, bu günlerdehaberdar olur. Bu trajik bulumay kbalKaynar’n çalmasndan ayrntlarylaokuyabilirsiniz. (Kaynar’n Kartal Belediyesikatklaryla 2008’de yaymlanan kitabUmran hakkndaki en önemli kaynaktr.)Sedat Umran’n ilk iir kitabMe’aleler 1949’da yaymlanr. kinci kitapLeke, yirmi yln ardndan 1970’teokurla buluur. Bunlarn yan sra GittinTa Atarak Denizlerime (1990), Kara Ildak(1993), Parmak Uçlarmdaki Yangn(1995), Aynada Gün Doumu (1995), AltnEik (1999), Krk Ayna (2000), KBayram (2001), Akamn Kamas (2004)balkl kitaplar bulunan air, 2000 ylndayaymlad Sonsuzluk At’nda iirlerindenbir seçme yapmtr. Umran, Prof. Dr.Hasan Akay’la birlikte Türk edebiyatnaakademik anlamda da eserler kazandrmtr.Onun, Alman kuramc Eichenbaum’dançevirdii Edebiyat Kuram airinteorik metinlerle olan ilikisini göstermesibakmndan önemlidir.16KEMAL VAROLlk iir kitabm yeni çkmt.stanbul’da dönemin popülerkültür dergilerinden birinin osinde,onca tannm air ve yazarn arasnda,taradan yeni gelmi bir genç olarakbir köede duruyordum. Odadakigenç airler babalar yandaki air ve yazarlaraadlaryla hitap ediyordu ve bu durumuçok garipsiyordum. Benim gibi skntylaoturan ve “abilik” sfatn fazlasylahak eden biri vard odada, srarla kendisineadyla hitap etmemi istemesine ramenbunu bir türlü beceremiyordum. Yllarcayaad Ankara’y brakp stanbul’ayeni gelmiti. Elleri titriyor ve sürekli terliyordu.Etraftakiler terini silmesi için onapeçete uzatrken göz göze geldik. Sonrada odadaki kalabalktan kurtulup kendimiziderginin küçücükbalkonuna attk. Aadangeçen kalabala bakarken,“Krk yandayazacan iirleri nedenyirmisinde yazyorsun?”diye sordu. O gün kendisinedoru dürüst bircevap veremedim amayllarca bir övgü cümlesiolarak üst cebimde tadmbu sözleri.Ahmet Erhan’la ilkve son tanmamz oderginin balkonundakibu ksack konumadanibarettir. O gün ben geldiim yere,Diyarbakr’n ssz bir köyüne döndüm;o da sonrasnda bir türlü sevemediistanbul’un uzana tand. Çok zamansonra zar zor duyabildiim bir sesle birkaçkez telefonda konutuk. Bir de KitapZaman için uzaktan bir söylei yaptk.Telefonda sesi gittikçe inceliyorduve ben hastaln çok da düünmedenbunu nezaketine balyordum. Daha ilkiirlerinde nabz at gibi bir görünüpbir kaybolan ölüm epeydir yolunu gözlüyormumeer...‘VEFA KUAI’NDANDIAnkara kökenli bir “vefa kua”nn sontemsilcilerindendi Ahmet Erhan. lk iirleri80 darbesinin zor koullarnda yaymland.23 yandayken o çok sevdiiTürkiye’nin en karanlk günlerininortasnda yazd AlacakaranlktakiÜlke adl ilk kitabyla ald Necatigiliir Ödülü, tannmasnda büyük pay sahibioldu. Necatigil iir Ödülü törenindeEdip Cansever’le tanmt. Türkiye’yive Türkçeyi, hemen her iirinde belirenanne ve babasn, olunu, at yarlarnve futbolu (Adana Demirspor’da FatihTerim’le beraber top koturmutu) çoksevdi hep. Ölüm her zaman iirinde ençok tekrarlanan kelime oldu. “Gençken,güzelken, yakklyken niye ölmedim kibir zamanlar, diyecek kadar hem de. Futboldanona yadigâr kalan bir duyguyla,yenmek kadar yenilmekten de haz ald.Ancak, çou kiinin sandnn aksine,bu yenilgi duygusunu karamsarlkla de-il, ironi ile dengeledi. 12 Eylül öncesindeyedi kere kurunlanm biri olarak azckgülümsemeye hakk olduunu söyledidaima. Günümüz iirinde ironiyi ba-aryla kullanan çok az airden biri oldu.Ahmet Erhan iiri, sradan insanlarndünyasna etki edebilmesi açsndan da incelenmeyedeerdir. Pekaz air bu iki uçta durabilmebaarsn göstermitirçünkü. Güneydou’daaskerlerin hatra fotoraarnabile girdi yazd- iirler. Eve gönderilenasker mektuplarna ilitirilenfotoraarda, yanyana dizilmi mermilerleyazlan “Bugün de ölmedimanne” dizesi yerald. Bugün evden, evinmaliklerinden uzakta birhayat yaayan genç ku-ak onun popüler bir arkdayer bulmu u dizeleriyle dönüp geriyebakma zorunluluu duydu belki de:“Anne ben geldim, adaki balk/ Bardaktakisu kadar umarszm/ Dizlerin duruyor mubam koyacak/ Anne ben geldim, olun, hayrszn.”Ahmet Erhan’n 23 yamdaykenbana söyledii cümlenin bir benzeriniEdip Cansever’den duyduunu yllarsonra örendim. Cansever, NecatigilÖdülü töreninden sonra AhmetErhan’n omzuna dokunup, “Evlatne çok bahsetmisin, daha çok gençsinoysa, kimden örendin ölümü?”diye sorar. Ahmet Erhan’n cevab sankiçoktandr söylenmeyi bekliyormu gibidir:“Sizden örendim üstat!”Ahmet Erhan anslyd. Henüz“gençken, yakklyken, ölmemiken”uzak ustasna teekkür etme imkânbulmutu. Bense yirmi yandaykenkrk yanda gibi yazmay biraz da ondanörendiimi hiçbir zaman söyleyemedimAhmet Erhan’a.Ahmet Erhan (1958-2013)

KÝ TAP ZAMANIREntel deil entelektüel airAli Günvar, otuz yl aan iirsel ‘cehd’ini Ricatlar Kitabile sürdürüyor. Günvar’n iirleri günümüzün rahataalm, hazc, faydac okuru için deil, kitabn referanslarnnizini sürecek has iir okurlar için…RCATLAR KTABI, AL GÜNVAR, MÜHÜR KTAPLII, 62 SAYFA, 8 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝAV. B. BAYRILli Günvar’n ÇarpkHüzünler Kantatile balayp, son olarakRicatlar Kitab ile sürdürdüü, otuzyl aan iirsel ‘cehd’ini genel hatlarylatasvir etme çabas bir kitap eki yazsnnsnrlarn aar. Yine de, belki birkaçdikkat çekici noktaya iaret ederek,‘merakl okur’ veya ‘entelektüel kkrtmayayatkn okur’un, kendisine meydanokuyan bir airle tanmasna vesileolabiliriz. Bu yazdan murat budur.Umberto Eco, “Eser, örnek okurunuüretmek için düzenlenmi bir aygttr”der. Ali Günvar’n iir kitaplaradeta Eco’nun bu sözünün ete kemiebürünmü halidir. Sadece iir adlarnabakmak, birkaç iir okumak günümüzünsradan, rahata alm, hazc, faydacokurunu Ali Günvar iirinden fersahfersah kaçrmaya yeter de artar bile.airin de böyle okur ile hiçbir iinin olmaddaha batan bellidir.Ali GünvarRCAT: VAZGEÇMEAli Günvar’n yazd iire yaklarkenen azndan bilmemiz gereken iki teknikterim vardr. Bunlardan biri, Eliot’nta geçen yüzyln balarnda söz ettii“mitik yöntem”dir. öyle tarif eder Eliot;“Mitik yöntem günümüz tarihi denenbu muazzam boluk ve kargaapanoramasn denetim altna almann,düzenlemenin, ona bir ekil ve anlamllkkazandrmann bir yoludur.” kincisiise dramatik monolog’dur. Bu iki anaöenin kaldraç etkisiyle kurulmuturarlkla Ali Günvar’n “iirsel aygt”...Bu uzun ve neredeyse amacndan,yani Ricatlar Kitab’na dair anlaml birkaçcümle kurmaktan uzaklaan giriten sonragelelim Ali Günvar’n yeni kitabna.Kitabn adndan balayalm. Biz“Ricat” kelimesini genellikle “bozgun,geri çekilme, hileli geri çekilme” gibiaskerî balamda anlamaya, alglamayaeilimliyiz. Oysa kelimenin asl, yaniArapçadaki anlam “vazgeçme”dir.Kitab dikkatli bir biçimde okuduumuzdazaten airin de, üstünü örtsede, okurun ferasetine braksa da kelimeyibu “vazgeçmeler, vazgeçiler”anlamnda kulland açktr. RicatlarKitab’nn bir baka ayrc unsuru,Ali Günvar’n ilk iirinden neredeyseson yaynlanan iirlerine kadar heptutkulu bir biçimde vurgulad müzikile içli dl olma halinin adeta kristalizeolmasdr. Sadece iir balklarndayer alan müzik terimleri (prelüd, noktürn,yayl sazlar, rapsodi, kontraltokarlamalar, arya, kadans), ark adlar(Metallica’dan “Nothing Else Matters”)yahut Hac Arif Bey’in arksnaatf yapan alntlar deil dorudan notalarda iirin yapsna monte edilmitir.Bu Türk iirinde, en azndan benimbildiim kadaryla ilk kez yaplmtr.air okuru, okuduu iirin müzikleilikisini kurmaya adeta mecbur etmitir.Elbette, iirler içinde yer ald notalara,parçalara dikkat edilmeden deokunabilir, buna elverili bir yap vardr.Fakat okurun entelektüel ilgisi airinbizi yollad müzikal kosmosla birletiindeiirin varlksal ve algsal alanbirdenbire olaanüstü bir genilie,derinlie ulamaktadr.‘ALINGAN OKUR ÇN…’Ricatlar Kitab’nn sonuna konulmu“Alngan Okur çin Notlar”, bilindi-i gibi T. S. Eliot’n Çorak Ülke kitabnnsonundaki notlara benzer. ‘Okur’u,Ali Günvar’n kültürler, diller, uygarlklararas ufkunun, entelektüel derinliininkorkutmas ihtimaline kar bir dizireferans sunar. Bu yolla da, kitabn balamsalgönderimlerine kar okuru hembilgilendirir hem de uyarr.Ksacas, özetler ve basitletirirsek(böylece de aire ve kitaba kötülük yaparsak)Ricatlar Kitab, u yakc modernzamanlarda air öznenin, ilahiolana doru yolculuundaki “vazgeçi”leriniserer önümüze. Kitaptakison iir ise üç kere bir çlk gibi tekrarlananNecm Suresi’nden bir alntylabiter: “Kâbe kevseyni ev ednâ”. Bilindiigibi “vazgeçi” yolunda apayrbir merhaledir bu da.17

KÝ TAP ZAMANIDN2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝDin ilimlerini ihya eden kitapHakknda “Bütün slam kitaplar yok olsa ve yalnz o kalsa, bütün kitaplarnyerini tutard.” denilen mam Gazzâlî’nin klasik ve kapsaml eserihyâ-u Ulûmi’d-Dîn, Ik Yaynlar tarafndan günümüz okurunun istifadeedebilmesi için muhtasar olarak, tek cilt halinde yaymland.HYÂ-U ULÛM’D-DÎN, MAM GAZZÂLÎ, HAZ.: MEHMET YAVUZ EKER, KAYNAK YAYINLARI, 620 SAYFA, 19.90 TL1AHMET DORU058 ylnda Horasan’nTus ehrinde, bir‘gazzâl’in yani yün eiricisininolu olarak dünyayagelir Ebû Hâmid Muhammedbin Muhammed. Gezdiiulema meclislerindeilim sahibi bir evlada sahipolmak için gözyadöküp dua eden babasnnmesleinin ve doduuköyün ad olanGazzâl ileride lakâbolacaktr. Gazzâlî yediyanda yetim kalr, birbaba dostunun himayesindetahsiline devameder. Bir dönemCürcan’a gidip Seyyiderif Cürcânî’denders okur. Memleketinedönerken kervannyolunu ekya keser.Kimde ne var neyoksa alrlar. TabiiGazzâlî’nin kitaplarve ders notlar da gider. Ekya ba,senelerce biriktirdii ilmî semereyi gerialmak için çrpnan Gazzâlî’nin yalvarmalarnakulak tkamaz. Ama kitaplarlabirlikte bir hayat dersi vermeyi de ihmaletmez: “Sen nasl ilim sahibi oldu-unu iddia edersin?” der, “Kitaplarngidince ilmin de gidiyor.”Bir ekya bann diliyle verilendersi iyi okur mam Gazzâlî, o gündensonra ilmini zihnine nakeder. Devrinkymetli âlimlerinden okur. Selçuklularnmehur veziri Nizamülmülk’üntakdirini kazanr, Nizamiye medreselerineba müderris olur. lim, mevkive itibarn zirvesinde iken manevi birinklâp geçirir. Bu inklâbn sebebiniöyle anlatyor: “Ahiret saadeti için tekyolun, takvaya sarlmak ve nefsin hevave hevesten men edilmesi olduunuiyice anlamtm. Bunun temeli de gururevi olan dünyadan uzaklap ebedilikevi olan ahirete yönelip balanmakve bütün emeliyle Allahu Teâlâ’ya teveccühederek kalbin dünya ile ilgisinikesmekti. Tabiatyla bu da ancak mevkive mal hrsndan uzaklama, engelleyicimegale ve alâkalardan kaçnmaklatamamlanr. Kendi durumumabaktm, bir de ne göreyim; dünyevîalâkalar içine dalm batmm.”18UZLET ZAMANININ SEMERESNeticede 11 yl sürecek bir inzivaya çekilirMuhammed Gazzâlî. am’a gider,Emeviye Camii’nin geni minaresinimekân tutar. Bu uzlet hayatndakendi ifadesiyle “izah edemeyece-i pek çok ey” malum olur. Daha sonramemleketine dönüp evinin bir tarafndergâha, bir tarafn medreseye çeviripmaddi ve manevi ilimleri birlikte tedriseden Gazzâlî, inziva döneminde birde eser kaleme alr: hyâ-u Ulûmi’d-Dîn;din ilimlerinin ihyas, canlandrlmas.Kâtip Çelebi’nin, “Bu kitap mev’izekitaplarnn en büyüklerindendir.Hatta onun hakknda ‘Bütün slamkitaplar yok olsa da yalnz hyâ kalsa,giden bütün kitaplarn yerini tutard’denilmitir.” sözleriyle anlatthyâ-u Ulûmi’d-Dîn, ‘ibadetler’,‘âdetler’, ‘helak edici hususlar’ ve ‘felahaerdirici ameller’ konularn içerendört ciltten oluan kapsaml bir eser.Asrlar boyu elden braklmayan builim hazinesi, yllar ay, aylar gün gibiyaayan günümüz insannn da istifadeedebilmesi amacyla muhtasar olaraktek cilt halinde basld. Dr. MehmetYavuz eker tarafndan hazrlanpIk Yaynlar’nca okura sunulanmuhtasar hyâ-u Ulûmi’d-Dîn, bilindiikadaryla dilimizde hyâ üzerineyaplm ilk özetleme çalmas.Kitabn muhtasar haline, Gazzâlîa, ulemasndan olduu için fkh ve ilmihalile ilgili hükümler alnmam. Butercihin bir sebebi de hazrlayanlarn kitabnfkhî yanndan ziyade maneviyatabakan yönünü nazara vermek istemesi.Ayn ekilde, özet kitapta hadis-i erierdende birkaç istisna dnda sadeceKütüb-ü Sitte’de geçenlere yer verilmi.Evlenme âdâb, sefer âdâb gibi her döneminartlar içinde örfe göre ekillenenbaz konulara ise hiç temas edilmemi.‘HAKK ÂLM NEREDEYSE KALMADI’mam Gazzâlî en önemli eseri kabuledilen hyâ’y kaleme alma amacnaçklarken hak yolunun klavuzu,peygamberlerin vârisi olan hakikiâlimlerin hemen hemen kalmad-n, herkesin maddi menfaat kaygsnakapldn söylüyor. lim namnayalnzca kadlarn kargaalk çkarankimselerin arasn bulmakiçin bavurduu fetvalarn,kendini beenenlerinhasmlarn alt etmekiçin kullandklar cedelinve vaizlerin avam tabakayaldatmak için kullandklaryaldzl sözlerin kaldnanlatyor. “Dinî ilimleriyaatmak, ilk imamlarnyollarn açklamak, slambüyükleri ve Peygamberimiz(sallallahu aleyhi vesellem)katnda faydalolan ilimleri anlatmakiçin bu kitab yazmay birvazife bildim.” diyor.Gazzalî’nin maneviinklâp geçirdii sradayazm olmas dahyâ’nn önemli bir özellii.Kitap, devrin en kymetliâlimlerinden birininokuyup okutmakla kalmayarakbizzat amel ettii, hakikatineagâh olduu ilimleri biraraya getiriyor.AKLÎ VE NAKLÎ DELLLER BR ARADAhyâ’da hem naklî hem de aklî delillereyer veren Gazzâlî, sadece ayetve hadislerin metinlerini ya da selef-isalihînin hayatndan kesitleri alt altasralamyor. Fikrî ve felsefî birikimiyle,uzlet dönemindeki müahedeleriyleanlatt konular üzerinde derin incelemelerde,psikolojik tahlillerde bulunuyor.Zihne taklabilecek bütün sorularcevaplamaya, nes askerinin atnsürebilecei bütün geçitleri kapatmayaçalyor.“Yol odur ki önüne atl çka, atl odurki padiah ola, padiah odur ki seni ehregötüre” denilmi. mam Gazzâlî deanlatt bütün konular insan ehre götürecek,yaratl maksadn tahakkuk ettirecek,Rabb’ine ulatracak ekilde izahagayret gösteriyor. badetleri anlatrkensrlarn ele alyor. lmi, “kalbin ibadeti,kalbe ait bir derinlik olan srrn duasve insan manen Allah’a yaklatranbir sfat” olarak tarif ediyor. badetlerinmaksadnn “kalblerin sfatlarn daha iyisfatlarla deitirmek” olduunu söylüyor.Kitabn uzlet zamannda yazlmasise inzivann, hizmetten feragat anlamnagelmediini gösteriyor.

KÝ TAP ZAMANIÇEVREDünyann sonu: Nükleer savaNükleer Sava ve Çevre Felaketi adl kitapta günümüzünönemli entelektüellerinden Noam Chomsky, dünyann ciddibir tehlikeye doru nasl hzla sürüklendiini anlatyor.Çalma, Chomsky ile yaplm bir dizi söyleiden oluuyor.NÜKLEER SAVA VE ÇEVRE FELAKET, NOAM CHOMSKY-LARAY POLK,ÇEV.: MELDA ELF KESKN, NKILÂP KTABEV, 144 SAYFA, 13 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝT“AYE BAAKürümüzün hayatta kalmasaçsndan iki temelsorun var: Nükleer sava ve çevre felaketi.”Bu cümle, günümüzün en önemlientelektüellerinden, dilbilimci, siyasetfelsefecisi, aktivist ve yazar NoamChomsky’nin, dünyann ciddi bir tehlikeyedoru nasl hzla sürüklendiini anlatt,bir dizi söyleiden oluan kitabnnçk noktas. Chomsky ile yazar LarayPolk, farkl zamanlarda bir araya gelmive yaptklar söyleileri Nükleer Savave Çevre Felaketi ad altnda toplamlar.Çok yönlü bir perspektie zenginleensöyleinin aknda bu iki felaketolaslnn kök nedenlerini, geliimini,iç içe geçtikleri noktalar takip etmekmümkün. Ayrca nükleer sava veçevre felaketi ekseninde resmi politikalarn,siyasi aktörlerin, sermaye gruplarnntutumlarn, bamsz olmasgereken aratrmac ve üniversitelerindurularn, medyann yaklamn,dinî perspekti de izliyorsunuz. KitaptaChomsky’nin, kurduu düünselbalarla söz konusu felaketlerin geliiminiilikilendirdii bir dizi rahatszedici meselenin özü var. Çeitli stratejilerlebilinçli olarak görünmez klnan,üstü örtülen, gerçeklerden etkilenmezhale getirilen, “yaananlarn asl” diyetabir edebileceimiz detaylar da söyle-inin satrlarnda gizli.19‘DÜNYA BR ÇEVRE FELAKETNE SÜRÜKLENYOR’“Laray Polk: ‘Çevre felaketi’ demekle nekastediyorsunuz?Noam Chomsky: En önemli olan insankaynakl küresel snma (...) Erozyon,tarm alanlarnn ortadan kaldrlmasve açlk konusunda ciddi etkilereyol açm olan, tarm alanlarnn biyoyaktlaraayrlmas. Bu yalnzca çevreselbir sorun deil, ayn zamanda insanibir sorundur. Barajlar ina etmeninve Amazon ormanlarn katletmeninde ekolojik sonuçlar var.”Noam Chomsky’nin hedende,tüm yaananlarn en büyük müsebbibiolarak gördüü Amerika Birleik Devletlerivar. Nükleer sava konusunda daChomsky’nin iaret ettii adresler pekçeitlilik göstermiyor. ran’n nükleer tesiskurmasn isteyen Dick Cheney, DonaldRumsfeld, Henry Kissinger ve PaulWolfowitz, MIT ile ran ah arasndayaplan gizli anlama, Hamas’ FKÖ’yekar destekleyen srail, Pentagon’un biyolojiksavaa zemin hazrlayabilecekaratrmalara salad fonlar, Irak’ta“düük nitelikli nükleer sava” olarakadlandrlan seyreltilmi uranyum kullanmnnmeydana getirdii büyüksalk krizi, doumlardaki anormallikler,kanser oranlar, 2008 Aralk-2009Ocak aylar arasnda Gazze’ye yaplan,Chomsky’nin tanmyla “ABD desteklivahi srail istilas”, nükleer cephanelikleriABD desteiyle genileyen Hindistanve Pakistan, Japonya ve Vietnam’dakullanlan nükleer silahlar ve bütünbunlarn açt tahribat kitabn ak içindetüm vahametiyle karnza çkyor.‘BUSH VE BLAIR YARGILANMALI!’Kitabn dikkat çekici bölümlerindenbiri Irak Sava üzerine. Chomsky’yegöre, “ABD ve ngiltere’nin Irak istilas”bir saldrganlk suçunun, NürnbergMahkemeleri’nin söylemiyle “tüm savasuçlarnn kötülüünü içerdii içindier sava suçlarndan ayrlan, en büyükuluslararas suç”un klasik bir örne-i. Chomsky; George Bush, Tony Blair vesuç ortaklarnn yarglanmalar, yasal ilkeleretabi olmalar gerektiini savunuyor.DÜNYANIN HAL Ç AÇICI DELGözümüzün önünde yaanan pek çokhakszln üzerine, Chomsky’nin araladperdenin arkasna bakmak adaletduygusunu yerle bir ediyor. Kötüolan, dünya nüfusunun önemli bir bölümünün,ölümleri, katliamlar rakamlardan;her gün yaplan çevresel uyarlarise bo kehanetlerden ibaret görürhale getirilmi olmas. Bunlar izliyoruzve söz etmeye demeyecek kadarönemsiz bir konuymu gibi, hayata devamediyoruz. Chomsky’ye göre medyannbu tabloda suçu büyük.Ekolojik çöküle zaten ba dertteolan bir dünyada nükleer sava tehdidininde gündemde olmas, “snrl nükleersava” gibi bir safsatann varl, sadece100 sava balndan oluacak birnükleer atmann stratosfere saçaca 5milyon ton dumann küresel tarm üzerindekietkisinin yaklak bir milyar ki-inin potansiyel ölümüne yol açabilece-i gerçei tüylerinizi diken diken edebilir.Ama kitap, bilmeyi isteyenler içinönemli bir kaynak. Kolay okunuyor;özellikle okuyucuya sunduu belgeler,ek dokümanlar, ayrntl kaynakça vedipnotlar daha fazlasn bilmek, örenmekisteyenler için farkl kaplar aralamayvaat ediyor.

KÝ TAP ZAMANISYASET2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝMüslüman Kardeler’i anlamakMsr’daki darbenin ardndan kamuoyunun Müslüman Kardeler hakknda ne kadar azbilgi sahibi olduu görüldü. Carrie Rosefsky Wickham’n yeni yaymlanan MuslimBrotherhood: Evolution of an Islamist Movement (Müslüman Kardeler: Bir slamiHareketin Evrimi) adl kitab, bu konudaki eksiklii giderebilecek kapsaml bir çalma.MUSLIM BROTHERHOOD: EVOLUTION OF AN ISLAMIST MOVEMENT, CARRIE ROSEFSKY WICKHAM, PRINCETON UNIVERSITY PRESS, 360 SAYFA, $ 29.95MKILIÇ BURAKANATsr’da iki ay önce yaplandarbe ve sonrasndadarbe kartgruplar ile darbe yönetiminin görevdenald Bakan Muhammed Mursitaraftarlarna ordunun kanl müdahalesi,Müslüman Kardeler örgütünün yenidengündeme gelmesine sebep oldu.Msr’daki siyasi durum ve darbenin ardndanyaanacaklar konusunda tartmalarbaladnda kamuoyunun ve siyasigözlemcilerin Müslüman Kardelerhakknda ne kadar az bilgi ve kir sahibiolduu da görüldü. Seksen küsur yllktarihine ve slam dünyasndaki eneski, en organize tekilatlanma olmasnaramen Müslüman Kardeler ile ilgilibirçok analizde örgütün yaplanmas,karar verme mekanizmalar, siyasal de-iimlere adaptasyon hz ve taban hakkndayazp çizebilecek isimlerin sayskstlyd. Dahas, birçok uzmann MüslümanKardeler’in sosyolojik taban veMsr toplumunun dinamikleri konusundayapt yorumlarda çok ciddi bilgi eksikliklerive ampirik hatalar olduu daanlald. Bu yanl bilgilerden kaynaklananhatal tahminler de ksa zaman içindekendini gösterdi. Msr’da 2011 devrimisonras önemli bir siyasi aktör halinegelen ve Müslüman Kardeler’in önderlikettii hükümetle yakn ilikiler kuranTürkiye’de bu durum daha dramatik birekilde gözlemlenirken, bu alanda literatürekatk salayacak kalitede eserlereolan ihtiyaç yeniden gözler önüne serildi.MÜSLÜMAN KARDELERHAKKINDA KAPSAMLI BR KTAPYakn zamanda, özellikle MüslümanKardeler’in Msr’da iktidara gelmesindensonra tekilat konusunda literatürdekiciddi aç kapatmak için yaplançalmalara yeni bir katky geçtiimizhaftalarda Carrie Rosefsky Wickham,Muslim Brotherhood: Evolution of an IslamistMovement (Müslüman Kardeler:Bir slami Hareketin Evrimi) adl kitabylayapt. Halen Emory ÜniversitesiSiyaset Bilimi bölümünde öretim üyeliiyapan Wickham, Müslüman Kardelertekilatn doktora tezini yazmayabalad 1990 ylndan beri yakndantakip eden bir akademisyen. Wickhamkapsaml eserinde hem örgütün kurulu-undan iktidara geliine kadar sürdürdüüstrateji ve yaad deiime hemde ayn süre zarfnda örgüt içinde yaanantartma ve bölünmelere k tutuyor.Yazar ayrca 20 seneyi akn sürenörgüt aratrmas ve Müslüman Kardelerüyeleri ve rehberleriyle kurduu ilikilerçerçevesinde gözlemledii, kendiifadesiyle, tekilat üyelerinin “siyasi gelimeve olgunlamalarn” da kitabndaayrntl olarak sunuyor. Bunlar yaparkenüyelerin kendi aralarnda sosyallemesi,liderlerinin yetimesi, yeni üyelerintekilata dâhil olmas gibi önemlinotlara da yer veriyor yazar.Wickham, metodolojisini ve aratrmasniddial bir ekilde ortaya koyduktansonra, kuruluundan EnverSedat’n iktidarda olduu yllara kadarkidönemde Müslüman Kardeler örgütününgeliimine ve yapt siyasi mücadeleyedeiniyor. Ardndan, 1980’lerinortasndan itibaren Müslüman Kardelerüyelerinin sistemi tamamen reddetmekyerine bata parlamentoya, fakülteorganizasyonlarna ve mesleki birliklerekatlmaya balamas üzerinde duruyor.Yazar bu yeni eilimin meydanagetirdii dinamiin ve MüslümanKardeler üyelerinin daha seküler profesyonellerlesosyallemesinin tekilatiçinde reformist bir dalgann ortaya çkmasnnsebeplerinden biri olduu iddiasnda.Wickham’a göre 1990’larn ortasndanitibaren tekilat içindeki bu çatmalariyice gün yüzüne çkmaya balarken,Vasat Partisi’nin kurulmas gibidaha ciddi krlmalar da beraberinde getirdi.2011 ylnn ocak ay sonrasnda ya-anan dönüümlere de deinilen kitaptaMüslüman Kardeler’in devrim srasndave sonrasnda oynad rol, kazand- seçimler ve Mübarek rejiminden miraskalan derin devletle mücadele srasndayaanan zorluklar üzerinde duruluyor.SLAM HAREKETLER TEK BOYUTLU DELWickham bunlar anlatrken, MüslümanKardeler’e tarihsel bir bakla ortaya çkanbaz modellerin de altn çiziyor. Yazaröncelikle slami hareketlerin monolitikyaplar olmadn ve tekilatn “karakutusunun” içinde birçok aktif tartma,bölünme ve fraksiyonun bulunduunuifade ediyor. Aslnda her sivil toplumörgütü ve siyasi partide mevcut olan bugizli heterojen yapnn slami bir harekettekivarlnn yeni bir bulgu olarak ortayaatlmas, bu konudaki birçok çalmannnasl oryantalist bir bak açsna sahipolduunu gösteriyor. Wickham ikinciolarak Müslüman Kardeler örneindenyola çkp slami hareketlerin yaaddönüümlerin her zaman çizgisel ve tekboyutlu olmad ve “lml” olmaya dorugitmedii iddiasnda. Çou kez yaanandönüümler srasnda tutarszlklar,çelikiler ve bir önce alnan pozisyonagöre aykr siyasi davran biçimleri ortayaçkabiliyor. Bununla birlikte Wickham,özellikle Arap Bahar sonrasnda belirendaha lml siyasî tavrn sebebinin de sadecestratejik bir manevra olarak alglanmamasgerektiini söylüyor. Zira deiimintaktiksel yönü yannda krî bir boyutununda olduu, dolaysyla söylemseldönüümdeki bu iki deikenin etkilerininayn anda incelenmesi ve ikisi arasndakietkileimin ortaya çkarlmas gerektiiüzerinde duruyor.Wickham’n kitabndaki en önemlinoktalardan biri, ksa da olsa MüslümanKardeler’in ve muadillerinin farkl ülkelerdekiçalmalarna deinmesi.Wickham siyasal sürece dâhil olan veMüslüman Kardeler ile paralelliklergösteren Ürdün’deki slami HareketCephesi, Kuveyt’teki slami AnayasaHareketi ve Fas’taki Birlik ve ReformHareketi ile bu hareketin siyasî koluolan Adalet ve Kalknma Partisi’nin kar-latrmal bir analizini de sunuyor.FOTORAF: ZAMAN, MEHMET AL POYRAZ20

KÝ TAP ZAMANITASAVVUF2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝHrkay giymek...Geydim Hrkay gönül, ak ve irfan eri Safer (Dal) EfendiHazretleri’nin sohbetlerinden bir demet sunuyor. Yok olmaya yüztutmu bir kültürü kayt altna alan ve okura irfan ak verençalma, yeni kuaklara braklacak güzel bir miras.GEYDM HIRKAYI, SAFER EFEND’NN SOHBETLER, HAZ.: ADALET ÇAKIR, DERGÂH YAYINLARI, 319 SAYFA, 16 TLDSADIKYALSIZUÇANLARergâh Yaynlar, Halvetî-Cerrahî geleneinin günümüzdekiocaklarndan Karagümrükdergâhnn bir önceki postniini; gönül,ak ve irfan eri Safer (Dal) EfendiHazretleri’nin sohbetlerinden birdemet sundu: Geydim Hrkay. “Geydim”ne latif bir gönderme. Safer DalEfendi’ye yetiemedim. Nasip yokmu.‘Sahaar eyhi’ diye de bilinenMuzaffer Ozak Efendi Hazretleri’ndensonra Karagümrük’teki irfan sofrasnher gün yeniden açard. Döneminokuryazarlar arasnda çok konuulurdu.Safer Efendi’nin garip bir çekicili-i, bir cazibe kutbu olma özellii vard;bu, içerden olsun olmasn, yolu urasnuramasn herkesçe söylenirdi. Kitabyayna hazrlayan Adalet Çakr negüzel bir i yapm. Toplumsal ve estetikkültürü de besleyen bu hazinedenbir demet dahi olsa sunup bizi mahrumbrakmam.DERVLERN SOHBET“Sohbet-i derviân, bûy- Muhammedâmed” denmitir: Dervilerinsohbetinden Muhammed (aleyhissalatüvesselam) kokusu gelir. Kitabnmottosu da bu zaten. Bu güzelim sözünyorumunu Ö. Turul nançer hocadandinlemitim: “Mevlana’y nedenseviyorsunuz, Allah dostlarnaniçin bu kadar muhabbet duyuyorsunuz,diyorlar. Muhabbet-i Mevlana,muhabbet-i Muhammed’dendir,muhabbet-i Muhammed (sallallahualeyhi ve sellem) muhabbetullahtandr.”demiti. Adalet Çakr’n sunumundanda öreniyoruz: Geydim Hrkay,Safer Efendi’nin krk sohbetindenoluuyor. Efendi Hazretleri, 1985ylndan Hakk’a vuslat ettii 1999 ylnadein özellikle cumartesi akamlardervian ve muhibbanna sohbetleredermi. Kitap, özellikle 1996-97 yllarndakisohbetleri içeriyor. Metinler,görüntülü kaytlardan deifre edilmi.Ksmi düzeltiler yaplm. Yaz dilininimkânlar ve zorunluluklar gözetilmi.Dervilerin sohbeti lezzetlidir.Ak ile yapldndan, söz gönüldençkar. Gönülden dile inen söz dölleyicidir.Dölleyici kelam (logos spermetikus)mayalaycdr. nsan sözleve gözle mayalanr (kelam ve nazar).Bu maya, Halvetî-abanî erenlerden22Tevk Bosnavî’nin tabiriyle, “maye-iMuhammedî”dir. Çakr’n da belirttiiüzere, sohbetlerde bazen tekrarlarve benzer vurgular göze çarpyor.Bu dahi aklda kalmas içindir, öneminebinaendir. Arier bir hakikati farklzamanlarda tekrar be tekrar vurgulayabilirler.Sohbet gönüllerde uyananakla ve zihinlerde beliren sorularladoar, geliir. Safer Efendi’ninsohbetlerinde geleneksel arierin tekkesohbetlerinin günümüzdeki bir örneibelirmektedir.Kitabn giriinde Safer Efendi’ninderli toplu bir hayat öyküsü yer alyor.Ardndan silsilenin önceki üstatlarndanbrahim Fahreddin Efendi’yle ilgilibilgiler serdediliyor ve sohbetlerbalyor. “Dost” kime denir, Allahile nasl dost olunur bahsi FethiGemuhluolu’nu hatrlatyor: “Dostol kiidir ki, yâr- gârdr (Ebubekirefendimiz). Dost, öldürülmesi mukadderve mukarrer olan bir gecede,dostunun ölüm yatana yatandr(mam Ali).”Sohbetlerin balklarna bakalm:“Ricâl-i Gayb”, “Bir Fukaray Doyurmak,Allah’ Doyurmak Gibidir”, “HerNefeste O’nu Zikrediyoruz, UykudaBile”, “Kul Hakk ile Huzurullah’aVarann Vay Haline!”.... “Allah, AdamaAhirette de Kldrr Namaz”: Buradakiahiret, ahir ömür veya elli binsenelik ruh yolculuunun ahiri olsagerek. Vâsl- Hak olacak kiinin sonvaktine ahiret tabir edilir. Bu demegelinceye dein alveriin tamamlanmolmas gerekir.nsan- kâmilin huzurunakul hakk ile varlamaz. Buhaklar temizlenmi olmaldr. “CisminiKabir Bil, Yaayan Ölü Gibi Gez”:Bunun iki manas olsa gerektir. Henüzruh uyanmamsa beden kabirdir.Arif-air, “bir kabirden çkar bin Muhammed”diyor. Demek ki her vücutMuhammedî olacaktr, buna adaydr.Bin Muhammed çkarabilir o kabirden.Kabir, insan- kâmilin huzurunaeriip nasibini alamam olannbedenidir. Bir arif, dervilerine “Hadibir kabir ziyareti yapalm” der. Çkpbir süre darda, çarda dolar gelirler.Dikkati gelimi olan dervi bilirki, uyanmam ruhlarn konuk oldu-u bedenler ziyaret edildi. Yani ibretve hikmet nazaryla seyredildi. Ortalkta‘gezen ölüler’ dolamaktadr. Birde ölmeden evvel ölünüz diye emredilmitir.Gezen ölü gibi ol demek, ölmedenevvel öl demektir. Nes koçunukurban et, içindeki emmareyi dönütür,kaplarn aç; Hak neste bilinirve bulunur, o aamalar geç, nesteHak kemaliyle tahakkuk etsin…Bir baka muhteem sohbet: “HiçKimseyi Hor Hakir Görmeyin, Bu Sarhotu,Bu Bilmem Neydi”: Allah bilirkimin nasl olduunu. Harabat ehlinehor bakma akir, deneye malikviraneler var, denmitir. Kibir, Hakk’amahsustur. Konevî hadis erhinde,“el-Kebir, Allah’tr. Kibriya, Hakk’amahsustur. Kul, kibirden kurtulandr.”der. Yine muhteem bir sohbet:“Derviim Diyen Çok Ama Kim Dervi,O Meçhul!”… Msrî, “Gerçi her kö-ede eyhim der çoktur/ Lâkin binde birindeirfan yoktur” diyor. Ve sonsohbet: “Dervilik Demek, nsan-Kâmil Olabilmek…” Safer Efendi’ninbize, irfan ak veren güzelim sohbetlerinkayda geçirilmi olmas teekkürüfazlasyla hak ediyor.YEN KUAKLARA MRASstanbul’un, slam irfan tarihinin belle-iyle ilgili ne çok ey buluyoruz sohbetlerde.Kul hakkndan söz edensohbette örnein, Eyüp Sultan için“stanbul’un medinesi” tabiri geçiyor.Bu kültür artk yok oluyor. Gençlerbundan habersiz. Böylesi bir çalma,bu kültürün kayt altna alnm olmasyeni kuaklara braklan güzel birmiras. Safer Efendi’nin sohbetlerindenönceki (farkl geleneklerden) pirlere,eserlerine ve menkbelerine de hemgöndermeler hem onlardan alntlarbulunuyor kitapta. Bu, bütün bir hafzannda gelecee tanmas anlamnageliyor. Yakn tarihimizin birçok yönünüde aydnlatan ayrntlar görülüyor.Ayrca Safer Efendi’nin konumalarndagörümeleri, seyahatleri, özetlemenkbeleri de yer alyor.Baz güzelim sözlerihatrlayalm kitaptan:“En büyük zikir, namazdr.”“La ilahe illallah dediiniz zaman, sadecebir kalr…”“Velilere tabi olanlar, sureti deil içyüzü insan olanlardr.”“Bir kimseyi inciten Allah’ incitmiolur.”“Bir fukarann gözyan silmek,Allah’n gözyan silmek gibidir.”“Halka hizmet, Hakk’a hizmettir.”“nsan emanetçidir.”“Mecazî ak, hakikate köprüdür.”“Hakikî Kâbe, müminin kalbidir.”

KÝ TAP ZAMANIROMANTaradan emanet kederlerEdebiyatmzda daha çok öyküleriyle kendine seçkin bir yer edinenEthem Baran, Emanet Gölgeler Defteri adl ikinci romannyaymlad. Kitapta, yazar olma hevesindeki bir gencin 12 Eylülarifesinde ayakta kalma mücadelesine tanklk ediyoruz.EMANET GÖLGELER DEFTER, ETHEM BARAN, LETM YAYINLARI, 234 SAYFA, 18 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝ“Otuz üç sene millet ve devletim için, memleketimin”selâmeti için çaltm. Hiç kimseye bir kar toprakvermedim. Ne çare ki dümanlarm bütün hizmetimekara bir çaraf çekmek istediler ve muvaffak da oldular.Sultan AbdülhamidESERDAR GÜVENthem Baran’n, 2008ylnda yaymlanan Yarmadl romannn ardndanokura ulaan ikinci romanEmanet Gölgeler Defteri, bir evden ayrlhikâyesiyle balyor. Romann gençkahraman çok da büyük olmayan birkentten ayrlmaya hazrlanmaktadr.Kendisini Ankara’ya götürecek otobüsübeklerken dönüp geride braktkenti ve anlarn resmeder. Otobüsler,dinlenme tesisleri ve muavinlerde metne eklenince bir yol hikâyesinebaladmz düünürüz. Ama hemenilk sayfalarda yol ileriye deil geriyedoru savrulur ve kitabn sonunakadar bu savrulu devam eder. EmanetGölgeler Defteri, böylece gidememenin,hep geri dönmenin ve yazmannhikâyesi halini alr.12 EYLÜL’ÜN ARFESNDESayfalar ilerledikçe, romann yazarolma hevesindeki gencecik kahramanYaz’n 12 Eylül arifesindeayakta kalma mücadelesine tankoluruz. Bir yandan memleketiniçinde bulunduu zor günlerde ya-anan olaylara karmamaya gayretgösteren, kendisini kitap ve lmlerinhülyal dünyasna kaptran, ergenli-in zor günleriyle ba etmeye çalanYaz’ görürüz. Dier yandan ise budelikanlnn etrafn çepeçevre sarananne babann, yazlar Almanya’dangelen day çocuklarnn, az fazlasylabozuk yallarn; sakslar, solmuposterler ve yoksul aaçlarlaçarpk çatl evlerin hikâyesine odaklanrz.Kendi kendine itiraf edilmediiiçin bakalarna da söylenemeyen,böylece ancak bir defterin yapraklararasna hapsedilen ilk aklarn,bir sinema perdesiyle aralanmayaçallan ilk meraklarn, döneminpopüler sanatçlarnn tercüman olduuilk aclarn ortasnda skntylaüniversite snav sonuçlarn beklerkengörürüz Yaz’… Kimi popülerkültür araçlar vastasyla dolamasokulan resmî söylemin bir delikanlnnaklna hangi sorular getirdiinetanklk ederiz.Bunca bountunun arasnda birey yapmak, yepyeni bir ey yazmakistemektedir Yaz. çeriden yazlm,“dinledii türkülere benzeyen” bir roman.Ama öncelikle o zamana kadar23hep bakalar tarafndan çerçevesi çizilmi“iç”in içini boaltmas gerekmektedir.Hayalindeki roman yazmasnaengel çok ey vardr delikanlnndünyasnda. Önce ilk ak Sevdiye,sonra onu “ocak”, “dernek” veya“ev” arasnda bir tercih yapmad- için zor durumda brakan d dünya,ardndan yoksulluk, memleketinhali, aile içindeki ac hikâyeler…Ona engel olan her ey bir tür imkânadönüür zamanla. Fakat bu sefer deokul bitmi, Almanya’da yaayanSevdiye’den haber gelmi, memleketinidaresi askerlerin eline geçmitir.Taradan büyük ehre okumaya gelmidelikanlnn elinde sermaye olaraksadece yaz kalmtr.Genç Yaz’n yazamayacan sandkitap, çok uzun zaman sonrakendi çocuunun elinde büyülü birromana dönüür nihayet. Dönüp geriyebakarz ister istemez. Eski püskübir defterde bir sürü ukde, bir sürüan, Ferdi Tayfur arklar, Cüneyt Arknlmleri, üç hariler, hiçbir zaman“gerçekten” konuulmam bir kuzen,sobann yanndaki romanlar, dikyollar, yoksul mahalleler; yer yer iirsel,sadece insanlarn deil yoksullu-un ve doann hikâyesini de anlatan,cümlelerini bu dünyann içindençekip çkard özenli kelimelerle tamamlayanbir roman kalmtr geride.UNUTULMAYACAK SAHNELEREmanet Gölgeler Defteri çok katmanlbir roman. Bazen bir defter yardmylaanlatc giriyor devreye, bazen de kahramannkendisi. Bir delikanlnn çevresindeördüü olaylar anlatrken,ayn zamanda yaznn kendisini de sorunsallatrdiçin kayda deer bir kitap.Ayn sorunsallatrmayla yazarnkimi öykülerinde de karlatmzunutmayalm. Demek ki, anlatmakkadar anlatmann kendisini de tartyorEthem Baran. Ama bunu yaparkenedebiyatn sunduu imkânlar ihmaletmemeye, okurun romanla kurduuilikiyi bölmemeye çalyor. Hikâyesikadar, bu hikâyenin mahiyeti üzerinede düünmeye davet ediyor okurunu.Kolay unutulmayacak sahneler yer alyorEmanet Gölgeler Defteri’nde. Kitabnyedinci bölümü bunun en güzelkant. Bu bölümün hemen giriindekiuzun itirazlar hem romann hem deEthem Baran külliyatnn en güzel parçalarbana kalrsa.Uzun süredir basks bulunmayan veSultan Abdülhamid’e dair en güvenilirkaynaklardan biri olarak kabul edilenbu kitap Osmanl tarihiyle ilgilenen okurlar,hakikatin peine düen tarihçiler vetarihseverler içinbir baucu eseri olacak!iyi ki kitaplar var...timas.com.tr facebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu

KÝ TAP ZAMANISANAT2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝBu bir ‘sanat tarihi’ deildir!Vernon Hyde Minor’n Sanat Tarihinin Tarihi adl çalmas, modern sanattarihçiliinin hikâyesini anlatyor. Kitap, sanat tarihinin ne olduunu, neredendoduunu, bugünkü ekline nasl büründüünü ve kulland eletirel yöntemlerisanat tarihiyle ilk kez karlaan okura tantma amacnda.SANAT TARHNN TARH, VERNON HYDE MINOR, ÇEV.: CEM SOYDEMR, KOÇ ÜNVERSTES YAY., 304 SAYFA, 30 TLMEMRAHPELVANOLUelezlik, günümüzaratrma disiplinlerininolaan, hattaolmazsa olmazbir vasf. 18. yüzyl Almanya’snda disiplinleraras bir alan olarak balayansanat tarihi, biz alan d aratrmaclarya da merakl sanatseverler için tam dabu vasfyla hem çok tandk ve hemenhepimizi ahkâm kesmeye hazr halegetiren, hem de çok zor bir alan. Zor,çünkü mevcut estetik, tarih, edebiyat,teoloji, sosyoloji, grak, çizgi, mimari,bask veya marangozluk, terzilik vebilimum zanaattan gelen bilgilerimizleekillenmi sanat algmz ile ilk eldenüfuz edebileceimizi düündüümüzsanat tarihi, bir adm ötesinde biyograk,metinleraras anlat düzlemleriyleekillenen toplumsal, snfsal detaylarn,göstergelerin hâkimiyetindedir.Bu balamda sanat tarihi, “modernist/postmodernisti”leri de kapsayacakkuramsal bir genilie ular. ColoradoÜniversitesi öretim üyelerinden,sanat tarihçisi Vernon Hyde Minor’nSanat Tarihinin Tarihi adl çalmas birazda bu genilemenin, disiplinin tarihiyleberaber düünülmesinin sonucu.Ancak Minor bunu yaparken, kesinliklestandart bir sanat tarihi anlats ortayakoymuyor ve kitab yazma amacnu ekilde açklyor: “Bu kitapta sanattarihinin ne olduunu, nereden doduunu,temelini oluturan kirlerin,kurumlarn ve pratiklerin neler oldu-unu, bugünkü ekline nasl büründü-ünü ve kulland eletirel yöntemlerinneler olduunu tanmlamaya çal-acam. Sanat tarihi ile ilk kez karla-an ya da yeni tanm olan ve sadecesanat merak etmekle yetinmeyip, ayrcasanat hakknda söylediimiz eylerineden söylediimizi de merak edenokura ulamay umuyorum.”SANAT TARHLERNDEK KLELERMinor’n temel meselesi, sanatn birmesele/sorunsal olarak nesneletirilmesininkronolojik balklar altnda aamalandrlmas.Öncelikle alan d merakllarahitap eden yapt, aslnda standartlaanveya gelenekselleen sanat tarihiderslerindeki, kitaplarndaki allagelmiaçklamalara dair bir farkndalklabalyor. Yazd “Giri” bölümündeMinor, sanat tarihi disiplininin II. DünyaSava sonras Amerikan üniversitelerindeki(özellikle Alman sanat tarihçilerininyaptklar muazzam katklarla)geliimiyle çoalan derslerin içeriklerininve yaynlardaki deer belirleyicikimi açklamalarn çok da açklayc olmadnadikkati çekiyor. “Düzlemdendüzleme u incelikli geçie bakn” gibiifadelerin herhangi bir sanat tarihi anlatsndason derece normal karlanmas(Minor aslnda bu tip açklamalara sebepolarak, Anglo-Amerikan pozitivizmindenziyade Alman kunstgeschichte’sininetkisini ima eder), alann nesnesi ileilikisindeki bir dizi soruna iaret eder.Minor’n “tarih, edebiyat, felsefe, kimyave zik derslerinin” bu ekilde ilerlemediiön kabulü ile kurduu kartlk, enazndan Türkiye’deki edebiyat tarihçili-i için geçerli deil ancak bu baka biryaznn konusu (yine de Tanpnar’daniki yaz okursanz ne demek istediimiaz çok kestirebilirsiniz). Bu sorunlar ve“deer belirleme”nin farkl balamlardakimasumiyet kaybna dair farkndalk,özellikle son otuz yldr çalmanesnesi olarak “sanat yaptlarndanuzaklaan sanat tarihçisi” saysnve kuramsal çalmalarn arln artrr.Sanat Tarihinin Tarihi, ite bu sürecirahat okunur bir tarihsel/kronolojikbalama yerletiriyor.24‘SANAT NEDR?’ SORUSUNA CEVAPLARÜç ksmdan oluan kitabn ilk iki ksmaslnda geniletilmi giri bölümleriolarak da okunabilir. “Akademi”balkl birinci ksmda Minor, akademininAttika’da Platon ile balayanhikâyesinden 20. yüzyl Amerikan üniversitelerindekison duruma dair tarihselbir anlat oluturuyor. Hristiyanl-n, Ortaça loncalarnn dolaymlad- “sanat” (büyük oranda görsel sanatlarve özellikle resim olarak alglamalyz),talyan rönesans ile ksmi bir kuramsalözerklie yöneliyor ve 17. yüzylFransz akademisi ile kurumsal bir yapyakavuan akademi Alman spekülatiffelsefesiyle birlikte üniversiteye yani20. yüzyl Amerikan üniversitelerinegeçiyor. Minor’n bütün dünya akademileriiçin az çok geçerli gördüü mevcutmodel bu. kinci ksmdan itibarenkitap, alan d okur ve özellikle beeribilimler alannda eitim gören üniversiteörencileri için çok kullanl bir halalyor. Sanat tarihi alannda olduu kadar,birçok beerî disiplinde de geçerlibalklarla ilerleyen “Sanat Nedir? AntikitedenOn Sekizinci Yüzyla VerilenYantlar” isimli bu ksm dört bölümdenoluuyor: “Antik Teori”, “Ortaça Teorisi:Hristiyanlk, nsan, Tanr”, “Rönesans(1300-1600)” ve “On Yedinci YüzylTeorisinde Doa, deal ve Kurallar”.Minor, “Akademi” balkl birinci ksmdaizledii kronolojik plan buradada takip ediyor. Antik Yunan’da Platonve Aristoteles felsefesiyle temellendirilenretorik, poetika ve mimari egüdümündekiinsan merkezli güzellik, düzenve uyum düüncesinin (bir bakmasanat öncesi sanatn), Plotinos Yeni-Eatunculuu ile Hristiyan idealizmineve yine insan merkezli Tanr tasavvurunadoru (mulak bir eitim nosyonununkatksyla da) nasl deitiiniaçklyor. Ortaça estetii antikiteninuyum ve ölçü krinin yanna sadelikve berraklkla birlikte “”, çou zamanalegorik bir düzlemde anlamlandrlanerdemin n koyar. Minor’agöre bu, berraklktan orijinal açk anlam“net bir ekilde görmek” olan vebak ölçülebilir bir eye dönütürerekRönesans sanat teorisinde merkezî biryer alan “perspektif”e doru atlan biradmdr. Büyük oranda teknolojik birgelime olan perspektif, Rönesans’n,insan merkezli ideal düzeni ete kemiebüründürerek dünyevi (doal) olanlailgilenilmesini salar. “Doa” 17. yüzylsanat kuramnda ise kilit meselelerdenbiri haline gelir.20. YÜZYILDAK DÖNEMEÇLERKitabn üçüncü ksm olan ve 19 bölümdenoluan “Sanat Tarihinde Yöntemve Modernizmin Douu”,Minor’n çalmasnn odak noktasnoluturuyor, zira bir kurum olarak sanatve sanat tarihçilii büyük orandamodernite ile ilgili bir mesele. Bu balamda18. yüzyl sanat tarihi alanndakiparadigma deiimi için bir balangçolarak belirleyen Minor, ksa amaönemli ve sanat tarihçiliine odaklanmbalklarla 20. yüzyln kuramsaldönemeçlerine doru ilerliyor. Minor’agöre ortaya çkan anlat ise bize sanattarihinin bir yandan spekülatif felsefeile arasndaki mesafeyi açarak özerk birdisiplin olmasnn, dier yandan da buekilde daha profesyonel, daha akademikbir hal alan disiplinin “snandrma,belgeleme, isimler, tarihler ve dönemselletirmegibi meseleleri dahafazla dert etmeye baladkça” sanatntoplumsal, politik, epistemolojik vepsikolojik boyutlarnn daha fazla iiniçine girmesinin, ksacas modern sanattarihçiliinin olumasnn hikâyesinianlatyor. lgilenenler kaçrmasn!

KÝ TAP ZAMANIDÜÜNCESanatç dediimiz kii...Sanat tarihçileri Ernst Kris ve Otto Kurz’un imzasn tayan,alannda klasiklemi bir kitap olan Sanatç mgesinin Oluumuyazlndan 80 sene sonra dilimizde okurla bulutu. Eser‘sanatç muammas’n sosyolojik bir bakla ele alyor.SANATÇI MGESNN OLUUMU: EFSANE MT VE BÜYÜ, OTTO KURZ - ERNST KRIS,ÇEV.: SABR GÜRSES THAK YAYINLARI, 160 SAYFA, 14 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝSAL GALP YENERezai Karakoç, EdebiyatYazlar’nda sanatnyolculuunun kaçsa da,inkâr etse de Tanr’ya doru olduunu,bu yolculukta sanatçnn âdeta bilmediimizbir dünyadan dünyamzadümü bir yaratk olduunu yazar.Öyle ki, “zikötesi yaantl bir kazazede”olan sanatç, imgesini insanlarakendisiyle ayn yerden geldiklerinihatrlatarak oluturur. Karakoç’unkristallemi ifadelerini akla düüren,alannda klasiklemi bir kitap, Sanatçmgesinin Oluumu yazlndan 80sene sonra Türkçede okurla bulutu.SANATÇI MGESBu ksa ama hazine deerindeki, “Efsane,Mit ve Büyü” alt balkl kitabsanat tarihçileri Ernst Kris ve OttoKurz kaleme alm. Kitap, büyük sanattarihçisi E. H. Gombrich’in sunu-uyla açlyor. Giri bölümünden sonrasanatçnn biyograde kahramanlatrlmasmeselesi, sanatçnn büyücüolarak durumu ve biyogradekiözel konumu ayr bir bölüm halindeileniyor. Yazarlarn üzerine ciltlerdolusu yazlabilecek enginlikteki birkonuyu olabildiince sade, kelime tasarrufunadikkat ederek iledikleri görülüyor.Kitap, “sanatç muammas”yani sanatçnn çevresini saran esrarve sanatçdan etrafa yaylan büyüüzerine sosyolojik bir analiz olarak sunuluyor.Eserlerine toplumun belli birdeer atfettii bir sanatçnn, çadalartarafndan ne ekilde deerlendirildiisorusuna cevap aranyor.Sanatç sosyolojisi için hazrlk çalmasvasfnda olan eserde yazarlarnesas endiesi toplumun sanatçyakar tutumunu incelemek. Kitaptasadece ressam, heykeltra ve mimarlarele alnyor. Biyogralerde sanatçlarhakknda belli pein hükümlerintekrar ettii, hem dou hem batdakikaynaklara yönelen titiz bir arivçalmasyla gösteriliyor. Çeitli sanatçlarnhayatlaryla ilgili anlatlanlardançkarlan anekdotlarn kahramanntarihçinin aklndaki sanatç imgesiolarak gören yazarlar, sabitlemibiyogra temalarnn anlamn kavramayamaçlyor. Belli bir tarihî aamada,sanatçnn kahramanlatrlmasnnbiyogra yazanlarn amac halinegeldiini, tarihyazmnn mitolojinin25mirasn benimsedikten sonra onunetkisini asla kramadn belirtiyorlar.Sanatçlar için her devirde üretilenbinlerce anekdotun analizinde, buanlatlarn sanatç imgesinin kaynaolan efsanevi geçmile yakndan irtibatlolduunu gösteriyorlar. (s. 19)BÜYÜCÜ OLARAK SANATÇIKlasik antikitede kültür kahramanimgesinin tarihsel düünüte merkezîbir konuma sahip olduu biliniyor. Buçerçevede, en yeni sanat tarihlerindebile eski kaynaklara müracaatla bir sanatçyheykel, seramik vb. yapmannmucidi olarak benimseyen tasniersöz konusudur. Bu durum, modern vemitolojik merkezli kir arasndaki skba gösteriyor. Ernst Cassirer’in deyi-iyle, “Böylece kuramsal ve mitsel bilinçarasnda herhangi bir boluk, herhangibir zamansal ayrm çizgisi ortayaçkmaz.” (s. 29) O halde, dogmatikAydnlanmac akl bir defa dahaalm oluyor. Bilimin mitoloji, hayalgücü ve tinsellikle ilikisini koparmakve verilerini manevi olandan soyutlayarakaraçsal akln hizmetine sunmakpek mümkün görünmüyor.Sanatçnn biyogra kahramanve toplumsal alglamada bir büyücüolarak kabul ediliinin tarihî analiziniortaya koyan yazarlar, çok az yerdepsikolojinin verilerinden faydalanyor.XVI. yüzylda gelien yeni sanatçimgesinin, en açk ifadesini “harikave tanrsal düüncelerin” sadecevecdin akln çalmasn destekledi-i vakit ortaya çkt krinde buldu-unu not ediyorlar. Bu, sanatsal yaratclniç vizyona, ilhama dayandnhatrlatmak demektir. Bu krinkökenleri Platon’un sanat teorisindedir.Ancak ressam ve heykeltralarnhakiki bir vecd hali yaadklarnaRönesans’tan önce inanlmamtr.Ernst Kris ve Otto Kurz, sanatçyaçadalar tarafndan atfedilen özelkonumu iledikleri son bölümde deçok güzel anekdotlara yer veriyor, sanatçile eletirmen arasndaki ilikiyedair ünlü bir anlatda “çizmeyi amak”deyiminin ortaya çk hikâyesiniaktaryorlar. Sonuç bölümü olmayan,canl bir anlatma sahip, kolayokunan ve ksalna ramen yo-un analizler sunan kitap, sanat sosyolojisiile ilgilenenler için bavurukayna olma vasfn günümüzde dekoruyor. Zevkle öneririm.

KÝ TAP ZAMANITARHOsmanl nasl modernleti?2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝProf. Kemal Karpat’n bayapt saylan slâm’n Siyasallamas, TimaYaynlar’nca yeni basksyla okura sunuldu. Kitabnda Osmanlmparatorluu’nun 19. ve 20. yüzylda geçirdii dönüümü inceleyen tarihçi, II.Abdülhamid’i 19. yüzyl Osmanl modernlemesinin ba aktörü olarak görüyor.SLÂM’IN SYASALLAMASI, KEMAL H. KARPAT, TMA YAYINLARI, 800 SAYFA, 50 TLTÜMT KURTarihi bir malzemedeposu ve bir tecrübekayna olarakgören, bu anlamda yeni tarihanlayn temsil eden, yakntarihimiz konusunda dünyannsayl otoritelerindenKemal Karpat’n slam ve siyasetüzerine kaleme ald- kapsaml eseri slâm’n Siyasallamas,bu kez TimaYaynlar’nca okura sunuldu.Karpat’n belki de magnumopus’u diyebileceimiz, 20 yllkbir tarih içiliinin ürünüolan çalma özellikle Osmanlmparatorluu’nun son dönemlerindeII. Abdülhamid’ind siyasetinin devletin bütünlüünükorumaya yönelik anlayna,eitim sisteminin yenidenbiçimlendirilmesine, saltanatnsiyasi gücünün artrlmasnave padiahn son saltanatyllarnda ortaya çkan de-iimlere k tutuyor. Kitap, istibdadakar eylemlerin naslrejim deiikliine ve hürriyetözlemlerine kaynaklk ettiini genibir düünsel çerçeve içinde inceliyor.YEN MÜSLÜMAN ORTA SINIFslâm’n Siyasallamas esas olarak Osmanlmparatorluu’nun 19. ve 20.yüzylda geçirdii muazzam dönüümüiç ve d faktörleri göz önünde bulundurarakanaliz eden bir eser. Karpat,‘devlet’e ait topraklarn özelletirilmesi,iç ve d ticaretin artmas sonucuyeni ve zengin bir Müslümanorta snfn ortaya çkmas ve kendiideallerini gerçekletirmek için devletiyeniden yaplandrmas gibi imparatorluudeitiren önemli tarihsel konularele alyor. Modernliin slam’labadamadn öne süren görülerinaksine Karpat, bu iki nosyonun birbiriyleuyumlu olabileceini birçok örnekleortaya koyuyor. slam ve slamitoplum kavramlarnn sosyolojik vetarihsel olarak ayr düünülmesi gerektiinisöyleyen tarihçi, toplumdabir deiim gerçeklemesinin o toplumaait inancn da deiecei anlamnagelmediini belirtiyor.26Prof. Dr. Kemal H. KarpatFOTORAF: ZAMAN, SELAHATTN SEVOsmanl’daki dönüümü somut içve d etkenlerle açklayan Karpat, birtopluluun bölgesel temelli bir ulusave devlete evrilmesi sürecinde slam’bir meruiyet ina etme arac, bir dengeunsuru, iktidara psikolojik destek salayanbir anahtar ve toplumlarn mobilizasyonuiçin önemli bir vasta olarakgörüyor. Bu anlamda slam, de-iime ve yeni koullara uyum salamakamacyla kullanlan bir araç halinegelmi ve ayn zamanda siyasalla-arak kolonyal tahakküme kar koyabilenkültürel bir ideolojiye dönümütür.slam araclyla imparatorluundaha aa snar toplumsal yapnndönüümü sürecine dâhil olmutur.Böylece bu snar da devlet, topluluk,inanç ve otorite gibi geleneksel kavramlarndeiimi sürecine aktif olarakkatlmtr. Esasnda Karpat, Osmanlmparatorluu özelinde topyekûn birtoplumsal dönüüm ve deiimin varlngösteriyor. Dolaysyla Osmanl-Türk modernlemesini slam’n siyasal,sosyal, kültürel ve ekonomik alanlardageçirdii deiim ve dönüüm süreçleriylebirlikte deerlendirerek kapsaycbir perspektif sunuyor. Bu balamdakitabn önemli bir bölümü SultanAbdülhamid ve yönetimine ilikin.Karpat, slam’ imparatorluun varlndevam ettirmesi için yegâne ideolojikabul eden II. Abdülhamid’i 19. yüzylOsmanl modernlemesinin arkasndakibaat güç ve aktör olarak görüyor.Abdülhamid halife olmas itibarylada slamlamann mimardr.Karpat’n bu döneme ilikin bir di-er çarpc ve orijinal tespiti, Sultan II.Abdülhamid’in modern Türkiye’ninyükseliinin temellerini att tezi.Karpat’a göre Abdülhamid tahtta kald30 yl boyunca Osmanl devletinintoprak bütünlüünü baarylamuhafaza etmitir. Toprak bütünlü-ünün korunmas modernleme sürecininen hayati parametresidir ve Abdülhamidbunu baarmtr.1869’da çkarlan eitim kanunuAbdülhamid devrinde uygulanm veokullar açlmtr. Bugünkü Türkiye’yikuran elitler, askerler, subaylar, doktorlarbu okullarda yetimitir. Demiryollaro devirde yaplmve yeni Türkiye’nin ruhunu ifadeeden milli edebiyat o devirdeolumutur. Türk dili bugünkühalini o yllarda almaya balamtr.Bu minvalde Karpat,Abdülhamid’i ve iktidarn slamtoplumlarnn dogmatizmdenkurtulup modernleebileceineve ilerleyebileceine dairtarihsel bir deneyim olarak de-erlendiriyor.SLAM’IN SYASALLAMASINE DEMEK?Karpat’n vurgulad slam’nsiyasallamas süreci, slam’nparti kavgalarna alet olmasve dinî bir rejim kurulmasylailgili deildir. Siyasallama ileslam’n, yani halkn ezici ço-unluu tarafndan paylalandinin, dar çerçeveli bir inançsistemi olmaktan çkarak dei-en ve toplumu sosyal, ekonomik,kültürel açlardan etkileyenmaddi güçlere, ahlâki, manevive tarihsel bir boyut eklemegayretinde olduuna iaretedilmektedir. Devletin yürüttüübürokratik, tepeden inmeci modernlemeile toplumun kendi içindekimaddi ve manevi güçler sayesindeözüne ve ruhuna uygun bir dei-im geçirdiinin de altn çizen Karpat,böylelikle slam’n modernlemeninkart olmadnn anlaldnvurguluyor. Osmanl devletinin özünüve kimliini muhafaza ederek nasldeitiini etraca ele alan bu de-erli çalma, dinin hem kendi varlnkorumaya hem de toplumun kültürve kimliinin özünü kaybetmedendeimesine nasl yardm ettiini ustalklaortaya koyuyor.ükrü Haniolu’nun da vurguladüzere Kemal Karpat, Osmanl’daslam ve modernlik arasndaki sostikeilikiyi ve bunun 19. yüzyl ve erken20. yüzyl boyunca nasl vuku buldu-unu derinlikli bir tarihsel analizdengeçiriyor ve devletin inasn, slam’nsiyasallamasn ve gelenein keniustalkla tahlil ediyor. Karpat bize modernlemenindini göz önüne almadanasla tamamlanamayacan birkez daha hatrlatyor.

KÝ TAP ZAMANITARH‘Bilgi’nin ba döndürücü serüveni2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝPeter Burke’ün, ilk cildi 2001’de Türkçeye kazandrlan “Bilginin ToplumsalTarihi” üst balkl çalmasnn 2012’de yaymlanan Encyclopédie’denWikipedia’ya adl ikinci cildi de Türkçede. Yazar, Michel Foucault’nun ‘arkeoloji’fikrinin peinden giderek ‘bilgi’ denilen eyin hikâyesini ksaca anlatyor.BLGNN TOPLUMSAL TARH II, PETER BURKE, ÇEV.: METE TUNÇAY, TARH VAKFI YURT KTAPLARI, 402 SAYFA, 34 TLPA. YAVUZ ALTUNeter Burke’ün “BilgininToplumsal Tarihi” (ASocial History of Knowledge)üst balkl iki ciltlik çalmas,Gutenberg’den Diderot’ya (2001) veEncyclopédie’den Wikipedia’ya (2012)Prof. Mete Tunçay’n enfes çevirisiyledilimizde yaymland. Yazar, MichelFoucault’nun ‘arkeoloji’ krininpeinden giderek ‘bilgi’ denilen eyinhikâyesini ksaca aktaryor. Ama Foucaultgibi ykc, saldrgan, ezberleribozan bir ‘huysuz’ olmak yerine, eskizamanlarn hikâyecileri kadar naif(ama safça deil) bir ton yakalayarak,yer yer elenceli bir biçimde, Bat’da(ABD ve Avrupa) bilginin serüveniniizliyor. Burke, kitabnn içerdii temalaröyle açklyor: “[Bu kitabn]balca temalar, aralarnda nicelikletirme,dünyeviletirme, profesyonelletirme,uzmanlatrma, demokratikletirme,küreselletirme ve teknolojikletirmebulunan süreçlerdir.”Kabaca 1750’lerden 2000’lere kadarbu temalar keier, reformlar, devrimlerve sanayileme eliinde takipediyoruz. Yazar Aydnlanma, Modernite,Sanayi Devrimi gibi büyük dönüümlerüzerinde fazla durmasa dabilginin bu kavaklarda yaad yo-un trafii görebiliyoruz. Sonrasndaise öyle bir ekleme yapyor Burke:“Bu denemenin tek bir sav varsa,o da kart yönlerdeki eilimlerinbir arada ve etkileim halinde bulunmalarnn,zaman zaman denge birindenyana deise de (…) bir dengeiçerisinde olmasnn önemli olduudur.”(s. 2) Bu kartlklar elbette tarihidaha akkan klyor, bilinenlerleunutulanlar sürekli bir dengede bulu-up ayryor. Böylece, “çou sadecebir konuda uzmanlam olanlar içingörünmez olan türden büyük bir resim”ortaya çkyor.TOPLAYICILIK ÇAIBat tarihinin (kolonyalist dönemözellikle) mümeyyiz vasarndanbiri, ‘bilgi toplaycl’ olarak tespitedilse yanl olmaz. Ancak dünyayahükmetme arzusunun yan ba-nda gelien bu ilgi ve merak sadecepolitik-ekonomik amaçlar güdüyordudenilse, eksik söylenmi olur.1700’lü yllar bu bakmdan Avrupalbilginlerin ticaret gemileri, misyonergruplar ya da sava kalelerieliinde dünyaya yaylma döneminikapsyor. Peter Burke, bu yaylmadöneminin ardndan Avrupa’yagetirilen ‘bilgi’nin müzelerde, sergilerdeveya kütüphanelerde ciddi biryounlua sebep olduunu belirtirken,ayn zamanda çalma, yamalama,alkoyma gibi ‘usul’lerin de bilgitoplama sürecinde etkin olduunuaktaryor. Yine bu dönemde gözlemyapma, deneysel çalmalar, anketlerve saha aratrmalar ön planaçkyor. Antropoloji ve sosyolojinin1800’lerin banda Avrupa’daönemli bilgi edinme metotlar oldu-unu hatrlamakta fayda var.Doa’nn yeniden ke, sayma vetanmlama ihtiyacn da beraberindegetiriyor. Matematik ve zik yasalarnntoplumbilimlere uygulanmayabalanmasyla, ‘bilgi’nin çözümlenmesianalitik bir boyut kazanyor.Ve bu birikimin yaylmas ve kullanlmasiçin kurumsallama süreci balyor.Bat’nn dünyadaki bütün bilgiyi‘edinme’ çabasnn arkasnda ‘hükmetme’arzusu varsa, ayn çabannsonucu olarak tekellemeyle birliktebu arzusuna fazlasyla ulatn görebiliriz.Bu hareketliliin doal birsonucu olarak da dünyevilemeninFransa’daki Bibliothèque Nationale’in okuma salonu28bagösterdiini söylemek abes olmaz.Burke’ün her dönem anlatsndaustalkla deindii gibi, her ‘devrim’yan banda bir ‘kar-devrim’buluyor ve çatma, yeni kaplarnaçlmasna sebep oluyor. Bir zamanlarAvrupa, dünyann geri kalanndan‘bilgi’ toplarken, zaman içerisindebüyük göçlerle ‘bilim insan’ toplamayada balyor.BLG VE GÜÇBilginin yaylma ve kullanlma biçimleri,kitaplar, süreli yaynlar, dernekler,konferanslar, üniversiteler, hükümetlertarafndan belirlenmeye baladnda,1800’lü yllar için artk ‘ilevselbilgi’den bahis açlabilir. BuradaPeter Burke’ün metodolojisi üzerindebiraz durmak gerekir. Altnagirdii yükün farknda bir tarihçiolarak Burke, iddiasn aan yorumlaryapmaktan özellikle kaçnyor. Birbaka bilim tarihçisi dostundan aldtabirle eserini öyle tanmlyor:“Tarihçi meslektalarmn yaptlarnyamalama, yeniden düzenlemeve bazen de düzeltme” sonucu ortayakonulan bir metin. Bilgi tarihi henüzyeni bir alan ve Burke gibi ‘tarayclara’ciddi bir ihtiyaç var. Öte yandan,kitabn en parlak bölümlerindenbirinde tartt “allame’nin ölümü”olgusuna yas tutuyor. Weber’in ifadesiyle,“çada dünyada deerliherhangi bir i yapmann koullarndanbiri, insann Faustçu evrenselliindenferagat ederek kendinizidar bir alana snrlamaktr.” Haliyle‘bilim tarihi’ gibi ümullü bir alanadalmak, Alexander von Humboldtgibi çok çeitli alanlarda eser üretmiallamelerin çana öykünmekanlamna geliyor. Burke’ün mütevazdiyebileceimiz metodu, bilgininserüvenine dair anlatlar bir arayagetirmekten ibaret. Yer yer MichelFoucault’nun arkeoloji krine,bilgi-iktidar ilikisine dair söylediklerineatf yapsa da, ne Heidegger’inmodern bilimle ilgili eletirilerinene de Frankfurt Okulu’nun Aydnlanmaça kritiklerine deiniyor.Kartezyen mantn içeriine ya daNewton-Descartes karlatrmalarnada rastlamyoruz. Haliyle karmzaçkan eser, bilim tarihi alanndauzmanlama ihtiyac hissedenleriçin önemli bir bavuru kayna olmaköyle dursun, bu alann bilinçlibir ekilde sesini ksyor.Ancak kitabn bilginin toplumiçerisinde oluumu, anlalmas veçözümlenmesi, yaylmas, kullanlmas,kaybolmas, tekrar kefedilmesi,enstitülemesi gibi evrelerini hakkylatespit ettiini söylemeli. Özellikleikinci ksmda bilginin kaybedilmesive bölünmesi (uzmanlama)hakknda yazarn kavray, bugüngelinen noktada disiplinler aras çabalarve yeni üniversite araylarnanlamlandrmada önemli tespitleregebe. Moderniteyle birlikte merkezilemenin(devletlemenin), akabindede küresellemenin iki önemli fenomenhaline gelmesi, bilginin corafyas,sosyolojisi ve ekonomisi kavramlarnda tartma ihtiyac douruyor.Bugün think-tank’ler (düüncehavuzu), istihbarat servisleri, özelirketler, Wikipedia gibi bamszplatformlar, sivil toplum kurululargibi çok sayda merkez, bilgiyi farkamaçlar için yeniden toplayp üretmeilemi gerçekletiriyor. Tabi bu aradabilgiyle enformasyon arasndaki ayrm,dezenformasyon, propaganda veistihbarat oyunlarn da aklda tutmakgerekir. Buradan baknca,Burke’ün çizdii resimden örenecekçok ey var.

KÝ TAP ZAMANIEDEBYATKurgu da bir sanattrÜlkemizde romanlaryla tannan David Lodge, kurmacadakiustaln Kurgu Sanat’nda da gösteriyor. Yazar bukuramsal kitapta edebi metinleri “Bilinçak” “BüyülüGerçekçilik” “Sembolizm” gibi balklar altnda inceliyor.KURGU SANATI, DAVID LODGE, ÇEV.: AYTAÇ ÖREN, HECE YAYINLARI, 288 SAYFA, 20 TLTMEHMET ÖZTUNÇhomas Mann’n TonioKröger, James Joyce’unSanatçnn Bir Genç AdamOlarak Portresi veya talo Svevo’nunKötü Bir aka’s gibi edebiyatn, kurgununiç meselelerini anlatan romanlardanbüyülenen hangi okur, kurmacayazarlarnn benzer kitaplar karsndaheyecanlanmaz ki? Bu türden kitaplarndaha ‘içeriden’ konutuunadair güçlü inanç, söz konusu kitaplarayönelik bak da belirleyen en baatetmendir. David Lodge, dilimize kazandrlanyedi romanyla Türk okurutarafndan da bilinen, izlenen güçlü birkurmaca yazar. Lodge imdi de KurguSanat ile okur karsnda. Kitabnilginç bir yazl öyküsü var: air JamesFenton, Independent on Sunday gazetesininkitap sayfasnda, 1990-1991 yllararasnda, on iki ay boyunca “ArsPoetika” (iir Sanat) balyla haftalkköe yazlar yazar. Fenton, her haftabir airden bir iir alarak veya ksabir alntyla hem metnin hem de genelolarak iir sanatnn baz yönlerinek tutmay amaçlayan yorumlaryapar. 1991 ylnn banda gazeteninedebiyat editörü Blake Morrison, DavidLodge’u arar ve düzyaz kurgu sanathakknda kendisinden de benzereyler yazmasn ister. Lodge böyleceelimizdeki kitab oluturan haftalk yazlaryazmaya balar.2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝÖRNEKLERLE KURGU SANATILodge’un bu kitabnn beni çok da a-rtmadn söylemek isterim, çünküyazar, romanlarnda özellikle deHenry James’in yazarlk hayatn merkezeald Yazar Yazar romanndaedebiyatn, kurgu sanatnn inceliklerini,sorunlarn anlatmt. Lodge,Kurgu Sanat’nda yer alan “Bak Açs”,“Bilinçak” “Büyülü Gerçekçilik”“Sembolizm” “Üstkurgu” gibi balklartayan yazlarnda, savlarn dahabilimsel bir çerçeve içinde anlatabilecekkensrarla bu tutumdan kaçnyorve kuramdan esere (romana) bakmaktansaromandan kurama bakmayyeliyor. Lodge’un bu tercihi kitab,özellikle kuramsal yazlar okumaktansklan okurlar için daha okunurklyor. Yazar kurgu sanatn, kurmacametinlerin içinden yol alarak açmlarken,dikkatli okurun bile gözündenkaçabilecek birçok bolua iaret ediyor;kurgu sanatnn karmak boyutlarnbir kez daha vurguluyor. Lodge,kitabnda daha çok ngilizce yazanisimlere yer vermi. Bu yaklam DavidLodge’un, seslendii okur kitlesinide hesaba katarak, daha iyi bildii, yakndantand yazarlar anlatma iste-i olarak okunabilecei gibi, and yazarlarlakurduu ilikinin nitelii balamndada okunabilir.Romann olmazsa olmaz tek öesi“karakter” için Lodge, “Karakter, büyükbir olaslkla romann en önemlitek öesidir. […] hiçbir ey, insan do-asn tasvir etmede büyük Avrupa romangeleneindeki zenginlik, çeitlilikve psikolojik derinlikle boy ölçüemez.”belirlemesini yapyor ve romançamzn en güçlü anlatm dili olansinemayla karlatrarak yeni okumalarakap aralyor. “Büyülü Gerçekçilik”bölümünde ise her ne kadar yazdakendisine deinse de, okuru artacakbir tercihle tartmay Márquezdeil de Milan Kundera etrafnda derinletiriyor.BR ROMAN NE ZAMAN BALAR?David Lodge, henüz kitabn bandasorduu “Bir roman ne zaman balar?”sorusuna verdii, “nsan embriyosune zaman bir insana dönüür, sorusukadar cevaplanmas zor bir sorudurbu.” cevabyla üstlendii iin zorluunaiaret ederken, kurgunun do-asndaki düümün son kertede biledevam ettiini George Eliot’tan yaptalntyla gösteriyor: “Bitiler çouyazarn zayf noktasdr.”“Balangç” makalesiyle balayan,“Biti” yazsyla sona eren kitap,Lodge’un belirttii biçimde gazetedeyaymlanrken sistematik ve kademelibir seyir izlememi. Yazlar, kitaplamaaamasnda kurgunun geliim evrelerigözetilerek sralannca daha derlitoplu bir ak kazanm. Kurgu sanatnauzak okurlara yabanc gelebilecekbaz terimler yazar tarafndan, özellikleanlamlaryla birlikte kullanlyor, buda hiç kukusuz okura salad çeitlikolaylklarn yannda kitabn okumakeyni de artryor.“Kelimenin tam anlamyla söyleyecekolursak yazmak, ancak dier yazarlarndoru bir taklididir.” diyenDavid Lodge, “yaplan bu doru taklitleri”oldukça parlak gözlemler, saptamalareliinde okurlar kadar yazarlarnda dikkatine sunuyor.VAZGEÇİLMEZBİR KAYNAK ESER...FRANSIZ İHTİLALİ’NDENBİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NADÜNYA TARİHİNİN EN ÇALKANTILIYÜZYILI TEK KİTAPTA!19. Yüzyl Siyasî Tarihi, Yakn Ça’n siyasî tarihini bir bütünolarak verme amacna yönelik, uzun yllar sarf edilerek kazanlmbir birikimin neticesi. Prof. Dr. Fahir Armaolu, çok sayda Türkçe,Franszca, ngilizce kaynak ve belge kullanarak hazrlad eseriniantlama metinlerinin kaynaklar ve dönemin devlet adamlarnnhatratlar ile de zenginletirmek ve antlamalarn ve baz temelkongrelerin tutanaklarnn nerelerde olduunu göstermek suretiylehem okurlara hem de aratrmaclara büyük kolaylk salamtr.iyi ki kitaplar var...800 Sayfa, Ciltli,15x24 cmtimas.com.tr facebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu29

KÝ TAP ZAMANIROMANBir ‘kimlik’ romanTürkiye’de okur tarafndan pek tannmasa da BernardMalamud (1914-1986), en önemli Yahudi-Amerikan yazarlardanbiriydi. Malamud’un Pulitzer ödülüne de deer görülen Tamirciadl etkileyici roman Epsilon Yaynlar’nca okura sunuldu.TAMRC, BERNARD MALAMUD, ÇEV.: BAAK YENC, EPSLON YAYINLARI, 344 SAYFA, 20 TL2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝSavaa fotoraa direnmekspanyol yazar Susana Fortes, önümüzdeki yl sinemaya uyarlanacakolan Robert Capa’y Beklerken adl romannda yüzylnen önemli fotorafç-gazetecilerinden Robert Capa’nngenç meslekta Gerda Toro’yla tutkulu ilikisini anlatyor.ROBERT CAPA’YI BEKLERKEN, SUSANA FORTES, ÇEV.: SEDA ERSAVCI, DOAN KTAP, 216 SAYFA, 21 TL1AZRA NC891 Kiev doumlu lya Ehrenburg,Nürnberg yarglamalarnher ne kadar gazetecikimliiyle takip etse de tank olduuolaylar bir romanc duyarllyla anlatt“Faizm Sonras Avrupa” adl yazsnda,“Faistler alt milyon Yahudi’yi öldürdü-dizgi hatas deil bu- alt milyon.Zagreb’de, Szeged’de, Prag’da büyük birmucize sonucunda kurtulan Yahudilergördüm. Yok olan bir ormanda tek banakalm aaçlar gibiydiler.” der. Amerikalyazar Bernard Malamud’un Tamirciadl romann okurken yllar önce tantmEhrenburg’a doru yol aldmhissettim. Çünkü Malamud’un okurunugötürdüü 1900’lü yllarn bandaki“Rusya’nn Kudüs’ü Kiev”, havannkurun gibi ar, Ekim Devrimi’ninkapy çalmak üzere olduu günleri ya-amaktadr. Yahudi dümanl, dalmanneiindeki bu toplum için oldukçailevsel, insanlar birbirine kenetleyengüçlü bir harç niteliindedir.Malamud romann 1966’da yaymlar,Ehrenburg ise sadece bir yl sonraMoskova’da ölür. Dönemin koullardikkate alndnda Ehrenburg’unbüyük olaslkla bu roman okumad-n söyleyebiliriz. Asl merak ettiim,bir Kievli olarak Ehrenburg’un romanokumu olsayd neler hissedeceiyleilgili. Çünkü Malamud’un çizdii Kievresminde, faizmin Alman toplumununüzerinde yükseldii zemine benzerbir hava hâkimdir. Almanya’nn vebalinindier Avrupa ülkelerinden dahaar olmasnn altnda faizmi devlet düzeyindekurumsallatrmas vardr. AmaMalamud’un romannda adn sk skand “Kara Yüzler” adl faist örgütünUkrayna’da da pekâlâ faist bir devletiçin bir tür nüve ilevi görebileceinisöyleyebiliriz. Akllara, 1917’de gerçekle-en Bolevik Devrimi ile birlikte Yahudilerinrahat bir nefes ald ve zor günleriarkada braktklar kri gelebilir. Amadurumun sanld gibi olmadn, faizminruhunu ayn biçimde koruduunuen son Vasili Grossman’n Her ey AkpGider adl romannda okumutuk.YAHUDLER HAKKINDA YAZDITürk okuru tarafndan çok fazla bilinmesede Bernard Malamud ad, PhilipRoth ve Saul Bellow’la birlikte en önemliYahudi-Amerikan yazarlar arasnda anlmaktadr.Yazar kendisini “Yahudi” de-il “Amerikal” olarak tanmlasa da ImreKertész’in Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldktansonra verdii bir röportajdan beriiyi biliyoruz ki, söz konusu olan Yahudilikseöteki bütün kimlikler muhataplarngözünde talileir, deer yitimine urar.Malamud, vurgulad “Amerikal” kimliineramen Yahudilik konusunu merkezealan romanlar yazmtr. “Yahudilerhakknda yazyorum çünkü tarihlerini,deneyimlerini ve inançlarn, edebiyatlarnarzu ettiim kadar olmasa da daha iyibiliyorum.” diyen Malamud, karakterlerinyazarlarla özdeletirilmesini dorubulmadn da belirtir.Tamirci’nin bakahraman, ei tarafndanterk edilen Yakov epsoviç Bok,yeni bir hayat kurmak, hayallerini gerçekletirmekiçin taradan Kiev’e gelmitir.Ölmek üzere iken kurtard “KaraYüzler” mensubu Nikolay MaksimoviçLebedev’in ödemek istedii minnet borcukarlnda, Lebedev’in tula fabrikasndamuhasebeci olarak çalmaya balar.Kahramanmz sahte bir adla, Yahudiliinigizleyerek yaamn sürdürür.Key yerindedir çünkü düünü kurdu-undan daha büyük frsatlar eline geçmitir.Ama bir süre sonra iler sarpa sarmayabalar. Ölü bulunan bir çocuunsuçu Yakov’a yüklenir. ddia, Eski Ahit’tegeçen bir rivayete uygun olarak Hristiyanbir çocuun bir Yahudi ayini için öldürüldüüyönündedir. Yakov, ilemedi-i bu cinayetten dolay tutuklanacak vezor koullar altnda, hakknda hazrlanacakiddianameyi bekleyecektir...PULTZER ÖDÜLÜ’NÜ ALMITIMalamud, Ortodoks dünyasndaki Yahudinefretinin arkeolojisini didiklerkentaraf tutmamaya çalr. Ama romannkahraman Yakov’un maduriyetinimasumiyetinden daha güçlü bir biçimdevurgulamas, romann “birey” odakldeil de “kimlik” odakl alglanmasnasebep oluyor. Malamud, kimliksel maduriyetidaha güçlü bir ekilde anlatmakiçin taral, yar cahil Tamirci Yakov’unbir Spinoza uzman kadar güçlü bir biçimdeakl yürütmesini salyor. SaulBellow, Malamud için “Her zaman sonderece inandrcdr.” dese de yazarn,Tamirci Yakov’u belirttiim biçimde kurgulamas,okurun kahraman algsndabir tür inandrclk sorunu oluturuyor.Bu güçlü romann 1967’de PulitzerÖdülü’nü ald notunu da ekleyelim.EA. ESRA YALAZANer baklarmza dokunandünya, retinann kaydettikleriylesnrl olsayd sanatnhayatla ilikisinin derinliini hissedemez,epey eksik kalrdk. Eer yaz sanat, resim,fotoraf, iir, sinema, heykel gerçekliitaklit etmiyorsa ‘insan’ olmaya dairmutlaka bir hikâye anlatyordur. Bu yüzylnba döndüren sahte imgeleri arasndadolarken bize en ‘yakn’ yldz hissedebilmeninyolu, geçtiimiz yüzylnönemli fotorafç-gazetecilerinden RobertCapa’nn basit kelimelerle ifade etti-i gibi, sadece göstermek istediklerimizeyakn durmaktan geçiyor sanrm.Bu efsane ismin genç meslekta- Gerda Toro’yla tutkulu ilikisi üzerindenRobert Capa’y Beklerken’i yazan spanyolSusana Fortes, bu romanyla tannyor.Önümüzdeki yl sinemaya uyarlanacakkitab okurken, Capa’nn “Teknikolarak kötü ama güçlü bir görüntüyü,teknii iyi ama zayf bir görüntüye tercihederim.” deyiini düündüm. Dorusuroman sanat mevzubahis olduundaben de aa yukar bu görüe katlrm.Bu anlamda, elimizdeki yar biyograk‘tanklk hikâyesinin’ en bata yazarnve bu düsturun ölçüleriyle örtütüünüteslim etmek lazm.‘YETERNCE LRK’Romann dilinin sinematograk ve ‘yeterincelirik’ oluu, bilinen anlamyla hedeflenen‘bestseller’ ölçülerini gözetmektenziyade yazl süreci ve içerikle ilgili. spanyolyazarn fevkalade doru bir kararlakitabn sonuna koyduu notlarda söylediklerionun edebi dünyasna dair kirveriyor: “Capa’nn hayat üzerine bir eyleryazma kri kafamda pek çok kez dönüpdurdu. Bu ülkenin ona en azndanbir roman borçlu olduunu düünüyordum.kisine birden. Ve bu kesinlii askdabekleyen bir borç gibi hissediyordum.Ama üphesiz henüz ödeme vakti gelmemiti.Kii bu tarz eyleri belirleyemez.Vakti gelince gerçekleir.”Bir okur olarak yazarn samimiyetinedaha ilk sayfada inandm zira Fortes’inedebiyatndaki ‘imge-sözcük’ ilikisiyleCapa’nn ve Gerta Toro’nun fotoraf algs,‘görme biçimleri’ arasndaki paralellikustaca ina edilmi. Fotoraf arivlerininyan sra yazm ve belgeleme aamasndabiriktirdiklerini edebi hazz zedelemedenkullanabilmek pek kolay deildir.20. yüzyl savalarnn en çarpc, vah-i, etkileyici, kanl, duygusal görüntüleriniaktarrken dönemin atmosferini, sava-n asrlardr hiç deimeyen karanlk yüzünüehvetle tasvir etme arzusunun hemenbütün yazarlara çelme takan tehlikelituzaklar vardr.Yazar özellikle spanya iç sava srasndabahsettii entelektüel dünyanniyi bilinen kahramanlarn ‘severekyalnz kalmay’ göze alabilen âklarngölgesinde gizleyebilmi ama büsbütünyok saymam. Bu tavr romanngerçeklik duygusunu güçlendiriyor. AldousHuxley, zak Babel, Boris Pasternak,Brecht, Breton, lya Ehrenburg,Henri Cartier-Bresson, Picasso, Matisse,Buñuel, Hemingway, Lorca, kalabalkkafeler, cesetlerin kaldrlamadkanl sokaklar, Paris’in lo odalar, sürrealistler,iirle, politik tartmalarla taçlandrlanbulumalar, komünistler, fa-izmin o berbat ykm birer hayalet gibigeçip gidiyor romandan. Ve Fortes’inyazarken merhametle balanm oldu-u çok belli olan Gerta’y okur, hem anlatcnngörsel diliyle hem de kahramannçplak iç sesiyle tanyor.BR YILDIZ, BR HATIRA GBDRBir bütünlük duygusuyla kahramanGerta’nn “sanki bir hayatn bütün anlarnsonsuzluun içinde kaybolmu soyutbir noktada zaptedilebilirmi gibi” üç boyutlubir zaman algsyla kefettiini okuduunuzdatpk edebiyatn kendisi gibibunun düüncelerle deil ancak sezgiylemümkün olduunu kavryorsunuz. Ovakit fotoraf ve yaz sanat arasndakiipeksi balar kullanarak yepyeni bir dünyayaratldn kavrayp savaa, akntahribatna, ölüme yazyla direnmeninanlamn hatrlyorsunuz. Dünya geniliyor,bilinen ‘zaman’ anlamn büsbütünkaybediyor. Robert Capa, ömrü boyuncasavata kaybetmekten korktuuGerta’nn çkk köprücük kemiklerine bakyor,uzun uzun. Hatralar, ardndan dilektutmaya vakit bulamadnz yldzlargibi birer birer görünüp kayboluyor. Savano korkunç scaklnda bütün ‘metazikkederler’ usulca silinip giderken,sizi anlatt hikâyenin hayatn kendisindendaha gerçek olduuna ikna eden yazarfsldyor: “Bir yldz bir hatra gibidir,sahip olduun mu yoksa kaybettiin birey midir, hiçbir zaman bilemezsin.”30

KÝ TAP ZAMANIARATIRMA2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝÇounlukçuluk yerine çoulculukAkdemisyen Bora Kanra, Türkiye’de slam, Demokrasi ve Diyalog: BölünmüToplumlarda Müzakere adl çalmasnda farkllklar uzlatrmak için etkiliolabilecek bir müzakere teorisi ortaya koyuyor. Kitapta Kemalist, milliyetçi,liberal sol ve slami söylemler akademik bir bak açsyla çözümleniyor.TÜRKYE’DE SLÂM, DEMOKRAS VE DYALOG, BORA KANRA, BLG ÜNVERSTES YAY., 216 SAYFA, 28 TLTSÜREYYA SUürkiye’de din ve siyasetarasndaki iliki 1950’densonra gelimeye balad vebu süreçte slam’n siyasal dili olutu.1970’de siyasal slam ilk kez bir partikimliiyle siyaset sistemi içinde kendineyer buldu. Fakat 1971, 1980 ve1997 darbeleriyle siyasal slam her seferindesistem dna atld. Bunda rejimintahammülsüzlüünün yan srasiyasal slam’n çatmac dilinin deetkileri var. Nitekim Türkiye’de laikve slami kimlikler arasndaki bölünme,1990’larda Refah Partisi’nin iktidarageliiyle giderek bir çatma boyutukazand. Nihayet askerî müdahaleve buna bal olarak AnayasaMahkemesi’nin partiyi kapatma kararylaTürkiye’de siyasal slam bir yolayrmna geldi.‘MLL GÖRÜ GÖMLEN ÇIKARMAK’“Milli Görü” ad verilen siyasal slamgeleneinde bir kopma oldu ve bu geleneinarkaikleen siyasal söylemineinancn yitiren baz genç siyasetçileryeni bir hareketin ilk admn attlar.“Milli Görü gömleini çkarmak” olanilk admdan sonra bu genç siyasetçileryerel ve uluslararas toplum nezdindemeruiyet tesis etmek üzere farklgruplarla müzakere süreçleri yaadve yeni bir paradigma arayna girdiler.Eski söylemin reddi ve müzakerecibir demokrasi anlayyla bu hareket,AK Parti adyla girdii 2002 seçimlerindetarihî bir baar kazand. AK Parti seçimbaarsn, devleti ele geçirme esaslbir slamc söylemden özgürlükleri tabanayayma esasl bir demokratik söylemegeçie borçludur. Girdii her seçimde,sandktan oylarn artrarak çkmolmas, özgürlüklere vurgusununve müzakereci demokrasi anlaynnbir sonucudur. Ama parti bugün “diyalojik”bir müzakereci demokrasi anlayndanuzaklaarak “monolojik” birmüzakereci demokrasi anlayna geçmigörünüyor.Türkiye’de muhalif ve eletirel dü-üncenin ifade kanallarnn daralmasve müzakere süreçlerine katlmla ilgiliciddi bir sknt var. Bu sknt almadsürece toplumda kutuplama artyor.Bu skntnn almas, asayi tedbirlerininartrlmasndan ziyade, toplumdakifarkl gruplar arasnda birbirinitanmaya ve karlkl anlamaya yönelikmüzakere süreçlerinin gelitirilmesiylemümkündür. Avustralya’dakiNational University’de öretim görevlisiolan Bora Kanra, Türkiye’deslâm, Demokrasi ve Diyalog: BölünmüToplumlarda Müzakere adl kitabndafarkllklar uzlatrmak için etkiliolabilecek bir müzakere teorisi gelitiriyor.Önce Rawls’tan Habermas’a,Gadamer’den Benhabib’e farkl düünürlerindiyalojik müzakere teorileriniele alarak konuya ilgili bir teorik çerçeveçizen Kanra, ardndan “Q Çalmas”adl bir aratrma yöntemiyle eldeedilen verileri yorumluyor ve söylemanalizi yapyor.TÜRKYE’DEK DÖRT TEMEL SÖYLEMKanra, çalmasnn sonucundaTürkiye’de kamusal alanda dört temelsöylemin varln tespit ediyor: Kemalistsöylem, milliyetçi söylem, liberalsol söylem ve slami söylem. Kemalistsöylem dinle siyaset arasnda kesin birayrm savunuyor ve devletin ilkelerinetam bir ballk sergiliyor. Hukukunüstünlüüne dayal bir sistemi savunsada baörtüsü meselesi gibi dinî ya-am pratiklerinin kamusal alanda ifadesinibir hak olarak görmüyor. Yine deslami gruplarla çatmac olmayan bir31tarz tercih ediyor, farkllklarn uzlatrlmasndadiyalog ve karlkl anlay-n önemini teslim ediyor ama slamisavlara kar üpheci bir tavr sergiliyor.Sonuçta, demokratik bir sistemden çoklaik sistemin korunmasn tercih ediyor.Kanra, Kemalist söylemin demokratiklemesiadna umut vaat eden bir dei-im saptam: Kemalist söylem artk orduyakoulsuz destek vermemekte, laiksistemin korunmas mevzubahis oldu-unda ordunun hukukun üstünde bulunduunukabul etmemektedir.Milliyetçi söylem ise orduya destekyönünde daha güçlü bir eilim göstermektedir.Kanra’nn çalmasnn bulgular,milliyetçi söylemin Kemalist veetnik milliyetçiliin göstergelerini içerdiinive güçlü bir Türklük vurgusuylabirlikte Kemalist ilkelere bal oldu-unu ortaya koyuyor. Hatta devletinasli koruyucusu olarak orduya yaplanvurgu milliyetçi söylemde daha fazladr.Milliyetçi söylem otoriter bir devletanlayyla devletin üstünlüünühukukun üstünlüüne tercih etmektedir.Öte yandan, slami deerlere verdiiarlkla Kemalist söylemden ayrlr.Sonuçta milliyetçi söylem bir yandalaik devletin, dier yanda kendini kültürelaçdan bal hissettii slami de-erlerin olduu iki farkl çizgi arasndaikircikli bir durumdadr. Kanra’nnönemli bir tespiti, milliyetçi söyleminFOTORAF: ZAMAN, TURGUT ENGNslam’la yakn balar olmasnn, laik veslami deerler arasnda bir köprü tekiletme potansiyeli bakmndan ona büyükönem kazandrddr.Liberal sol söylem, Kemalist bakaçsna bal kalmayan demokratik birlaik konumu temsil etmektedir. Ordununsiyasette rol oynamasna kar- olup bireysel haklarn tannmas gereindenhareketle Türkiye toplumununiçerdii çeitlilii bir tehdit de-il imkân olarak görmektedir. Liberalsol söylem, bireysel haklar kstlayacakölçüde devletin otoriter siyasetinekardr. Kanra’nn çalmasndaen ilginç hususlardan biri, liberal solsöylemin farkllklar uzlatrma konusundadiyaloa fazla önem vermediinibelirtmesi. Örnein, milliyetçisol söylem hem Kemalist söylem hemde slami söylemle diyaloa açkken,liberal sol söylem her üç söyleme demesafeli durmaktadr. Ancak demokrasiyilaiklikten öncelikli saymakla slamisöyleme yakn ve ibirliine açkbir tavr içindedir.DYALOG VE BRBRN ANLAMAslami söylem, slami deerlere tümüylebaldr ve bunlarn kamusal yaamdaetkili olmasn istemektedir. Bu talebinibireysel haklara dayandrarak demokratikilkeleri savunmaktadr. Ordununsiyasete müdahalesini asla kabuletmez. slami söylem ile dier söylemlerarasndaki belirgin ayrm noktas,diyalog ve karlkl anlamaya yaptvurgudur. Kanra’nn çalmasnnsonuçlar göstermektedir ki, diyalog vekarlkl anlamaya en fazla önem veren,slami söylemdir. Kanra yaptçalmann en önemli bulgusunun buolduunu söylüyor.Kitap, AK Parti’nin hükümet kurduuilk iki dönemi kapsyor. Bu dönemlerdegerçekten toplumun herkesimiyle daha çok müzakereye açkbir siyaset izleniyordu. Fakat “ustalkdönemi” addedilen üçüncü hükümetdöneminde partinin müzakereden ziyadehzl karar almaya önem verenbir tavr içine girdii sosyolojik bir gerçektir.Kanra’nn çalmas, Türkiye’detoplumsal kutuplamann giderilmesiiçin çounlukçu bir demokrasi anlay-nn deil, müzakereci bir demokrasiningereini vurguluyor.

KÝ TAP ZAMANITASAVVUFKysz bir denizPir Muhammed Küfrevî, Anadolu corafyasnn mayasn oluturanmana sultanlarndan biriydi. Torunu Vahyeddin Küfrevî, KaynakYaynlar’nn biyografi serisinden çkan kitabnda Siirt’in küçük bir beldesindedoup kysz bir denize dönüen pirin hayatn anlatyor.DNHAT DALIünya’nn karsna braklmz.Bizi, karsndaoturduumuz ilene yaptmz belirliyor. Dünya, karsnabraklan ve orada öylece durankendine çarr. Bir soru iareti olarakuyarr ve cezbedici kvrmlaryla kendineçeker. Sorularyla rahatsz eder,alml hazlaryla da sarmalar. Evet, içine/karsnaoturtulduumuz Dünyaiki tarafyla kesen klç gibi parlar. Klçki, karsnda duran tavr almaya zorlar;darbelerinden korunmaya, dahasonu devreden çkarmaya…El dememi haliyle, yaratldekliyle insan için imkân veya ölümyurdu olan Dünya, insan eliyle bakabir hal de edinmitir. O artk sadecekozmik ve ontolojik bir yer deil,insann beeriyetinden kök alan yönelimlerlekurgulanm bir balamdrda. imdilerde Dünya, daha çok arzuve iktidar nesnesi bir eydir. Öncekidünya dokunulabilir bir ey iken, yenidünya alg üzerinde karlanan birmistikasyondur. Ve eski dünyadanyeni dünyaya geçmi deiliz, ‘eski’yeyeni de eklenmitir.SEKÜLER GÖZ VE RFAN BAKIEski ve yeni haliyle Dünya denilen klçkarsnda kesilmemek/yenilmemekiçin insana kim ne söyler, kim ne yapar?Kaba bir tasnie bu hususta iki‘göz’ var: nsan Varlk’tan bamsz/ayr gören seküler göz ile onu Varlk/bütün içinde gören/okuyan kadim irfanigöz… Seküler göz daha bata insanelde var bir görür. Özerk ve bamszbir ey olan insan, kendisine kar- konumlanm bir ey olan Varlk’nhakkndan gelebilmelidir. Bunun içinVarlk’n, dümann ne olduu bilgisiönemlidir. Dolaysyla insann ne olduundançok, Varlk’n ne olduu sorusuönemlidir. Bundandr ki, eitiminmodern formu “niçin?” demez, “nasl?”der. Ve bu formun koca külliyat,insann da doru bakmasyla olumu,Varlk’n keyle snrl kalmtr.Varlk’n bilinmesi Varlk’a egemenlikle,onun insann emrine (arzularna)verilmesiyle sonuçlanmtr. Varlk insankesen klç olmaktan çkm amabu sefer insann kendisi klç kesilmitir.lk önce Varlk’ kesip biçmi, sonraarzu ve iktidar nesnesi olan yeni dünyadakendine rakip gördüü hemcinsinikesmeye balamtr.PR MUHAMMED KÜFREVÎ, VAHYETTN KÜFREVÎ, KAYNAK YAYINLARI, 200 SAYFA, 7.50 TLTecrübe ve yaanmlk, kadim irfanigözün farkna ve ehemmiyetine iarettir.Yurduna uzaklkta ina edilerek hakikatineyabanclatrlan insan ve bu insannmüdahalesiyle ruhu idi edilmiVarlk baka türlü bir göz olan irfan’dangeçmeyi bekliyor. Bu göz’ün gördüüözetle udur: Varlk/bütün, okuyucusuolan insan bekleyen bir Kitap’tr. nsanise biyolojik doumla Varlk’a dâhil olanbeer’in kendine eilmesi, kendini okumasve tanmasyla mümkündür. nsanbata beer olarak doar, kendini tanmasylada ‘insan’ olur. Ve beer insanolduunda Varlk okuyucusunu bulur,okuyucusunu bulmakla sayfalar açlr vemana aça çkar. Seküler gözün aksineirfani göz ‘insan’a Varlk’ deil, kendiniönceler. Önce “kendine git!” der,“kendini okur ve bilirsen, Varlk’n hakikatineerebilirsin. Varlk’n hakikatineerdiinde haddini bilir, hududu amaz,Varlk’ta, yani ‘bütün’de yerine oturur,böylelikle adalet tecelli etmi olur.” rfanigöz’den geçmi beer insan olur, kendiniVarlk’tan gayr görmez, kendiniVarlk’n küçülmü hali Varlk’ da büyükinsan olarak telakki eder. Hemcinsive Varlk üzerinde egemenlik kurmaz,kendine egemen olmaya çalr. Kendiniina ederek, ina içinde kendindeki büyükinsan dourtarak Dünya karsndakesilmek ve yenilmekten kurtulur.Pir Muhammed Küfrevî’nin Bitlis’teki türbesi...BEERDEN NSAN OLMAYArfani gözün gösterdii insan/insan-kâmil, tasavvuf mektebinde karmzaçkar. Bu mektebin pirleri, klca suverir gibi, karlarna gelip oturan be-eri ‘insan’ kvamna getirirler. Pirlerinrehberliinde beerden insan olmayayükselerek Dünya ile kesilmektenve kesip duran bir ey olmaktançklr. Anadolu corafyas, tasavvufmekteplerinin etrafnda ruh bulmu,kendine hakikat edinmitir. Yüzlercepir, Anadolu corafyas ve insannadil olmu. Bunlardan biri, Pir MuhammedKüfrevî’dir. Osmanl’nnçözüldüü dönemde, Ortadou’yakap bölgelerde mana kurucu ocaklarnbanda gelir Muhammed Küfrevî.Siirt’in küçük bir beldesinde domubiriyken, kysz bir denize dönüerekbütün bölgeye snak/ev olmutur.Küfrevî dergâhndan geçmeyen, budergâhn rüzgârnda serinleyip yükselmeyenkalmam gibidir. Bölgenininsan Ege veya Akdeniz’de deil,Küfrevî denizinde yüzmütür. KimdirPir Muhammed Küfrevî? TorunlarndanVahyeddin Küfrevî, KaynakYaynlar’nn biyogra serisinde çkankitabnda dedesini anlatyor. Hayatn,halifelerini, temas ettii hayatlar,Bediüzzaman’a hocal ve son halifesiAlvarl Efe’deki hallerini…2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝHercule Poirot i bandaSON EVDEK TEHLKE, AGATHA CHRISTIE, ÇEV.:Ç. ÖZTEKN, ALTIN KTAPLAR, 256 SAYFA, 16 TLAgatha Christie’nin dahaönce Cesetler Alamaz adylayaymlanan roman, Son EvdekiTehlike (Peril at End House)yeniden okura sunuldu.Romann kahraman, Christie’nin mehurdedekti Hercule Poirot. ngiltere’deemekliliin tadn çkaran Poirot, NickBuckley’nin bana gelenleri duyunca dedektiietekrar soyunur. Genç kzn arabasnnfreni boalmtr, yürüdüü patikayabir kaya yuvarlanmtr, yatann baucundakitablonun kordonu kopup yataadümütür. Katil amacna ulamadan Poirotkza yardm etmeye karar verir.Aile kurumunun halleri…BZM YUVAMIZ, ABDULHAKM YÜCE, IIKYAYINLARI, 296 SAYFA, 11 TLProf. Dr. Abdulhakim Yücetarafndan kaleme alnanDünya ve Ahirete Bakan Yönleriile Bizim Yuvamz’da,‘Cennetten bir köe’ olanaile kurumunun özellikleri anlatlyor. Kitaptaayrca, ailenin en batan salam temellerüzerine kurulabilmesi için gerekli hususlar,ailede Allah ile irtibat, eler aras iletiim, elerinbirbirine olan sorumluluklar ve boanmagibi konular ele alnyor. Dört bölümdenoluan kitap, aile ve toplumlarda meydanagelen güncel problemlere ayet ve hadis-i erierinnda çözüm aryor.Bir Sally Lockhart macerasSSTEK YAKUT, PHILIP PULLMAN, ÇEV.:NESL TÜRK, THAK YAY., 213 SAYFA, 16 TLPhilip Pullman’n televizyonada uyarlanan ve BBC’ninen popüler lmlerinden birinedönüen Sally Lockhartmaceralarnn ilk kitabSisteki Yakut Türkçede. Sally Lockharton alt yanda bir öksüzdür ve her ne kadarbir silah ve muhtemelen onu kullanacakcesareti olsa da, bir adam silahsz öldürmütür.Sally, Bay Higgs’i yalnzca üç kelimeile öldürür: Yedi Kutsal aret. Ne yazkki, bunlarn ne anlama geldii ve neden bo-ulmu olan babasnn i ortann bu kelimeleriduyduunda korkudan öldüü hakkndahâlâ hiçbir kri yoktur.in içinde Baudelaire varsa…BAUDELAIRE PARANOYASI, KEN BRUEN, ÇEV.:AV PARDO, SEL YAYINCILIK, 143 SAYFA, 12 TLDaha önce TürkçedeAhlâkszlar, Papaz ve LondraBulvar kitaplarndan tand-mz rlandal polisiye yazarKen Bruen’in Baudelaire Paranoyasadl roman da Türkçeye kazandrld.Avi Pardo’nun çevirdii kitap, Londra’nnüzerinde hâlâ liberal-muhafazakâr politikacMargaret Thatcher’n etkisinin hüküm sürdüüve hâkim ruh halinin ‘paranoya’ oldu-u 90’l yllarda geçiyor. Bruen, iin içine birazda Charles Baudelaire iirleri katnca ortayaenteresan bir suç hikâyesi çkyor.32

KÝ TAP ZAMANISNEMASinemada arabeskAhsen Yalvaç, Agora Yaynlar’ndan çkan Türk Sinemas veArabesk adl kitabnda farkl kaynaklardan beslenerek arabeskinkökenini aratryor. Sinemamzdan önemli örnekleri bu kavrametrafnda inceleyen eser, gerçek ve titiz bir dikkatin ürünü.TÜRK SNEMASI VE ARABESK, AHSEN YALVAÇ, AGORA YAYINEV, 176 SAYFA, 15 TLGÜNSEL IIKlk kez yüksek sesle söyleyen,Sabanc Üniversitesiörencilerinin kurduu müziktopluluu MÜZKUS’tu. 2005’te“tiraf ediyoruz: Biz bu arklar seviyoruz”diyerek arabesk bir repertuarhazrladlar. Bir zamanlarn, devletmedyasnda yasakl, halk arasndaise utanarak, gizli sakl dinlenen, kahrdozu yüksek, bol acl, tam isyanl arklarnbara bara söylediler. Ardndanmahcup bir iki pop versiyon çksada asl bomba, uzun konser maratonundansonra 2010’da Her Gün syanmVar adl albümlerinde arabesk arklarrock altyapsyla yorumlayan stanbulArabesque Project grubundangeldi. Ve ardndan memleketin aydnve yar aydnlar ‘arabesk’e çevirdilergözlerini; kimileri “kaçrdmz ne olaki?” merakyla, kimileri de “trendlerdengeri kalmayalm” itahyla...ARABESK VE SELF-ORYANTALZMAhsen Yalvaç ise meseleye Yunus’un“benim bir karncaya ulu nazarm vardr”hissiyatyla yaklam Türk Sinemasve Arabesk kitabnda; çok da iyi etmi.Arabeski “ezilen ynlarn sesi”diye sözümona romantik sosa bulayarakyaftalayp kendinden uzak tutmakmarifet deil. Yazar hiç buna tevessületmeden pek çok farkl kaynaktan beslenerekarabeskin kökenini aratryorve bilin bakalm orada ne buluyor; tahminedersiniz: Self-oryantalizm!Dou’nun parlak günlerinde meraklve biraz da kötücül nazarlarn bucorafyaya dikenlerin ‘armaan’ydoryantalizm. Bulunduklar noktaymerkez, kalan ‘öteki’ olarak adlandrdktansonra ötekinin tasvir ve tarinesoyundular. Görmenin bir iktidarolduunun bilinciyle Dou’yu görünürklma üzerinden iktidar devirmeyeodakl niyetlerini Dou ehirlerindegünlük hayat, Osmanl saray venihayet asla göremedikleri, göremeyecekleriHarem’in duvarlar ardna -hayalen-szdrp Dou kadnnn da bilgisinesahip ve bu vesileyle güç sahibiolduklar iddiasn zamanla Dou’yada yaydlar. Sömürge yaptklar ülkelerdebizzat kendi elleriyle, Türkiyegibi sömürge olmam ülkelerdeise ‘aydn’lar eliyle... Tanzimat’tanberi ‘aydn’ olsunlar diye Avrupa’yagönderdiklerimiz, gördükleri karsndabüyülenmi, büyülendikçe ezilmiolarak geri döndü. Kendilerine ezikli-i çartran her eyi tu kaka ilan edipgöz önünden kaldrdkça büyülendiklerieyin bir parças olabilecekleri gibiçocukça bir zehaba kaplarak. Bu aradaolan neye oldu, derseniz; koskocave köklü bir medeniyete...Sadece onlar deildi stanbul’dayeni(den) bir alg, kimlik ve düzen kurmayaçalan. Cennet vatann bitmekbilmez sorunlar sa olsun; Dou’dan,krsaldan akn akn insan geliyordubata stanbul olmak üzere, büyükehirlere. Onlar da kendi hayattarzlarn, alkanlklarn, hayalleriniaryor ve bulamyorlard. Bulamadkçaumutsuzlayor, umutsuzlatkçahrçnlayorlar ve seslerine/sözlerinede bu koyu karanlk siniyordu. Ancakarabeski sadece böyle tarif edersekhakszlk yapm oluruz. Hem krsaldanhem ehirden, hem yerleikliktenhem göçerlikten beslenen bu meleztür, farkl bir çk kaps da olduayn zamanda. Hatta yazarmza kulakverirsek daha bile ötesine: “Kültürünaçkça devlet tarafndan tanmlandbir ülkede, arabesk gibi akn, snrlarzorlayan egzotik bir kültürünmevcudiyeti Türkiye’nin kültürel modernlemesinegerçek bir katkda bulunmutur.(...) Arabesk açkça bir ehirolgusudur. Kültürel ve ekonomikköklerinden koparlm varolardakigöçmenlerin, güçlü devlet elitine kar- bir protestosudur. Göçmenlerin duygusalve ziksel dünyalar göç yüzündenöylesine köklü bir ekilde deiiyorduki, eski krsal kimliklerinin yenisosyal ve kültürel ihtiyaçlaryla ba etmesineimkân yoktu. Arabesk, böylesinedinamik bir sosyal deiim sürecindeözel ve kamusal alanlarda kültürelmüzakere adna bir mekân yaratt.”ARABESKN SNEMAYA ETKSArabesk, müzikte balasa ve en salamörneklerini bu sanat türünde versede elbette baka alanlar da etkiledi.Ama muhtemelen Türk sinemasna,özellikle de ‘ödüllü yönetmenlerça’na sirayet ettiini daha önce dü-ünmediniz. Yazar kitabnda ZekiDemirkubuz’un Üçüncü Sayfa’s, DerviZaim’in Tabutta Röveata’s, NuriBilge Ceylan’n Kasaba’s ve YeimUstaolu’nun Günee Yolculuk’unutam da bu kavram üzerinden; yeni anlatbiçimi, karakterler ve ehir-mekânalgs bakmndan inceliyor ve ufukaçc sözler söylüyor. Bize düense“Hepimiz arabeskiz!” itirafnda bulunmakve “diren arabesk” demek.33Günee Yolculuk - Yeim Ustaolu (1999)FOTORAF: ZAMAN2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝFetih suresi ve tefsiriHâim’den seçmelerFETH SÛRES TEFSR, PROF. DR. DAVUT AYDÜZ,IIK YAYINLARI, 220 SAYFA, 9.90 TLHalen Sakarya Üniversitesilahiyat Fakültesi’ndetefsir ana bilim dalnda öretimüyesi olarak çalanProf. Davut Aydüz, ksasureler, Hucurât suresi, Âyetü’l-Kürsî vetefsirlerinden sonra Fetih suresi ve tefsirinide müstakil bir kitap olarak yaymlad.Birçok kiinin ezbere bildii Fetih suresiiçin Hz. Ömer (ra), Resûlullah’n (sas)öyle dediini rivayet etmitir: “Dün gecebana öyle bir sure vahyedildi ki o benimiçin, bütün dünyadan ve dünyada olanher eyden daha sevimlidir: O sure, ‘nnâfetehnâ...’ suresidir.”SEÇME RLER VE YAZILAR, AHMET HÂM,KAPI YAYINLARI, 364 SAYFA, 15 TLKap Yaynlar’nn Selimleri sunuuyla yaymlamayabalad ‘ÖlümsüzKlasikler’ dizisine bir kitapdaha eklendi: AhmetHâim’den Seçme iirler ve Yazlar. MilliEitim Bakanl tarafndan 100 TemelEser arasnda gösterilen kitapta, Hâim’inilk iirlerinden örnekler, mektuplar ve GölSaatleri, Bize Göre, Gurabâhane-i Laklakan,Frankfurt Seyehaynamesi adl kitaplarndanseçme yaz ve iirler yer alyor. Kitaptaayrca 1930 ve 1933 ylnda Hâim’leyaplm iki söyleiye de yer verilmi.Akn hüzün bahçesiGÜL LE BÜLBÜL, HÜSEYN BAYÇÖL,TMA YAYINLARI, 174 SAYFA, 10 TLDaha önce Leyla ile Mecnunhikâyesini kendine özgüyeni bir dille kaleme alanHüseyin Bayçöl, bu kez,Dou edebiyatnn en yaygnmeselini, gül ile bülbülün akn yazd.Gül ile Bülbül / Akn Hüzün Bahçesi, bu kadimak bir öykü dokusu içerisinde yenidenyorumluyor. Evvel zaman içinde bülbül,adn bilmedii, kokusunu duymad- güle âk olup yüce Hükümdar’n kendisineverdii vazifeyi unutuyor. Akn korkrmz keyyeti olan gül de âkl bülbülebrakacak deildir.Charlotte Brontë’nin iç dünyasCHARLOTTE BRONTË’NN GZL GÜNLÜKLER, SYRIEJAMES, EVEREST YAYINLARI, 488 SAYFA, 24 TLJane Austen’n KaypAnlar’nn yazar SyrieJames, titiz bir aratrmayadayanan tarihî gerçeklerikurguyla ustaca birletirerekCharlotte Brontë’nin hayatnak tutan bir roman kaleme alm. CharlotteBrontë, dardan görülen sade vekapal hayatn aksine tutkulu ve frtnalbir iç dünyaya sahiptir. Onun bu yannaça çkaran, edebiyattr. Günlüündekendisiyle hesaplaan Brontë’nin aklar,kardeleriyle ilikileri ve hayal krklklaryansyor romana.

KÝ TAP ZAMANISPORHükmen yenilgiyi önleyebilir miyiz?DAHMET ÇAKIRahan Irak’n HükmenYenik! adl kitabyla ilgilidaha büyük bir beklentiiçindeydim. Kukusuz spor kitabdiye okumak zorunda kaldmz bir y-n abur cuburdan farkl bir yerde durduuaçk ama beklentileri karlamaktanda biraz uzak Hükmen Yenik!. Açkçaskitabn öyle bir talihsizlii var ki,büyük bir bölümünde ele alnan konuyudaha önce rahmetli Mehmet Ali Gökaçtarkadamz yazmt. Bizim çin Oynaadl kitapta Türkiye’de futbolun sosyopolitiigeni biçimde ele alnp kapsamlve derinlemesine incelenmiti. Öyledirdiye baka kimse bu konuyu ele almayacakdeil ama farkl bir eyler söylemeimkânnn epeyce azaldn, o kitaptanyaplan çok saydaki alntda görüyoruz.Irak’n kitabnn bir talihsizlii de akademikyanndan ileri geliyor. 2010 ylndaBoaziçi Üniversitesi Atatürk ModernTürkiye Tarihi Enstitüsü’ne verilmi tezinedayanarak kitab yazdn belirtiyorDahan Irak. Bu eitim elbette kitartlmaz bir deer tayor ama konununbilinen akademik kalplarn içindehapsolmasna da yol açabiliyor. Oysafutbol böylesi kalplara smayacak kadarilginç ve renkli bir alan...MLLYETÇ TAVRIN FUTBOLA ETKSngiltere’de bu ilerin nasl olduunu anlatanbölümleri daha önemli kitabn.Çünkü biz bu konular tam ve doru örenmeyepek yanamyor, biliyormu gibigörünmeyi yeliyoruz. Bu nedenle böylesisahici bilgiler sanldndan çok dahaönemli ve deerli. Kitapta geni yer tutanTürkiye’de futbolun douu, geliimi,1970’lerdeki gelimeler gibi bilgiler bakakaynaklarda da yer alyor. Bu konuda yenive farkl bilgilere ulaabilmek pek kolaydeil. Ancak doru ve salkl deerlendirmelererastlamak da o derece zor. DahanIrak bunu yapyor. Özellikle hemenher dönemde futbolun egemenlerce kullanlmasve milliyetçi tavrn futbola etkisiyleilgili saptamalar önemli.Aslnda ngiltere ile Türkiye’nin bualanda karlatrlmas pek kolay deil.Futbolun douu ve sonrasndaki gelimeleriki ülkede epey farkl biçimlerde oluyor.Onlarda içi snfnn elencesi olarak ortayaçkp büyük bir geliim gösteriyor futbol.Bizdeyse daha sancl ve karmak bir süreçsöz konusu. Irak bu durumu, ngiltere’deDahan Irak’n Hükmen Yenik! adl kitab Türk futbolunun perdearkasndaki gerçekleri ngiltere’deki örneklerle karlatrarak ortayakoyarken futbolumuzun geleceiyle ilgili karamsar bir tablo çiziyor.Kimi yönleriyle baarl olan kitap, beklentileri karlamaktan uzak.HÜKMEN YENK!, DAHAN IRAK, EVRENSEL BASIM YAYIN, 200 SAYFA, 9 TLLiverpool-Juventus maçnda yaanan Heysel facias ngiliz kulüplerinin cezalandrlmasna yol açmt.aadan yukar bir yükseli öyküsü olaraknitelendiriyor. Bizdeyse hemen her alandaolduu gibi bunun tersi yaand.Son yllarda futbolun zenginler tarafndanele geçirilmi gibi görünmesi de ikiülkede pek benzer biçimde olmad. Bizdehemen her alanda olduu gibi boluk vebelirsizlikle örülü kaotik bir ortam söz konusu.Kayt dlk ve kara para gibi mafyabenzeri durumlar hâlâ gündemde... ngilterebuna pek imkân vermiyor. Elbetteki futbola ve dolaysyla ülkeye olaanüstüpara girii srasnda baz kurallar esnetilebiliyorama özellikle ilenen suçlarla ilgilicezalarn verilebilmesi noktasnda bizdençok farkl bir yerdeler. Belki de en önemlisingiltere futbolunun 1985’teki Heysel faciassonrasnda yaadklar. UEFA’nn ngiliztakmlarna verdii men cezas sonrasndaderlenip toparlanmak için yaptklar,bizim pek doru biçimde kavrayabildiimizdurumlar deil. Hatta bunun çarpcbir örneini bizim Futbol Federasyonubakanmz, “Biz de Avrupa kupalarnabe yl katlmayalm!” gibisinden düpedüzzrva niteliinde sözlerle ortaya koydu.Orada önemli bir sorunu çözmek içinçaba gösterildiini, bizdeyse içinde boulacakhale geldiimiz pisliklerin hâlâ örtülmeyeçalldn görmezden gelebildi.ngiltere’de taraftarla ilgili sorunu çözmeyolunda temel çalma olan Taylor raporukitapta geni biçimde ele alnmaypdaha çok sonuçlaryla yetinilmi. Fakat taraftarboyutunda asl eksiklik Türkiye bölümünde.Çar ile ilgili yeterli saylabilecekeyler söylenmi ama Galatasaray veFenerbahçe taraftar oluumlaryla ilgili hemenhiçbir ey bulamyoruz. Evet, yakndantandm rahmetli Alpaslan Dikmensk bir sacyd, ben de solcuyum ama futbolve Galatasaray paydalarnda birleebiliyorduk.Onun ultrAslan genel koordinatörüolarak konumu da buydu zaten.ki ülkenin futbol ve taraftar balamndaçok sert biçimde birbirine dedii 4 Nisan2000’deki, stanbul’da iki ngiliz taraftarnöldürülmesi olaynn kitapta genibiçimde yer bulmas beklenirdi. Ayrca,Türkiye’de devletin ve kulüplerin taraftarlarylanasl salkl ilikiler kurabilecei yolundakiboluklara da pek deinilmemi.3 TEMMUZ VE ‘TEHLKEL LKLER’Kitaba son anda girdii belirtilen 3 Temmuzsüreciyle ilgili deerlendirmeler sonderece önemli. Fenerbahçe’nin, Atatürk’ünkulübü ve devrimlerin bekçisi gibi gösterilmeyeçallmasndaki tutarszlklar çarpcbiçimde ortaya koyuyor Irak. Ayrca AzizYldrm’n hapisten çktktan sonra hemenMehmet Aar’ ziyarete komas gibi akllarazarar durumlar hemen herkes görmezdengelmeyi yelerken Irak bu ‘tehlikeliilikileri’ gerektii gibi deerlendiriyor.Kitabn sonunda Türkiye’de futbolungeleceine ilikin karamsar deerlendirmeleryaplrken Karl Marx’tan alntylabir çk yolu aranmas gibi ‘ar politik’olarak nitelendirilebilecek bir yakla-m hem yorucu hem de okunma ansnazaltyor. Türkiye’de taraftar denileninsan topluluklarnn kitapla fazla bir ilgilerininbulunmaynn yan sra KarlMarx’a lan da kulak asmadklarn biliyoruz.Futbolla ilgili çok önemli sözleriolan Albert Camus’den bile kimsenin haberiyokken Marx kimin umurunda!Minik birkaç yazm yanl var:Beikta’tan Fenerbahçe’ye geçen yldzfutbolcu Birol’un soyad Peker deil Pekelolacak (s. 150). Galatasaray yöneticisiArboan’n ad Lüt deil, Lut (s.172). TFF eski bakanlarndan LeventBçakc’nn soyadndaki kaçnlmas zoryanl burada da yinelenmi.34Orhan Pamuk’un seçtikleri“Bu kitapta, imdiye kadaryazdm sayfalardan,en kolay anlalabilirve en güçlü olanlarseçmeye çaltm.” diyorOrhan Pamuk. Ben Bir Aacm’da yazar,Osmanl zamannn bir celladn, birpadiahn kskançln anlatyor; biraac, bir resmi konuturuyor ve kendiçocukluk, gençlik ve okul hatralarnhikâye ediyor. Bu hikâyelere, yazarnyeni roman Kafamda bir Tuhak’nkahraman Mevlut Karata’n ortaokulyllarnn hikâyesi de ekleniyor.Gençlerle iletiim kurmakUzman psikolog FarikaTeymur Artr, Gençlerle letiimadl kitapta, anne babalaraklavuz olacak bilgilerveriyor. Çocukluktangençlie geçite ziksel, zihinsel veduygusal açdan pek çok deiiklik geçirenevlatlaryla problem yaayan ebeveynlerçounlukla nasl davranacaklarnbilemezler. Yazar, konuyu üç bölümhalinde ele alarak muhtemel problemlereçözüm yollar öneriyor. Artr’n ailelereen önemli tavsiyesi, gençleri anlamayaçalmak ve onlara destek olarak birliktezaman geçirmek…Gelenein gür sesi2 EYLÜL 2013 PA ZAR TE SÝBEN BR AACIM, ORHAN PAMUK, YAPI KREDYAYINLARI, 125 SAYFA, 6 TLGENÇLERLE LETM, FARKA TEYMUR ARTIR,IIK YAYINLARI, 144 SAYFA, 6.90 TLATE YAKMAK, AL BÜYÜKÇAPAR,ÖTÜKEN NERYAT, 93 SAYFA., 8 TLYedi klim, Kra, nsanSaati ve Alk dergilerindentandmz air veyazar Ali Büyükçapar’nyeni iir kitab Atei Yakmak,belli temalar etrafnda örülmü iirlerdenoluuyor. Be bölümden oluankitabn birinci bölümünde modern ‘ilahiler’,ikinci bölümde tarihi ve tasavvu- ahsiyetler üzerine yazlm iirler var.Üçüncü bölüm ise 93 Harbi’nden tabyalaryanstyor. Atei Yakmak, yerel renkleribarndran, gelenei içselletirmigüçlü bir sese sahip.Askerî tarihte stratejiASKER TARHTE STRATEJK DÜÜNCE, TANJUAKAD, BANKASI KÜLTÜR YAY., 332 SAYFA, 18 TL18. yüzylda sistemlemeyebalayan savastratejilerine dair düüncelerintarihine ilikin incelemelerinbamsz biraratrma alan olarak öne çkmas 20.yüzyln ortalarn bulur. Ülkemizde askeritarih ve stratejik düünce alannnönemli isimlerinden M. Tanju Akad’nesas olarak Bat’daki askeri düünce tarihineyounlaan Askeri Tarihte StratejikDüünce adl çalmas, düünce tarihininbu özel alann irdeliyor.

Kütüphanenizdekiunutuyormusunuz?kitaplargeri gelmiyor mu?KütüphanemKütüphanem kitapyurdu.com kolay yolu