ULUSAL AÄ°LE PLANLAMASI HÄ°ZMET REHBERÄ° Cilt II ...

ULUSAL AÝLE PLANLAMASI 

HÝZMET REHBERÝ 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý 

Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý 

Genel Müdürlüðü 

Birleþmiþ Miletler Nüfus Fonu 

Kontraseptif 

Yöntemler

ULUSAL AÝLE PLANLAMASI 

HÝZMET REHBERÝ 

Cilt II 

KONTRASEPTÝF 

YÖNTEMLER 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý 

Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý 

Genel Müdürlüðü 

ANKARA 2005

ii 

Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi 

© T.C. Saðlýk Bakanlýðý 

Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðü 

Ankara, 2005 

ISBN 975-590-042-x (Takým No) 

ISBN 975-590-044-6 (Birinci Cilt) 

Her hakký saklýdýr. Kaynak gösterilerek alýntý yapýlabilir. Kitabýn bir kýsmýnýn ya da 

tamamýnýn çoðaltýlmasý için Saðlýk Bakanlýðý Ana Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel 

Müdürlüðü’nden izin alýnmalýdýr. 

Bu kitabýn hazýrlanmasý için gerekli mali destek, Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) 

tarafýndan saðlanmýþtýr. 

Birinci Basým 1994 

Ýkinci Basým 1995 (týpký basým) 

Üçüncü Basým 2000 (yenilenmiþ basým) 

Dördüncü Basým 2005 (yenilenmiþ basým) 

Yazým Kurallarý : Özön N. Büyük Dil Kýlavuzu, 4. basým. Ýstanbul: Yapý Kredi Yayýnlarý, 

Ekim 1995 

Kapak Tasarýmý Damla Matbaacýlýk, Reklamcýlýk ve Yayýncýlýk tic. Ltd. Þti. 

ve Basým : Kuyuyazýsý Caddesi No:24 Etlik 06010 ANKARA 

Tel: (0312) 321 75 16 - 352 79 50 

Faks: (0312) 325 60 42 

E-posta: damlayayin@yahoo.com

BÝRÝNCÝ BASIM (1994) 

ÝKÝNCÝ BASIM (1995) 

YAYIN KURULU Baþkan Prof. Dr. Ayþe Akýn 

Doç. Dr. Ayþen Bulut 

Nuray Fincancýoðlu 

Doç. Dr. Oya Gökmen 

Dr. Nilgün Kýrcalýoðlu 

Prof. Dr. Sinan Özalp 

Prof. Dr. Hikmet Pekcan 

Dr. Doðan Güneþ Tomruk 

DANIÞMA KURULU 

Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Akýn Çanga 

Doç. Dr. Hakan Þatýroðlu 

Prof. Dr. Hikmet Yavuz 

Dokuz Eylül Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Sevin Ergin 

Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Yusuf Öztürk 

Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Doç. Dr. Rýfat Gürsoy 

Prof. Dr. Mülazým Yýldýrým 

Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Erdal Akalýn 

Yrd. Doç. Dr. Þefkat Bahar 

Prof. Dr. Eflatun Gökþin 

Prof. Dr. Hüsnü Kiþniþci 

Prof. Dr. Hikmet Pekcan 

Ýstanbul Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Turgay Atasü 

Doç. Dr. Ayþen Bulut 

Doç. Dr. Anahit Coþkun 

Prof. Dr. Yalçýn Eðeci 

Doç. Dr. Hacer Karanisoðlu 

Dr. Nuriye Ortaylý 

Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Fatih Durmuþoðlu 

Prof. Dr. Ayla Gürsoy 

Prof. Dr. Sakýp Pekin 

Osmangazi Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Hikmet Hassa 


iii

iv 

Selçuk Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Selma Çivi 

Saðlýk Bakanlýðý Eðitim Merkezleri Doç. Dr. Oya Gökmen 

Dr. Asuman Karaman 

Dr. Üzeyir Kýrca 

Dr. Tuna Yavuz 

Sosyal Sigortalar Kurumu Dr. Berk Arsan 

Doç. Dr. Doðan Baþak 

Doç. Dr. Moþe Benhabip 


Dr. Berna Özbey 

Saðlýk Bakanlýðý Uður Aytaç 

Prof. Dr. Ayþe Akýn 

Adviye Temiz Tugay 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý Nuray Fincancýoðlu 


Johns Hopkins Üniversitesi Üreme 

Saðlýðý Uluslararasý Eðitim Programý Dr. Behire Özek

ÜÇÜNCÜ BASIM (2000) 

DANIÞMA VE YAYIN KURULU 

Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Ferda Özyurda 

Cumhuriyet Üniversitesi Týp Fakültesi Dr. Haldun Sümer 

Erciyes Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Yusuf Öztürk 

Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Haldun Güner 

Ýstanbul Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Ayþen Bulut 

Prof. Dr. Anahit Coþkun 

Osmangazi Üniversitesi Týp Fakültesi Prof. Dr. Hikmet Hassa 


Prof. Dr. Atilla Yýldýrým 

Saðlýk Bakanlýðý Dr. Burcu Açýkalýn 

Dr. Ýbrahim Açýkalýn 

Dr. Güldalý Aybaþ 

Uður Aytaç 

Dr. M. Ali Biliker 

Dr. Gönül Demir 

Dr. Rýfat Köse 

Zübeyde Ozanözü 

Dr. Nilüfer Özaydýn 

Adviye Temiz Tugay 

Saðlýk Bakanlýðý Eðitim Merkezleri Dr. Gün Aký 

Dr. Aykut Barut 

Dr. Sena Bekar 

Dr. Nihal Bilgili 

Dr. Belma Biliker 

Dr. Neriman Demirpolat 

Dr. Üzeyir Kýrca 

Dr. Muzaffer Kocabaþ 

Dr. Sema Soysal 

Sosyal Sigortalar Kurumu Dr. Berna Özbey Dilbaz 

Dr. Türkan Türkay 

Dr. Gökhan Yýldýrýmkaya 

v

vi 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý Dr. Muhtar Çokar 

Nuray Fincancýoðlu 

Dr. Demet Güral 

Johns Hopkins Üniversitesi Üreme Saðlýðý 

Uluslararasý Eðitim Programý Dr. Asuman Karaman 

Dr. Behire Özek 

Dr. Tavbiy Tunga Tüzer 

Dr. Zeliha Saat 

Association for Voluntary Surgical 

Contraception Prof. Dr. Çiðdem bumin 

Dr. Levent Çaðatay 

Manageent Sciences for Helath Dr. Ersin Topçuoðlu 

Dr. Hulki Uz 

Futures Group International Dr. Zerrin Baþer 

Diðer Kuruluþlar Dr. Meltem Aðzýtemiz 



Editörler Meliha Ýsen (dil) 

Dr. Behire Özek 

Dr. Þelale Özmen (içerik) 


Dizgi Dr. Tavbiy Tunga Tüzer

DÖRDÜNCÜ BASIM (2005) 

Saðlýk Bakanlýðý Dr. Rukiye Gül 

Dr. Yasemin Yakut 

UNFPA Dr. Selen Örs 


Not: Kuruluþ ve kiþiler alfabetik sýraya göre sýralanmýþtýr. 

vii

ÖNSÖZ 

Günümüzde bireysel saðlýk ve refahýn topluma ve dünyaya yansýdýðýný kabul eden her birey, 

kendisi ve ailesinin saðlýðý ve refahý için daha fazla özen göstermektedir. Bu nedenle saðlýk 

hizmetlerine, özellikle de hizmetlerin kalitesine verilen önem ön plana çýkmýþtýr. Üreme 

saðlýk konusunda planlý hareket etmek isteyen her çift, öncelikle kaliteli ve etkili bir 

danýþmanlýk hizmetine ihtiyaç duyar. Bu talebe cevap vermek için danýþmanlýk hizmeti 

yaný sýra herhangi bir saðlýk hizmeti sunacak saðlýk personelinin de ulusal ve uluslararasý 

normlara uygun bilgi ve becerilere dayanan programlarla eðitilmiþ olmasý gerekir. 

Sözü edilen eðitim programlarýnýn baþarýya ulaþmasý, ilgili eðitim materyallerinin 

geliþtirilmesi, basýmý, daðýtýmý ve kullanýmý ile çok yakýndan ilgilidir. Bu programlar 

kapsamýnda geliþtirilerek ilk basýmý ve daðýtýmý 1994 yýlýnda gerçekleþtirilen "Ulusal Aile 

Planlamasý Hizmet Rehberi", bu güne kadar mezuniyet öncesi ve hizmet içi eðitimlerde 

kullanýlmýþ ve ayrýca aile planlamasý kliniklerinde de yararlanýlmýþtýr. 

Ancak zaman içerisinde rehberin güncelleþtirilmesi ihtiyacý ortaya çýkmýþtýr. Bu nedenle 

1999 yýlýndan beri üzerinde çalýþýlan, güncelleþtirilen ve yeni bölümler de eklenen bu deðerli 

rehberin, üreme saðlýðý eðitimlerinde ve hizmet sunumlarýnda deðerli katkýlar saðlayacaðýný 

ümit ediyorum. 

Bu rehber özellikle saðlýk personeli eðitimlerinde, ulusal ve uluslararasý standartlarýn 

yerleþtirilmesi, verimin arttýrýlmasý, klinik hizmette kalite ve standartlarýn saðlanmasý amacý 

ile Saðlýk Bakanlýðý, Ana Çocut Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðünün 

koordinasyonunda, Saðlýk Bakanlýðý, Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüðü, bazý 

üniversitelerin deðerli öðretim üyeleri, aile planlamasý kliniklerinde hizmet veren saðlýk 

personeli ve Johns Hopkins Üniversitesi Uluslararasý Üreme Saðlýðý Eðitim Programý 

danýþmanlarý tarafýndan hazýrlanmýþtýr. 

Üreme Saðlýðý konularýnda büyük bir ihtiyacý karþýlayacaðýný düþühdüðümüz bu deðerli 

rehberin hazýrlanmasýnda emeði geçen herkese en içten teþekkürlerimi sunuyorum. 

Dr. M. Rýfat KÖSE 

Saðlýk Bakanlýðý 

Ana ve Çocuk Saðlýðý ve 

Aile Planlamasý Genel Müdürü 

2000 

ix

ÝÇÝNDEKÝLER 

11. Bölüm Doðurganlýk Bilinci ve Aile Planlamasý .........................................................................309 

Giriþ...................................................................................................................................................311 

Yönteme özel danýþmanlýk................................................................................................................311 

Kullaným kurallarý.............................................................................................................................314 

Hizmet alanýn deðerlendirilmesi.......................................................................................................314 

Fertilite belirtilerine dayanan yöntemler...........................................................................................315 

Ovülasyon döneminin belirlenmesinde kimyasal ve hormonal testler .............................................326 

Diðer doðal aile planlamasý yöntemleri ............................................................................................327 

Kaynaklar..........................................................................................................................................329 

Ulusal rehberin güncelleþtirilmesinde kullanýlan kaynaklar.............................................................330 

12. Bölüm Emzirme ve Gebeliðin Önlenmesi..................................................................................331 

Giriþ...................................................................................................................................................333 

Emzirmenin yararlarý ........................................................................................................................333 




Ýzlem .................................................................................................................................................339 

Kaynaklar..........................................................................................................................................341 


13. Bölüm Bariyer Yöntemler ...........................................................................................................343 

Giriþ...................................................................................................................................................345 

Kondom.............................................................................................................................................345 

Kadýn kondomu.................................................................................................................................351 

Diyafram ...........................................................................................................................................351 

Servikal baþlýk...................................................................................................................................358 

Spermisitler.......................................................................................................................................359 

Kaynaklar..........................................................................................................................................363 


14. Bölüm Oral Kontraseptifler........................................................................................................365 

Giriþ...................................................................................................................................................367 

Kombine oral kontraseptifler ............................................................................................................368 

Yalnýz progestin içeren haplar...........................................................................................................389 

Kaynaklar..........................................................................................................................................397 


15. Bölüm Enjekte Edilen Kontraseptifler ......................................................................................399 

Kombine enjekte edilen kontraseptifler............................................................................................401 

Yalnýz progestin içeren enjekte edilen kontaseptifler .......................................................................410 

Kaynaklar..........................................................................................................................................425 


Ek 15-A Kombine (Mesigyna) ve yalnýz progestin içeren (Depo Provera) 

enjekte edilen kontraseptiflerin karþýlaþtýrýlmasý .................................................................427 

16. Bölüm Derialtý Ýmplantlarý .........................................................................................................429 

Norplant ............................................................................................................................................431 

Giriþ...................................................................................................................................................431 




Yöntem sunumu................................................................................................................................442 

Ýmplantlarýn çýkarýlmasý....................................................................................................................446 

Tekrar yerleþtirme .............................................................................................................................448 

xi

xii 

Ýzlem .................................................................................................................................................448 

Ýmplanon ...........................................................................................................................................449 

Giriþ...................................................................................................................................................449 



Yerleþtirilme ve çýkarýlmasý ..............................................................................................................454 

Ýzlem .................................................................................................................................................455 

Kaynaklar..........................................................................................................................................456 

17. Bölüm Rahim Ýçi Araçlar ............................................................................................................459 

Giriþ...................................................................................................................................................461 




Muayenede dikkat edilecek noktalar ................................................................................................482 

Enfeksiyonun önlenmesi...................................................................................................................485 

Yöntem sunumu................................................................................................................................492 

Ýzlem .................................................................................................................................................500 

RÝA’nýn çýkarýlmasý ve yenilenmesi..................................................................................................501 

Kaynaklar..........................................................................................................................................504 


Ek 17-A RÝA için deðerlendirme kontrol listesi ...............................................................................509 

Ek 17-B Rahim içi aracýn hazýrlanmasý ............................................................................................515 

Ek 17-C Histerometrik ölçüm...........................................................................................................519 

Ek 17-D Rahim içi aracýn uygulanmasý............................................................................................521 

18. Bölüm Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon........................................................................................527 

Giriþ...................................................................................................................................................529 


Kadýnda cerrahi sterilizasyon: tüp ligasyonu....................................................................................532 

Erkekte cerrahi sterilizasyon: vazektomi..........................................................................................556 

Kaynaklar..........................................................................................................................................566 


Ek 18-A Sterilizasyon için izin belgesi.............................................................................................569 

19. Bölüm Doðum Sonrasý Aile Planlamasý .....................................................................................571 

Giriþ...................................................................................................................................................573 

Danýþmanlýk ......................................................................................................................................573 

Aile planlamasý yöntemleri...............................................................................................................576 

Postpartum RÝA uygulamasý .............................................................................................................581 


Yöntem sunumu................................................................................................................................582 


20. Bölüm Düþük Sonrasý Aile Planlamasý.......................................................................................589 

Giriþ...................................................................................................................................................591 


Aile planlamasý yöntemleri...............................................................................................................593 


21. Bölüm Acil Kontrasepsiyon.........................................................................................................597 

Giriþ...................................................................................................................................................599 

Acil kontrasepsiyon kullanýmýnda sýnýrlamalar ................................................................................599 


Hormonal acil kontrasepsiyon ..........................................................................................................601 

Sadece progestin içeren acil hormonal kontrasepsiyon ....................................................................607 

Acil kontrasepsiyonda RÝA uygulamasý............................................................................................607 

Mifepriston (RU 486) .......................................................................................................................608 

Ulusal rehberin güncelleþtirilmesinde kullanýlan kaynaklar.............................................................608

11 

Doğurganlık Bilinci ve 

Doğal Aile Planlaması

GÝRÝÞ 

² Doðurganlýk Bilinci ve Doðal Aile Planlamasý² 

11 

DOÐURGANLIK BÝLÝNCÝ 

VE DOÐAL AÝLE PLANLAMASI 

Kadýn ve erkek üreme anatomisi ve fizyolojisi arasýndaki iliþkiyi ve buna baðlý olarak 

doðurganlýk iþlevini bilmek, doðurganlýk bilincini oluþturur. Bu bilgiler, bir kadýnýn 

doðurgan olan ve olmayan dönemleri ile kadýn ve erkeðin üreme süreçlerini kapsayan temel 

bilgilerdir. 

Doðal aile planlamasý, çiftlerin doðurganlýk bilinci ile, gebeliði önlemeyi ya da oluþturmayý 

saðlayan bazý kurallarý birlikte uygulamasý olarak tanýmlanýr. Doðal aile planlamasý, servikal 

mukus ya da ovülasyon (Billings) yöntemi, bazal vücut ýsýsý yöntemi, servikal palpasyon 

yöntemi, üçünün bileþimi olan semptotermal ve takvim yöntemlerini kapsar. Günümüzde 

fertilite durumunu (ovülasyon dönemini) saptamada bir takým kimyasal ve hormonal 

testlerden de yararlanýlmaktadýr. Yapýlan bilimsel çalýþmalarda, idrarda LH piki tayini ve 

tükürük ya da servikal mukusta fern kristalizasyonu testinin (eðreltiotu görünümü) ovülasyon 

gününü belirlemede etkili olduðu kanýtlanmýþtýr. 

Araþtýrmalar, kültürel ve sosyoekonomik özellikleri ile eðitim düzeyleri farklý olan 

kadýnlarýn, doðal aile planlamasýný baþarýyla uygulayabildiklerini göstermiþtir. Örneðin, 

Dünya Saðlýk Örgütü’nün, deðiþik geliþme düzeylerinde ve farklý kültürel töreleri olan beþ 

ülkede yürüttüðü çok merkezli bir ovülasyon yöntemi deneme araþtýrmasýnda, kadýnlarýn 

%93’ünün ovülasyon yöntemini doðru kullanmayý ilk üç sikluslarý içinde öðrendikleri 

gözlendi. Bu araþtýrma ayrýca, farklý eðitim düzeylerinin, kadýnlarýn servikal mukus 

özelliklerini farkedip kaydetme yeteneklerini etkilemediðini gösterdi. 

Bu bölümün amacý, yöntemi kullanacaklara danýþmanlýk yapmak için gerekli olan temel 

teknik bilgileri vermektir. 

YÖNTEME ÖZEL DANIÞMANLIK 

Seçtikleri yöntem ne olursa olsun, aile planlamasý için baþvuran kiþilere verilecek 

danýþmanlýðýn önemli bir öðesi, doðurganlýk konusunda bilgilendirmedir. Danýþmanlýk, 

doðal aile planlamasýyla ilgilenen kiþilerin bu yöntemi kullanýp kullanmamaya karar 

vermeleri ve yöntemi doðru kullanmalarý için çok önemlidir. Aile planlamasý danýþmanlýðý 

ile ilgili ayrýntýlý bilgi Bölüm 3: Danýþmanlýk’ta verilmiþtir. 

Hizmet alan, bir doðal korunma yöntemini kullanmaya ilgi duyuyorsa, hizmet veren, kiþinin 

bu yöntemle ilgili deneyimlerini sormalý ve doðal aile planlamasý konusundaki bilgilerini 

deðerlendirmelidir. Hizmet alanlarýn düzeltilmesi gereken yanlýþ bilgileri olabilir. 

311 

11

11 

² Ulusal Aile Planlamasý Hizmet Rehberi ² 

Doðal aile planlamasý konusunda verilen danýþmanlýða eþlerin birlikte katýlmasý þarttýr. 

Erkeklerin iþbirliði ve desteði olmadýðý takdirde doðal aile planlamasý yöntemleriyle etkili 

bir korunma saðlanamaz. Bu nedenle eþlerin yönteme ilgisinin ve duyarlýlýðýnýn 

deðerlendirilmesi son derece önemlidir. 

Taným 

Dünya Saðlýk Örgütü, doðal aile planlamasý yöntemlerini, menstrüel siklusun fertil ve 

infertil dönemlerinde, doðal belirtileri gözleyerek gebeliðin planlanmasý ya da gebelik 

istenmiyorsa, fertil dönem boyunca gebeliðin cinsel iliþkiden kaçýnma yoluyla önlenmesi 

yöntemleri olarak tanýmlamýþtýr. 

Etki mekanizmasý 

Doðal aile planlamasýnýn etkili olmasý için, çiftlerin, cinsel davranýþlarýnda düzenlemeler 

yapmasý gerekir. Kadýnýn fertilite belirtilerini her gün izleyip, standart bir forma kaydetmesi 

gerekecektir. Eþler birbirlerinin doðurganlýk hakkýndaki görüþlerini, kadýnýn fertil günlerini 

bilmeli ve gebelik istenmiyorsa, fertil günlerde cinsel iliþkiden kaçýnmalýdýr. Bu 

düzenlemeleri bazý kiþiler yöntemin olumlu yönleri olarak kabul ederken, diðerleri olumsuz 

sayabilir. 

Bu yöntemi uygularken spermin kadýnýn genital yolunda 48-72 saat canlý kalabildiði ve 

ovumun ömrünün 24-48 saat olduðu akýlda tutulmalýdýr. 

Fertilitenin en fazla olduðu dönem, ovülasyondan 5 gün önce baþlar ve ovülasyondan 2 

gün sonra sona erer. Bu süre içinde gebe kalma olasýlýðý giderek artar ve ovülasyon günü ile 

ondan önceki iki günde en üst düzeydedir. Ovülasyon günündeki oynamalar nedeniyle cinsel 

iliþkiden kaçýnýlmasý gereken süre uzun tutulmalýdýr ya da bu sürede bariyer yöntemler de 

uygulanmalýdýr. 

Etkililik 

Doðal aile planlamasýnýn etkililiði seçilen yönteme ve kullanýcýnýn özelliklerine göre deðiþir. 

Ýsteyerek ve doðru uygulandýðýnda, servikal mukus yönteminin etkililiðinin %98’e kadar 

çýkabildiði belirlenmiþtir. Buna karþýlýk bazal vücut ýsýsý yönteminin etkililiði çok daha 

düþüktür. 

Yapýlan araþtýrmalarda doðal aile planlamasý yöntemleri konusunda þu sonuçlara varýlmýþtýr: 

· Doðal aile planlamasý yöntemleri doðru ve dikkatli kullanýldýðýnda oldukça baþarýlýdýr; 

ancak en ufak bir ihmal ya da hatada kolaylýkla gebe kalýnabilir. 

· Stresli dönemlerde yöntemin inceliklerine yeterince dikkat edilemeyeceðinden, gebe 

kalma riski çok yüksektir. 

· Eþler kurallara uyma konusunda ayný derecede titizlik göstermiyorsa gebe kalma riski 

yüksektir. 

· Bir kere risk almýþ bir çiftin tekrar risk alma eðilimi olacaktýr. 

312

OLUMLU YÖNLERÝ 


· Gebeliði önlemek veya oluþturmak için kullanýlabilir. 

· Týbbi kontrendikasyonu ya da yan etkisi yoktur. 

· Kiþinin kendini tanýmasýna ve üreme fonksiyonlarý konusunda bilgilenmesine katkýsý 

olur. 

· Kendine güveni geliþtirir. 

· Kontraseptif malzeme gerektirmez. 

· Erkeðin de aile planlamasýnda sorumluluðu paylaþmasýný, katkýsýný, iþbirliðini ve 

iletiþimi saðlar. 

· Ayrý bir hizmet olarak ya da saðlýk ve aile planlamasý konusunda toplum eðitim 

programlarýnýn bir parçasý olarak sunulabilir. 

· Eðitimli týbbi personele gereksinim yoktur, ancak doðal aile planlamasý danýþmanlarý, 

kaliteli hizmet verebilmeleri için, dikkatle ve derinlemesine eðitilmeli ve 

denetlenmelidir. 

· Ekonomiktir, kontraseptif malzeme gideri yoktur. 

· Çiftlerin doðurganlýk bilinci kazanmalarýný saðlar. 

· Cinsel iliþki sýklýðýnýn belirlenmesinde kadýnýn görüþüne yer verir. 

· Kadýnýn üreme organlarýndaki sorunlarý erken fark etmesine yardýmcý olur. 

· Eþlerin cinsel sorumluluklarýný artýrýr; yöntem kullanýcýlarýn kontrolü altýndadýr. 

· Dini ve ahlaki deðerlerden etkilenmez. 

· Bir kere öðrenildi mi, yaþam boyu kullanýlabilir. 

· Kadýnýn doðurgan çaðýnda, düzenli ya da düzensiz sikluslarda, emzirirken, premenopozal 

dönemde, diðer yöntemlerin kullanýmýndan sonra bile her durumda kullanýlabilir. 

· Ýnfertil çiftlerde ovülasyonu saptamak için kullanýlabilecek çok ekonomik ve çiftin 

doðurganlýk bilincini geliþtirebilecek bir yöntemdir. 

OLUMSUZ YÖNLERÝ 

· Kullaným eðitimi üç ay sürer. Bu süre içinde kullanýcýyla sýk sýk görüþülmesi gerekir. 

· Eðitim ve danýþmanlýk becerileri olan, doðurganlýk bilinci kavramlarýný ve uygulamalarýný 

çok iyi bilen eðitimcilerce öðretilmelidir. 

· Her iki eþin de benimsemesi ve iþbirliði þarttýr. Çiftin istekli olmasý, motivasyonu ve 

kurallara baðlýlýðý önemlidir. 

· Özellikle ilk birkaç siklus boyunca fertilite belirtilerinin her gün kaydedilmesi gerekir. 

· Bazý kadýnlarýn gebe kalabilecekleri günü belirleyebilmeleri zordur. 

· Vajinal enfeksiyonlar olduðunda, ovülatuvar mukusun ayýrt edilmesi zordur. 

· Bazal vücut ýsýsý yönteminde, vücut ýsýsýnýn herhangi bir hastalýk, ilaç, stres, hareket, 

sýcak içecek içilmesi gibi nedenlerden etkilenmesi sonucu fertil/intertil dönemlerin 

saptanmasýnda hatalar olabilir. 

· Düzenli bir cinsel yaþamý olmayan çiftler için uygun deðildir. 

· Bazý çiftler menstrüel siklusun 8. ve 16. günleri arasýnda cinsel iliþkide bulunamamaktan 

dolayý ruhsal stres yaþarlar. 

· Yöntemin etkililiðinden emin olmamak gerilim yaratýr. 

· Cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý koruyuculuðu yoktur. 

313 

11

11 


KULLANIM KURALLARI 

Gebeliði önlemek amacýyla kullanýldýðýnda, çiftin eðitim programý tamamlanmadan ve 

eðitmen çiftin yöntemi yeterince öðrendiðinden emin olmadan önce, yöntem kullanýmýna 

baþlanmamalýdýr. Bu sürede çift baþka bir yöntemle korunmalýdýr. Çift, seçtiði doðal aile 

planlamasý yönteminin kurallarýna kesin olarak uymak zorundadýr. Kurallarýn bozulmasý 

yöntemin etkisini azaltýr. Her yönteme özgü kullaným kurallarý, ilgili baþlýk içinde verilmiþtir. 

CYBH’LERE KARÞI KORUYUCULUÐU 

Doðal aile planlamasý yöntemleri, CYBH’lere karþý etkili koruma saðlamaz. Ancak eþlerin 

birbirlerine karþý cinsel sorumluluklarýný geliþtirdiðinden, çiftlerin tek eþli, saðlýklý cinsel 

yaþam sürdürmelerinde etkili olabilir. 

SÖYLENTÝ VE GERÇEKLER 

Doðal aile planlamasýna iliþkin söylentiler ve olumsuz düþünceler, hizmet alanlardan çok, 

hizmet sunan saðlýk personeli arasýnda yaygýndýr. Genelde saðlýk profesyonelleri, doðal 

aile planlamasý yöntemlerinin etkisinin ve güvenilirliðinin sýnýrlý olduðu düþüncesiyle 

danýþmanlýk aþamasýnda bu seçeneðe çok az yer vermekte, hatta daha da ileri giderek doðal 

yöntemlerden herhangi biriyle gebelikten baþarýlý bir þekilde korunan çiftlere bile ýsrarla 

modern yöntemler önerebilmektedirler. Bu durum, hizmet verenlerin doðurganlýk bilincinin 

önemi ve doðal aile planlamasý yöntemleri hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmadýklarýný 

göstermektedir. Çünkü, araþtýrmalarda da saptandýðý gibi, özel eðitim ve danýþmanlýk 

programlarýyla doðal yöntemler hakkýnda yeterli düzeyde eðitilen çiftler, gebelikten etkili 

bir biçimde korunmayý baþarabilmektedir. 

HÝZMET ALANIN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ 

Hizmet alanlarýn deðerlendirilmesi sýrasýnda yapýlmasý gereken özel bir muayene ya da 

inceleme yoktur. Ancak iyi bir saðlýk hizmeti sunabilmek için pelvik muayene, kan basýncý 

ölçümü, meme muayenesi, CYBH yönünden deðerlendirme ve serviks kanseri taramasý 

için uygun testlerin yapýlmasýnýn yararý vardýr. Doðal aile planlamasý yöntemlerinin etkili 

olmasý için eþlerin iþbirliðinin gerektiði mutlaka vurgulanmalýdýr. 

Doðal aile planlamasý, aþaðýdakiler için uygun bir yöntem olabilir: 

· Fertilite belirtilerini tanýyýp kaydetme bilinci ve yeteneði olan kadýnlar 

· Oldukça düzenli sikluslarý olan kadýnlar. Doðal aile planlamasý yöntemlerini düzensiz 

sikluslarý olan kadýnlar da kullanabilir; ancak düzensizlik aþýrý ise yöntemi öðrenip 

uygulamalarý zor olabilir. 

· Mekanik veya hormonal kontraseptif kullanmadan gebeliði önlemek isteyen çiftler 

314


· Bu yöntemi kullanmaya eþiyle birlikte karar verenler 

· Baþka yöntemleri kullanmak istemeyen ya da bu yöntemlerin kontrendike olduðu çiftler 

· Gebelik oluþmasýný önemli bir sorun olarak görmeyecek çiftler 

Doðal aile planlamasý, aþaðýdakiler için uygun bir yöntem olmayabilir: 

· Sýk hastalýk, vücut ýsýsýný artýrabilen baþka nedenler, menopoz öncesi veya laktasyon 

infertilitesi gibi özel durumlar nedeniyle fertilite belirtilerini gözleme, kaydetme ve 

yorumlamada güçlük çeken kadýnlar 

· Sürekli vajinal akýntýsý olan kadýnlar 

· Adetlerinin arasý düzensiz olan kadýnlar 

· Vajinasýný incelemekten hoþlanmayan kadýnlar 

· Fertil günlerde cinsel iliþkiden kaçýnmayý zor bulan çiftler 

· Cinsel konularda iletiþim kuramayan veya kurmayan çiftler 

· Gebeliðin, týbben veya sosyal açýdan kontrendike olduðu kadýnlar 

· Birden fazla cinsel eþi olan kadýnlar 

DSÖ uygunluk kriterlerine göre doðal aile planlamasý uygulamasýnýn kesin kontrendikasyonu 

yoktur. 

FERTÝLÝTE BELÝRTÝLERÝNE DAYANAN YÖNTEMLER 

Bir kadýn gebe kalýp kalmayacaðýný, fertiliteyi gösteren üç doðal vücut belirtisini gözleyerek 

anlayabilir. Bunlar servikal mukus, bazal vücut ýsýsý ve serviksteki deðiþikliklerdir. 

· Servikal Mukus Yöntemi (Billings Ovülasyon Metodu): Servikal mukustan, fertil 

günlerin baþlangýcý ve sonu belirlenebilir. 

· Bazal Vücut Isýsý Yöntemi: Bazal vücut ýsýsýndan, ovülasyonun oluþtuðu ve fertil 

günlerin bittiði anlaþýlabilir. 

· Servikal Palpasyon Yöntemi: Servikal deðiþiklikler, kadýna fertil günlerin baþlangýcý 

ve bitiþi konusunda ek bilgi saðlayabilir. 

SERVÝKAL MUKUS YÖNTEMÝ-BÝLLÝNGS OVÜLASYON METODU 

Servikal mukusu izleyerek fertil ve infertil günlerin belirlendiði yöntem, 1960’lý yýllarda 

Billings’ler tarafýndan geliþtirilmiþtir. Bu nedenle bu yönteme ovülasyon metodu ve servikal 

mukus metodunun yaný sýra, Billings Ovülasyon Metodu (BOM) da denilmektedir. BOM’un 

temeli, mukusun farkýnda olmaktýr. 

Yönteme özel danýþmanlýk 

Fertil olan her kadýn, siklus boyunca servikal mukus salgýsýndaki niteliðin deðiþtiðini 

hisseder. Servikal mukus yöntemini kullanmak için kadýn, vajinal salgýsýný kontrol eder. 

Gözlemini ve salgýnýn eldeki hissini her gün kaydeder. 

315 

11

11 


Tipik bir siklustaki servikal mukus deðiþiklikleri 

Menstrüel kanama bittikten sonra, çoðu kadýnda birkaç gün hiç mukus gözlenmez ve vajina 

kuru hissedilir. Bu günlere kuru günler denir. 

Kadýn, kuru günlerden sonra mukusu fark etmeye baþlar. Bu mukus tipik olarak yapýþkan, 

koyu kývamlý ve pürtüklüdür. Renk, sarýdan beyaza kadar deðiþebilir. Mukusun miktarý 

çok az olduðundan, kadýnýn vajinal bölgesi kuru ya da biraz yapýþkan olabilir. 

Ovülasyon yaklaþýrken, mukus artar, incelir ve rengi berraklaþýr. Daha elastik ve kaygan 

olur. Bu mukus çið yumurta akýna benzer ve iki parmak arasýnda süner. Bu süre boyunca 

çoðu kadýn, vajinal bölgesinde ýslaklýk hisseder. Bu günlere ýslak günler denir. Bu tür 

mukus, spermlerin ortalama üç, bazen beþ güne kadar yaþamasýný ve yumurtaya doðru 

ilerlemesini saðlar. 

Þeffaf, iplik gibi uzayan mukusun vajina giriþi etrafýnda oluþturduðu ýslaklýk, yaðlanma ve 

kayganlýðýn hissedildiði en son güne zirve günü denir. Ovülasyon genellikle zirve gününden 

bir gün önce, bazen zirve gününde, bazen de zirveden sonraki iki gün içinde olur. 

Ovülasyondan sonra progesteron miktarý artar ve mukus yine deðiþir. Mukus önceki 

özelliklerini kaybeder; azalýr, yapýþkan ve pürtüklü olur. Vajina kuru hissedilir. Bu tür mukus, 

spermin birkaç saatten fazla yaþamasýný ve hareket etmesini zorlaþtýrýr. Spermlerin ve zararlý 

bakterilerin uterusa girmesini önlemeye yardýmcý olur. Bazý kadýnlarýn menstrüel 

sikluslarýnýn geri kalan kýsmýnda ise hiç mukus olmaz. 

Servikal mukus yönteminde kadýn, menstrüel kanamanýn bitmesinden sonra vajinasýný 

hergün kontrol etmeye baþlar. Bu kontrolü kaygan, ince ve bol mukusun son gününden 8- 

10 gün sonrasýna kadar sürdürür. Mukustaki deðiþikliklerle, ovülasyonun yakýn olduðunu 

veya gerçekleþtiðini belirleyebilir. Fertilitenin sona erdiðinden emin olana kadar kayýt 

tutmaya devam etmelidir. Kadýn mukus görünüþünü kontrol edip kaydetmede deneyim 

kazanana kadar, her siklusu kaydetmelidir. Bu da aylar alabilir. Buna bir kere alýþtýktan 

sonra, mukusu her gün kontrol etmesine gerek kalmaz. 

Mukus, gün içinde deðiþebileceðinden, kontrollerin akþamlarý yapýlmasý ve o gün döllenmeye 

uygun mukus olup olmadýðýnýn kaydedilmesi önerilir. 


BOM’a göre bir menstrüel siklusta dört dönem vardýr. BOM danýþmanlarý yöntemi kadýnlara 

öðretirken, mukus izlem çizelgelerinde bu dönemleri belirtmeleri için deðiþik yöntemler 

geliþtirmiþlerdir. En yaygýn olaný, döneme uygun renkte, çizelgeye yapýþtýrýlabilecek pullardýr. 

Pullarýn olmadýðý yerde renkli kalemler ya da semboller kullanýlabilir. 

316 

1. Kanamalý günler: Yeni bir menstrüel siklusun baþladýðýný gösterir. Bu döneme 

Kanama ya da Adet Dönemi denir. Çizelgede bu dönem, kýrmýzý pul yapýþtýrýlarak, 

kýrmýzý kalemle boyanarak veya seçilen bir sembolle gösterilir.

1 2 3 4 

kanama 


2. Ýlk infertil dönem: Tipik bir siklusta kanamalý günlerden sonra hiç akýntýnýn görülmediði 

ve vajinada kuruluk hissedildiði birkaç gün vardýr. Bu günlerin sayýsý her 

kadýnda ve her siklusta farklý olabilir. Bu döneme Ýlk Ýnfertil Dönem denir. Çizelgede 

kahverengi ile iþaretlenir. 

Siklus kýsa sürecekse bu dönem bazen hiç görülmeyebilir ve kanamalý günlerden hemen 

sonra mukus farkedilmeye baþlar. 

1 2 3 4 5 6 7 

3. Fertil dönem: Ýlk infertil dönemden sonra mukusun görülmeye baþlamasý ve/veya 

vajina giriþindeki kuruluk hissinin kaybolmasýyla Fertil Dönem baþlar. Çizelgede, 

üzeri bebekli beyaz pullar yapýþtýrýlarak ya da boþ býrakýlarak gösterilir. Bu dönemde 

vajinada nemlilik, ýslaklýk, yaðlanma ve kayganlýk hissedilir ve östrojenin etkisiyle 

günden güne niteliði deðiþen mukus görülür. Islaklýk, yaðlanma, kayganlýk hissinin 

ve/veya þeffaf, uzayan mukusun görüldüðü en son gün Zirve Günüdür. Bu gün 

çizelgede iþaretlenir. Ovum 24 saat kadar canlý kalabildiði ve bazen zirve gününden 

sonraki ikinci günde ovülasyon meydana gelebildiði için, fertil dönem zirve gününden 

sonra 3 gün daha sürer. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 

1 2 3 

4. Ýnfertil dönem: Zirve gününden sonraki 4. günün sabahý baþlar ve bir sonraki adetin 

baþlangýcýna kadar devam eder. Bu dönem çizelgede kahverengi ile gösterilir. 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 

1 2 3 

kanama ilk infertil fertil dönem infertil dönem 

dönemi dönem 

317 

11

11 


Etkililik 

BOM’un etkililiði, kadýnýn servikal mukusu iyi izlemesine, kaydetmesine, doðru 

yorumlamasýna, çiftin yöntemin kurallarýna uymasýna, danýþmanýn niteliðine ve yöntem 

konusundaki bilgisine baðlýdýr. BOM danýþmanlarýnýn, özel eðitim almýþ ve mümkünse 

ayný zamanda BOM kullanýcýsý olmalarý öngörülmektedir. 

Dünya Saðlýk Örgütü tarafýndan yapýlan çok merkezli bir çalýþmada ovülasyon yöntemini 

doðru kullananlarda baþarýsýzlýk hýzý %3 olarak bildirilmiþtir. Son yýllarda geliþtirilen BOM 

eðitim ve danýþmanlýk programlarý sonucu baþarýsýzlýk hýzý daha da düþmüþtür. Son 

yayýnlarda yöntemin baþarýsý %99’dan fazla, kullaným baþarýsý ise %98’den fazla olarak 

bildirilmektedir. 

Kullaným Kurallarý 

· BOM kullanýmýnda günlük kayýt çok önemlidir. Kullanýlan semboller kültür ve yörelere 

göre farklýdýr. 

· Kayýt için özel bir form kullanýlýr. 

· Gözlem için kadýna her tuvalete gittiðinde, vajina giriþini silmesi ve bulaþan akýntýyý 

gözlemesi öðütlenir. Bu akýntýya bir parça tuvalet kaðýdýyla dokunarak uzayýp 

uzamadýðýný, yoðunluðunu, niteliðini kontrol eder. Kadýn ayrýca iç çamaþýrýna bulaþan 

akýntýyý da gözlemler. Bu yöntemi kullananlara her gün çamaþýr deðiþtirmesi, günlük 

ped ya da tampon kullanmamasý öðütlenir. 

· Kadýn gün boyu vajina giriþinde mukusun verdiði hisse dikkat etmelidir. 

· Her akþam gözlemlerini deðerlendirerek, o günü mukus izlem çizelgesine uygun renkte 

kaydeder. Ayrýca mukusun niteliðini ve verdiði hissi de bir-iki kelimeyle belirtir. 

Gebe kalmak için kurallar 

Mukusun görülmesinden, zirveden sonraki 3. güne kadarki sürede iliþkide bulunulmalýdýr. 

Zirve günü ve sonraki 2 gün, doðurganlýðýn en yüksek olduðu günlerdir. O nedenle gebelik 

isteyen çiftlere akýntý yumurta akýna benzer hale geldiðinde, ýslaklýk, kayganlýk ve 

yaðlanmanýn yoðun hissedildiði gün ve/veya günlerde iliþkide bulunmalarý önerilir. 

Fertil bir çiftin fertil dönem sýrasýndaki iliþkisinin gebelikle sonuçlanma þansý %75’ten 

fazladýr. 

Gebelikten korunmak için kurallar 

1. Kanamalý günlerde cinsel iliþkiden kaçýnýlýr; çünkü bazen folikül erken olgunlaþmaya 

baþlar, ancak kanama mukusun farkedilmesini engeller. Bu nedenle kadýnýn doðurgan 

döneminin baþladýðýný bilmesi mümkün olmaz. 

318


2. Ýlk Ýnfertil Dönemde, gün aþýrý cinsel iliþkide bulunulabilir. Kadýn akþamki 

deðerlendirmede kuru olduðuna karar verirse, iliþkide bulunabilir. Mukus yoksa spermler 

vajinada birkaç saatte canlýlýklarýný yitirir. 

Bu dönemde iliþki, gün aþýrý olmalýdýr. Çünkü iliþkiden sonraki gün kadýn kendini ýslak 

hissedebilir. Meni sývýsý ya da iliþki sýrasýnda vajinadan salgýlanan sývýlar ýslaklýða neden 

olabilir ve kadýn gerçekten akýntýnýn baþlayýp baþlamadýðýný ayýrt edemez. O nedenle bir 

sonraki günü bekleyip, kuru ise iliþkide bulunup bulunmamaya karar verebilir. 

3. Fertil Dönem sýrasýnda servikal mukus spermlerin üç gün kadar, bazen daha uzun süre, 

canlý ve saðlýklý kalmasýný saðlar. O nedenle akýntýnýn var olduðu günlerde ve zirve gününden 

sonra 3 gün daha iliþkiden sakýnýlýr. 

4. Ýnfertil Dönemde zirveden sonraki 4. günün sabahýndan, gelecek adet kanamasýna kadar 

hiç gebelik ihtimali olmaksýzýn güvenle her zaman cinsel iliþkide bulunulabilir. 

Siklus içinde lekelenme ya da kanama olursa, o günlerde ve 3 gün sonrasýna kadar iliþkiden 

kaçýnýlmalýdýr. 

Dünyada Billings Metodu üzerine geniþ çaplý birçok araþtýrma yapýlmýþtýr. Sonuçlar, 

gebelikten korunmak için kurallar iyi izlenirse, nadiren gebelik oluþtuðunu göstermiþtir. 

Bununla birlikte, kurallar ihmal edilirse ve olasý gebelik günlerinde cinsel iliþki olursa 

gebelik oluþabilir. 

Yöntemin sunumu 

BOM, aile planlamasý kliniklerinde, bu konuda eðitim almýþ saðlýk personeli tarafýndan 

sunulmalýdýr. 

Yöntem sunumunda eðitici, menstrüel siklus fizyolojisi, üreme organlarý anatomisi, mukus 

gözlemi ve kayýt ile ilgili týbbi terimleri, mümkünse yöresel terimleri kullanarak, çiftin 

anlayabileceði bir biçimde anlatma becerisine sahip olmalýdýr. 

Doðal aile planlamasý ve BOM, aile planlamasý danýþmanlýðý sýrasýnda sunulan yöntemler 

arasýnda yer almalý ve çiftlerin seçimine sunulmalýdýr. 

Ýzlem 

Kadýnlar yaklaþýk 3 siklusta BOM’u öðrenebilmektedir. Danýþman, kadýnla ilk karþýlaþmadan 

en geç 2 hafta sonra ve daha sonra 4 haftayý geçmeyen aralarla, yöntemi öðreninceye kadar, 

zaman zaman görüþmelidir. Bu görüþmelerde kurallar tekrarlanmalý, mukus izlem çizelgesi 

incelenmeli, kadýnýn sorularý yanýtlanmalý ve sorunlar tartýþýlmalýdýr. Kadýnýn akýntýsýný 

kendi terimleriyle tanýmlamasýna izin verilmeli, kullanmasý için anahtar kelimeler 

319 

11

11 


sunulmalýdýr. Genel olarak kadýn, fertil ve infertil dönemlerini ayýrt edebiliyor, zirve gününü 

saptayabiliyor ve belirlediði zirve gününden ortalama 14 (11-16) gün sonra adet görüyorsa, 

yöntemi öðrenmiþ demektir. Danýþman, kadýnýn öðrendiðinden emin olunca, yöntemi 

gebelikten korunmak için kullanmasýna izin verebilir. Öðrenme sürecinde çiftler infertil 

dönemlerinde bariyer yöntemleri (kondom, diyafram) kullanabilirler. BOM, emzirme 

sýrasýnda ve premenopozal dönemde de güvenle kullanýlabilir. Ancak bu dönemlerde mukus 

özelliði deðiþebileceðinden, yöntemi daha önce kullanmýþ deneyimli kadýnlarýn bile bu 

dönemde özel danýþmanlýk almalarý gerekir. 

BAZAL VÜCUT ISISI YÖNTEMÝ 

1930’lu yýllarýn ortalarýna doðru, bilimsel çalýþmalarda luteal fazda progesteron etkisiyle 

bazal vücut ýsýsýnýn 0,2°C-0,5°C artacaðý saptanmýþtýr. Böylece “Bazal Vücut Isýsý” yöntemi, 

doðal kontraseptif yöntemler içinde yerini almýþtýr. 

Taným 

Ovülasyondan sonra korpus luteumdan salgýlanan progesteron hormonu, termojeniktir (ýsý 

artýrýcý). Yani vücut ýsýsýný 0,2°C-0,5°C arasýnda yükseltir ve bir sonraki menstrüasyona 

kadar (yaklaþýk 11-17 gün) yüksek ýsýda tutar. Bu yükseliþe termal kayma denir ve bu da 

bazal vücut ýsýsý yönteminin esasýný oluþturur. 


Ovülasyon dönemi, vücut ýsýsý izlenerek saptanabilir. Ovülasyon, muhtemelen ilk ýsý 

yükseliþinden önceki gün gerçekleþir. Çift, menstrüel kanamanýn ilk gününden infertil 

dönemin baþladýðý, ýsý artýþý saptanan üçüncü günün akþamýna kadar cinsel perhizle 

gebelikten korunabilir. 

Etkililik 

Bazal vücut ýsýsý, hastalýk, stres, düzensiz uyku, antibiyotik kullanýmý, ölçüm hatasý ve 

benzeri birçok durumdan etkilenebileceðinden, fertil-infertil dönemleri belirlemede yetersiz 

kalabilir. Bu nedenle doðal aile planlamasý danýþmanlarý, bazal vücut ýsýsý yönteminin tek 

baþýna kullanýlmamasýný, servikal mukus ve/veya servikal palpasyon yöntemleri ile birlikte 

kullanýlmasýnýn daha güvenilir olduðunu belirtmelidir. 

Kullaným kurallarý 

320 

· Bazal vücut ýsýsý, hassas bir termometreyle, menstrüel siklus boyunca her sabah yataktan 

kalkmadan önce, ortalama ayný saatlerde ve tercihan oral yoldan ölçülür ve tarih


belirtilerek bir çizelgeye kaydedilir (Tablo 11.1). Bunun için kadýnlar, özellikle ýsýnýn 

doðru alýnmasý ve termometrenin okunmasý konularýnda eðitilmelidir. 

· Cinsel perhiz, menstrüel kanamanýn ilk gününden, ýsý artýþýnýn saptandýðý ve ayný 

zamanda infertil dönemin baþladýðý 3. günün akþamýna kadar sürdürülmelidir. 

· Isý kayýtlarýna bakarak ve hastalýk ya da baþka bir nedenle artmýþ olanlarý göz önüne 

almaksýzýn, menstrüel siklusun ilk 10 gününde ölçülen “normal” ýsýlarýn en yükseði 

belirlenir. 

· Bu 10 ýsýnýn en yüksek olanýnýn 0,1°C üstünden bir çizgi çekilir. Bu çizgiye “ýsý çizgisi” 

denir. Ýnfertil dönem, ýsý çizgisi üzerinde art arda gelen üçüncü yüksek ýsýnýn 

kaydediliþinin akþamý baþlar. 

· Cinsel iliþkiye girmeden önce, yüksek ýsýnýn saptandýðý üç günün geçmesi beklenir. 

· Üç günlük ölçüm boyunca, üç ýsýdan birinin ýsý çizgisine veya bunun altýna düþmesi, 

ovülasyonun daha olmadýðýnýn bir göstergesi olabilir. Bu nedenle, cinsel iliþkiye 

girmeden önce, ýsý çizgisinin üstünde 3 ýsý kaydedene kadar beklenmelidir. 

· Ýnfertil dönem baþladýktan sonra, kadýnýn ýsý ölçmeye devam etmesine gerek yoktur. 

Bir sonraki menstrüel siklus baþlayana kadar ara verebilir. 

Uygulama tekniði 

Bazal vücut ýsýsý yöntemi hizmet alana aþaðýdaki þekilde anlatýlýr: 

· Termometrenizi sürekli olarak yataðýnýzýn baþucunda bulundurunuz. 

· Her sabah yataktan kalkmadan önce termometreyi kabýndan çýkarýp kontrol ediniz. 

Kullanmadan önce cývanýn 35°C’ye düþtüðünden emin olunuz. 

· Termometreyi cývalý kýsmý dilinizin altýna gelecek biçimde yerleþtiriniz. 

· Termometreyi dilinizin altýnda en az 3 dakika bekletiniz. 

· Daha sonra cývalý kýsma dokunmadan tutarak aðzýnýzdan çýkarýnýz ve cývanýn yükseldiði 

noktayý, iþaretli bölümden okuyunuz. 

· Vücut ýsýnýzý unutmadan, hemen “Ýzlem Formu”nuza iþaretleyiniz (Tablo 11.1). 

· Termometreyi cývalý kýsmýna doðru pamuk ya da mendille temizleyiniz. Cýva 35°C’ye 

düþünceye kadar birkaç kez silkeleyiniz. 

· Termometrenizi çocuklarýn ulaþamayacaðý bir yerde saklayýnýz. 

· Herhangi bir nedenle termometrenizi deðiþtirdiðinizde veya vücut ýsýnýzý etkileyen 

hastalýk, stres vb. durumlar söz konusu ise, bunu izlem formunuzun “Önemli Notlar” 

bölümüne, o günkü tarihe rastlayacak biçimde kaydediniz. 

Ýzlem danýþmanlýðý 

Ýlk üç menstrüel siklusta ýsý tablosunun doðal aile planlamasý danýþmanýyla birlikte 

yorumlanmasý, çiftin fertil ve infertil dönemlerinin belirlenmesini kolaylaþtýrýr. Ayrýca çifte, 

þüpheye düþtükleri herhangi bir konuda danýþmana baþvurabilecekleri söylenmelidir. 

321 

11

11 


Tablo 11.1 Bazal Vücut Isýsý / Semptotermal Yöntem 

322

SERVÝKAL PALPASYON YÖNTEMÝ 

Taným 


Bu yöntem kadýnýn, çömelmiþ ya da ayaktayken (ancak her defasýnda ayný konumda) kendi 

kendine palpasyonla serviks kývamýndaki deðiþiklikleri tanýmlayýp yorumlamasý esasýna 

dayanýr. Ýnfertil dönemde serviks serttir, eksternal servikal os kapalýdýr ve servikse kolay 

ulaþýlýr. Yaklaþmakta olan ovülasyonla birlikte östrojen hormonu yükseldikçe, serviks 

yumuþar, pelvis içinde yükselir ve servikal os açýlýr. Ovülasyondan ortalama 4-5 gün önce, 

yumuþamanýn baþlamasý belirgin hale gelir. Os yavaþ yavaþ açýlýr ve palpasyonla servikse 

daha zor ulaþýlýr veya serviks az hissedilir. Ovülasyonu hemen izleyen günlerde serviks 

yeniden sertleþir, aþaðý iner ve os kapanýr. 


Ovülasyon dönemi, kadýnýn kendi kendine palpasyonla serviksindeki deðiþiklikleri 

tanýmlamasýyla belirlenir. Kadýn, ilk deðiþiklikleri belirlediði andan serviksi kolayca 

hissettiði, serviksin sert ve osun kapalý olduðu zamana kadar fertil sayýlýr. Çift, çocuk sahibi 

olmak istemiyorsa, fertil günlerde cinsel perhiz yaparak gebelikten korunabilir. 

Etkililik 

Bu yöntemin semptotermal yöntemin en güvenilir parametresi olduðu belirtilmektedir. Ancak 

yöntemin etkililiði, kadýnýn palpasyondaki becerisine ve serviks deðiþikliðini doðru 

tanýmlayabilmesine baðlý olduðundan, bireysel farklýlýklar gösterebilir. Bu nedenle yöntemin 

güvenilirliði için eðitim ve izlem danýþmanlýðý çok önemlidir. 


· Servikal palpasyon, menstrüasyon dönemi dýþýnda siklus boyunca her gün, mümkünse 

gece yatmadan önce, her seferinde ayný pozisyonda iken yapýlmalý ve elde edilen 

sonuçlar “Ýzlem Formu”nun ilgili bölümüne kaydedilmelidir (Tablo 11.2). Bunun için 

kadýnlar, palpasyon tekniði ve servikal deðiþikliklerin deðerlendirilmesi konusunda 

eðitilmelidir. 

· Serviksin kývamý, yumuþak olduðu dönemde alt dudaðýn iç kýsmý gibi; sert olduðu 

dönemde ise burun ucunun ortasý gibi hissedilir. 

· Serviks kolay palpe edilebiliyorsa, pelvisin alt kýsmýndadýr. Ele sert gelmelidir ve 

servikal os kapalý olmalýdýr. Bu bulgular infertil dönemi gösterir. 

· Serviks hissedilemiyorsa, palpe edilmiyor ya da çok zor palpe edilebiliyorsa, pelvis 

içinde yukarýya çekilmiþtir. Bulunduðunda, yumuþak olmalý ve servikal os açýk 

olmalýdýr. Bu bulgular fertil dönemin göstergesidir. 

· Gebelikten korunmak için çift, servikal palpasyonla belirlenen ilk servikal 

deðiþikliklerin hissedilmesinden, serviksin yeniden sert ve kolay palpe edilir duruma 

dönmesine kadar geçen sürede cinsel iliþkide bulunmamalýdýr. 

323 

11

11 


324 

· Kadýnda ovülasyon kanamasý varsa, hafif kanama günlerinde ve en az 3 gün sonrasýna 

kadar cinsel iliþkide bulunmamalýdýr. 

Tablo 11.2 Servikal Mukus Yöntemi 

Uygulama tekniði 

Servikal palpasyon yöntemi, hizmet alana anlatýlýr. 

· Muayeneyi mümkünse her gece yatmadan önce, her seferinde ayný pozisyonu kullanarak 

yapýnýz. 

· Muayeneden önce týrnaklarýnýzýn kýsa ve ellerinizin temiz olmasýna özen gösteriniz. 

· Muayene aþamasýnda, parmaklarýnýzýn haznede kolayca ilerleyebilmesi için Þekil 11.1’de 

görüldüðü gibi iki farklý pozisyon önerilmektedir. Ýlk pozisyonda, ayaðýnýzýn birini 

sandalye ya da klozetin üzerine kaldýrýp diðer bacaðýnýzý gergin tutunuz. Diðer 

pozisyonda ise çömelmeniz yeterli olacaktýr. Hangi pozisyon kolayýnýza gelirse onu 

seçebilirsiniz. Ancak izlem süresince hep ayný pozisyonu kullanmanýz gerekir. 

· Ýþaret ve orta parmaklarýnýzý hazneye sokup derine kadar ilerletiniz. Parmaklarýnýzýn 

ucunda serviksi hissedeceksiniz (Þekil 11.1). 

Þekil 11.1 Servikal Palpasyon Yönteminin Uygulanýþý


· Serviks menstrüel siklus boyunca farklý özellikler gösterir. “Ýzlem Formu”nda da 

gösterildiði gibi, servikal deðiþiklikleri ifade etmek üzere bir takým semboller kullanýlýr. 

Adet kanamasýndan sonraki ve adete yakýn günlerde servikse kolay ulaþýlýr. 

Serviksin kývamý serttir ve servikal os kapalýdýr. 

Serviks serttir ve servikal os kapalýdýr. Ancak serviks biraz yüksektir. 

Ovülasyona yakýn (3-4 gün önce) ve ovülasyondan sonraki (3-4 gün) günlerde 

serviks yüksektedir. Serviksin kývamý yumuþamaya ve servikal os açýlmaya 

baþlamýþtýr. 

Ovülasyon döneminde serviks, pelvis içinde bir hayli yukarýya yükseldiðinden, 

zor palpe edilir. Hissedilebiliyorsa, kývamý çok yumuþamýþ ve açýklýðý da 

geniþlemiþtir. 

· Muayeneden elde ettiðiniz sonuçlarý yukarýdaki sembolleri kullanarak “Ýzlem Formu”nun 

ilgili bölümüne kaydediniz. 

Ýzlem danýþmanlýðý 

Doðal aile planlamasý danýþmaný, izlem sýrasýnda , kiþinin gözlemlerini inceler, fertil dönemin 

baþlangýcýný ve sonunu tanýmlayýp fertil günlerde cinsel iliþkiden kaçýnmak için yöntemden 

nasýl yararlandýðýný deðerlendirir ve kaydeder. 

Ýzlemin sýklýðý, hizmet alan kiþiye, personelin iþ yüküne ve aile planlamasý programýnda 

edinilen deneyime göre deðiþir. Yöntemi uygulayanlarla ilk siklus boyunca haftada bir, 

daha sonraki sikluslarda ise, kadýn deneyim ve güven kazanana kadar, ayda bir danýþmanlýk 

sürdürülür. 

SEMPTOTERMAL YÖNTEM 

Taným 

Semptotermal yöntem, servikal mukus, bazal vücut ýsýsý ve servikal palpasyon yöntemlerinin 

birleþimidir. Bu yöntem, fertilite belirtilerinin yukarýda açýklanan yöntemlerin üçünün birlikte 

kullanýlarak gözlenmesi ve yorumlanmasýna dayanýr. 

Etkililik 

Her üç yöntemin birleþimi olduðundan diðerlerinden daha etkilidir. 


· Semptotermal yöntemde, servikal mukustaki ve vücut ýsýsýndaki fizyolojik deðiþikliklerle 

servikste hissedilen bulgular bir arada deðerlendirilerek ilgili forma kaydedilir (Tablo 11.1). 

· Her üç yöntemin kurallarý geçerlidir. Ancak bu kurallarýn birbirine uymadýðý durumlarda, 

daima en güvenilir olan bulgular esas alýnýr. 

325 

11

11 


OVÜLASYON DÖNEMÝNÝN BELÝRLENMESÝNDE 

KÝMYASAL VE HORMONAL TESTLER 

Son 10-15 yýldýr üreticiler kadýnýn ovülasyon dönemini evde kendi kendine saptayabilmesi 

için birtakým kitler geliþtirme çabasýna girmiþlerdir. Bu test kitleri, fertil dönemin baþlangýç 

ve bitimini, genelde idrarda LH düzeyine ve tükürükte kristalizasyon durumuna bakarak 

belirlemeye yöneliktir. Kitlerden, gebeliðin önlenmesi kadar, gebeliðin planlanmasý amacýyla 

da yararlanýlmaktadýr. 

ÝDRARDA LH DÜZEYÝNÝ ÖLÇEN KÝTLER 

Taným 

Luteinizan Hormon, hipofiz ön lobundan salgýlanan ve kanda serbest bir molekül olarak 

bulunan bir glikoproteindir Bu hormon ovülasyondan 24-36 saat önce kanda ve idrarda 

yükselmeye baþlar ve 12-24 saat önce zirve düzeyine ulaþýr. Ýdrardaki yoðunluðu hemen 

hemen kandakine eþit olan LH düzeyinin gözlenmesiyle, kadýnýn fertil günlerini saptamak 

mümkün olmaktadýr. 

Testin özelliði 

OvaQuick veya Clearplan Ovülasyon Testi adlarýyla pazarlanan bu kitler, 5 kullanýmlýk ev 

tipi ovülasyon belirleme testleridir. Kromotografik prensibe göre çalýþýr. Test sonucunun 

yaný sýra, karþýlaþtýrarak sonuç okuma olanaðý veren bir kontrol sistemi de içerir. Test ve 

kontrol sonuçlarý iki ayrý pencerede görülür. Kontrol çizgisi, ayrýca testin tamamlandýðýný 

ve doðru çalýþtýðýný da gösterir. 

Testin uygulanýþý ve deðerlendirilmesi 

· Teste baþlama zamaný, kullanýcýnýn menstrüel siklus süresine göre deðiþir. Örneðin 

siklus süresi 28 gün olan kadýnlarýn teste bir sonraki adetin 1. gününden itibaren 11. 

günde; siklusu 33 gün olan kadýnlarýn ise 16. günde baþlamalarý öngörülmektedir. Teste 

baþlama zamaný, kullanýcýya verilen rehberde tablo halinde sunulmaktadýr. 

· Kullanýcý testi uygulamaya baþladýðý günden itibaren her gün, mümkünse ayný saatte, 

paketteki testlerden herhangi birini aluminyum folyo ambalajýndan çýkarýp kapaðýný 

açarak, akan idrarýnýn altýnda emici fitili akýþ yönünde 5 saniye tutar. Ya da, dilerse, 

emici fitili temiz bir kaba aldýðý idrarýna baþaþaðý daldýrýp 20 saniye tutarak ýslatýr. 

Daha sonra testi baþaþaðý tutmaya devam ederek kapaðýný kapatýp düz bir yere býrakýp 

5 dakika bekler. Bu sürede idrar, emici fitilden yukarý doðru hareket ederek plastik 

gövde içindeki pede ulaþýr ve LH düzeyi ne olursa olsun, kontrol penceresinde mavi 

bir çizgi oluþur. Bu çizginin varlýðý, testin doðru yapýldýðýný gösterir. 

· Ýdrarda LH düzeyi düþükse, test sonuç penceresinde hiç çizgi görülmez ya da oluþan 

çizgi çok soluk kalýr. Test, sonuç penceresinde, kontrol penceresindeki kadar koyu 

veya ondan daha da koyu mavi bir çizgi saptanýncaya kadar her gün tekrarlanýr. 

· Her kitte 5 test vardýr. LH düzeyindeki ani yükseliþ paketteki beþ testle saptanamazsa, 

326


yeni bir paket açýlarak günlük testlere devam edilmelidir. 

· Sonuç penceresinde mavi çizginin oluþmasýyla kadýnýn fertil dönemi baþlar ve LH 

ovülasyondan 24 saat önce zirve yaptýðýndan, fertilite özelliði yaklaþýk 4-5 gün sürer. 

Bu yöntem, gebelikten korunma amacýyla kullanýlýyorsa fertil dönemde çiftin cinsel 

perhiz uygulamasý gerekir. 

TÜKÜRÜK TESTÝ 

Taným 

Ovülasyon dönemine yakýn günlerde östrojen düzeyinin yükselmesiyle servikal mukusta 

ve tükürükte kristalizasyon (eðreltiotu görünümü) özelliði görülür. Bu özellik testin temelini 

oluþturur. Tükürükte kristalleþmenin görülmesi, kadýnýn fertilite göstergesi olarak 

yorumlanýr. 

Testin özelliði 

Ülkemizde de “May Be Baby” markasýyla piyasada bulunan test aracý, küçük, yassý ve 

plastik bir mikroskoptan oluþmaktadýr. Dudak boyasý þeklindeki mini mikroskobun hassas 

optiði, tükürük sývýsýnda çözelti olarak bulunan östrojen hormonunu bir ýþýk kaynaðý ile 

ýþýklandýrýp gözle görülür hale getirir. Aletin merceðine tükürük örneði yerleþtirilerek kadýnýn 

fertil ve infertil dönemleri saptanýr. 

Testin etkililiði 

Kaynaklar, testin etkililiði ve güvenilirliði hakkýnda henüz kesin bir sonuç vermemektedir. 

Testin uygulanýþý ve deðerlendirilmesi 

· Kadýn, sabahlarý kahvaltýdan önce, yani aç karnýna, tükürüðünü optik cihazýn 

temizlenmiþ merceðine kabarcýklar oluþmayacak þekilde sürer. Yaklaþýk 10-15 dakika 

tükürüðün kurumasýný bekledikten sonra, fertil ve infertil günlerini saptamasý mümkün 

olur. 

· Kadýnýn ovülasyon gününe yakýn zamanda tükürükteki östrojen konsantrasyonu 

yükseleceðinden mini mikroskobun merceði üzerinde incelenen tükürük örneðinde 

eðreltiotu görünümü belirginleþir. Bu görünüm kadýnýn fertil dönemde olduðunu gösterir. 

· Mercek üzerinde küçük noktacýklar veya çakýl taþlarýný andýran bir görüntü oluþmasý, 

kadýnýn infertil dönemde olduðu biçiminde yorumlanýr. 

DÝÐER DOÐAL AÝLE PLANLAMASI YÖNTEMLERÝ 

Bu yöntemler, önerilmemekle birlikte: 

· saðlýk personelini bilinçlendirmek; 

· saðlýk personelinin, kullanýcýnýn sorularýný yanýtlayabilmesi için ek bilgi olarak; 

· bu yöntemleri kullanmaya devam etmek isteyen kiþilere doðru bilgi verilmesini saðlamak 

amacýyla burada özetlenmiþtir. 

327 

11

11 


TAKVÝM YÖNTEMÝ 

Taným 

Tarih boyunca çiftler, doðurganlýk ve doðal aile planlamasý konusunda arayýþ içine girmiþler 

ve kendilerince birtakým yöntemler geliþtirmiþlerdir. Bu konuda ilk bilimsel yaklaþým 1928 

yýlýnda olmuþ ve menstrüel siklusta ovülasyon gününün bilimsel olarak belirlenmesiyle 

“takvim yöntemi” yaygýn olarak kullanýlmaya baþlamýþtýr. Ancak bu yöntem, çoðu kez 

plansýz gebeliklere neden olduðundan kullanýmý sýnýrlý kalmýþtýr. 

Takvim yöntemi, menstrüel siklusun fertil ve infertil günlerini hesaplamak için 6 aylýk bir 

gözlem süresi sonunda matematiksel formüllere dayanan doðal bir yöntemdir. Yöntem, 

fertil günlerde çiftin cinsel iliþkiden kaçýnmasý ve güvenli günlerden yararlanmasý esasýna 

dayanýr. 

Etkililik 

Takvim yöntemi birkaç nedenden dolayý çok güvenilir deðildir. Çoðu kadýn cinsel perhiz 

süresinin hesaplanmasý için gerekli olan önceki altý menstrüel siklus süresiyle ilgili bilgiden 

yoksundur. Stres ve hastalýk gibi, kadýnýn siklus süresini büyük ölçüde etkileyebilecek 

faktörler, yapýlan hesaplarýn duyarlýlýðýný azaltýr. Fertil dönem normalden uzun kabul 

edildiðinden, uzun süre cinsel perhiz uygulamasýný gerektirir ve bu da çifti zorlayabilir. 

Ayrýca düzensiz sikluslar nedeniyle çok genç yaþtaki kadýnlarda, düþük ve doðum sonrasýnda 

ve menopoza yakýn dönemlerde asla önerilmemelidir. 


Fertil dönemin hesaplanmasý için daha önceki altý menstrüel siklus süresinin bilinmesi 

gerekir. 

Yöntemin dayandýðý temeller þunlardýr: 

· Düzenli menstrüel siklus; 

· Ovülasyonun genellikle bir sonraki menstrüel periyoddan önceki 14. günde olduðu, 

ancak 11. ve 17. günler arasýnda da olabileceði varsayýmý; 

· Normalde yumurtanýn ovülasyondan sonraki 14-24 saat arasýnda döllenebileceði 

varsayýmý; 

· Spermin, kadýnýn vajinal kanalý ve/veya uterusunda ancak 24-72 saat canlý kalabileceði 

varsayýmý. 

Bir örnekle açýklamak gerekirse, 30 günde bir düzenli adet gören bir kadýnýn ovülasyonu, 

beklediði adetten 11-17 gün öncedir; yani gördüðü adetin baþlangýcýndan (30 - 17 = 13; 30 

- 11 = 19) 13-19 gün sonradýr. Buna göre adetin baþladýðý gün birinci gün sayýlýrsa, adetin 

baþlangýcýndan sonraki 13 - 3 = 10. gün ile 19 + 1 = 20. gün arasý, döllenme için en riskli 

dönemi oluþturmaktadýr. Bu dönemde cinsel iliþkiden kaçýnýlmalýdýr. 

328

GERÝ ÇEKME 


Halk arasýnda bu yönteme “çekilme”, “dikkatli olma”, “dýþarý boþalma”, “erkeðin 

korunmasý” gibi pek çok isim verilmiþtir. Cinsel iliþki sýrasýnda erkeðin cinsel organýný, 

ejakülatýn gelmesinden önce vajinadan çýkararak menisini vajina dýþýna boþaltmasýna 

dayanan bir yöntemdir. Doðru uygulandýðýnda gebelik oraný %9-15 dolayýndadýr. Ancak 

topluma dayalý araþtýrmalarda bu oranýn %25 ya da daha yüksek olduðu bildirilmiþtir. 

Ülkemizde %24,4 oranýyla kontraseptif yöntemler arasýnda birinci sýrada yer alan bu yöntem, 

bazý çiftler tarafýndan baþarýlý bir biçimde uzun yýllar kullanýlabilmektedir. Bu yöntemde 

baþarý, kiþisel etmenlere baðlýdýr ve erkeðin doðurganlýðý planlamadaki sorumluluðunu 

yansýtýr. Baþarýyla uygulandýðýnda bile eþlerde bazý psikolojik ve fizyolojik sorunlarýn 

geliþebileceði söylenmektedir. Ancak yine de bu bilgiyi doðrulayan herhangi bir kaynaða 

rastlanmamýþtýr. 

Geri çekme CYBH’ler ve HIV’a karþý koruyucu deðildir. Vajinaya sperm giriþi olmadýðý 

için teorik olarak gebelikten korunma saðlasa bile, HIV ya da diðer CYBH’ler 

preejakülatuvar sývý ya da vajinal sekresyonlar yoluyla bulaþabilir. 

VAJÝNAL YIKAMA 

Pek çok kadýn, vajina duvarý ve kanalýndaki spermleri yýkayýp atma düþüncesiyle cinsel 

iliþkiden hemen sonra vajinayý suyla yýkamanýn gebeliði önlediðine inanýr. Bunun hiçbir 

kontraseptif etkisi yoktur, çünkü spermler birkaç saniye içinde servikal mukusa geçebilir. 

KAYNAKLAR 

Akýn A. Hekimler için aile planlamasý el kitabý. Ankara:Tanýt Matbaasý. 1983 

BLAT Centre for Health and Medical Education. Family fertility education: a resource 

package for teachers of natural family planning methods. World Health Organisation. 1993 

Family Planning and Population Division of Family Health. Natural family planning: what 

health workers need to know. Geneva:World Health Organisation. 1993 

International Planned Parenthood Federation. Periodic abstinence for family planning. 

London:IPPF Medical Publications. 1983 

Institute for International Studies in Natural Family Planning (IISNFP). Guide for natural 

family planning trainers. Washington, DC:Georgetown University. 1990 

Saðlýk ve Sosyal Yardým Bakanlýðý Ana-Çocuk Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðü. 

Aile planlamasý ders kitabý. Ankara. 1984 

329 

11

11 


ULUSAL REHBERÝN GÜNCELLEÞTÝRÝLMESÝNDE KULLANILAN 

KAYNAKLAR 

Barbato M, Pandolfi A, Guide M. A new diagnostic aid for natural family planning. Adv. 

Contracept., 9, Dec 1993:335-340 

Billings JJ. The Ovulation Method. Seventh Ed. Melbourne, 1983. 

Fehring RJ. New technology in natural family planning. JOGNN, May/June 1991:199-105 

Reedy EB, Estok P. Professional and lay interrater reliability of urinary luteinizing hormone 

surges measured by OvuQuick test. JOGNN, Sept/Oct 1992:407-411 

330

12 

Emzirme ve 

Gebeliğin Önlenmesi

GÝRÝÞ 

12 

² Emzirme ve Gebeliðin Önlenmesi² 

EMZÝRME VE GEBELÝÐÝN ÖNLENMESÝ 

Modern kontraseptif yöntemlerin ortaya çýkmasýndan önce, iki gebelik arasýnda geçecek 

süreyi belirleyen baþlýca faktör emzirmeydi. Gebelikten korunma yöntemlerinin yaygýn 

olarak bilinmediði günlerde, doðurganlýðýn kontrolüne önemli katký yapan emzirme, 

günümüzde, geliþmekte olan ülkelerin çoðunda aile planlamasý için uygulanan yöntemler 

arasýndadýr. Laktasyonel Amenore Yöntemi (LAM) ya da adet kanamasý olmadýkça 

emzirmeyle gebelikten korunma olarak tanýmlanan bu yöntem, özellikle doðumdan sonraki 

ilk aylarda, süt veren kadýnlarýn belli koþullarla doðal olarak doðurgan olmadýðý düþüncesine 

dayanýr. LAM bazý koþullara uyulduðunda emzirmenin bir aile planlamasý yöntemi olarak 

kullanýlmasýdýr, emzirmenin her koþulda gebelikten korumadýðýný vurgular. 

Emzirmenin en az dört temel yararý vardýr: bebeðin beslenmesi, bebeðin enfeksiyonlardan 

korunmasý (saðlýksýz koþullarda yapýlan biberonla beslenmede enfeksiyon olasýlýðý daha 

yüksektir), kadýnýn doðurganlýðýnýn doðal yoldan düzenlenmesi ve ana ile çocuk arasýndaki 

baðlarýn güçlendirilmesi. 

Bu bölümün amacý, emzirmenin gebeliði önleyici etkisini gözden geçirmek ve aile 

planlamasý açýsýndan sýnýrlarýný belirlemektir. Ayrýca, emzirmenin çocuk saðlýðý açýsýndan 

yararlarý üzerinde de durulmuþtur. 

EMZÝRMENÝN YARARLARI 

Emzirmenin asýl amacý bebeðin beslenmesidir. Ayrýca emzirmenin bir aile planlamasý 

yöntemi olarak kullanýlabilmesi, desteklenmesini saðlamasý açýsýndan da önemlidir. Yaþamýn 

özellikle ilk 6 ayý içinde bebeði beslemenin en saðlýklý yolu emzirmedir. Ýlk iki yýl içinde 

beslenmenin ana kýsmýný anne sütünün oluþturmasý önemlidir. 

Emzirmenin bebek saðlýðý açýsýndan yararlarý 

· Bebeðin baðýþýklýk sistemi üzerindeki olumlu etkisiyle bebeði hastalýklardan korur. 

Yenidoðan baðýþýklýk açýsýndan olgun deðildir. Bu görevi anne sütü yüklenir. Ýlk günlerde 

kolostrumla çok yüksek miktarda geçen antikorlar bebeði sistemik hastalýklardan korur. 

Bebeðin mide-barsak sisteminin emzirmeyle korunmasý daha da uzun sürelidir. Böylece 

yenidoðan yaþamýný tehdit eden pnömoni, tüberküloz, ishal, kýzamýk gibi hastalýklardan 

korunur. Ani bebek ölümleri önlenir. 

· Anne sütü çocukluk çaðý alerjilerine karþý koruyucudur. 

· Bebeðin diþ ve damak geliþimi daha iyi olur. 

· Anne sütü alan bebeklerde ilerde þiþmanlýða daha az rastlanýr. 

333 

12

12 


334 

· Anne sütüyle beslenen prematüre bebeklerde zeka geliþiminin daha iyi olduðu 

saptanmýþtýr. 

Emzirmenin anne saðlýðý açýsýndan yararlarý 

· Uterus kasýlmalarýný saðlar, involüsyon hýzlanýr. Uterus küçülüp eski haline gelir. 

· Meme kanserinden korur. 

· Endometriyum ve over kanserinden korur. 

· Anne-bebek iliþkisi güçlenir. 

· Ekonomiktir. 


Emzirme için danýþmanlýk doðum öncesi dönemde baþlamalýdýr. Anneler, emzirmeye 

özendirilmeli ve desteklenmelidir. Anne sütünün hem bebek, hem de anne açýsýndan önemi, 

doðru emzirme tekniði, meme bakýmý açýklanmalý, varsa sorunlar çözümlenmelidir. 

Emzirmenin doðumdan hemen sonra baþlamasý gerekir. Anne sütü hem yaþam için gerekli 

besleyici maddeleri içerir, hem de çocuða baðýþýklýk saðlar. Annenin ve çocuðun saðlýðý 

açýsýndan ek gýda vermeden emzirmenin 6 ay sürmesi gerekir. Ek mamalara baþlandýktan 

sonra da emzirme iki yýla kadar sürdürülmelidir. 

Ýdeal olarak, anne adayýna gebelik kontrolleri sýrasýnda aile planlamasý konusunda yol 

gösterilmeli, yöntemlere iliþkin bilgi verilmelidir. Belli koþullarda ve belli bir süre için 

emzirmeyle korunabileceði de bir seçenek olarak sunulmalýdýr. 

LAM yöntemini kullanacaklarýn doðum öncesi ve sonrasý danýþmanlýðý çok önemlidir. 

Emzirmeyle ilgili tüm gerçekler ortaya konularak annenin bilinçli seçim yapmasý 

saðlanmalýdýr. LAM danýþmanlýðýnda gerektiðinde baþka bir yönteme geçilmesi de önemle 

vurgulanmalýdýr. 

Taným 

Laktasyonal amenore yöntemi, annenin emzirme döneminde emzirmeyle ilgili bazý koþullara 

uyarak laktasyon amenoresini bir aile planlamasý yöntemi olarak kullanmasýdýr. 

Etki Mekanizmasý 

Laktasyon fizyolojisi 

Gebelik ve lohusalýk sýrasýnda memelerde çeþitli deðiþiklikler olur. Gebeliðin ilk yarýsýnda 

alveollerde epitel hücreleri artar, yeni kanallar oluþur, lobül yapýsýnda geliþme görülür. 

Gebelik ilerledikçe bu artýþ durur, epitelde sekresyona yönelik deðiþiklikler baþlar. Bu sýrada 

kan damarlarýnda da artýþ olur, kan dolaþýmý gebelik öncesinin iki katýna ulaþýr. Bað dokusu


geliþir, yað birikimi ile su ve elektrolit tutulmasý olur. Gebelik sonunda memede 400 g’lýk 

artýþ meydana gelir. 

Laktasyon 3 aþamada oluþur: 

1. Mamogenez: memenin büyümesi ve geliþmesi 

2. Laktogenez: süt salgýlanmasýnýn baþlamasý 

3. Galaktogenez: süt salgýlanmasýnýn devamýnýn saðlanmasý 

Laktasyonun baþlamasý ve devamý için hipotalamohipofizer aksýn saðlam olmasý gerekir. 

Doðumdan sonra östrojen, progesteron ve plasental laktojen hormonlarýnýn düþmesiyle 

laktasyon baþlar. Memede baþlayan süt yapýmý prolaktin ve emme refleksiyle artar. 

LAM yönteminde fizyoloji 

Ýnsanda laktasyonun ovülatuvar siklus üzerindeki etkisi yeni yeni anlaþýlmaya baþlamýþtýr. Bu 

etki kadýnýn ovülasyonunun ve adet görmesinin baskýlanmasýyla gebelikten korunmasýný saðlar. 

Meme ucu emzirmeyle uyarýldýðýnda oluþan nöral uyarýlar hipotalamusta dopamin 

salgýlanmasýný baskýlar. Dopamin, prolaktin salgýlanmasýný kontrol ettiðinden, baskýlanmasý 

durumunda prolaktin hýzla yükselir. Emziren kadýnda hipotalamohipofizer aks, over 

hormonlarýnýn negatif geribildirim etkisine pozitif geribildirim etkisinden çok daha hassastýr. 

Bu negatif geribildirim etki nedeniyle FSH ve LH yetersiz salgýlanýr. Overlerin çalýþmasý 

azalýr ya da durur. Burada prolaktin de iki mekanizma üzerinden etkili olabilir: Doðrudan 

hipotalamustaki duyarlýlýðýn deðiþmesine etki ve over düzeyinde gonadotropinleri bloke etme. 

Bir diðer görüþe göre de, emzirmeyle oluþan sinirsel uyarýlar hipofizde ß-endorfin salgýsýný 

uyarýr. Bu uyarýyla GnRH salgýsý baskýlanýr, LH azalýr ve ovülasyon olmaz. 

Etkililik 

Anne sütünün ilk altý aylýk dönemde bebeðin beslenmesi için yeterli ve birçok bakýmdan 

yararlý olduðu bilinmektedir. Ayný zamanda bu dönemde belli koþullarla emzirmenin %98 

oranýnda etkili bir kontraseptif yöntem olduðu kabul edilmektedir. 

Tam emzirme koþullarý: 

· Bebeðin altý aydan küçük olmasý, 

· Annenin adet görmemesi, 

· Bebeðin gündüz ve gece her istedikçe, sýk aralýklarla (6-10 kez) ve en az dört dakika 

emzirilmesi, 

· Bebeðin beslenmesinin en az %85’inin anne sütüyle saðlanmasý. 

Bu koþullar saðlandýðýnda 100 kadýnda 2 oranýnda gebelik riski olacaktýr. Sýk emzirmenin 

saðlanamadýðý durumlarda, memeden pompa ile sýk sýk süt boþaltýlmasý, yöntemin etkisinin 

devamýný saðlamak için önerilen bir uygulamadýr. 

335 

12

12 


Olumlu Yönleri 

336 

· Doðaldýr ve kullanýlmasý kolaydýr. 

· Ücretsizdir. 

· Korunma doðumdan hemen sonra baþlar. 

· Cinsel iliþkiyi etkilemez. 

· Kadýný en az altý ay süreyle etkili bir þekilde korur. 

· Anne ve çocuk saðlýðý açýsýndan yararlýdýr. 

· Emzirmeyi destekler ve çocuðun geliþmesini saðlar. 

· Yan etkisi yoktur. 

Olumsuz yönleri 

· Belirli bir süreyle sýnýrlýdýr; normal koþullar altýnda, doðumdan sonraki ilk 6 ayda 

etkilidir. 

· Bütün koþullar yerine getirilmediði zaman gebeliðin önlenmesinde etkili olmaz. 

· Koþullardan biri deðiþtiðinde kullanmak üzere bir baþka yöntem (kondom, spermisit 

gibi) hazýr bulundurulmalýdýr. 

· Altý aydan sonraki etkisi tam olarak belirlenmemiþtir. 

· Etkili olmasý için nasýl uygulanmasý gerektiði kolayca anlaþýlmayabilir. 

· Çalýþan anne kolayca uygulayamaz. 

· CYBH’lerden korumaz. 

· HIV ve hepatit anne sütüyle bulaþabilir. 


Annenin kontraseptif amaçla bu yöntemi kullanmasýnýn koþullarý olduðu bilinmektedir. Bu 

koþullarýn saðlanýp saðlanmayacaðý 3 soruya verilen cevapla öðrenilir. Anneye sorulmasý 

gereken sorular ve izlenecek yol Tablo 12-1’de verilmiþtir. 

Bebek doðumdan sonra hemen emzirilmelidir. Yeterli süt gelmesi böyle saðlanýr. Bebek 

her iki memeden en az 4 dakika, günde 6-10 kez ve gece en az 1 kez olmak üzere 

emzirilmelidir. Gündüz aralýklarý 4, gece aralýklarý 6 saatten uzun olmamalýdýr. Bazý bebekler 

6-10 kez emmeyebilir ve gece uyanmadan uyuyabilir. Bu durumda bebeðin yeterli miktarda 

emdiðinden emin olunmalýdýr; ancak yine de, kontraseptif yöntem olarak LAM’ýn 

güvenirliliði azalýr. 

Ek gýda kapsamýna neler girer? 

Su dahil haftada toplam 60 ml’yi geçen gýda ek gýda sayýlýr. Bebek normal geliþim 

gösteriyorsa ek gýdaya gereksinim yoktur. Bir kez de olsa emzirme yerine bebeði doyuracak 

kadar ek gýda ya da içecek verildiðinde bebek daha az emmeye baþlar ve LAM eskisi kadar 

güvenli bir yöntem olmaktan çýkar. 

Bebeðin beslenmesinin en az %85’i anne sütüyle saðlanmalýdýr. Anne sütünün saðýlýp 

verilmesi bile bu konuda ek gýda gibi etki yapacaktýr.

TABLO 12.1 Emzirmeyle Gebeliðin Önlenmesi 1 

Anneye þu sorularý sorun: 

Bebeðiniz altý aydan EVET 

büyük mü? 


HAYIR 

Adet görüyor musunuz? 

Gebe kalma olasýlýðý artar. Bu durumda 

kontraseptif yöntem olarak emzirmeye 

güvenilmemelidir; ancak çocuðun saðlýðý 

(Doðum sonrasý ilk EVET açýsýndan emzirmeye devam edilmelidir. 

56 gün dýþýnda) 2 En kýsa zamanda etkili bir yönteme 

baþlanmalýdýr. 

HAYIR 

Emzirme sýklýðýnýz azaldý mý 

ya da bebeðinize ek gýda 

veriyor musunuz? EVET 

(“Tam” emzirme kuralý 

dýþýnda besleme) 3 

HAYIR 

Bu durumda GEBE KALMA OLASILIÐI 

%2’dir. Ancak, bir baþka kontraseptif 

yöntem uygulamasa da olur. 

1 Bu kurallarda çok tedbirli davranýlmýþtýr. Doðumdan sonra altý aydan uzun bir süre geçen ya da sadece bir kez vajinal 

kanamasý olan kadýnlarýn da, burada açýklanan biçimde emzirmeyi sürdürmeleri koþuluyla, gebe kalma olasýlýðý azalabilir. 

2 Doðum sonrasý ilk 56 günde görülen lekelenmeler, adet kanamasý deðildir. 

3 “TAM” emzirme, gece ve gündüz bebek her istediðinde, günde en az 6 kez (6-10), her iki memeden en az dört dakika 

yalnýzca anne sütüyle beslenmesidir. Ara sýra verilen, tadýmlýk (haftada iki kez toplam 60 ml’yi aþmayan) mama ya da 

sývý gýdalar bunun dýþýndadýr. 

337 

12

12 


Adet olarak kabul edilen kanama nasýl olur? 

Doðumdan sonraki ilk 56 günde olan kanamalar adet kanamasý deðildir. Adet olarak kabul 

edilen kanama en az: 

· 2 tam gün kanama 

· 2 gün lekelenme ve 1 gün kanama 

· 3 gün lekelenme þeklinde olur. 

Bu durumlarda LAM yöntemine güvenilmez; doðurgan dönem baþlamýþ sayýlýr. 

Adet kanamasý baþladýðýnda ya da yalnýz anne sütüyle besleme býrakýldýðýnda kullanýlmak 

üzere evde kondom, spermisit gibi korunma yöntemi bulundurulmalýdýr. Uzun süreli 

kullanýlacak yöntemi saðlamak üzere aile planlamasý kliniðine baþvurulmalýdýr. 

CYBH’lere karþý koruyuculuðu 

CYBH’lere karþý koruyuculuðu yoktur. HIV ve hepatit anne sütüyle bulaþabilir. 

Söylenti ve Gerçekler 

Söylenti: Emzirme, bütün kadýnlar için çok etkili bir gebeliði önleme yöntemidir. 

Gerçek: Emzirme, tam emzirmenin kurallarýna uyularak ve doðru uygulanýrsa, çok 

güvenilir bir kontraseptif yöntemdir. 

Söylenti: Süt verirken gebe kalmak mümkün deðildir. 

Gerçek: Emzirme döneminde, adet kanamasý baþlamadan önce de gebe kalmak 

mümkündür. Süt verme sýklýðý azaldýkça, gece süt verme sona erdirilince, ek 

gýdaya baþlanýnca ya da bebek 6 aylýk olunca, gebe kalma riski artar. 


DSÖ kullaným kurallarýna göre tüm kadýnlar LAM yöntemini kullanabilir. Þiþman, zayýf, 

genç, yaþlý, veya sigara içen kadýnlar için LAM uygundur. LAM kullanýmýnda bazý özel 

durumlar önem kazanabilir: 

1. Aþaðýdaki hastalýklarýn tedavisinde kullanýlan ilaçlar süte geçip bebeðe zarar verebilir: 

· Ciddi hipertansiyon: 180/110 ve üstü 

· Vasküler bozukluk olan ya da 20 yýlý aþkýn diyabet 

· Mevcut tromboemboli, iskemik kalp hastalýðý, komplike kalp kapaðý hastalýðý 

· Uzun süre hareketsiz yatmayý gerektirecek ya da bacaða yapýlacak büyük cerrahi müdahale 

· Fokal nörolojik bulgu veren ya da vermeyen migren nöbetleri 

· Mevcut meme kanseri 

· Serviks, endometriyum, over kanserleri 

· Aktif viral hepatit, ciddi karaciðer yetmezliði, kötü huylu karaciðer tümörü 

· Hipotiroidi 

· Kötü huylu trofoblastik hastalýk 

338

· Epilepsi 

· Karaciðer fibrozu yapan þistosomiazis 


2. Bazý durumlarda annenin durumu emzirmeye uygun olmayabilir: 

· Mevcut tromboemboli, mevcut iskemik kalp hastalýklarý, mevcut komplike kalp kapaðý 

hastalýðý 

· Uzun süre yatmayý gerektirecek ya da bacakla ilgili büyük ameliyat 

· Mevcut meme kanseri 

· Ciddi siroz, kötü huylu karaciðer tümörü 

· Tüberküloz 

3. Bazý durumlarda emzirmenin yarar ve zararlarý göz önüne alýnmalýdýr: 

· Tüberkülöz, viral hepatit 

4. HIV ve laktasyon: 

Bulaþýcý enfeksiyon hastalýklarýnýn bebek ölümlerinin baþta gelen nedeni olduðu 

toplumlarda, annenin bebeði emzirmesi istenir. Bu durum farklý ise ve bebeðe 

verilebilecek alternatif gýda temini söz konusu ise, bebek emzirilmez. 

5. Aþaðýda sýralanan ilaçlarýn kullanýmýnda bebek zarar görür: 

Rezerpine, ergotamin, antimetabolitler, siklosporin, kortizon, bromokriptin, radyoaktif 

ilaçlar, lityum ve antikoagülanlar 

6. Bazý durumlarda bebeðin emzirilmesi uygun olmayabilir: 

Meme ucunda yara, mastit, bebekte konjenital aðýz, çene ve damak kusurlarý, düþük 

doðum aðýrlýklý bebek, prematüre bebek, yenidoðanýn yoðun bakým gereði, geçirilmiþ 

meme ameliyatý, bebekte saptanan bazý metabolik hastalýklar 

ÝZLEM 

· Kadýna her geliþinde emzirmeyle ilgili problemi olup olmadýðýný sorun. 

· Her defasýnda adet, emzirme durumu, bebeðin kaç aylýk olduðunu sorun. 

· Saðlýkla ilgili sorunu olup olmadýðýný, ilaç kullanýp kullanmadýðýný sorun. 

· Kadýnýn sorunlarýný çözün. 

· Kadýnýn bir sonraki ziyaretini ayarlayýn. 

Meme bakýmý 

Memede çatlak ve enfeksiyonu en aza indirmek için: 

· Uygun bedende sutyen kullanýlmalýdýr. 

· Meme baþý emzirmeden önce ve sonra su, bikarbonatlý su gibi solüsyonlarla silinmemeli; 

annenin kendi sütüyle temizlenmelidir. 

· Doðru emzirme tekniðine dikkat edilmelidir. Bu teknikte bebeðin sadece meme ucunu 

deðil, meme ucuyla birlikte areolanýn üçte birini de aðzýna almasý saðlanmalýdýr 

(emzirme sýrasýnda acý duyuluyorsa, emzirme tekniði yanlýþtýr). 

· Emzirme bittiðinde, meme baþý çekilmeden, tekniðine uygun olarak, yavaþça 

çýkarýlmalýdýr. 

339 

12

12 


340 

· Memelerde aþýrý süt biriktiðinde emzirme boþaltmaya yetmiyorsa, boþaltmak için pompa 

yardýmý gerekebilir. 

Problem çözmede 

· Kadýnýn endiþelerini hafife almayýn. 

· Emzirme konusunda (tekniði ve yararlarý açýsýndan) destek verin. 

· LAM ile ilgili danýþmanlýktan sonra da endiþeleri sürüyorsa baþka bir yönteme geçmesine 

yardýmcý olun. Bu yöntem emzirmeyi etkilememeli ve emzirmeye devam etmesi 

desteklenmelidir. 

Yeterli süt yoksa 

· Sýk emzirmeye yönlendirin (bu durumda genellikle süt artar). 

· Yeterli sývý ve besin alýp almadýðýný araþtýrýn. 

· Uyku düzenini ve yeterince dinlenip dinlenmediðini sorun. 

Meme ile ilgili sorunlar varsa 

Meme baþýnda çatlak olduðunda: 

· Emzirme tekniðinin doðru olmasýný saðlayýn. 

· Emzirmeyi kesmemeye teþvik edin, memede süt birikirse pompayla boþaltmasýný 

söyleyin. 

· Emzirmeye daha az acýyan memeden baþlamasýný önerin. 

· Emzirme sonrasý meme baþýný havada kurutmasýný söyleyin. 

· Düzeleceðine ikna edin. 

· Mantar enfeksiyonu açýsýndan memeyi deðerlendirin ve kadýný bilgilendirin. 

Memede iltihap bulgularý olduðunda: 

· Ateþi olup olmadýðýný kontrol edin. 

· Göðüslerde hassasiyet olup olmadýðýna bakýn. 

· Uygun antibiyotik tedavisi verin. 

· Emzirmeye devam etmesini ve daha çok dinlenmesini saðlayýn. 

· Ýltihap yok fakat meme bazý yerlerde hassas ise (dolgun ve katý ise) bu durum kanallarda 

süt birikmesi nedeniyle olabilir. Süt birikmesinin oluþturduðu nodülleri masajla daðýtýn, 

dinlenmesini söyleyin.


Aþaðýdaki sorulardan herhangi birinin yanýtý evet ise emzirmenin etkili bir aile 

planlamasý yöntemi olmaktan çýktýðýný kadýna anlatýn. 

Emzirmeye devam etmeye özendirin ve emzirmeyi etkilemeyen bir baþka aile 

planlamasý yöntemi seçmesine yardýmcý olun. 

· Bebeðinizin doðumundan bu yana adet kanamanýz oldu mu? 

· Bebeðiniz altý aylýktan büyük mü? 

· Bebeðiniz geceleri uyanmadan sabaha kadar uyuyor mu? 

· Ýki emzirme arasýnda düzenli bir þekilde 6 saatten fazla zaman geçiyor mu? 

· Bebeðinizi her istediðinde (günde 6-10 kez) emzirmediðiniz oluyor mu? 

· Bebeðinizi ek gýda ya da biberonla beslemeye baþladýnýz mý? 

· Bir saðlýk görevlisi size bebeðinizi emzirmemenizi söyledi mi? 

KAYNAKLAR 

Hatcher RA et al. Kontraseptif Yöntemler - Uluslararasý Basým. Derviþoðlu AA [çeviri editörü] 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Demircioðlu Matbaacýlýk. 1990, 195-210 

Institute for International Studies in Natural Planning. Guidelines for breastfeeding in family 

planning and child survival. Georgetown University, 1990 January 

Kennedy KI et al. Consensus statement on the use of breastfeeding as a family planning 

method. Contraception 1989, 39 (5): 477-496 

Perez A, Labbok MH, Quennan JT. Clinical study of the lactational amenorrhea method 

for family planning. Lancet, 1992; 339: 968-70 

Program for International Training in Health (INTRAH). Guidelines for clinical procedures 

in family planning and sexually transmitted diseases. Chapel Hill, NC: 1989; 33-34 


KAYNAKLAR 

Family Planning Methods: New Guidance. Population Reports J series 44:25-26, 1997 

Hatcher RA, Rinehart W, Blackburn R, Geller JS. . The Essentials of Contraceptive 

Technology. Baltimore, JNU SPH, PIP, 1997 

Multicenter Study of the Lactational Amenorrhea Method (LAM): 1.Efficacy, duration and 

implications for clinical application (original research article). Contraception 55:327-336, 

1997 

341 

12

12 


Özek B. Emzirme ve gebeliðin önlenmesi. Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler. Ýnsan 

Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla Matbaasý, 1997 

Winikoff B, Semeraro P, Zimmermann M. (eds) Contraception During Breastfeeding: A 

Clinician’s Sourcebook, 1998 

342

13 

Bariyer Yöntemler

GÝRÝÞ 

13 

BARÝYER YÖNTEMLER 

² Bariyer Yöntemler² 

Spermin uterus boþluðuna geçmesini engelleyen bariyer yöntemler, eski çaðlardan beri 

gebelikten korunmada kullanýlmaktadýr. Bariyer yöntemlerden bazýlarý, özellikle kondom, 

HIV enfeksiyonu dahil cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý da koruyucudur. 

Bariyer yöntemlerin en olumlu yönü güvenli olmalarýdýr. Çok ender yan etkileri vardýr, 

kontrendikasyonlarý yok denecek kadar azdýr. Çoðu bariyer yöntem reçetesiz alýnabilir. Bu 

yöntemlerin olumsuz yönü, hormonal yöntemler, rahim içi araç ve gönüllü cerrahi 

sterilizasyon kadar etkili olmamalarýdýr; ancak bariyer yöntemlerin birlikte kullanýmý 

kontraseptif etkiyi artýrýr. 

Bariyer yöntemlerin etkililiðine iliþkin araþtýrmalarda baþarýsýzlýk oranlarý konusunda çeþitli 

rakamlar ortaya çýkmaktadýr. Bu da, baþarý oranýný belirlemede, yöntemin kendi etkisi 

dýþýndaki diðer faktörlerin çok önemli olduðunu göstermektedir. 

Bariyer yöntemler, 

· Kondom 

· Diyafram 

· Spermisit 

baþlýklarý altýnda incelenecektir. 

KONDOM 

Günümüzde HIV enfeksiyonu dahil cinsel yolla bulaþan hastalýklar yayýldýkça kondom 

kullanýmý da giderek artmaktadýr; çünkü kondom bu hastalýklardan korunmada en etkili 

yöntemdir. Son yýllarda kadýnlarýn kullanabileceði kondomlarýn (örn. Femidom) üretilmesi, 

kadýnlarýn cinsel yolla bulaþan hastalýklardan korunmalarý için önemli bir seçenek 

oluþturmuþtur. 

Bu bölümün amacý, bu yöntemi kullanmayý düþünenlere verilecek danýþmanlýk, hizmet 

alanýn týbbi deðerlendirmesi, kondomun kullaným kurallarý ve aile planlamasý dýþýndaki 

yararlarý konularýnda gerekli teknik bilgiyi vermektir. Bu bölümde: 

· kondomun infertilite, serviks kanseri ve cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý koruyucu 

etkisi ve 

· aile planlamasýna erkeklerin de katýlýmýný özendirme 

konularý üzerinde özellikle durulmuþtur. 

345 

13

13 


Yönteme Özel Danýþmanlýk 

Taným 

Kondom, cinsel iliþki sýrasýnda penise takýlan bir kýlýftýr. Erkeðin sperminin vajinaya 

girmesini engeller. Yaygýn olarak kullanýlan kondomlar lateks, poliüretan ya da koyun 

barsaðýndan yapýlýr. Lateks kondom CYBH’lere karþý en iyi korumayý saðlar. Poliüretan ya 

da plastik olanlar son zamanlarda önem kazanmýþtýr. Bunlar latekse oranla daha ince, 

dayanýklý ve esnektir; temas sýrasýnda duyarlýlýðý da azaltmaz. Koyun barsaðýndan yapýlan 

kondomlar gözenekli olduðundan mikroorganizmalarýn geçiþini tam olarak engellemez. 

Kondom silindir þeklindedir ve açýk ucunun kenarý, kullanýmý kolaylaþtýrmak için kalýndýr. 

Kapalý ucunda semenin toplandýðý bir yer (rezervuar) vardýr. 


Kondom, cinsel iliþki sýrasýnda penis üzerine geçirilen kauçuk bir kýlýftýr. Erkeðin 

spermlerinin vajinaya girmesini engeller. 

Etkililiði 

Kondom, her cinsel iliþkide ve doðru olarak kullanýlýrsa çok etkilidir. Baþarý oraný sürekli 

kullanýmla artar. Araþtýrmalarda ilk yýl baþarýsýzlýk oraný olaðan kullanýcýlar için %14, ideal 

kullanýmda ise %3’tür. 


· AIDS ve diðer CYBH’lere karþý korunma saðlar. 

· Erken boþalmanýn önlenmesine yardýmcý olabilir. 

· Aile planlamasýna erkeklerin katýlýmýný saðlar. 

· Reçete veya týbbi izlem gerektirmez. 

· Güvenlidir ve hormonal yan etkisi yoktur. 

· Ucuzdur ve kolay bulunur. 

Olumsuz Yönleri 

· Bazý çiftlerde (özellikle erkekte) duyarlýlýðý azaltabilir. 

· Cinsel iliþkiyi kesintiye uðratabilir. 

· Bazý erkeklerde ereksiyonu güçleþtirir. 

· Yeterli miktarda kondom bulundurulmasý önceden planlanmalýdýr. 

· Kullanýmdan sonra yok edilmesi sorun olabilir. 

Yan Etki ve Saðlýk Sorunlarýnda Tutum 

Kondom kullanýmýna baðlý yan etkiler ve saðlýk sorunlarý ciddi deðildir. Aþaðýdaki tabloda 

kondom kullanýmýyla ilgili en sýk karþýlaþýlan sorunlarýn deðerlendirilmesi ve çözümü ana 

346


hatlarýyla anlatýlmýþtýr. Bunlardan en önemlisi olan lateks alerjisi basit sorgulamayla ortaya 

çýkarýlabilir; test ya da muayene gerekmez. Kondom kullanýmý sonrasýnda geliþen þiddetli 

kýzarýklýk, yanma ya da þiþme yakýnmasý alerjiyi gösterir. Lateksin yaný sýra katkýlý 

kondomlardaki spermisit ya da aromatik maddeler de bu yakýnmalara neden olabilir. Bu 

durumda katkýsýz kondomlarýn kullanýlmasý, sorunu çözebilir. Baþta HIV/AIDS olmak üzere 

cinsel temasla bulaþan hastalýklar açýsýndan riskli davranýþlarý olan kiþiler kondom 

kullanmayý sürdürmek isteyebilirler. Ülkemizde henüz bulunmayan poliüretan ve plastik 

yapýdaki kondomlar lateks alerjisine neden olmaz. Lokal iritasyon saptandýðýnda kullanýcýnýn 

enfeksiyon açýsýndan deðerlendirilmesinde yarar vardýr. 

YAN ETKÝ VE SAÐLIK SORUNLARINDA TUTUM 

YAN ETKÝ VE SORUN DEÐERLENDÝRME TUTUM 

Kondom yýrtýlmasý Delik ya da sýzýntý olup Kondom yýrtýlmasý ya da 

ya da sýzýntý kuþkusu olmadýðýný sorun sýzýntý kuþkusu varsa, kadýnýn 

“ertesi gün” hapý gibi bir 

postkoital yöntem için 

kliniðe baþvurmasýný önerin. 

Lokal iritasyon Nedeninin alerjik mi Alerjik reaksiyon kauçuða ya 

yoksa mekanik bir da katký maddesine karþý 

reaksiyon mu olduðuna olabilir. Kondomun alerjen 

karar verin. Enfeksiyon madde içermediðinden emin 

açýsýndan deðerlendirin. olun. Katkýsýz kondom 

kullanýlmasýna raðmen alerji 

varsa baþka bir yöntem 

önerin. 

Cinsel doyum azalmasý Erkek cinsel iliþki Baþka bir yöntem 

sýrasýndaki doyum ya da önerin. 

duyarlýlýkta azalmadan 

yakýnabilir. 


Kondom kullanacak kiþilere aþaðýdaki kurallar anlatýlmalý ve hatýrlamasýný kolaylaþtýrmak 

için yazýlý olarak da verilmelidir: 

· Kondom, ereksiyon durumundaki penise, vajinaya girmesinden önce takýlmalýdýr. Çünkü 

boþalmadan önceki semende aktif sperm bulunur. 

· Kondomun ucunda semenin boþalacaðý yer (rezervuar), baþparmak ve iþaret parmaðý 

arasýnda sýkýþtýrýlarak havasý alýnmalýdýr (Bkz. Þekil 13.1). 

347 

13

13 


· Diðer elin baþ ve iþaret parmaklarý ile kondomun kenarý penis köküne doðru yuvarlanarak 

takýlmalýdýr. 

· Kondomun içindeki semenin vajina içine akmamasý için ereksiyon kaybolmadan önce, 

penis vajinadan çekilmelidir. Bu sýrada kondom tutularak kaymasý önlenir. 

· Kondom bir kere kullanýldýktan sonra atýlmalýdýr. Kondomun saðlamlýðý konusunda 

herhangi bir kuþku varsa, kondom kullanýldýktan sonra suyla doldurulmalý ve delik ya 

da sýzýntý olup olmadýðýný anlamak için sýkýlmalýdýr. 

· Kondom paketi üzerinde tek bir tarih varsa, bu üretim tarihidir, son kullanma tarihini 

göstermez. Uygun koþullarda saklandýðý takdirde, üretimden sonra 5 yýl süreyle güvenli 

bir þekilde kullanýlabilir. 

· Kondomu kayganlaþtýrmak için mineral, yemek, bebek yaðlarý ve benzer maddeler veya 

vazelin kullanýlmamalýdýr. Bu maddeler, bir kaç saniye içinde kondomun 

bozulmasýna neden olur. Gerekiyorsa, K-Y jel, gliserin gibi su bazlý kayganlaþtýrýcýlar, 

tükürük ya da vajinal salgýlar kullanýlýr. 

· Yedek kondom bulundurulmalýdýr. Sýcak yerde saklanan kondomlar bozulabilir ve kullaným 

sýrasýnda spermleri sýzdýrabilir. 

· Kondomun yýrtýlmasý halinde postkoital korunma için hemen spermisit uygulanmalý 

veya diðer bir postkoital yöntem (ertesi gün hapý, RÝA) için kliniðe baþvurulmalýdýr. 

Kullanýcýlarýn sorularýný yanýtlamak ve yeniden kondom almaya gelmelerini saðlamak üzere 

randevu verilmelidir. 

Þekil 13.1 Kondomun takýlmasý 

348

CYBH’lere Karþý Koruyuculuðu 


Kondom, AIDS ve diðer CYBH’lerin yayýlmasýný önler. Kondomla birlikte ya da tek baþýna 

kullanýlabilen nonoxynol-9 (spermisit) gonore, genital herpes, trikomoniazis, HIV ve sifilise 

karþý koruyucudur. 


Hizmet alanýn kondom kullanýmý konusundaki bilgisini, inançlarýný ve duygularýný öðrenin. 

Gerekli açýklamalarý duyarlýlýkla yapýn. Bu konudaki yanlýþ bilgilerini, kendisini kýrmadan, 

gerçeklere dayanarak düzeltin. 

Söylenti: Kondom yerinden çýkýp vajinada kalabilir. 

Gerçek: Erkek vajinadan çekilirken kondomu tutarsa böyle birþey söz konusu deðildir. 

Kondom vajinada kalsa bile, elle kolayca çýkarýlabilir. 

Söylenti: Kondomu kayganlaþtýrmak için bebek yaðý, vazelin, krem gibi maddeler 

kullanýlýr. 

Gerçek: Kayganlaþtýrma amacýyla yað, vazelin, krem gibi maddelerin kullanýlmasý, 

kondomun yýrtýlmasýna yol açabilir. 

Hizmet Alanýn Deðerlendirilmesi 

Erkeklere kondom verilmeden önce týbbi özgeçmiþlerinin alýnmasý ya da bir tetkik yapýlmasý 

gerekmez. Ancak kullaným kurallarý sözlü ve yazýlý olarak iletilmelidir. 

DSÖ’nün önerdiði sýnýflandýrma sistemine göre kondom kullanýmýnda lateks alerjisi 

dýþýndaki tüm durumlar Kategori I (güvenle kullanýlabilir) olarak belirtilmiþtir. 

Kullanýlmasý uygun olan durumlar 

· Yalnýz yaþayan, seyrek olarak ya da beklenmedik bir zamanda korunma gereksinimi 

olanlar 

· Bir süre çocuk istemeyen çiftler 

· Kondom kullanmaya ya da aile planlamasýnda erkeðin de sorumluluðu olduðuna birlikte 

karar veren çiftler 

· Diðer yöntemlerin yan etkilerinden kaygý duyan çiftler 

· Seyrek cinsel iliþkisi olan çiftler 

· AIDS dahil cinsel yolla bulaþan hastalýðý ya da bulaþma riski bulunan kiþiler 

· Gebe olduðu için korunmaya gerek duymayan, ancak cinsel yolla bulaþan hastalýðý 

olan ya da bu riski taþýyan kadýnlar 

· Birden fazla cinsel eþi olanlar 

349 

13

13 


Uyarýlar 

· Kadýnýn ya da erkeðin lateks alerjisi olmasý 

· Gebeliðin týbbi açýdan kesinlikle kontrendike olmasý (kalp ya da böbrek hastalýklarý 

gibi) nedeniyle daha güvenli bir kontraseptif yöntem gerekmesi 

· Erkeðin kondomu düzenli kullanacaðýna güvenilmemesi 

durumlarýnda baþka bir yöntem önerilmelidir. 

Yöntem Sunumu 

· Ýlk ay için bir aylýk (12-15 adet), kullanýma devam edilecekse, olanaklara göre 3 ya da 

6 aylýk kondom verilebilir. Verilecek miktar cinsel iliþki sýklýðý, saðlýk merkezine ya da 

topluma dayalý daðýtým merkezine uzaklýk, özel koþul ve istekler göz önüne alýnarak 

saptanýr. 

· Çiftlerin kondomla birlikte spermisit ya da spermisitli kondom kullanmalarý teþvik 

edilmeli ve her iki yöntemle ilgili bilgi verilmelidir. Bu hem kontraseptif etkiyi artýrýr, 

hem de AIDS dahil cinsel yolla geçen hastalýklara karþý koruma saðlar. 

· Kondomun kalitesi konusunda herhangi bir kuþku duyulmasý durumunda spermisitle 

birlikte kullanýlmasý teþvik edilmelidir. 

· Kliniðe alýnan kondomlarýn kalitesi gözden geçirilmelidir. Dayanýklýlýk testlerinin 

sonuçlarý incelenmeli, kullananlarýn kondom yýrtýlmasýyla ilgili deneyim ve þikayetleri 

araþtýrýlmalýdýr. 

· Ýlk kez kullanacaklar, deneyimlerini öðrenmek, sorularýný yanýtlamak için altý ay içinde 

görüþmeye çaðýrýlmalýdýr. Bu görüþme, kondom kullanmayý sürdürmek istemeyenlerin 

baþka bir yöntem seçmesi için de olanak saðlar. 

Aile Planlamasý Dýþýndaki Yararlarý 

· Kondom, AIDS ve diðer CYBH’lerin yayýlmasýný önler. 

· Kondomla birlikte ya da tek baþýna kullanýlabilen nonoxynol-9 spermisitin gonore, 

genital herpes, trikomoniazis, HIV ve sifilise karþý koruyucu olduðu bildirilmiþtir. 

· Vajinanýn kuru olmasý durumunda (örn. ileri yaþtaki ya da emziren kadýnlarda) 

kayganlaþtýrýlmýþ kondomlar cinsel iliþkiyi kolaylaþtýrýr. 

· Erkeklerde erken boþalmayý önlemeye yardým eder. 

Ýzlem 

Kullanýcý kontrol için ya da tekrar kondom almak üzere kliniðe baþvurduðunda, bu 

yöntemden memnun kalýp kalmadýðý veya sormak istediði birþey olup olmadýðý 

araþtýrýlmalýdýr. Bazý çiftler, kondom kullanmaktan sýkýlabilirler ve uzun süreli korunmak 

arzusunda iseler, bir baþka yöntem önermenizi isteyebilirler. 

350

KADIN KONDOMU 


Bir kontraseptif seçenek olan kadýn kondomu, özellikle cinsel eþleri kondom kullanmayan 

kadýnlara CYBH’lerden korunma þansý vermektedir. Ýlk kez 1992 yýlýnda Avrupa’da piyasaya 

sürülen kadýn kondomu günümüzde çeþitli markalarla (Femidom, Reality, Women’s Choice) 

bulunmaktadýr. 

Kadýn kondomlarý poliüretan ya da lateks bir kýlýf ile iç ve dýþ olarak iki deðiþik boyda 

halkadan oluþur. Halkalardan küçük olaný kýlýfýn kapalý ucunda bulunur ve vajina içine, 

serviksi örtecek þekilde yerleþtirilir. Açýk ve tek büyük halka ise vulvada kalýr. Erkek 

kondomu gibi genital temasý ve semenin vajinaya dökülmesini önler (Bakýnýz. Þekil 13.2). 

Þekil 13.2 Kadýn kondomu 

DÝYAFRAM 

Diyafram günümüzde, dünyanýn birçok ülkesinde yaygýn olarak kullanýlan bir bariyer 

yöntemdir. Etkililiðinin yüksek olmasý için, spermisitlerle birlikte kullanýlmasý önerilmelidir. 

Bu bölümünün amacý, diyafram kullanmayý düþünenlere verilecek danýþmanlýk, hizmet 

alanýn týbbi deðerlendirmesi, diyaframýn doðru kullanýmý ve olasý yan etkilere karþý alýnacak 

önlemler konularýnda gerekli teknik bilgiyi iletmektir. Özellikle: 

· diyaframýn doðru yerleþtirilmesi gerektiði, 

· çok az sayýdaki kontrendikasyonlarý, 

· infertiliteye, serviks kanserine ve cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý koruyucu etkisi, 

· kullanýcýnýn diyaframýn yerleþtirilmesi ve çýkarýlmasýnda beceri kazanmasý gereði 

konularýna aðýrlýk verilmiþtir. 

351 

13

13 



Taným 

Diyafram serviksi örten yuvarlak, kauçuk ya da silikondan yapýlmýþ, kenarlarý daha sert 

bir araçtýr. 


Diyafram, serviksi spermlerin ulaþmasýný engellemek üzere kapatacak þekilde vajina 

derinine yerleþtirilen bir bariyer yöntemdir. Daha etkili olmasý için kontraseptif kremlerle 

birlikte kullanýlýr. 

Etkililik 

Diyafram, her cinsel iliþkide doðru olarak kullanýldýðýnda güvenilir bir yöntemdir. Diyafram 

üzerine yapýlan az sayýdaki araþtýrmada ilk yýl baþarýsýzlýk hýzý olaðan kullanýcýlar için 

%20, ideal kullanýcýlar için %6 olarak bildirilmektedir. 


352 

· Serviks kanserini önleyebilir. 

· Sistemik bir etkisi yoktur. 

· Kadýnlarýn genital organlarýný tanýmalarýna yardýmcý olur. 

· Gebelikten korunma konusunda kontrolü kadýna verdiði için özgüveni artýrýr. 

· CYBH’lere karþý az da olsa koruyuculuðu vardýr. 


· Uygun boy diyaframýn belirlenmesi için pelvik muayene gerekir. 

· Yerleþtirilmesini öðrenmek zaman alabilir. 

· Cinsel iliþkiden sonra en az 6 saat yerinde býrakýlmasý gerekir. 

· Vulva ve vajinanýn ellenmesi bazý kadýnlar için yerleþtirme iþlemini itici hale getirebilir. 

· Yeni baþlayan kullanýcýlar için çýkartýlmasý zor olabilir. 

· Her cinsel iliþkiden önce kullanýlmasý gereken spermisit krem ya da jel maliyeti artýrýr. 

Yan Etkiler ve Saðlýk Sorunlarýnda Tutum 

Diyafram kullanýmýna baðlý yan etki ve saðlýk sorunlarý ciddi deðildir. Aþaðýda en sýk 

karþýlaþýlan sorunlarýn deðerlendirilmesi ve çözümü ana hatlarýyla verilmiþtir.

YAN ETKÝLER VE SAÐLIK SORUNLARINDA TUTUM 


YAN ETKÝ-SORUN DEÐERLENDÝRME TUTUM 

Toksik þok sendromu Belirtilerini (yüksek ateþ, Toksik þok sendromu riski diyafram 

döküntü, bulantý, kusma, doðru kullanýldýðýnda çok düþüktür. 

diyare, konjonktivit, Kullanýcýlarýn uyarý iþaretlerini çok 

halsizlik, düþük tansiyon iyi bilmeleri ve yöntemi 

ve þok) araþtýrýn. doðru kullanmalarý gereklidir. 

Ateþ yükselirse oral rehidratasyon 

sývýsý ve parasetamol verin. Toksik 

þok sendromu tanýsý kesinse kadýný 

intravenöz sývý ve antibiyotikle 

tedavi edilebileceði ileri bir 

merkeze sevk edin. 

Toksik þok sendromu öyküsü olanlar 

bariyer yöntemlerden kaçýnmalýdýr. 

Ýdrar yolu enfeksiyonlarý Ýdrar tetkikinde konsantre Uygun antibiyotikle tedavi edin. 

olmayan idrarda büyük Diyaframýn ölçüsü uygun deðilse 

büyültme alanýnda 10’dan sistit ya da üretrit görülebilir. 

fazla lökosit Diyafram boyutunu tekrar 

deðerlendirin. Uygun boyuta 

Ýdrar kültüründe deðiþtirin. Ýdrar yolu enfeksiyonu 

mililitrede 100.000’den sýk görülüyor ve diyafram boyutu 

fazla mikroorganizma da uygunsa, cinsel iliþkiden hemen 

sonra idrar yapmasýný önerin. Sorun 

çözülemiyorsa baþka bir yöntem 

önerin. 

Kauçuk ya da spermisit Özellikle cinsel iliþki Spermisiti deðiþtirin ya da baþka bir 

alerjisi sonrasýnda vajinal iritasyon yöntem önerin. Alerjik reaksiyonlar 

belirtileri vardýr. GYE rahatsýz edici ve tehlikeli olabilir. 

belirtileri bulunmaz. Alerjinin nedeni kauçuk ise, baþka 

bir yöntem önerin. 

Mesane ya da rektuma Kullanýcý vajinal Diyaframýn boyutunu tekrar 

basýnç uygulandýðýnda rahatsýzlýktan deðerlendirin. 

aðrý yakýnýr. Muayenede Kullanýlan diyafram büyükse 

vajinal ülserasyonlar küçüðü ile deðiþtirin. Belirtilerin 

görülebilir. azalýp azalmadýðýný izleyin. 

24 saat çýkarýlmadýðýnda GYE ya da vajinada Eðer GYE yoksa kullanýcýya 

oluþan vajinal akýntý yabancý cisim (tampon, diyaframý cinsel iliþkiden sonra 6 

ve koku vajinal sünger vs.) saatten az olmamak koþuluyla 

olmadýðýndan olabildiðince erken çýkarmasýný 

emin olun. önerin. Diyaframý kullanmadan 

önce sabun ve su ile yýkamasýný 

öðütleyin. 

353 

13

13 



Diyafram kullanacak kadýnlara aþaðýdaki bilgiler verilmelidir: 

· Diyaframý her cinsel iliþkide kullanýn. 

· Uygulamadan önce idrarýnýzý yapýn ve ellerinizi yýkayýn. 

· Diyaframýn delik olup olmadýðýný kontrol edin. 

· Diyaframýn iç yüzeyine 5 ml (bir tatlý kaþýðý kadar) ve kayganlaþtýrmak için kenarýna 

az miktarda spermisit krem ya da jel sürün. Üç parmaðýnýz arasýnda sýkarak kenarlarý 

bir araya getirin. 

· Diyaframýn uygulanmasýnda, aþaðýda açýklanan duruþlardan biri kullanýlabilir (Bkz. 

Þekil 13.3.): 

w ayaktaysanýz bir ayaðýnýzý kaldýrýp bir iskemleye ya da eþit yükseklikte bir yere dayayýn 

w yatar durumdaysanýz, öne eðilip bir dizinizi bükerek bacaðýnýzý açýn 

w çömelir durumdaysanýz dizlerinizi iki yana doðru tam olarak açýn. 

· Haznenin aðzýný bir elinizle ayýrýn. Kremlemiþ olduðunuz diyaframý, diðer elinizin 

parmaklarýyla hazneden içeri, arka duvarýna doðru itin ve ön kenarýný idrar torbasýnýn 

arkasýna, arka kenarýný da haznenin arka boþluðuna yerleþtirin. 

· Parmaðýnýzý haznenin içine koyun ve rahim aðzýný diyaframýn üzerinden hissederek 

(burnunuzun ucu gibi) diyaframla tamamen örtüldüðünden emin olun. 

· Diyafram, cinsel iliþkiden altý saat önce hazneye yerleþtirilebilir. Cinsel iliþki altý saatten 

sonra gerçekleþecekse, hazneye tekrar spermisit konmasý gerekir. Tekrarlanan her 

iliþkiden önce yeniden spermisit konmasý önerilir. 

· Diyafram son cinsel iliþkiden en az 6 saat geçene kadar yerinde býrakýlmalýdýr. Diyafram 

çýkarýlmadan yüzme dahil her tür aktivite yapýlabilir; ancak cinsel iliþkiden sonra 6 

saat süreyle hazne içinin yýkanmamasý gerekir. 24 saatten daha fazla süre içeride 

býrakýlmamalýdýr. 

· Diyaframý çýkarmak için iþaret parmaðýnýzý ön kenarýn arkasýna geçirerek çekin. 

Gerekirse, orta parmaðýnýzla destekleyerek ýkýnma yardýmýyla kolayca çýkarabilirsiniz. 

· Diyaframý sabunlayýn ve iyice kurulayýn. Kutusuna koyarak saklayýn. 


CYBH’lere karþý koruyucu etkisi vardýr; ancak bu etki kondoma oranla daha azdýr. 

Diyaframla ya da yalnýz baþýna kullanýlan nonoksinol-9 spermisitin gonore, genital herpes, 

trikomoniazis, HIV ve sifilise karþý koruyucu olduðu bildirilmiþtir. 

354

Þekil 13.3 Diyafram uygulanmasý 



DSÖ sýnýflandýrma sistemine göre diyafram kullanýmýnda: 

· Lateks alerjisi ve toksik þok sendromu öyküsü Kategori III (saðlýk riskleri yararlarýndan 

fazla) olarak belirtilmiþtir. Lateks alerjisi silikon diyaframlar için geçerli deðildir. 

· Komplike kalp kapaðý hastalýðý ve fazla doðum yapmýþ olma Kategori II (olumlu yönleri 

saðlýk risklerinden fazla) olarak kabul edilmiþtir. Diyafram kullanýmý üriner enfeksiyon 

ve dolayýsýyla endokardit riskini artýrabileceði için komplike kalp kapaðý hastalýðý 

olanlarda sýk izlem önerilebilir. Yapýlan az sayýda çalýþmada, çok doðum yapmýþ 

kadýnlarda baþarýsýzlýk hýzý yüksek bulunduðundan, bu kadýnlarý izlerken doðru 

kullanýmla ilgili kurallara uyduklarýna dikkat etmek gerekir. 

Kimler kullanabilir? 

· Diðer yöntemleri kullanmak istemeyenler ya da kullanmalarýna engel bulunanlar 

· Vulva ve vajinasýný ellemekten rahatsýz olmayan tüm kadýnlar 

· Seyrek cinsel iliþkisi olanlar 

Uyarýlar 

· Diyaframýn yapýldýðý maddeye ya da spermisite karþý alerji, 

· Uterus prolapsusu, ileri derecede sistosel, aþýrý retrovert uterus, vajinal septum ya da 

vajinal giriþin aþýrý dar olmasý 

· Diyaframý doðru þekilde yerleþtirmenin öðrenilememesi 

· Diyaframý düzenli olarak kullanamama 

durumlarýnda baþka bir yöntem önerilmelidir. 

355 

13

13 


Diyafram kullanmak isteyenleri deðerlendirmek için kýsa bir týbbi öykü alýnmalý ve pelvik 

muayene yapýlmalýdýr. Ayrýca, bazý durumlarda (ve olabilirse) basit taný tetkikleri gerekebilir. 

Bütün bu incelemeler, diyafram kullanýmýný engelleyecek ya da güçleþtirecek etkenler olup 

olmadýðýný belirler. 

Öykü 

Öykü alýrken hizmet alan kiþiye sorulabilecek saðlýk sorularý þunlardýr: 

· Tekrarlayan idrar yollarý enfeksiyonlarý 

· Toksik þok sendromu 

· Lateks alerjisi 

Bu tür sorunlarý olanlarýn, diyaframdan baþka bir yöntem kullanmalarý önerilir. 

Alýnan öykü diyafram kullanmayý engelleyebilecek bir durum ortaya çýkarmazsa, fizik 

muayeneye geçilir. 

Fizik muayene 

356 

1. Meme muayenesi 

Diyafram kullanmak isteyenlerin taranmasýnda meme muayenesi þart deðilse de saðlýk 

açýsýndan yapýlmasý yararlýdýr. Bunun nasýl yapýlacaðý, Bölüm 4: Hizmet Alan Kiþilerin 

Deðerlendirilmesi’nde açýklanmýþtýr. Ayrýca kadýna, kendi kendine meme muayenesini 

nasýl yapacaðý gösterilir ve bunu yapmasý istenir. 

2. Pelvik muayene (muayeneden önce kadýnýn mesanesini boþalttýðýndan emin olun): 

· Dýþ genital organlarý lezyonlar açýsýndan kontrol edin. 

· Ýleri derecede sistosel, rektosel ya da uterus prolapsusu olup olmadýðýný deðerlendirin. 

Spekulum muayenesi: 

· Serviksi gözle muayene edin. Enfeksiyon veya erozyon olup olmadýðýna bakýn. 

· Alt genital yol enfeksiyonlarýna iliþkin akýntý ya da belirti olup olmadýðýna bakýn. 

· Taný amacýyla vajina ve serviks salgýlarýndan gerekli örnekleri alýn. 

· Olanak varsa servikal smear alýn. 

Bimanüel muayene: 

· Uterusun büyüklüðünü, þeklini ve pozisyonunu saptayýn. 

· Adneks hastalýklarý veya aktif pelvik enfeksiyon olmadýðýndan; 

· Gebelik olmadýðýndan; 

· Uterusta anormallik olmadýðýndan emin olun. 

Rektovajinal muayene (gerekiyorsa) 

· Retrovert (arkaya dönük) uterusun büyüklüðünü saptayýn. 

· Douglas boþluðunda kitle ya da hassasiyet olmadýðýndan emin olun.

Laboratuvar tetkikleri 


Aþaðýdaki basit laboratuvar testleri yalnýzca öykü ve fizik muayene bulgularý sonucunda 

gerekli görülürse ve mümkünse yapýlmalýdýr. 

· Hemoglobin/hematokrit, ciddi olarak anemi düþünülen (Hct %27 ya da Hb 9 g/dl’den 

az olan) kiþilerde yapýlabilir. 

· Vajinal/servikal smear: sitolojik inceleme konusunda ek bilgi için Bölüm 4: Hizmet 

Alan Kiþilerin Deðerlendirilmesi’ne bakýnýz. 

· Vajinal, servikal ya da üretral salgýlar konusunda ek bilgi için Bölüm 10: Cinsel Yolla 

Bulaþan Hastalýklar’a bakýnýz. 


1. ADIM: Kullanýcýya mesanesini boþaltmasýný ve ellerini yýkamasýný söyleyin. 

2. ADIM: Muayeneye hazýrlayarak litotomi pozisyonunda yatýrýn ve üzerine bir örtü 

örtün. 

3. ADIM: Vajina ve serviksi spekulumla muayene edin. 

4. ADIM: Sistosel ya da rektosel olup olmadýðýný saptamak üzere bimanüel muayene 

yapýn. Gerekirse kayganlaþtýrýcý kullanýn. Hizmet alana ýkýnmasýný 

söyleyin, iç ve dýþ vajina duvarlarýnýn ne kadar dýþarý itildiðine bakýn. 

5. ADIM: Diyafram ölçüsü almak için iþaret ve orta parmaklarýnýz arka fornikse 

deðerken, baþparmaðýnýzý pubis kemiðinin iþaret parmaðýnýza dokunduðu 

yere koyun ve parmaklarýnýzý vajinadan çýkarýn. Parmaðýnýzýn ucundan 

baþparmaðýnýzýn pubis kemiðini iþaret ettiði yere kadar olan uzaklýðý ölçün. 

6. ADIM: Elinizle saptadýðýnýz ölçüye uygun boyda bir diyafram seçin. Gerekirse 

deðiþik boylarda diyaframlarý deneyin ve kadýný rahatsýz etmeyecek veya 

baský hissine neden olmayacak en geniþ diyaframý seçin. 

7. ADIM: Ýþaret parmaðý diyaframýn içinde olacak þekilde baþ ve orta parmaklarýnýzla 

diyaframý sýkýca kavrayýn. Diðer elinizin parmaklarýyla vulvanýn 

açýlmasýna yardým ederek diyaframý vajina arka duvarýna itip pubis 

çýkýntýsýnýn arkasý ile arka forniks arasýna yerleþtirin. Diyafram vajinanýn 

duvarýna rahatlýkla oturmalý, tüm serviksi kaplamalý, ancak 

bükülmemelidir. 

8.ADIM: Kullanýcýya yerleþtirdiðiniz diyaframý hissedip hissetmediðini sorun. 

Ikýnmasýný ve derin nefes almasýný söyleyin. Böylece diyaframýn yerinden 

oynamadýðýný hissettirin. 

9.ADIM: Diyaframýn kenarýný orta parmak ve iþaret parmaðý arasýnda sýkýþtýrarak 

çýkarýn. 

357 

13

13 


10.ADIM : Kullanýcýya diyaframý yerleþtirmeyi ve çýkarmayý öðretin. Yardýmcý 

olun ve gerekirse nasýl yapýlacaðýný yeniden gösterin. Çýkarýrken 

ýkýnmasýnýn yardýmcý olacaðýný belirtin. 

11. ADIM: Kullanýcýnýn diyaframý pubisin arkasýna ve serviksi kapatacak biçimde 

koyup koymadýðýný ve diyaframýn ölçüsünün uygun olup olmadýðýný bir 

kez daha kontrol edin. 

12.ADIM: Kullanýcýya, uygun bulduðunuz diyaframýn çapýný söyleyin ve yazýlý olarak 

bildirin. 


· Diyafram kullanan kadýnlarda servikal kanser riskinin azaldýðý belgelenmiþtir. 

· Akut enfeksiyon ve infertilite nedeni olan CYBH’lere karþý koruyucu etkisi vardýr. 

· Diyaframla ya da yalnýz baþýna kullanýlan nonoksinol-9 spermisitin gonore, genital 

herpes, trikomoniazis, HIV ve sifilise karþý koruyucu olduðu bildirilmiþtir. 

Ýzlem 

Diyafram kullananlara iki hafta sonra izlem için kliniðe tekrar gelmelerini ve daha sonra 

yýllýk olaðan izlemlerini yaptýrmalarýný söyleyin. Yöntemi baþarýyla uygulayýp 

uygulamadýðýný kontrol edin. Rahat kullanamýyorsa tekrar bilgilendirin ya da baþka bir 

yöntem önerin. 

Ýki hafta sonraki izlem ziyareti sýrasýnda rahatsýzlýk olup olmadýðýný sorun ve diyaframýn 

boyutunu deðerlendirin. Kadýna, aþaðýdaki durumlar olursa diyaframýn ölçüsünde deðiþiklik 

yapmak gerekebileceðini ve kliniðe baþvurmasýný söyleyin: 

358 

· 7 kilodan fazla zayýflama ya da þiþmanlama durumunda 

· gebelikten sonra 

· pelvik operasyon geçirirse 

· diyafram rahatsýzlýk, aðrý ve/veya idrar yolu enfeksiyonlarýna neden olursa 

Kullanýcýya, yýlda bir kere ya da herhangi bir sorunla karþýlaþtýðýnda kliniðe baþvurmasý 

gerektiðini hatýrlatýn. 

SERVÝKAL BAÞLIK 

Servikal baþlýk adlý, daha sert, yüksek kubbeli ve daha küçük olan özel tip diyaframlar da 

kullanýlmaktadýr. Servikal baþlýk, serviksin üzerine oturtulur, kývrýlabilen kenarlarýyla vakum 

oluþturarak servikse ya da üst vajinal duvara oturur. Vajinal kas tonusu azalmýþ ya da serviks 

yapýsý çok uzun ya da deðiþik olan ve bu nedenle diyafram kullanamayan kadýnlar, servikal 

baþlýðý baþarýyla kullanabilir. Servikal baþlýk diyafram kadar etkilidir; daha küçük olduðu 

için estetik olmasý ve kenarlarýnýn belirgin olmamasý nedeniyle cinsel eþ tarafýndan 

hissedilmemesi gibi üstünlükleri vardýr.

Þekil 13.4 Servikal baþlýk 

Kullanýcýnýn yöntemi doðru kullanacak þekilde eðitilmesi önemlidir. 


Etkililiði diyaframa yakýndýr. Araþtýrmalarda ilk yýl baþarýsýzlýk hýzý olaðan kullanýcýlar 

için %20, ideal kullanýmda ise %9 olarak bildirilmektedir. Doðum sayýsý fazla olan kadýnlarda 

baþarýsýzlýk hýzý daha yüksektir. 

Diyaframda olduðu gibi kubbe içine spermisit krem ya da jel uygulanarak kullanýlýr. Kubbe 

içindeki boþluðun 1/3’ünü dolduracak kadar spermisit yeterli olduðundan, kullanýlan 

spermisit miktarý daha azdýr. 48 saate kadar çýkarýlmadan kalabilir. Diðer özellikleri diyafram 

için anlatýlanlarla aynýdýr. 

SPERMÝSÝTLER 

Bu bölümünün amacý, spermisitleri kullanacaklara verilecek danýþmanlýk, hizmet alanýn 

týbbi deðerlendirmesi, spermisitlerin nasýl kullanýlacaðý ve yan etkileri konularýnda gerekli 

teknik bilgileri vermektir. 

Bu bölümde: 

· spermisitlerin diðer kontraseptif yöntemlere oranla daha az etkili olduðu, 

· bu yöntemin her cinsel iliþkide uygulanmasý ve etkili olmasý için bir süre beklenmesi 

gerektiði, 

özellikle vurgulanmýþtýr. 


Taným 

Vajinal spermisitler, spermlerin servikse ulaþmadan etkisiz hale getirilmesi için vajina 

derinine yerleþtirilen maddelerdir. Farklý formlarý vardýr. Tek baþýna da etkilidir; ancak 

359 

13

13 


kondom ya da diyafram ile birlikte kullanýldýðýnda çok daha etkili olur. Köpüren tabletler 

daha geniþ yüzey oluþturduklarýndan kremlere oranla daha etkili olabilmektedir. 


Kadýn, cinsel iliþkiden önce spermisiti vajinaya yerleþtirir. Spermisitler spermleri etkisiz 

hale getiren ve serviksten geçmelerini engelleyen maddeler içerir. 

Etkililik 

Vajinal spermisitler enjekte edilen kontraseptifler, hap ve RÝA’lara oranla daha az etkilidir. 

Etkili olabilmeleri, büyük oranda doðru kullanýlmalarýna baðlýdýr. Olaðan kullanýcýlarda 

ilk yýlda gebelik oranlarý %5-50 arasýnda deðiþmektedir. 

Spermisitler tek baþýna kullanýldýðýnda gebe kalma riski daha yüksektir. Etkililik oraný, 

incelenen örnek grubun özelliklerine göre deðiþiklik gösterir. Spermisitle birlikte kondom 

ya da diyafram kullanýlmasý teþvik edilmelidir. 


· Hiçbir sistemik etkisi yoktur. 

· Reçete ya da týbbi muayene gerekli deðildir. 

· Hemen etkilidir (krem, köpük ve jel formlarý için). 

· Genellikle yan etkisi yoktur. 

· Cinsel yolla bulaþan bazý hastalýklardan korunma saðlar. 

· Kayganlaþtýrýcý etkisi vardýr. 

· Emziren ve premenopozal kadýnlarda vajinadaki kuruluðu giderir. 


· Genital organlarda yanma ya da iritasyona neden olabilir. 

· Bazý kadýnlar, vajinalarýna, parmaklarýyla tablet/ovül yerleþtirmek istemeyebilirler. 

· Islaklýk hissi hoþa gitmeyebilir. 

· Bazý tiplerinde (köpüren tablet, ovül ve film) uygulamadan sonra cinsel iliþki için 5-10 

dakika beklenmesi gerekir. 

· Bu ürünleri elde etmek ucuz ve kolay olmayabilir. 

· Vajinal spermisitlerin gebeliði önlemedeki etkililiði, her iliþkide ve doðru biçimde 

uygulanmasýna baðlýdýr. Enjekte edilen kontraseptif, hap ve RÝA’lara oranla daha az 

etkilidir. 


Spermisit kullanýmýna baðlý yan etki ve saðlýk sorunlarý ciddi deðildir. Aþaðýda spermisit 

kullanýmýnda en sýk karþýlaþýlan sorunlarýn deðerlendirilmesi ve çözümü ana hatlarýyla belirtilmiþtir. 

360




Vajinal iritasyon Vajinit ya da GYE Spermisitten kaynaklanýyorsa 

olmadýðýndan emin olun. farklý kimyasal bileþikteki bir 

spermisit önerin ya da baþka 

bir yöntem seçmesi için 

danýþmanlýk verin. 

Penis iritasyonu ve Vajinit ya da GYE Spermisitten kaynaklanýyorsa 

rahatsýzlýðý olmadýðýndan emin olun. farklý kimyasal bileþikteki bir 




Vajina içinde yanma hissi Alerjik ya da inflamatuvar Spermisitten kaynaklanýyorsa 

reaksiyon olmadýðýndan farklý kimyasal bileþikteki bir 

emin olun. spermisit önerin ya da baþka 



Tabletlerin erimemesi Kullanýcýlar, tabletlerin Vajinada tabletleri ýslataerimediðinden 

ya da köpük mayacak kadar az akýntý 

oluþmadýðýndan olabilir. Bu durumda 

yakýnabilirler. farklý kimyasal bileþikteki bir 


bir kontraseptif yöntem 

seçmesi için danýþmanlýk 

verin. Vajinal akýntý normalse 

tabletleri yerleþtirmede hata 

olabilir. Danýþmanlýk verin. 


Tüm vajinal spermisitlerin etkililiðini korumasý için iliþkiden 6-8 saat sonraya kadar vajina 

içinde kalmasý gerekir. Bu süre içinde genel vücut temizliði yapýlabilir, normal günlük 

aktivitelere devam edilebilir, ancak vajinal duþ yapýlmamalýdýr. Deðiþik formlardaki vajinal 

spermisitlerin kullanýmýnda dikkat edilmesi gereken noktalar þunlardýr: 

Köpüren Tablet, Ovül 

· Köpüren tablet ya da ovüller, uygulayýcýya gerek olmadan cinsel iliþkiden 10 dakika 

önce vajinaya yerleþtirilir. Uygulamadan bir saat geçtikten sonra etkisi azalacaðýndan, 

cinsel iliþkinin sürdürülmesi planlanýyorsa yeni bir tablet/ovül uygulanmalýdýr. 

· Her iliþki için yeni bir tablet/ovül uygulanmalýdýr. 

361 

13

13 


Krem, Jel 

· Kontraseptif kremi uygulamak için, krem (ya da jel) uygulayýcýnýn içine dolana kadar 

sýkýlýr. Uygulayýcý, ucu servikse eriþinceye kadar vajinaya sokulur. Piston itilerek krem 

boþaltýlýr. 

· Krem ya da jelin etkisi hemen baþlar, beklemeye gerek yoktur. 

· Uygulayýcý sabunla ýlýk suda yýkanýr, durulanýr ve kurulanýr. Kolay temizlenmesi için 

parçalara ayrýlabilir. Uygulayýcý kesinlikle baþkalarýyla paylaþýlmaz. 

· Yedek krem/jel bulundurulmalýdýr. 

Köpük 

· Kullanmadan önce kutu iyice çalkalanýr. 

· Kutu dik tutularak uygulayýcý takýlýr. Uygulayýcýya bastýrýlýnca köpükle dolacaktýr. 

· Yatar durumdayken, uygulayýcý, vajinanýn servikse yakýn bölümüne uygulanýr. Piston 

itilerek köpük boþaltýlýr. 

· Köpüðün etkisi hemen baþlar, beklemeye gerek yoktur. 

Film 

· Cinsel iliþkiden 5 dakika önce orta parmakla vajina derinine yerleþtirilir. 

· Uygulayan parmaða yapýþmamasý için elin kuru olmasý gerekmektedir. 

· Film doðal vücut sývýlarýyla vajina içinde eridiðinden, iliþki sonrasý çýkarmak gerekmez. 


Spermisitler, CYBH’lere neden olan bazý organizmalarý öldürür. Nonoxynol-9’un gonore, 

genital herpes, trikomoniazis, HIV ve sifilise karþý koruyucu olduðu bildirilmiþtir. 


Spermisit kullanacak kadýnlar için deðerlendirme gerekmez. Ancak genel saðlýk kontrolü 

amacýyla öykü alýnmasý, genel fizik ve pelvik muayene yapýlmasý yararlý olabilir. 

DSÖ sýnýflamasýnda spermisit kullanýlmasýyla ilgili yalnýzca iki durum ¾ tedavi edilmeyi 

bekleyen servikal kanser ve yüksek HIV riski¾ Kategori II (olumlu yönleri saðlýk 

risklerinden fazla) olarak belirlenirken, diðer durumlarýn hiçbirine kýsýtlama getirilmemiþtir. 

Kimler kullanabilir? 

· Her yaþ ve doðurganlýktaki kadýnlar 

· Uzun etkili bir yöntem (RÝA, hormonal yöntemler, sterilizasyon) için uygun zamaný 

beklerken geçici bir yöntem gereksinimi olanlar 

· Belirli bir süre için çocuk sahibi olmak istemeyen çiftler 

· Cinsel yolla bulaþan hastalýklardan korunmak isteyenler 

362


· Daha etkili yöntemleri (RÝA veya hormonal yöntemler gibi) kullanamayanlar ya da 

kullanmak istemeyenler 

· Kullandýklarý bariyer yöntemin etkisini artýrmak isteyenler 

Uyarýlar 

Aþaðýdaki durumlarda spermisitlerin kullanýlmasý uygun deðildir: 

· Kadýnýn spermisitlerde bulunan kimyasal maddelerden herhangi birine karþý alerjisi 

varsa 

· Spermisitlerin uygun þekilde uygulanmasýný engelleyecek fiziksel bir sakatlýðý bulunuyorsa 

· Düzenli olarak spermisit kullanamayacaksa 

· Gebeliðe karþý çok etkili bir yöntem kullanmasý gerekiyorsa 


Hizmet alana yöntemi nereden elde edeceði, nasýl kullanacaðý, nelere dikkat etmesi gerektiði 

anlatýlýr. 

Aile planlamasý dýþýndaki yararlarý 

· Spermisitler CYBH’lere ve pelvik enfeksiyonlara yol açan bazý organizmalarý öldürür. 

· Özellikle krem ya da jel olmak üzere, spermisitler kayganlaþtýrýcý olarak kullanýlabilir. 

Bu, kondom kullanýldýðýnda ya da laktasyonda yararlý olabilir. 

Ýzlem 

Spermisit kullanan kadýn izlem amacýyla kliniðe baþvurunca, herhangi bir sorusu olup 

olmadýðýný, bu yöntemi her iliþkide kullanýp kullanmadýðýný ve memnun kalýp kalmadýðýný 

araþtýrýn. Spermisit kullanmaktan memnun deðilse, bir baþka yöntem önerin. 

KAYNAKLAR 

Guillebaud J. Contraception-your questions answered. Edinburgh: Churchill Livingstone 

1987; 28-70. 

Hatcher RA et al. Kontraseptif yöntemler-uluslararasý basým. Derviþoðlu.AA [çeviri editörü] 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Demircioðlu Matbaacýlýk, 1990; 366-411. 

Huezo CM, Briggs C. Medical and service delivery guidelines for family planning. International 

Planned Parenthood Federation (IPPF). Hertford. Stephen Austin and Sons Ltd. 

1992; 85-109. 

363 

13

13 


Population Information Program. AIDS education: a beginning. Population Reports 1989; 

L(8). 

Population Information Program. Condoms-now more than ever. Population Reports 1990; 

H(8). 

Population Information Program. Controlling sexually transmitted diseases. Population 

Reports June 1993; L (9). 

Population Information Program. New developments in vaginal contraception. Population 

Reports 1984; H(7). 

ULUSAL REHBERÝN GÜNCELLEÞTÝRÝLMESÝNDE YARARLANILAN 

KAYNAKLAR 

World Health Organisation. Improving access to quality care in family planning: Medical 

Eligibility Criteria for Contraceptive Use. WHO, Geneva, 1996 

Hatcher RA, et al. Contraceptive Technology 17 th Rev Ed. New York, Ardent Media, Inc. 

1998, 325-355 

Hatcher RA, Rinehart W, Blackburn R, Geller JS: The Essentials of Contraceptive 

Technology. Baltimore, Johns Hopkins School of Public Health, Population Information 

Program, 1997 11.1-11.18 

364

14 

Oral Kontraseptifler

GÝRÝÞ 

14 

ORAL KONTRASEPTÝFLER 

² Oral Kontraseptifler² 

Oral kontraseptifler birçok ülkede son 20 yýl içinde en yaygýn kontraseptif yöntem haline 

gelmiþtir. Oral kontraseptiflerin insanda kullanýmýna ilk kez 1956 yýlýnda Porto Rico’da 

baþlanmýþtýr. 1960 yýlýnda Amerika Birleþik Devletleri’nde oral kontraseptif kullanýmýnýn 

onaylanmasýndan bu yana birçok prospektif ve retrospektif çalýþma yapýlmýþtýr. Bu çalýþmalar 

sonucunda oral kontraseptiflerin yan etki ve risklerinin azaltýlmasý amacýyla içerdikleri 

östrojen ve progestin miktarlarý azaltýlmýþ, yeni progestinler geliþtirilmiþtir. Böylece, oral 

kontraseptifler yararlý etkilerinin yan etki ve sorunlarýndan daha fazla olmasý nedeniyle 

güvenle kullanýlan bir yöntem olmuþtur. 

Günümüzde, geliþmiþ ülkelerde, yaklaþýk 24 milyon evli kadýn ya da bir baþka deyiþle, 

doðurgan yaþtaki evli kadýnlarýn %14'ü doðum kontrol hapý kullanmaktadýr. Geliþmekte 

olan ülkelerde de yaklaþýk 38 milyon evli kadýn (doðurgan yaþtaki kadýnlarýn yaklaþýk %6’sý) 

hap kullanmaktadýr. 

1998 Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý (TNSA) sonuçlarýndan elde edilen bilgilere 

göre, kadýnlarýn %94,4’ü oral kontraseptifleri bilmekte, %76’sý ise yöntemi elde edeceði 

kaynaðý bilmektedir. Ancak halen evli kadýnlar arasýnda oral kontraseptif kullananlarýn 

oraný %4,4’dür. Oral kontraseptif kullanan kadýnlarýn %26,1’i yöntemi kamu kuruluþlarýndan 

(hastane %0,3, AÇS/AP merkezi %2,2, saðlýk ocaðý %21,6), %73,6’sý ise özel sektörden 

(eczaneler %68,3, özel doktorlar %5,1) temin etmektedir. 

1998 TNSA sonuçlarýndan elde edilen bilgilere göre araþtýrmadan önceki 60 aylýk sürede 

oral kontraseptif býrakma hýzý %56,4’tür. Yöntemi býrakma nedenleri arasýnda, yan etkiler 

%21,4 ile ilk sýrada yer alýrken, bunu yöntem baþarýsýzlýðý (%6,6) ve gebe kalma isteði 

(%4,8) izlemektedir. 

Oral kontraseptifler bölümünün amacý, hizmet alaný deðerlendirme, bilgilendirme ve 

kullaným kurallarý gibi konularda önem taþýyan temel teknik bilgileri sunmaktýr. Ayrýca, 

yan etkiler ve saðlýk sorunlarý üzerinde de özellikle durulmuþtur; çünkü yan etkilere karþý 

hemen ve doðru önlemlerin alýnmasý kullanýcýlarý memnun eder ve yöntem kullanýmýnýn 

sürekliliðini artýrýr. 

Bu bölümde oral kontraseptifler 

· Kombine oral kontraseptifler ve 

· Yalnýz progestin içeren haplar (minihaplar) 

baþlýklarý altýnda incelenmiþtir. 

367 

14

14 


KOMBÝNE ORAL KONTRASEPTÝFLER 

Taným 

Kombine oral kontraseptif kullanýmý (KOK) çok güvenilir bir kontraseptif yöntemdir. 

KOK’lar, doðal kadýnlýk hormonlarý östrojen ve progesteronun sentetik formlarýný içerir. 

21 ya da 28 günlük paketler halinde hazýrlanmýþtýr. Ülkemizde 22 tablet içeren preparatlar 

da vardýr. Monofazik ve multifazik preparatlar olarak ikiye ayrýlýr. Monofazik KOK’larýn 

içeriði her gün için aynýdýr. Multifaziklerde ise haplarýn içeriði günlere göre deðiþir. Yapýlan 

çalýþmalarda iki grubun birbirinden üstün olmadýðý görülmüþtür. 


Kombine oral kontraseptiflerde yönteme özel danýþmanlýk hizmetinin amacý, hizmet alan 

kiþinin yöntemi güvenli, etkili ve tatminkar bir biçimde kullanmasýna yardýmcý olmaktýr. 

Hizmet alana ön danýþmanlýk hizmeti verilmiþ olmasý, onun KOK’lar konusunda yeterince 

bilgi aldýðý anlamýna gelmez. Yönteme özel danýþmanlýk kiþiye : 

· Özel olarak ilgilendiði kontraseptif yöntem hakkýnda soru sorma ve kendi deneyimlerini 

tartýþma, 

· Seçtiði yöntemi güvenli, etkili ve tatminkar bir biçimde kullanmayý öðrenme 

olanaðý saðlar. 

Danýþmanlýk sýrasýnda hizmet alana incelemesi için bir paket hap verin. Kendisiyle aþaðýdaki 

konularý görüþün: 

Deneyimleri 

Oral kontraseptifler konusundaki deneyimlerin tartýþýlmasý, yapýlacak öneriler açýsýndan 

yol gösterici olur. 

Daha önce oral kontraseptif kullanmýþsa 

· Hangi oral kontraseptifi kullandý? 

· Nasýl kullandý? 

· Herhangi bir yan etkisi oldu mu? Nelerdi, þiddetli miydi? 

· Oral kontraseptiften neden vazgeçti? 

Daha önce oral kontraseptif kullanmamýþsa 

· Oral kontraseptifler hakkýnda ne biliyor? 

· Bu yöntemi eþiyle hiç görüþtü mü? 

· Eþinin bu yönteme bir itirazý olabilir mi? 

· Eþi karþý çýkarsa oral kontraseptif kullanmaktan vazgeçer mi? 

368



KOK’larýn içerdiði sentetik östrojen ve progestin, vücuttaki doðal hormonlarýn yapýsýna 

çok yakýndýr. Bunlar ovülasyonu baskýlayarak, servikal mukusu spermlerin geçiþini 

engelleyecek þekilde kalýnlaþtýrarak ve ovumun transportunu yavaþlatarak gebeliði önler. 

KOK’larýn etki mekanizmasý, gebeliði önlemenin dýþýndaki yararlarý ve olasý yan etkilerinin 

daha iyi anlaþýlmasý ve açýklanabilmesi için, içerdiði hormonlarýn kimyasal yapýlarýyla ilgili 

bilgileri þöyle özetleyebiliriz: 

Östrojen komponenti: Östradiol, overlerin salgýladýðý en güçlü (potent) doðal östrojendir. 

Ancak östradiol aðýzdan alýndýðýnda etkisini kaybeder. Bu nedenle oral kontraseptif içinde 

kullanýlmasý mümkün deðildir. Aðýzdan alýndýðýnda etkili olmasýný saðlamak için östradiolun 

kimyasal yapýsýna bir etinil grubu eklenerek sentetik formu oluþturulmuþtur. 1930’larda 

yapýlan bu kimyasal deðiþiklikten sonra günümüzde de kombine oral kontraseptiflerde en 

sýk kullanýlan sentetik östrojen, etinil östradioldür. Tromboz, östrojene baðlý bir 

komplikasyon olduðundan oral kontraseptif seçiminde preparatýn östrojen dozu çok 

önemlidir. 

Progestin komponenti: Yeni progestinlerin oluþturulmasýndaki en önemli neden, eski 

progestinlerin özellikle kardiyovasküler sistem üzerindeki olumsuz androjenik etkileridir. 

Kardiyovasküler yan etkiler, östrojenin doza baðýmlý olarak oluþturduðu tromboz ve 

progestinlerin androjenik etkileri sonucunda ortaya çýkmaktadýr. Yeni progestinlerin 

androjenik etkileri minimal olduðu için kolesterol-lipoprotein profiline etkileri çok azdýr. 

Hatta HDL’yi artýrdýklarý için olumlu yönde etki yaptýklarý düþünülmektedir. Yeni 

progestinlerin androjenik aktivitesinin azaldýðýný destekleyen diðer bulgular, seks hormonu 

baðlayan globülin (SHBG) düzeyinin artmasý ve serbest testosteron düzeyinin azalmasýdýr. 

Bu saptama, akne ve hirsutizm tedavisinde klinik önem taþýr. Amenore ve ara kanamalar 

açýsýndan yeni progestinler diðer düþük dozlu preparatlara benzer etki gösterir. 

Progestinlerin birden fazla hedef organý (uterus, karaciðer, meme) olduðu için etkisini ölçmek 

zordur. Önemli olan, en küçük dozda progestatif etkisi yüksek ve androjenik aktivitesi 

düþük olan progestinleri tercih etmektir. Progestini seçerken etkisi, yan etkileri, riskleri ve 

yararlarý gibi klinik özellikler göz önünde bulundurulmalýdýr. 

Etkililik 

Kombine oral kontraseptifler, son derece etkili, geri dönüþü olan kontraseptif yöntemlerdir. 

Doðru kullanýldýðýnda %99,9 etkilidir. Kullanýmýn ilk yýlýnda 1000 kullanýcýdan 1’inde 

gebelik gözlenir. Olaðan kullanýmdaki baþarýsýzlýk nedenlerinin baþýnda kullanýcý 

uyumsuzluðu gelmektedir. Kullanýcýlar hap alma konusunda iyice bilgilendirilir ve hap 

alma alýþkanlýklarýný güçlendirmeye yönelik danýþmanlýk hizmeti alýrlarsa, yöntemi daha 

baþarýlý þekilde ve uzun süre kullanýrlar. 

369 

14

14 



· Doðru kullanýldýðýnda son derece etkilidir. 

· Kullanýlmasý kolaydýr. 

· Etkileri ve yan etkileri çok iyi incelenmiþtir. 


· Gebe kalma kuþkusu olmadan cinsel iliþkiye girmek, iliþkiden alýnan zevki artýrýr. 

· Kadýn gebe kalmak istemediði sürece kullanabilir. Ara vermeye gerek yoktur. 

· Menarþtan menopoza kadar her yaþta kullanýlabilir. 

· Yöntemi býrakmak için saðlýk personeline gerek yoktur. 

· Yöntem býrakýldýðýnda doðurganlýk geri döner. 

· Korunmasýz bir cinsel iliþkiden sonra acil kontrasepsiyon amacýyla kullanýlabilir. 

· Aþaðýdaki durumlarý azaltýr: 

w Ektopik gebelik 

w Adet öncesi gerginlik 

w Endometriyozise baðlý yakýnmalar 

w Endometriyum kanseri 

w Over kanseri 

w Yumurtalýklarda kist oluþumu 

w Pelvik inflamatuvar hastalýk 

w Memenin iyi huylu hastalýklarý 

· Demir eksikliði anemisini azaltýr. 

·Akneye iyi gelebilir. 

·Adet kanamalarý miktarca az, daha kýsa süreli ve düzenli hale gelir. 

·Adet aðrýlarý çok azalýr ya da kaybolur. 


· Her gün hap almanýn hatýrlanmasý gerekir, aksi takdirde etkili deðildir. 

· Kilo artýþý olabilir. 

· Depresyon ve cinsel istek azalmasý gibi ruhsal deðiþiklikler olabilir. 

· Lekelenme ya da ara kanamalarý görülebilir. 

· Bazý ilaçlarla (barbitüratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin ve diðer bazý antibiyotikler) 

etkileþimi vardýr. 

· Kan basýncý yüksek olan, 35 yaþýn üstünde ve ayný zamanda günde 20’den fazla sigara 

içen kadýnlarda nadiren kalp krizine ve bacak derin venlerinde tromboza neden olabilir. 

· Kan basýncýný yükseltebilir. 

· Klamidya enfeksiyonu riskini artýrýr. 

· Anne sütünün miktarýný ve niteliðini etkilediðinden emziren kadýnlar için uygun 

deðildir. 

· HIV/AIDS dahil CYBH’lere karþý koruyucu deðildir. 

· Yönteme devam etmek için en az 1 aylýk fazla hap bulundurulmalýdýr. 

370

Yan Etkileri 


Kombine oral kontraseptiflerin yan etkileri tehlikeli olmamakla birlikte kullanýcýyý 

endiþelendirebilir ve sýklýkla hap kullanýmýnýn býrakýlmasýna neden olur. Hizmet alan yan 

etkiler konusunda bilgilendirilmelidir. 

Bulantý: Ýlk üç ayda sýk görülür. Haplarýn her gün ayný saatte yemekle birlikte ve gece 

alýnmasý bu etkiyi önler. 

Ara kanamalarý ve lekelenme: Ýlk üç ayda sýk görülür. Kadýnýn oral kontraseptifi düzenli 

kullanýp kullanmadýðý sorulmalýdýr. Ara kanamalarý ve lekelenmelerin hap almayý unutmasý 

ya da her gün ayný saatte almamasý nedeniyle ortaya çýkabileceði bir kez daha hatýrlatýlmalýdýr. 

Kilo artýþý: Sývý tutulmasýna baðlý ise östrojen ya da progestin dozu; derialtý yað dokusunun 

artýþýna baðlý ise östrojen dozu azaltýlmalýdýr. 

Amenore: Daha yüksek doz östrojen içeren hap önerilmelidir. Norgestrel grubu progestin 

içeren haplardaki östrojen dozu düþükse de, noretindron grubuna oranla daha az kanama 

düzensizliklerine neden olur. 

Akne: Yeni progestinlerde seks hormonu baðlayýcý globülin artýþý ve serbest testosteron 

düzeyindeki düþüþ, androjenik aktivitenin azaldýðýný gösterir. Bu da akne ve hirsutizm 

tedavisinde yarar saðlar. 

Diðer yan etkiler: 

· baþ aðrýsý 

· memelerde hassasiyet 

· baþ dönmesi 

371 

14

14 


372 



Amenore Haplarý düzenli alýp Haplarýn alýnmamasý ya da geç 

(adet görmeme) almadýðýný sorun. Bu alýnmasý, gebe kalma riskini artýrýr. 

dönemde hap almadýðý 21 günlük paket kullanan kadýnlar, 

olmuþ mu? bir hafta ara vermeyi 

unutmamalýdýr. 

Belirtiler, pelvik muayene Kadýn gebe ise, haplarý býraktýrýn 

(spekulumla ve bimanüel) 

ve test ile gebeliði araþtýrýn. 

ve ilgili birime gönderin. 

Kullandýðý hapýn östrojen Haplarýný doðru þekilde 

düzeyini belirleyin. kullanýyorsa endiþelenmemesini 

söyleyin. Kadýnýn endiþeleri 

sürüyorsa ve kontrendikasyon söz 

konusu deðilse, 30 mg yerine 

50 mg’lýk bir östrojen hapý 

deneyin. Rifampisin, fenitoin, 

barbitüratlar, griseofulvin, trisiklik 

antidepresanlar, ampisilin, 

penisilin ve tetrasiklinlerden 

herhangi birini alýyorsa, KOK’larýn 

etkisi azalabilir. Bu durumda 

gebelik olasýlýðýný unutmayýn. 

Hap almayý býrakmýþ mý? Gebelik olmadýðýndan emin olun. 

Gebe deðilse, hap almadan önce 

menstrüel kanamalarý düzensiz 

olanlarýn, hap almayý býraktýktan 

sonra yine ayný düzensizlikle 

karþýlaþacaðýný ve adetlerin 

baþlamasýnýn birkaç ay 

alabileceðini açýklayýn. KOK 

kullandýðý sürece adetleri düzenli 

hale gelecektir. 

Adet arasý lekelenme KOK’lara yakýn zamanda Lekelenme ve kanamanýn, 

ya da kanama mý baþlamýþ? kadýnlarýn çoðunda, ilk 3 ay içinde 

(hap almaya baþladýktan önemli oranda azaldýðýný 

sonraki ilk üç ay için söyleyerek güven verin. 

normaldir)



Haplardan bir ya da bir- Yanýt evet ise, haplarý nasýl almasý 

kaçýný almayý unutup gerektiðini anlatýn. Yanýt hayýr ise, 

unutmadýðýný ya da haplarý daha yüksek dozda östrojen içeren 

günün farklý saatlerinde bir hap verin. Birkaç siklus, 

alýp almadýðýný sorun. lekelenme duruncaya kadar yüksek 

dozlu hapa devam edin, sonra yine 

düþük dozlu hapa dönün. 

Lekelenme tekrarlarsa, 50 mg hapla 

devam edin. Bir baþka seçenek 

olarak daha potent progestin 

içeren hap kullanmasýný önerin. 

Tümör, gebelik, düþük, Jinekolojik bir rahatsýzlýk varsa, 

pelvik inflamatuvar hastalýk deðerlendirin ya da uzmana sevk 

(PÝH) gibi jinekolojik 

sorun olasýlýðýný araþtýrýn. 

edin. 

Herhangi bir hastalýk Daha yüksek dozda bir KOK’a 

nedeniyle ilaç kullanýyor gereksinimi olabilir (Bkz. Ýlaç 

mu? (örn. rifampisin) Etkileþimi). 

Son bir yýl içinde smear Aradan bir yýl geçmiþse ve 

yapýlýp yapýlmadýðýný 

sorun. 

mümkünse smear yapýn. 

Baþ aðrýsý Baþ aðrýlarý sýk ve Eðer yanýt evet ise uzmana sevk 

þiddetli mi? Mide bulantýsý edin. Kadýn, hap almayý býrakmalýdýr. 

ile birlikte mi? Baþ hormonsuz bir kontraseptif yöntem 

aðrýsýyla birlikte konuþa- seçmesine yardýmcý olun. Baþ aðrýsý 

mama, uyuþukluk, halsizlik, þiddetli deðilse, enderse ya da mide 

karýncalanma veya görme bulantýsý ile birlikte deðilse, geçici 

bozukluklarý oluyor mu? olduðunu söyleyin. 

Daha önce hiç yüksek kan Þikayeti olsun olmasýn, kan basýncýný 

basýncýndan þikayeti ölçün. Yükselmiþ ise aþaðýdaki 

oldu mu? “Yüksek Kan Basýncý” bölümüne 

bakýn. 

Kadýna, hap almaya KOK’lara baþladýktan sonra baþ 

baþladýktan sonra, baþ aðrýlarý artmýþsa, yalnýz progestin 

aðrýlarýnda artma olup içeren bir hap verin ya da 

olmadýðýný sorun. hormonsuz bir yöntem kullanmasýný 

önerin. Hap almaya 

baþladýktan sonra baþ aðrýlarýnda 

artma ya da azalma olmamýþsa 

aðrýnýn nedenini araþtýrýn. Yüksek 

tansiyon, nörolojik semptomlar ya 

da belirtiler geliþmezse veya 

KOK’lar nedeniyle baþ aðrýlarý 

artmazsa, haplara devam edebilir. 

373 

14

14 



Sinüs bölgesinde duyarlýlýk Bulgu varsa sinüzitin kesin taný ve 

ve burun akýntýsý olup tedavisi için ilgili birime sevk 

olmadýðýný kontrol edin. edin. Hapa devam edin. Bazý 

antibiyotiklerin hapýn etkisini 

azalttýðýný göz önüne alarak, 

antibiyotik alýrken ek bir korunma 

yöntemi uygulamasýný önerin 

(Bkz. Ýlaç Etkileþimi). 

Yüksek kan basýncý Daha önce yüksek kan basýncý Bu ziyarette sistolik 160 mmHg’den 

olup olmadýðýný sorun. Dinlen- ya da diyastolik 110 mmHg’den 

mesi için 15 dakika bekledikten yüksek çýkmazsa, KOK’a devam 

sonra kan basýncýný tekrar ölçün. edin. 

Bir hafta arayla, iki ziyaretinde Sistolik kan basýncý iki ziyaretinde 

daha kan basýncýný ölçün. de 140 mmHg üzerinde çýkarsa, 

KOK’u býraktýrýn. Diyastolik kan 

basýncý iki ziyarette de 90 mmHg’den 

fazla çýkarsa, hapý býraktýrýn. 

KOK’larýn neden olduðu yüksek 

kan basýncýnýn genellikle 1 ila 3 ay 

içinde kaybolduðunu söyleyin. Üç ay 

süreyle, her ay kan basýncýný ölçün 

ve normale dönmesini izleyin. 

KOK’lar kontrendikeyse, 

hormonsuz bir kontraseptif 

seçmesi için yardýmcý olun. 

Mide bulantýsý Haplarý sabahlarý ya da aç Her akþam yemekle birlikte 

karnýna alýp almadýðýný öðrenin. almasýný önerin. 

Gebelik olup olmadýðýný Gebe ise, hap almayý býraktýrýn ve 

kontrol edin. ilgili merkeze sevk edin. 

Mide bulantýsýna neden olabile- Safrakesesi rahatsýzlýðý, sarýlýk, 

cek baþka rahatsýzlýk olup olmadýðýný 

kontrol edin (safrakesesi 

rahatsýzlýðý, sarýlýk gibi). 

gastroenterit açýsýndan muayene edin. 

Memede dolgunluk Öykü ve pelvik muayene Gebe ise, hapý býraktýrýn ve ilgili 

ya da duyarlýlýk sonucuna göre kadýnýn gebe birime sevk edin. 

(genellikle, hapa olup olmadýðýný saptayýn. 

baþlandýktan sonra 

üç ay içinde düzelir) Memede kanser belirtisi olan Muayene sonucunda kanser kuþkusu 

kitle ya da meme ucundan olan kitleler ya da akýntý varsa, bir 

akýntý olup olmadýðýný araþtýrýn. baþka yöntem seçmesine yardýmcý 

olun ve uzmana sevk edin. 

374



Emziriyorsa ve memelerde Enfeksiyon yoksa memelerin destekduyarlýlýk 

varsa, enfeksiyon lenmesi için uygun iç çamaþýrý önerin. 

olup olmadýðýný kontrol edin. Enfeksiyon varsa, ýlýk kompres 

yapýn. Emzirmeye devam etmesini 

önerin ve gerekiyorsa antibiyotik 

verin. 

Kadýna, bu durumun, ayýn Haptaki östrojen dozunu azaltýn; 

belirli günlerinde mi östrojen dozu zaten en düþük 

olduðunu sorun. düzeyde ise, progestini azaltýn. 

Düþük dozdaki hap uygun deðilse 

yalnýz progestin içeren bir hap almasý 

ya da bir baþka yöntem seçmesi 

konusunda yardýmcý olun. 

Göðüs aðrýsý Kardiyovasküler hastalýk açýsýndan: Kardiyovasküler hastalýk bulgularý 

(özellikle egzersiz · kan basýncýný varsa deðerlendirin, gerekiyorsa hapý 

sýrasýnda) · düzensiz kalp atýþlarýný 

(aritmiler) kontrol edin. 

býraktýrýn ya da uzmana sevk edin. 

Tromboflebit/ Aktif tromboembolik Aktif tromboembolik hastalýðýn 

tromboembolik hastalýk açýsýndan varlýðý, KOK kullanýmý için bir 

hastalýk deðerlendirin. kontrendikasyondur. Daha ileri bir 

(bacak, akciðer 

veya gözlerde) 

inceleme için uzmana sevk edin. 

Sarýlýk Kullaným sýrasýnda sarýlýk olursa: Akut karaciðer hastalýklarý varsa, 

·Akut hepatit hormonal kontraseptifler 

· Safr akesesi hastalýðý kontrendikedir. Yöntemi býraktýrýn 

(Týkanma sarýlýðý) olup ve daha ileri deðerlendirme için 

olmadýðýný araþtýrýn. uzmana sevk edin. 

Depresyon Depresyon yaratabilecek 

nedenleri öðrenmeye çalýþýn. 

Gerekli danýþmanlýk hizmetini verin. 

KOK’a baþladýktan sonra Depresyon KOK’a baþladýktan sonra 

depresyonun aðýrlaþýp daha aðýrlaþmýþsa, bir süre B6 aðýrlaþmadýðýný sorun. vitamini (pridoksin) verin veya 

hormonsuz bir kontraseptif yöntem 

seçmesine yardýmcý olun. 

Depresyonun artmasýnda KOK’larýn 

etkisi olmamýþsa, hap almaya 

devam edebilir. 

Kloazma/melazma Ýnce ciltli kadýnlarda KOK kullanýmý Kloazma sessizce geliþir ve KOK’larýn 

sýrasýnda gebelikte olduðu gibi kesilmesiyle yavaþ yavaþ geriler. 

kloazma (gebelik maskesi) oluþabilir. Kozmetik maskeleme veya güneþten 

Yüzde özellikle alýnda, yanaklarýn koruyucu kremlerin yararý olabilir. 

üst kýsýmlarýnda oluþan bu düzensiz 

kahverengi lekelerin östrojen 

komponentiyle iliþkisi bulunmuþtur. 

375 

14

14 



· Hap kullanmaya baþlamak için en uygun zaman, adetin ilk günüdür. Bununla birlikte 

kadýnýn adetleri düzenliyse adetin ilk 7 günü içinde herhangi bir günde baþlanabilir. 

Eðer adet kanamasý henüz bitmiþse ilk ayda gebelikten korumayabileceðinden ilk 7 

gün ek bir yöntem (kondom, vajinal spermisit vb) kullanmasý önerilmelidir. 

· Gebelik olmadýðýndan emin olunan herhangi bir günde de hapa baþlanabilir; ancak ilk 

7 gün ek bir yöntem kullanýlmalýdýr. 

· Minihap kullanan kadýnlar, isterlerse siklusun herhangi bir döneminde KOK’a geçebilir. 

· Haplar, her gün ayný saatte, yatmadan hemen önce ya da tercihan akþam yemeðiyle 

birlikte alýnmalýdýr. Böylece hatýrlanmasý daha kolay olacak; bulantý ve diðer yan etkiler 

önlenebilecektir. 

· Paketteki tüm haplar bitene kadar günde bir hap alýnmalýdýr. 21 tabletlik hap kullanýlýyorsa 

7 gün, 22 tabletlik hap kullanýlýyorsa 6 gün ara verdikten sonra adet kanamasý 

olsun olmasýn, yeni bir pakete baþlanmalýdýr. Pakette 28 hap varsa hiç ara vermeden 

ikinci pakete geçilir. 

21 hap içeren oral kontraseptifler: Paketteki her hap hormon içerir. Paketteki haplar 

bitene kadar her gün bir hap alýnýr. Paketteki tüm haplar bittikten sonra 7 gün ara verilir. 

Bu süre içinde kadýnýn adet görmesi beklenir. Ancak menstrüel kanama olsun olmasýn, 

bir önceki siklusun bitiminden sonraki 8. günde yeni bir kutuya baþlamasý gerekir. 

Gebe kalmýþ olduðundan kuþkulanýyorsa, aile planlamasý kliniðine baþvurmalýdýr. Oral 

kontraseptifi doðru kullandýðýndan eminse, adet kanamasý olmasa bile, programlandýðý 

gibi yeni bir pakete baþlamalýdýr. 

376 

22 hap içeren oral kontraseptifler: Paketlerdeki her hap hormon içerir. Paketteki haplar 

bitene kadar her gün 1 hap alýnýr. Paketteki tüm haplar bittikten sonra 6 gün ara verilir. 

Bu süre içinde kadýnýn adet görmesi beklenir. Ancak menstrüel kanama olsun olmasýn, 

bir önceki siklusun bitiminden sonraki 7. günde yeni bir kutuya baþlamasý gerekir. 

Gebe kalmýþ olduðundan kuþkulanýyorsa, aile planlamasý kliniðine baþvurmalýdýr. Oral 


gibi yeni bir pakete baþlamalýdýr. 

28 hap içeren oral kontraseptifler: Paketteki 21 beyaz hap hormon içerir. Siklusun son 

haftasýnda alýnan 7 kahverengi hapta ise hormon yoktur. Bu haplar menstrüel kanama 

sýrasýndaki kaybýn yerine konmasý için demir içerir. Bu son 7 hap, kadýnýn her gün ilaç 

alma alýþkanlýðýný kaybetmemesine yardýmcý olur. 28 hap içeren oral kontraseptifleri 

kullananlar, bir paket bittiðinde hiç ara vermeden ikinci pakete baþlamalýdýr. Gebe 

kalmýþ olduðundan kuþkulanýyorsa, aile planlamasý kliniðine baþvurmalýdýr. Oral 


gibi yeni bir pakete baþlamalýdýr.


· Herhangi bir nedenle hormon içeren hap/haplarýn kullanýlmasý unutulursa: 

1 hap unutulduðunda Unutulan günün hapý, hatýrlanýr hatýrlanmaz alýnýr. 

Ayrýca o güne ait hap da normal zamanýnda alýnmalýdýr. 

2 hap unutulduðunda Ýlk iki hafta içinde: Üst üste iki gün ikiþer hap alarak 

eksik günler tamamlanýr. Bu 

durumda bir hafta süreyle ek bir 

yöntem (kondom, vajinal spermisit 

vb.) kullanýlmalýdýr. 

Üçüncü haftada: Paket atýlýp ayný gün yeni bir pakete 

baþlanmalýdýr. Bir hafta süreyle ek bir 

yöntem kullanýlmalýdýr. 

3 hap unutulduðunda Paket atýlýp ayný gün yeni bir pakete baþlanmalýdýr. 

Bir hafta süreyle ek bir yöntem kullanýlmalýdýr. 

· Hap kullanýrken iki kez ya da daha fazla adet görülmemesi durumunda, gebelik 

olasýlýðýnýn araþtýrýlmasý gerekir. 

Gebe olduðunu bilmeden hap alanlarýn anormal bebek doðurma riski artmaz. 

Uyarý Ýþaretleri 

KOK kullanan kadýnlara, aþaðýdaki durumlardan biri oluþursa hemen bir saðlýk kuruluþuna 

baþvurmasý gerektiði hatýrlatýlmalýdýr. Saðlýk personeli kadýnýn, klinikten ayrýlmadan bu 

belirtileri tamamen anladýðýndan emin olmalýdýr: 

Kombine Oral Kontraseptif Uyarý Ýþaretleri 

Belirti Olasý neden 

· Þiddetli karýn aðrýsý · Safrakesesi hastalýðý, trombovasküler 

hastalýk, pankreatit, olasý karaciðer adenomu 

· Þiddetli göðüs aðrýsý, nefes darlýðý · Akciðer embolisi ya da kalp krizi 

· Þiddetli baþ aðrýsý, baþ dönmesi · Felç, hipertansiyon ya da migren 

· Kuvvet ya da his kaybý · Felç 

· Þiddetli uyluk ya da bacak aðrýsý · Bacaklarda trombovasküler hastalýk 

· Ani görme kaybý ya da bulanýk görme · Felç, hipertansiyon ya da geçici 

(özellikle kontakt lens kullananlarda), vasküler sorunlar 

konuþma bozukluðu 

· Deride ve sklerada sarýlýk · Aktif karaciðer hastalýðý 

377 

14

14 


Miyokard enfarktüsü riski 35 mg’ýn üzerinde östrojen içeren KOK kullanan ve günde 25’ten 

fazla sigara içen kadýnlarda 30 kat artar. 

Yukarýdaki sorunlardan herhangi biri, gebelik kuþkusu, depresyon, sarýlýk, memede kitle 

oluþursa kullanýcý mutlaka bir saðlýk kuruluþuna baþvurmalýdýr. 


HIV/AIDS ve diðer CYBH’lere karþý koruyucu deðildir. KOK kullanan kadýnlarda servikal 

eversiyonda artma nedeniyle servikal klamidya enfeksiyonu daha sýktýr. Ancak PÝH daha 

azdýr. 


Danýþmanlýk sýrasýnda kadýnlar çoðu kez, oral kontraseptiflere iliþkin yanlýþ bilgileri 

olduðunu gösteren sorular sorarlar. Asýlsýz söylentileri ve yanlýþ bilgileri düzeltmek, aile 

planlamasý hizmeti verenlere düþen önemli bir görevdir. Saðlýk personeli, neyin doðru, 

neyin yanlýþ olduðunu duyarlý ve karþýsýndakini incitmeyecek biçimde anlatmalýdýr. Kadýný 

yanlýþ bilgi ya da inançlarýndan ötürü utandýrmamaya özen göstermelidir. Oral kontraseptifler 

konusunda en sýk rastlanan yanlýþ düþünceler aþaðýda belirtilmiþtir: 

Söylenti: Hap kanser yapar. 

Gerçek: Araþtýrmalarda hapýn kansere neden olduðu görülmemiþtir. Aslýnda, 

overlerde ve uterusta kanser oluþumuna karþý koruyucu bir etkisi vardýr. 

Herhangi bir kötü huylu tümörün KOK kullanýmýna baðlý olarak geliþtiði 

gösterilmemiþse de, karaciðerin iyi huylu tümörü olan hepatik adenomun 

daha fazla gözlendiði saptanmýþtýr. Bu nedenle üst abdominal aðrý 

yakýnmasý olan kiþilerde ileri tetkikler yapýlmalýdýr. 

Söylenti: Hap, anormal bebeklere ve çoðul doðumlara (ikiz, üçüz) neden olur. 

Gerçek: Hap kullananlar ile kullanmayanlar arasýnda anomalili bebek doðurma 

açýsýndan bir fark saptanmamýþtýr. Ayný þekilde, hap alýrken gebe 

kalanlarda ikiz ya da üçüz doðum oranýnýn yüksek olduðuna iliþkin bir 

veri de yoktur. 

Söylenti: Hap alan kadýn, hapý býraktýktan sonra tekrar gebe kalmakta güçlük çeker. 

Gerçek: Kadýn hap kullanmaya son verdikten sonra overleri, eskiden olduðu gibi 

çalýþmaya baþlar. Ancak gebe kalmada 2-3 aylýk bir gecikme olabilir. 

Hap almayý býraktýktan sonra gebe kalmakta güçlük çeken kadýnlarýn, 

hap kullanmamýþ olsalar dahi ayný güçlükle karþýlaþacaklarý kabul 

edilmektedir. Hatta, KOK’lar kadýnlarý pelvik enfeksiyondan, uterin 

fibroidlerinden, ektopik gebeliklerden, over kistlerinden, endometriyum 

kanseri ve olasý endometriozisten koruduðu için fertilitenin korunmasýna 

katkýda bulunur. 

378


Söylenti: Gebe kalmanýn olumsuz etkilenmemesi için hap kullanýmýna ara vermek 

gerekir. 

Gerçek: KOK kullanýmýna zaman zaman ara verilmesinin fertilitenin geri dönüþü 

ya da artýþý ile baðlantýsý yoktur. 

Söylenti: Doðum kontrol haplarý damar týkanýklýðýna yol açar. 

Gerçek: KOK kullanmayan üreme çaðýndaki kadýnlarda venöz tromboembolizm 

görülenlerin sayýsý yýlda 100 binde 3-4’tür. Bu sayý, levonorgestrol ve 

norethindrone içeren KOK kullanan 100 bin kadýnda 10-15, desogestrel 

ve gestoden içeren KOK kullanan 100 bin kadýnda ise 20-30’dur. Ancak 

istenmeyen ve planlanmayan bir gebelik sonucu venöz tromboemboli 

geliþme riskinin 100 binde 60 dolayýnda olduðu hatýrlanmalýdýr. 


KOK’lar her kadýn için uygun deðildir. Saðlýk personeli týbbi kontrendikasyonlarý bilmeli; 

KOK kullanmadan önce ileri deðerlendirme gerektirebilecek, alternatif bir yöntem seçmek 

için danýþmanlýða gereksinim duyabilecek kadýnlarý ayýrt edebilmelidir. 

Týbbi deðerlendirme 

Týbbi deðerlendirmenin baþlýca amacý, kullaným için gerekli endikasyonlarý saptamak, 

alýnmasý gerekli önlemlerin, daha fazla incelenmesi gereken özel sorunlarýn olup olmadýðýný 

belirlemektir. KOK vermeden önce kadýnýn gebe olmadýðýndan emin olunmalýdýr. 

KOK kullanmak isteyenlerle ilgilenen klinik personeli: 

· KOK kullanýmýnýn kontrendike olduðu týbbi durumlarý araþtýrmalý 

· Özel sorunlarý olmasý durumunda daha ileri deðerlendirme (týbbi öykü ve/veya fizik 

muayene) yapmalý 

· Kiþilerin KOK’larý seçmeden önce yöntem, yan etkileri ve baþka kontraseptif yöntemler 

konusunda iyice bilgilendirildiklerinden emin olmalýdýr. 

379 

14

14 


Kombine Oral Kontraseptifler için DSÖ Uygunluk Kriterleri 

1.DSÖ I : Kullanýlmasýnda sakýnca olmayan durumlar 

Yaþ < 40 

Obesite 

Hafif þiddette baþ aðrýlarý 

Jinekolojik/Obstetrik durumlar 

Nullipar/Multipar 

Doðum sonrasý (ilk 3 hafta geçtikten sonra ve emzirmiyorsa) 

Düþük sonrasý 

Gebeliðe baðlý diyabet 

Servikal erozyon/ektropion 

Uterin fibroidler 

Endometriyum kanseri 

Over kanseri 

Ýyi huylu over tümörleri (kistler) 

Mevcut ya da geçirilmiþ PÝH 

Gestasyonel trofoblastik hastalýk 

Geçirilmiþ ektopik gebelik 

Endometriozis 

Adet düzensizlikleri 

Dismenore 

CYBH 

HIV pozitif ya da AIDS (kondomla birlikte kullanýlmasý önerilir) 

Meme hastalýklarý 

Ýyi huylu meme hastalýklarý 

Ailede meme kanseri öyküsü 

Kardiyovasküler durumlar 

Varis 

Kronik hastalýklar 

Viral hepatit taþýyýcýlýðý 

Tiroid hastalýklarý 

Demir eksikliði anemisi 

Epilepsi 

Þistozomiazis (karaciðerde aðýr fibrozis yoksa) 

Tüberküloz 

Sýtma 

2. DSÖ II : Yararlarý risklerinden fazla olan durumlar 

Yaþ > 40 

35 yaþ altýnda, günde 20 veya daha az sigara içenler 

Fokal nörolojik bulgularý olmayan migren tipi baþ aðrýsý olanlar 

380


Uzun süre hareketsiz kalmayý gerektirmeyen büyük cerrahi müdahale 


Servikal kanser ya da servikste prekanseröz lezyon 

Gebeliðe baðlý sarýlýk öyküsü olanlar 

Emziren annelerde doðumdan 6 ay sonra 


Memede taný konmamýþ kitle 


Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýrabilecek hafif hipertansiyon olgularý (Kan basýncý 

140/90-159/99) 

Komplikasyonsuz kalp kapaðý hastalýklarý 

Yüzeyel tromboflebit 


Vasküler komplikasyonu olmayan diyabet 

Ameliyat edilmiþ ya da belirti göstermeyen safra kesesi hastalýklarý 

Talasemi 

Orak hücreli anemi 

3. DSÖ III : Riskleri yararlarýndan fazla olan durumlar 

35 yaþ ve üstünde, günde 20 ya da daha az sigara içenler 


Açýklanamayan vajinal kanama 

Doðum sonrasý ilk 21 gün 

Emzirme (doðumdan sonraki ilk 6 hafta – 6 ay) 


Geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýl içinde hastalýða ait herhangi bir bulgu 

saptanmamýþsa) 


Geçmiþte hipertansiyon öyküsü olanlar 

Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýramayacak hafif hipertansiyon olgularý (Kan 

basýncý 140/90-159/99) 

Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýrabilen orta derecede hipertansiyon olgularý (Kan 

basýncý 160/100 - 179/109) 

Vasküler komplikasyonlu ya da 20 yýldýr varolan diyabet (hastanýn durumu aðýr 

ise DSÖ IV kabul edilir.) 

Safra kesesi hastalýklarý (mevcut/týbbi tedavi verilmiþ) 

Kombine oral kontraseptif kullanýmýna ikincil kolestazis öyküsü 

Hafif derecede (kompanse) siroz 

Rifampin ya da griseofulvin kullanýmý 

Valproik asit dýþýndaki antikonvülsan ilaçlarýn kullanýmý 

381 

14

14 


4. DSÖ IV – Kullanýlmamasý gereken durumlar 

35 yaþ ve üstünde, günde 20’den fazla sigara içenler 

Fokal nörolojik bulgular veren migren tipi baþ aðrýlarý 


Gebelik 

Emziren annelerde doðum sonrasý ilk 6 hafta 

Mevcut meme kanseri 


Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýramayan orta derecede hipertansiyon olgularý 

(Kan basýncý 160/100 - 179/109) 

Þiddetli hipertansiyon olgularý (Kan basýncý ³ 180/110) 

Aðýr vasküler komplikasyonlu diyabet olgularý 

Tromboemboli (mevcut/geçirilmiþ) 

Mevcut ya da geçirilmiþ iskemik kalp hastalýðý 

Serebrovasküler olay 

Komplikasyonlu kalp kapaðý hastalýklarý 

Uzun süre hareketsiz kalmayý gerektiren büyük cerrahi müdahaleler 

Aktif viral hepatit 

Karaciðer tümörleri (iyi ya da kötü huylu) 

Karaciðerde aðýr fibrozis 

Þiddetli siroz (dekompanse) 

Hizmet alanlarýn her zaman bu konularla ilgili kesin bilgisi olmayabilir. Bu nedenle, saðlýk 

personeli verilen bilgilerin doðruluðunu deðerlendirebilmeli ve gerekiyorsa sorularý deðiþik 

biçimlerde tekrar sormalýdýr. Ayrýca, kadýnýn ve eþinin yanýtlarýný etkileyebilecek sosyal, 

kültürel ve dini faktörler de göz önünde tutulmalýdýr. 

Öyküden edinilen bilgilerle, fizik muayenenin gerekli olup olmadýðý belirlenir. Örneðin, 

kiþinin yanýtlarý hap kullanýmýyla ilgili bir sorun olabileceðini gösteriyorsa, daha derin 

araþtýrma ya da kýsa bir muayene gerekebilir. Hizmet veren kiþi, zaman, kaynaklar ve 

koþullarýn elverdiði ölçüde, iyi bir halk saðlýðý hizmeti saðlamak açýsýndan, genel bir fizik 

muayene ve pelvik muayene yapabilmelidir. Kombine oral kontraseptif kullanýmýndan önce 

özellikle kan basýncý ölçümü ve meme muayenesi yapýlmasý, yöntemin uygun olmadýðý 

kiþilerin saptanmasý açýsýndan önemlidir. 

Hizmet alanýn deðerlendirmesi yapýlýrken, herhangi bir bilginin atlanmamasý için, klinik 

personelin bir liste kullanmasý yardýmcý olabilir. 

Ergenlikte ve perimenopozal dönemde kombine oral kontraseptif kullanýmý 

Ergenlik 

Bu yaþ grubunda gebelikten korunmada KOK’larýn yararlarý özellikle önemlidir. Ergenlikte 

KOK kullanýmýnda temel olarak eriþkin kadýnlarda gözetilen uyarýlar geçerlidir. Saðlýklý 

382


ergenlerde oral kontraseptif kullanýmýnýn hemen hiç kontrendikasyonu yoktur. Ýstenmeyen 

gebelikler bakýmýndan en fazla risk altýnda olan bu grup için KOK kullanýmý iyi bir seçim 

olabilir. 

Menarþta büyüme ve üreme sistemindeki geliþme esas itibariyle tamamlanmýþtýr. Oral 

kontrasepsiyonun ergenlikte kullanýmýnýn büyüme ya da üreme iþlevleri üzerine inhibe 

edici bir etkisi olduðu gösterilmemiþtir. Ýlerideki doðurganlýk üzerine hiçbir yan etki 

oluþturmaz. Ayrýca oral kontrasepsiyon pelvik inflamatuvar hastalýða ve ektopik gebeliklere 

karþý koruma saðladýðýndan, ergenlerin gelecekteki fertilitesi üzerinde de koruyucu etkisi 

vardýr. Ancak cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý KOK’larýn koruyucu olmadýðý 

hatýrlanmalý ve gereðinde KOK + kondom ile ikili ve güvenli korunma saðlanmalýdýr. 

Ergenlere düþük dozlu KOK kullanýmýnýn kilo artýþýna neden olmadýðý, ayrýca akne sorununa 

da olumlu etki yaptýðý açýklanmalýdýr. KOK’larýn kontrasepsiyon dýþý yararlý etkileri 

(menstrüel kramplarýn, düzensiz kanamalarýn ve demir eksikliði anemisinin giderek 

düzelmesi gibi) vurgulanmalýdýr. 

Ergenlerde sigara kullanýmý önemli bir sorundur. Sigara içen ergenler için 20 mg ethinil 

östradiol içeren KOK’lar önerilebilir. Günde 1-4 gibi az sayýda sigara içen kadýnlarda bile 

ölümcül koroner kalp hastalýðý riskinin 2,5 kat arttýðý hatýrlatýlmalýdýr. 

Damarsal komplikasyonu olmayan diyabetli ergenler de KOK kullanabilir. 

Perimenopoz 

Kýrklý yaþlardaki kadýnlar da fertildir. Bu yaþ grubundaki gebeliklerde maternal mortalitede, 

spontan düþüklerde, fetal anomalilerde ve perinatal mortalitede artýþ söz konusudur. Özellikle 

geliþmekte olan ülkelerde bu risklere yüksek parite ve týbbi bakým yetersizliði de eklenebilir. 

Görüldüðü gibi, bu yaþ grubundaki kadýnlarda kontrasepsiyon konusu özellik taþýmaktadýr, 

yöntemin hem riskleri, hem de yararlarý olabilir. 

Sigara içmeyen ve kalp hastalýðý riski olmayan kadýnlarda düþük dozlu KOK kullanýmýnýn 

güvenli olduðu kanýtlandýðýndan, düþük dozlu KOK’larýn herhangi bir üst yaþ sýnýrý 

olmaksýzýn menopoza kadar kullanýlabileceði konusunda görüþ birliði vardýr. 

KOK’larýn etkilerinden, özellikle haplarýn progestin içeriði nedeniyle endometriyal 

hiperplaziyi önlemesi, miyom geliþimine ve osteoporoza karþý koruma saðlamasý gibi 

kontrasepsiyon dýþýndaki yararlarý, bu yaþ grubunda daha anlamlýdýr. 

Perimenopozal kadýnlarda hangi tip KOK preparatý daha uygundur? 

KOK kullanýcýlarýnda miyokard enfarktüsündeki mekanizmanýn aterojenik etkiye deðil, 

trombotik etkiye baðlý olduðu ortaya konulduðundan, tromboz riskini en aza indirmek için 

20 mg etinil östradiol içeren bir KOK preparatý önerilebilir. 

383 

14

14 


Oral kontraseptif kullanýmýndan postmenopozal hormon replasman tedavisine (HRT) 

ne zaman geçilmelidir? 

Eðer hormonal olmayan bir yöntem kullanýlsaydý, 12 aylýk bir amenore dönemi geçiren ve 

vazomotor semptomlarý olan bir kadýnýn gebelik açýsýndan artýk riskte olmadýðý, 

kontrasepsiyonu býrakabileceði ve postmenopozal hormon replasman tedavisine 

geçilebileceði düþünülebilirdi. Hormonal yöntem kullananlarda ise bu karar zordur. 

KOK kullanmakta olan kadýnlara 50’li yaþlarýn ortalarýna kadar yönteme devam etmeleri 

söylenip bundan sonra ampirik olarak postmenopozal hormon replasman tedavisine 

geçilebilir. Kanýta dayanan yöntem ise þudur: Kadýnlarda 49-50 yaþlarýndan itibaren yýlda 

bir kez, KOK kullanýmýna ara verilen haftanýn 5. ya da 7. günü bakýlan serum FSH deðeri 

30 mIU/ml üzerinde ise, KOK uygulamasý býrakýlýp HRT’ye geçilebilir. 

Ýlaç Etkileþimi 

Ýlaçlar: 

· Emilme, daðýlma, atýlma biçimleri ve 

· Etki mekanizmalarýnýn deðiþmesi nedeniyle birbirlerini etkiler. 

Aþaðýdaki ilaçlar KOK’larýn etkisini azaltabilir: 

· Rifampisin 

· Fenitoin 

· Barbitüratlar 

· Griseofulvin 

Bazý vakalarda, aþaðýdaki ilaçlarla da etkileþim olduðu bildirilmiþtir: 

· Trisiklik antidepresanlar 

· Ampisilin ve penisilin 

· Tetrasiklin 

Bu ilaçlarý uzun süre kullanan kadýnlar, en az 50 mg östrojen içeren KOK almalý ya da bir 

baþka kontraseptif yöntem uygulamalýdýr. 

Aþaðýdaki ilaçlar KOK’lardan etkilenir: 

· Teofilin: Teofilinin etkisi artar. 

· Kortikosteroidler: Kortikosteroid toksisitesi artabilir. 

· Ýnsülin: Ýnsülin miktarýnýn artýrýlmasý gerekebilir. 

· Antikoagülanlar: Etkisi azalabilir. 

· Benzodiazepinler: Özellikle menstrüel siklusta, psikomotor aktivite dahil, ilaçlarýn 

sakinleþtirici etkisi azalabilir ya da artabilir. 

· Oral antidiyabetikler: Hipoglisemik etkisi azalabilir. 

384



Türkiye’de 2000 yýlý baþýnda bulunan kombine oral kontraseptiflerin içerikleri ve markalarý: 

MARKA ÖSTROJEN PROGESTÝN 

(Etinil Östradiol) 

Düþük dozlu haplar 

Desolett 30 mg 0,15 mg desogestrel 

Ginera ve Minulet 30 mg 0,075mg gestoden 

Lo-Femenal (hibe) 30 mg 0 ,30 mg norgestrel 

Lo-Ovral ve Microgynon 30 mg 0,15 mg levonorgestrol 

Myralon 20 mg 0,15 mg desogestrel 

Normal dozlu haplar 

Eugynon 50 mg 0,50 mg norgestrel 

Lyndiol 50 mg 2,50 mg lynestrenol 

Ovral 50 mg 0,25 mg levonorgestrol 

Ovulen 50 mg 1,00 mg etinadiol diasetat 

Trifazik Haplar 

Trinordiol ve Triquilar 

6 adet kahverengi 30 mg 0,050mg levonorgestrol 

5 adet beyaz 40 mg 0,075mg levonorgestrol 

10 adet sarý 30 mg 0,125mg levonorgestrol 

Ýlk kez kombine oral kontraseptif kullanýmý 

· Danýþmanlýk aldýktan sonra kombine oral kontraseptif kullanmaya karar veren, týbbi 

öyküsü ve fizik muayene bulgularý herhangi bir kontrendikasyon göstermeyen kadýna 

bir aylýk hap verin. Hap kullanmaya yeni baþlayanlara, durumunu gözden geçirmek ve 

herhangi bir sorunu varsa görüþmek üzere, 2-4 hafta içinde kliniðe gelmelerini önerin. 

Ýzlem ziyaretinde durumu normal bulunan kadýnlara 3 aylýk hap verin. Üç ay içinde 

kadýnýn durumunun tekrar deðerlendirilmesi gerekir. Daha önce hap kullanmýþ olanlara 

ve daha sýk izlemeye gerek görülmeyenlere, 6-12 ay yetecek miktarda hap verilebilir. 

Bilindiði gibi KOK’larýn tam etkisi adetin herhangi bir gününde ilaca baþlandýðýnda 

hemen, ilaca siklusun herhangi bir gününde baþlandýðýnda ise bir hafta sonra baþlar. 

Bu arada ek bir korunma yöntemi kullanýlmalýdýr. Ancak yakýnda evlenecek olan ve 

KOK kullanmayý planlayan kiþilerin evlenmeden en az bir ay önce hap almaya 

baþlamalarý önerilir. Bu süre içinde geçici yan etkilerin kaybolmasý ve hap alma 

alýþkanlýðýnýn kazanýlmasý saðlanmýþ olur. Hap kullanýmýnýn istendiði zaman çocuk 

sahibi olmakta bir sorun yaratmayacaðý özellikle vurgulanmalýdýr. 

385 

14

14 


· Emziren kadýnlarda KOK kullanýmý bebek 6 aylýk olana kadar ertelenmelidir. 

· Emzirmeyen kadýnlar, doðum sonrasý 3-6 hafta içinde KOK kullanýmýna baþlayabilirler. 

Ýlk 6 haftadan sonra baþlanacaksa gebelik olmadýðýndan emin olunmalýdýr. 

· Birinci ve ikinci trimesterde kendiliðinden ya da istemli düþük sonrasýnda, týbbi bir engel 

yoksa KOK kullanýmýna hemen ya da bir hafta içinde baþlanabilir. 

· KOK’larýn belli bir süreden sonra kesilmesi ya da kullanýma ara verilmesi gerekmez. 

Herhangi bir sorun ya da kontrendikasyon yaratmadýðý sürece kadýn, gebe kalmak 

isteyinceye kadar hap kullanmayý sürdürebilir. 


Kombine oral kontraseptiflerin kontrasepsiyon dýþý yararlarý aþaðýda özetlenmiþtir: 

· Demir eksikliðinden kaynaklanan anemiyi azaltýr. 

· Adet öncesi ile ilgili yakýnmalarý azaltýr. 

· Akneye iyi gelebilir. 

· Adet kanamalarý miktarca daha az, daha kýsa ve düzenli hale gelir. 

· Adetlerde kramp ya da aðrý çok azalýr ya da hiç olmaz. 

· Bazý kadýnlar kilo alýr ve göðüs ölçülerinin geniþlediðini görür (bu yerine göre iyi, 

yerine göre de istenmeyen bir etkidir). 

· Büyük bir olasýlýkla gebe kalma endiþesi ortadan kalktýðý için, bazý çiftler, cinsel iliþkiden 

daha çok zevk alýr. 

· Haplar, endometriyozis ve idiyopatik trombositopenik purpuranýn tedavisinde kullanýlýr. 

· Romatoid artrit, memenin fibrokistik hastalýðý ve fibroadenomun görülme sýklýðý azalýr. 

· Osteoporoz riskini azaltýr. 

Pelvik inflamatuvar hastalýk (PÝH) 

Kombine oral kontraseptiflerin pelvik inflamatuvar hastalýða karþý koruyucu bir etki yaptýðýný 

gösteren pek çok kanýt vardýr. KOK’lar bunu þu etkileri ile saðlar: 

386 

· KOK’lar, kadýnýn kan kaybýný azaltýr. Menstrüel kanamanýn bazý kadýnlarda enfeksiyonlarý 

kolaylaþtýran bir ortam yarattýðý düþünülmektedir. 

· KOK’lar, kadýnýn servikal mukusunu kalýn, yapýþkan ve spermlerin geçiþini engelleyecek 

bir hale getirir. Bu nedenle, daha az sayýda patojen vajinadan uterus boþluðuna geçebilir. 

· KOK’lar, ovülasyon öncesi östrojen yükselmesini engellediði için sekresyon miktarýný 

azaltýr; servikal kanalýn, siklus ortasýnda ve menstrüasyon döneminde daha az açýlmasýna 

neden olur. 

· KOK’lar, uterin kasýlmalarý azaltýr ve bu nedenle uterin kavitedeki enfeksiyonun fallop 

tüplerine yayýlma olasýlýðý azalýr.


KOK kullanan kadýnlarda ciddi PÝH riskinin daha az olmasýna karþýn hap, PÝH’in tüm 

türlerine, özellikle Chlamydia trachomatis’in yol açtýðý enfeksiyona karþý etkili bir koruma 

saðlamaz. Çünkü, Chlamydia trachomatis, kolumnar epitel içinde yaþar; kombine oral 

kontraseptifler ise kolumnar epitelde eversiyon ya da ektropiona neden olduðundan, 

Chlamydia trachomatis’in yerleþmesini kolaylaþtýrýr. 


Kombine oral kontraseptif kullanýmýnýn endometriyum kanserine karþý koruyucu etkisi 

vardýr. En az 12 ay KOK kullanýmýnýn endometriyum kanserini %50 oranýnda azalttýðý 

gösterilmiþtir. En yüksek koruyucu etki, 3 yýldan fazla kombine oral kontraseptif kullanýmý 

sonucunda elde edilir ve bu koruyucu etki kullaným býrakýldýktan sonra en az 15 yýl boyunca 

devam eder. Koruyucu etki, endometriyum kanseri tipleri olan adenokarsinom, 

adenoakantoma ve adenoskuamöz kanserler için eþittir. 

Over kanseri 

Kadýn üreme organlarý kanserleri arasýnda tanýsý geç konan ve bu nedenle prognozu en 

kötü kanser olan over kanserine karþý koruyucu etkisi, kombine oral kontraseptiflerin en 

önemli yararlarýndan biridir. Over kanseri oluþma riski KOK kullananlarda, kullanmayanlara 

oranla %40 daha azdýr. Koruyucu etki en az 3-6 ay KOK kullanýmýndan sonra baþlar ve en 

az 3 yýllýk kullanýmdan sonra risk azalmasý anlamlý hale gelir. 10 yýl ve daha uzun süre 

KOK kullanýldýktan sonra over kanseri riski %80 azalýr. 

Menstrüasyona ait sorunlar 

KOK, adet periyodu sýrasýnda görülen kramplarý azaltýr, menstrüasyon süresini kýsaltýr, 

kan kaybý azalýr, periyodlar düzenli hale gelir, over kisti daha az görülür ve ovülasyon 

aðrýlarý (mittelschmerz) ortadan kalkar. Ayrýca KOK kullananlarda demir eksikliðinden 

kaynaklanan anemiye de daha az rastlanýr. 

Ektopik gebelik 

KOK’lar ovülasyonu baskýlayarak ektopik gebelikleri de engeller. 

Ýzlem 

Ýlk izlem hapa baþladýktan 2-4 hafta sonra, ikinci izlem ise 3 ay sonra yapýlmalýdýr. Sürekli 

hap kullanan kadýnlarýn her 6-12 ayda bir, izlem için kliniðe baþvurmalarý gerekir. Kadýn 

ilk izlemi ya da yýllýk kontrolü için kliniðe geldiði zaman: 

· Kan basýncýný ölçün, kilosuna bakýn ve gereken diðer tetkikleri yapýn. 

· Aþaðýda sýralanan yan etkilerle ya da sorunlarla karþýlaþýp karþýlaþmadýðýný öðrenin: 

w Bulanýk görme, çift görme ya da görme kaybý 

387 

14

14 


w Göðüs ve kol aðrýsý 

w Bacaklarda þiþme, kýzarýklýk ve aðrý 

w Karýn aðrýsý 

w Sarýlýk (gözlerde ve deride sarýlýk) 

w Daha önce geçirmediði türden baþ aðrýlarý 

w Adetler arasýnda lekelenme veya kanama 

w Adet gecikmeleri 

w Memelerde deðiþiklikler (aðrý, duyarlýlýk, büyüme) 

w Mide bulantýsý ya da kusma 

w Kilo artýþý ya da kaybý 

w Mizaç deðiþiklikleri 

w Vajinal akýntý ya da enfeksiyon 

w Sýk sýk hap almayý unutma 

· Hap kullanmaya baþladýktan sonra sigara içme alýþkanlýðýnda deðiþiklik olup olmadýðýný 

ve herhangi bir hastalýk nedeniyle özellikle uzun süre kullandýðý ilaçlarý sorgulayýn 

(Bakýnýz- Ýlaç Etkileþimi) 

· Eðer KOK’larýn sýk görülen aþaðýdaki yan etkileri üçüncü aydan sonra da devam 

ediyorsa, hormon içeriðinin ya da miktarýnýn deðiþtirilmesiyle yan etkiler ortadan 

kaldýrýlabilir. Böylece yöntemin uzun süreli kullanýmý saðlanacaktýr. 

w Bulantý-kusma, baþ aðrýsý ya da memelerde gerginlik hissi: Daha az östrojen içeren 

hap önerilmelidir. 

w Ara kanamasý ya da adetsiz dönemler: Daha yüksek doz östrojen içeren hap önerilmelidir. 

Bu yan etkilerde daha potent progestin ya da ayný progestinin yüksek dozunu 

öneren uzmanlar da vardýr. Örneðin norgestrel grubu progestin içeren haplar düþük 

doz östrojen içerse de, norethindron grubuna kýyasla kanama düzensizliklerine daha 

az neden olur. 

w Kilo alma: Hormonal kontrasepsiyon kullanan kadýnlarýn sýk karþýlaþýlan bir sorunudur. 

KOK kullanýmý sýrasýndaki kilo artýþýnýn tamamý hapa baðlý deðildir. 

Premenstrüel dönemde kilo alma östrojene baðlanabilir ve kendiliðinden geri döner. 

KOK kullanýmý sýrasýndaki kilo artýþýnda ise çoðu olguda progestinlere 

atfedilebilecek bir iþtah artýþý söz konusudur. Bazen kortizol metabolizmasýndaki 

bir deðiþiklik sonucu “anabolik” bir etki devreye girebilir. Uygun diyet ve düþük 

dozlu preparatlarýn önerilmesiyle bu sorun giderilebilir. Sývý tutulmasýna baðlý ise 

östrojen ya da progestin, derialtý yað dokusunun artýþýnda ise östrojen dozu 

azaltýlmalýdýr. 

· Saðlýk merkezinde olanak varsa yýlda bir kez pelvik muayene ve meme muayenesi 

yapýlmalýdýr. 

· Hap almaya ara vermek gerekmediði, kadýnlara anlatýlmalýdýr. Pek çok kadýn hap almayý 

bir süre býrakmak gerektiðini düþünür ve bunun sonucunda gebe kalabilir. 

· Ýzlem randevusu verilmesi: Gebeliði önlemede uzun süreli baþarý, kullanýcýnýn memnun 

olmasý ve sürekli kullaným ile ölçülmektedir. Bu ise hizmet verenlerin izleme önem 

vermeleri ile saðlanabilir. 

388

YALNIZ PROGESTÝN ÝÇEREN HAPLAR (MÝNÝHAPLAR) 


Yalnýz progestin içeren haplar (minihap) KOK’lara alternatif olarak geliþtirilmiþtir. Yalnýz 

progestin içeren haplarda KOK’lara oranla daha düþük dozda progestin bulunur ve bunlar 

östrojen içermez. Minihap, menstrüel siklus boyunca ve menstrüasyon sýrasýnda alýnýr. Bu 

haplar, kadýnda doðal olarak oluþan servikal mukusu kalýnlaþtýrarak spermin geçiþine engel 

olur. 

Taným 

Minihaplar yalnýzca progestin içeren, gerek östrojenin kontrendike olduðu durumlarda, 

gerekse acil kontrasepsiyon amacýyla kullanýlabilen preparatlardýr. 


Danýþmanlýk, aile planlamasý hizmetlerinin kalitesini saðlamada temel bir unsur ve 

hizmetlerin tüm aþamalarýna entegre edilmesi gereken bir süreçtir. Danýþmanlýk, hizmet 

alanýn gönüllü ve bilinçli bir seçim yapmasýný saðlar. 

Yönteme özel danýþmanlýk, kiþinin yöntemi güvenli, etkili ve tatmin edici bir biçimde 

kullanmasýna yardýmcý olur. Yönteme özel danýþmanlýk, kiþiye: 

· özel olarak ilgilendiði kontraseptif yöntem konusunda sorular sorma ve önceki 

deneyimlerini tartýþma, 

· ilgi duyduðu kontraseptif yöntemler konusunda daha ayrýntýlý bilgi edinme fýrsatý verir. 

Hizmet verene de kiþinin týbbi özgeçmiþini öðrenme olanaðý saðlar. 

Danýþmanlýk sýrasýnda yöntemi anlatýrken kadýna incelemesi için bir kutu minihap verin. 


Yalnýz progestin içeren minihap, her gün ve günün ayný saatinde alýnmalýdýr. Minihap 

gebeliði aþaðýda açýklandýðý þekilde önler: 

· Servikal mukusu kalýnlaþtýrarak spermlerin geçmesini önler. 

· Sikluslarýn %40-60’ýnda ovülasyonu engeller. 

· Tubal motiliteyi yavaþlatýr. 

· Endometriyumu incelterek implantasyon olasýlýðýný azaltýr. 

Etkililik 

Minihap, kadýn emzirdiði sürece, doðumu izleyen dokuz ay boyunca %98,5 oranýnda 

etkilidir. Diðer zamanlarda (emzirmeyen kadýnlarda ya da lohusalýk dönemi dýþýnda) 

güvenilirliði %96’ya düþer. 

389 

14

14 



· Adet kanamasý miktarýný ve kramplarý azaltýr. 

· KOK’lara oranla, kilo alma, bulantý gibi yan etkiler daha azdýr. 

· Kanser ya da kardiyovasküler hastalýk riskini artýrdýðýný gösteren bir veri yoktur (bu 

nokta özellikle ileri yaþtaki kadýnlar için önemlidir, çünkü bu gruptaki kadýnlar olasý 

kardiyovasküler riskleri nedeniyle, kombine haplarý kullanamayabilirler). 

· Anne sütünün niteliðini deðiþtirmez, miktarýný artýrabilir. Dokuz aydan kýsa bir süre 

önce doðum yapmýþ emziren kadýnlarýn çoðu için en uygun yöntemlerden biridir. 

· Kombine haplara oranla, kan basýncýný yükseltme, baþ aðrýsý ve depresyona neden 

olma riski daha azdýr. 

· Pýhtýlaþma riskini artýrmaz. 

· Metabolizma (özellikle karbonhidrat metabolizmasý) üzerinde etki yapma olasýlýðý azdýr. 

Bu nedenle, diyabetik kadýnlarýn güvenle kullanabileceði düþünülmektedir. 

· Cinsel iliþkiyi kesintiye uðratmaz. 

Olumsuz yönleri 

· Emzirme azaldýkça ya da sona erince etkisi azalýr 

· KOK’lara oranla ara kanamasý, lekelenme, amenore ve adet düzensizlikleri daha fazla 

görülür 

· KOK’lardan birinin unutulmasýna oranla, minihaplardan birinin alýnmamasý durumunda 

gebe kalma olasýlýðý daha yüksektir. Bu nedenle yalnýz progestin içeren haplar, her gün 

ayný saatte hap alabilecek durumda olmayan kadýnlar için uygun bir kontraseptif yöntem 

deðildir. 

· CYBH’lere karþý koruyuculuðu yoktur. 

390 



Amenore Minihaplarý ne þekilde Minihaplar her gün ve ayný saatte 

(adet görmeme) aldýðýný sorun. alýnmalýdýr. Unutulmasý gebe 

kalma riskini artýrýr. 

Belirtiler, pelvik muayene Minihap kullananlarda adetsiz 

(spekulumla ve bimanüel) dönemler görülebilir. Yine de altý 

ve test ile gebeliði araþtýrýn. haftadan uzun süren ya da düzenli 

adetleri takip eden amenore, 

gebelik belirtisi olabilir. 

Gebelik saptanmýþsa ve sürdürülmek 

isteniyorsa minihapý 

kesin ve düþük doz progestinin 

fetusa zararlý etkisinin olmayacaðý 

konusunda bilgilendirin. 

Gebelik bakýmý için sevk edin.



Gebelik yoksa endiþe etmemelidir, 

tedavi gerekmez. Amenore 

devam ederse kliniðe 

baþvurmasýný önerin. 

Kanama/lekelenme Öykü ve muayenede baþka Hematokrit deðerinin %30’dan 

(uzamýþ ve/veya aþýrý) bir patoloji yoksa anemiyi ya da hemoglobin deðerinin 

araþtýrýn (konjunktiva 9 g/dl’den az olmasý durumunda 

ya da týrnak yataðýnda demir takviyesi ve uygun 

solukluk, hematokrit ya da beslenme konusunda bilgilenhemoglobin 

deðerlerinde dirin. Anemi sürüyorsa minihap 

azalma) kesilmelidir. Not: Minihap 

kullanýmý kanama sýklýðýný 

artýrmakla birlikte aylýk kan 

kaybý genellikle daha azdýr. 

Bazý kullanýcýlarda görülebilen 

düþük hemoglobin deðerleri 

zamanla normale döner. 

Pelvik muayenede vajinit, Genital patoloji saptanýrsa tedavi 

servisit, servikal polip ya da edin ya da gerekiyorsa ileri 

miyom araþtýrýn. tetkik ve tedavi için sevk edin. 

Hap kesilmemelidir. 

Minihap kullanýmýnýn ilk aylarýnda 

adetler arasýnda hafif kanama ya 

da lekelenmenin kullanýcýlarýn 

%15-20’sinde görülebildiðini, 

önemli olmadýðýný ve tedavi 

gerektirmediðini anlatýn. Çoðu 

kadýnda kullanýmýn 9-12. aylarýnda 

adetler düzene girmektedir. 

Baþ aðrýsý Minihap kullanmaya baþla- Minihap kullanmaya baþladýðýndan 

(özellikle bulanýk görme dýðýndan bu yana baþ aðrýla- bu yana baþ aðrýlarýnda artma ve 

ile birlikte) rýnda artma olmuþ mu? görme bulanýklýðý varsa uzmana 

sevk edin ve haplarý kesin.Baþ 

Fizik muayene, fundoskopik aðrýlarý çok þiddetli deðilse 

(göz) ve nörolojik deðerlen- analjeziklerle tedavi edin. Yine de 

dirme yapýn. devam ediyorsa bir ay sonra 

tekrar deðerlendirin. 

Alt karýnda/pelvik aðrý Dikkatli bir öykü alýn. Karýn Karnýn alt bölgesinde duyarlýlýk, 

muayenesi ve pelvik muayene istirahatte nabýz artýþý, kan 

(spekulumla ve bimanüel) basýncýnda azalma, vücut 

yapýn. ýsýsýnda yükselme, gebelik ya da 

kuþkusu ve anemi (Hb

14 



Nabýz, kan basýncý ve vücut Minihap kullanan bazý kadýnlarda 

ýsýsýný ölçün. Ektopik gebelik, geliþen over foliküllerinin 

PÝH, apandisit ya da over kisti atrezisi gecikebilir. Bu durumda 

açýsýndan deðerlendirin. foliküller normalden fazla 

Hemoglobin/hematokrit ve büyüyerek over kistleri zannegebelik 

testi uygulayýn. dilebilir. Daha çok kullanýmýn ilk 

altý ayýnda oluþan büyümüþ 

foliküller genellikle asemptomatiktir 

ve ele gelir. Çoðu kadýnda 

kendiliðinden geriler, tedavi ya da 

hapý býrakmak gerekmez. Ender 

olarak ise karýn aðrýsý oluþturacak 

þekilde torsiyon ya da rüptür 

geliþebilir. Bu durumda cerrahi 

giriþim gerekebilir. 

Memede duyarlýlýk Memeleri kitle ya da kist Bir patoloji saptanýrsa uzmana 

(mastalji) açýsýndan deðerlendirin. sevk edin. Patoloji yoksa önemli 

Meme ucundan akýntý ya 

da galaktore olup olmadýðýný 

araþtýrýn. 

olmadýðýný anlatýn. 

Göðüs aðrýsý Kardiyovasküler hastalýk Kardiyovasküler hastalýk belirtileri 

(özellikle eforla ortaya açýsýndan deðerlendirin. varsa ileri tetkik için sevk edin 

çýkýyorsa) Tansiyonu ölçün, aritmiyi ve taný kesinleþirse minihapý 

(düzensiz kalp atýþlarý) 

araþtýrýn. 

kesin. 

Aþýrý kýllanma Kullaným öncesi dahil Yüzde ya da vücutta daha önceden 

(hirsutizm), akne/ ayrýntýlý öykü alýn. var olan kýllar artmýþ olabilir. 

dermatit ya da Deðiþiklikler genellikle aþýrý 

saç dökülmesi deðildir, zamanla azalabilir. 

Minihapý býrakmayý gerektirmez. 

Sarýlýk Aktif karaciðer hastalýðý Aktif karaciðer ya da safra kesesi 

(týkanma sarýlýðý) ya da hastalýðý olanlar minihap kullansafra 

kesesi hastalýðýný mamalýdýr. Ýleri tetkik için sevk 

araþtýrýn. edin ve taný kesinleþirse 

minihapý kesin. 

Bulantý/baþdönmesi Belirtiler, pelvik muayene Gebelik varsa “Amenore” baþlýðý 

(spekulum ve bimanüel) ve altýnda olduðu gibi sevk edin. 

test ile gebeliði araþtýrýn. 

Gebelik saptanmamýþsa, önemli 

olmadýðýný ve zamanla 

geçeceðini anlatýn. 

392



· Adet gören kadýnlarda minihap kullanmaya baþlamak için en uygun zaman, adetin ilk 

günüdür. Bununla birlikte adetin ilk beþ günü içinde herhangi bir zamanda da 

baþlanabilir. 

· Doðum sonrasýnda minihapa baþlama: 

w Eðer kadýn emziriyorsa doðumdan 6 hafta sonra minihapa baþlanabilir. Emzirme 

nedeniyle adet görmeyen bir kadýnda ikinci aydan sonra minihapa baþlanacaksa, 

gebelik araþtýrýlmalýdýr. 

w Eðer kadýn emzirmiyorsa hemen ya da doðum sonrasý ilk dört hafta içinde minihapa 

baþlanabilir. Emzirmeyen ve adet görmeyen bir kadýn doðum sonrasý dördüncü 

haftadan sonra minihapa baþlayacaksa, gebelik araþtýrýlmalýdýr. 

· Paketi bitirinceye kadar 28 gün süreyle her gün ayný saatte (örneðin akþam yemeðinde) 

bir tane hap alýnmalýdýr. Kadýna, son yedi hapý kullanýrken adet görebileceði 

hatýrlatýlmalýdýr. Adet görsün ya da görmesin, paketteki haplar bitince ara vermeden 

yeni bir pakete baþlamalýdýr. 

· Minihap ilk yedi gün içinde tam etkili deðildir. Bu süre içinde ek yöntem (kondom, 

spermisit vb.) kullanýlmalýdýr. Bebeðine sadece meme veren kadýnlarda doðumdan 

sonraki ilk 4-6 ayda ovülasyon olmayabilir. Anne bebeðine ek gýda veriyorsa, kullanýmýn 

ilk haftasýnda ek bir kontraseptif yöntem uygulamalýdýr. 

· Periyodlar arasýnda lekelenme ya da kanama oluyorsa, minihaplara aksatmadan devam 

edilir. Ýlk birkaç ay içinde ya da bir veya birkaç hap unutulursa, kanama olabilir. Ancak, 

kanama þiddetliyse, karýn aðrýlarý ve kramplar oluyorsa kullanýcý hekime baþvurmalýdýr. 

· Minihap almanýn unutulmasý: Düzenli ve sürekli minihap kullanmanýn önemi 

anlatýlmalýdýr. Birkaç saat de olsa hap almayý unutma, lekelenmeye ya da çekilme 

kanamasýna neden olabilir: daha da önemlisi, gebelik riski artar. 

w Kadýn bir hap almadýysa (unutma ya da kusma nedeniyle) ya da 3 saatten fazla 

geciktiyse, unuttuðu hapý hatýrlar hatýrlamaz almalý ve 48 saat süreyle ek bir korunma 

yöntemi kullanmalýdýr. 

w Ýki ya da daha fazla hap almadýysa, iki gün süreyle ikiþer hap almalý ve daha sonra 

günde birer hap almayý sürdürmelidir. Bu durumda bir hafta süreyle ek bir korunma 

yöntemi de kullanmalýdýr. 

· Hapý unuttuðu ya da 3 saatten fazla geciktirdiði süre içinde cinsel iliþkide bulunan 

kadýnlarda gebelik riski yüksek olduðundan araþtýrýlmalýdýr. 


Minihaplar HIV/AIDS ve CYBH’lere karþý koruma saðlamaz. 

393 

14

14 



Yalnýz progestin içeren haplar çoðu kadýn için uygundur. Ancak bazý durumlarda kullanýlmasý 

sakýncalý olabilir. Bu nedenle klinik personeli týbbi kontrendikasyonlar konusunda bilgili 

olmalýdýr. 

Yalnýz Progestin Ýçeren Oral Kontraseptifler (minihap) için 

DSÖ Uygunluk Kriterleri 

1. DSÖ I : Kullanýlmasýnda sakýnca olmayan durumlar 

Yaþý ³ 16 

Sigara içenler 

Obesite 

Hafif þiddette ya da fokal nörolojik bulgu vermeyen þiddetli baþ aðrýlarý 

Büyük cerrahi müdahaleler 



Emziren annelerde doðum sonrasý ilk 6 hafta geçtikten sonra 

Emzirmeyen annelerde ilk 3 hafta içinde ya da sonrasýnda 



Gebeliðe baðlý kolestaz öyküsü 




Over kanseri 




Endometriozis 

Dismenore 

CYBH 

HIV pozitif ya da AIDS (kondom da kullanmasý önerilir) 





Kan basýncý 140/90 – 179/109 mmHg arasýnda olanlar 

Mevcut ya da geçirilmiþ tromboemboli 

Kalp kapaðý hastalýklarý 


Varis 

394


Safrakesesi hastalýklarý 




Epilepsi 

Talasemi ve orak hücreli anemi 


Tüberküloz 

Sýtma 



Yaþý < 16 

Fokal nörolojik bulgularý olan migren tipi baþ aðrýsý 



Kombine oral kontraseptife baðlý kolestaz öyküsü olanlar 


Geçirilmiþ ektopik gebelik öyküsü 




Kan basýncý 180/110 mmHg’dan daha yüksek olan þiddetli hipertansiyon 

Kan basýncý deðerinin bilinmediði hipertansiyon öyküsü 


Geçirilmiþ serebrovasküler olay 


Vasküler komplikasyonu olan/olmayan ve 20 yýldan daha uzun süreli diyabet 

Hafif, kompanse karaciðer sirozu 




Emziren annelerde doðumdan sonraki ilk 6 hafta 


Mevcut ya da geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýl içinde hastalýða ait herhangi bir 

bulgu saptanmamýþsa) 



Dekompanse, þiddetli karaciðer sirozu 

Karaciðerde kitle varlýðý 


395 

14

14 


396 


Karaciðerde aðýr fibrozisle giden þistozomiazis 

4. DSÖ IV : Kullanýlmamasý gereken durumlar 


Gebelik 


personeli verilen bilgilerin doðruluðunu deðerlendirebilmeli ve gerekiyorsa sorularý deðiþik 

biçimlerde tekrar sormalýdýr. Ayrýca, kadýnýn ve eþinin yanýtlarýný etkileyebilecek sosyal, 

kültürel ve dini faktörler de göz önünde tutulmalýdýr. 


kiþinin yanýtlarý hap kullanýmýyla ilgili bir sorun olabileceðini gösteriyorsa, daha derin 



muayene ve pelvik muayene yapabilmelidir. Minihap kullanýmýndan önce özellikle kan 

basýncý ölçümü ve meme muayenesi yapýlmasý, yöntemin uygun olmadýðý kiþilerin 

saptanmasý açýsýndan önemlidir. 

Hizmet alanýn deðerlendirilmesi yapýlýrken, herhangi bir bilginin atlanmamasý için, klinik 

personelin bir liste kullanmasý yardýmcý olabilir. 


Týbbi öykü ya da muayene sonucunda, herhangi bir kontrendikasyon taþýmadýðýnýn 

anlaþýlmasý koþuluyla kadýna: 

· Ýlk geliþinde 3 aylýk, izlem için geldiðinde yine 3 aylýk minihap verilir. 

· Doðumdan sonraki dokuzuncu ayda, emzirmedeki azalmaya paralel olarak yalnýz progestin 

içeren hapýn etkisinin de azalacaðý ve bu nedenle KOK kullanmanýn daha güvenli 

olacaðý anlatýlýr. 

· Rifampisin, antikonvülsan ve hipnotik ilaçlarýn kullanýmý minihapýn etkisini 

azaltabildiðinden, bu ilaçlarý alýyorsa ek yöntem kullanmasý ya da baþka bir yönteme 

geçmesi önerilmelidir. 

Ýzlem 

Yalnýz progestin içeren hap alan kadýnlar izlem için kliniðe geldiðinde: 

· Kilosunu kontrol edin 

· Özellikle þu yakýnmalarýnýn olup olmadýðýný sorun: 

w Düzensiz kanama ya da lekelenme


w Sýk sýk hap almayý unutma 

w Amenore 

· Doðumdan sonra 9 ay geçince daha etkili bir kontraseptif yönteme geçmesinin iyi 

olacaðýný anlatýn. 

KAYNAKLAR 

Angle M, Huff S, Lea JW. Interactions between oral contraceptives and therapeutic drugs. 

Outlook 1991 April; 9(1). 

Changes in OC instructions may cause compliance problems. Contraceptive Technology 

Update 1992 August; 13 (8): 117-120. 

FDA instruction for OC use. Contraceptive Technology Update 1989 August; 13 (8 Suppl). 

Guillebaud J. Contraception: your questions answered. Edinburg: Churchill Livingstone, 

1987; 71-204, 260-282. 

Hacther RA et al. Contraceptive technology 15th rev. ed. New York: Irvington Publishers, 

Inc., 1992; 227-334. 

Hatcher RA et al. Kontraseptif Yöntemler - Uluslararasý Basým. Derviþoðlu AA [çeviri editörü] 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý, Ankara: Demircioðlu Matbaacýlýk, 1990; 256-259. 


Planned Parenthood Federation (IPPF) Hertford: Stephen Austin and Sons Ltd., 1992; 

29-52. 

Potter LS. OC effectiveness requires correct and consistent use. Outlook 1991 June; 9 (2). 


in family planning and sexually transmitted disease: a reference for trainers. Chapel Hill, 

N. C., 1989; 38-48. 


in family planning. Chapel Hill, N.C., 1992; 69-84. 

Population Information Program, Lower-dose pills. Population Reports 1988 November; A (7): 3-4. 


KAYNAKLAR 

Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Breast cancer and hormonal 

contraceptives: collaborative reanalysis of individual data on 53,297 women with breast 

cancer and 100,239 women without breast cancer from 54 epidemiological studies. The 

Lancet. 1996. 347:1713-1727 

397 

14

14 


Crosignani PG, Parazzini F, La Vecchia C, Meroni S, Ricci E. Clinical overview of hormonal 

contraception with special emphasis on long-term effects. Capdevilla CC, et al (eds). Contraception 

Today. Ch. 2. The Proceedings of the 4 th Congress of the European Society of 

Contraception. The Parthenon Publishing Group. New York. 1997 

Evans I, Huezo C (eds). Family Planning Handbook for Health Professionals. The sexual 

and reproductive health approach. Ch. 4. IPPF Medical Publications, Stephen Austin and 

Sons Ltd. Hertford. 1997. 

Hassa H. Perimenopozal Yýllarda Kontrasepsiyon. Hassa H (ed). Klinikte menopoz: 

Deðerlendirme ve Yönetim. Organon Yayýnlarý. 1996/1:161-173. Gestet Basým Tanýtým 

Ltd. Þti. 

Hatcher RA, et al. Contraceptive Technology; 17 th revised ed. Ardent, Inc. 1998:467-510 

Ortaylý N. Hormonal kontrasepsiyon. Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler, Böl. 15. Ýnsan 

Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla Matbaasý. 1997 

Speroff L, Darney P. A Clinical Guide for Contraception. Second ed. Williams and Wilkins, 

Baltimore. 1996 

Tomruk DG. Kombine oral kontraseptiflerde ilaç etkileþimi. AP Bülteni. Aðustos 1996, 5:3-4 

Tomruk DG. Kombine oral kontraseptiflerde ilaç etkileþimi. AP Bülteni. Kasým 1996, 6:5-6 

WHO Collaborative Study of Cardiovascular Disease and Steroid Hormone Contraception. 

Venous thromboembolic disease and combined oral contraceptives: results of an international, 

multicentre, case-control study. The Lancet. 1996, 346:1575-1587 


Ischaemic stroke and combined oral contraceptives: Results of an international, multicentre, 

case-control study. The Lancet. 1996, 348:498-505 


Haemorrhagic stroke, overall stroke risk and combined oral contraceptives: Results of an 

international, multicentre, case-control study. The Lancet. 1996, 348:505-510 

World Health Organisation: Improving Access to Quality Care in Family Planning. Medical 

eligibility criteria for contraceptive use. Family and Reproductive Health, Geneva. 1996 

Yýldýrým A. Oral kontraseptiflerin androjenik etkileri. AP Bülteni. Mayýs 1996, 4:3-4 

Yýldýrým A. Üreme sistemi ve cinsellik. Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler, Böl. 10. Ýnsan 

Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla Matbaasý. 1997 

398

15 

Enjekte Edilen Kontraseptifler

15 

² Enjekte Edilen Kontraseptifler² 

ENJEKTE EDÝLEN KONTRASEPTÝFLER 

Enjekte edilen kontraseptifler, uzun etkili hormon preparatý içeren kontraseptif yöntemlerdir. 

Ýçerdikleri hormon tipine göre sadece progesteron içeren enjekte edilen kontraseptifler ve 

kombine (östrojen ve progestin içeren) enjekte edilen kontraseptifler olmak üzere iki ana 

gruba ayrýlýr. 

Bu bölümün amacý, hizmet alaný deðerlendirme, bilgilendirme ve kullaným kurallarý gibi 

konularda temel teknik bilgiler sunmaktýr. Ayrýca, yan etkiler ve oluþabilecek saðlýk sorunlarý 

üzerinde de özellikle durulmuþtur. Yan etkilere karþý hemen ve doðru önlem alýnmasý 

kullanýcýlarý memnun eder, yöntem kullanýmýný sürdürmelerini saðlar. 

KOMBÝNE ENJEKTE EDÝLEN KONTRASEPTÝFLER 

Giriþ 

Kombine enjekte edilen kontraseptifler 1960’lardan beri araþtýrýlmaktadýr. Çok deðiþik 

formülasyonlar denenmiþtir; halen dünyada kabul gören iki preparat bulunmaktadýr: 

Cyclofem (5 mg estradiol cypionate + 25 mg medroxyprogesteron acetate) ve Mesigyna (5 

mg estradiol valerate + 50 mg norethisteron enantate). Bunlardan Mesigyna 1997 yýlýndan 

beri ülkemizde kullanýlmaktadýr. 


Taným 

Kombine enjekte edilen kontraseptifler, östrojen ve progesteron içerir. Bu nedenle, uygulama 

yolu farklý olmasýna karþýn, içerik olarak KOK’lara benzer. Tek baþýna progesteron 

kontraseptif etki için yeterlidir. Östrojen eklenmesinin nedeni, daha iyi bir siklus kontrolü 

saðlamak, dolayýsýyla sadece progesteron içeren yöntemleri kullananlarda sýk karþýlaþýlan 

kanama düzensizliklerini gidermektir. Ayda bir uygulandýðý için aylýk enjekte edilen 

kontraseptifler de denmektedir. 


KOK’larda olduðu gibi ovülasyonun baskýlanmasý, servikal mukusun kalýnlaþmasý ve 

endometriyumun inaktif hale gelmesi ile gebelik oluþmasý engellenir. 

401 

15

15 


Etkililik 

Kombine enjekte edilen kontraseptifler gebelikten korumada çok etkilidir. Baþarýsýzlýk hýzý 

yaklaþýk %0,1-0,2 arasýndadýr. 


· Son derece etkilidir. 

· Uygulanmasý kolaydýr. 

· Ýleri yaþtaki kadýnlar (sigara içmiyorlarsa) da kullanabilir. 

· Cinsel iliþki sürecinden baðýmsýzdýr. 

· Pelvik enfeksiyon ve over kanserine karþý koruyucu etkisi vardýr. 

· Býrakýldýðý zaman fertilite geri döner. 

· Bir sonraki iðneyi yaptýrmak dýþýnda akýlda tutulmasý gereken hiçbir þey yoktur. 

· Ektopik gebelikleri ve demir eksikliði anemisini önler. 

Kombine enjekte edilen kontraseptifler bazý bakýmlardan KOK’lardan üstündür. Bunlar: 

· Ýçerdiði östrojen doðal östrojendir. KOK’lardaki östrojen (ethinyl estradiol) ise sentetik 

bir steroiddir. Doðal östrojenlerin lipid metabolizmasý ve kardiyovasküler sistem 

üzerinde olumlu etkileri vardýr. 

· Uygulama yolu farklý olduðu için koruyucu etkisi 24 saatte baþlar. KOK’larda ise overler 

üzerindeki baskýlayýcý etkinin baþlamasý için en az 7 günlük bir kullaným süresinin 

geçmiþ olmasý gerekmektedir. 

· KOK kullananlarda sýk rastlanan bulantý, kusma gibi yakýnmalar enderdir. 

· Ýntramüsküler enjeksiyon yoluyla verilen ilaç doðrudan dolaþýma geçtiði için (KOK’lar 

enterohepatik dolaþýma girer), ilk geçiþ etkisi görülmemektedir. Bundan dolayý serum 

lipid düzeyi ve pýhtýlaþma sistemi üzerinde istenmeyen etkilerin görülmesi çok enderdir. 

· Karaciðer fonksiyonlarýný olumsuz yönde etkilemediðinden, daha önce oral kontraseptif 

kullanýmý sýrasýnda ya da gebelikte sarýlýk geçirenler bu yöntemi kullanabilir. 

· KOK’larýn koruyucu etkisinin pratikte daha düþük (%97) olmasýna neden olan kullanýcý 

hatalarý (hap almanýn unutulmasý), enjeksiyon yönteminde söz konusu olmadýðý için 

koruyucu etki daha yüksektir (%99,9). 

· Doðurganlýðýn geri dönüþünde gecikme söz konusu deðildir. 

Sadece progestin içeren enjekte edilen kontraseptiflerle karþýlaþtýrýldýðýnda: 

· Adet sikluslarý daha düzenlidir. 

· Endometriyal supresyon etkisi daha azdýr. 

· Yan etkiler daha hafiftir. 

· Enjeksiyonlar ayda bir yapýldýðýndan saðlýk personeliyle daha sýk görüþme olanaðý 

saðlar. 

· Progestin dozu daha düþüktür. 

402



· Enjeksiyonlar için kliniðe gelmek gerekir. Sadece progesteron içeren preparatlarla 

karþýlaþtýrýldýðýnda, ayda bir yapýlma zorunluluðu kullanýmý biraz zorlaþtýrmaktadýr. 

· KOK’larla karþýlaþtýrýldýðýnda kanama düzeninde aksamalara neden olabilir. 

· Bazý kadýnlarda, kullaným býrakýldýðýnda adet gecikebilir. 


· Emziren anneler, doðumdan sonraki ilk 6 ayda kullanamaz. 

· Kilo artýþýna neden olabilir. 

· Östrojene baðlý komplikasyonlar açýsýndan risk grubunda olan kadýnlar kullanamaz. 

Yan Etkileri 

· Adet düzeninde aksama 

· Baþ aðrýsý, migren ataklarý 

· Baþ dönmesi 

· Halsizlik, yorgunluk 

· Vücut aðrýlarý 

· Memelerde gerginlik ve aðrý 

· Kilo artýþý 

Bunlarýn içinde yöntemin býrakýlmasýna neden olan yan etki, kanama düzensizlikleridir. 

Ancak iyi danýþmanlýk verildiðinde, kullanýcý bu kanamalarý tolere eder ve yöntemden 

vazgeçmez. Diðer yan etkilerin þiddeti genellikle sorun yaratmayacak düzeydedir. 

“Yan Etki ve Saðlýk Sorunlarýnda Tutum” KOK’larla aynýdýr (Bkz. Bölüm 14: Oral 

Kontraseptifler). 


Kombine enjekte edilen kontraseptifleri tercih eden kadýnlarda yöntemi ilk uygulama: 

· Adet gören kadýnlar adetin ilk 7 günü içinde 

· Doðum sonrasý dönemde: 

Emziriyorsa, doðum sonrasý 6. aydan sonra 

Emzirmiyorsa, doðum sonrasý 3-4. haftada 

· Düþük sonrasý hemen ya da ilk 7 gün içinde ilk enjeksiyon yapýlmalýdýr. 

Ýlk enjeksiyondan sonraki adet kanamasý, beklenen adet zamanýndan önce (enjeksiyondan 

10-15 gün sonra) oluþacaktýr. Bunun olabileceði danýþmanlýk sýrasýnda kullanýcýya 

belirtilmelidir. 

Sonraki enjeksiyonlar kanamanýn durumuna bakýlmaksýzýn ilk enjeksiyondan 30 gün sonra 

uygulanmalýdýr. Ýkinci ve sonraki enjeksiyonlar daha önceden saptanan enjeksiyon 

403 

15

15 


gününden 3 gün önce ya da 3 gün sonraki süre içinde uygulanabilir. Kullaným kolaylýðý 

açýsýndan enjeksiyonlar her ayýn ayný gününde uygulanabilir. Örneðin, ilk enjeksiyon 18 

Þubat’ta uygulandýysa, sonraki enjeksiyonlar 18 Mart, 18 Nisan ve 18 Mayýs’ta gibi. 

Kadýna bir sonraki enjeksiyon için ne zaman geleceðini hatýrlatýn. Ýzlem kartýna bir sonraki 

enjeksiyon tarihini yazýn. Zorunlu hallerde, kombine enjekte edilen kontraseptifler için bir 

haftaya kadar gecikme kabul edilebilir ya da enjeksiyon tarihinden iki hafta önce yapýlabilir. 

Kombine enjekte edilen kontraseptif kullanmaya engeli olmayan kadýnlar gebelikten 

korunmayý istedikleri sürece yöntemi kullanabilirler. Belirli sürelerle enjeksiyonu býrakmaya 

ya da ara vermeye gerek yoktur. 

· Ýlk 3 ay içerisinde adet düzensizliði daha sýk görülür; adetlerin 3 aydan sonra normale 

dönmesi beklenir. 

· Uzun süren kanama yakýnmasý ile baþvuran kullanýcýlarda kýsa süreli nonsteroid 

antiinflamatuvar ilaçlar (örn. ibuprofen) ya da saf östrojen preparatlarý kullanýlabilir. 

· Amenore, kombine enjekte edilen kontraseptif kullanan kadýnlarda çok ender görülür. 

Bundan dolayý adet gecikmesi tanýmlayan kadýnlarda öncelikle gebelik olasýlýðý ekarte 

edilmelidir. 

· Kadýn gebe kalmak istediðinde, kombine enjekte edilen kontraseptif kullanýmýný 

kesebilir ve hemen gebe kalabilir. 

Ülkemizde bulunan enjekte edilen kontraseptif yöntemler (Mesigyna ve Depo Provera) 

Ek15-A’da karþýlaþtýrýlmýþtýr. 


HIV/AIDS ve diðer CYBH’lere karþý koruyuculuðu yoktur. 


Söylentileri düzeltmek, aile planlamasý hizmeti verenlerin önemle üstünde durmalarý gereken 

bir görevdir. Hizmet alanlarý bilgilendirirken yalnýzca duyduklarý söylenti ve yanlýþ bilgilerin 

doðru olmadýðýný söylemekle yetinmeyin. Neden doðru olmadýðýný nazikçe açýklayýn ya da 

gösterin ve doðru olaný belirtin. Kiþiyi yanlýþ bilgi ya da inançlarýndan ötürü utandýrmamaya 

dikkat edin. 

Söylenti: Enjeksiyonlar kadýný kýsýr yapar. 

Gerçek: Kombine enjekte edilen kontraseptif kullanýmýný kestikten hemen sonra 

gebe kalýnabilir. 

Söylenti: Enjekte edilen kontraseptifler kansere neden olur. 

Gerçek: Dünya Saðlýk Örgütü kombine enjekte edilen kontraseptiflerin insanlarda 

kanserojen etkisi olmadýðýný bildirmiþtir. Aksine, enjeksiyonlarýn endometriyum 

kanserine ve over kanserine karþý bir miktar koruyuculuðu vardýr. 

404



Enjekte edilen kontraseptifler kadýnlarýn pek çoðu için uygun olmakla birlikte, bu herkes 

için geçerli deðildir ve bu nedenle klinik personel uygun olan ve olmayan koþullar konusunda 

bilgili olmalýdýr. Aylýk enjekte edilen kontraseptiflerde hem östrojen hem de progestin 

bulunduðu için, östrojen kaynaklý kontrendikasyonlar da göz önünde tutulmalýdýr. Hizmet 

verenler her birey için enjekte edilen kontraseptif kullanýmýnýn uygunluðunu deðerlendirmeli, 

yalnýzca kiþisel gereksinimleri deðil, hizmet alanýn yaþadýðý ortamýn saðlýk hizmetleri 

açýsýndan durumunu da ele almalýdýr. Danýþmanlýk hizmeti sýrasýnda hatýrlanmasý gereken 

özel durumlar (örn. anemi) da ayrý bir liste halinde verilmiþtir. 

Deðerlendirmede þu kadýnlar belirlenmelidir: 

· Yönteme baþlamadan önce ileri bir deðerlendirme yapýlmasý gerekenler 

· Baþka bir yöntem seçmesi için danýþmanlýk verilmesi gerekenler. 



alýnmasý gereken önlemlerin ve ileri incelemeyi gerektiren özel sorunlarýn bulunup 

bulunmadýðýný belirlemektir. Deðerlendirmede, özellikle kadýnýn gebe olmadýðý 

kesinleþtirilmelidir. 

Enjekte edilen kontraseptif kullanmak isteyenlere hizmet sunan saðlýk personeli: 

· Kullanýmý engelleyebilecek týbbi durumlarý araþtýrmalý, 

· Özel sorunlarý olmasý durumunda daha ileri deðerlendirme (týbbi öykü ve fizik muayene) 

yapmalý, 

· Kiþilerin, enjekte edilen kontraseptifi seçmeden önce, yöntem, yan etkileri ve baþka 

kontraseptif yöntemler konusunda iyice bilgilendirildiklerinden emin olmalýdýr. 

Kombine Enjekte Edilen Kontraseptifler için DSÖ Uygunluk Kriterleri 


Yaþ < 40 

Obesite 










405 

15

15 


Over kanseri 





Endometriyozis 


Dismenore 

CYBH 






Varis 





Epilepsi 


Tüberküloz 

Sýtma 


Yaþ ³ 40 

Sigara içenler (35 yaþ altýndakiler ya da 35 yaþ ve üstünde, günde 20 sigaradan az içenler) 

Fokal nörolojik bulgularý olmayan migren tipi baþ aðrýsý olanlar 

Uzun süre hareketsiz kalmaya yol açmayacak büyük cerrahi müdahaleler 



Gebeliðe ya da kombine oral kontraseptif kullanýmýna baðlý kolestaz öyküsü olanlar 

Emziren annelerde doðumdan 6 ay sonra 




Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýrabilecek hafif hipertansiyon olgularý (Kan basýncý 

140/90-159/99) 

Komplikasyonsuz kalp kapaðý hastalýklarý 



Vasküler komplikasyonu olmayan diyabet (insülin baðýmlý/baðýmsýz) 

Talasemi 


406


Safrakesesi hastalýklarý (mevcut/týbbi tedavi verilmiþ) 



35 yaþ ve üstünde, günde 20 ya da daha fazla sigara içenler 



Doðum sonrasý ilk 21 gün 

Emzirme (doðumdan sonraki ilk 6 hafta – 6 ay) 


Geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýl içinde herhangi bir hastalýk bulgusu yoksa) 


Geçmiþte hipertansiyon öyküsü olanlar 

Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýramayacak hafif hipertansiyon olgularý (Kan 

basýncý 140/90-159/99) 

Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýrabilen orta derecede hipertansiyon olgularý (Kan 

basýncý 160/100 - 179/109) 

Karaciðerde aðýr fibrozis, þiddetli siroz (dekompanse) 




Fokal nörolojik bulgular veren migren tipi baþ aðrýlarý 


Gebelik 

Emziren annelerde doðum sonrasý ilk 6 hafta 



Düzenli kan basýncý kontrolü yaptýramayan orta derecede hipertansiyon olgularý 

(Kan basýncý 160/100 - 179/109) 

Þiddetli hipertansiyon (Kan basýncý > 180/110) 

Tromboemboli (mevcut/geçirilmiþ) 



Komplikasyonlu kalp kapaðý hastalýklarý 




Nefropati, retinopati ve nöropati ile olan; 20 yýlý aþkýn süredir olan ya da vasküler 

komplikasyonlu diyabet 

407 

15

15 



personeli hizmet alanýn verdiði bilgilerin doðruluðunu deðerlendirebilmeli ve gerekiyorsa 

sorularý deðiþik biçimlerde tekrar sormalýdýr. Ayrýca, kadýnýn ve eþinin yanýtlarýný 

etkileyebilecek sosyal, kültürel ve dini faktörler de göz önünde tutulmalýdýr. 


kiþinin yanýtlarý enjeksiyonlarla ilgili bir sorun olabileceðini gösteriyorsa, daha derin 



muayene ve pelvik muayene yapabilir. Kombine enjekte edilen kontraseptif kullanýmýndan 

önce özellikle kan basýncý ölçümü ve meme muayenesi yapýlmasý yöntemin uygun olmadýðý 

kiþilerin saptanmasý açýsýndan önemlidir. 

Hizmet alan deðerlendirilirken herhangi bir bilginin atlanmamasý için, klinik personelinin 

bir liste kullanmasý yardýmcý olabilir. 


Klinik ortam 

Kombine enjekte edilen kontraseptif uygulamasý için aile planlamasý kliniðindeki herhangi 

bir tedavi odasý uygundur. Olanak varsa bu oda, kliniðin çok kullanýlan bölümlerinden 

biraz uzakta olmalýdýr. Odada þu koþullar saðlanmalýdýr: 

· Yeterli aydýnlatma 

· Temizlemeyi kolaylaþtýrmak için taþ ya da beton zemin 

· Tozsuz ve haþarattan arýndýrýlmýþ ortam 

· Gerekiyorsa ve mümkünse merkezi havalandýrma. Havalandýrma için pencere açýlmasý 

gerekiyorsa, küçük gözenekli, gergin tel takýlmalýdýr. 

Oda yakýnýnda yeterli el yýkama düzeni, ayrýca yeterli miktarda temiz su ve kontamine 

atýklar için de sýký kapaklý uygun kaplar ya da plastik torbalar bulunmalýdýr. Ýðne ve 

enjektörlerin güvenle atýlabilmesi için delinmez kaplar bulundurulmalýdýr. 

Enjeksiyon tekniði 

· Preparatý buzdolabýnda saklamak gerekmez. 

· Enjeksiyonlar, kolda deltoid ya da kalçada gluteal bölgeden derin intramüsküler olarak 

uygulanmalýdýr. Ýlacýn cilt altýna verilmemesine dikkat edilmelidir. Enjeksiyon yüzeyel 

yapýlýrsa hýzla emilmeyecek ve etkisini hemen gösteremeyecektir. 

· Enjeksiyondan sonra enjeksiyon yeri kesinlikle ovuþturulmamalýdýr. 

· Mesigyna yaðlý bir preparat olduðu için kalýn bir iðneyle (21 no., yeþil) kalçadan 

uygulanmalýdýr. 

408

Hazýrlýk 

1.ADIM: Ellerinizi su ve sabunla iyice yýkayýn. 

2.ADIM: Ampulü dikkatle kýrýn. 

3.ADIM: Steril enjektör ve iðnenin ambalajýný açýn. 


4.ADIM: Ýðnenin dibini ve enjektörün tüpünü tutarak iðneyi enjektöre takýn. 

5.ADIM: Ampuldeki ilacý enjektöre çekin. Ayný iðneyi enjeksiyon için kullanýn. 

Enjeksiyon yerinin hazýrlanmasý 

1. ADIM: Deriyi %70’lik etil veya izopropil alkolle ýslatýlmýþ temiz pamukla 

merkezden baþlayarak dairesel hareketlerle silin. Kol ya da kalçalar gözle 

görünür biçimde kirli ise su ve sabunla iyice yýkayýn. 

2. ADIM: Enjeksiyonu yapmadan önce derinin kurumasýný bekleyin. 

3. ADIM: Enjeksiyonu yapýn. 

Enjeksiyon sonrasý 

· Ýðnenin kazayla batmasýndan kaçýnýn. Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörleri kullandýktan 

sonra parçalarýna ayýrmayýn, kapak takmayýn, kývýrmayýn ve kýrmayýn. Ýðneyle enjektörü 

takýlý durumda, kalýn karton, plastik þiþe ya da kapaklý teneke gibi delinmez bir kaba 

atýn. Bu amaçla eski serum þiþeleri de kullanýlabilir, fakat bunlarýn kýrýlma riski vardýr. 

· Çöp kabýný çalýþýlan alana yakýn bir yere koyarak kesici ve delici cisimlerin bir yerden 

bir yere taþýnmasýný önleyin. 

· Çöp kabý dolduðu zaman atýklarý uygun þekilde imha edin. 

TEK KULLANIMLIK ÝÐNE VE ENJEKTÖRLER ÝÇÝN 

GÜVENLÝK NOTLARI 

Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörler kullanýlýrken þu kurallara uyulmalýdýr: 

· Enjektör yalnýz bir kez kullanýlmalýdýr. 

· Ýðne ve enjektör kullanýldýktan sonra parçalarý birbirinden ayrýlmamalýdýr. 

· Ýðneler atýlmadan önce kývrýlmamalý ve kýrýlmamalýdýr. 

· Atýldýklarý kap delinmez bir kap olmalýdýr. 

409 

15

15 


Atýklarýn yok edilmesi ve dekontaminasyon 

1. ADIM: Enjeksiyonu yaptýktan sonra, kontamine cisimleri (gazlý bez, pamuk ve 

diðer atýklar) iþaretlenmiþ, sývý sýzdýrmayan, sýký kapaklý bir kaba ya da 

naylon torbaya koyun. Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörleri delinmeyecek 

bir kaba koyun. Ýðneleri atmadan önce bükmeyin ve kýrmayýn. 

2. ADIM: Kan veya mukusla kontamine olabilecek tüm yüzeyleri (iþlem masasý ya 

da araç-gereç masalarý gibi) %0,5’lik klor solüsyonuyla silip dekontamine 

edin. 

Ýzlem 

Kullanýcý izlem ya da sonraki enjeksiyonlarýn uygulanmasý için yine geldiðinde: 

· Yöntemle ilgili bilgileri tekrarlayýn. 

· Yan etkiler ya da sorunlar olup olmadýðýný sorun. Yöntemden memnun olup olmadýðýný 

öðrenin. 

· Sonraki ziyaretlerini programlayýn. Kullanýcýya bir sonraki enjeksiyon zamanýný bildirin 

ve izlem kartýna iþleyin. Yýlda bir kez meme muayenesi ve pelvik muayene yapýlmasýný 

planlayýn. 

· Enjeksiyon yerinde enfeksiyon olursa, sabun ve su ya da antiseptikle temizleyin. Yedi 

gün oral antibiyotik verin. Apse olursa antiseptikle temizleyin, apseyi boþaltýn ve 7 

gün oral antibiyotik verin. 

YALNIZ PROGESTÝN ÝÇEREN ENJEKTE EDÝLEN KONTRASEPTÝFLER 

Giriþ 

Ýçinde yalnýzca progestin bulunan enjekte edilen kontraseptifler, 1950’lerde geliþtirilmiþtir. 

Baþlangýçta endometriyozis, endometriyal kanser, dismenore, hirsutizm ve kanama 

düzensizliklerinin tedavisinde kullanýlmýþ, 1960’larda kontraseptif olarak gündeme gelmiþtir. 

Bu bölümün amacý, hizmet alaný deðerlendirme, bilgilendirme ve kullaným kurallarý gibi 

konularda temel teknik bilgiler sunmaktýr. Ayrýca, yan etkiler ve oluþabilecek saðlýk sorunlarý 

üzerinde de özellikle durulmuþtur. Yan etkilere karþý hemen ve doðru önlem alýnmasý, 

kullanýcýlarý memnun eder, yöntem kullanýmýný sürdürmelerini saðlar. 


Taným 

Yaygýn olarak kullanýlan, yalnýz progestin içeren iki deðiþik tip enjekte edilen kontraseptif 

vardýr: Depo Provera ve Noristerat. Depo Provera 150 mg medroxyprogesteron acetate 

410


(DMPA) içerir. Noristerat ise 200mg Norethisteron enantate (NET-EN) içerir. Depo Provera 

3 ayda bir, Noristerat ise 2 ayda bir uygulanýr. Bunlardan DMPA ülkemizde ruhsatlýdýr. 


Uzun süreli etki gösteren bu progestinler, ovülasyonu engeller, servikste spermin penetrasyonunu 

azaltan kalýn bir mukus oluþturur. Enjekte edilen kontraseptif kullanan kadýnlarda 

endometriyum inaktif ve sürekli kullanýmla atrofik hale gelir. 

Etkililik 

Enjekte edilen kontraseptifler geçici kontraseptif yöntemlerin en etkililerinden biridir. 100 

kadýn yýlý için baþarýsýzlýk oraný %0,1’den azdýr. 



· Uygulanmasý kolaydýr. 

· Ýleri yaþtaki kadýnlar da kullanabilir. 

· Cinsel iliþki sürecinden baðýmsýzdýr. 

· Pelvik enfeksiyona, endometriyum ve over kanserine karþý koruyucu etkisi vardýr. 

· Býrakýldýðý zaman fertilite geri döner. 

· Bir sonraki iðneyi yaptýrmak dýþýnda akýlda tutulmasý gereken hiçbir þey yoktur. 

· Ektopik gebelikleri ve demir eksikliði anemisini önler. 

· Emziren anneler tarafýndan kullanýldýðýnda emzirmeyi engellemez, süt miktarýný 

artýrabilir. 

· Östrojen kullanýmý açýsýndan risk taþýyan kadýnlarda güvenle kullanýlabilir. 


· Enjeksiyonlar için kliniðe gelmek gerekir. 

· Adet düzensizliðine neden olabilir. 

· Bazý kadýnlarda, kullaným býrakýldýðýnda adet gecikebilir. 


· Kilo artýþýna neden olabilir. 

Yan Etkileri 

Enjekte edilen progestinlerin sýk rastlanan yan etkilerinin ve bazý sorunlarla karþýlaþýldýðýnda 

neler yapýlmasý gerektiðinin açýklanmasý, güvenli, etkili ve devamlý kullanýmý saðlar. 

Aþaðýdaki yan etkiler ciddi olmamakla beraber rahatsýz edici olabilir: 

411 

15

15 


· Adet düzeninde aksama: düzensiz adetler, adetler arasýnda lekelenme, amenore 

· Baþ aðrýsý (oral kontraseptiflerde olduðundan çok daha az görülür) 

· Kilo alma (genelde 1-2 kilodan fazla olmaz) 

· Memelerde gerginlik ve duyarlýlýk (oral kontraseptiflerde olduðundan daha az görülür) 

· Mizaç deðiþikliði (sinirlilik gibi) 

Bunlarýn içinde, yöntemin býrakýlmasýna neden olan yan etki kanama düzensizlikleridir. 

Ancak iyi danýþmanlýk verildiðinde, bu kanamalar kullanýcý tarafýndan iyi tolere edilir ve 

yöntemin býrakýlmasýna yol açmaz. Diðer yan etkilerin þiddeti genellikle sorun yaratmayacak 

düzeydedir. 


Hizmet alan aþaðýdaki uyarý iþaretleri konusunda bilgilendirilmeli ve bunlardan biri ortaya 

çýkarsa hemen kliniðe gelmesi söylenmelidir: 

412 

ENJEKTE EDÝLEN KONTRASEPTÝFLERDE 

UYARI ÝÞARETLERÝ 

· Aþýrý adet kanamasý: Normalin iki katý uzun ya da iki katý fazla kanama 

· Adetler arasýnda yedi günden uzun süren kanama 

· Uzun bir süre düzenli adetlerden sonra geciken menstrüel kanamalar 

· Enjeksiyon kullanmaya baþladýktan sonra migren tipi baþ aðrýlarý, tekrarlayan 

ve çok þiddetli baþ aðrýlarý, görmede bulanýklýk 

· Karnýn alt bölgesinde þiddetli aðrý (ektopik gebelik olabilir) 

· Sarýlýk 

Bu sorunlardan herhangi biriyle karþýlaþýrsanýz, hemen doktora baþvurunuz. 


DMPA kullanýmýnda en sýk görülen yan etkiler menstrüel siklus deðiþiklikleridir. Bazý 

kadýnlarda kanama artýþý olurken bazýlarýnda lekelenme görülmekte ve pek çoðunda sonuçta 

amenore geliþmektedir. 

Ýlk DMPA enjeksiyonundan sonra uzun süren kanamalar en sýk görülen yan etkidir. Daha 

sonraki enjeksiyonlarda kanama süresi giderek azalýr, bir yýllýk kullanýmdan sonra ise adet 

sýklýðý ve miktarý azalýr. Çok þiddetli kanama ise seyrek görülen bir olgudur; ancak olduðu 

zaman özel müdahale gerektirir.


DMPA kullaným süresi arttýkça amenore geliþen kullanýcý yüzdesi de artar. 12 ay DMPA 

kullanan kadýnlarýn yarýsýndan fazlasýnda amenore geliþmektedir. Ýki yýllýk kullanýmdan 

sonra ise her 4 kadýndan 3’ünde amenore görülür. 

Menstrüel düzendeki bu deðiþiklikler yöntemi býrakmanýn baþlýca nedenidir. Araþtýrmalarýn 

çoðunda uzun süren ya da aþýrý kanama nedeniyle yöntemi býrakan kadýn sayýsý, amenore 

nedeniyle býrakanlardan fazladýr. DMPA kullanmayý düþünen kadýnlar, ilacýn menstrüel 

siklus üzerindeki etkileri konusunda iyice aydýnlatýlmalýdýr. 

Adet düzensizliklerinde izlenecek yol 

Uzun süren kanama, aþýrý kanama ya da amenore gibi kanama düzensizliklerinin olduðu 

durumlarda en önemli yaklaþým danýþmanlýktýr. Hizmet verenler kadýnla farklý kontraseptif 

yöntemlerin özelliklerini konuþurken, ona kanama düzensizliklerinin görülme olasýlýðý ve 

bunlarýn önemi konusunda bilgi vermelidir. 

ADET DÜZENSÝZLÝKLERÝNDE ÝZLENECEK YOL 

· Ýlk enjeksiyonda iyi danýþmanlýk verilmeli, 

· Yöntem kullanýmý sýrasýnda danýþmanlýða devam edilmeli (izlem danýþmanlýðý), 

· Yöntemin neden olduðu kanama sorunlarý çözülmeli, 

· Gerekirse sevk edilmelidir 

Ýlk DMPA enjeksiyonu yapýlmadan önce her kullanýcý, adet düzensizlikleri ve diðer yan 

etkiler hakkýnda bilgi sahibi olmalýdýr. Kadýnlar bazý adet deðiþikliklerinin sýk görüldüðünü, 

bunlarýn hastalýk ya da ciddi bir sorunun iþareti olmadýðýný anlamalýdýr. Kullanýcýlar, 

enjeksiyonlar baþladýktan sonra da istedikleri zaman danýþmanlýk ve bilgi almaya 

gelebileceklerini bilmelidir. 

DMPA kullanýmýnýn ilk 6 ayýnda kullanýcýlarýn yaklaþýk %25’inde uzun süren kanama 

görülebilir. Daha sonraki aylarda bu oran giderek düþer. Nadiren görülen aþýrý kanama 

kullanýcý için ciddi bir sorun yaratabilir. Aþýrý kanama olasýlýðý kullaným süresinin uzamasýyla 

azalýr. Bir kadýnda aþýrý kanama varsa öncelikle gebelik (özellikle dýþ gebelik), düþük, pelvik 

inflamatuvar hastalýk ve diðer jinekolojik hastalýklarýn olmadýðý kesinleþtirilmelidir. 

Kullanýcý uzun süren ya da aþýrý kanamadan yakýnýyorsa bu sorun hiç bir zaman gözardý 

edilmemeli ya da önemsiz sayýlmamalýdýr. Çoðu zaman danýþmanlýk tek baþýna yeterli 

olabilir. Ancak bazý durumlarda kanama týbbi tedavi gerektirebilir. DMPA sunulan 

kurumlarda aþýrý kanamanýn tedavisi de yapýlabilmelidir. Tedaviye baþlamadan önce öykü 

derinleþtirilerek kanamanýn þiddeti de belirlenmelidir. 

413 

15

15 


Kanama yakýnmalarýnýn çoðu hafif kanama ya da lekelenme þeklindedir. Ancak kanama 

kadýnýn normal adetinin iki katýndan uzun sürüyor ya da normal adet miktarýnýn iki katýndan 

fazla oluyorsa aþýrý kanama ya da uzun süren kanama olarak nitelendirilir. 

Sýk kanama: Son 12 hafta içinde 4’ten fazla sayýda kanama/lekelenme 

Seyrek kanama: Son 12 hafta içinde 2’den az sayýda kanama/lekelenme. Ýki kanamanýn 

arasý 8 hafta ya da daha uzunsa bu durum amenore olarak deðerlendirilir. 

414 

AÞIRI KANAMA VE AMENOREDE TEDAVÝ 

· Danýþmanlýk 

· 7 gün süreyle düþük dozlu KOK ya da ibuprofen 600-800mg/gün 

· 21 gün süreyle düþük dozlu KOK 

· Erken DMPA enjeksiyonu (iki enjeksiyon arasý en az 4 hafta olacak þekilde) 

· Demir preparatlarý 

· Amenorede medikal tedavi yoktur. Danýþmanlýk verilir. 

Hafif kanama/lekelenme: Bu yakýnma ile gelen kadýna yaklaþýmda yapýlacak ilk þey 

danýþmanlýktýr. Kadýna bozulan kanama düzeninin 6-12 ay içinde normale döneceði ya da 

amenorenin ortaya çýkabileceði anlatýlýr. Bu danýþmanlýk yeterli olmazsa, kanamayý azaltmak 

için düþük dozlu KOK (5-7gün) ya da ibuprofen (600-800mg/gün, 5-7 gün) gibi bir 

nonsteroid antiinflamatuvar verilir. Kanama ayný þiddette devam ederse bir siklus (21 gün) 

boyunca düþük dozlu KOK verilir ya da bir sonraki DMPA enjeksiyonu erken yapýlýr. 

Aþýrý kanama: Bu durumda izlenecek iki yol vardýr. Bir siklus boyunca düþük dozlu KOK 

verilir ya da bir sonraki DMPA enjeksiyonu erken yapýlýr. Kanama çok fazla ise her 12 

saatte bir düþük dozlu KOK verilebilir. Kanama durunca tedaviye son verilebileceði gibi, 

her gün bir hapla devam ederek 21 güne tamamlanabilir. Kanama devam ederse KOK’a 2- 

3 siklus boyunca devam edilebilir. Ancak buna karar vermeden önce kanamanýn iyice 

deðerlendirilmesi þarttýr. Ýnatçý kanamalarda hizmet alan bir üst kuruluþa sevk edilmelidir. 

Bir önceki enjeksiyonun üstünden en az 4 hafta geçtikten sonra yapýlmak koþuluyla, DMPA 

enjeksiyonunun öne alýnmasý da kanamayý azaltabilir. Her iki kanama türünde de uygulanan 

tedavinin amacý, kanama düzeninin normale dönmesi ya da amenorenin yerleþmesine kadar 

zaman kazanmaktýr. Kanama uzun süre devam ederse demir tedavisi gerekebilir. DMPA’ya 

baðlý kanamalarda menstrüel regülasyon ya da dilatasyon ve kürtajýn yararý yoktur. 

Amenore: Ýki ay süreyle hiç kanama olmamasýdýr. Amenorenin tedavi edilmesi gerekmez. 

Gebelik olmadýðý belirlendikten sonra danýþmanlýk verilir. Eðer kullanýcý amenoreden çok 

rahatsýzsa, baþka bir yönteme geçmesi önerilebilir.

Þekil 15.1 DMPA’ya Baðlý Kanama Düzensizliklerinin Tedavisi 

Gebelik ya da baþka bir patoloji 

olmadýðýný belirleyiniz 


Hafif kanama/lekelenme Aþýrý kanama* 

Hizmet alana 6-12 ay içinde kanamalarýnýn 

düzene gireceðini ya da amenore olabileceðini 

anlatýnýz 

Hizmet alan bu durumu Sakýncasý yoksa bir siklus (21 gün) 

kabullendi mi? düþük doz KOK vererek DMPA’ya 

devam ediniz 

EVET HAYIR 

Rutin Ýzlem Veya bir sonraki enjeksiyonu 

erken yapýnýz 

Sakýncasý yoksa 

5-7 gün VEYA 5-7 gün düþük 

ibuprofen doz KOK vererek 

DMPA’ya 

devam ediniz 

Kanama sürüyor mu? Kanama sürüyor mu? 

HAYIR EVET HAYIR EVET 

Rutin izlem Rutin izlem Aþaðýdaki nota bakýnýz 

Not: Tedavi protokolleri DMPA’nýn neden olduðu kanama düzensizliklerinin normale dönmesi ya 

da amenorenin ortaya çýkmasýna kadar zaman kazandýrýr. Aþýrý kanama uzun süre devam ederse 

demir tedavisi gerekebilir. Bu durum ender görülür. Enjekte edilen kontraseptiflere baðlý kanama 

düzensizliðinde kürtajýn yararý yoktur. 

* Aþýrý kanama, süresi veya miktarý adetin iki katýndan fazla olan kanamadýr. 

415 

15

15 


416 



Amenore Semptomlarý kontrol ederek, Enjekte edilen progestin 

(adet görmeme) pelvik muayene (spekulumla kullananlarda amenore sýk 

ve bimanüel) ve mümkünse görülür. Bununla birlikte, düzenli 

gebelik testi yaparak, gebelik bir siklus döneminden sonra altý 

olmadýðýndan emin olun. hafta veya daha uzun süreli 

amenore, gebelik belirtisi olabilir. 

Ýntrauterin gebelik doðrulanýrsa, 

kullanýcýya seçenekleri konusunda 

bilgi verin ve gerekli bakýmý 

almasýný saðlayýn. Kullanýcý 

gebeliði sürdürmek isterse, 

enjeksiyonlarý durdurun ve aldýðý 

küçük dozdaki hormonun fetus 

üzerinde zararlý bir etkisi 

olmayacaðý konusunda kendisini 

ikna edin. 

Gebelik yoksa danýþmanlýk ve 

güven verme dýþýnda hiçbir 

tedavi gerekmez. Az miktarlarda 

progestinin sürekli etkisi kanamayý 

azaltýr ve bazý kadýnlarda 

bütünüyle keser. Kullanýcýya, 

kanýn rahim içinde birikmediðini 

açýklayýn, kaygý duymaya devam 

ederse kliniðe baþvurmasýný 

önerin.Genelde, enjeksiyonlar 

kesildikten bir ila üç ay sonra 

normal sikluslar yeniden baþlar. 

Ender durumlarda amenore 

daha uzun sürebilir. 

Kanama/lekelenme Kanamanýn vajinit, servisit, Genital yolda bir anormallik varsa, 

(uzun süreli ve/veya þiddetli) servikal polip ya da uterin sorunu tedavi edin ve hastaya bilgi 

fibroidler gibi genital yol verin ya da daha ileri bir tedavi için 

lezyonlarýndan kaynaklan- sevk edin. Enjeksiyonlara ara 

madýðýndan emin olmak için vermeyin. Kullanýcýya sorun 

pelvik muayene (spekulumla hallolduktan sonra ek danýþmanlýk 

ve bimanüel) yapýn. almak üzere kliniðe baþvurmasýný 

söyleyin. 

Ýntrauterin ya da ektopik Kullanýcý gebeyse, yukarýda 

gebelik ya da kendiliðinden amenore için belirtilen önerilerde 

düþük varsa muayene edin; bulunun; gebeliði sürdürmek 

gerekiyorsa ve mümkünse istiyorsa enjeksiyonlarý býrakýn. 

gebelik testi yapýn.



Gebelik testi negatif ama uterus 

büyükse, kadýna pelvik muayene 

ve gebelik testini tekrarlamak 

üzere iki hafta sonra yeniden 

gelmesini söyleyin. 

Ektopik gebelik kuþkusu varsa, 

deðerlendirme için sevk edin. 

Pelvik muayene bulgularý Hematokrit

15 



Alt karýnda/pelvik aðrý Dikkatli öykü alýn, abdominal Kullanýcýda þunlardan biri 

(gebelik semptomlarý ile ve pelvik muayene (spekulum varsa hemen sevk edin: 

birlikte ya da deðil) ve bimanüel) yapýn. · Karnýn alt bölgesinde duyarlýlýk 

· Ýstirahat halinde nabýzda artýþ 

Vital bulgularý kontrol edin: · Düþük kan basýncý 

· Nabýz · Yüksek ateþ 

· Kan basýncý · Kuþkulanýlan/saptanan gebelik 

· Ateþ ve akut anemi (



Sarýlýk Sonradan oluþan akut sarýlýk Akut karaciðer hastalýðý hormonal 

yönteme baðlý deðildir. kontraseptiflerin kullanýmýnda bir 

· Akut hepatit kontrendikasyondur. Daha ileri 

· Safrakesesi hastalýðý deðerlendirme ve gerekiyorsa 

olup olmadýðýný araþtýrýn enjeksiyonlarýn durdurulmasý 

için sevk edin. 

Bulantý/baþ dönmesi Semptomlarý kontrol ederek Kullanýcý gebeyse, yukarýda 

gebelik olmadýðýndan amenore tutumunda olduðu gibi 

emin olun. Pelvik muayene sevk edin. Gebelik yoksa, bulantý 

(spekulum ve bimanüel) ve ve baþ dönmesinin ciddi bir 

mümkünse gebelik testi yapýn. sorun olmadýðý ve olasýlýkla 

zamanla kaybolacaðý konusunda 

güvence verin. 

Tromboflebit/ Aktif tromboembolik hastalýk Aktif tromboembolik hastalýk 

tromboembolik hastalýk için kontrol edin. yalnýz progestin içeren enjekte 

(bacaklar, akciðerler edilen kontraseptiflerde DSÖ 

veya gözler) kriterlerine göre kontrendike 

deðildir ve yöntemin býrakýlmasýný 

gerektirmez. Daha ileri inceleme 


Kilo artýþý ya da kaybý Biliniyorsa uygulama öncesi Kullanýcýya normal deðiþiklikler 

(iþtah deðiþiklikleri) kilo ile þimdiki kiloyu (2 kg’lýk artýþ veya kayýplar) 

karþýlaþtýrýn. olabileceðini anlatýn. 

Gebelik olmadýðýndan emin Kilo deðiþikliði aþýrýysa diyeti 

olun. 

Kullanýcýnýn beslenme ve 

egzersiz düzenini kontrol 

edin. 

gözden geçirin. 

Enfeksiyon Enjeksiyon yerinde enfeksiyon Enjeksiyon yerini sabun ve su ya 

(aðrý, ýsý, kýzarýklýk) ya da apse da antiseptikle temizleyin. 7 gün 

olup olmadýðýný kontrol edin. oral antibiyotik verin. 

Apse varsa, antiseptikle temizleyin, 

gerekiyorsa apseyi boþaltýn. 

7 gün oral antibiyotik verin. 


· Enjeksiyonlara, kadýnýn gebe olmadýðý bilinen herhangi bir zamanda baþlanýr. 

· Ýlk enjeksiyon mümkünse adetin ilk 7 gününde yapýlmalýdýr. Böylece, kadýnýn gebe 

olmadýðýndan emin olunur. 

· Kadýn, adet siklusunun ilk 7 günü içindeyse ve kanamasý devam ediyorsa ek yönteme 

gerek yoktur. Adet siklusunun ilk 7 günü içinde, ancak kanamasý bitmiþse ya da 

enjeksiyona ilk 7 günden sonra baþlanmýþsa, bir hafta süreyle ek yöntem verilir. 

419 

15

15 


· Bir sonraki enjeksiyon, Depo Provera kullananlarda 3 ay, Noristerat’ta ise 2 ay sonradýr. 

Kullanýcýya bir sonraki enjeksiyon için ne zaman geleceðini hatýrlatýn ve izlem kartýna 

enjeksiyon tarihini yazýn. 

· DMPA için randevu tarihinden sonra 2 haftaya kadar, NET-EN için 1 haftaya kadar 

gecikme kabul edilebilir. Zorunlu hallerde, DMPA randevu tarihinden en fazla 4 hafta 

önce, NET-EN ise 2 hafta önce yapýlabilir. 

· Doðum sonrasý enjeksiyon uygulamalarýnda zamanlama, kadýnýn emzirip emzirmemesine 

göre deðiþmektedir: 

¨ Emziriyorsa, ilk enjeksiyon 6. haftanýn sonunda yapýlmalýdýr. Emziren kadýn adet 

görmüyorsa ve bebeðini ek gýda vermeksizin tam olarak anne sütüyle besliyorsa, 

uygulama doðumdan altý ay sonrasýna kadar ertelenebilir. 

¨ Emzirmiyorsa, ilk enjeksiyon doðumdan 3-4 hafta sonra yapýlabilir. Ýlk 4 haftadan 

sonraki uygulamalardan önce kadýnýn gebe olmadýðý belirlenmelidir. 

· Düþükten hemen sonra ya da ilk 7 gün içinde enjeksiyon yapýlabilir. 

· Enjekte edilen progestinler adet gecikmesine neden olabilir, adeti kesebilir ya da kanama 

miktarýný azaltabilir; hemen gebelik düþünülmemelidir. 

· Kadýn gebe kalmak isterse enjeksiyonlarý keser, ancak hemen gebe kalmasý beklenmez. 




Söylentileri düzeltmek, aile planlamasý hizmeti verenlerin önemle üstünde durmalarý gereken 

bir görevdir. Hizmet alanlarý bilgilendirirken yalnýzca duyduklarý söylenti ve yanlýþ bilgilerin 

doðru olmadýðýný söylemekle yetinmeyin. Neden doðru olmadýðýný nazikçe açýklayýn ya da 

gösterin ve doðru olaný belirtin. Kiþiyi yanlýþ bilgi ya da inançlarýndan ötürü utandýrmamaya 

dikkat edin. 

Söylenti: Enjeksiyonlar kadýný kýsýr yapar. 

Gerçek: Yalnýz progestin içeren enjekte edilen kontraseptif kullanýmýný kestikten 

sonra gebe kalýnmasý zaman alabilir. Ancak infertiliteye neden olmaz. 

Söylenti: Enjekte edilen kontraseptifler kansere neden olur. 

Gerçek: Dünya Saðlýk Örgütü enjekte edilen kontraseptiflerin insanlarda 

kanserojen etkisi olmadýðýný bildirmiþtir. Aksine, enjeksiyonlarýn 

endometriyum kanserine ve over kanserine karþý bir miktar koruyuculuðu 

vardýr. 


Enjekte edilen progestinler, bazý kadýnlar için uygun deðildir ve bu nedenle klinik personel 

týbbi kontrendikasyonlar konusunda bilgili olmalýdýr. Deðerlendirmede þu kadýnlar 

belirlenmelidir: 

420


· Uygulamadan önce daha fazla deðerlendirilmesi gerekenler ya da 

· Baþka bir yöntem seçmesi için danýþmanlýk verilmesi gerekenler. 



alýnmasý gereken önlemlerin ve daha fazla incelenmesi gereken özel sorunlarýn bulunup 

bulunmadýðýný belirlemektir. Deðerlendirmede, özellikle kadýnýn gebe olabilmesi riskini 

en aza indirmek için gerekli her türlü çaba gösterilmelidir. 

Enjekte edilen progestinleri kullanmak isteyenlerle ilgilenen klinik personeli: 

· Kullanýmý engelleyebilecek týbbi durumlar olup olmadýðýný týbbi öyküyle araþtýrmalý, 

· Özel sorunlarý olmasý durumunda daha ileri deðerlendirme (fizik muayene) yapmalý, 

· Kiþilerin, enjekte edilen progestini seçmeden önce yöntem, yan etkileri ve baþka 

kontraseptif yöntemler konusunda iyice bilgilendirildiklerinden emin olmalýdýr. 

Hizmet alanlarýn özgeçmiþleriyle ilgili konularda kesin bilgisi olmayabilir. Bu nedenle, 

saðlýk personeli hizmet alanlarýn verdiði bilgilerin doðruluðunu deðerlendirebilmeli ve 

gerekiyorsa sorularý deðiþik biçimlerde tekrar sormalýdýr. Ayrýca, kadýnýn ve eþinin yanýtlarýný 

etkileyebilecek sosyal, kültürel ve dini faktörleri de göz önünde tutmalýdýr. 


kiþinin yanýtlarý enjeksiyonlarla ilgili bir sorun olabileceðini gösteriyorsa, daha derin 

araþtýrma ya da kýsa bir muayene gerekebilir. Saðlýk kontrolü açýsýndan pelvik muayene 

yapýlabilir, ancak gebelik kuþkusu olmadýðý sürece enjekte edilen kontraseptif kullanýmý 

için bir zorunluluk deðildir. En son ne zaman pelvik muayene olduðu sorularak ilk 

enjeksiyondan önce muayenenin gerekli olup olmadýðýna karar verilmesi daha uygun olur. 

Týbbi deðerlendirme yaparken, herhangi bir bilginin atlanmamasý için, klinik personelinin 

bir liste kullanmasý yardýmcý olabilir. 

Yalnýz Progestin Ýçeren Enjekte Edilen Kontraseptifler için DSÖ 

Uygunluk Kriterleri 


Yaþ ³ 16 


Obesite 






421 

15

15 


Gebeliðe baðlý kolestaz /diyabet 




Over kanseri 






Preeklampsi öyküsü olanlar 

CYBH 

Mevcut CYBH 






Tromboembolik bozukluklar 


Varis 








Epilepsi 


Tüberküloz 

Sýtma 


Yaþ < 16 

Þiddetli baþ aðrýsý olanlar 


Düzensiz kanama-fazla kanama ile birlikte ya da deðil 





Hipertansiyon öyküsü 

Hafif ya da orta derecede hipertansiyon olgularý (Kan basýncý < 180/110) 

422


Komplikasyonsuz diyabet (insülin baðýmlý/baðýmsýz) 

Oral kontraseptife ikincil geliþmiþ kolestaz öyküsü 





Emzirme (doðumdan sonraki ilk 6 hafta) 


Geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýl içinde hastalýða ait herhangi bir bulgu 



Þiddetli hipertansiyon olgularý (Kan basýncý > 180/110) 

Vasküler komplikasyonlu ya da 20 yýldýr varolan diyabet 




Þiddetli siroz (dekompanse) 

Karaciðer tümörleri (iyi ve kötü huylu) 

Karaciðerde aðýr fibrozis 



4. DSÖ IV – Kullanýlmamasý gereken durumlar 


Gebelik 

Taný konmamýþ vajinal kanama 



Enjekte edilen kontraseptif türleri 

·Depo Provera: 150 mg medroxyprogesteron acetate (DMPA) 

·Noristerat: 200 mg norethisteron enantate (NET-EN) 

Enjeksiyon tekniði 

· Þiþeyi buzdolabýnda saklamak gerekmez. Kabarcýk olmamasý için þiþeyi yumuþak 

hareketlerle avuç içinde yuvarlayarak içeriðinin karýþmasýný saðlayýn. Enjektöre çekin. 

· Enjeksiyonlar, kolda deltoid ya da kalçada gluteal bölgeden derin intramüsküler olarak 

uygulanmalýdýr. Ýlacýn cilt altýna verilmemesine dikkat edilmelidir. Enjeksiyon yüzeyel 

yapýlýrsa hýzla emilmeyecek ve etkisini hemen gösteremeyecektir. 

· Enjeksiyondan sonra enjeksiyon yeri kesinlikle ovuþturulmamalýdýr. 

423 

15

15 


Hazýrlýk 

1.ADIM: Ellerinizi su ve sabunla iyice yýkayýn. 

2.ADIM: Þiþenin tepesini %70’lik alkole batýrýlmýþ pamukla silin. 

3.ADIM: Steril enjektör ve iðnenin ambalajýný açýn. 

4.ADIM: Ýðnenin dibini ve enjektörün tüpünü tutarak iðneyi enjektöre takýn. 

5.ADIM: Þiþeyi baþ aþaðý çevirerek ilacý enjektöre çekin. Ayný iðneyi enjeksiyon için 

kullanýn. 

Enjekte edilen kontraseptifler genellikle tek kullanýmlýktýr, ancak birkaç kullanýmlýk þiþelerde 

kapakta iðne takýlý býrakýlmamalýdýr. Bu uygulama, bakterilerin ilaç þiþesine girip sývýyý 

kontamine etmelerine yol açacaðýndan tehlikelidir. 

Enjeksiyon yerinin hazýrlanmasý 

1. ADIM: Deriyi %70’lik etil veya izopropil alkolle ýslatýlmýþ temiz pamukla 

merkezden baþlayarak dairesel hareketlerle silin. Kol ya da kalçalar gözle 

görünür biçimde kirli ise su ve sabunla iyice yýkayýn. 

2. ADIM: Enjeksiyonu yapmadan önce derinin kurumasýný bekleyin. 

3. ADIM: Enjeksiyonu yapýn. 

Enjeksiyon sonrasý 

· Ýðnenin kazayla batmasýndan kaçýnýn. Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörleri kullandýktan 

sonra parçalarýna ayýrmayýn, kapak takmayýn, kývýrmayýn ve kýrmayýn. Ýðneyle enjektörü, 

takýlý durumda, kalýn karton, plastik þiþe, ya da kapaklý teneke gibi delinmez bir kaba 

atýn. Bu amaçla eski serum þiþeleri de kullanýlabilir, fakat bunlarýn kýrýlma riski vardýr. 

· Çöp kabýný çalýþýlan alana yakýn bir yere koyarak keskin cisimlerin bir yerden bir yere 

taþýnmasýný önleyin. 

· Çöp kabý dolduðu zaman atýklarý uygun þekilde imha edin. 

424 

TEK KULLANIMLIK ÝÐNE VE ENJEKTÖRLER ÝÇÝN 

GÜVENLÝK NOTLARI 

Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörler kullanýlýrken þu kurallara uyulmalýdýr: 

· Enjektör yalnýz bir kez kullanýlmalýdýr. 

· Ýðne ve enjektör kullanýldýktan sonra parçalarý birbirinden ayrýlmamalýdýr. 

· Ýðneler atýlmadan önce kývrýlmamalý ve kýrýlmamalýdýr. 

· Ýðne ve enjektör delinmez bir kaba atýlmalýdýr.

Atýklarýn yok edilmesi ve dekontaminasyon 


1. ADIM: Enjeksiyonu yaptýktan sonra, kontamine cisimleri (gazlý bez, pamuk ve 

diðer atýklar) iþaretlenmiþ, sývý sýzdýrmayan, sýký kapaklý bir kaba ya da 

plastik torbaya koyun. Tek kullanýmlýk iðne ve enjektörleri delinmeyecek 

bir kaba koyun. Ýðneleri atmadan önce eðmeyin ve kýrmayýn. 

2. ADIM: Kan veya mukusla kontamine olabilecek tüm yüzeyleri (iþlem masasý ya 

da araç-gereç masalarý gibi) %0,5’lik klor solüsyonuyla silip dekontamine 

edin. 

Ýzlem 

Kullanýcý izlem için geldiðinde enjeksiyon yerinde enfeksiyon saptanýrsa, sabun ve su ya 

da antiseptikle temizleyin. Yedi gün oral antibiyotik verin. Apse olursa antiseptikle 

temizleyin, apseyi boþaltýn ve 7 gün oral antibiyotik verin. 

Kullanýcý izlem ya da sonraki enjeksiyonlarýn uygulanmasý için yine geldiðinde: 

· Yöntemle ilgili bilgileri tekrarlayýn. 

· Yan etkiler ya da sorunlar olup olmadýðýný sorun. Yöntemden memnun olup olmadýðýný 

öðrenin. 

· Sonraki ziyaretlerini programlayýn. Kullanýcýya bir sonraki enjeksiyon zamanýný bildirin 

ve izlem kartýna iþleyin. Yýlda bir kez meme muayenesi ve pelvik muayene yapýlmasýný 

planlayýn. 

KAYNAKLAR 

Hatcher RA et al. Kontraseptif yöntemler - Uluslararasý basým. Derviþoðlu AA [çeviri 

editörü] Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Demircioðlu Matbaacýlýk, 1990; 331- 

338. 


Planned Parenthood Federation (IPPF). Hertford: Stephen Austin and Sons Ltd., 

1992; 52-59. 

Perkins JJ. Principles and methods of sterilization in health sciences. 2nd ed. Thomas CC 

(ed). Springfield, Illinois; 1983: 388-402. 



N.C.: 1989; 48. 

Population Information Program. Hormonal contraception: new long acting methods. Population 

Reports 1987; K (3): 69-78. 

425 

15

15 


Tietjen L, Cronin W, McIntosh N. Infection prevention for family planning service programs. 

JHPIEGO Corporation, International Planned Parenthood Federation (IPPF). Durant: 

Essential Medical Information System, Inc., 1992. 


KAYNAKLAR 

AVSC ve Saðlýk Bakanlýðý AÇSAP Genel Md. Enjekte Edilen Kontraseptiflerde 

Danýþmanlýk Eðitimi Katýlýmcý El Kitabý Ankara: 1997 

The Essentials of Contraceptive Technology, July 1997 

Family planning methods: new guidance.Population Reports Series J (44):2, 1997 

426

² Enjekte Edilen Kontraseptifler - Ek 15-A² 

EK 15-A 

KOMBÝNE (Mesigyna) VE YALNIZ PROGESTÝN 

ÝÇEREN (Depo Provera) ENJEKTE EDÝLEN 

KONTRASEPTÝFLERÝN KARÞILAÞTIRILMASI 

Mesigyna Depo Provera 

Ýçerik Östrojen + Progesteron Progesteron 

Uygulama Sýklýðý Ayda bir Üç ayda bir 

Koruyucu Etki Yüksek Yüksek 

Emzirme Ýlk 6 ayda kullanýlmaz Kullanýlabilir 

Düþük sonrasý Hemen Hemen 

Doðum sonrasý (emzirmeyenlerde) 3 hafta sonra 2 hafta sonra 

Kanama düzensizlikleri Nadir Sýk 

Yöntem býrakýldýðýnda 

fertilitenin geri dönüþü Hemen Gecikebilir 

Sigara içenlerde Kullanýmý sýnýrlýdýr Kullanýlabilir 

Tromboemboli öyküsü varsa Kullanýlmaz Kullanýlabilir 

Büyük cerrahi geçirenlerde Kullanýmý sýnýrlýdýr Kullanýlabilir 

Safrakesesi hastalýklarý Kullanýmý sýnýrlýdýr Kullanýlabilir 

427 

15a

16 

Derialtı İmplantları

GÝRÝÞ 

16 

DERÝALTI ÝMPLANTLARI 

(NORPLANT) 

² Derialtý Ýmplantlarý² 

Derialtý implantlarýyla ilgili çalýþmalar 1960’lardan beri sürmektedir. Çeþitli tiplerde 

implantlarla denemeler yapýlmaktadýr; bunlar arasýnda uzun süre önce geniþ çapta kullanýma 

sunulan ve en yaygýn olarak kullanýlan implant Norplant ’ týr. Norplant beþ yýl süreyle korunma 

saðlayan etkili, uzun süreli ve geri dönüþlü bir kontraseptiftir. Sentetik hormon içeren, 

yumuþak silikondan yapýlmýþ 6 ince ve esnek kapsül, kadýnýn üst kolunun iç kýsmýnda 

derinin hemen altýna küçük bir cerrahi giriþimle yerleþtirilir. Kontraseptif etki, uygulamayý 

izleyen birkaç saat içinde baþlar ve doðurganlýk implant çýkarýldýktan kýsa bir süre sonra 

geri döner. 


Yönteme özel danýþmanlýk hizmetinin amacý, hizmet alanýn yöntemi güvenli ve etkili 

biçimde, hoþnutlukla kullanmasýna yardýmcý olmaktýr. 

Hizmet alan Norplant’ý seçerse, danýþmanlýk þu özel bilgileri kapsamalýdýr: 

· Norplant’ýn gebeliði nasýl önlediði 

· Yan etkileri, olumlu ve olumsuz yönleri (özellikle menstrüel düzensizliklerle ilgili 

olanlarý) ve diðer sorunlarý 

· Uygulama/çýkarma iþlemleri; Norplant’ýn beþ yýllýk etki süresi 

· Uygulamanýn ne zaman yapýlacaðý ve ertelenirse hangi kontraseptif yöntemin kullanýlacaðý 

· Kullanýcýnýn yöntemi istediði zaman býrakma özgürlüðü 

· Çýkarýlmasýndan sonra doðurganlýðýn hemen döneceði 

· Düzenli izlemlere gelmesinin gerektiði 

Çoðunlukla Norplant uygulamasýndan hemen sonra, uygulama sonrasý danýþmanlýk verilir. 

Uygulama sonrasý danýþmanlýkta, izlemlerin önemi, uyarý belirtileri ve uygulama yerinde 

herhangi bir enfeksiyon görüldüðünde hemen kliniðe baþvurulmasý üzerinde durulmalýdýr. 

Uygulama sonrasý danýþmanlýkta verilen bilgiler her ziyarette tekrarlanmalýdýr. Danýþman, 

kullanýcýyý dikkatle dinlemeli ve sorularýný yanýtlamaya hazýr olmalýdýr. Sorularýn 

yanýtlanmasý hizmet alanýn herhangi bir yan etki ya da sorunla baþa çýkmasýna yardým eder. 

Danýþmanlar, istendiði zaman Norplant’ýn çýkarýlmasýnýn mümkün olduðunu da 

hatýrlatmalýdýr. 

431 

16

16 


Taným 

Sentetik hormon içeren 6 ince ve esnek kapsülden oluþan bir kontraseptiftir. Kapsüllerin 

herbiri 3,4 cm uzunluðunda, 2,4 mm çapýndadýr ve ortalama 36 mg kristalize levonorgestrol 

içerir. Küçük bir cerrahi giriþimle, üst kolun iç kýsmýna, derinin hemen altýna yerleþtirilir. 

Sentetik bir progestin olan levonorgestrol, KOK’larda ve yalnýz progestin içeren 

minihaplarda uzun yýllardýr kullanýlan ve bu nedenle etki ve yan etkileri iyi bilinen bir 

hormondur. Silastik tüpler ise 1950’lerden beri cerrahi uygulamalarda kullanýlmaktadýr; 

yan etkisi görülmemiþtir. Norplant’taki yenilik, kontraseptifin vücuda veriliþ biçimidir. 

Progestin, kapsüllerin duvarlarýndan sürekli olarak ve düþük dozlar halinde vücuda geçer. 


Progestin ovülasyonu baskýlayarak ve servikal mukusu, sperm geçiþini engelleyecek biçimde 

kalýnlaþtýrýp azaltarak gebeliði önler. 

Etkililik 

Norplant mevcut kontraseptiflerin en etkililerinden biridir. Beþ yýllýk bir sürede yýllýk 

ortalama gebelik hýzý %1’den azdýr. 



· Kullanýmý kolaydýr: Bir kez uygulandýktan sonra kadýn kliniðe sadece izlem ya da 

implantýn çýkarýlmasý için gelir. 

· 5 yýl süreyle korur. 

· Kullanýþlýdýr; günlük aktiviteleri, cinsel isteði ve iliþkiyi etkilemez. 

· Geri dönüþlüdür. 


· Eðitilmiþ personel gerektirir. 

· Küçük bir cerrahi iþlemle yerleþtirilir ve çýkarýlýr. Küçük cerrahi giriþimlerde 

görülebilecek enfeksiyon, kanama, hematom gibi riskler taþýr. 

· Derinin altýnda farkedilebilir. 

· Kullanýcý yöntemi kendi kendine býrakamaz. 


432



Norplant kullanýmýyla ortaya çýkan yan etki ve sorunlarýn çoðu ciddi deðildir. Birçok kadýnda 

menstrüel siklusta deðiþikliklere yol açabilir. Bunlar arasýnda: 

· Ýlk aylarda kadýnýn alýþkýn olduðundan daha uzun süren (8 günü aþan) adetler, 

· Adet arasý kanama ya da lekelenme, 

· Birkaç ay boyunca ve bazen de bir yýl ya da daha uzun süre kanama olmamasý 

sayýlabilir. 

Daha az rastlanan yan etkiler 

· Baþ aðrýsý 

· Kilo deðiþiklikleri (artma ya da azalma) 

· Depresyon ya da sinirlilik 

· Akne 

· Saç dökülmesi 

· Hirsutizm 

· Ýlk aylarda bulantý, baþ dönmesi 

· Memelerde duyarlýlýk 

· Vajinal sekresyon artýþý 

Önceden var olan akne ya da tüylenme daha kötüye gidebilir. 

Kullanýcýnýn en önemli noktalarý anlamasý ve hatýrlamasýna yardým etmek için bunlarý ona 

açýk ve basit bir þekilde anlatýp birkaç kez tekrarlamaya özen gösterilmelidir. 

Norplant kullanýcýlarýnýn bildirdiði ya da doktorlarýn ortaya çýkardýðý, fakat yöntemle ilgisi 

kesin olmayan baþka yakýnmalar da vardýr: 

· Meme akýntýsý 

· Servikal enfeksiyonlar 

· Kaþýntý 

· Hipertansiyon 

Önemli yan etkiler ve diðer saðlýk sorunlarý, aþaðýda ayrýntýlarýyla anlatýlmýþtýr. 

433 

16

16 


434 



Amenore Semptomlarý kontrol ederek Norplant kullanýcýlarýnda amenore 

(adet görmeme) gebelik olup olmadýðýný dönemlerine sýk rastlanýr. Düzenli 

deðerlendirin. Pelvik muayene adetlerden sonra amenorenin 6 

(spekulumla ve bimanuel) hafta ya da daha uzun süreyle deve 

mümkünse gebelik testi vam etmesi, gebelik belirtisi 

yapýn. olabilir. 

Ýntrauterin gebelik kanýtlanmýþsa, 

kullanýcýya seçenekleri konusunda 

danýþmanlýk verin ve uygun 

kuruluþa sevk edin. Kullanýcý 

gebeliði sürdürmek isterse, 

Norplant’ý çýkarýn ve maruz kaldýðý 

düþük doz hormonun 

(levonorgestrol) fetus üzerinde 

hiçbir etkisi olmayacaðýný belirtin. 

Gebelik olmadýðý saptanmýþsa, 

danýþmanlýk ve rahatlatma dýþýnda 

bir tedaviye gerek yoktur. 

Levonorgestrol’ün sürekli etkisi 

endometriyum tabakasýný inceltir 

ve böylece kanamanýn azalmasýna, 

hatta bazý kadýnlarda 

kaybolmasýna neden olur. 

Kullanýcýya, kanýn rahim içinde 

birikmediðini anlatýn, amenoreden 

endiþe duyarsa kliniðe geri 

gelmesini önerin. 

Uygulamadan sonra menstrüasyon 

genellikle 1-3 ay içinde normale 

döner. Amenore nadiren daha 

uzun sürer. 

Kanama/lekelenme Vajinit, servisit, polip veya Genital sistemle ilgili bir patoloji 

(uzun süreli ve/veya miyom gibi genital organ varsa, tedavi edin veya ileri tetkik 

aþýrý) lezyonlarýna baðlý bir için sevk edin. Norplant’ý çýkarkanama 

olup olmadýðýný 

kontrol etmek için pelvik 

muayene (spekulum ve 

bimanüel) yapýlmalýdýr. 

mayýn. 

Gebelik (intrauterin/ ektopik) Gebe ise yukarýda Amenore’de 

veya kendiliðinden düþük olduðu gibi danýþmanlýk verin ve 

þüphesi varsa muayene gebeliði sürdürmek isterse 

edin; mümkünse gebelik Norplant’ý çýkarýn. 

testi yapýn.



Gebelik testi negatif fakat uterusta 

büyüme varsa pelvik muayenenin 

tekrarý ve gebelik testi için 2 hafta 

sonra geri gelmesini isteyin. 

Ektopik gebelik þüphesi varsa tam 

bir deðerlendirme için sevk edin. 

Hiç bir anormallik yoksa, Hematokrit

16 



Ýmplantýn atýlmasý Kapsüllerin tamamen ya da Geri kalan kapsüller yerindeyse ve 

kýsmen dýþarý atýlýp enfeksiyon (aðrý, ýsý, kýzarýklýk) 

atýlmadýðýný kontrol edin. yoksa kýsmen atýlan kapsülleri 

çýkarýn. Yeni bir paket implant 

açýn ve çýkanlarýn yerine 

yenilerini, yeni bir insizyon 

açarak yerleþtirin. 

Enfeksiyon varsa ve/veya kalan 

kapsüller doðru yerde deðilse 

onlarý çýkarýn ve yeni bir seti 

diðer kola ya da ayný kola ters 

yönde yerleþtirin. Gerekirse 

baþka bir yöntem seçiminde 

yardýmcý olun. 

Enfeksiyon Yerleþtirme bölgesinde enfek- Enfeksiyon varsa (apse yoksa): 

siyon (aðrý, ýsý, kýzarýklýk) ya · Bölgeyi temizleyin (sabun ve 

da apse olup olmadýðýný su veya antiseptikle). 

kontrol edin. · 7 gün boyunca uygun oral 

antibiyotik verin. Norplant’ý 

çýkarmayýn ve kullanýcýya bir 

hafta sonra gelmesini söyleyin. 

Eðer iyileþme yoksa Norplant’ý 

çýkarýn ve diðer kola yeni bir 

set yerleþtirin. Gerekirse 

baþka bir yöntem seçimi 

konusunda yardýmcý olun. 

Apse varsa: 

· Antiseptikle bölgeyi temizleyin. 

· Apseyi boþaltýn. 

· Norplant kapsüllerini çýkarýn. 

· Yara tedavisi uygulayýn. 

· Oral antibiyotik verin. 

Alt karýnda/pelvik aðrý Dikkatli öykü alýn, karýn ve Aþaðýdaki semptomlarýn herhangi 

(Gebelik semptomlarýyla pelvik (spekulum ve bimanüel) biri varsa hemen sevk edin: 

birlikte veya deðil) muayene yapýn. Vital bulgularý · Alt karýn bölgesinde duyarlýlýk 

kontrol edin: · Hýzlý nabýz (> 100/dk) 

· Nabýz · Düþük kan basýncý 

· Kan basýncý (38.°C) 

· Gebelik kuþkusuyla birlikte 

Ayýrýcý taný için muayene edin: akut anemi (hemoglobin



Hb/Hct için laboratuvar Norplant kullanan bazý kadýnlarda 

testleri ve mümkünse over folikülleri geliþir ve atrezi 

gebelik testi yapýn. gecikebilir. Bu durumda folikül 

normal boyutundan daha fazla 

geliþebilir. Genellikle kullanýmýn 

ilk 6 ayýnda oluþan büyümüþ foliküller 

over kistlerinden ayýrt edilemez. 

Çoðunlukla semptom vermez ve 

muayenede ele gelir. Geliþmiþ 

foliküllerin büyük çoðunluðu 

kendiliðinden yok olur; tedavi 

veya Norplant’ýn çýkarýlmasýný 

gerektirmez. Nadiren torsiyone 

veya rüptüre olabilir ve cerrahi 

giriþim gerektirebilir. 

Memede duyarlýlýk Memeleri: Bir anormallik varsa deðerlendirme 

(mastalji) · Yumru veya kistler için sevk edin; yoksa kiþiye güven 

· Akýntý veya galaktore 

açýsýndan kontrol edin. 

verin, Norplant’ý çýkarmayýn. 

Göðüs aðrýsý Kardiyovasküler hastalýk Kardiyovasküler hastalýk bulgularý 

(özellikle egzersiz sýrasýnda) olasýlýðý için deðerlendirin: varsa deðerlendirme ve olasýlýkla 

· kan basýncýný Norplant’ýn çýkarýlmasý için sevk 

· düzensiz kalp atýmlarýný 

(aritmiler) kontrol edin. 

edin. 

Aþýrý kýllanma (hirsutizm), Norplant kullanýmý öncesi ve Yüz ve vücutta önceden var olan 

akne/dermatit ya da saç sonrasý öyküyü deðerlendirin. kýllanma daha da artabilir. Deðidökülmesi 

þiklikler genellikle aþýrý deðildir 

ve zamanla iyileþebilir. Norplant’ýn 

çýkarýlmasýna gerek yoktur 

Sarýlýk Uygulama sonrasýnda Aktif karaciðer hastalýðýnda 

meydana gelen akut sarýlýk Norplant kontrendikedir. 

yöntemle ilgili deðildir. Ýleri deðerlendirme ve gerekirse 

· Akut hepatit Norplant’ýn çýkarýlmasý için sevk 

· Aktif safrakesesi hastalýðý 

olup olmadýðýný araþtýrýn. 

edin. 

Bulantý/baþ dönmesi Gebelik olup olmadýðýný Gebeyse, yukarýda Amenore için 

araþtýrýn. Pelvik muayene belirtildiði gibi sevk edin. Gebe 

(spekulumla ve bimanüel) deðilse, bulantý/baþ dönmesinin 

yapýn ve mümkünse gebelik ciddi bir sorun olmadýðýný 

testi uygulayýn. belirtin ve zamanla 

kaybolacaðýný söyleyin. 

Kilo artýþý/kaybý Uygulamadan önceki ve Kilo dalgalanmalarý hakkýnda bilgi 

(iþtah deðiþikliði) sonraki kilolarý karþýlaþtýrýn. verin: 2 kg azalabilir veya artabilir. 

Gebe olup olmadýðýný 

araþtýrýn. Beslenme ve Kilo deðiþikliði çok fazla ise 

egzersiz düzenini kontrol edin. beslenmesini gözden geçirin. 

437 

16

16 



Kadýnýn gebe olmadýðý belirlenmiþse, Norplant implantlarý menstrüel siklusun herhangi 

bir anýnda yerleþtirilebilir. 

Norplant yerleþtirmek için en uygun zamanlar: 

· Menstrüasyon sýrasýnda (baþlangýcýný izleyen 7 gün içinde) 

· Düþükten sonra (hemen veya ilk 7 gün içinde) 

· Emzirme döneminde (doðumdan sonra 6 hafta geçtiyse) 

Her ne kadar Norplant yerleþtirilmesi için en uygun zamanlar yukarýda sýralananlar ise de 

gebelik olmadýðýndan emin olunduðunda siklusun herhangi bir döneminde Norplant 

kapsüllerinin yerleþtirilmesi mümkündür. Koruyucu etki kapsüller yerleþtirildikten 24 saat 

sonra baþlar; ancak çift ikinci bir kontraseptif kullanmak (örn. kondom) koþuluyla daha 

önce de iliþkide bulunabilir. 

Norplant uygulananlara, klinikten ayrýlmadan önce, Norplant izlem kartýnýn yaný sýra 

uygulama yerinin bakýmýna iliþkin bilgi de verilmelidir. Mümkünse, bakým kurallarýnýn 

yazýlý olarak verilmesi yararlý olur. 

Kullanýcýlar için evde yara bakýmý 

· En az 48 saat süreyle uygulama bölgesini temiz ve kuru tutun. Kesi yeri yýkanýrken 

veya ev iþi yaparken ýslanýrsa, enfekte olabilir. 

· Uygulama bölgesinde birkaç gün boyunca morarma, hafif þiþlik veya aþýrý duyarlýlýk 

görülmesi normaldir. 

· Günlük iþlere hemen baþlayabilirsiniz. Kesi yerini çarpmamaya, germemeye veya gereksiz 

yere basýnç uygulamamaya özen gösterin. 

· Baský için kullanýlan gazlý bezi 48 saat süreyle çýkarmayýn. 

· Ýyileþtikten sonra bölgeyi yýkayabilirsiniz. 

· Ateþ, bölgede iltihaplanma (kýzarýklýk, sýcaklýk veya devamlý aðrý) varsa, kliniðe 

baþvurun. 

Uyarý iþaretleri 

Norplant kullananlar aþaðýdaki sorunlardan herhangi biriyle karþýlaþýrsa kliniðe 

baþvurmalýdýr: 

· þiddetli alt karýn aðrýsý 

· aþýrý vajinal kanama 

· uygulama yerinde iltihap veya kanama (enfeksiyon belirtisi olabilir) 

· bir kapsülün atýlmasý (doðru yerleþtirilirse nadiren olur) 

· migren nöbetleri, tekrarlayan þiddetli baþ aðrýlarý veya bulanýk görme 

· düzenli sikluslarý izleyen gecikmiþ menstrüel periyodlar 

438


Düzenli sikluslardan sonra adet olmamasý gebeliðin belirtisi olabilir. Adet kanamasý 

beklendiði zamanda olmazsa, alt karýn aðrýsý veya gebelik semptomlarý varsa, hiç vakit 

kaybetmeden kliniðe baþvurmalýdýr. Ender görülse de, ektopik gebelik olasýlýðý vardýr. 

Danýþman, kullanýcýnýn, isterse implantlarýn çýkarýlabileceðini bildiðinden emin olmalýdýr. 

Kullanýcý implantlarýn çýkarýlmasý için ayný kliniðe veya yöntemin saðlandýðý baþka bir 

kliniðe baþvurabilir. Eðer çýkarma iþlemi her gün yapýlmýyorsa, kullanýcýya klinikte bu 

iþlemin yapýldýðý günleri gösteren bir program verilmelidir. 




Söylentileri düzeltmek aile planlamasý hizmeti verenlerin önemli bir görevidir. Hizmet 

alanla söylentiler ve yanlýþ bilgiler konusunda konuþurken yalnýzca duyduklarýnýn doðru 

olmadýðýný söylemekle yetinmeyin. Her zaman neden doðru olmadýðýný nazikçe açýklayýn 

ya da gösterin ve doðru olaný belirtin. Kiþiyi yanlýþ bilgi ya da inançlarýndan ötürü 

utandýrmamaya dikkat edin. 

Söylenti : Ýmplantlar kadýnýn vücudu içinde gezinir. 

Gerçek: Hayýr, kolun derisinin altýnda, tam yerleþtirildikleri yerde, çýkarýlýncaya kadar 

kalýrlar. 

Söylenti: Norplant’ýn yerleþtirilmesi aðrýlýdýr. 

Gerçek: Lokal anestezi uygulanýrken hafif bir sýzý duyulabilir. Daha sonra genellikle 

hiç acý duyulmaz. 

Söylenti: Norplant kalýcý olarak yerleþtirilir. 

Gerçek: Her an çýkarýlabilir; beþ yýl sonunda yenisiyle deðiþtirilmelidir. 


Norplant, her kadýn için uygun deðildir. Saðlýk personeli týbbi kontrendikasyonlarý bilmeli ve 

· Norplant kullanmadan önce ileri deðerlendirme gerektirebilecek, 

· Alternatif bir yöntem seçmek için danýþmanlýða gereksinim duyabilecek kadýnlarý ayýrt 

edebilmelidir. 


Týbbi deðerlendirmenin baþlýca amaçlarý, kullaným için endikasyonlarý, alýnacak önlemleri 

ve daha ileri düzeyde deðerlendirme gerektirebilecek herhangi bir özel sorunun olup 

439 

16

16 


olmadýðýný belirlemektir. Deðerlendirmede, kadýnýn gebe olmadýðýnýn saptanmasýna önem 

verilmelidir. 

Saðlýk personeli Norplant kullanmak isteyenlerle ilgilenirken: 

· Kiþiyi Norplant kullanýmýnýn uygun olmayacaðý týbbi durumlar bakýmýndan 

deðerlendirmeli; 

· Özel sorunlar varsa, ileri deðerlendirme (týbbi öykü ve/veya fizik muayene) yapmalý; 

· Norplant’ý uygulamaya geçmeden önce, hizmet alanlara yöntem, yan etkileri, diðer 

kontraseptifler konularýnda danýþmanlýk vermeli ve onlarýn uygulama boyunca ne 

bekleyeceklerini anlamalarýna yardýmcý olmalýdýr. 

Norplant Kullanýmý Ýçin DSÖ Uygunluk Kriterleri 


Yaþ ³ 16 



Hafif baþ aðrýsý 

Obesite 

Jinekolojik ve obstetrik durumlar 

Emzirmeyen annelerde doðumdan hemen sonra 

Emziren annelerde doðumdan 6 hafta sonra 

Düþüklerden hemen sonra 

Endometriyum ve over kanserleri 

Ýyi huylu over kistleri 

Geçirilmiþ ya da mevcut PÝH 

Gebeliðe baðlý kolestaz öyküsü 



Trofoblastik hastalýk 

Þiddetli dismenore 

Endometriozis 

CYBH 

Geçirilmiþ ya da mevcut CYBH (CYBH’lere karþý koruyuculuðu olmadýðý belirtilmelidir) 





Kardiyovasküler hastalýklar 

Hafif ya da orta þiddette hipertansiyon olgularý (Kan basýncý £ 179/109 mmHg) 

Geçirilmiþ ya da mevcut tromboembolik hastalýklar 


Varis 


440


Gebeliðe baðlý diyabet öyküsü olanlar 






Epilepsi 

Þistozomiazis (karaciðerde fibrozis yoksa) 

Sýtma 

Antibiyotik kullanýmý 

Tüberküloz 



Yaþý < 16 

Tekrarlayan, fokal nörolojik bulgularý olan/olmayan migren ataklarý 

Jinekolojik ve obstetrik durumlar 

Düzensiz vajinal kanama 

Servikal kanser 

Servikal intraepitelyal lezyon 

Oral kontraseptif kullanýmýna baðlý kolestaz öyküsü 


Taný konmamýþ meme kitleleri 


Þiddetli hipertansiyon olgularý (kan basýncý > 180/110mmHg) 

Geçirilmiþ ancak þiddeti bilinmeyen hipertansiyon öyküsü 




20 yýldan uzun süredir var olan ya da vasküler komplikasyonlu diyabet 

Kompanse siroz 


Emziren annlerde ilk 6 hafta 

Rifampisin, griseofulvin ve antiepileptik kullanýmý 


Geçirilmiþ meme kanseri (son beþ yýldýr hastalýða ait herhangi bir bulgu 




Dekompanse aðýr siroz 

Karaciðer tümörleri (Ýyi ya da kötü huylu) 

Karaciðerde aðýr fibrozisle giden þistozomiazis 

441 

16

16 



Gebelik 



Hizmet alanlar bu konularda her zaman kesin bilgi sahibi olmayabilir. Bu nedenle, saðlýk 

personeli bilginin doðruluðunun nasýl deðerlendirileceðini bilmeli ve eðer gerekirse, ayný 

sorularý birkaç deðiþik biçimde yöneltmelidir. Ayrýca, hizmet alanýn (ve eþinin) tepkilerini 

etkileyebilecek sosyal, kültürel ve dini faktörleri de gözönüne almalýdýr. 

Öyküdeki bulgular, fizik muayenenin gerekli olup olmadýðýný belirler. Örneðin kiþinin 

yanýtlarý, Norplant kullanýmýnýn sorun yaratabileceðini düþündürüyorsa, kýsa bir fizik 

muayene veya daha ileri deðerlendirme gerekli olabilir. Pelvik muayene Norplant’ýn 

uygulanmasý için gerekli deðildir, bununla birlikte koruyucu hekimlik açýsýndan yararlý 

görülürse yapýlabilir. 

Týbbi deðerlendirme yaparken, saðlýk personelinin önemli hiçbir bilgiyi atlamamak için 

bir kontrol listesi kullanmasý yararlýdýr. 

YÖNTEM SUNUMU 

Enfeksiyonun önlenmesi 

Norplant derialtý implantlarýnýn yerleþtirilmesi ve çýkarýlmasý küçük cerrahi giriþimler 

olduðundan, iþlem yerinde enfeksiyon oluþmasýný engellemek için, iyi bir cerrahi ve dikkatli 

aseptik teknik uygulanmalýdýr. Hafif de olsa, bu gibi enfeksiyonlar, implantlarýn erken 

çýkarýlmasýnýn baþlýca nedenlerinden biridir. Enfeksiyon, ayný zamanda Norplant 

kapsüllerinin kendiliðinden vücuttan atýlmasýna da neden olabilir. 

Norplant’ýn yerleþtirilmesi ve çýkarýlmasý sýrasýnda kullanýlmýþ araçlar, eldivenler ve diðer 

gereçlerden kontaminasyonu azaltmak için, izlenmesi gereken enfeksiyondan korunma 

aþamalarý þunlardýr: 

· Atýklarýn yok edilmesi ve dekontaminasyon 

· Yýkama ve durulama 

· Sterilizasyon ya da yüksek düzeyde dezenfeksiyon (YDD) 

Norplant uygulanmasý ya da çýkarýlmasý tamamlandýktan sonra, eldivenler çýkarýlmadan, 

kontamine materyal (gazlý bez, pamuk ve diðer atýk maddeler) su geçirmez bir kaba veya 

plastik bir torbaya atýlmalýdýr. Kanla ve vücut sývýlarýyla temas eden cerrahi araçlar ve 

tekrar kullanýlabilir eldivenler, kullanýmdan hemen sonra, 10 dakika süreyle dezenfektan 

(%0,5’lik klor solüsyonu) içinde tutularak dekontamine edilmeli, deterjan ve suyla iyice 

yýkanmalý ve durulanmalý, sonra da sterilize edilmelidir. Eðer sterilizasyon mümkün 

442


deðilse, araçlar kaynatýlarak bazý bakteriyel endosporlar dýþýndaki tüm mikroorganizmalarý 

yok eden yüksek düzeyde dezenfeksiyon (YDD) iþleminden geçirilmelidir. 

Bakteriyel endosporlar dahil tüm mikroorganizmalarý yok eden sterilizasyon, kanla 

temas eden ve derialtý dokuya deðen araç ve gereçlerin temizlenmesinde tercih 

edilen yöntemdir. 

Araç ve gereçlerin dekontaminasyonu, yýkanmasý ve sterilizasyonu veya yüksek düzeyde 

dezenfeksiyonu ile ilgili aþamalarýn ayrýntýlý açýklamalarý için Bölüm 5: Enfeksiyonun 

Önlenmesi’ne bakýnýz. 

Norplant yerleþtirilmesi ve çýkarýlmasý için klinik ortam 

Herhangi bir ayaktan tedavi kliniði veya küçük bir ameliyathane Norplant yerleþtirilmesi 

ve çýkarýlmasý için uygundur. Eðer mümkünse oda, hastanenin veya kliniðin yoðun olarak 

kullanýlan bölgelerinden uzakta olmalýdýr. 

Oda: 

· Aydýnlýk olmalýdýr. 

· Temizlemeyi kolaylaþtýrmak için yerler fayans veya beton olmalýdýr. 

· Toz ve böceklerden arýndýrýlmýþ olmalýdýr. 

· Mümkünse havalandýrma sistemi olmalýdýr. Havalandýrma için pencereler açýlacaksa 

sýk ve küçük gözenekli, gergin tel takýlmalýdýr. 

Hemen yakýnda el yýkamak için yeterli miktarda temiz su bulunmalý ve kontamine atýklarý 

ortadan kaldýrmak için saðlam kapaklý uygun kaplar ya da plastik torbalar olmalýdýr. 

Hizmet alanýn hazýrlanmasý 

Ýþlemden önce uygulama yerinin yýkanmasý ve antiseptik hazýrlýk, ciltteki mikroorganizma 

miktarýný çok azaltýr. Her iki iþlem de Norplant implantlarýnýn yerleþtirilmesi veya 

çýkarýlmasýna baðlý enfeksiyon riskini azaltmada önemlidir. 

Yýkama ve antiseptik hazýrlýk doðru yapýldýðýnda, yerleþtirme veya çýkarma 

sonrasýnda ortaya çýkan enfeksiyon oraný %1’den azdýr. Bu nedenle profilaktik 

antibiyotik kullanýlmasý önerilmez. 

Kullanýcýlarýn ve çalýþanlarýn ameliyat giysileri 

Norplant’ýn yerleþtirilmesi ve çýkarýlmasý çok küçük bir kesi gerektiren, sadece yüzeysel 

dokularý etkileyen küçük cerrahi giriþimler olduðu için: 

· Kullanýcýlar temiz olmak koþuluyla kendi giysilerini giyebilir. 

· Çalýþanlar kep, maske veya cerrahi elbise giymek zorunda deðildir. 

443 

16

16 


444 

Norplant Yerleþtirilmesi ve Çýkarýlmasýnda Enfeksiyondan Korunma 

ATIKLARIN YOK EDÝLMESÝ VE DEKONTAMÝNASYON 

1. ADIM: Norplant yerleþtirilmesi ya da çýkarýlmasý tamamlandýktan sonra, eldivenlerinizi 

çýkarmadan önce, kontamine cisimleri (gazlý bez, pamuk ve öteki atýk maddeler) 

su geçirmez, saðlam kapaklý bir kaba veya plastik bir torbaya atýn. 

2. ADIM: Bütün metal araçlarý, temizlemeden önce %0,5’lik klor solüsyonu içeren plastik 

bir kovaya tamamen batýrarak 10 dakika kadar bekletin. Bu iþlem HBV ve HIV 

dahil olmak üzere birçok mikroorganizmayý öldürür. Ameliyat örtüleri de klor 

solüsyonuna daldýrýlarak dekontamine edilebilir. 

3. ADIM: Ýþlem masasý ve araç sehpasý gibi kan ve mukusla kontamine olmuþ ve olabilecek 

bütün yüzeyler klor solüsyonuyla silinerek dekontamine edilmelidir. 

4. ADIM: Tek kullanýmlýk eldivenler kullanýlmýþsa, ters çevirerek dikkatle çýkarýn ve bir 

torbaya atýn. Eðer eldivenler tekrar kullanýlabilir türdense, önce eldivenli ellerinizi 

klor solüsyonu içeren kovaya kýsa bir süre batýrýn ve daha sonra eldivenleri tersyüz 

ederek dikkatle çýkarýp klor solüsyonunun içinde býrakýn. 

YIKAMA VE DURULAMA 

Dekontaminasyondan sonra bütün araçlarý, diþleri, baðlantý yerleri ve yüzeyleri dahil olmak üzere su, deterjan 

ve yumuþak bir fýrçayla iyice temizleyin. Daha sonra kalan deterjaný gidermek için iyice durulayýn. Bazý 

deterjanlar kimyasal dezenfektanlarý etkisiz hale getirebilir. Daha ileri iþlemlere geçmeden önce araçlarý kurutun. 

Ameliyat örtüleri deterjan ve suyla yýkanýp asarak veya makinede kurutulmalýdýr. Asarak kurutulan ameliyat 

örtüleri ütülenmelidir. 

STERÝLÝZASYON 

Norplant uygulamasýnda ve çýkarýlmasýnda kullanýlan araçlar, tekrar kullanýlabilir eldivenler ve ameliyat örtüleri, 

otoklavda sterilize edilmelidir. Metal araçlar kuru ýsý ile de sterilize edilebilir. 

Isý sterilizasyonu için standart koþullar 

Buhar sterilizasyonu: 106 kPa (15 lbs/in 2 ) basýnç ve 121°C’de sarýlmamýþ aletler için 20 dakika, sarýlmýþ 

aletler için 30 dakika. Araçlarý çýkarmadan önce iyice kurumalarýna özen gösterin. 

Kuru ýsý: 170°C’de 60 dakika (Toplam süre: Araçlarý fýrýna yerleþtirme, 170°C’ye kadar ýsýtma, bir saat zaman 

tutma ve daha sonra soðutma, 2 ila 2,5 saat arasýndadýr); veya 160°C’de iki saat (Toplam süre: 3 ila 3,5 saat 

arasý tutar). Not: Kuru ýsý sterilizasyonu (170°C’de 60 dakika) sadece metal veya cam araçlar için kullanýlabilir. 

Saklama: Sarýlmamýþ araçlar hemen kullanýlmalýdýr. Sarýlmýþ araçlar, eldivenler ve ameliyat örtüleri, paketleri 

kuru ve el sürülmeden kalýrsa 1 hafta kadar, eðer plastik torbada sýkýca kapatýlýrsa 1 ay kadar saklanabilir. 

YÜKSEK DÜZEYDE DEZENFEKSÝYON 

Kaynatma veya bir kimyasal dezenfektanda bekletme ile saðlanan yüksek düzeyde dezenfeksiyon (YDD), 

eðer sterilizasyon mümkün deðilse önerilir. Ameliyat araçlarý (metal), tekrar kullanýlabilir eldivenler ve ameliyat 

örtüleri 20 dakika süreyle kaynatýlýp kurumaya býrakýlmalýdýr. Asarak kurutulan ameliyat örtüleri tekrar 

kullanýlmadan önce ütülenmelidir. Baþka bir seçenek de ameliyat araçlarýný %0,5’lik klor, %8’lik formaldehit 

ya da %2’lik glutaraldehit solüsyonu içinde 20 dakika süreyle bekletmektir. Soðutulduktan (eðer kaynatýlmýþsa) 

veya kaynamýþ suda iyice durulandýktan ve hava ile kurutulduktan sonra araçlar kullanýma hazýrdýr. Ya hemen 

kullanýlmalý ya da temiz, kuru ve sýkýca kapatýlabilen YDD edilmiþ bir kapta bir haftaya kadar saklanmalýdýr.

Yerleþtirme 


Kapsüller, üst kolun iç kýsmýnda ya da ön kolun palmar bölgesinde saðlýklý deri altýna 

yerleþtirilir (Þekil 16.1). Birçok uygulayýcý implantlarý kolun üst bölümünün iç bölgesine 

yerleþtirmeyi tercih eder. Kadýnýn az kullandýðý kol tercih edilmelidir. 

Önce cilt su ve sabunla yýkanýr; daha sonra bir antiseptikle temizlenir ve lokal anestezik 

uygulanýr. Dirsek kývrýmýnýn 6-8 cm kadar yukarýsýnda (veya aþaðýsýnda) 2 mm uzunluðunda 

bir kesi yapýlýr. Kapsüller özel olarak hazýrlanmýþ 10 No.’lu trokar yardýmýyla kesi içine, 

cildin hemen altýna, yelpaze þeklinde ve yelpazenin ucu dirsek ya da bilek yönünde olmak 

üzere yerleþtirilir. Dikiþe gerek yoktur, basit bir sargý yeterlidir. 

Kapsüllerin yüzeysel olarak, derinin hemen altýna yerleþtirilmesi önemlidir. Derine 

yerleþtirme, çýkarmayý zorlaþtýrýr. Kapsüller insizyona yakýn olan uçta birbirine yakýn olarak 

yerleþtirilmelidir. En dýþtaki iki kapsül arasýnda 75°’lik bir açý oluþturulur (Þekil 16.1). 

Þekil 16.1 Yerleþtirme bölgeleri 

Baþarýlý uygulama için önemli noktalar 

· Kapsülleri yerleþtirmek için kadýnýn daha az kullandýðý kolu seçin. 

· Enfeksiyonu önleme kurallarýný eksiksiz uygulayýn. 

· Kapsülleri üst kolun orta kýsmýna, dirsek kývrýmýndan 6-8 cm kadar uzaða yerleþtirmeye 

dikkat edin. 

· Yerleþtirme için yapýlan kesi yaklaþýk 2 mm uzunluðunda ve kapsüllerin deriye ancak 

girebileceði kadar küçük olmalýdýr. Kesi için trokar veya bistüri kullanýn. 

· Altý kapsülün hepsini trokarla teker teker, yelpaze þeklinde yerleþtirin. 

· Trokarý dar bir açýyla, derinin hemen altýna sokun ve kesinlikle zorlamayýn. Yüzeysel 

yerleþtirdiðinizden emin olabilmek için, trokarýn deriyi görünür biçimde kaldýrmasýna 

dikkat edin. 

445 

16

16 


· Yeni bir kapsül yerleþtirmeden önce, bir önceki kapsülün trokardan tamamýyla kurtulmuþ 

olmasýna dikkat edin. Trokarý geri çekerken önceki kapsüle zarar vermemek için, kapsülü 

baþ ve orta parmaklarýnýzla tutun ve trokarý iþaret parmaðýnýzýn hemen yanýndan tekrar 

ileri itin. Birinci ve altýncý kapsüller 75 °’ lik bir açý oluþturmalýdýr. 

· Tüm kapsülleri yerleþtirmeden, trokarýn ucunu kesi yerinden çýkarmayýn. Bu, tüm 

kapsüllerin ayný hizada yerleþtirilmesini saðlar. 

· Uygulamadan sonra altý kapsülün de yerinde olduðunu elinizle yoklayarak kontrol edin. 

Eðer kapsüllerden birinin ucu kesiye çok yakýnsa veya kesi yerinden çýkmýþsa, dikkatle 

çýkarýlmalý ve doðru biçimde yeniden yerleþtirilmelidir. 

· Kullanýcýnýn dosyasýna kapsüllerin pozisyonlarýný çizin ve olaðandýþý bir durum olmuþsa 

belirtin. 

ÝMPLANTLARIN ÇIKARILMASI 

Yerleþtirmeden farklý olarak, Norplant’ýn çýkarýlmasý menstrüasyon periyodlarýna baðlý 

deðildir ve herhangi bir zamanda yapýlabilir. Norplant’ýn çýkarýlmasý, yerleþtirilmesinden 

çok daha fazla zaman gerektirir ve genelde daha zor olduðu düþünülür. Ancak doðru 

uygulama ¾ kapsülün derinin hemen altýna yerleþtirilmesi ¾ çýkarma iþlemini kolaylaþtýrýr. 

Norplant’ýn çýkarýlmasýnda pratik eðitim ve klinik deneyim çok önemlidir. 

Norplant’ý yalnýzca özel eðitim görmüþ saðlýk personeli yerleþtirmeli ve çýkarmalýdýr. 

Norplant’ýn çýkarýlmasý sýrasýnda herhangi bir güçlükle karþýlaþýlýrsa deneyimli bir hekime 

danýþmak gerekir. Norplant eðitimi görmüþ, deneyimli bir hekim yoksa, çýkarma iþlemi 

durdurulmalýdýr. Kullanýcýya, kalan kapsüllerin çýkarýlmasýnýn kesi yeri iyileþtikten sonra 

tekrar deneneceði söylenmeli ya da daha deneyimli bir hekime sevk edilmelidir. Ayrýca 

kullanýcýya, kalan kapsüllerin gebeliðe karþý korumayacaðý bildirilmeli ve alternatif bir 

kontraseptif yöntem önerilmelidir. 

Saðlýk personeli nezaket, dikkat ve sabýrla çalýþmalýdýr. Enfeksiyonu önleme yöntemleri 

(örn. aseptik teknik) çýkarma iþlemleri için de geçerlidir. 

Çýkarma iþleminin kolaylýðý, kapsüllerin doðru yerleþtirilmiþ olmasýna baðlýdýr. Çýkarma 

iþlemi yerleþtirmeden daha uzun sürer (yaklaþýk 20 dakika). Eðer kapsüller çok derine 

yerleþtirilmiþse sorun çýkabilir. 

Kapsüllerin yerlerinin çýplak elle belirlenmesi daha yararlýdýr. Bazý klinisyenler tükenmez 

kalemle kapsülün yerini belirlerler. Ýnsizyon bölgesi sabunla yýkanýr ve lokal anesteziden 

önce bir antiseptikle boyanýr. Anestezik madde, insizyon bölgesine, kapsüllerin alt uçlarýna 

yakýn uygulanmalýdýr. Kapsüllerin üzerine yapýlan anestezik madde kapsüllerin görülmesini 

zorlaþtýrýr. 

Altý kapsülün çýkarýlabileceði kadar küçük bir insizyon açýlmasý yeterlidir. Kesi 4 mm’den 

fazla olmamalý ve kapsül uçlarýna mümkün olduðunca yakýn olmalýdýr. Çýkarýlacak ilk kapsül 

en kolay ulaþýlabilecek kapsül olmalýdýr. 

446


Eðer sona kalan bir veya iki kapsülü çýkarmada güçlük çekiyorsanýz, gereksiz yere 

zorlamayýn. Toplam çýkarma süresi 45-60 dakikayý aþmamalýdýr. Bu durumda kadýnýn 4-6 

hafta içinde, yara iyileþtikten sonra ikinci bir deneme için tekrar gelmesi önerilir. Bulunmasý 

zor olan kapsüllerin yerleri, röntgen ve ultrasonla saptanabilir. Klinisyen, kadýnýn kolunu 

incitmemek için nazik ve dikkatli çalýþmalýdýr. 

Elle muayenede bulunamayan kapsüller 

Parmaklarla hissedilemeyecek kadar derine yerleþtirilmiþ Norplant kapsüllerinin yeri röntgen 

ve ultrason ile belirlenebilir. Ýlk giriþimin yapýldýðý kesi yerini radyoopak cisimle 

iþaretleyerek, zaten kendileri de radyoopak olan kapsüllerin yerlerinin röntgenle kolayca 

belirlenmesi mümkündür. Ancak, kapsüllerin derinlikleri tek bir filmle saptanamadýðý için 

yerlerinin kesinlikle belirlenmesi daha ileri muayene gerektirir. Kapsüllerin oluþturduðu 

görüntü bir ultrason tarayýcýsýyla kolayca ve güvenilir bir þekilde ortaya çýkarýlabilir. 

Kapsüllerin biri bile çýkarýlmýþ olsa, kadýn artýk gebelikten korunmamaktadýr. 

Gebe kalmak istemiyorsa, ona alternatif bir kontraseptif yöntem önerilmelidir. 

Çýkarma iþleminin baþarýlý olmasý için önemli noktalar 

· Kapsüllerin kolay çýkarýlabilmesi, öncelikle doðru yerleþtirilmesine baðlýdýr. Çok derine 

yerleþtirilmiþ kapsüller sorun yaratabilir. 

· Çýkarma iþlemi normal olarak, yerleþtirme iþleminden biraz daha uzun sürer (ortalama 

20 dakika). 

· Her kapsülün yerini belirlemek için bölgeyi elle muayene edin. Kapsüllerin yerlerini 

kalemle iþaretleyebilirsiniz. 

· Kapsüllerin kesi bölgesine yakýn olan uçlarýnýn altýna (toplam 3 ml’den fazla olmamak 

üzere) anestezik madde enjekte edin. Eðer kapsüllerin üzerine enjekte edilirse 

görünmeleri ve çýkarýlmalarý zorlaþýr ya da olanaksýzlaþýr. 

· Altý kapsülün de çýkabileceði tek bir insizyon açýlmalýdýr. Kesinin 4 mm’den fazla 

olmamasýna ve tüm kapsüllerin uçlarýndan eþit uzaklýkta olmasýna özen gösterilmelidir. 

· Önce, kolay olmasý nedeniyle yüzeye ve kesi bölgesine en yakýn olan kapsülleri çýkarýn. 

· Baþ ve iþaret parmaklarýnýzýn yardýmýyla kapsüle ulaþamýyorsanýz, kesiye kapalý bir 

forseps yerleþtirip dokuyu nazikçe delerek, ayný zamanda da kapsülü elinizle iterek 

kesiye yaklaþtýrýn. 

· Gerekirse az miktarda anestezik madde ekleyin. Basý uygulayarak kanamayý kontrol 

edin. 

· Eðer son bir veya iki kapsüle ulaþmada sorun varsa, zorlamayýn. Çýkarma iþlemi 45-60 

dakikayý aþmamalýdýr. Kadýna yarasý tamamen iyileþtikten sonra, 4-6 hafta içinde 

dönmesini söyleyin ve o zaman yeniden deneyin. 

· Kadýnýn kolunu zedelememek için çýkarma iþlemini nazikçe ve dikkatle yapýn. 

447 

16

16 


Norplant çýkarýldýktan sonra 

· Kadýna, enfeksiyonu önlemek amacýyla, insizyon bölgesini ve çevresini temiz ve kuru 

tutmasýný, basýnç saðlayan gazlý bezi 48 saat süreyle korumasýný ve yara iyileþinceye 

kadar (genelde 3-5 gün) bandaj ya da cerrahi flasteri yerinden çýkarmamasý gerektiðini 

hatýrlatýn. 

· Ýyileþtikten sonra bölge fazla bastýrmadan yýkanabilir. 

· Ateþ, bölgede iltihaplanma, kýzarýklýk, sýcaklýk veya devamlý aðrý olursa kliniðe 

gelmesini söyleyin. 

TEKRAR YERLEÞTÝRME 

Kadýn Norplant kullanmaya devam edecekse, kapsüllerin tümü çýkarýldýðýnda yenileri 

yerleþtirilmelidir. 

· Kapsüller önceki grubun çýkarýldýðý kesiden yerleþtirilebilir. 

· Baþka bir seçenek de kapsüllerin aksi yöne yelpaze biçiminde yerleþtirilmesidir. Böyle 

yerleþtirirken kapsülleri dirseðin hareketini kýsýtlayacak kadar yakýnýna yerleþtirmemeye 

dikkat edin. 

· Yeni bir kesi ancak dirsek kývrýmýyla önceki kesi yeri arasýnda yeterli yer yoksa ya da 

daha önce yerleþtirilen alan berelenmiþse gereklidir. 

· Ýlk yerleþtirme bölgesi uygun deðilse (örneðin, kapsüller kalýn fibröz dokuyla 

çevrelenmiþse), yeni kapsüllerin diðer kola yerleþtirilmesi önerilir. 

ÝZLEM 

· Kullanýcýnýn uygulamadan bir ay sonra izleme gelmesi istenmelidir. Ayrýca, Norplant 

kapsüllerinin kontrolünün de yapýlabileceði yýllýk saðlýk izlemleri önerilebilir. Bir sorun 

olmadýkça, implantlarýn çýkarýlma zamaný gelene kadar kullanýcýnýn yapmasý gereken 

baþka birþey yoktur. 

· Aþaðýdaki durumlarda kullanýcý mümkünse Norplant’ýn uygulandýðý kliniðe, deðilse 

Norplant hizmetleri veren baþka bir kliniðe baþvurmalýdýr: 

w gebelik kuþkusu varsa 

w implantlarýn çýkarýlmasýný istiyorsa 

w herhangi bir týbbi sorunun belirtisi olabilecek uyarý iþaretleri varsa 

w yöntem konusunda herhangi bir endiþesi ya da sorusu varsa 

Daha önce de belirtildiði gibi, Norplant programýnýn baþarýsý için aþaðýdaki özellikleri olan, 

eðitilmiþ personel gereklidir: 

· Kullanýcý seçiminde iyi bir klinik deðerlendirme yapabilen 

· Kullanýcýyý Norplant ve yan etkileri hakkýnda bilgilendirmeye özen gösteren 

· Norplant uygulama ve çýkarma becerisi olan 

· Komplikasyonlarý çözümleyebilen ya da gerektiðinde sevk edebilen 

448

KAYNAKLAR 


Darney P et al. Sustained-release contraceptives. Curr Prob Obstet Gynec Fertil 1990; 87-125. 

Diaz J et al. Comparison of local signs and symptoms after the insertion of Norplant implants 

with and without any scalpel. Contraception 1991; 44:217-220. 


Planned Parenthood Federation (IPPF) Hertford: Stephen Austin and Sons Ltd., 

1992: 60-69. 

JHPIEGO Corporation. The Population Council, Association for Voluntary Surgical Contraception. 

Norplant guidelines for family planning service programs. McIntosh N, 

Riseborough P, Davis C (eds) Baltimore-Maryland: JHPIEGO Corporation, 1993. 

Oy Leiras. Instructions for insertion and removal. Helsinki, Finland; 1986. 

Perkins JJ. The central service department. Principles and methods of sterilization in health 

sciences, 2nd ed. Springfield, Illinois, 1983. 

Population Information Program. Decisions for norplant programs. Population Reports 1992 

November; K (4). 

Population Information Program. Hormonal contraception: new long acting methods. Population 

Reports 1987 March-April; K (3) 79-84. 

Program for International Training in Health (INTRAH): Guidelines for clinical procedures 


NC. 1989. 

The Population Council. Norplant contraceptive subdermal implants. Manual for clinicians. 

New York: Population Council, 1990. 

The Population Council. Norplant fact sheet, No. 2. New York, 1987 August. 

The Population Council. Guide to effective counseling about Norplant. New York, 1990. 


JHPIEGO Corporation, International Planned Parenthood Federation (IPPF). Durant: Essential 

Medical Information System, Inc.,1992. 

United States Federal Drug Administration. Norplant system (levonorgestrel implants): 

prescribing information. USFDA, 1990 December. 

World Health Organisation. Norplant contraceptive subdermal implants: managerial and 

technical guidelines. Annex 4. Geneva, 1990. 

449 

16

16 

GÝRÝÞ 

ÝMPLANON 

Ýmplanon, deri altýna yerleþtirilen ve 3 yýl süre ile yüksek oranda doðum kontrolü saðlayan 

tek çubuklu bir doðum kontrol implantýdýr. 4 cm. uzunluðunda ve 0,2 cm. çapýnda çubuk 

þeklindedir. Eðitim almýþ kiþiler tarafýndan basit bir yöntemle yerleþtirildikten sonra bu 

çubuk, etonogestrel isimli bir progesteron hormon salgýlamaktadýr. Bu hormon desogestrel 

hormonunun aktif bir metabolitidir. 

68 mg etonogestrel içerir, günlük hormon salýnýmý 40 mikrogramdýr. Estrojen içermediði 

için, estrojen almasýnda sakýnca olan kadýnlar için uygun bir yöntemdir. Ýstenildiði zaman 

çýkarýlýr, çýkarýldýktan sonra fertilite geri döner. 2300 kadýnla yapýlan bir çalýþmada 

ortalama 1,1 dakikada takýlmýþ, 2,6 dakikada çýkarýlmýþtýr. 

1998’de dünyada, 2002 yýlýnda Türkiye’de kullanýlmaya baþlanmýþtýr. 


Yönteme özel danýþmanlýk hizmetinin amacý, hizmeti alanýn yöntemi güvenli ve etkili 

biçimde, kullanmasýna yardýmcý olmaktýr. Hizmet alan implant (Ýmplanon) seçerse, 

danýþmanlýk þu bilgileri içermelidir: 

• Gebeliði nasýl önlediði 

• Yan etkileri, olumlu ve olumsuz yönleri (özellikle kanama düzensizliðiyle ilgili ) ve 

diðer sorunlarý 

• Uygulama/ çýkarma iþlemlerinin nasýl yapýldýðý; implantýn (Ýmplanon) etki süresinin 3 

yýl olduðu 

• Uygulamanýn ne zaman yapýlacaðý, ertelenirse hangi kontraseptif yöntemle korunacaðý 

• Yöntemi istediði zaman býrakma rahatlýðý 

• Çýkarýlmasýndan sonra doðurganlýðýn hemen döneceði 

• Düzenli izlemlere gelmesinin gerekliliði ve zamaný 

Uygulama sonrasý yapýlan danýþmanlýkta, izlemlerin önemi, uyarý belirtileri ve uygulama 

yerinde herhangi bir enfeksiyon görüldüðünde hemen kliniðe baþvurulmasý gerektiði 

vurgulanmalýdýr. Bu bilgiler her ziyarette tekrarlanmalýdýr. Kullanýcýnýn sorularý 

yanýtlanarak herhangi bir yan etki veya sorunla baþa çýkmasýna yardým edilir. Ýstediði 

zaman implantýn çýkarýlmasýnýn mümkün olduðu hatýrlatýlmalýdýr. 

Etki Mekanizmasý: 

Derialtý Ýmplantlarý 

Güvenli bir doðum kontrol yöntemidir. Etkinliði yüksektir. Ovulasyon inhibisyonu ve 

servikal mukus viskozitesinde artýþ yaparak gebeliði engeller. Uzun etkili, her gün 

hatýrlanmasý gerekmeyen bir yöntemdir. 

449


Etkililik 

Yapýlan araþtýrmalarda yüksek oranda gebelikten koruduðu saptanmýþtýr, ancak yeni bir 

yöntem olduðu için daha uzun süreli araþtýrma sonuçlarý gereklidir. 


• Þimdiye kadar bildirilmiþ en yüksek kontraseptif etkinlik: Klinik çalýþmalarda hiç 

gebelik bildirilmemiþtir. Beklenen baþarýsýzlýk hýzý yýlda 10.000 kadýnda 0-7 gebeliktir. 

• Kullaným kolaylýðý: Hatýrlama ya da günlük kullaným gerektirmez. 

• 3 yýl süren kontraseptif korunma. 

• Fertilitenin hýzla geri dönmesi: Ýmplanon geri çýkartýldýðýnda, ovülasyon hýzla geri 

döner. Kadýnlarýn %94’ünde ovulasyon 3 ayda? Geri dönmüþtür. 

• Düþük günlük tedavi maliyeti. 


• Eðitilmiþ personel gerektirir. 

• Küçük bir cerrahi iþlemle yerleþtirilir ve çýkarýlýr. Buna baðlý olarak enfeksiyon, 

hematom görülebilir. 

• Derinin altýnda fark edilebilir. 

• Kullanýcý yöntemi kendi kendine býrakamaz. 

• CYBE’lere karþý koruyuculuðu yoktur. 


Yapýlan klinik çalýþmalarda Ýmplanon’un tolerabilitesinin yüksek olduðu görülmüþtür. 

Kadýnlarýn %77’si Ýmplanon kullanýmýna 3 yýl devam etmiþtir. Ýmplanon konusunda 

danýþmanlýk alan kadýnlar danýþmanlýk almayanlara göre daha kolay tolere etmektedirler. 

Yalnýz progesteron içeren diðer kontraseptif yöntemlerde olduðu gibi, Ýmplanon kullanan 

kadýnlarda da adet kanama düzensizliði görülmektedir. Kadýnlarýn %21’inde amenore, 

%26’sýnda da kanamalarda azalma olmuþtur. %6’sýnda da kanamalarda artýþ ve lekelenme 

þikayetleri meydana gelmiþtir. 

Daha az rastlanan yan etkiler: 

• Nadiren lokal rahatsýzlýklar; uygulama ve çýkarma esnasýnda enfeksiyon, çýkardýktan 

sonra nedbe, yara izi, 

• Baþ aðrýsý, 

• Baþ dönmesi, 

• Akne, 

• Alt karýn aðrýsý, 

• Memelerde dolgunluk, 

• Ýmplant uygulanan yerde aðrý, 

• Kilo alma. 

450 

16

16 

Kanama Düzensizliði Tedavileri 

• Danýþmanlýk yapýlmasý yan etkilerin kolay tolere edilebilmesini saðlamaktadýr. 

• Vit. E 200mg. 1x1 10 gün boyunca (implantýn takýldýðý gün) 

• Non-steroid antienflamatuar 

• Ýbuprofen tbl. 800 mg. 3x1, 5 gün 

• Sadece gestogen tedavisi 

• KOK kullanýmý önerilmektedir. 

Ýlaç Etkileþimleri 

Seks hormonlarýnýn klirensinin artmasý ile sonuçlanan ilaç etkileþimleri adet dönemleri 

arasýnda çekilme kanamalarý ve ilacýn etkinliðinin azalmasý sonucu gebelik oluþabilir. 

Bunun nedeni etkileþime giren ilaçlarýn hepatik enzimleri indükleme özelliðindendir. 

Etkileþime girdiði ilaçlar; hydantoin, barbiturate, carbamazepine, rifampicin, 

oxcarbazepine, rifabutin, troglitazone ve griseofulvinedir. Maksimal enzim indüksiyonu 

genellikle 2-3 haftadan önce görülmez. 

Bu ilaçlarýn kullanýldýðý süre içinde ve ilaç kesilmesinden sonraki 7 gün boyunca ek 

yöntem kullanýlmalýdýr. 


• Siklusun 1-5. günleri arasýnda 

• Düþük (ilk trimester): Ayný gün 

• Doðum: Emzirmiyorsa doðumdan sonraki 21-28. günler arasýnda (bu dönemden sonra 

uygulanýrsa gebelik olmadýðýndan emin olunmalýdýr ve ek bir yöntem kullanýlmalýdýr.) 

Emziriyorsa doðumdan 6 hafta sonra yerleþtirilir. 

• KOK kullanýmýnda: Son hap alýmýndan sonra 

• Yalnýz Progestin içeren mini haplar/ enjekte edilen kontraseptifler: Bir sonraki 

enjeksiyon zamaný / implant çýkarýldýktan sonra 

Anne sütünün kalitesi veya miktarýnda, bebek geliþimi üzerinde belirlenmiþ istenmeyen bir 

etkisi yoktur. 

Kullanýcýya klinikten ayrýlmadan önce, izlem kartý verilmeli, yara yeri bakýmý hakkýnda da 

bilgi verilmelidir. 

Kullanýcýlar Ýçin Evde Yara Bakýmý 


• Günlük iþlere hemen baþlanabilir. 

• 24 saat sonra gazlý bez açýlmalý, 

• 48 saat uygulama yeri temiz ve kuru tutulmalý, 

• Ýyileþtikten sonra yara bölgesi yýkanabilir. 

• Ateþ, uygulama yerinde iltihaplanma (kýzarýklýk, aðrý) varsa kliniðe baþvurulur. 

451



• Uygulama yerinde aðrý, kýzarýklýk, hassasiyet, 

• Adet gecikmesi (gebelik þüphesi) 

• Aþýrý ve düzensiz vajinal kanama 

• Þiddetli baþ aðrýsý veya bulanýk görme 

• Alt karýn aðrýsý (ektopik gebelik olasýlýðý) 

Danýþman, kullanýcýnýn isterse implantýn çýkarýlabileceðini bildiðinden emin olmalýdýr. 

Kullanýcý implantýn çýkarýlmasý için ayný kliniðe veya yöntemin saðlandýðý baþka bir 

kliniðe baþvurabilir. 

CYBE’lere Karþý Koruyuculuk 

CYBE’lere ve HIV/AIDS’e karþý koruyuculuðu yoktur. 

Ýmplanon Kullanýmý Ýçin DSÖ Uygunluk Kriterleri 

1. DSÖ I: Kullanýlmasýnda Sakýnca Olmayan Durumlar: 

Yaþ menarþ-menopoz 


Obesite (BMI 30 kg/m² ve daha fazla olanlar) 

Migren dýþý baþ aðrýlarý 

Uzun süre hareketsiz kalmayý gerektirmeyen büyük cerrahi müdahaleler 

Hareketsiz kalmayý gerektirmeyen küçük cerrahi müdahaleler 

Jinekolojik / Obstetrik Durumlar: 

Nullipar/multipar 

Emzirmeyen annelerde doðumdan hemen sonra 

Emziren annelerde doðumdan 6 hafta sonra 

Düþüklerden hemen sonra 

Gebeliðe baðlý kolestaz, diyabet 

Servikal ektropion 



Over kanseri 

Ýyi huylu over kistleri 




Endometriozis 


Geçirilmiþ pelvik ameliyat 

452 

16

16 

CYBE 

Geçirilmiþ ya da mevcut CYBE (CYBE’lere karþý koruculuðu yoktur) 

HIV pozitif ya da AIDS (kondom da kullanmasý önerilir.) 

Meme hastalýklarý: 



Kardiyo vasküler durumlar: 

Varis 

1. derece akrabalarda tromboemboli öyküsü 

Kalp kapaðý hastalýklarý ( komplike olan, olmayan) 


Gebelikte hipertansiyon öyküsü 

Tam kontrol altýndaki hipertansiyon 

Hipertansiyon: sistolik: 140-159 mmHg, diastolik: 90-99 mmHg. 

Kronik hastalýklar: 

Depressif rahatsýzlýklar 

Gebeliðe baðlý kolestaz, diyabet öyküsü 




Talassemi 


Epilepsi 

Þistozomiazis 

Tüberküloz 

Sýtma 

Antibiyotik kullanýmý (rifampisin hariç) 

2. DSÖ II: Yararlarý Risklerinden Fazla Olan Durumlar: 

Auralý migren tipi baþ aðrýsý olanlar, “ilk baþlarken” 

Aurasýz migren tipi baþ aðrýsý olanlar , 

Jinekolojik / Obstetrik durumlar: 

Adet düzensizliði 



Taný konmamýþ meme kitleleri 

Kardiyovasküler durumlar: 

Vasküler hastalýklar 

Geçirilmiþ ancak þiddeti bilinmeyen hipertansiyon öyküsü 

Hipertansiyon: sistolik =160 mmHg., diastolik = 100 mmHg. 

Tromboemboli öyküsü 

Bilinen trombojenik mutasyon 


453


Mevcut ya da geçirilmiþ iskemik kalp hastalýðý “ilk baþlarken” 

Ýnme: (geçirilmiþ serebrovasküler olay) 


Diyabet: vasküler komplikasyonu yok 

Safra kesesi hastalýklarý 

Hafif derecede siroz (kompanse) 

Bilinen hiperlipidemisi olanlar 

Arteriyel kardiyovasküler hastalýklar için çoklu risk faktörü varlýðý (ileri yaþ+ 

sigara+diyabet+hipertansiyon gibi) 

Uzun süre yatmayý gerektiren majör cerrahi 

Griseofulvin kullanýyor 

ARV tedavisi alýyor (AIDS) 

3. DSÖ III: Riskleri Yararlarýndan Fazla Olan Durumlar: 

Auralý migren tipi baþ aðrýsý olanlar “ devamýnda” 

Jinekolojik / Obstetrik durumlar: 

Doðumdan sonra: Emziren annelerde doðum sonrasý ilk 6 hafta 

Taný konulmamýþ vajinal kanama 


Geçirilmiþ meme kanseri ( son 5 yýl içinde herhangi bir bulgu saptanmamýþsa) 


Mevcut ya da geçirilmiþ iskemik kalp hastalýðý “ devamýnda” 

Tromboemboli 


Aðýr siroz (dekompanse) 

Karaciðerin tümörleri (iyi, kötü huylu) 

Antikonvülzan ilaç kullanýmý ( fenitoin, karbamezepine, barbiturat, primidone, 

topiramate, oxcarbazepine) 

Rifampisin kullanýmý 

4. DSÖ IV: Kullanýlmamasý Gereken Durumlar: 

Hipertansiyon olgularý: Kan basýncý ölçülemiyorsa 

Gebelik 


YERLEÞTÝRÝLME VE ÇIKARILMASI: 

• Ýmplanon aplikatöre önceden yüklenmiþ implant çubuðu ile kullanýma hazýr ve sterildir. 

• Dominant olmayan yani sol kolun üst kýsmýnda biseps ve triseps arasýndaki boþluðun 

1cm. üst kýsmýna yerleþtirilir. 

• Yerleþtirildikten sonra palpe edilir. 

454 

16

16 

Lokal anestezi altýnda yerleþtirme iþlemi yaklaþýk 1 dakika sürer, etkisi hemen baþlar. Yine 

lokal anestezi altýnda çýkartýldýðýnda, etonogestrel düzeyi hemen düþmeye baþlar. 

ÝZLEM 


• Uygulama yerini kontrol etmek için, 1 hafta içinde kontrole gelinmelidir. 

• 3. ayda ikinci izlem, 

• Yýlda bir kez izlem ile devam edilir. 

• Hiç bir yakýnma olmasa da her yýl bir kez kontrole gelinmelidir. 

• Herhangi bir yakýnma olursa, istendiði zaman kontrole gelebilir. 

• Herhangi bir nedenle yöntem býrakýlmak istenirse, býrakýlmadan önce saðlýk 

personeline danýþýlmasý hatýrlatýlýr. 

• 3 yýl sonra implantýn çýkarýlacaðý tarihte geri gelmesi hatýrlatýlýr. 

455


KAYNAKLAR 

Affandi B.An integrated analysis of vaginal bleeding patterns in clinical trials of Implanon. 

Contraception Supplement 1998; 58: vol. 6 : 99-101 

Belsey EM, Machin D, d’Arcangues C. The analysis of vaginal bleeding patterns induced 

by infertility regulating methods. Contraception 1986; 34: 253-60 

Croxatto HB and Makarainen L. The pharmacodynamics and efficacy of Implanon; an 

overviev of the data. Contraception Supplement 1998; 58: vol. 6: 91-99 

Darney P et al. Sustained-release contraceptives. Curr Prob Obstet Gynec Fertil 1990; 87- 

125. 

Diaz J et al. Comparison of local signs and symptoms after the insertion of Norplant 

implants with and without any scalpel. Contraception 1991; 44:217-220. 

Huber J. Pharmacokinetic of Implanon :an integrated analysis. Contraception Supplement 

1998; 58: vol. 6: 85-91 

Huezo CM, Briggs C. Medical and service delivery guidelines for family planning. 

International Planned Parenthood Federation (IPPF) Hertford: Stephen Austin and Sons 

Ltd., 1992: 60-69. 

JHPIEGO Corporation. The Population Council, Association for Voluntary Surgical 

Contraception. Norplant guidelines for family planning service programs. McIntosh N, 

Riseborough P, Davis C (eds) Baltimore-Maryland: JHPIEGO Corporation, 1993. 

Lapido O, Coutinho EM. Contraceptive implants. Curr Oping Obstet Gynecol 1994; 6: 

564-9 

“Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use” Third Edition 2004, Reproductive 

Health and Research World Health Organization, Geneva. www.who.int/reproductivehealth/publications/MEC_3/mec.pdf 

Oy Leiras. Instructions for insertion and removal. Helsinki, Finland; 1986. 

Perkins JJ. The central service department. Principles and methods of sterilization in health 

sciences, 2nd ed. Springfield, Illinois, 1983. 

Population Information Program. Decisions for norplant programs. Population Reports 

1992 November; K (4). 

Population Information Program. Hormonal contraception: new long acting methods. 

Population Reports 1987 March-April; K (3) 79-84. 

456 

16

16 

Program for International Training in Health (INTRAH): Guidelines for clinical 

procedures in family planning and sexually transmitted disease: a reference for trainers. 

Chapel Hill, NC. 1989. 

The Population Council. Norplant contraceptive subdermal implants. Manual for 

clinicians. New York: Population Council, 1990. 

The Population Council. Norplant fact sheet, No. 2. New York, 1987 August. 

The Population Council. Guide to effective counseling about Norplant. New York, 1990. 

Tietjen L, Cronin W, McIntosh N. Infection prevention for family planning service 

programs. JHPIEGO Corporation, International Planned Parenthood Federation (IPPF). 

Durant: Essential Medical Information System, Inc.,1992. 

United States Federal Drug Administration. Norplant system (levonorgestrel implants): 

prescribing information. USFDA, 1990 December. 

World Health Organisation. Norplant contraceptive subdermal implants: managerial and 

technical guidelines. Annex 4. Geneva, 1990. 

Yeni Ýmplant Sistemi Klinik El Kitabý,Organon,1999 

Yeni Ýmplant Sistemi Ürün Monogramý,Organon, 2000 


“Selected practice recommendations for contraceptive use, 1st edition, who 2002, 

www.who.int/ reproductive-health/ publications/ rhr_02_7/ index.htm, 

457

17 

Rahim İçi Araçlar

GÝRÝÞ 

17 

RAHÝM ÝÇÝ ARAÇLAR 

² Rahim Ýçi Araçlar² 

Giderek daha popüler bir kontraseptif yöntem haline gelen rahim içi araçlar (RÝA), 40 yýla 

yakýn bir süredir kullanýlmaktadýr. Dünyanýn her yerinde kadýnlar, RÝA’yý etkili, güvenilir 

ve kullanýþlý bulmuþlardýr. Günümüzde RÝA, dünyada en yaygýn olarak kullanýlan geri 

dönüþlü, uzun etkili doðum kontrol yöntemidir. 

RÝA çeþitleri 

Geçmiþte kullanýlan RÝA’lar çeþitli biçimlerde ve deðiþik maddelerden yapýlýyordu. 

Günümüzde ise dünya çapýnda kullanýlan üç tip RÝA vardýr: 

Ýnert (katkýsýz) RÝA’lar: Polietilen (Lippes Loop) ya da paslanmaz çelikten 

yapýlmýþ (Mahua halkasý) araçlar. 

Bakýrlý RÝA’lar: TCu 380A, TCu 200, TCu 200B, TCu 220C, 

Multiload (MLCu 250 ve 375) ve Nova T (TCu 

200Ag ve 380Ag) gibi bakýrlý araçlar. 

Hormonlu RÝA’lar: Gövde kýsmýnda progesteron içeren Progestasert ile 

levonorgestrol (LNg 20) içeren LevoNova ve Mirena 

Ýnert RÝA’lardan olan ve paslanmaz çelikten yapýlan Mahua halkasý yalnýzca Çin’de 

kullanýlýyordu. Ancak halkanýn etki düzeyi düþük olduðu için artýk Çin’de de, bakýrlý RÝA’lar 

tercih edilmektedir. Önceki yýllarda ülkemizde de yaygýn olarak kullanýlan, polietilenden 

yapýlmýþ Lippes Loop’lar artýk uluslararasý daðýtýmdan kaldýrýlmýþtýr ve yerini bakýrlý 

RÝA’lara býrakmaktadýr. Son yýllarda geliþtirilen hormonlu RÝA’larýn kullanýmý Amerika, 

Avrupa ve Asya-Pasifik ülkelerinde yaygýnlaþmaktadýr. 

Bu bölümde, ülkemizde ve dünyada en yaygýn olan bakýrlý RÝA’lar üzerinde durulacaktýr. 

Ülkemizde bulunan RÝA’lar 

Ülkemizde ticari olarak pazarlanan çeþitli markalarda bakýrlý RÝA bulunmaktadýr (Þekil 

17.1): 

453 

17

17 


Multiload (MLCu 250 ve 375): Üzerinde dikensi çýkýntýlarý olan atnalý 

þeklinde iki kol ve dikey gövdeden oluþur; 

polietilenden yapýlmýþtýr. Gövde kýsmýna 

250 ya da 375 mm 2 bakýr tel sarýlmýþtýr. 

Nova T (TCu 200Ag ve 380Ag): “T” harfine benzer; poliüretandan yapýlmýþtýr. 

Gövde kýsmýna gümüþ çekirdekle 

stabilize edilmiþ 200 ya da 380 mm 2 bakýr 

tel sarýlmýþtýr. 

Pregna (TCu 380A): “T” harfine benzer; poliüretandan yapýl- 

T-Care mýþtýr. Bu modelde T’nin gövde kýsmýna 

sarýlmýþ 314 mm 2 bakýr telin yaný sýra her 

iki yatay kolda 33’er mm 2 ’lik iki bakýr bant 

(toplam bakýr yüzeyi 380 mm 2 ) bulunmaktadýr. 

Kollarý saran bakýr bantlar, 

bakýrýn uterus fundusunun üst düzeylerinde 

çözünmesini saðlayarak etkisini artýrýr. 

Þekil 17.1 Ülkemizde bulunan bazý RÝA tipleri 

MLCu 375 NovaT 380 T-Cu380A LNg-20 

Hormonlu RÝA’lar 

Levonorgestrel (LNg-20) içerenler: “T” þeklindeki iskeleti polietilenden 

(LevoNova ve Mirena) yapýlmýþtýr, gövdesinde 52 mg levonorgestrel 

içeren bir silindir bulunur. Rahim 

içi sistem (RÝS) olarak da adlandýrýlmaktadýr. 

Günde 20 mg levonorgestrel salarak 

5 yýl süreyle korur. 

454


Progesteron içerenler: (Progestasert) “T” þeklindeki iskeleti etinil vinil asetat 

kopolimerden yapýlmýþ bir rahim içi 

sistemdir. Dikey gövdesinde silikon yað 

bazda 38 mg progesteron içerir. Günde 65 

mg progesteron salarak 1 yýl süreyle korur. 

Yeni geliþtirilen RÝA’lar 

Çatýsýz RÝA’lar: (FlexiGard ve GyneFix) Polipropilen cerrahi dikiþ ipliðine geçirilmiþ, 

her biri 5 x 2,2 mm çapýnda altý bakýr 

halkadan oluþmaktadýr. Ýpliðin üst bölümdeki 

düðüm uterus fundusuna gömülerek 

yerleþtirilir; bu nedenle rahim içi implant 

sistem olarak adlandýrýlmaktadýr. Toplam 

330 mm 2 bakýr yüzeyi ile 5 yýl süreyle 

koruyucudur. 


Danýþmanlýk, aile planlamasý hizmetlerinin tüm aþamalarýna entegre edilmesi gereken bir 

süreçtir. Danýþmanlýk, aile planlamasý hizmetlerinin sadece bir noktasýnda uygulanan bir 

iþlem deðildir. Aile planlamasý kliniklerinde tüm hizmet aþamalarýnda danýþmanlýk hizmeti 

verilir ve kiþilere uygun aile planlamasý bilgileri aktarýlýr. Danýþmanlýk, hizmet alan kiþiye 

gönüllü ve bilinçli bir seçim yapma olanaðý verir. Aile planlamasý danýþmanlýðý konusunda 

geniþ kapsamlý bilgiye Bölüm 3: Danýþmanlýk’ta yer verilmiþtir. Bu bölümde RÝA ile ilgili 

yönteme özel danýþmanlýk konusu ele alýnmýþtýr. 

Hizmet alan kiþi RÝA’yý seçerse, danýþmanlýk, þu bilgileri saðlamalýdýr: 

· RÝA’nýn gebeliði nasýl önlediði 

· Olumlu ve olumsuz yönleri; kanama, kramplar ve kendiliðinden atýlma gibi yan 

etkiler ve diðer sorunlar 

· RÝA’nýn uygulanmasý/çýkarýlmasý ve etki süresi 

· Uygulamanýn ne zaman yapýlacaðý ve uygulama gecikecekse kullanýlacak kontraseptif 

yöntem 

· Kiþinin, istediði zaman yöntemi býrakma özgürlüðü olduðu; ancak RÝA’nýn klinikte 

çýkarýlmasý gerektiði 

· RÝA çýkarýldýktan sonra doðurganlýðýn dönüþünde gecikme olmadýðý 

RÝA’yý seçenlere uygulama sonrasýnda izlemin önemi ve uyarý belirtileri görürlerse ya da 

herhangi bir soru/sorunlarý olursa kliniðe baþvurmalarý gerektiði tekrarlanmalýdýr. Ýzlem 

ziyaretlerinde de danýþmanlýk bilgileri pekiþtirilmelidir. Danýþman, kadýný dikkatle dinlemeli 

ve karþýlaþtýðý sorunlarla ilgili doyurucu yanýtlar vermeye hazýr olmalýdýr. Sorularýn iyi 

yanýtlanmasý, kiþinin bir sorun ya da yan etkinin üstesinden gelmesine yardýmcý olur. 

455 

17

17 


Taným 

RÝA, rahim içine yerleþtirilen, genellikle bakýr ya da hormon içeren, küçük plastik bir 

cisimdir. 


Bakýrlý RÝA’lar aþaðýdaki etkilerle 

gebelikten korur: 

456 

· spermin üst genital yollara ulaþmasýna, 

· ovum transportuna ve 

· fertilizasyona engel olarak. 

Progestin içeren RÝA’lar ayrýca servikal mukusu 

kalýnlaþtýrarak spermlerin uterusa geçmesine 

engel olur. 

Etkililik 

Þekil 17.2 Uterus içindeki bakýrlý RÝA 

RÝA en etkili kontraseptif yöntemlerden biridir. Genelde gebelik hýzý her 100 kadýnda yýlda 

1’den azdýr (Bkz. Tablo 17.1). 

Tablo 17.1 RÝA kullanan kadýnlarda ilk yýl baþarýsýzlýk hýzlarý (%) 

Tipik Kullaným Ýdeal Kullaným 

MLCu 375 1,2 0,9 

TCu 380A 0,8 0,6 

LNg 20 0,1 0,1 

Progesteron T 2,0 1,5 

Lippes Loop 2,4 1,9 


· Güvenli ve çok etkilidir. 

· Cinsel iliþkiden baðýmsýzdýr. 

· Emziren kadýnlar için uygundur.


· Bir sorun olmadýðý sürece, çýkarýlmasý ya da deðiþtirilmesine kadar yýlda bir kez 

genel saðlýk kontrolü yeterlidir. 

· Çýkarýldýktan sonra doðurganlýðýn dönüþünde gecikme olmaz. 


· Uygulanmasý ve çýkarýlmasý biraz aðrýlý olabilir. 

· Bazý kadýnlarda karnýn alt bölgesinde rahatsýzlýk, adet kanamalarýnda artma, adet 

dönemleri arasýnda lekelenme ve kramplar olabilir. Bu yakýnmalar üçüncü adet 

döneminden baþlayarak azalýr. 

· Uygulama sýrasýnda az da olsa uterus perforasyonu riski vardýr. Bu risk, doðru uygulama 

tekniðiyle en aza indirilebilir. 

· RÝA uterustan servikse doðru kayabilir ve vajinaya atýlabilir. 

· RÝA’lar cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý koruyucu deðildir. Hatta cinsel yolla 

bulaþan genital yol enfeksiyonu öyküsü olan veya birden fazla cinsel eþi bulunan 

kadýnlarda RÝA, pelvik enfeksiyon riskini yükseltir. 

Hizmet alanýn önemli noktalarý anlayýp anýmsamasýna yardýmcý olmak için bunlarý basit 

bir dille ve açýkça anlatýn ve birkaç kez tekrarlayýn. 

YAN ETKÝLER VE SAÐLIK SORUNLARINDA TUTUM 

RÝA’ya baðlý yan etkiler ve diðer sorunlarýn çoðu ciddi deðildir. Daha önce belirtildiði gibi, 

özellikle menstrüel kanamanýn miktar ve süresinde artýþ olmasý ile menstrüel düzenin 

bozulmasý en sýk görülen yan etkilerdir. Buna ek olarak, ilk birkaç siklus boyunca adet 

sancýlarý (dismenore) artabilir. 

Bu bölümde RÝA kullanýmýna baðlý önemli saðlýk sorunlarý ve ciddi komplikasyonlarla 

ilgili bilgiler verilmiþtir. Bunlar: 

· RÝA yerindeyken oluþan gebelik 

· Ekstrauterin (ektopik) gebelik 

· Pelvik inflamatuvar hastalýk (PÝH) 

· Uterus perforasyonu 

Yan Etki ve Saðlýk Sorunlarýnda Tutum bölümünde yan etkiler ve diðer saðlýk sorunlarýnýn 

deðerlendirilmesi ve çözümü ana hatlarýyla gösterilmiþtir. 

Gebelik 

RÝA kullanýmý sýrasýnda görülen gebeliklerin yaklaþýk üçte biri, RÝA’nýn kýsmen ya da 

tamamen atýldýðýnýn farkedilmemesi sonucu oluþur. Ancak, RÝA uterus içindeyken de 

457 

17

17 


gebelikle karþýlaþýlabilir. RÝA yerinde iken gebe kalan kullanýcýlarda, nadiren septisemi, 

septik þok ve ölüme neden olabilecek septik düþük insidansý artar. Bu nedenle, gebelik 

tanýsý konduðunda RÝA çýkarýlmalýdýr. Kullanýcý gebe kalmýþsa: 

· Kadýn gebeliðin devamýný istemiyor ve gebelik süresi yasal sonlandýrma sýnýrý içinde 

ise, kendisine bu konuda yardým edilmesini saðlayýn. 

· Kadýn gebeliðin devamýný istiyor, iplikler görünüyor ve gebelik 13 haftadan küçükse 

(ilk üç aylýk dönem) RÝA çýkarýlmalýdýr. RÝA bu dönemde çýkarýlýrsa kendiliðinden 

düþük riski diðer kadýnlarla ayný düzeye iner. Eðer kadýn kabul ederse, RÝA nazikçe 

çekilerek çýkarýlýr. Ýþlemden sonra kanama, kramp tarzý aðrýlar ya da enfeksiyon belirtileri 

olursa geri gelmesi konusunda uyarýlýr. 

· Kadýn gebeliðini sürdürmek istiyor, ancak RÝA’nýn çýkarýlmasýný istemiyorsa ona 

kendiliðinden düþük ve sepsis riskinin yüksek olabileceðini ve gebeliðinin yakýndan 

izlenmesi gerektiðini anlatýn. Bütün anormal belirtileri (ateþ, karnýn alt bölgesinde aðrý 

ve/veya kanama) hemen bildirmesinin önemi üzerinde durun. 

· Ýplikler servikal açýklýkta veya servikal kanalýn distalinde bulunamýyorsa ve/veya 

gebelik üç ayý aþmýþsa, çýkarma iþlemi oldukça zorlaþýr. Böyle bir durumda, eðer yasal 

olarak mümkünse, tedavi amacýyla gebelik sonlandýrma konusunu kadýnla görüþün. 

Ekstrauterin (ektopik) gebelik 

RÝA ekstrauterin gebelik riskini artýrmaz. Ancak ektopik gebeliðe karþý koruyuculuðu 

intrauterin gebelikten daha azdýr. Bu nedenle RÝA kullanan bir kadýnda oluþan gebeliðin 

ekstrauterin olma olasýlýðý daha fazladýr. RÝA kullanýrken gebe kalan kadýnlar deðerlendirilirken, 

bu komplikasyon akýlda tutulmalýdýr. 

Pelvik inflamatuvar hastalýk (PÝH) 

RÝA yerindeyken oluþan PÝH, fertilite kaybýyla sonuçlanabilecek tuba-ovariyen apseler veya 

genel peritonit gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir. Pelvik enfeksiyon belirtileri; 

anormal vajinal akýntý, karýnda veya pelvik aðrý, cinsel iliþki sýrasýnda aðrý (disparoni) ve 

ateþi kapsar. Eðer bu belirtiler uygulamadan birkaç adet dönemi sonra görülürse, oldukça 

ciddi demektir. Mümkünse, Gram boyama, servikal smear veya servikal akýntý kültürü gibi 

tetkikler yapýlmalýdýr. Eðer PÝH tanýsý konmuþsa 24 saatlik antibiyotik baskýsýndan sonra 

RÝA çýkarýlmalý ve antibiyotik tedavisine devam edilmelidir. Eðer kiþi, ilk 24-48 saat içinde 

belirgin bir iyileþme göstermiyorsa, tedavi yeniden deðerlendirilmelidir. Eðer baþlangýçta 

kültür alýnmamýþsa, kiþi bunun yapýlabildiði ve intravenöz antibiyotik tedavisi 

uygulanabilecek bir merkeze sevk edilmelidir. 

Uterus perforasyonu, RÝA’nýn gömülmesi ve servikal perforasyon 

Uterus perforasyonu insidansý programdan programa, klinisyenden klinisyene büyük 

farklýlýklar gösterir. Perforasyon genellikle uygulama sýrasýnda meydana gelir ve “sessiz” 

veya asemptomatiktir, kanama ve aðrý oluþturmaz. RÝA uterusta üç yerde perforasyon 

oluþturabilir: 

458

1. uterin fundus 

2. uterusun gövdesi ve 

3. servikal duvar 


RÝA uterusu perfore etse bile iplikler servikal kanaldan sarkabilir. Bu olgularda perforasyon 

tanýsýný koymak zordur. Bu durumda mutlaka bir uzmanýn yardýmýna ihtiyaç vardýr. 

Uterus perforasyonunun objektif bulgularý, RÝA ipliklerinin olmamasý, eðer iplikler hala 

duruyorsa da RÝA’nýn çýkarýlamamasý ve yerinden oynamýþ RÝA’nýn röntgen, histeroskopi 

veya ultrasonla saptanmasýdýr. Ultrason, RÝA’nýn yerini belirlemede kullanýlabilir, ancak 

büyük fibroidler varsa veya RÝA pelvis dýþýndaysa yetersiz kalýr. Eðer RÝA karýn içinde 

serbest olarak duruyorsa, ultrasonla yerini saptamak genellikle mümkün deðildir. 

Günümüzde tercih edilen taný yöntemleri iki yönlü röntgen ve ultrasondur. 

Eðer uterus perforasyonu kesinleþmiþse, RÝA ne kadar erken çýkarýlýrsa o kadar iyi olur. 

Tercih edilen yöntem laparoskopidir. Ancak laparoskop kullanýmýnda deneyimli bir cerrah 

yoksa, giriþimde bulunulmamalýdýr. En son veriler, bakýrlý RÝA’larýn tamamen veya kýsmen 

fibröz yapýþýklýklarla örtülse de, nadiren sorun oluþturduðunu ve karýn içinde olduðu yerde 

býrakýlabileceðini göstermiþtir. 

RÝA perforasyonu her 1000 uygulamadan 0,5 ila 1,5’inde görülür. Perforasyon, uygulamadan 

sonraki ilk günlerde saptanmýþsa karýn içindeki RÝA çýkarýlmalýdýr. Deneyimli cerrah yoksa 

RÝA yerinde býrakýlabilir. Katkýsýz RÝA’larýn (Lippes Loop) ise, abdominal belirtiler varsa 

çýkarýlmasý önerilir. 


YAN ETKÝ - SORUN DEÐERLENDÝRME TUTUM 

Amenore Kadýna aþaðýdakileri sorarak Kadýn 45 yaþýn üzerindeyse, 

(Adet görmeme) 1 gebeliði araþtýrýn: menopozla ilgili olabileceðini 

· son adet tarihini (SAT) söyleyin. Progestinli RÝA’sý 

· RÝA’nýn ipliklerini en son varsa adet görmeyebileceðini 

ne zaman hissettiðini ve bunun saðlýðýna bir zararý 

· gebelik belirtileri olup 

olmadýðýný 

olmadýðýný belirtin. 

Öykü, fizik belirtiler ve Gebelik yoksa hiç bir tedavi 

pelvik muayene (spekulumla gerekmediðini ve endiþelenmemeve 

bimanuel) ve gerekiyorsa sini söyleyin. Kaygýsý sürerse 

gebelik testiyle intrauterin kliniðe tekrar gelebileceðini 

/ektopik gebelik araþtýrýn. söyleyin. 

1 Oligomenore (menstrüel kanamalarýn arasýnýn 35 günden fazla olmasý) ve sekonder amenore (menstrüel kanamalarýn 

arasýnýn 3 aydan fazla olmasý) progestin içeren RÝA (LNg-20) ile meydana gelir. Bu nedenle kadýna hangi tip RÝA 

kullandýðýný sormayý unutmayýnýz. 

459 

17

17 



Pelvik muayeneyle RÝA’nýn Gebelik 13 haftadan küçükse 

ipliklerini araþtýrýn. (SAT’tan itibaren) ve iplikler 

görülüyorsa, pelvik enfeksiyon 

riskini azaltmak için RÝA’nýn 

çýkarýlmasý gerektiðini açýklayýn. 

Kadýn kabul ederse RÝA’yý 

çýkarýn. Aþýrý kanama, kramp 

tarzýnda aðrý, kötü kokulu akýntý 

ya da ateþ gibi düþük belirtileri 

olduðunda kliniðe baþvurmasýný 

söyleyin. 

Þu durumlarda RÝA’yý çýkarma 

giriþiminde bulunmayýn: 

· Ýplikler görünmüyorsa 

· Gebelik 13 haftadan büyükse 

(SAT’tan itibaren) 

Kadýn gebeliðini sürdürmek 

istiyor ancak RÝA’nýn çýkarýlmasýný 

istemiyorsa kendiliðinden düþük 

ve enfeksiyon riski nedeniyle 

daha sýk izlenmesi gerektiðini 

hatýrlatýn. 

Gebeliði istemiyorsa sonlandýrýlmasý 

için yardýmcý olun. 

Düzensiz kanama Düzensiz kanama þikayetiyle Düzensiz kanamasý ya da alt karýn 

(gebelik belirtileriyle gelen kullanýcýlarda gebelik aðrýsý olan kadýnlarda ektopik 

birlikte ya da deðil) belirtilerini, pelvik aðrý veya gebelik araþtýrýlmalýdýr. Eðer 

hassasiyeti, adneksiyel kitle kuþkunuz varsa tam bir deðerlenvarlýðýný 

araþtýrýn. dirme yapýn ya da bu deðerlendirmenin 

yapýlabileceði bir merkeze 

sevk edin. 

Eðer enfeksiyon kuþkusu varsa, 

tablodaki Pelvik Enfeksiyon’la 

ilgili deðerlendirme ve tutuma bakýn. 

Uzun süren ya da Spekulumla ve bimanüel RÝA uygulanalý 3 aydan az: 

aþýrý kanama pelvik muayene yaparak ·Muayene bulgularý normalse 

Uzun süren kanama: aþaðýdakileri araþtýrýn: kaygýlanmamasý için güvence 

8 günden uzun · intrauterin ya da ektopik verin ve 1-3 ay süreyle demir 

Aþýrý kanama: gebelik preparatý önerin. Üç ay sonra 

normal adetten fazla · düþük kontrole gelmesini söyleyin. 

· vajinal, servikal ya da pelvik Kanamayý azaltmak için 

enfeksiyon kanama süresince ibuprofen ya 

da benzeri ilaç kullanýn. 

460



Kadýna ne kadar kanamasý ol- · Muayene bulgularý normal ve 

duðunu sorun ve muayeneyle kanama aralarý 3 haftadan 

ciddi anemi belirtilerini kýsaysa anovülasyon olabilir. 

araþtýrýn: Ýleri deðerlendirme yapýn ya da 

· Konjunktiva ya da týrnak sevk edin. 

yataðýnda solukluk 

· Hemoglobin 9g/dl ya da 

hematokrit %27’nin altýnda 

· Bimanüel muayenede uterus, 

fibroidler nedeniyle büyük veya 

düzensizse, bunu kadýna açýklayýn 

ve gerekirse sevk edin. Durum 

anemiyi aðýrlaþtýrýyorsa ya da 

kadýn isterse RÝA’yý çýkarýn ve 

baþka yöntem seçmesine 

yardýmcý olun. 

RÝA uygulanalý en az 3 ay: 

Anemi þiddetliyse RÝA’yý çýkarmayý 

önerin ve baþka yöntem 


Kullanýcýnýn seçimi yine RÝA ise: 

· RÝA’sý inert ise (Lippes Loop) 

çýkarýn ve bakýrlý ya da 

progestinli RÝA uygulayýn. Üç 

ay süreyle demir tableti verin ve 

süre sonunda kontrole çaðýrýn. 

· Eðer RÝA’sý bakýrlýysa çýkarýn 

ve varsa progestin içeren RÝA 

uygulayýn. 

Kramp tarzý aðrý Karýn muayenesi ve pelvik · Neden saptanmýþsa uygun 

muayene (spekulumla ve þekilde tedavi edin. Gerekiyorsa 

bimanüel) yaparak aþaðýdaki çýkarýn ve bir baþka yöntem 

olasý aðrý nedenlerini seçmesine yardýmcý olun. 

araþtýrýn: 

· pelvik enfeksiyon · Herhangi bir patoloji saptanma- 

· RÝA’nýn yerinden kaymasý mýþsa ve aðrý þiddetli deðilse, 

· servikal ya da uterin endiþelenmemesini söyleyin ve 

perforasyon ibuprofen gibi bir analjezik 

· ektopik gebelik verin. 

· Herhangi bir neden saptanmamasýna 

karþýn aðrý þiddetliyse RÝA’yý 

çýkarýn. Enfeksiyon yoksa yeni 

bir RÝA (varsa progestin içeren) 

uygulayýn ya da bir baþka 

yöntem seçmesine yardýmcý olun. 

461 

17

17 



Eþin ipliklerden yakýnmasý Yakýnmayý araþtýrýn. Ýpliklerin durumunu tekrar 

deðerlendirin. Çok uzunsa 

kýsaltýn, kýsaysa (servikal kanal 

hizasýndaysa) hizmet alana 

danýþarak yeni bir RÝA ile 

deðiþtirin. Eðer kadýn önerinize 

raðmen istemiyorsa RÝA’yý 

çýkarýn ve baþka bir yöntem 


Ýpliklerin kaybolmasý Kullanýcýya RÝA’nýn atýldýðýný Gebe deðilse ek bir kontraseptif 

bilip bilmediðini sorun. Eðer yöntem verin ve arzu ediyorsa bir 

kullanýcý RÝA’nýn düþtüðünü sonraki adeti sýrasýnda yeni bir 

biliyorsa gebelik kontrolü yapýn. RÝA uygulayýn. 

Kullanýcý RÝA’nýn atýlýp Muayenede ektopik gebelik 

atýlmadýðýný bilmiyorsa; kuþkusu varsa ileri deðerlendirme 

· son adet tarihini, 

· iplikleri en son ne zaman 


hissettiðini, Muayenede gebelik saptanýrsa 

· gebelik belirtileri olup tutum için “Amenore” bölümüne 

olmadýðýný, 

· ipliklerin kaybolduðunu fark 

bakýn. 

ettiðinden beri ek bir yöntem Ýplikler görünüyorsa ve gebelik 

(örn. kondom) kullanýp kuþkusu yoksa kadýný ipliklerin 

kullanmadýðýný sorun. yerinde olduðunu söyleyerek 

rahatlatýn ve eliyle de 

hissedebileceðini söyleyin. 

Öykü ve pelvik muayeneyle Vajinal muayenede iplikler görün- 

(spekulumla ve bimanüel) müyorsa, RÝA düþmüþ olabilir 

gebeliði araþtýrýn. Gebelik ya da iplikler servikal kanalda, 

testi yapýn. ancak görünmüyor olabilir. 

Gebelik kuþkusu yoksa kadýn 

baþka bir yöntem kullanmalý ve 

menstrüasyon sýrasýnda veya adet 

görmezse 4 hafta içinde kliniðe 

geri gelmelidir. 

462 

Kadýn adetliyken izleme Menstrüasyonla iplikler aþaðýya 

geldiðinde spekulum doðru kayabilir. Eðer iplikler hala 

muayenesi yapýn. görünmüyorsa perforasyon olup 

olmadýðý kontrol edilmelidir. 

Röntgen veya ultrasonla 

RÝA kontrolü için sevk edin. 

RÝA uterus dýþýnda, örn. karýn 

boþluðunda saptanýrsa, uygulama 

sonrasý ilk birkaç hafta içinde 

laparoskopla çýkarýlmalýdýr.



Araþtýrmalar sonucunda RÝA 

bulunamamýþsa, fark edilmeden 

atýlmýþ olabilir. Yeni bir RÝA 

uygulayýn ya da bir baþka yöntem 

seçiminde yardýmcý olun. 

Adet gecikmesi (4 haftadan Gebe ise yukarýda Amenore 

fazla) nedeniyle baþvurursa 

gebelik açýsýndan deðerlendirin. 

bölümüne bakýn. 

Pelvik enfeksiyon Karýn ve pelvik muayeneleri 

(Kramp tarzý aðrýyla birlikte, (spekulumla ve bimanüel) ve 

karýnda hassasiyet, ateþ, mümkünse GYE tetkiklerini 

gribal semptomlar, baþaðrýsý, 

titreme, bulantý veya kusma, 

yapýn. 

vajinal akýntý, disparoni, Eðer üretrit veya servisit Eðer abdominal ve pelvik muayene 

ele gelen pelvik kitle) (pürülan akýntý veya uterus veya adneks hassasiyetini 

hiperemik serviks) varsa, doðruluyorsa veya mikroskobik 

servikal akýntýyý Gram tetkikler PÝH tanýsýný destekliyorsa: 

boyasýyla inceleyin. · antibiyotik tedavisine baþlayýn; 

(Ayrýntýlý bilgi için bkz. · 24 saat sonra RÝA’yý çýkarýn ve 

Bölüm 10: Cinsel Yolla antibiyotik tedavisine devam 

Bulaþan Hastalýklar). edin. 

Eðer taný kesin deðilse RÝA’yý 

çýkarmadan antibiyotikle tedavi 

edin. Antibiyotik tedavisinin 

sonuçlarýný dikkatle inceleyin. 

Eðer taný kesin deðilse ve kullanýcýyý 

izlemek mümkün deðilse, RÝA’yý 

çýkarýn ve antibiyotik tedavisine 

devam edin. 

Vajinal akýntý GYE öyküsü alýn; vajinit, Ayrýntýlý öykü alýnmasý taný ve 

pürülan servisit ya da hiperemik 

serviks açýsýndan 

muayene edin. 

tedaviyi kolaylaþtýrýr. 

Trikomonas, kandida, Eðer serum fizyolojik ve KOH 

bakteriyel vajinozis için damlatýlmýþ preparatlar pozitifse 

vajinal akýntýya serum spesifik mikroorganizma için 

fizyolojik ve KOH tedaviye baþlayýn. 

damlatarak inceleyin. 

(Ayrýntýlý bilgi için bkz. 

Bölüm 10: Cinsel Yolla Servisit kuþkusunda servikal 

Bulaþan Hastalýklar) akýntýdan Gram boyama yapýn. 

Vajinal veya servikal akýntýyý GNID pozitifse, gonore tedavisi 

Gram ile boyayýn. Gram baþlayýn. Eðer GNID negatif ve 

negatif hücre içi diplokok pürülan servisit ya da hiperemik 

463 

17

17 



(GNID) ve lökositlerin (PNL) serviks bulgularý varsa klamidya 

varlýðýný araþtýrýn. (Ayrýntýlý için tedaviye baþlayýn. 

bilgi için bkz. Bölüm 10: Mümkünse, gonokok kültürü yapýn. 

Cinsel Yolla Bulaþan Gonore ya da klamidya tanýsý 

Hastalýklar) kesinse RÝA’yý çýkarýn. 

RÝA uygulamasý ya da Kadýn endiþeli mi? Uterusu RÝA uygulamasý ve çýkarýlmasý 

çýkarýlmasý sýrasýnda küçük mü veya servikal darlýk iþlemlerinde her adým yavaþ ve 

senkop, bradikardi ve var mý? (Bu durumlar senkop nazikçe yapýlmalýdýr. Sakin, rahat, 

vazovagal reaksiyon ve/veya vazovagal reaksiyon acelesiz bir ortamda kullanýcýya 

riskini yükseltir). karþý nazik ve güven verici bir 

yaklaþým sürdürün. RÝA’yý 

servikal kanaldan geçirmek 

mümkün deðilse, kesinlikle 

zorlamayýn. 

· Aspirin, asetaminofen ya da 

ibuprofen gibi bir analjezik aðrýyý 

azaltabilir. Ýþlemin yarým saat 

öncesinden 24 saat sonrasýna 

kadar kullanýlabilir. 

·Bayýlma iþaretlerini fark eder 

etmez, RÝA uygulamasýný 

durdurun. Kadýný ayaklarý yukarý 

gelecek þekilde yatýrýn ve bir 

süre izleyin. 

RÝA uygulanýrken kadýn RÝA’yý olduðu yerde býrakýn ve 

þiddetli aðrý hissederse iþlemi kadýnýn dinlenmesine izin verin: 

sürdürmeden durumu · Sýrtüstü, baþý aþaðýda, ayaklarý 

deðerlendirin. yukarýda yatýrarak yeterli kan 

akýþýný saðlayýn. 

· Eðer aðrý devam ederse ve 

analjeziklere cevap vermezse ya 

da kadýn istiyorsa, RÝA’yý 

çýkarýn. Baþka bir yöntem 

seçiminde yardýmcý olun. 

464 

Senkop durumunda vital bulgu- Kadýný yan tarafýna yatýrýn. Böylelar 

deðerlendirilmeli, gözlem ce olasý bir kusma durumunda nefes 

ve destekleyici tedavi dýþýnda borusuna herhangi bir þey 

gereksiz giriþimlerden kaçýnýl- kaçmasý engellenir. 

malýdýr. 

Çeneyi destekleyerek hava yollarýnýn 

açýk kalmasýný saðlayýn. 

(Baþýný çok fazla arkaya 

yatýrmayýn.) Özellikle yaka kýsmý 

olmak üzere tüm sýký giysileri 

gevþetin.



Karýn aðrýsý/kramp için analjezik 

kullanýn. 

Uterus perforasyonu Ýþlemler sýrasýnda aþaðýdaki Ýþlemi durdurun, uygulanmýþsa 

kuþkusu (Histerometrik durumlar geliþirse perforasyon RÝA’yý çýkarýn ve aþaðýdaki 

inceleme ya da RÝA olasýlýðý akla getirilmelidir: gözlemleri yaparak gerekli 

uygulamasý sýrasýnda) · ani ve þiddetli aðrý önlemleri alýn: 

· histerometre ya da RÝA · Batýn içi kanama belirtilerini 

yüklenmiþ uygulayýcý tüpün gözleyin (örn. düþük kan 

fundal direnç hissedilmeksizin basýncý, yüksek nabýz, þiddetli 

uterus boþluðunda 9-10 cm- karýn aðrýsý, hassasiyet, defans 

’den fazla ilerlemesi. ve rebound). 

· Kan basýncýný ve nabzý iki saat 

süreyle, her 15 dakikada bir 

ölçün. Yatar pozisyondaki kadýný 

oturtarak baygýnlýk hissi ya da 

nabzýn dakikada 120’nin 

üzerinde olup olmadýðýný 

kontrol edin. 

·Ýki saat sonunda gözlemleriniz 

negatif ise, kadýný kliniðe hemen 

dönmesini gerektirecek belirtiler 

konusunda uyararak 

gönderin. Ek bir yöntem 

önererek bir hafta sonra 

izleme gelmesini isteyin. 


Birçok kullanýcý, RÝA uygulamasýndan sonra sorunla karþýlaþmaz. Uygulamadan hemen 

sonra oluþabilecek sorunlar þunlardýr: 

· Bulantý 

· Hafiften þiddetliye kadar kramp tarzýnda alt karýn aðrýsý 

· Nadiren senkop 

Ýþlem sonrasý çýkabilecek sorunlar nedeniyle tüm kadýnlarýn klinikten ayrýlmadan önce 15- 

30 dakika kadar bekletilmesi önerilmektedir. Bu sýrada yöntem sonrasý danýþmanlýk 

verilmelidir. Kullanýcýya, RÝA’nýn sýk görülen yan etkileri konusunda bilgi verilmesi ve 

ciddi sorunlar olursa ne yapmasý gerektiðinin anlatýlmasý, yönteme devam etmesine yardýmcý 

olur. Kadýnýn özellikle bilmesi gerekenler þunlardýr: 

RÝA’larýn etki süresi 

RÝA’nýn koruyucu etkisi hemen baþlar ve kullanýcý istediði zaman cinsel iliþkiye girebilir. 

Ancak postpartum RÝA uygulanmýþsa, doðum sonrasý kanama bitene kadar cinsel iliþkiden 

465 

17

17 


kaçýnmasý önerilir. Kullanýcýya uygulamadan sonraki ilk birkaç gün içinde kanama ya da 

lekelenme olabileceði ve endiþelenmemesi söylenmelidir. 

· TCu 380A için en az on yýl, 

· MLCu 375, Nova T 200 ve 380Ag için beþ yýl, 

· MLCu 250 için üç yýl, 

· Levonorgestrel içeren LNg-20 RÝA’nýn etkisi beþ yýl, 

· Progesteron içeren Progesteron T (Progestasert) ise bir yýl kontrasepsiyon saðlar. 

Kullanýcýya, üzerinde uygulama tarihi ve kullanýlan RÝA’nýn etki süresi yazýlý bir kart 

verilmelidir. 

Ýzlem randevularý 

· Her kullanýcý uygulamadan sonraki ilk adetin bitiminde (4-6 hafta sonra) izleme gelmeli 

ve bu süre üç ayý geçmemelidir. Kullanýcý, klinikten ayrýlmadan önce izlem randevusu 

verilmelidir. 

RÝA’larýn saðlýk riskleri 

· RÝA, kadýný “ektopik” (uterus dýþý) gebeliðe karþý tamamen korumaz. 

· RÝA kullanan bir kadýnda uterus ve/veya fallop tüplerinde PÝH geliþme riski uygulama 

sonrasý ilk üç-dört hafta içinde biraz daha fazladýr. Kiþide CYBH riski yoksa (örn. 

kendisi ve/veya eþinin, birden fazla cinsel eþi yoksa) pelvik enfeksiyona yakalanmasý 

beklenmez. RÝA kullanan kadýnlar, enfeksiyon riskini artýran vajinal duþtan kaçýnmalýdýr. 

· Son derece etkili olan RÝA’lar doðru yerleþtirildiði zaman bile baþarýsýzlýkla karþýlaþýlabilir. 

RÝA kullanan kiþi gebe olduðunu düþünüyorsa en kýsa zamanda bir kliniðe 

baþvurmalýdýr. Eðer gebelik varsa ve ilk üç ay içinde ise RÝA çýkarýlmalýdýr. 

466 

RÝA KULLANANLAR ÝÇÝN UYARI ÝÞARETLERÝ 

RÝA kullananlar, aþaðýdaki durumlarýn herhangi biri ortaya çýkarsa, en kýsa zamanda 

kliniðe baþvurmalýdýr. 

· Gebelik belirtileriyle birlikte adet gecikmesi (bulantý, göðüslerde hassasiyet vb.) 

· Devam eden ve kramp tarzýnda alt karýn aðrýsý (bu belirti özellikle kendini iyi 

hissetmeme, ateþ veya titremeler eþliðinde ise pelvik enfeksiyon olasýlýðýný 

düþündürür) 

· Kontrol sýrasýnda ipliklerin bulunmamasý veya RÝA’nýn plastik ucunun ele gelmesi 

· Aþýrý kanama 

RÝA ipliklerinin kontrolü 

· Uygulama sonrasýndaki ilk ay boyunca ve bir sonraki adetin bitiminde, kullanýcý bir 

kaç kez iplikleri kontrol etmelidir. Ýlk aydan sonra ipleri her adetten sonra kontrol 

etmek yeterlidir.


· Aþaðýdaki durumlardan herhangi biri oluþursa da iplikler kontrol edilmelidir: 

w karnýn alt kýsmýnda kramp tarzýnda aðrý 

w adetler arasý ya da iliþki sonrasý lekelenme 

w cinsel iliþki sonrasý aðrý ya da eþinin iliþki sýrasýnda rahatsýzlýk duymasý 

Bu belirtilerden birinin olmasý RÝA’nýn atýldýðýný ya da kanala doðru yer deðiþtirdiðini akla 

getirir. Eðer bu belirtiler devam ederse ya da kontrolde iplikler aþaðý sarkmýþsa veya RÝA’nýn 

sert plastik kýsmý vajinada hissediliyorsa, kadýnýn kontrol için bir kliniðe baþvurmasý gerekir. 

Atýlmalarýn çoðu menstrüasyon sýrasýnda görüldüðünden RÝA kullanýcýsý, adet kanamasý 

boyunca kullandýðý bez, ped veya tamponlarý ve tuvaleti kontrol etmelidir. Eðer RÝA 

kendiliðinden düþerse, baþka bir RÝA uygulanmasý için kliniðe geri gelmelidir. Yeni bir 

RÝA uygulanýncaya kadar baþka bir kontraseptif yöntem kullanmalýdýr. 

Kullanýcýya RÝA’nýn ipliklerini kontrol etmenin önemi anlatýlmalýdýr. Kadýn böylece RÝA’nýn 

yerinde olduðundan emin olabilir. 

RÝA ipliklerinin kontrolünde, kadýnýn yapmasý gerekenler: 

· Ellerini yýkamalýdýr. 

· Çömelmeli ya da bir ayaðýný yüksek bir yere koymalýdýr. 

· Ýþaret ya da orta parmaðýný, rahim aðzýný (serviks) bulmak üzere vajinaya sokmalýdýr. 

Serviks ele burun ucu gibi sert gelecektir. 

· Ýplikleri hissetmesi, RÝA’nýn uygun þekilde yerinde olduðu anlamýna gelir. Ýplikleri 

kesinlikle çekmemelidir. Bu RÝA’nýn dýþarý çýkmasýna ve serviksi zedelemesine neden 

olabilir. 

· Eðer iplikleri hissedemiyorsa, iplikleri beklediðinden daha uzun/kýsa bulduysa ya da 

servikste RÝA’nýn plastik ucunu hissediyorsa, izlem için kliniðe gitmelidir. Baþka bir 

kontraseptif yöntem uygulamadýðý sürece, yeni bir RÝA takýlýncaya kadar cinsel iliþkiden 

kaçýnmalýdýr. 

Þekil 17.3 RÝA ipliklerinin kontrolü 

467 

17

17 


Adet kanamalarýnda deðiþiklik 

RÝA kullanan kadýnlarýn çoðunda, ilk birkaç adet kanamasý fazla miktarda ve uzun süreli 

olabilir. Buna kramp tarzý aðrýlar da eþlik edebilir. Bunlarýn hiç bir zararý yoktur. Ancak, 

eðer kanamalar her zamankinden iki kat uzun sürüyorsa veya iki kat fazla bez, ped, tampon 

kullanýyorsa, bir saðlýk personeline baþvurmalýdýr. 

RÝA’nýn çýkarýlma nedenleri 

· Kullanýcý arzu ederse, 

· Kullanýcý gebe kalmak isterse, 

· Yan etkiler ya da saðlýk sorunlarýnýn devam ettiði durumlarda, 

· RÝA’nýn etki süresi dolduðunda. Örneðin TCu 380A RÝA 10. yýlýn sonunda çýkarýlmalýdýr. 

Kullanýcýya herhangi bir zamanda ve nedenle RÝA’nýn çýkarýlabileceði ve baþka bir 

kontraseptif yöntem seçebileceði anlatýlmalýdýr. RÝA’nýn çýkarýlmasý için kadýnýn kliniðe 

gelmesi gerekir. RÝA’yý kesinlikle kendisi çýkarmaya çalýþmamalý veya eðitilmemiþ birinden 

bunu yapmasýný istememelidir. RÝA çýkarýldýktan kýsa bir süre sonra doðurganlýk geri döner. 

Eðer kiþi gebe kalmak istemiyorsa, hemen yeni bir RÝA uygulanabilir; “dinlenme süresine” 

gerek yoktur. 

Kullanýcýnýn en önemli noktalarý anlamasýna ve anýmsamasýna yardýmcý olmak için, bunlar 

açýkça, basitçe ve birkaç kez tekrar ederek anlatýlmalýdýr. Ayrýca kullanýcýya, üzerinde 

RÝA’nýn modeli, uygulama tarihi ve çýkarýlacaðý tarih yazýlý olan, aþaðýdaki gibi bir kart 

vermek de oldukça yararlýdýr. 

468 

RÝA’NIN MODELÝ : _____________ 

Kullanýcýnýn adý: _____________________ 

Bir sonraki izlem tarihi: ______ / ______ 

______ / ______ / ______ / ______ / ______ 

.......................... Aile Planlamasý Kliniði 

RÝA’nýn uygulandýðý tarih: _____________ 

RÝA’nýn çýkarýlacaðý tarih: _____________ 

RÝA KULLANICILARI ÝÇÝN UYARI ÝÞARETLERÝ 

Aþaðýdaki durumlarýn herhangi birinde hemen bir saðlýk kuruluþuna 

baþvurmalýsýnýz: 

• Adet gecikmesi, gebelik kuþkusu, anormal lekelenme ya da kanama 

• Karýn aðrýsý, cinsel iliþki sýrasýnda aðrý 

• Anormal akýntý 

• Halsizlik, ateþ, titreme 

• Ýpliklerin kaybolmasý, ele kýsa ya da uzun gelmesi 

• Aþýrý kanama 

• RÝA’nýn atýlmasý



RÝA HIV/AIDS ve diðer CYBH’lere karþý korumaz. Kullanýcý kendisine ya da eþine GYE 

ve CYBH’lerin bulaþma riski olabileceðini düþünüyorsa, kondom ve spermisit de 

kullanmalýdýr. 


Aile planlamasý hizmeti sunanlarýn önemli görevlerinden biri, yaygýn söylentileri ve yanlýþ 

bilgileri düzeltmektir.Hizmet alana sadece bilgisinin yanlýþ olduðunu söylemek yeterli 

deðildir. Daima nazikçe, bilginin neden yanlýþ olduðu açýklanarak, doðrusu anlatýlmalýdýr. 

Kiþiyi yanlýþ bilgi ya da inançlarý nedeniyle utandýrmamaya özen gösterilmelidir. 

Söylenti: RÝA, kadýnýn vücudunda dolaþýp kalbine, midesine ya da beynine kadar 

ulaþabilir. 

Gerçek: RÝA, çýkarýlýncaya kadar rahimde durur. Eðer kendiliðinden düþerse vajinadan 

atýlýr. Çok ender olmakla birlikte uterusun delindiði durumlarda karýn 

boþluðunda kalýr. RÝA kalbe, mideye ve beyne ulaþamaz. (RÝA takýlmýþ bir 

uterus modelini veya resmini gösterin.) 

Söylenti : RÝA rahim aðzýnda yara ya da kansere neden olur. 

Gerçek: RÝA’nýn böyle bir etkisi olduðu gösterilmemiþtir. 

Söylenti: RÝA çýkarýldýðýnda rahmin bir süre dinlendirilmesi gerekir. 

Gerçek: RÝA týbbi nedenlerle veya kullanýcýnýn gebe kalmak istemesi üzerine 

çýkarýlmadýkça, eski RÝA çýkarýldýktan hemen sonra bir yenisi uygulanabilir. 


RÝA kullanacak kiþilerin týbbi deðerlendirmesi kýsa öykü, sýnýrlý genel muayene ve tam bir 

pelvik muayeneyi kapsar. Gerekliyse ve mümkünse, basit taný testler de yapýlabilir. Týbbi 

deðerlendirme uygun þekilde yapýlýrsa RÝA’yý baþarýyla kullanabilecek kadýnlar belirlenir. 

DSÖ’nün yürüttüðü bir çalýþmada kontraseptif yöntemlerle ilgili araþtýrmalardan bugüne 

dek elde edilen bulgular geniþ bir uluslararasý bilimsel kurulca deðerlendirilerek, yeni 

uygunluk ölçütleri üzerinde uzlaþma saðlanmýþtýr. Çalýþmada geliþtirilen uygunluk ölçütleri, 

kullanýlagelen RÝA klinik eðitim protokollerinde yer alan endikasyonlar ve uyarýlar listesinin 

tekrar gözden geçirilmesini gerektirmiþtir. 

Bu sýnýflandýrmaya göre bakýrlý ve hormonlu RÝA kullanacaklar için farklý kategorilerde 

yer alan durumlar ayrý listeler halinde aþaðýda verilmiþtir. Ancak, güncelleþtirilen listelerde 

her durumun niçin böyle nitelendiði de kýsa bir açýklamayla belirtilmiþtir. Hizmet verenler, 

RÝA kullanýmýnýn uygunluðunu deðerlendirirken, yalnýz hizmet alanýn kiþisel gereksinimleri 

deðil, yaþadýðý ortamýn saðlýk hizmetleri açýsýndan durumunu da ele almalýdýr. 

469 

17

17 


Bakýrlý RÝA’lar için DSÖ Uygunluk Kriterleri 

1.DSÖ I : Kullanýlmasýnda sakýnca olmayan durumlar 

Yaþý ³ 20 

Obesite 


Baþ aðrýsý (migren dahil) 

Jinekolojik/Obstetrik Durumlar 

Doðum sonrasý 4. haftadan sonra 


Ektopik gebelik öyküsü 

Gebeliðe baðlý diyabet öyküsü 

Sezaryen öyküsü 

Düþük sonrasý dönem (ilk trimester, enfeksiyon ya da riski yoksa) 

PÝH öyküsü (sonrasýnda gebelik oluþmuþsa ve CYBH riski yoksa) 

Aþýrý kanama olmaksýzýn adet düzensizliði 

Ýyi huylu over tümörleri (kistler dahil) 

Prekanseröz servikal lezyonlar (servikal intraepitelial neoplazi), servikal ektropiyon 


Meme kanseri (mevcut ya da geçirilmiþ) 



Kardiyovasküler Hastalýklar 

Tromboembolik hastalýklar (derin veya yüzeyel ven trombozu, pulmoner emboli) 

Komplikasyonsuz kalp kapaðý hastalýðý 

Hipertansiyon 

Ýskemik kalp hastalýðý, serebrovasküler olay ve hiperlipidemi 

Kronik Hastalýklar/Diðer Durumlar 


Epilepsi 

Diyabet (vasküler komplikasyonu olan ya da olmayan) 

Karaciðer tümörleri 

Þistozomiazis (karaciðerde fibrozis yoksa) 

Antibiyotik veya antiepileptik kullanýmý 


Gebeliðe ya da KOK kullanýmýna baðlý kolestaz öyküsü olanlar 

Aktif hepatit ya da taþýyýcýlýk 

Siroz (kompanse ya da dekompanse) 

Sýtma 

Pelvis dýþýnda tüberküloz 

470

2.DSÖ II : Yararlarý risklerinden fazla olan durumlar 


Yaþý < 20 

Nullipar 

Doðum sonrasý ilk 48 saat 

Ýkinci trimester düþük sonrasý 

PÝH öyküsü (sonrasýnda gebelik oluþmamýþsa ve CYBH riski yoksa) 

Vajinit (pürülan servisit olmaksýzýn) 

Düzensiz veya aþýrý/uzun süren adet kanamasý (klinik anemi belirtileri olmaksýzýn) 



Uterin kaviteyi bozmayan ve RÝA uygulamasýný etkilemeyen uterin/servikal þekil 

bozukluklarý 

Komplikasyonlu kalp kapaðý hastalýðý 

Talasemi, orak hücre ya da demir eksikliði anemisi (hemoglobin 9 g/dl ya da hematokrit 

%27’den az) 

3.DSÖ III : Riskleri yararlarýndan fazla olan durumlar 

Doðum sonrasý 48 saat - dört hafta arasý 

Klinik anemi belirtilerinin eþlik ettiði düzensiz ya da aþýrý/uzun süren adet kanamasý 

(hemoglobin 9g/dl ya da hematokrit %27’den az) 

Ýyi huylu trofoblastik hastalýk 

HIV enfeksiyonu/AIDS varlýðý ya da yüksek CYBH/HIV riski 

4.DSÖ IV : Kullanýlmamasý gereken durumlar 

Gebelik 

Mevcut ya da son üç ay içinde aktif CYBH (pürülan servisit dahil) ya da PÝH öyküsü 

Düþük ya da doðumu izleyen sepsis 

Taný konmamýþ þiddetli vajinal kanama 

RÝA’nýn doðru uygulanmasýný engelleyecek kadar bozulmuþ uterin kavite 

Tedavi edilmemiþ serviks, endometriyum ya da over kanseri 

Kötü huylu trofoblastik hastalýk 

Pelvik tüberküloz 

471 

17

17 


Hormon Salgýlayan RÝA’lar (LNg20) için DSÖ Uygunluk Kriterleri 


Yaþý ³ 20 

Obesite 


Hafif baþ aðrýsý 


Emzirenlerde doðum sonrasý 6. haftadan sonra 

Emzirmeyenlerde doðum sonrasý 4. haftadan sonra 


Ektopik gebelik öyküsü olanlar 


Sezaryen öyküsü 

Düþük sonrasý (ilk trimester, enfeksiyon ya da riski yoksa) 


Düzensiz veya aþýrý/uzun süren adet kanamasý 



Ýyi huylu over tümörleri (kistler dahil) 

Servikal ektropiyon 

Meme Hastalýklarý 



Ýyi huylu meme kitlesi 

Kardiyovasküler Hastalýklar 

Orta derecede hipertansiyon olgularý (Kan basýncý 180/110mmHg’nýn altýnda) 

Tromboembolik hastalýklar (derin veya yüzeyel ven trombozu, pulmoner emboli) 


Kronik Hastalýklar/Diðer Durumlar 


Epilepsi 

Þistozomiazis 

Antibiyotik veya antiepileptik kullanýmý 


Hepatit taþýyýcýlýðý 

Sýtma 


Talasemi, orak hücre ya da demir eksikliði anemisi 

472

2.DSÖ II : Yararlarý risklerinden fazla olan durumlar 


Yaþý < 20 

Nullipar 

Þiddetli baþ aðrýsý (migren dahil) 

Ýkinci trimester düþük sonrasý 

PÝH öyküsü (sonrasýnda gebelik oluþmamýþsa ve CYBH riski yoksa) 

Vajinit (pürülan servisit olmaksýzýn) 

Uterin kaviteyi etkilemeyen ve RÝA uygulanabilen uterin/servikal þekil bozukluklarý 

Prekanseröz servikal lezyonlar (servikal intraepitelial neoplazi) 

Taný konmamýþ meme kitlesi 

HIV pozitif 

Geçirilmiþ, ancak þiddeti bilinmeyen hipertansiyon öyküsü 

Þiddetli (180/110 mm Hg’nin üzerinde) ya da vasküler hastalýkla birlikte 

hipertansiyon 

Mevcut ya da geçirilmiþ iskemik kalp hastalýðý ya da öyküsü 

Felç (serebrovasküler olay) öyküsü 


Hiperlipidemi 

Diyabet (gebeliðe baðlý diyabet öyküsü hariç) 

KOK kullanýmýna baðlý kolestaz öyküsü 

Hafif (kompanse) siroz 

3.DSÖ III : Riskleri yararlarýndan fazla olan durumlar 

Doðum sonrasý ilk dört hafta 


Geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýldýr hastalýða ait herhangi bir bulgu saptanmamýþsa) 

AIDS varlýðý ya da yüksek CYBH/HIV riski 


Dekompanse siroz, þiddetli karaciðer fibrozisine neden olan þistozomiyazis 



4.DSÖ IV : Kullanýlmamasý gereken durumlar 

Gebelik 

Halen ya da son üç ay içinde aktif CYBH (pürülan servisit dahil) ya da PÝH 

Düþük ya da doðumu izleyen sepsis 

Taný konmamýþ þiddetli vajinal kanama 

RÝA’nýn doðru uygulanmasýný engelleyecek kadar bozulmuþ uterin kavite 

Tedavi edilmemiþ serviks, endometriyum ya da over kanseri 



473 

17

17 


MUAYENEDE DÝKKAT EDÝLECEK NOKTALAR 

RÝA kullanacak olan kiþiler için yöntemin uygunluðunu saptamada kýsa öykü, sýnýrlý genel 

muayene ve tam bir pelvik muayene gereklidir. Öykü ve pelvik muayenede olasý bir genital 

yol enfeksiyonu göz önüne alýnarak uygun tarama yapýlmalýdýr. Deðerlendirmede dikkat 

edilmesi gereken noktalar aþaðýda anlatýlmýþtýr: 

Týbbi öykü 

Genel öykü 

· Semptomatik kapak veya romatizmal kalp hastalýðý, endokardit, kardiyopulmoner 

þantlar ya da yapay kalp kapakçýklarý öyküsü 

· HIV enfeksiyonu/AIDS ya da lösemi 

Jinekolojik öykü 

· Adet öyküsü (aðrý, kanamanýn miktarý ve süresi) ve son adet tarihi 

· Parite, gebelik sonuçlarý ve baþka çocuk sahibi olma isteði 

· Daha önce kullandýðý kontraseptif yöntem(ler) 

· Pelvik inflamatuvar hastalýk (PÝH) 

· Karna basý ile artan orta hat, sað veya sol alt kadran karýn aðrýsý 

· Doðum veya düþüðü izleyen sepsis 

· Eþlerden birinin, birden fazla cinsel eþi olmasý 

· Serviks ya da uterus kanseri 

Uygulanmakta olan tedavi 

· Antikoagülan tedavi 

· Kortikosteroidler (günlük veya yüksek doz) 

· Ýmmünosüpresif ilaçlar 

· Radyasyon tedavisi 

Fizik muayene 

Fizik muayenede aþaðýdakileri kontrol ettiðinizden emin olun: 

Genel muayene 

Hematokrit ya da hemoglobini ölçme olanaðý yoksa, anemiyi belirlemek için þu kontrolleri 

yapýn: 

· Solukluk 

· Kan basýncý ve nabýz 

· Kalbin oskültasyonu (üfürümler için dikkatle dinleyin) 

474

Meme muayenesi 


Kitle veya diðer anormallikleri kontrol edin. Genel saðlýk hizmetinin bir parçasý olarak, 

kadýna meme muayenesini öðretin ve uygulamasýný yaptýrýn. 

Batýn muayenesi 

· Suprapubik ya da pelvik duyarlýlýk 

· Kitleler ve gözle görülen anormallikler 

açýsýndan kontrol edin. 

Pelvik muayene 

Muayeneden önce, mesanenin boþaltýldýðýndan emin olun ve sýrasýyla aþaðýdaki muayeneleri 

yapýn: 

· Dýþ genital organlarý ülserler ve bezeler açýsýndan kontrol edin. 

· Spekulumla muayene 

w Vajinal akýntý ve alt genital yol enfeksiyonunun diðer belirtilerini kontrol edin. 

w Pürülan servisit ve servikal stenoz için serviksi deðerlendirin. 

w Öykü ve fizik muayene bulgularý gerektiriyorsa ve mikroskop varsa, taný için 

vajinal ve servikal salgýlardan örnek alýn. 

w Mümkünse, servikal kanser taramasý için servikal smear yapýlmasý iyi bir týbbi 

uygulamadýr. 

· Bimanüel muayene 

w Uterusun büyüklüðünü, þeklini ve pozisyonunu belirleyin. 

w Adnekslerin hassasiyet ve büyüklüðünü, aktif PÝH vb. açýsýndan kontrol edin. 

w Gebelik kontrolü yapýn. 

w Uterus anomalilerini kontrol edin. 

· Rektovajinal muayene 

w Bimanüel muayene bulgularý kesin deðilse uygulayýn (örn. uterusun büyüklüðü 

ve pozisyonu belirlenememiþse). 

w Retrovert (arkaya dönük) uterusun büyüklüðünü belirleyin. 

w Kul-de-sak’ý kitle ve hassasiyet yönünden kontrol edin. 

Týbbi deðerlendirme yapýlýrken kontrol listesi kullanýlmasý, hizmet verenlere yardýmcý 

olabilir. Böylece önemli bilgiler gözden kaçmamýþ olur. RÝA Ýçin Deðerlendirme Kontrol 

Listesi’nin bir örneði Ek 17-A’da verilmiþtir. 

Laboratuvar incelemeleri 

Öykü ve fizik muayene bulgularý gerektiriyorsa, aþaðýdaki basit laboratuvar tetkikleri 

yapýlmalýdýr: 

475 

17

17 


· Derin anemi olasýlýðý olanlarda, hemoglobin/hematokrit deðerleri (Hb < 9g/dl veya 

Hct < %27) 

· Vajinal/servikal smear 

w Trikomoniyazis, moniliazis ve bakteriyel vajinozis için serum fizyolojik ve KOH 

damlatýlarak hazýrlanan preparatlar 

w Servikal ve üretral akýntýdan gram boyama 

· Ýdrar tahlili 

w Gebelik testi 

w Ýdrarda glikoz ve protein saptanmasý 

Genital yol enfeksiyonlarý taramasý 

GYE’ler hem geliþmiþ hem de geliþmekte olan ülkelerde en önemli saðlýk sorunlarýndan 

biridir. RÝA kullanacak olan kiþilerin deðerlendirilmesinde GYE’lerin de göz önünde 

bulundurulmasý gerekir. Aile planlamasý kliniklerine baþvuran kadýnlarýn büyük çoðunluðu 

cinsel yönden aktif yaþ grubunda olduklarý için GYE açýsýndan taranmalarý, bu önemli 

saðlýk sorununun saptanmasýný ve RÝA’yý baþarýyla kullanabilecek olanlarýn ayýrt edilmesini 

saðlamak bakýmýndan önemlidir. 

RÝA kullanacak olanlarýn taranmasýnda ilk adým GYE tarama öyküsü almaktýr. Kadýnýn ve 

eþinin meslekleri dahil birçok durum GYE riski açýsýndan önemlidir. GYE tarama öyküsü 

aþaðýdaki sorularý içermelidir: 

· Vajinal akýntýnýz var mý? 

· Son iki adet döneminizde anormal kanamanýz oldu mu? 

· Son bir yýlda vajinal akýntý, cinsel bölgede yaralar ya da deride lezyonlar gibi 

sorunlarýnýz oldu mu? 

· Genital yol enfeksiyonunuz olabileceðini düþünüyor musunuz? 

· Eþiniz, son üç ay içinde penisten akýntý veya kasýktaki bezelerin ülseri ya da þiþmesi 

gibi nedenlerle tedavi oldu mu? 

· Sizin ya da bildiðiniz kadarýyla eþinizin baþkalarýyla cinsel iliþkisi var mý? 

Bunlar oldukça hassas sorular olduðu için doðrudan sormak mümkün olmayabilir. 

Klinisyen bu bilgileri, saygýlý ve duyarlý bir tutumla edinmelidir. Hizmet alanlara 

gizliliðin korunacaðý konusunda güven verilmelidir. 

Hizmet alan kiþi, yukarýdaki sorularýn herhangi birine evet yanýtý vermiþse, GYE olasýlýðýna 

karþý ileri tetkikler yapýlmalýdýr. Bunun yaný sýra bulaþma riskleri ve tedavi edilmemiþ 

GYE’lerin sonuçlarý konusunda danýþmanlýk verilmelidir. 

GYE olasýlýðý olan kadýnlarýn taranmasýnda ikinci adým, dikkatli bir abdominal ve pelvik 

muayene yapýlmasýdýr. Kadýnlarda aþaðýdakilerin kontrolü önemlidir: 

476


· Karnýn alt bölgesinde þiddetli aðrý ya da duyarlýlýk 

· Genital ülserler, yaralar ya da kasýkta bezeler 

· Pürülan akýntý, dokunmakla kolayca kanayan serviks veya taný konmamýþ vajinal akýntý 

· Serviksin hareket ettirilmesiyle aðrý 

· Suprapubik, adneksal ya da pelvik kitleler 

Yukarýdakilerden herhangi biri varsa RÝA uygulama kararý ileri tetkikler 

tamamlanýncaya kadar ertelenmelidir. 

GYE’lerin muayene ve laboratuvar tetkikleriyle tanýnmasý ve tedavisiyle ilgili bilgiler Bölüm 

10: Cinsel Yolla Bulaþan Hastalýklar’da yer almaktadýr. Ayný bölümde, cinsel yolla bulaþan 

GYE’lerin, birinci ve ikinci basamak koruyucu saðlýk hizmetlerinde taný ve tedavisi için 

DSÖ tarafýndan geliþtirilen soruna dayalý yaklaþým da ayrýntýlý olarak anlatýlmaktadýr. 

ENFEKSÝYONUN ÖNLENMESÝ 

Gonore ve klamidya gibi genital yol enfeksiyonlarýnýn yaygýn olduðu bölgelerde, RÝA 

kullananlarda enfeksiyon potansiyeli artabilir. Klinik uygulama gerektiren RÝA hizmetlerinde 

baþta hepatit B ve AIDS olmak üzere hizmet alanlara ve klinik personeline enfeksiyon 

bulaþmasý riski vardýr. Hizmet verenler, enfeksiyonu önleme kurallarýna titizlikle uyarak 

RÝA uygulananlarda enfeksiyon oluþmasý riskini ve klinikten hizmet alanlara, kendilerine, 

diðer klinik personeline hastalýk bulaþmasý riskini en aza indirebilir. 

Herhangi bir saðlýk hizmet biriminde uygulanabilecek enfeksiyonu önleme yöntemleri 

Bölüm 5: Enfeksiyonun Önlenmesi’nde ayrýntýlý olarak yer almaktadýr. Bu bölümde ise 

hatýrlatýcý olmasý amacýyla özetlenmektedir. 

Ellerin yýkanmasý 

Ellerin yýkanmasý, tek baþýna, enfeksiyonlarý önlemedeki en önemli iþlem olabilir. Ellerin 

tüm yüzeyinin sabunlanýp iyice ovulmasý, mikroorganizmalarýn çoðunu mekanik olarak 

uzaklaþtýrýr, çoðu kez de etkisizleþtirir. 

Aþaðýdaki iþlemlerden önce el yýkamak gerekir: 

· Muayeneden önce (hizmet alanla doðrudan temas) ve 

· RÝA uygulamasýnda ve çýkarýlmasýnda yüksek düzeyde dezenfekte ya da steril 

eldiven giymeden önce 

Aþaðýdaki iþlemlerden sonra el yýkamak gerekir: 

· Ellerin kontamine olabileceði her durumda: 

w Kullanýlmýþ araçlar ve eþyalara dokunulduðunda 

w Mukoz membranlar, kan veya diðer vücut sývýlarýyla (salgý ya da atýk sývýlar) 

temas edildiðinde 

· Eldivenler çýkarýldýðýnda 

477 

17

17 


Eldiven kullanýlmasý 

Bir kiþiden diðerine bulaþmayý önlemek amacýyla, her birey için ayrý eldiven kullanýlmalýdýr. 

Önlem olarak, kan ya da kanlý vücut sývýlarýna dokunmasý söz konusu olan tüm personel 

eldiven giymelidir. 

Kullanýlacak eldivenlerin türü 

· Klinisyenler için: Pelvik muayene veya RÝA uygulamasý ya da çýkarýlmasýnda YDD 

edilmiþ tek ya da çok kullanýmlýk eldiven kullanýlabilir (steril eldiven þart deðildir). 

· Temizlik personeli için: Temizlik personeli araç ve gereçlerin yaný sýra kontamine 

yüzeylerin temizliði için de temiz, kalýn, iþ eldivenleri kullanmalýdýr. 

Kullanýlmýþ araçlarýn, eldivenlerin ve diðer eþyalarýn temizlenmesi 

RÝA uygulamasý ve çýkarýlmasý sýrasýnda, kontamine araç ve eldivenler yoluyla hastalýk 

geçiþini azaltmak için yapýlmasý gereken enfeksiyondan korunma iþlemleri þunlardýr: 

· Çöplerin atýlmasý ve dekontaminasyon 

· Yýkama ve durulama 

· Yüksek düzeyde dezenfeksiyon ya da 

· Sterilizasyon 

Bu iþlemlerden her birinin uygulama sýrasý ve ayrýntýlarý, Tablo 17.2’de anlatýlmýþtýr. RÝA 

uygulamasý ya da çýkarýlmasýndan sonra eldivenler çýkarýlmadan, tüm kontamine eþyalar 

(gazlý bez, pamuk ve diðerleri) sývý sýzdýrmayan çöp kutusu veya plastik torbaya atýlmalýdýr. 

Bundan sonra, kan veya diðer vücut sývýlarýyla temas etmiþ cerrahi araçlar ve tekrar kullanýlan 

eldivenler kullanýmdan hemen sonra %0,5’lik klor solüsyonunda bekletilerek dekontamine 

edilmelidir. Muayene masasý gibi, vücut sývýlarýyla kontamine olma olasýlýðý yüksek yüzeyler, 

tekrar kullanýlmadan önce dekontamine edilmelidir. Daha sonra, araçlar ve tekrar kullanýlan 

eldivenler, deterjan ve suyla tamamen temizlenmeli ve iyice durulanmalýdýr. Vajinal 

spekulum gibi mukoz membranlarla temas eden araçlar, bazý bakteriyel endosporlar hariç 

tüm mikroorganizmalarý yok eden %0,5’lik klor solüsyonunda kimyasal olarak ya da 

kaynatma yöntemiyle yüksek düzeyde dezenfekte edilmelidir. 

Tablo 17.3’te RÝA uygulamada ve çýkarmada kullanýlan araç ve gereçlere uygulanan 

enfeksiyon önleme iþlemlerinin aþamalarý gösterilmiþtir. Bu sistem, aile planlamasý 

kliniklerinde enfeksiyonu önlemek amacýyla geliþtirilmiþtir. 

“El deðmeden” RÝA uygulama tekniðiyle olanak ve kaynaklarý sýnýrlý olan kliniklerde bile 

enfeksiyon kolayca önlenebilir ve güvenli RÝA hizmetleri sunulabilir. Bu teknikte: 

· steril araçlarýn kullanýlmasý gerekmez (dekontamine edilmiþ ve temizlenmiþ araçlarýn 

kaynatýlarak yüksek düzeyde dezenfeksiyonu yeterlidir); 

· pahalý steril eldiven kullanma gereksinimini ortadan kalkar (eðer RÝA’lar önerilen 

þekilde, steril paketlerinde tutularak uygulayýcýya yerleþtirilirse) ve 

· dekontaminasyon (klor solüsyonu), yýkama (deterjan ve su) ve dezenfeksiyon (kaynatma) 

için mevcut, ucuz malzemelerin kullanýlmasý yeterlidir. 

478

Tablo 17.2 RÝA Uygulamada ve Çýkarmada Enfeksiyondan Korunma 



1. ADIM RÝA uygulamasý ya da çýkarýlmasý tamamlandýktan sonra, eldivenlerinizi çýkarmadan, 

kontamine eþyalarý (gazlý bez, pamuk ve diðer atýklar) saðlam kapaklý, su geçirmeyen 

bir kaba ya da plastik torbaya atýn. 

2. ADIM Metal araçlar yýkanmadan önce, içinde %0,5’lik klor solüsyonu bulunan plastik bir kapta 

10 dakika süreyle bekletilir. Bu iþlem HBV ve HIV dahil bir çok mikroorganizmayý 

öldürür. 

3. ADIM Ýþlem masasý ve araç sehpasý gibi kan veya mukus bulaþmýþ olabilecek tüm yüzeyleri 

klor solüsyonuyla silip dekontamine edin. 

4. ADIM Tek kullanýmlýk eldivenleri, dikkatle tersyüz ederek çýkarýn ve çöp kutusuna atýn. 

Eldivenler tekrar kullanýlabilir türden ise, önce eldivenli ellerinizi, içi klor solüsyonuyla 

dolu kaba iyice batýrýn ve daha sonra eldivenleri tersyüz ederek çýkarýn. Klor solüsyonuna 

atarak bekletin. 


Dekontaminasyondan sonra araçlarý su, deterjan ve yumuþak bir fýrçayla iyice temizleyin. Araçlarýn 

diþlerini, ek yerlerini ve yüzeylerini dikkatle fýrçalayýn. Daha sonra tüm deterjaný akýtmak için iyice 

durulayýn. Bazý deterjanlar, kimyasal dezenfektanlarýn etkisini azaltýr. Daha ileri iþlemlere geçmeden 

önce araçlarý kurutun. Cerrahi örtüler deterjan ve suyla yýkanmalý, asarak veya makineyle kurutulmalýdýr. 


RÝA uygulamada ve çýkarmada kullanýlan araçlar, tekrar kullanýlabilen eldivenler, cerrahi örtüler otoklavda 

sterilize edilmelidir. 

Buhar sterilizasyonu: 106 kPa (15lbs/in 2 ) basýnç ve 121 ° C’de sarýlmamýþ araçlar için 20 dakika, 

sarýlmýþ araçlar için 30 dakika. Araçlarý çýkarmadan önce iyice kurumalarýna özen gösterin. 

Kuru ýsý: 170 ° C’de 60 dakika (toplam süre: araçlarý fýrýna yerleþtirme, 170°C’ye kadar ýsýtma. Bir 

saat zaman tutma ve daha sonra soðutma, 2 ile 2,5 saat arasýndadýr); veya 160°C’de iki saat (toplam 

süre, 3 ile 3,5 saat arasý tutar). Not: Kuru ýsý sterilizasyonu (170°C’de 60 dakika) sadece metal veya 

cam araçlar için kullanýlabilir. 

Saklama: Sarýlmamýþ araçlar hemen kullanýlmalýdýr. Sarýlý araçlar, eldiven ve örtüler, paket kuru ve 

el sürülmeden kalýrsa bir hafta kadar, plastik torbada sýkýca kapatýlýrsa bir ay kadar saklanabilir. 


Kaynatma veya bir kimyasal dezenfektanda bekletmeyle saðlanan yüksek düzeyde dezenfeksiyon eðer 

sterilizasyon mümkün deðilse önerilir. Cerrahi araçlarý (metal), tekrar kullanýlabilir eldivenler ve ameliyat 

örtüleri 20 dakika süreyle kaynatýlýp kurumaya býrakýlmalýdýr. Asarak kurutulan ameliyat örtüleri tekrar 

kullanýlmadan önce ütülenmelidir. Baþka bir seçenek de ameliyat araçlarýný %0,5’lik klor solüsyonu, 

%2’lik glutaraldehit ya da %8’lik formaldehit solüsyonu içinde 20 dakika süreyle bekletmektir. 

Soðutulduktan (eðer kaynatýlmýþsa) veya kaynamýþ suda iyice durulandýktan ve havayla kurutulduktan 

sonra araçlar kullanýma hazýrdýr. Ya hemen kullanýlmalý ya da temiz, kuru ve sýkýca kapatýlabilen YDD 

edilmiþ bir kapta bir haftaya kadar saklanmalýdýr. 

479 

17

17 


TABLO 17.3 RÝA Hizmetlerinde Enfeksiyonun Önlenmesi - Araç ve Gereçler Ýçin Ýþlem Aþamalarý 

480 

Sterilizasyon, 

endosporlar dahil tüm 

mikroorganizmalarý yok eder. 

Yüksek düzeyde 

dezenfeksiyon, 

tüm virüsleri, bakteri, parazit 

ve mantarlarý yok eder. 

Yýkama, araçlardaki kalýntýlarý yok eder 

ve daha sonraki aþamadaki yüksek 

düzeyde dezenfeksiyon ya da 

sterilizasyonun etkili olmasýný saðlar. 

Dekontaminasyon, 

kullanýlmýþ araçlarla hepatit B 

ve HIV bulaþmasý riskini 

azaltmada ilk adýmdýr. 

Ýþlem 

. 

Sterilizasyon 1 

Yüksek Düzeyde 

Dezenfeksiyon 

Yýkama 

Dekontaminasyon 

Araç ve Gereçler 

Gerekli deðil. 


Dekontaminasyondan sonra organik 

maddeler kalmýþsa, deterjan ve suyla 

yýkayýn. 

%0,5’lik klor solüsyonuyla 

silin. 

Pelvik muayene 

masasýnýn üstü veya 

diðer geniþ yüzeyler 

· 121°C’de ve 106 kPa’da (15 lbs/in2 ) 

20 dakika süreyle otoklavda tutun. 

· Kullanmadan önce 24-48 saat 

beklenirse yapýþmalarý önlenir. 

· Kapaklý bir kap içinde 20 

dakika kaynatýn, kaynamaya 

baþladýktan sonra süre tutun. 

· Eldivenler tamamen suyun 

içinde olmalýdýr. 

· Su kaynamaya baþladýktan 

sonra kaba herhangi birþey 

eklemeyin. 

· Kullanmadan veya 

saklamadan önce havayla 

kurutun. 

Tüm parçacýklardan arýndýracak biçimde 

deterjan ve suyla yýkayýn. Temiz suyla 

durulayýn ve delik kontrolü yapýn. 

Sterilize edilecekse içini ve dýþýný hava ya 

da havluyla kurutun. 

Yýkamadan önce %0,5’lik klor 

solüsyonunda 10 dakika 

bekletin. Hemen yýkayýn. 

Eldivenler 

(tekrar kullanýlabilen) 

· 170°C’ye ulaþtýktan sonra 1 saat kuru 

ýsý uygulayýn veya 

· 121°C’de ve 106 kPa’da (15 lbs/in2 ) 

20 dakika otoklavda tutun (sarýlýysa 

30 dakika). 

· Kapaklý bir kap içinde 20 

dakika kaynatýn, kaynamaya 

baþladýktan sonra süre tutun. 

· Araçlar tamamen suyun 

içinde olmalýdýr. 

· Su kaynamaya baþladýktan 

sonra kaba herhangi birþey 

eklemeyin. 

· Kullanmadan veya 

saklamadan önce havayla 

kurutun. 

Kimyasal: 

· %8 formaldehit ya da %2 

glutaraldehit solüsyonunda 20 

dakika bekletin. 20 dakika 

kadar kaynatýlýp soðutulmuþ 

suyla iyice durulayýn. 

Bir fýrça kullanarak, tüm parçacýklardan 

arýndýracak biçimde deterjan ve suyla 

yýkayýn. Temiz suyla durulayýn . Sterilize 

edilecekse açýk havada ya da havluyla 

kurutun. 



bekletin. Hemen yýkayýn2 . 

Pelvik muayene ve RÝA 

uygulama araçlarý 

(örn. spekulum, forseps, 

tenakulum, histerometre)

Sterilizasyon 

Yüksek Düzeyde Dezenfeksiyon 

Yýkama 

Dekontaminasyon 

Araç ve Gereçler 

Toplu paketlenmiþse kullanmadan 

önce kimyasal dezenfeksiyon 

uygulanýr3 . 



Lippes Loop RÝA’lar ve 

uygulayýcýlar 

RÝA’lar steril paketlerdedir. 

Ambalajý bozuk veya sterilizasyon 

süresi geçmiþ olanlara gazlý ya da 

kimyasal sterilizasyon uygulayýn. 

Zorunlu durumlarda4 kimyasal 

dezenfeksiyon uygulayýn. 



Bakýrlý ve hormonlu 

RÝA’lar 

· 170°C’ye ulaþtýktan sonra 1 saat 

kuru ýsý uygulayýn veya 

· 121°C’de ve 106 kPa’da (15 lbs/ 

in2 ) 20 dakika otoklavda tutun 

(sarýlýysa 30 dakika). 

Boþaldýðýnda, kontamine olduðunda 

ya da haftada bir sterilize edin. 

Kabý ve kapaðýný kaynatýn. Eðer kap 

çok büyükse: 

· Kabý % 0,5’lik klor solüsyonuyla 

doldurup 20 dakika bekletin. 

· 10 dakika kaynatýlmýþ suyla 

durulayýn ve kullanmadan önce 

havayla kurutun. 

Haftada bir, boþaldýðýnda ya da 

kontamine olduðunda yeniden 

dezenfekte edin. 

Tüm parçacýklardan arýndýracak biçimde 

deterjan ve suyla yýkayýn. Temiz suyla 

durulayýn. Hava ya da havluyla kurutun. 



bekletin. Hemen yýkayýn2 . 

Araç saklama kaplarý 


1 Sterilize edilmiþ araç ve gereçler sarýlýrsa kullanýmdan önce 1 hafta kadar saklanabilir; sarýlý olmayanlar hemen kullanýlmalýdýr. 

2 Aletlerin paslanmasýný ve lastik veya kumaþ ürünlerin çürümesini önlemek için, klor solüsyonu içinde uzun süre bekletmekten kaçýnýn. 

3 %0,5 klor, %8 formaldehit ya da %2 glutaraldehitle uygulanan kimyasal YDD: 

• Dezenfektanýn tüm parçalarý örtmesine özen gösterin; hazýrlanmýþ dezenfektanýn doðru oranda sulandýrýldýðýndan ve doðru koþullarda saklandýðýndan emin olun. 

• Üreticinin talimatýna göre veya 20 dakika süreyle solüsyonda bekletin. 

• 20 dakika kadar kaynatýlýp soðutulmuþ suyla iyice durulayýn; kullanýmdan veya depolamadan önce havayla kurutun. 

4 Zorunlu durumlar: ambalajýn yýrtýlmasý, açýlmasý ya da raf ömrünü doldurmasý. 

481 

17

17 


Enfeksiyonu önleme için ipuçlarý: RÝA Uygulama 

Klinik personeli, hizmet alanlarda uygulama sonrasý enfeksiyon riskini en aza indirmek 

için, enfeksiyondan arýndýrýlmýþ ortamýn sürekliliðini saðlamalýdýr. Bunun için: 

· Öykü veya fizik muayene bulgularýna göre, CYBH/GYE riski taþýdýðýný düþündüðünüz 

kiþilere RÝA uygulamayýn. 

· Her iþlemden önce ve sonra ellerinizi sabun ve suyla iyice yýkayýn. 

· Mümkünse, pelvik muayeneden önce kadýnýn genital bölgesini yýkamasýný isteyin. 

· Yüksek düzeyde dezenfekte veya sterilize edilmiþ araçlara çýplak elle dokunmayýn; 

her iki elinize de YDD ya da steril eldiven giyin. 

· Ýþleme baþlamadan önce, servikse spekulumla bakarken, serviksi ve vajinayý bir kaç 

kez antiseptik solüsyonla silin. 

· RÝA’yý uygulayýcýya, steril paketinden çýkarmadan yerleþtirin. 

· Uterin kavitenin kontaminasyonunu en aza indirmek için, “el deðmeden” takma 

tekniðini kullanýn. Örneðin, histerometre ve RÝA’yý, servikal ostan bir kereden fazla 

geçirmeyin. RÝA uyguladýktan sonra atýklarý (gazlý bez, pamuk ve tek kullanýmlýk 

eldivenler) tümüyle ortadan kaldýrýn. 

· Araçlarý ve tekrar kullanýlan malzemeleri, iþi bittikten sonra hemen dekontamine edin. 

482 

Hiçbir RÝA kesinlikle tekrar kullanýlmamalýdýr. 

Enfeksiyonu önleme için ipuçlarý: RÝA Çýkarma 

RÝA çýkarma iþlemi nadiren pelvik enfeksiyona neden olur. Yine de, RÝA uygulamasýnda 

enfeksiyonun önlenmesi konusundaki özen, çýkarmada da gösterilmelidir. RÝA çýkarýlmasý 

sýrasýnda klinisyenler ve diðer çalýþanlarýn enfeksiyon kapma risklerini en aza indirmek 

için yukarýdaki enfeksiyonu önleme kurallarýna uyulmalýdýr. 

Toplu paketlenmiþ RÝA’larýn dezenfeksiyonu ve diðer sorunlar 

Günümüzde artýk fazla kullanýlmayan toplu halde paketlenmiþ inert RÝA’lar, kimyasal ajanlar 

kullanýlarak dezenfekte edilmelidir. RÝA’lar kesinlikle kaynatýlmamalý ya da otoklava 

konmamalýdýr; çünkü ýsý aracýn yapýsýný bozar. Ýnert RÝA’larýn dezenfeksiyonu için: 

· %2’lik glutaraldehit ve %8’lik formaldehit ilk seçenektir. Ancak %0,5’lik klor solüsyonu 

da kimyasal dezenfeksiyonda kullanýlabilir. RÝA’lar dezenfekte edildikten sonra, 

kimyasal atýklarýn temizlenmesi için, kaynamýþ suyla iyice durulanmalýdýr. 

· Ýnert RÝA’lar, durulama, havayla kurutma ve sýkýca kapanan dezenfekte edilmiþ kaba 

aktarma iþlemlerinden sonra, yaklaþýk bir hafta süreyle dezenfekte sayýlýr. Eðer kap 

defalarca açýlýrsa veya steril olmayan gazlý bez, forseps, pens gibi araçlarla RÝA’lara 

dokunulursa dezenfeksiyon bozulur. Dezenfekte edilmiþ inert RÝA, uygulayýcýya 

yerleþtirirken de kolaylýkla kontamine olabilir.


Ýyodoforlar ve alkoller yüksek düzeyde dezenfektan olmadýðýndan, RÝA’larýn dezenfeksiyonu 

için kullanýlmamalýdýr. Ayrýca setrimit ve klorheksidin karýþýmý ya da benzalkonyum klorür 

gibi düþük düzeyde dezenfektanlar, RÝA dezenfeksiyonunda kesinlikle kullanýlmamalýdýr. 

Bakýrlý ya da hormonlu RÝA’lar önceden sterilize edilmiþ ambalajlar içinde kullanýma 

sunulmaktadýr. Ambalajýn içindeki RÝA’nýn sterilitesi uygulama öncesine kadar korunur. 

Ancak RÝA, ambalajýn yýrtýlmasý, açýlmasý veya raf ömrünü doldurmasý (örn. TCu 380A 

RÝA’nýn raf ömrü 7 yýldýr) durumunda kontamine kabul edilir. Eðer ambalaj yýrtýlmýþsa 

veya RÝA’nýn herhangi bir nedenle kontamine olmasý olasýlýðý varsa, açýlmamýþ steril 

ambalajlý baþka bir RÝA kullanýn. Ambalajý bozuk veya sterilizasyon süresi geçmiþ olan 

bakýrlý RÝA’lara gazlý sterilizasyon ya da glutaraldehit veya formaldehit gibi uygun bir 

dezenfektanla kimyasal sterilizasyon uygulanabilir. Kimyasal dezenfeksiyondan sonra araç 

steril suyla durulanmalýdýr. Oldukça güç ve pahalý olabilen gazlý veya kimyasal 

sterilizasyondan kaçýnmak için RÝA paketlerinin sterilizasyonunu bozmamaya ve raf ömrünü 

geçirmeden kullanmaya özen gösterilmelidir. 

Bakýrlý RÝA’nýn kararmasý 

Bakýrlý RÝA’larýn yüzeyinde, zaman zaman kararmalar oluþabilir. Bu, aile planlamasý hizmeti 

verenler ve diðer klinik personeli arasýnda gereksiz kaygýlara yol açar. Hizmet verenler, 

sýklýkla RÝA’nýn steril olmadýðýný veya kararmanýn uterusta bakýr salýnýmýný 

engelleyebileceðini, bu nedenle aracýn etkisinin azaldýðýný düþünür. 

Eldeki veriler, kararmýþ RÝA’larýn güvenli ve etkili olduðunu, kararmamýþ 

RÝA’lar gibi uygulanýp kullanýlabileceðini göstermektedir. 

RÝA’nýn kollarý veya gövdesi üzerindeki bakýr tel, nem ve gazlarýn RÝA ambalajýna geçip, 

bakýrýn üzerinde okside bir yüzey oluþturmasý sonucu kararýr. RÝA’nýn ambalaj maddesi 

sterilizasyonda kullanýlan etilen oksit gazýna geçirgendir; fakat sporlar dahil, hastalýk yapan 

mikroorganizmalarýn giriþini engelleyecek þekilde yapýlmýþtýr. 

RÝA’nýn, ambalajý açýlmadýðý halde kararmasý, steril olmadýðý anlamýna gelmez. Yine 

de yukarýda belirtildiði gibi, kullanmadan önce RÝA’nýn ambalajýnda herhangi bir yýrtýk ya 

da açýlma olmadýðýndan emin olunmalýdýr. The Population Council Biyomedikal 

Araþtýrmalar Merkezi’nin hazýrladýðý rapora göre, çok ince bir tabaka halinde oluþan 

kararmanýn zararý yoktur ve bakýrýn uterus içindeki çözünme hýzýnda herhangi bir deðiþiklik 

yapmaz. Ayrýca, baþarýlý bir kullanýmdan sonra çýkarýlan kararmýþ RÝA’larda bakýr 

çözünümünün (bakýr iyonlarýnýn salýnmasýnýn) devam ettiðini gösteren yeterli kanýt vardýr. 

Sonuç olarak, yapýlan araþtýrmalar, bakýrlý RÝA’larda gözlenebilen kararmanýn kullanýcýda 

risk faktörü oluþturmadýðýný göstermektedir. 

483 

17

17 



RÝA’nýn atýlmasý, enfeksiyon ve perforasyon gibi sorunlarýn çoðuna yanlýþ ve dikkatsiz 

uygulama neden olur. Sorunlarý en aza indirmek için, uygulama iþleminin tüm aþamalarý 

dikkatle ve nazikçe yapýlmalýdýr. Uygulama yöntemleri, deðiþik RÝA tiplerine göre farklýlýklar 

gösterdiðinden, her zaman üreticinin kullaným talimatýna uyulmalýdýr. 

Uygulamanýn zamanlamasý 

RÝA, adet siklusunun herhangi bir döneminde uygulanabilirse de, adet boyunca veya bitimine 

yakýn uygulamanýn üstünlükleri vardýr: 

· Gebelik olasýlýðý düþüktür. 

· Bu dönemde kanama ve kramp tarzý aðrýlar daha az dikkat çektiði için kullanýcýnýn 

kaygýsý azalýr. 

RÝA aþaðýda belirtilen zamanlarda da uygulanabilir: 

· Kadýnýn gebe olmadýðýndan emin olunan herhangi bir zamanda uygulanabilir. 

· Doðum sonrasý dönem: Plasentanýn ayrýlmasýndan sonraki 10 dakika içinde (acil) ya 

da ilk iki gün içinde (erken) uygulanabilir. Bu dönem geçtikten sonra uterusun perfore 

olma riski arttýðýndan uygulama 4. haftaya kadar ertelenmelidir. 

· Düþük sonrasý dönem: Enfeksiyon belirtisi (örneðin ateþ, uterusta hassasiyet, pürülan 

veya kötü kokulu vajinal ya da servikal akýntý) yoksa menstrüel regülasyondan (MR), 

ilk ya da ikinci trimester spontan düþükten ya da kürtajdan hemen sonra veya ilk hafta 

içinde uygulanabilir. Daha sonraki uygulamalarda gebelik olasýlýðý ekarte edilmelidir. 

Ýkinci trimester düþüklerden sonra RÝA’nýn atýlma olasýlýðý yüksek olduðu için giriþim 

ertelenebilir. 

Doðumdan hemen sonra (ilk 10 dakika içinde) RÝA uygulamasý, özel beceri ve eðitimin 

yanýnda, bilinçli ve gönüllü yöntem seçimi güvencesi verecek danýþmanlýðýn da saðlanmasýný 

gerektirir. RÝA’nýn, doðumdan hemen sonra uygulanmasý konusunda, kullanýcý seçimi ve 

teknik standartlara iliþkin kurallar Bölüm 19: Doðum Sonrasý Kontrasepsiyon’da yer 

almaktadýr. 

Uygulama hazýrlýðý 

Uygulamada kullanýlacak tüm araç ve gereçlerin önceden hazýrlanmasý, pelvik muayenenin 

tamamlanmasýyla RÝA uygulamasý arasýndaki süreyi kýsaltýr. Eðer araçlar steril veya yüksek 

düzeyde dezenfekte edilmiþ paket içindeyse, pelvik muayeneyi bitirmeden veya RÝA 

uygulama konusunda kesin bir karar vermeden önce paketi açmayýn. 

484

RÝA uygulamasýnda kullanýlan araç ve gereçler 


RÝA uygulama/çýkarma kitinde bu iþlemler için gerekli olan tüm araç ve gereçler bulunur: 

· Ýki parçalý spekulum (küçük, orta ve büyük) 

· Uterus tenakulumu 

· Histerometre 

· Gazlý bez forsepsi ve ring forseps 

· Makas 

· Antiseptik solüsyon için kap 

Ek olarak gereken diðer eþyalar: 

· Eldivenler (tekrar kullanýlabilen, yüksek düzeyde dezenfekte veya sterilize ya da tek 

kullanýmlýk steril) 

· Serviksi temizlemek için antiseptik solüsyon (povidon iyot gibi iyodoforlar tercih edilir) 

· Gazlý bez veya pamuk 

· Serviksi görmek için yeterli ýþýk kaynaðý (cep feneri yeterlidir) 

· Açýlmamýþ ve zedelenmemiþ steril paketi içinde RÝA 

RÝA ilk klinik ziyarette uygulanabilir. Hizmet alanlarýn GYE açýsýndan risk grubunda 

olmadýðýndan emin olmak için dikkatle taranmalarý gerekir. Asemptomatik GYE’li 

kadýnlarda RÝA uygulamasýnda enfeksiyon riskini en aza indirmek için, karýn muayenesi 

tamamlandýktan sonra, bimanüelden önce spekulum muayenesi yapýlmasý önemle önerilir. 

Hem spekulum, hem de bimanüel muayenelerin normal olduðu durumlarda RÝA 

uygulanabilir. Gonore ve klamidya gibi cinsel yolla bulaþan GYE’lerin prevalansýnýn yüksek 

(%10 veya daha fazla) olduðu bölgelerde uygulamanýn güvenilirliði için ileri bir önlem 

olarak, olanak varsa basit mikroskobik tetkiklerin yapýlmasý (vajinal/servikal yaymanýn 

serum fizyolojik damlatýlmýþ preparatlarý ve/veya gram boyama) iþlemin güvenliðini artýrýr. 

Herhangi bir tetkik yapmanýn mümkün olmadýðý kliniklerde, kötü kokulu vajinal 

akýntý, pürülan serviks akýntýsý veya dokunmakla kolayca kanayan serviks, tedbirli 

davranýlmasý konusunda uyarýcýdýr. 

Enfeksiyon riskini en aza indirmek 

Klinik personelin iyi eðitilmesi ve önerilen iþlemin doðru yapýlmasýyla, pelvik enfeksiyonlar 

ve hepatit B, AIDS gibi hastalýklarýn bulaþmasý önlenebilir. Enfeksiyondan arýndýrýlmýþ bir 

ortam saðlanmasý için, her uygulama ve çýkarma iþleminden sonra, enfeksiyonu önleme 

kurallarýna tam olarak uyulmalýdýr. Enfeksiyonu önlemenin ilkeleri Bölüm 5: Enfeksiyonun 

Önlenmesi’nde ayrýntýlý olarak anlatýlmýþtýr. 

Yüksek risk grubunda önlem 

Son çalýþmalar, RÝA uygulamasý ve çýkarýlmasýnýn, asemptomatik konjenital veya romatizmal 

kapak hastalýðý olan kadýnlarda endokardite yol açacak düzeyde bakteriyemiye neden 

485 

17

17 


olmadýðýný göstermiþtir. Buna raðmen, endokardit için yüksek risk grubunda olan kadýnlara 

profilaktik antibiyotik verilmelidir. Yüksek risk grubundaki kadýnlar þunlardýr: 

· semptomatik kalp kapaðý hastalýðý, 

· kardiyopulmoner þantlar ve 

· yapay kalp kapakçýklarý olan kadýnlar 

Yüksek risk grubunda olanlar için uygun antibiyotikler þunlardýr: 

· Oral uygulama: Antibiyotiklerin enjektabl formlarýný vermek mümkün deðilse veya 

kiþinin alým gücü yoksa, aþaðýdaki oral uygulama kullanýlýr: 

w uygulamadan bir saat önce 3 gr, baþlangýç dozundan altý saat sonra da 1,5 g 

amoksisilin aðýzdan verilir. 

· Ampisilin/amoksisilin penisilinlere alerjisi olanlar için oral uygulama: 

w uygulamadan iki saat önce 1 g erithromycin stearate aðýzdan verilir; baþlangýç 

dozundan altý saat sonra yarý dozda tekrar edilir ya da 

w uygulamadan bir saat önce 300 mg, baþlangýç dozundan altý saat sonra da 300 mg 

clindamycin aðýzdan verilir. 

RÝA Uygulama Tekniði 

RÝA uygulamasýnda uyulmasý gereken kurallar piyasada bulunan deðiþik türde RÝA’lar için, 

bazý farklýlýklar gösterir. Uygulamada mutlaka üretici firmanýn önerdiði kurallara uyulmalýdýr. 

Aþaðýda yaygýn olarak kullanýlan TCu 380A RÝA’nýn uygulama tekniði ayrýntýlý olarak 

anlatýlmaktadýr. TCu 380A tipi ile piyasadaki diðer bakýrlý RÝA’larýn uygulama teknikleri 

arasýndaki farklara yeri geldiðinde deðinilmektedir (Bkz. Ek 17-B ve 17-D). 

TCu 380A RÝA’yý güvenli ve nazik uygulamanýn 10 temel basamaðý ana hatlarýyla Tablo 

17.4’te anlatýlmýþtýr. El deðmeden tekniðini temel alan bu uygulama yöntemi aþaðýdaki 

noktalara önem verir: 

· TCu 380A RÝA’nýn steril paketteyken uygulayýcýsýna yerleþtirilmesi (Diðer bakýrlý ve 

hormonlu RÝA’larýn steril pakette uygulayýcýsýna yerleþtirilmesi gerekmemektedir) 

· Povidon iyot gibi etkili bir antiseptik solüsyonun, servikse (özellikle osa) ve vajinaya 

bir kaç kez, iyice sürülmesi (Bu adým, mikroorganizmalarý büyük ölçüde azaltýr) 

· YDD veya sterilize edilmiþ histerometrenin ve uygulayýcýsý içindeki RÝA’nýn vajinal 

duvara veya spekulumun kenarlarýna deðerek kontamine olmasýndan sakýnýlmasý 

· Histerometre ve RÝA uygulayýcýsýnýn servikal kanaldan yalnýz bir kez geçirilmesi (Bu 

önlem, uterus boþluðunun histerometrik ölçüm ve RÝA uygulamasý sýrasýnda geçen 

mikroorganizmalarla kontaminasyonunu en aza indirir.) 

Bu on basamaklý yöntem, TCu 380A’nýn ve birkaç küçük farkla diðer RÝA’larýn sistematik 

bir yaklaþýmla ve güvenle uygulanmasýný saðlar. Yöntemin gerekleri yerine getirildiðinde, 

uygulama sonrasý enfeksiyon, perforasyon ve atýlma riski azalýr. Son çalýþmalar, önerilen 

enfeksiyonu önleme iþlemleri gereðince yapýlýrsa, RÝA uygulamasýnýn çok güvenli, pelvik 

enfeksiyon riskinin de çok düþük olduðunu göstermiþtir. Profilaktik antibiyotik kullanýmýnýn 

486


zaten düþük olan uygulama sonrasý enfeksiyon riskini azalttýðýný gösteren veri yoktur. Bu 

nedenle güvenli uygulama adýmlarýna uyulduðunda, pahalý olabilen ve alerjik reaksiyonlara 

yol açabilen bu ilaçlarýn kullanýmý önerilmemektedir. Bu RÝA uygulama yönteminin ek 

özellikleri þunlardýr: 

· RÝA kullanmak isteyen, ancak genital yol enfeksiyonlarýyla ilgili sorunlarý olan kiþilerin 

taranmasý basamaklarýný da kapsar. 

· Hizmet alanýn tam bir deðerlendirmesinin nasýl yapýlacaðýný (uterusun büyüklüðü ve 

histerometrik ölçüm), enfeksiyon veya perforasyon risklerini en aza indirecek RÝA 

uygulama tekniklerini ana hatlarýyla anlatýr. 

· Yüksek düzeyde dezenfekte araç kullanýmýna dayalýdýr. 

· RÝA’nýn steril paketteyken uygulayýcýsýna yerleþtirilmesi, steril eldiven kullanma 

gereksinimini ortadan kaldýrarak iþlemin maliyetini azaltýr. 

RÝA uygulayacak saðlýk personeli, yöntemdeki her basamaðýn gerekçesini de anladýðý zaman, 

bu tekniði kolayca öðrenmekte ve uygulamaktadýr. 

Tablo 17.4 Cu T 380A RÝA - Güvenli Uygulama Yöntemi 

ÝÞLEM ÖNERÝLER AÇIKLAMA 

1. Adým 

Kadýna uygulamayý nasýl Kadýný rahatlatarak iþlemin Ýþlemin rahatsýzlýða neden 

yapacaðýnýzý kýsaca anlatýn daha kolay ve daha az aðrýlý olabileceði zamanlarda “Bu 

ve sorularýný yanýtlamaya olmasýna yardýmcý olur. canýnýzý yakmayacak” veya 

hazýr olduðunuzu söyleyin. iþlemi bitirmediðiniz halde 

“neredeyse bitti” gibi sözler 

söylemekten kaçýnýn. 

Uygulamanýn bazý aþama- Hizmet alanýn güven Ýþlem boyunca kadýnla 

larýnda rahatsýzlýk hissede- duygusunu artýrýr. konuþun. 

bileceðini ve yeri geldiðinde 

bunu ona söyleyeceðinizi 

anlatýn. 

Kadýnýn mesanesini Bimanüel muayenenin daha 

boþalttýðýndan emin olun. kolay yapýlmasýný saðlar. 

487 

17

17 


ÝÞLEM 

2. Adým 

ÖNERÝLER AÇIKLAMA 

Dýþ genitalleri muayene Ülser, yara ve kasýkta Her iki elinize eldiven giyin. 

edin. bezelerin varlýðýný kontrol (Eðer tekrar kullanýlabilen 

edin. Bartolin ve Skene tipse her kullanýmdan sonra 

bezlerini hassasiyet, þiþlik dekontamine edilmeli, 

ve akýntý yönünden kontrol temizlenmeli ve YDD/ 

edin. sterilize edilmelidir). 

Spekulumla muayene Vajinal akýntýyý, servisit Spekulum dekontamine 

yapýn. veya üretral akýntýyý kontrol edilmiþ, temizlenmiþ ve her 

edin, gerekirse örnek alýn. kullanýmdan sonra YDD/ 

sterilize edilmiþ olmalýdýr. 

Bimanüel pelvik muayene Uterusun büyüklüðünü, Pelvik enfeksiyon veya 

yapýn. pozisyonunu, kývamýný, gebelik olasýlýklarýyla ilgili 

hareketliliðini ve herhangi bir kaygýnýz varsa 

hassasiyetini belirleyin. RÝA uygulamayýn. 

488 

Serviksi hareket ettirmekle Eðer mikroskobik inceleme 

oluþan hassasiyeti, adneks gerekiyorsa bimanüel pelvik 

ve kul-de-sak kitlelerini veya muayeneden sonra eldivenleri 

hassasiyetini deðerlendirin. çýkarýn. 

3. Adým 

Mümkünse mikroskobik Serum fizyolojik ve KOH Eðer basit vajinit varsa, RÝA 

inceleme yapýn. damlatýlmýþ preparatlar ve uygulamadan önce tedavi edin. 

pH testiyle mantar, trikomoni- Gonore (gram negatif hücre içi 

yazis veya bakteriyel vajinozis diplokokun pozitif olmasý) 

kontrolü yapýn. Gerekiyorsa veya klamidya þüphesi varsa 

Gram boyama yapýn. RÝA uygulamayýn. Tedavi 

edin ve tekrar deðerlendirin. 

4. Adým 

TCu 380A RÝA’yý steril RÝA paketindeyken uygulayý- RÝA’yý uygulamadan önce 

ambalajýnda uygulayýcýsýna cýsýna yerleþtirilirse, YDD uygulayýcý içinde 5 dakikadan 

yerleþtirin. (Açýklama için ya da steril eldiven fazla tutmayýn. Aksi takdirde, 

bkz. Ek 17-B) Diðer kullanýlmasý gerekmez. uygulandýðýnda orijinal þeklini 

bakýrlý ve hormonlu almayabilir. 

RÝA’lar için gerekmez.


ÝÞLEM 

5. Adým 

ÖNERÝLER AÇIKLAMA 

Spekulumu takýn; vajina Povidon iyot (PVI) gibi bir Her iki elinize eldiven giyin. 

ve serviksi uygulamaya antiseptik solüsyon Solüsyonu, vajina ve servikse 

hazýrlayýn. enfeksiyon riskini azaltýr. iyice sürün (iki kere veya 

daha fazla uygulayýn). Ýyodun 

açýða çýkarak etkisini 

göstermesi için en az 2 

dakika bekleyin. Bu 

aþamada yalnýz gerekiyorsa 

lokal anestezi yapýn. 

Serviksi tenakulumla tutun. Böylece uterus sabitleþir Tenakulumu servikse saat 10 

ve perforasyon riski en veya 2 pozisyonunda 

aza iner. uygulayýn. Daha az rahatsýzlýk 

vermek için, diþli 

tenakulumu tek diþe 

kadar yavaþça kapatýn 

6. Adým 

Histerometrik ölçüm yapýn Histerometrik ölçüm, uterusun Histerometreyi serviksten 

(uygulama kurallarý için pozisyonu ve uterus kavitesinin geçirirken tenakulumu nazikçe 

bkz. Ek 17-C) derinliði hakkýnda bilgi verir. öne doðru çekin. 

Enfeksiyon olasýlýðýný azaltmak Kontaminasyonu önlemek 

için histerometreyi serviksten için, histerometreyi vajinanýn 

yalnýzca bir kez geçirin. yan duvarlarýna ve spekuluma 

dokundurmayýn. 

7. Adým 

TCu 380A RÝA’yý A. RÝA’nýn mavi boncuðunu Uygulama iþlemi sýrasýnda 

uygulayýn (Açýklama için ölçtüðünüz uzunluða göre dirençle karþýlaþýrsanýz 

bkz. Ek 17-D) ayarlayýn. Uygulayýcý tüpü, zor kullanmayýn. 

mavi boncuk servikse 

deðinceye veya direnç 

hissedinceye kadar, dikkatle 

ilerletin. 

B. Geri çekme tekniðini RÝA’nýn kollarýný serbestleþkullanarak, 

RÝA’nýn tirirken uterusu tenakulumla 

kollarýnýn tüpten nazikçe çekin. 

kurtulmasýný saðlayýn. 

489 

17

17 



490 

C.Kollar serbestleþtiðinde, Ýpliklerin çubukla uygulayýcý 

uygulayýcý tüpü sabit tüpün yan duvarlarý arasýna 

tutarak beyaz çubuðu sýkýþmasý ve RÝA’nýn 

çýkarýn. yerinden oynamasý olasýlýðýný 

en aza indirir. 

D.Uygulayýcý tüpü yavaþça RÝA’nýn yüksek (fundal) 

ve nazikçe yukarý doðru yerleþimli olmasýný saðlar. 

ilerletin. Sonra uygulayýcý 

tüpü servikal kanaldan 

geri çekin. Ýplikleri 2,5- 

3 cm uzunlukta kesin. 

ML Cu 250 veya Histerometrik inceleme MLCu tipi RÝA’larýn uygulama 

375 RÝA’yý uygulayýn sonrasýnda MLCu tipi RÝA’nýn öncesi steril pakette 

(Açýklama için bkz. steril paketini açarak çýkarýn. hazýrlanmasý gerekmez. 

Ek 17-D) 

A.Ölçtüðünüz derinliðe göre RÝA’nýn kollarý esnek olduðu 

beyaz halkayý ayarlayýn. için servikal kanala uyum 

Uygulayýcý tüpü, beyaz saðlayacak þekilde içe kývrýlýr. 

halka servikse deðinceye Uygulama iþlemi sýrasýnda 

veya direnç hissedinceye dirençle karþýlaþýrsanýz zor 

kadar, dikkatlice ilerletin. kullanmayýn. 

B. MLCu RÝA’nýn uygulayýcý MLCu RÝA’larda itici çubuk 

tüpünü yavaþça servikal yoktur. Uygulayýcý tüpün 

kanaldan geri çekin. Bu nazikçe geri çekilmesi 

sýrada uterus tenakulumla RÝA’nýn yerinden oynamasý 

aþaðý doðru çekilmeye olasýlýðýný en aza indirir. 

devam edilmelidir. 

C.RÝA’nýn ipliklerini 2,5- 

3 cm uzunlukta kesin. 

Nova T 200Ag, 380Ag RÝA’yý steril ambalajýný Üretici firma, RÝA’nýn 

veya LNg-20 RÝA’yý kýsmen açarak uygulayýcýsýna uygulayýcý tüp içine histeuygulayýn 

(Açýklama için yerleþtirin. (Açýklama için rometrik ölçümden sonra 

bkz. Ek 17-D) bkz. Ek 17-B) yerleþtirilmesini önermektedir. 

A.Ölçtüðünüz derinliðe göre Uygulama iþlemi sýrasýnda 

sarý derinlik ölçeri (halkayý) dirençle karþýlaþýrsanýz zor 

ayarlayýn. Uygulayýcý tüpü, kullanmayýn. 

sarý halka servikse deðinceye 

veya direnç hissedinceye 

kadar, dikkatle ilerletin.



B. RÝA’nýn kollarýnýn açýlmasý Uygulama tüpünü geri 

için uygulama tüpünü çekerken tenakulum ve pistonu 

pistonun geniþ kýsmýna sabit tutun. Bu durumda 

kadar geri çekin. serviksle sarý halka 

arasýndaki uzaklýk 1,5 cm’dir. 

C. Kollar açýldýðýnda, RÝA’nýn yükseðe (fundal) 

uygulayýcý tüpü, sarý halka yerleþmesini saðlar. 

tekrar servikse deðene 

kadar nazikçe içeri (yukarý) 

doðru ilerletin. 

D. Pistonu sabit tutarak Bu durumda RÝA uygulayýcý 

uygulayýcý tüpü pistonun tüpten tümüyle kurtulmuþ 

sonuna (halka bölümüne) olacaktýr. 

kadar geri çekin. 

E. Yavaþça ve nazikçe önce Ýpliklerin çubukla, uygulayýcý 

çubuðu, sonra uygulayýcý tüpün yan duvarlarý arasýna 

tüpü çýkarýn. Ýplikleri 2,5- sýkýþmasý ve RÝA’nýn 

3 cm uzunlukta kesin. yerinden oynamasý olasýlýðýný 

en aza indirir. 

8. Adým 

Eldivenlerinizi çýkarmadan Personele hastalýk (HBV ve Kontamine (kan veya mukus 

önce atýklarý ortadan HIV) bulaþmasý riskini en aza bulaþmýþ) pamuk veya diðer 

kaldýrýn. indirir. atýklarý kapalý çöp kutusuna 

ya da torbaya koyun ve 

yakarak imha edin. 

Kontamine yüzeyleri silin. Personele hastalýk (HBV ve Dekontaminasyon amacýyla 

HIV) bulaþmasý riskini en aza %0,5’lik klor solüsyonunu 

indirir. mutlaka kullanýn. 

9. Adým 

Araçlarý ve tekrar kullanýlan Personele hastalýk (HBV ve Temizlik veya dezenfeksiyon 

eldivenleri hemen HIV) bulaþmasý riskini azaltýr. iþlemine geçmeden önce, 

dekontamine edin. araçlarý %0,5’lik klor 


bekletin. 

491 

17

17 



492 

Tek kullanýmlýk 

eldivenleri çöp kutusuna 

atýn. Tekrar kullanýlan eldivenleri, 

çýkarmadan %0,5’lik 

klor solüsyonuna daldýrýn, 

sonra tersyüz ederek çýkarýn 

ve klor solüsyonunun içinde 

10 dakika bekletin. 

10. Adým 

Kadýna, iplikleri eliyle RÝA’nýn farkedilmeden Eðer kültürel açýdan kabul 

nasýl kontrol edeceðini atýlmasý sonucunda oluþan ediliyorsa ve gizlilik 

öðretin. Mümkünse gebelik riskini azaltýr. saðlanmýþsa, ayrýlmadan önce, 

bir model üzerinde kadýna ipleri kontrol ettirin. 

gösterin. 

Uygulamadan sonra kadýný Basit analjeziklerle (aspirin Bu durum, bakýrlý RÝA 

15-30 dakika kadar klinikte ya da ibuprofen) giderile- uygulanan ve çocuk doðurmuþ 

bekletin. meyen, aracýn çýkarýlmasýný kadýnlarda enderdir. 

gerektirebilecek kadar þiddetli 

kramp tarzýnda aðrý, bulantý 

ve baygýnlýk olmadýðýndan 

emin olmanýzý saðlar. 

ÝZLEM 

Normal olarak kullanýcýlar, uygulamayý takiben ilk adetten sonra, 4-6 hafta içinde (3 ayý 

geçirmemek üzere), ilk izlem için baþvurmalýdýr. Ýlk izlemde: 

· Sorunlar, komplikasyonlar ya da yan etkiler konusunda bilgi alýn; 

· Kullanýcýnýn sorularýný yanýtlayýn ve/veya kaygýlarýný giderin; 

· Spekulum ve bimanüel muayene yaparak: 

w iplikleri görün, 

w genital yol enfeksiyonunu düþündüren vajinal akýntý ya da servisit açýsýndan kontrol 

edin, 

w RÝA’nýn fundustan aþaðý kaydýðýný gösterebilecek herhangi bir belirti olup olmadýðýný 

(örn. RÝA’nýn plastik kýsmýnýn ele gelmesi) saptamak için, servikal açýklýðý nazikçe 

palpe edin, 

w uterus veya adneks hassasiyetini veya diðer enfeksiyon belirtilerini kontrol edin; 

· Hb 9g/dl’den ya da Hct % 27’den az ise aðýzdan demir preparatý takviyesi yapýn; 

· Kullanýcý RÝA’dan memnunsa ve kullanmaya devam etmesinde herhangi bir sakýnca 

yoksa:


w hemen kliniðe gelmesini gerektirecek uyarý iþaretlerini hatýrlatýn, 

w yaklaþýk bir yýl sonraya izlem randevusu verin, 

w yýllýk ziyaretlerinde RÝA’nýn çýkarýlmasý veya yeniden takýlmasý gereken zamaný 

(ay/yýl) hatýrlatýn. 

RÝA kullananlarýn yýlda bir kez izlem ziyaretlerine gelmeleri gerekir. 

Baþarýlý RÝA programlarýnýn iyi eðitilmiþ personel gerektirdiði unutulmamalýdýr. Bu personel: 

· Kullanýcýlarýn seçiminde iyi bir klinik deðerlendirme yapabilmelidir; 

· Kullanýcýlarý, RÝA’lar ve sýk görülen yan etkileri konusunda bilgilendirirken ilgili, 

duyarlý ve özenli olmalýdýr; 

· RÝA uygulama ve çýkarma becerisi olmalýdýr; 

· Sorunlarýn farkýna varmasý için gerekli bilgi ve yeteneði olmalýdýr; 

· Sorunlarý çözmek için uygun klinik giriþimde bulunabilmeli, ciddi komplikasyonlarý 

olan kullanýcýyý ne zaman, nereye sevk edeceðini bilmelidir. 

RÝA’NIN ÇIKARILMASI VE YENÝLENMESÝ 

Daha önce belirtildiði gibi, inert RÝA’lar herhangi bir sorun yaratmadýkça süresiz olarak 

yerinde býrakýlabilir. Buna karþýlýk bakýrlý ya da hormonlu RÝA’larýn etki süresinin sonunda 

yenilenmesi veya çýkarýlmasý önerilmektedir. Bakýrlý RÝA’larýn etki süresi, içerdikleri bakýr 

miktarýna ve yapýlan klinik araþtýrmalar sonucunda elde edilen verilere göre belirlenmiþtir. 

Etki süresi en uzun (10 yýl) olan RÝA, TCu 380A modelidir. Ayný bakýr yüzeyine sahip olan 

NovaT 380 için onaylanmýþ etki süresi ise beþ yýldýr. Bakýr miktarý daha düþük olan Multiload 

Cu 375 ve NovaT 200 modeli RÝA’larýn beþ, Multiload Cu 250 model RÝA’nýn ise üç yýl 

sonra deðiþtirilmesi gerekmektedir. Levonorgestrel içeren LNg-20 RÝA’nýn klinik 

çalýþmalarla onaylanmýþ etki süresi beþ yýldýr. RÝA, týbbi nedenler veya kullanýcýnýn isteði 

üzerine çýkarýlmadýkça ve kadýn RÝA kullanmaya devam etmek istiyorsa, eski RÝA 

çýkarýldýktan hemen sonra bir yenisi uygulanabilir. 

Genel kurallar 

· Klinisyen dikkatli ve nazik ise RÝA’nýn çýkarýlmasý genelde komplikasyonsuz ve aðrýsýz 

bir iþlemdir. Özellikle tekrar RÝA uygulanmasý düþünülüyorsa, çýkarma iþleminin adet 

kanamasý sýrasýnda yapýlmasý, kolaylýk saðlar. 

· Ýpliklerin kopmasýný önlemek için, nazikçe ve düzenli olarak çekmeli ve RÝA yavaþça 

çýkarýlmalýdýr. 

· RÝA uygulamasýnda olduðu gibi, RÝA çýkarýlmasýnda da enfeksiyon riskini azaltmak 

için, enfeksiyonu önleme iþlemleri aynen tekrarlanmalýdýr. 

· Çýkarma iþlemi için gereken araç ve gereçler, uygulamada kullanýlanlarýn aynýsýdýr. Ek 

olarak diþli forseps bulundurulmalýdýr. Bütün araçlar, yukarýda ve Bölüm 5: 

Enfeksiyonun Önlenmesi konusunda anlatýldýðý gibi yüksek düzeyde dezenfekte veya 

sterilize edilmelidir. 

493 

17

17 


RÝA çýkarýlmasýnýn aþamalarý Tablo 17.5'te ayrýntýlý olarak anlatýlmýþtýr. 

RÝA ipliklerinin kaybolmasý veya çýkarma iþleminde zorlanmanýn ender nedenlerinden biri, 

RÝA’nýn kýsmen veya tamamen uterusu perfore etmiþ olmasý veya uterus duvarýna 

gömülmesidir. 

Uluslararasý çok merkezli bir araþtýrmada olgularýn %2’den azýnda RÝA çýkarma iþleminde 

güçlük çekildiði saptanmýþtýr. RÝA çýkarma iþleminde güçlükle karþýlaþýlmasýnýn en sýk 

rastlanan nedenlerinden biri, ipliklerin kaybolmasý; yani ipliklerin vajinada, servikse yakýn 

bir yerde bulunamamasýdýr. Genelde iplikler, yukarýya servikal kanalýn içine kaymýþtýr; 

bunun en sýk görülen nedeni ipliklerin uygulama sýrasýnda çok kýsa kesilmiþ olmasýdýr. 

Gebelik olmadýðý saptandýktan sonra, saðlýk personeli diþli dar bir forseps kullanarak, 

servikal kanalý araþtýrýr ve iplikleri dýþarý çeker. Bu þekilde kaybolan ipliklerin %50’si geri 

çekilebilmektedir. Eðer ipliklerin yeri belirlenemiyorsa, ya iplikler uterus boþluðu içine 

çekilmiþtir ya da kadýn farkýna varmadan RÝA atýlmýþtýr. 

RÝA’nýn yerinde olup olmadýðý histerometre kullanýlarak kontrol edilebilir. Kaybolan iplikler 

bulunduðunda RÝA yerinden oynamamýþsa ve kadýn istiyorsa aracý yerinde býrakmak 

mümkündür. 

Eðer iplikler bulunamýyorsa ve kadýn RÝA’nýn çýkarýlmasýný istiyorsa diþli forseps, Novak 

küreti, Karman aspiratörü ya da bu amaçla yapýlmýþ özel araçlar kullanýlabilir. Þekil 17.4’te 

bu araçlardan örnekler verilmiþtir. Bu araçlarý kullanýrken, uterusu zedelememek için çok 

dikkatli olmak gerekir. Bu araçlarýn kullanýlmasýný gerektiren RÝA çýkarma iþlemini yalnýzca 

eðitilmiþ saðlýk personeli yapabilir; bunun dýþýnda hizmet alan çýkarma iþlemi için sevk 

edilmelidir. 

Þekil 17.4 Kaybolan ipliklerin uterus boþluðunda aranarak bulunmasý için 

kullanýlan araçlar. Yukarýdan aþaðýya doðru: Emmet RÝA iplik bulucusu, 

Retrievette, MiMark Helix ve Family Health International (FHI) iplik 

bulucusu. 

494

Tablo 17.5 RÝA Çýkarma Ýþleminin Aþamalarý 

1. ADIM Kadýna yapýlacak iþlemi anlatýn ve sorularýný yanýtlayýn. 

2. ADIM Serviksi ve RÝA ipliklerini görmek için spekulum uygulayýn. 


3. ADIM Povidon iyot gibi bir antiseptik solüsyonla serviksi iki, üç kez silin ve iyodun açýða 

çýkýp etkisini göstermesi için en az 2 dakika bekleyin. 

4. ADIM Kadýna, þu anda RÝA’yý çýkarmakta olduðunuzu anlatýn. Yavaþ, derin nefes almasýný 

ve rahatlamasýný isteyin. Kramp tarzý aðrýlarýn olabileceðini ve bunun normal 

olduðunu anlatýn. 

Normal çýkarma: Hemostat veya dar bir 

forsepsle iplikleri servikse yakýn bir yerden 

kavrayýn, yavaþça ve sýkýca çekin. 

RÝA genellikle zorlanmadan çýkarýlabildiðinden, 

fazlaca bir kuvvet 

uygulamaya gerek yoktur. Ýpliklerin 

kopmamasý için sürekli, fakat nazikçe 

çekerek, RÝA’yý yavaþca çýkarýn. Eðer 

iplikler koparsa, fakat RÝA görünüyorsa, 

aracý bir forsepsle yakalayýn ve çýkarýn. 

Güç çýkarma: Ýplikler görünmüyorsa, 

hemostat ya da baþka bir dar, steril 

forseps kullanarak, servikal kanalý 

nazikçe araþtýrýn. Eðer servikal kanalda 

ipliklerin yeri bulunamýyorsa, uterus 

boþluðunu steril diþli forsepsle araþtýrýn 

ve bu araçla iplikleri veya RÝA’nýn 

kendisini tutun. Eðer RÝA’nýn bir kýsmýný 

çýkarmýþsanýz ve servikal kanaldan 

geçirirken zorlanýyorsanýz, kadýn kendini 

rahat hissettiði sürece RÝA’yý dýþarý 

doðru çekerken nazikçe ve yavaþça 

döndürerek çýkarýn. Eðer bimanüel 

muayeneyle uterus ve serviks arasýnda 

keskin bir açý olduðu sonucuna 

varmýþsanýz, servikse tenakulumu 

yerleþtirin, yavaþça döndürerek ve 

nazikçe aþaðýya ve dýþa çekerek RÝA’yý 

çýkarýn. 

5. ADIM Koþullar uygunsa ve kadýn istiyorsa yeni bir RÝA uygulayýn. 

495 

17

17 


KAYNAKLAR 

Association for the Advancement of Medical Instrumentation (AAMI). Standards and 

recommended practices. Volume 2: Sterilization. Arlington, Virginia: 1990; 148-149. 

Block SS. Disinfection, sterilization and preservation. 4th ed. Philadelphia: Lea&Febriger, 1991. 

Burnhill MS. Inserting IUDs safely. Am J Gynec Hlth 1989; 3(3): 11-18. 

Central service technical training correspondence course handout. Rev Ed. Purdue University 

1989; 262-263. 

Chlorine gas toxicity from mixture of bleach with other cleaning compounds. Morbidity 

and Mortality Weekly Report 1991; 40 (36): 619-620. 

Dajani AS et al. Prevention of bacterial endocarditis: recommendations by the American 

Heart Association. JAMA 1190; 264 (22): 2919. 

Department of Health, Education and Welfare (DHEW). A manual for hospital central 

services. 1975; 75-4012: 80-83. 

Dixon/Mueller R, Wasserheit JN. The culture of silence: reproductive tract infections among 

women in the third world. New York: International Women’s Health Coalition, 1991. 

Gray RH et al. Manual for the provision of intrauterine devices (IUDs). Geneva: World 

Health Organization, 1980. 

Harpin V, Rutter H. Percutaneous alcohol absorption and skin necrosis in a pre-term infant. 

Arch Dis Child 1982: 57:478. 

Hatcher RA et al. Kontraseptif Yöntemler-Uluslararasý Basým. Derviþoðlu AA (çev.ed.). 

Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Demircioðlu Matbaacýlýk, 1990. 

Hatcher RA et al. Family planning methods and practice: Africa. Atlanta: Centers for Disease 

Control, 1983. 

International Association of Hospital Central Services Management (IAHCSM). Central 

service technical manual. 3rd ed. Webb SB (ed). Chicago, Illinois: 1986;56-72. 

JHPIEGO Corporation. IUD guidelines for family planning service programs. McIntosh 

N, Kinzie B, Blouse A (eds) Baltimore-Maryland: JHPIEGO Corporation, 1992. 

Judson FN. Clinical facilities for sexually transmitted diseases control. In: Holmes KK et 

al (eds). Sexually Transmitted Diseases 2nd ed. New York: McGraw-Hill, 1989. 

496


Judson FN. Does OC use affect the risk of HIV infection. Outlook 1991; 8(4):2. 

Ladipo OA et al. Prevention of IUD-related infection: the efficacy of prophylactic doxycyline 

at insertion. Adv Contracept 1991; 7(19: 43-54. 

Latif A, Laing R (eds.) Sexually transmitted diseases. Zimbabwe Essential Drugs Action 

Programme (ZEDAP). Ministry of Health, Harare Zimbabwe, 1989. 

Lowbury EJL et al. Control of hospital infection: a practical handbook. 2nd ed. Philadelphia 

and Toronto: J.B. Lippincott Co., 1981. 

Meheus A et al. Development of prevention and control programs for sexually transmitted 

diseases in developing countries. In: Holmes KK et al (eds). Sexually transmitted diseases. 

2nd ed. New York: McGraw-Hill, 1990. 

Miro VIL et al. A meta-analysis: treatment of bacterial vaginozis with metranidazol. JAMA 

1992; 268(19): 92-95. 

Osoba AO. Microscopic techniques for the diagnosis of pelvic inflammatory disease in 

developing countries. Am J Obstet Gynecol 1980; 138: 1091. 


(ed). Springfield, Illinois: 1983; 388-402. 

Peterson HB et al. Pelvic inflammatory disease: key treatment issues and options. JAMA 

1991; 268 (18): 2605-2611. 

Population Information Program, Center for Communication Programs, Johns Hopkins 

School of Public Health. Sexually transmitted diseases: syndromic and laboratory diagnosis, 

treatment and follow-up. Population Reports June 1993; L (9 Suppl). 

Population Information Program. Controlling sexually transmitted diseases. Population 

Reports June 1993; L (9). 

Population Information Program. Intrauterine devices. Population Reports 1989; B (5). 

The Population Council and the Program for Appropriate Technology in Health (PATH). 

The copper T 380A IUD: a manual for clinicians. 2nd ed., Seattle: PATH, 1989. 

The Population Council and the Program for Applied Technology in Health (PATH). A 

guide for health workers. 2nd ed. Seattle. PATH, 1989. 


in family planning and sexually transmitted diseases: a reference for trainers. Chapel Hill, 

North Carolina: INTRAH, 1989. 

497 

17

17 


Program for International Training in Health (INTRAH). Sterilization, disinfection, decontamination 

and cleaning of FP/MCH clinic equipment. INTRAH training information 

packet, 1989. 

Rutala WA. APIC guideline for selection and use of disinfectants. Amer J Infect Control 

1990; 18: 99-117. 

Seaworth B, Durack D. Infective endocarditis in obstetric and gynecologic practice. Am J 

Obstet Gynec 1986; 154(1): 180-8. 

Seiler JS. Laparoscopic tubal sterilization combined with removal of an intrauterine contraceptive 

device: a report of 49 cases. J Reprod Med 1986; 31 (5): 339-42. 

Sinei SKA et al. Preventing IUD-related pelvic infection: the efficacy of prophylactic 

doxycycline at IUD insertion. Brit J Obstet Gynaec 1990; 97-412-9. 

Stamm WE et al. The practitioner’s handbook for the management of STDs. Seattle Health 

Sciences Center for Educational Resources, 1988. 

Tarnish does not affect copper IUDs. Outlook 1989; 7(2): 8. 

Taylor LA et al. Paraformaldehyde for surface sterilization and decontamination. Applied 

Microbiol 1969; 17: 614-618. 


JHPIEGO Corporation, International Planned Parenthood Federation (IPPF). Durant: 

Essential Medical Information systems, Inc., 1992. 

Tietjen LG, McIntosh N. Infection control in family planning facilities. Outlook 1989; 7 (2): 2-8. 

Tomlinson M. Personal reference. Chosen Mission Project. Erie PA, 1991. 

Tulis JJ. Formaldehyde gas as a sterilant. Industrial Sterilization. Durham, North Carolina: 

Duke University Press, 1973. 

Wasserheit JN. The significance and scope of reproductive tract infections among third 

world women. Int J Gynecol Obstet 1989; 3 (Suppl): 145-168. 

Wasserheit JN et al: Reproductive tract infections in a family planning population in rural 

Bangladesh: a neglected opportunity to promote MCH-FP programs. Stud Fam Plann 1989; 20:69. 

Wenzel RP (ed). Prevention and control of nosocomial infections. Baltimore: Williams 

and Wilkins, 1987. 

498


Westrom L, Mardh, PA. Acute pelvic inflammatory disease (PÝH). In: Holmes KK et al 

(eds), Sexually Transmitted Diseases. 2nd ed., New York: McGraw-Hill, 1984. 

World Health Organization. STD treatment strategies. Programme for Sexually Transmitted 

Diseases. Geneva: WHO (VDT/89.447) 1989. 

World Heald Organisation. Simplified approaches for sexually transmitted disease (STD) 

control at the primary health care level. Working group report. Geneva: WHO (VDJ/85.437) 

1984. 

World Health Organisation. Guidelines on sterilization and high level disinfection methods 

effective against human immunodeficiency virus (HIV), Geneva: WHO AIDS Series 2, 

1988. 


KAYNAKLAR 

American Health Consultants. Levonorgestrel called the next great IUD. Contraceptive 

Technology Update 1997; 18 (1): 4-6. 

Family Health International. Intrauterine devices. Network 1996; 16 (2): 16. 

Glasier A. The levonorgestrel-releasing intrauterin system. IPPF Medical Bulletin. 1997; 

31 (5); 2-3. 

Guillebaud J. Intrauterine devices. In: Contraception-Your Questions Answered. London; 

Chuchill Livingstone, 1993: 293-365. 

Programme for Appropriate Technology in Health (PATH). Improving contraceptive access: 

WHO reviews medical eligibility criteria for contraceptive use. Outlook 1995, 13 (4): 

1-8. 

Stewart GK. Intrauterine devices (IUDs). Hatcher RA et al (eds) Contraceptive Technology 

17 th rev ed. New York; Ardent Media Inc., 1998: 511-40. 

Sturridge F, Guillebaud J. Gynaecologic aspects of levonorgestrel-releasing intrauterin 

system. Bri J Obstet Gynaecol 1997; 104 (3) 285-89. 

Treiman K, Liskin L, Kols A, Rinehart W. IUDS - an update. Population Reports, Series B, 

No.6. Baltimore, Johns Hopkins University School of Public Health, Population Information 

Program, December 1995. 

499 

17

17 


UNDP, UNFPA, and WHO Special Programme of Research, Development and Research 

Training in Human Reproduction, World Bank: IUD Research Group. The TCu 380A IUD 

and the Frameless IUD “the Flexigard”: interim three-year data from an international 

multicenter trial. Contraception 1995; 52: 77-83. 

Van Kets H, Wildermeersch D, Van der Pas H, et al. The frameless Gynefix intrauterine 

implant: a major improvement in efficacy, expulsion and tolerance. Adv Contraception 

1995; 11: 137-42. 

Van Kets H, Wildermeersch D, Van der Pas H, et al. IUD expulsion solved with impact 

technology. Contraception 1995; 51: 87-92. 

Van Look PFA, et al. UNDP/UNFPA/WHO/World Bank Special Programme of Research, 

Development and Research Training in Human Reproduction. Annual Technical Report 

1996. Geneva: WHO, 1997. 

Wildermeersch D, Van Kets H, Vrijens M, et al. The Gynefix intrauterine implant. Ann NY 

Acad Sci 1997; 816: 440-50. 

World Health Organisation. Improving Access to Quality Care in Family Planning: Medical 

Eligibility Criteria for Contraceptive Use. Geneva; WHO, 1996. 

World Health Organisation. Mechanism of action, safety and efficacy of intrauterine devices. 

Report of a WHO Scientific Group. (WHO Tech Rep Ser 753). Geneva: WHO, 1987. 

500

ÖYKÜ KONTROL LÝSTESÝ 

Hizmet verenin sorularý: 

Hizmet alana aþaðýdaki sorularý 

sorun: 

1. Son sekiz hafta içinde doðum 

yaptýnýz mý? (normal ya da 

sezaryen) 

2. Son dört hafta içinde düþük 

yaptýnýz ya da kürtaj oldunuz 

mu? 

3. Gebelik olasýlýðýnýz var mý; 

adetiniz gecikti mi? 

4. Adet kanamalarýnýz fazla mý? 

Aktivitelerinizi kýsýtlayacak 

kadar þiddetli adet sancýlarýnýz 

(kramp) olur mu? 

EK 17-A 

RÝA ÝÇÝN DEÐERLENDÝRME 

KONTROL LÝSTESÝ 

HAYIR EVET 

² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-A² 

Hizmet veren için kurallar: 

Eðer yanýtlar evet sütununda ise 

aþaðýdaki kurallarý izleyin: 

· RÝA postpartum ilk 48 saat 

dýþýnda 6. haftaya kadar 

(sezaryende 8. hafta) 

uygulanmamalýdýr. Bu 

dönemde uterusun perforasyon 

riski, uterusun 

involüsyonu nedeniyle 

oldukça yüksektir. 

· Yakýn zamanda düþük yapmýþ 

bir kadýna, eðer pelvik 

muayenede hiçbir enfeksiyon 

belirtisi yoksa, RÝA 

uygulanabilir. Emin deðilseniz, 

uzmana sevk edin. 

· Gebelik olasýlýðý varsa, RÝA 

uygulamayýn. Pelvik 

muayene þüpheli ise, idrarda 

gebelik testi (mümkünse) 

yapýn. Alternatif olarak bir 

bariyer yöntem kullanmasýný 

ve dört hafta içinde veya adet 

sýrasýnda gelmesini isteyin. 

· Eðer sorulardan birine 

verilen yanýt evet ise, kadýný 

baþka bir yöntem düþünmeye 

teþvik edin. Eðer hala RÝA’yý 

tercih ediyorsa uygulayýn ve 

yakýndan izleyin. 

501 

17a

17a 


5. Son üç ayda aþýrý adet 

kanamasý/adetler arasý ve 

iliþki sýrasýnda 

kanamanýz oldu mu? 

6. Son üç ayda ateþ veya 

titreme ile karnýnýzýn alt 

kýsmýnda aðrý oldu mu? 

7. Ciddi pelvik enfeksiyon 

(rahimde aðrý ve/veya 

akýntýnýn da eþlik ettiði 

ateþ, titreme) geçirdiniz 

mi? 

8. Aþaðýdaki sorularý 

sormadan önce kadýna 

gizliliðin korunacaðýný 

bildirin: 

502 

• Eþinizin baþka cinsel 

eþleri olabilir mi? 

• Sizin baþka cinsel 

eþiniz var mý? 

HAYIR EVET 

· Bu belirtiler servisit, servikal polip 

ya da nadiren kanser gibi bir saðlýk 

sorununun göstergesi olabilir. 

· Bu semptomlar pelvik inflamatuvar 

hastalýðýn göstergesi olabilir. 

· RÝA uygulamayýn, çünkü PÝH 

öyküsü olan RÝA kullanýcýlarýnda 

enfeksiyon ve buna baðlý infertilite 

riski artar. Baþka bir kontraseptif 

yöntem seçmesine yardýmcý olun. 

· Sorulardan birinin yanýtý evet ise 

GYE ve CYBH olasýlýðýný elemek 

için ayrýntýlý inceleme gerekir. 

Hizmet alana GYE/CYBH’lere baðlý 

olasý riskler konusunda danýþmanlýk 

verin. Baþka bir kontraseptif yöntem 

seçmesine yardýmcý olun. Bu 

hastalýklara karþý kendini korumak 

amacýyla kondom ve/veya spermisit 

kullanmasýný önerin.

9. Hiç dýþ gebelik 

geçirdiniz mi? 

10. Hiç kalbinizde üfürüm 

olduðu söylendi mi? 

(Kapak veya 

romatizmal kalp 

hastalýðý) 

11. Yüksek doz 

kortikosteroid, 

immünosüpresif, 

antikoagülan tedavi ya 

da radyasyon tedavisi 

görüyor musunuz? 

HAYIR EVET 


· RÝA ektopik gebeliðe karþý tam 

koruma saðlamadýðýndan, bu yöntem 

en iyi seçenek olmayabilir. Özellikle 

eðer kadýn baþka çocuk isteyip 

istemediðinden emin deðilse, baþka 

bir yöntem seçmesinde yardýmcý olun. 

· Semptomatik kapak ya da romatizmal 

kalp hastalýðý, herhangi bir kaynaktan 

bakterinin kana karýþmasýyla oluþan 

enfeksiyon sonucu (örneðin bakteriyel 

endokardit) þiddetlenebilir. RÝA 

uygulamasý sýrasýnda bakterinin kana 

karýþma olasýlýðý vardýr (Bazý 

klinisyenler, böyle durumlarda RÝA 

uygularken profilaktik antibiyotik 

kullanýrlar, fakat bunun yararý açýk 

deðildir). 

· Yüksek doz kortikosteroid ve 

immünosüpresif ilaç kullanan insanlar 

veya radyasyon tedavisi alanlar 

yüksek enfeksiyon riski altýndadýr. 

Ayrýca, antikoagülan tedavi de RÝA 

kullanýcýlarýnda uterin kan kaybýnýn 

artmasýna neden olabilir. 

503 

17a

17a 


BÝMANÜEL MUAYENE 

KONTROL LÝSTESÝ 

Hizmet verenin gözlemleri: 

Aþaðýdaki durumlarý 

deðerlendirin: 

1. Servikste, uterusta, 

adnekslerde belirgin 

hassasiyet var mý? 

2. Serviks hareketlerinde 

kýsýtlýlýk ve aðrý var mý? 

Ele gelen bir kitle ya da 

ülser var mý? 

3. Uterusun pozisyonunu 

saptamakta zorlanýyor 

musunuz? 

4. Uterus normalden büyük, 

yumuþak ve düzgün mü? 

5. Uterus normalden büyük, 

sert ve/veya düzensiz mi? 

504 

HAYIR EVET Hizmet veren için kurallar: 

Eðer yanýt evet ise, aþaðýdaki kurallarý 

izleyin: 

· Bu pelvik inflamatuvar hastalýðý ya 

da servisiti düþündürür. RÝA 

uygulamayýn. Baþka bir yöntem 

seçmesine yardýmcý olun. AIDS ve 

diðer GYE/CYBH’lere karþý 

korunmak için kondom ve/veya 

spermisit kullanmasý konusunda 

bilgi verin. 

· Bu bulgular bir tümörün ya da 

nadiren servikal kanserin göstergesi 

olabilir. RÝA uygulamayýn. Bir 

baþka yöntem seçmesine yardýmcý 

olun ve ileri tetkik için sevk edin. 

· Eðer bimanüel palpasyon sonunda 

uterusun pozisyonundan emin 

deðilseniz, RÝA uygulamayýn. 

Konsültasyon isteyin ya da sevk 

edin. 

· Eðer kadýnýn bir adeti geçmiþse, 

büyük bir olasýlýkla gebedir. Gebe 

olmadýðýndan emin oluncaya kadar 

RÝA uygulamayýn. 

· Bu, uterusun þeklini deðiþtiren 

miyom belirtisi olabilir. Eðer 

deneyimli iseniz RÝA uygulayýn, 

aksi takdirde sevk edin ya da baþka 

bir yöntem seçmesine yardýmcý olun.

6. Adneks bölgesinde ele gelen bir 

kitle var mý? 

7. Histerometrik ölçümde uterin 

kavite düzensiz ve derinliði 10 

cm’den fazla mý? 

HAYIR EVET 


· Bu pelvik inflamatuvar 

hastalýk, over ya da tüpe ait 

tümör belirtisi olabilir. RÝA 

uygulamayýn. Kadýna, 

sorun çözülünceye kadar 

baþka bir yöntem 

kullanmasý için yardýmcý 

olun. Uygun bir merkeze 

sevk edin. 

· Bu bulgular submukoz 

miyom, olasý gebelik veya 

histerometreyle uterus 

perforasyonu belirtisi 

olabilir. Eðer perforasyon 

kuþkusu varsa karýn içi 

kanama, düþük kan basýncý, 

nabýz artýþý ve/veya 

bayýlma durumlarý için 

kadýný gözleyin; RÝA 

uygulamayýn. 

505 

17a

EK 17-B 

² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-B² 

RAHÝM ÝÇÝ ARACIN HAZIRLANMASI 

TCu 380A NASIL HAZIRLANIR? 

Pelvik muayene (spekulumla ve bimanüel muayeneler) sonuçlanýp RÝA uygulamaya kesin 

karar verilinceye kadar, RÝA’nýn steril paketi açýlmaz ve uygulayýcýsýna yerleþtirilmez. Ayrýca 

uterusa yerleþtirmeden önce “T” nin kollarý uygulayýcý tüp içinde beþ dakikadan fazla 

bükülü tutulmamalýdýr. 

1. ADIM Paketi, þeffaf plastik yüzü yukarý gelecek þekilde temiz, sert, düz bir yüzeye 

koyun. Paketi, siyah okla belirtilen kenarýyla (“OPEN”) mavi boncuk 

arasýndaki uzaklýðýn yarýsýna kadar açýn. 

2. ADIM Düz bir zeminde RÝA ve uygulayýcý 

kanülü paketin içindeki 

kartonun üzerine çekerek T’nin 

dikey gövdesinin tamamen 

uygulayýcý tüp içinde olmasýna 

dikkat edin. 

3. ADIM Paketi, içindekilerin düþmemesi 

için açýk kenarý yukarý bakacak 

þekilde kaldýrýn. Paketin açýk 

ucundaki þeffaf plastik yüz ile 

beyaz kaðýt yüzü birbirinden 

ayýrarak kývýrýn. Bu, beyaz 

çubuðun yerleþtirme sýrasýnda 

steril kalmasýný saðlar. Tanýtým 

kartýnýn arkasýndaki beyaz 

çubuðu tutarak paketten çýkarýn. 

Beyaz çubuðun ucuna dokunmamaya 

ve baþka yüzeylere deðdirmemeye 

dikkat edin. Beyaz 

çubuðu uygulayýcý tüpün içine 

sokarak “T” nin alt ucuna 

neredeyse deðinceye kadar 

yavaþça itin. 

4. ADIM Paketin beyaz arka kanadýný düzelmesi için serbest býrakýn ve þeffaf plastik 

yüzü yukarý gelecek þekilde düz bir yüzeye koyun. 

507 

17b

17b 


5. ADIM 

Þeffaf plastik yüzün üzerinden, T’nin yatay 

kollarýnýn uçlarýný baþ ve iþaret 

parmaðýnýzla kavrayarak sabit tutun. Öbür 

elinizle paketin açýk olan ucundan, tanýtým 

kartýný T’nin altýna kaydýrarak paketin 

kapalý üst ucuna dayanacak þekilde itin. 

6. ADIM 

Baþ ve iþaret parmaklarýnýzý birbirine 

yaklaþtýrarak, T’nin kollarýný bükmeye 

devam edin. Kollar uygulayýcý tüpün 

kenarlarýna dokunacak kadar kývrýldýðýnda, 

uygulayýcý tüpü kollarýn uçlarýnýn altýndan 

dýþa doðru çekin. Daha sonra uygulayýcý 

tüpü bulunduðu zeminden 45° açýyla 

kaldýrarak ve kendi ekseninde hafifçe 

çevirerek T’nin kollarýnýn uygulayýcý tüp 

içine yerleþmesini saðlayýn. Kollarý, 

uygulayýcý tüpün içine ancak kollarýn 

kavranmasýna yetecek kadar sokun. Kollar 

üzerindeki bakýr halkalarý tüpe 

sokmaya çalýþmayýn, sýðmaz. 

508 

T’nin yatay kollarýný parmak uçlarýnýzla 

tutarken öbür elinizle uygulayýcý tüpü 

kavrayýp aþaðýdaki þekilde okla gösterildiði 

gibi, T’nin kollarýna doðru itin. Bu, 

paketteki tanýtým kartýnda gösterildiði gibi, 

T’nin kollarýnýn gövdeye doðru 

bükülmesini baþlatýr. 

TÜPÜ ÝTÝN 

DÖNDÜRÜN 

VE TÜPÜ ÝTÝN

7. ADIM Uygulayýcý tüpün üzerindeki 

mavi boncuk, uterusun derinliðini 

iþaretlemek ve T’nin 

serbest býrakýldýktan sonra 

açýlan kollarýnýn yönünü 

göstermek için kullanýlýr. 

RÝA’nýn, mavi boncuðun ve 

uygulayýcý tüpün ayný düzlemde 

olmasýný saðlayýn. Mavi 

boncuðu þeffaf plastik 

ambalajýn üzerinden tutarken, 

öbür elinizle paketin açýk olan 

ucundan uygulayýcý tüpü 

kavrayýn. Kývrýlmýþ T’nin uç 

noktasýyla derinlik ölçerin T’ye 

en yakýn ucu arasýndaki uzaklýk 

histerometreyle ölçülen uterus 

derinliðine eþit oluncaya kadar, 

uygulayýcý tüpü nazikçe çekin 

veya itin. Mavi boncuðun uzun 

ekseni T’nin kollarýyla ayný 

yatay düzleme gelinceye kadar 

uygulayýcý tüpü çevirin. 

T’NÝN 

KOLLARI 

² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-B² 

DERÝNLÝK ÖLÇER 

UTERUS 

DERÝNLÝÐÝ 

8. ADIM RÝA uterusa yerleþtirilmeye hazýrdýr. Þeffaf plastik yüzü beyaz kaðýt yüzden 

dikkatle sýyýrýn. Hazýrlanmýþ uygulayýcýyý yatay tutun, böylece T ve beyaz çubuk 

düþmez. T’yi fundusta býrakmaya hazýr oluncaya kadar, beyaz çubuðu itmemeye 

dikkat edin. Hazýrlanmýþ uygulayýcýyý kontamine edebilecek steril olmayan 

herhangi bir yüzeye dokundurmayýn. 

509 

17b

17b 


MULTÝLOAD Cu 250 ve 375 RÝA NASIL HAZIRLANIR? 

Multiload Cu 250 ve 375 RÝA’lar steril paketlerde, uygulamaya hazýr durumda temin 

edildiðinden, uygulamadan önce hazýrlanmalarý gerekmez. RÝA’nýn esnek kollarý uygulama 

sýrasýnda servikal kanalýn þekline uyum saðlayacak biçimde içe kývrýlýr. 

NOVA T RÝA NASIL HAZIRLANIR? 

Nova T RÝA’nýn steril paketi açýlmadan önce uygulayýcý tüp içine yerleþtirilerek hazýrlanmasý 

gerekir. Bu iþlem ancak pelvik muayeneden sonra, RÝA uygulama kararý kesinleþince 

yapýlmalýdýr. TCu 380A’da olduðu gibi T’nin kollarý uygulayýcý tüp içinde beþ dakikadan 

uzun süre bükülü tutulmamalýdýr. 

1. ADIM Paketin üzerindeki þeffaf kýlýfý 

uygulama tüpüne ulaþacak kadar 

açýn. 

2. ADIM Sarý halkayý þeffaf kýlýfýn dýþýndan 

tutup, uygulama tüpünü kaydýrarak 

Nova T’nin yatay kollarý ile sarý 

halkanýn alt kenarý arasýndaki 

uzaklýðý, daha önce histerometreyle 

ölçtüðünüz uzunluða getirin. 

3. ADIM Uygulama tüpünü dýþtan tutarak, 

iplikleri yavaþça çekip T’nin 

kollarýný uygulama tüpünün içine 

çekin. T’nin kollarýndaki yuvarlak 

bölümler uygulama tüpünün 

dýþýnda kalacaktýr. 

4. ADIM Pistonu tüpün içine yerleþtirin. Bu 

sýrada ipliklerin gergin olmasýna 

dikkat edin. 

510

EK 17-C 

HÝSTEROMETRÝK ÖLÇÜM 

² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-C² 

RÝA uygulama eðitimi almakta olan ya da sertifikasý olup da sýk RÝA uygulamayan saðlýk 

personelinin, uterusu histerometre ile ölçmesi önemlidir. Yüksek fundal yerleþimi saðlayan 

bu aþama tüm RÝA uygulamalarý için önerilir. 

UTERUS ÖLÇÜMÜNÜN AMAÇLARI 

· Uterusun pozisyonunu deðerlendirmek ve servikal kanaldaki darlýklarý kontrol etmek. 

· Servikal kanal ve uterin kavitenin þekil ve yönünü saptamak. 

· RÝA’nýn uterus fundusuna yerleþtirilmesini saðlamak için dýþ servikal ostan uterus 

fundusuna kadar olan mesafeyi ölçmek ve uygulayýcý tüpteki derinlik ölçeri ayný 

mesafeye ayarlamak. 

UTERUS ÖLÇÜMÜ ÝÇÝN YAPILACAK ÝÞLEMLER 

Ýþlem boyunca el deðmeden tekniðini kullanýn 1 : 

1. ADIM: Her iki elinize yüksek düzeyde dezenfekte (YDD) ya da steril eldiven giyin. 

2. ADIM: Spekulumu takýn. Serviksi bir antiseptik solüsyonla (örn. povidon iyot) 

özenle temizleyin. 

3. ADIM: YDD/steril tenakulumu servikse saat 10 ve 2 pozisyonunda uygulayýn. 

Tenakulumu nazikçe bir diþ kapatýn. 

4. ADIM: Tenakulumla serviksi nazikçe çekerken, histerometrenin YDD/steril 

ucunu servikal kanaldan yavaþça geçirin (Aracýn ucu ile vajinaya 

dokunmamaya dikkat edin). 

Bimanüel muayenede belirlenen uterus pozisyonuna göre tenakulumu 

aþaðýya ve dýþa doðru çekerken, histerometreyi dikkatle ve nazikçe uterus 

boþluðuna geçirin. Eðer internal os düzeyinde bir dirençle karþýlaþýrsanýz 

iþlemi durdurun. Eðer deneyimli deðilseniz, serviksi dilate etmeye 

çalýþmayýn. 

Tenakulumun nazikçe çekilmesi, uterusun korpusu ile kollum arasýndaki 

açýyý düzleþtirdiði için, histerometrenin çok daha kolay geçmesini 

saðlayabilir. Eðer kiþide bayýlma belirtileri olursa ya da rengi solup, 

kalp atýþ hýzý yavaþlarsa, iþlemi DURDURUN. 

1 Uterusu histerometre ile ölçmeden önce, vajinal ve servikal enfeksiyon bulunmadýðýndan emin olmak ve 

uterusun pozisyonu ile büyüklüðünü belirlemek için spekulumla ve bimanüel muayene yapýn. 

511 

17c

17c 


5. ADIM: Histerometrenin ucunun fundusa ulaþtýðýný gösteren hafif de olsa bir 

dirençle karþýlaþýnca uterus boþluðunun yönünü belirleyin ve aracý çýkarýn. 

6. ADIM: Uterus boþluðunun uzunluðunu histerometre üzerindeki kan ve/veya 

mukusun düzeyine bakarak belirleyin. Uterus derinliði ortalama 6-8 cm 

olarak ölçülür. Uterusun derinliði 6,5 cm’den azsa RÝA uygulama 

iþlemine giriþmeyin. 

512 

Ýþlemin hiç bir aþamasýnda zor kullanmayýn.

EK 17-D 

² Rahim Ýçi Araçlar - Ek 17-D² 

RAHÝM ÝÇÝ ARACIN UYGULANMASI 

TCu 380A RÝA UYGULAMASI 

TCu 380A RÝA steril paketinde hazýrlandýktan sonra (Bkz. Ek 17-A) aþaðýdaki basamaklar 

izlenerek uygulanýr. 

1. ADIM Uterusun histerometrik 

ölçümünden sonra serviks 

üzerinde duran tenakulumu 

kavrayýn ve uterus boþluðuyla 

servikal kanalý vajinal kanalla 

ayný doðrultuya getirmek için 

hafifçe çekin. Hazýrlanmýþ 

uygulayýcý tüpü servikal 

kanaldan nazikçe içeri 

sokarken, mavi boncuðu 

yatay pozisyonda tutun. 

Uterus boþluðunun pozisyon 

ve yönüne baðlý olarak 

hazýrlanmýþ uygulayýcýyý 

mavi boncuk servikse 

deðinceye ya da uterus 

fundusunda bir direnç 

hissedinceye kadar ilerletin. 

Mavi boncuðun yatay 

düzlemde olduðundan emin 

olun. 

2. ADIM Tenakulum ve beyaz çubuðu 

bir elinizle sabit tutun. Diðer 

elinizle uygulayýcý tüpü, 

beyaz çubuðun kulpuna 

deðinceye kadar geri 

(kendinize doðru) çekin. Bu, 

TCu 380A RÝA’nýn kollarýný 

fundusun yukarýsýnda serbest 

býrakýr. 

ÇUBUÐU 

HAREKET 

ETTÝRMEYÝN 

TÜPÜ GERÝ 

ÇEKÝN 

513 

17d

17d 


3. ADIM Kollar serbest kaldýktan 

sonra, uygulayýcý tüpü sabit 

tutarak beyaz çubuðu çýkarýn. 

Gayet nazik ve dikkatli bir 

þekilde, hafif dirençle 

karþýlaþýncaya kadar, 

uygulayýcý tüpü yukarýya, 

uterus fundusuna doðru itin. 

514 

Bu aþama, T’nin kollarýnýn 

uterusun mümkün olan en üst 

kýsmýna ulaþmasýný saðlar. 

4. ADIM Uygulayýcý tüpü nazikçe ve 

yavaþça servikal kanaldan 

geri çekin. Ýplikler, uterustan 

sarkacak þekilde görünür 

olmalýdýr. Ýplikleri vajina 

içinde sadece 2,5-3 cm 

kalacak þekilde kesin. 

Tenakulumu çýkarýn. Eðer 

tenakulum çýkarýlan yerde 

kanama varsa, temiz forseps 

kullanarak, kanama 

duruncaya kadar bir 

tamponla bastýrýn. 

ÇUBUÐU 

HAREKET 

ETTÝRMEYÝN 

TÜPÜ 

YUKARI 

ÝTÝN 

5. ADIM Kadýnýn masadan yavaþça kalkmasýna yardýmcý olun (olasý baþ dönmesine 

karþý önlem alýn) ve iplikleri ne zaman, nasýl kontrol edeceði konusunda bilgi 

verin. Mümkünse kadýna ipliklerini kontrol ettirin. Sorularýný yanýtlayýn ve 

izlem ziyareti, yardým gerektiðinde ne yapacaðý, yardým için kimle, nasýl 

baðlantý kuracaðý konusunda bilgi verin.

MULTÝLOAD Cu 250 ve 375 RÝA UYGULAMASI 


Multiload Cu 250 ve 375 RÝA’nýn uygulamadan önce pakette hazýrlanmasýna gerek yoktur. 

Aþaðýdaki uygulama adýmlarýnda TCu 380A RÝA’dan farklý olan adýmlar üzerinde 

durulmuþtur. 

1.-3. ADIM Uygulayýcý tüp üzerindeki 

derinlik ölçeri histerometreyle 

ölçtüðünüz uterus derinliðine 

göre ayarlayýn. RÝA’nýn kollarý 

esnek olduðundan servikal 

kanala uyum saðlayacak þekilde 

içe kývrýlýr. Derinlik ölçer 

servikse deðinceye kadar ya da 

uterus fundusunda direnç 

hissedinceye kadar uygulayýcý 

tüpü itin. 

4. ve 5. ADIM Multiload RÝA uygulayýcý 

tüpünü nazikçe ve yavaþça 

servikal kanaldan geri çekin. Bu 

sýrada uterusu tenakulumla 

aþaðýya doðru çekmeye devam 

edin. RÝA’nýn ipliklerini vajina 

içinde sadece 2,5-3 cm kalacak 

þekilde kesin. 

515 

17d

17d 


NOVA T RÝA UYGULAMASI 

Nova T RÝA’nýn uygulama öncesi steril pakette hazýrlanmasý Ek 17-A’da anlatýlmýþtýr. 

Aþaðýdaki uygulama adýmlarýnda TCu 380A RÝA’nýn uygulama adýmlarýndan farklý olan 

yönleri üzerinde durulmuþtur. 

1. ADIM Uygulayýcý tüp üzerindeki sarý 

gösterge halkasýný steril 

paketteyken histerometreyle 

ölçtüðünüz uterus derinliðine 

getirin. Yatay durumdaki sarý 

gösterge halkasýný servikse 

deðinceye ya da uterus 

fundusunda direnç hissedinceye 

kadar ilerletin. 

2. ADIM Tenakulumu ve pistonu sabit 

tutarak, uygulama tüpünü 

pistonun iþaretli bölümüne 

kadar geri çekin. Bu durumda 

serviksle sarý halka arasýnda 

yaklaþýk 15 mm uzaklýk olur ve 

Nova T’nin kollarý uterus 

içinde açýlmýþtýr. 

516

3. ADIM Tüpü, sarý halka tekrar servikse 

deðinceye kadar içeri itin. 

Böylece Nova T’nin kollarý 

uterusun mümkün olan en üst 

kýsmýna ulaþmýþ olur. 

4. ve 5. ADIM Pistonu sabit tutarak, tüpü 

pistonun sonuna kadar geri 

çekin. Önce pistonu, sonra da 

tüpü çýkarýn. Ýplikleri tüple 

piston arasýnda sýkýþtýrmamak 

için bu sýraya uymak önemlidir. 

RÝA’nýn ipliklerini vajina 

içinde 2,5-3 cm kalacak þekilde 

kesin. 


517 

17d

18 

Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon

GÝRÝÞ 

18 

² Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon² 

GÖNÜLLÜ CERRAHÝ STERÝLÝZASYON 

Gönüllü cerrahi sterilizasyon (kadýnlarda tüp ligasyonu ve erkeklerde vazektomi) bütün 

dünyada kabul edilen ve giderek yaygýnlaþan bir aile planlamasý yöntemidir. Baþka çocuk 

istemeyen ve doðurganlýklarýný sona erdirmek isteyen çiftler için en güvenli yöntemlerden 

biridir. 

Gönüllü cerrahi sterilizasyon güvenli ve etkin bir biçimde sunulursa kabul görür. Bunu 

saðlayabilmek için hizmeti sunarken birbirini tamamlayan konulara dikkat etmek gerekir: 

· Adaylarýn ameliyat öncesi deðerlendirmesiyle yöntemin uygun olup olmadýðý gözden 

geçirilir. Adayýn gönüllü ve bilinçli bir seçim yapýp yapmadýðý, cerrahi iþlem için saðlýk 

riskleri olup olmadýðý belirlenir. 

· Cerrahi iþlemin güvenli olmasý açýsýndan çok önemli birkaç nokta vardýr: 

w Cerrahýn ve yardýmcý personelin, kullandýklarý teknikler konusunda iyi eðitilmiþ ve 

bilgili olmalarý ve ortaya çýkabilecek saðlýk sorunlarýný çözebilmeleri gerekir. 

w Bütün araçlar ve donaným iyi çalýþýr durumda olmalý ve her ameliyat gününden 

önce gözden geçirilmelidir. 

w Cerrahi iþlemin yapýldýðý klinikte acil durumlarda gerekli olan araç ve ilaçlar 

bulunmalýdýr. 

w Asepsi mutlaka saðlanmalýdýr. 

· Cerrahi sterilizasyon yapýlan herkese, iþlemden sonra yapmasý gerekenler yazýlý olarak 

verilmeli, ayrýca klinikten ayrýlmadan önce de anlaþýlýr bir dille sözlü olarak 

anlatýlmalýdýr. 

· Anestezinin amacý psikolojik ve duygusal travmayý en aza indirmek, aðrý ve rahatsýzlýðý 

ortadan kaldýrmaktýr. Kliniðin koþullarý göz önünde tutularak bu amaçlara uygun en 

güvenli ve basit yöntem tercih edilmelidir. 

· Hizmetin kalitesi sürekli izlenmeli; yan etkiler, komplikasyonlar ve yöntem 

baþarýsýzlýklarý dahil tüm kayýtlar düzgün tutulmalý ve Saðlýk Bakanlýðý Ana Çocuk 

Saðlýðý ve Aile Planlamasý Genel Müdürlüðü’ne zamanýnda ulaþtýrýlmalýdýr. 


Tüm aile planlamasý hizmetlerinde amaç, kiþilerin kendi doðurganlýklarý konusunda bilinçli 

seçim yapmalarýný saðlamaktýr. Ancak bu, vazektomi veya tüp ligasyonu düþünen kiþilerde 

521 

18

18 


çok daha önemlidir; çünkü gönüllü sterilizasyon doðurganlýðý kalýcý olarak sona erdirir. Bu 

önemli bir karar olduðu ve her iki tarafý da etkilediði için, danýþmanlýk eþlerin ikisine birden 

verilmelidir. Ülkemizde evli kiþilere gönüllü sterilizasyon yapýlacaðý zaman, eþin yazýlý 

onayýný almak yasal bir zorunluluktur. 

Ülkemizde 1983 yýlýnda kabul edilen 2827 sayýlý yasaya göre, 18 yaþýný tamamlamýþ olan 

herkese kendi isteðiyle, evliyse eþinin de onayý alýnarak, sterilizasyon iþlemi yapýlabilir. 

Kliniklerin ya da tek tek saðlýk çalýþanlarýnýn, kendi deðer yargýlarýna göre kýsýtlamalar 

getirmeleri (ikiden az çocuðu olanlara, 35 yaþýn altýndakilere yapýlmamasý gibi) hem yasaya 

uygun deðildir, hem de bireylerin seçim hakkýný ihlal eder. Her bireyin ya da çiftin 

gereksinimleri ve koþullarý farklýdýr. Doðru olan, bireylerin durumlarýný iyi inceleyerek 

bilinçli seçim yapmalarýna yardýmcý olmaktýr. 

Danýþmanlýk aþaðýdaki noktalarý mutlaka içermelidir: 

· Çiftin, kalýcý yöntemlerin (kadýn için tüp ligasyonu, erkek için vazektomi) yaný sýra 

diðer aile planlamasý yöntemlerini bilip bilmediði araþtýrýlmalý ve varsa eksik bilgileri 

tamamlanmalýdýr. 

· Sterilizasyonun kalýcý ve geri dönüþü olmayan bir yöntem olarak seçilmesi gerektiði 

vurgulanmalýdýr. Mikrocerrahi teknikler kullanýlarak hem tüp ligasyonu, hem de 

vazektomi geriye döndürülebilir. Ancak bu giriþim çok pahalý, zaman alýcý ve 

sterilizasyona göre daha fazla risk taþýyan cerrahi bir müdahaledir ve baþarý garanti 

edilemez. Bu nedenle geri dönüþ konusunda kuþkularý olanlarýn, gönüllü sterilizasyon 

yerine, kalýcý olmayan baþka bir kontraseptif yöntem benimsemeleri daha uygun olur. 

· Ýþlemin özellikleri, nerede yapýlacaðý, maliyeti ve kiþinin iþlem sýrasýnda neler 

hissedebileceði ayrýntýlý bir þekilde anlatýlmalýdýr. 

· Son derece güvenli yöntemler olmalarýna raðmen hem tüp ligasyonunda, hem de 

vazektomide nadiren bazý komplikasyonlar görülebileceði ve küçük bir baþarýsýzlýk 

riski olduðu söylenmelidir. 

· Sterilizasyonun yararlarý belirtilmelidir. 

· Kiþinin seçimini kendi isteðiyle yapýp yapmadýðý araþtýrýlmalýdýr. 

· Kiþinin iþlemi istediði kadar erteleyebileceði, iþlem baþlayana kadar fikrini deðiþtirmekte 

özgür olduðu, vazgeçerse baþka bir yöntem seçme konusunda da yardýmcý olunacaðý 

özellikle belirtilmelidir. 

· Kiþinin saðlýk kontrollerini düzenli yaptýrmasý öðütlenmelidir. 

Danýþmanlýk ayrý bir odada (hiç olmazsa diðer alanlardan bölmeyle ayrýlmýþ bir yerde) 

yapýlmalýdýr. Danýþman, eþlerin her ikisiyle birlikte ve gerekirse ayrý ayrý görüþmelidir. 

Anlaþýlýr ve basit bir dil kullanmalý, hizmet alanlarýn soru sormalarýna, korku ve endiþelerini 

dile getirmelerine olanak saðlamalýdýr. Zorlayýcý olmamaya ve böyle bir izlenim 

býrakmamaya özen göstermeli, ama ayný zamanda kiþilerin hevesini kýracak biçimde güçlük 

çýkarmaktan, gereksiz koþullar öne sürmekten ve riskleri abartmaktan kaçýnmalýdýr. 

522


Sterilizasyon danýþmanlýðýnýn ana hedeflerinden biri, doðurganlýðýnýn sona ermesine uyum 

saðlamakta güçlük çekecek ya da sonradan piþman olacak kiþileri belirlemektir. Piþman 

olma açýsýndan “risk taþýyanlar” ve dolayýsýyla danýþmanlýk sýrasýnda daha dikkatle 

gözlenmesi gerekenler aþaðýda gösterilmiþtir. Ancak bu faktörler bir kiþinin sterilizasyon 

isteðini reddetmek için geliþigüzel bir dayanak olarak kullanýlmamalý, yalnýzca danýþmana, 

hizmet isteyen kiþinin gönüllü sterilizasyon ve alternatiflerini iyice düþündüðünden emin 

olabilmek için özel zaman ayýrmasý ve özen göstermesi konularýnda uyarýcý olmalýdýr. 

Sterilizasyon sonrasý piþmanlýðýn sýk görüldüðü durumlar 

Araþtýrmalar aþaðýdaki kiþilik özelliklerinin sterilizasyon sonrasý piþmanlýkla baðlantýsý 

olduðunu göstermiþtir. 

· Genç olmak 

· Çocuk sahibi olmamak 

· Tüm çocuklarýn ayný cinsiyetten olmasý 

· Çocuklardan birinin, özellikle de en küçüðünün saðlýksýz olmasý 

· Evliliðin saðlam olmamasý 

· Eþin sterilizasyon konusunda isteksiz olmasý 

· Bekar ya da dul olmak 

· Eþ ya da bir baþkasý tarafýndan sterilizasyon yaptýrmak için baský görmek 

· Kararý olaðandýþý stres altýndayken vermek (örn. doðum sýrasýnda) 

· Kararý düþünmeden, çabuk vermek 

· Çözümlenmemiþ dini ya da kültürel çeliþkiler içinde olmak 

· Kararý, para ya da baþka ödüller karþýlýðýnda vermek 

· Sterilizasyon konusunda eksik ya da yanlýþ bilgilere sahip olmak 

· Sterilizasyonu týbbi endikasyonlar nedeniyle yaptýrýyor olmak 

· Sterilizasyon ve sonuçlarýna iliþkin gerçekçi olmayan beklentileri olmak 

· Geçmiþte cinsel ya da psikolojik sorunlar yaþamýþ olmak 

· Sterilizasyonun kalýcýlýðý nedeniyle tereddütlü olmak 

· Sterilizasyondan sonra yeniden evlenme durumunda çocuk sahibi olma konusunda 

kararsýz olmak 

· Sterilizasyondan sonra çocuklardan birinin ölmesi halinde, baþka çocuk istemeyeceði 

konusunda kararsýz olmak 

Belgeleme ve eþin onayý 

Bilinçli seçim, bir kiþinin sterilizasyon kararýný 

· diðer seçenekleri, 

· yapýlacak iþlemleri, 

· cerrahi iþlemin ve anestezinin risklerini, 

· baþarýsýzlýk olasýlýðýný, 

· iþlemin kalýcý olduðunu ve bunun artýk çocuk sahibi olamayacaðý anlamýna geldiðini, 

· iþlemden her an vazgeçebileceðini 

bilerek ve kendi isteðiyle gönüllü olarak vermesidir. 

523 

18

18 


Hizmet alan ve eþi durumu belgeleyen basýlý bir form imzalarlar. Okuma-yazma bilmemeleri 

durumunda belge kendilerine okunur, anlamadýklarý noktalar olup olmadýðý incelendikten 

sonra parmak bastýrýlýr. 

Belgenin imzalanmasý danýþmanlýktan ve kiþiler kesin kararlarýný verdikten sonra yapýlmasý 

gereken bir iþlemdir. Tek baþýna bu belgenin imzalatýlmasý danýþmanlýk yerine konmamalýdýr. 

Hizmet alan reþit, ancak evli deðilse sadece kendi imzasý yeterlidir. 

· Eþinin belgeyi imzalamasýna olanak bulunmayan acil durumlar, örneðin sezaryen, 

laparotomi gibi operasyonlar sýrasýnda, 

· Gebeliðin, annenin saðlýðý açýsýndan tehlike oluþturacaðý sistemik hastalýklarda (örn. 

semptomatik kalp hastalýðý) doktor týbbi zorunluluðu belirterek tüp ligasyonu 

uygulayabilir. 

Ülkemizde kullanýlan sterilizasyon izin belgesi Ek 18-A’da gösterilmiþtir. 

Reddetme ve belgelenmesi 

Hizmet isteyenin týbbi durumu sakýnca yaratýyorsa, kararýnýn gönüllü olmadýðýna ya da 

piþmanlýk riskinin yüksek olduðuna iliþkin güçlü kanýtlar varsa, danýþman ve klinik ekibi 

kiþinin sterilizasyon isteðini erteleyebilir ya da geri çevirebilir. Bu durum kaydedilmeli ve 

kiþiye ya da çifte baþka kontraseptif seçenekler sunulmalýdýr. 

Bazen kiþinin bilinçli karar veremeyeceðini düþündürecek bir ruhsal hastalýðý olabilir. Bu 

durumda, özellikle eþi ya da yakýnlarý sterilizasyonda ýsrar ediyorsa, mahkeme kararý 

istenmesi uygun olur. Ruhsal baskýnýn aðýr olduðu durumlarda yakýnlarýnýn veya danýþmanýn 

kiþisel kararýyla sterilizasyon yapmak bireysel hak ve özgürlüklere aykýrý bir davranýþ olur. 

KADINDA CERRAHÝ STERÝLÝZASYON: 

TÜP LÝGASYONU 

Tüp ligasyonu, baþka çocuk istemeyen ve doðurganlýðýný sona erdirmek isteyen çiftler için 

en güvenli yöntemlerden biridir. Cinsel iþlev ve tatminde bir deðiþiklik yapmayacaðý gibi, 

vücudun diðer iþlevlerini de etkilemez. 

Taným 

Tüp ligasyonunda her iki tüp mekanik yolla kapatýlýr. Bu iþlem iki þekilde yapýlabilir: 

Minilaparotomi: Klasik laparotominin basitleþtirilmiþ bir þeklidir. 

Laparoskopi: Tüplerin laparoskop kullanýlarak baðlanmasýdýr. 

524

Danýþmanlýk 


Gönüllü cerrahi sterilizasyon için daha önce verilen genel bilgiler tüp ligasyonu için de 

geçerlidir. Ek olarak: 

· Tüp ligasyonunun hormonlarý etkilemediði, kadýnlýk görünümünde, cinsel iþlev ve tatminde 

bir deðiþiklik olmayacaðý, 

· Adet düzeninin etkilenmeyeceði, 

· Küçük bir baþarýsýzlýk þansý olduðu ve tüp ligasyonundan sonra görülen gebeliklerde 

dýþ gebelik riskinin fazla olduðu, 

· Tüp ligasyonu yerine eþine de sterilizasyon (vazektomi) uygulanabileceði 

belirtilmelidir. 

Minilaparotomi kesi bölgesi ve uzunluðu Laparoskopi 


forseps laparoskop 

Ovum, overlerden fallop tüplerine geçer, tüp içinde spermlerle karþýlaþýr ve döllenir. 

Döllenmiþ yumurta, uterus içine yerleþebilirse normal gebelik oluþur. Tüp ligasyonu ile her 

iki tüp mekanik þekilde kapatýlarak döllenme engellenir. 

Etkililik 

Tüp ligasyonu en etkili kontraseptif yöntemlerden biridir. Oral kontraseptifler, RÝA ve enjekte 

edilen kontraseptiflerden çok daha etkilidir; baþarýsýzlýk oraný yalnýzca 1000’de 1 kadardýr. 


· Gebeliði önleme etkisi hemen baþlar. 

· Baþarýsýzlýk oraný düþüktür. 

· Eþlerin kontrasepsiyon sorununu ortadan kaldýrýr. 


· Ýleri dönemlerde ortaya çýkan yan etkisi yoktur. 

525 

18

18 



· Operasyon sýrasýnda ya da hemen sonrasýnda kanama ve enfeksiyon riski vardýr. Ancak 

cerrahi tekniðin doðru ve titizlikle uygulanmasý, bu komplikasyonlarýn oluþmasýný önler. 

· Operasyonu izleyen birkaç gün kesi yerinde ve alt karýnda aðrý olur. 

· Geri dönüþü zordur ve garanti edilemez. Pahalý ve her merkezde bulunmayan mikrocerrahi 

tekniklerin uygulanmasýný gerektirir. 

· Düþük bir oranda da olsa dýþ gebelik olasýlýðý vardýr. 



Tüp ligasyonu saðlýk açýsýndan güvenli bir uygulamadýr; yan etki ve saðlýk sorunlarýnýn 

görüldüðü olgu sayýsý azdýr. Ciddi saðlýk sorunlarý, tüm olgularýn %2’den azýnda görülür. 

Minilaparotominin komplikasyonlarý 

Minilaparatomide ciddi yan etki ya da saðlýk sorunlarý genellikle enderdir; doðru taný ve 

etkili tedavinin çabuk yapýldýðý durumlarda mortalite oranlarý çok düþüktür. 

Minilaparotominin yan etki ve saðlýk sorunlarý, abdominal cerrahi iþlemlerle aynýdýr ve 

çoðunlukla aþaðýda belirtildiði gibidir: 

· mezosalpinksin veya abdominal kesinin kanamasý 

· organ zedelenmeleri; uterus perforasyonu, mesane veya baðýrsak yaralanmalarý 

· kesi yerinde ya da pelvis boþluðunda enfeksiyon 

Laparoskopinin komplikasyonlarý 

Laparoskopi, kanama, organ zedelenmeleri ve enfeksiyona ek olarak, minilaparotomide 

görülmeyen bazý saðlýk sorunlarýna neden olabilir. Karnýn aþýrý þiþirilmesi, gaz embolisi, 

cilt altý amfizemi, solunum arresti veya kardiyak arrest gibi komplikasyonlara yol açabilir. 

Þiþirme iðnesi ya da trokar batýna sokulduðunda, damar veya organ laserasyonu olabilir. 

Hekim aracý dikkatle kullandýðý ve tekniðe uyduðu sürece, bu istenmeyen durumlar en aza 

indirilebilir. 

Anestezinin komplikasyonlarý 

Ciddi komplikasyon olasýlýðý, aþýrý anestezi dozu veya anestezinin yanlýþ uygulanmasý sonucu 

ortaya çýkar. Bu sorunlarýn ciddi duruma gelmesinin en sýk rastlanan nedeni, yetersiz izlemdir. 


Tüp ligasyonu aþaðýda belirtilen özelliklerdeki kiþiler için uygundur: 

526

· Kendisinin ve eþinin baþka çocuk istemediðinden emin olan 

· Gebe kalmasý yaþamýný tehlikeye sokan 

· Kalýcý bir yöntem isteyen 


Tüp ligasyonu uygulanacak olan kadýnlarda aþaðýdaki durumlar dikkatle deðerlendirilmeli, 

sorun kontrol altýna alýnýncaya kadar giriþim ertelenmelidir: 

Ýnterval giriþimlerde 

· pelvik enfeksiyon 

· sistemik ya da lokal enfeksiyon 

· kalp hastalýðý, aritmi 

· solunum problemi 

· hipertansiyon 

· diyabet 

· pelvik kitle 

· pýhtýlaþma bozukluðu 

· gebelik 

· ileri derecede beslenme bozukluðu 

· derin anemi 

· pelvik ve abdominal yapýþýklýklar 

· obesite 

Doðum sonrasý giriþimlerde 

· puerperal ateþ 

· erken membran rüptürü (24 saatten uzun bir süre) 

· preeklampsi ve eklampsi gibi hipertansif durumlarda kan basýncý düzeltilememiþse 

· antepartum ya da postpartum kanama 

· yeni doðanýn saðlýk durumunun kritik olmasý 

· genital organ travmasý 

· postpartum psikoz ya da öyküsü 

Düþük sonrasý giriþimlerde 

· septik abortus 

Aþaðýdaki kadýnlar için sterilizasyon iyi bir yöntem deðildir: 

· bekar olan 

· hiç çocuðu olmayan 

· evlilik sorunlarý olan 

· kendisinin ya da eþinin baþka çocuk isteyip istemediðinden emin olmayan 

· psikolojik sorunlarý olan 

527 

18

18 



Söylentileri düzeltmek aile planlamasý hizmeti verenlerin önemli bir görevidir. Hizmet 

alanla söylentiler ve yanlýþ bilgiler konusunda konuþurken yalnýzca duyduklarýnýn doðru 

olmadýðýný söylemekle yetinmeyin. Her zaman neden doðru olmadýðýný nazikçe açýklayýn 

ya da gösterin ve doðru olaný belirtin. Kiþiyi yanlýþ bilgi ya da inançlarýndan ötürü 

utandýrmamaya dikkat edin. 

Söylenti: Kadýný zayýf düþürüp aðýr iþ yapmasýna engel olur (örn. tarlada çalýþma). 

Gerçek: Kadýnýn kýsa aralýklarla çok sayýda gebelik yaþamasý, bedenini güçsüz 

býrakýr. Tüp ligasyonu için yapýlan cerrahi iþlemin kadýný zayýf düþürüp 

iþ yapmasýna engel olmasý söz konusu deðildir. Ýþlemden birkaç gün sonra 

eski gücünü hemen kazanýr. 

Söylenti: Tüp ligasyonu büyük bir ameliyattýr. 

Gerçek: Tüp ligasyonu genellikle herhangi bir sorun yaratmayan, kýsa süren bir 

müdahaledir. 

Söylenti: Adet düzensizliklerine ve menopoza neden olur. 

Gerçek: Adet düzenini etkilemez. Adetler eskisi gibi devam eder. Çünkü 

operasyon, üreme organlarýný etkilemez. 


Tüp ligasyonunun uygun olmadýðý hiçbir týbbi durum yoktur. Ancak bazý durumlarda iþlemin 

ertelenmesi, ek önlemlerin alýnmasý için beklenmesi ya da hizmet alanýn daha ileri bir 

merkeze sevk edilmesi gerekebilir. DSÖ bu durumlarý tanýmlamak için aþaðýda sýralanan 4 

kategorinin kullanýlmasýný önermektedir: 

Uygun: Ýþlemin rutin koþullarda yapýlmasýna hiçbir engel yoktur. 

Önlem: Ýþlem, ek hazýrlýklar ve önlemler alýndýktan sonra yapýlabilir. 

Ertele: Söz konusu olan týbbi durum iþlem yapýlmadan önce tedavi edilmeli ve ortadan 

kalkmalýdýr. Bu arada baþka bir kontraseptif yöntem sunulmalýdýr. 

Sevk: Deneyimli uzman hekim ve personelin bulunduðu bir merkeze sevk edilmelidir. 

Genel anestezi olanaklarýnýn yaný sýra týbbi destek saðlayabilecek bir merkez seçilmelidir. 

Bu arada baþka bir kontraseptif yöntem sunulmalýdýr. 

528

Kadýnda Cerrahi Sterilizasyon için DSÖ Kategorileri 

A. Ýnterval uygulamalar için 

Uygun kategorisine giren durumlar 


Her yaþta yapýlabilir, ancak kiþinin çocuk istemediðinden emin olmasý gerekir. 



Hafif baþ aðrýlarý 

Tekrarlayan ve fokal nörolojik bulgu veren/vermeyen migren ataklarý 


Emziren anneler 


Düzensiz vajinal kanama 

Serviksin prekanseröz lezyonlarý 

Ýyi huylu over kitleleri 


Üç ay önce CYBH geçirmiþ ve tedavi sonrasý hiçbir bulgusu kalmamýþ 

CYBH açýsýndan risk grubunda 

HIV ile enfekte ya da HIV açýsýndan riski fazla 

Gebelikte geçirilmiþ kolestazis 

Oral kontraseptif kullanýmý sýrasýnda geçirilmiþ kolestaz 





Geçirilmiþ meme kanseri (son 5 yýldýr hastalýða ait herhangi bir bulgu yoksa) 

Memede kitle (tanýsý henüz konmamýþ) 




Geçirilmiþ tromboemboli öyküsü 


Varisler 


Týbbi tedavi alan ya da cerrahi yolla tedavi edilmiþ safrakesesi hastalýklarý 

Viral hepatit taþýyýcýsý 

Basit guatr 

Þistozomiazis (komplikasyonsuz) 

Sýtma 


Önlem kategorisine giren durumlar 

Obesite 

529 

18

18 



PÝH öyküsü (sonrasýnda gebelik oluþmamýþsa) 





Hafif hipertansiyon olgularý (Kan basýncý 140/90 – 159/99mmHg) 

Kan basýncý deðeri bilinmeyen hipertansiyon öyküsü 

Geçirilmiþ iskemik kalp hastalýðý 




Vasküler komplikasyonu olmayan diyabet 


Karaciðer kitleleri (iyi ya da kötü huylu) 

Karaciðerde fibrozisle seyreden þistozomiazis 

Hipotiroidi 


Demir eksikliði anemisi (hemoglobin 7 – 10 g/dl) 

Epilepsi 

Rifampisin, griseofulvin ve antikonvülzan (valproik asit dýþýnda) kullanýmý 

Ertele kategorisine giren durumlar 



Gebelik 


Servikal kanser 

Endometriyum ya da over kanseri 

Mevcut ya da son 3 ay içinde geçirilmiþ PÝH 

Mevcut CYBH (pürülan servisitle seyreden) 



Mevcut tromboemboli 

Mevcut iskemik kalp hastalýðý 


Aktif safrakesesi hastalýðý 


Demir eksikliði anemisi (hemoglobin < 7g/dl) 

Sevk kategorisine giren durumlar 



Endometriozis 

530



Orta ya da þiddetli hipertansiyon olgularý (Kan basýncý 160/100mmHg’dan fazla) 



20 yýldýr var olan ya da vasküler komplikasyonlu diyabet 

AIDS 

Aðýr siroz 

Karaciðerde aðýr fibrozisle seyreden þistozomiazis 

Hipertiroidi 

Pýhtýlaþma bozukluklarý 

B.Yeni doðum yapmýþ kadýnlardaki uygulamalar için 


Doðumdan sonraki ilk yedi gün 

Postpartum 6. haftadan sonra 

Hafif preeklampsi 


Postpartum 7.-42. günler arasý 

Þiddetli preeklampsi/eklampsi 

24 saat veya daha uzun süre beklemiþ membran rüptürü 

Þiddetli kanama 

Doðum sýrasýnda veya hemen sonrasýnda yüksek ateþ 

Sepsis 

Aðýr genital yol travmasý (doðumda servikal veya vajinal yýrtýk) 

Uterus ruptürü ya da perforasyonu 

C.Düþük sonrasý uygulamalar için 


Ýlk 7 günden sonra, uterus involüsyonu tamamlanana kadar 

Sepsis veya ateþ 

Þiddetli kanama 

Aðýr genital yol travmasý 

Uterus perforasyonu 

Akut hematometra (uterus içi kanama) 

D.Tüp ligasyonuyla ilgili diðer durumlar 


Sezaryen 

531 

18

18 



Diafragmatik herni 

Böbrek hastalýðý 

Elektif cerrahi 

Aðýr beslenme bozukluklarý 


Karýn cildinde enfeksiyon 

Akut bronþit ya da astým 

Acil cerrahi 

Enfeksiyon nedeniyle yapýlan cerrahi müdahale 

Sistemik enfeksiyon 

Þiddetli gastroenterit 

Sevk kategorisine giren durumlar 

Kronik astým 

Bronþit 

Amfizem 

Akciðer enfeksiyonu 

Geçirilmiþ cerrahi ya da enfeksiyon nedeniyle uterusun fikse olduðu durumlar 

Karýn duvarýnda ya da umbilikal herni 

Ameliyat öncesi deðerlendirmenin amacý iþlemin riskini artýrabilecek durumlarý belirlemek 

ve hizmet alanýn kararýnýn gerçekten bilinçli ve gönüllü olduðundan emin olmak, yani tüp 

ligasyonunun uygun bir seçim olup olmadýðýný belirlemektir. Ayný zamanda bu 

deðerlendirme, kadýnýn genel saðlýk durumunun gözden geçirilmesi için de iyi bir fýrsattýr. 

Fakat kiþiyi tedirgin etmemesi için çok uzun ve karmaþýk olmamalýdýr. Deðerlendirmeyi 

hekim yapmalýdýr, ancak koþullar gerektiriyorsa eðitilmiþ bir saðlýk personeli de kontrol 

listesi yardýmýyla yapabilir; bu durumda hekim ameliyattan önce dosyayý gözden geçirmelidir 

(Tablo 18.1) 

Tablo 18.1 Tüp ligasyonu için týbbi deðerlendirme 

Demografik bilgiler 

· Yaþ 

· Meslek 

· Eðitim 

· Üreme öyküsü (gebelikler, düþükler, kürtajlar, doðumlar) 

· Yaþayan çocuk sayýsý 

· En küçük çocuðun yaþý ve saðlýk durumu 

532

Týbbi öykü 


· Geçirilmiþ hastalýklar, özellikle epilepsi nöbeti, solunum problemi, kalp hastalýðý, 

hipertansiyon, anemi, diyabet, pýhtýlaþma bozukluðu, psikiyatrik sorunlar, pelvik ve 

abdominal giriþim, pelvik inflamatuvar hastalýk, vajinal akýntý ve idrar yolu 

enfeksiyonu 

· Ýlaç alerjileri, baðýmlýlýklar, varsa þu anda kullandýðý ilaçlar 

· Son adet tarihi 

· En son kullandýðý kontraseptif yöntem 

Fizik muayene 

· Aðýrlýk 

· Ateþ 

· Kan basýncý ve nabýz 

· Genel durum ve beslenme durumu 

· Kalp ve karaciðer muayenesi 

· Karýn muayenesi 

· Pelvik muayene 

· Öykü ve fizik muayenenin gerektirdiði diðer muayeneler 


· Hemoglobin veya hematokrit 

· Ýdrarda glikoz ve protein 


Zamanlama 

Tüp ligasyonu, kadýn için uygun olan en kýsa zamanda yapýlmalýdýr. Eþlerin kararlarýný 

yeniden gözden geçirmeleri için, danýþmanlýkla iþlem arasýnda süre býrakýlmasý uygundur. 

Ancak ulaþýmýn zor olduðu koþullarda bundan vazgeçilebilir. Ýþlemin kadýn adet gördükten 

sonra yapýlmasý gerekmez. Etkili baþka bir yöntemle korunan ya da son adetinden sonra 

cinsel iliþkide bulunmamýþ olan kadýn, siklusunun herhangi bir gününde ameliyata alýnabilir. 

Doðumdan ve birinci trimester düþükten (spontan ya da isteðe baðlý) hemen sonra tüp 

ligasyonu yapýlabilir. 

Giriþim öncesi bilgilendirme 

Ameliyata gelirken, 

· Yýkanmasý, temiz giysiler giymesi ve bir eriþkinin eþliðinde gelmesi 

· Giriþimin 8 saat öncesinden baþlayarak birþey yememesi, ilaç almamasý 

· Mücevher takmamasý, oje sürmemesi 

533 

18

18 


Ameliyat öncesi, 

· Gözlük, lens, saç tokasý ve takma diþlerini çýkarmasý 

· Ýdrarýný yapmasý 

· Giriþimin aþamalarý, aðrý ve rahatsýzlýk duyup duymayacaðý, duyarsa neler yapýlacaðý 

· Giriþim sonrasý yara bakýmý, kullanýlacak ilaçlar, olabilecek komplikasyonlar ve bu 

durumda ne yapacaðý, günlük aktivitesine ve cinsel iliþkiye ne zaman baþlayabileceði, 

izlem için ne zaman geleceði 

anlatýlmalýdýr. 

Tüp Ligasyonu Ýþlemi 

Premedikasyon ve anestezi 

Premedikasyon, korku ve endiþeyi azaltmak, analjezi saðlamak, ameliyat sonrasý bulantý 

ve kusmayý azaltmak için kullanýlýr. Ameliyattan 30-60 dakika önce aðýzdan verilen 5-10 

mg diazepam ve 800 mg ibuprofen uygun bir premedikasyondur. Ayrýca 0,02 mg/kg 

intramüsküler atropin yapýlmasý iþleme baðlý vazovagal semptomlarýn giderilmesini saðlar. 

Hizmet alanýn durumuna, kiþisel tercihine, ameliyat ekibinin deneyimine ve kliniðin 

olanaklarýna göre genel, bölgesel ya da lokal anestezi seçilebilir. Lokal anestezi daha ucuz 

olmasýnýn yaný sýra özellikle kadýn açýsýndan daha güvenli olduðu için tercih edilir. Çeþitli 

ülkelerde yürütülen programlarda, tüp ligasyonunda iyi danýþmanlýk, iyi iletiþim ve iyi bir 

cerrahi teknikle birlikte lokal anestezi uygulandýðýnda, kabul oranlarýnýn çok yüksek olduðu 

bildirilmektedir. Ayrýca lokal anestezinin genel ve bölgesel anesteziye tercih edilmesinin, 

morbidite ve mortaliteyi, kadýnýn klinikte kalma süresini ve dolayýsýyla maliyeti çok azalttýðý 

gösterilmiþtir. Lokal anestezi, koþullarý daha sýnýrlý kliniklerin de güvenli bir þekilde tüp 

ligasyonu hizmeti vermesine olanak saðlamaktadýr. Lokal anestezi kullanýldýðýnda ameliyatý 

yapan ekip, bilinci açýk durumda olan kadýnla iletiþimi sürdürebilir ve komplikasyonlarý 

daha önce farkedebilir. 

Lokal anesteziye karar verilmiþse, kadýn masaya alýndýktan sonra ek sedasyon ve analjezi 

saðlamak için 50 mg meperidin çok yavaþ bir þekilde (ilk yarýsý 30 saniyeden daha uzun bir 

sürede; olumsuz bir yan etki görülmezse, diðer yarýsý da yine 30 saniyeden uzun bir sürede) 

damar içine verilir. Kesi yapýlacak bölgenin deri ve derialtýna lokal anestezikten, örneðin 

%1’lik lidokainden 5-7 ml yapýlýr. 1-3 dakika beklenir ve kesi uygulanýr. Daha sonra fasya 

ve diðer karýn katlarý benzer þekilde uyuþturulur. 

Dikkat: Toplam 200 mg’dan (%1’lik solüsyonda 20 ml) fazla lidokain kullanmayýn. 

Bazý kadýnlar için lokal anestezi uygun olmayabilir ya da cerrah lokal anesteziyle çalýþmayý 

tercih etmeyebilir. O zaman anestezistin deneyimine göre kýsa süreli genel anestezi uygulanýr. 

Genel anestezi kullanýlan kliniklerde gerekli araç ve donanýmýn yaný sýra hizmet alaný genel 

anestezi sýrasýnda ve sonrasýnda izleyebilecek, ortaya çýkabilecek komplikasyonlarý iyi bilen, 

gerekli becerilere sahip personelin olmasý gerekir. 

534

Acil müdahale için gerekli malzeme 


· Ambu, yüz maskesi 

· Manometreli oksijen tüpü 

· Aspiratör 

· Nazofaringeal tüp (airway) 

· Orofaringeal tüp 

· Laringoskop ve endotrakeal tüpler 

· Ýntravenöz sývý, set, büyük çaplý iðne 

· Acil ilaçlar (epinefrin, difenhidramin, atropin, diazepam, lidokain, sodyum bikarbonat, 

fizostigmin, naloksan, aminofilin, antihistaminik, hidrokortizon) 

· Steril, kullanýlmaya hazýr laparotomi seti 

· Anestezi makinesi ve intravenöz anestezik ilaçlar 

Cerrahi iþlem 

Günümüzde iki tür tüp ligasyonu iþlemi uygulanmaktadýr: 

· Minilaparotomi 

· Laparoskopi 

Minilaparotomi 

Minilaparatomi, klasik laparotominin modifiye edilmiþ ve basitleþtirilmiþ bir þeklidir. 

Olumlu yönleri þunlardýr: 

· Komplikasyon oraný çok düþüktür, ciddi komplikasyon azdýr. 

· Araçlarý basit ve ucuzdur. 

· Özel eðitim gerektirmekle birlikte kýsa sürede öðrenilebilir. 

· Olanaklarý sýnýrlý olan kliniklerde ya da ayaktan tedavi merkezlerinde yapýlabilir. 

· Lokal anesteziyle yapýlabilir. 

· Hizmet alanýn hastanede yatmasýný gerektirmez. 

Minilaparotomi interval ve postpartum olmak üzere iki dönemde uygulanabilir. 

Ýnterval minilaparotomi 

Menstrüel siklusun herhangi bir döneminde uygulanabilir. Minilaparotomi yapýlacak kadýn 

idrarýný yaptýktan ve premedikasyon uygulandýktan sonra temiz bir ameliyat gömleði 

giydirilerek ameliyathaneye alýnýr. Litotomi pozisyonunda masaya yerleþtirilir. Sterilizasyon 

konusunda kararlý olduðu son kez doðrulanýr. Pelvik muayene yapýlýr. Spekulum uygulanýr, 

vajina temizlenir, serviks tenakulumla tutularak RÝA’sý varsa bu sýrada çýkarýlabilir. Uterin 

elevatör yerleþtirilir ve tenakulum ile spekulum çýkarýlýr. Eldivenler deðiþtirilir ve karýn 

antiseptik solüsyonla temizlenir. Karýn, pubis üzerinde ameliyat sahasý açýk kalacak þekilde 

örtülür. Yukarýda anlatýldýðý gibi lokal anestezi uygulanýr. Pubis üzerinde (pubik kýl çizgisinin 

535 

18

18 


üzerinden) 3-4 cm’lik bir kesi yapýlýr, her kata lokal anestezik uygulanarak yavaþ yavaþ 

karna girilir. Uterin elevatör yardýmýyla tüpler kesiye yaklaþtýrýlýr. Fimbriyalar görülerek 

tüpün bulunduðundan emin olduktan sonra Pomeroy ya da Parkland gibi bir yöntemle tüpler 

baðlanýr, kesilir ve karýn katlarý kapatýlýr. Bütün iþlem, cerrahýn deneyimine göre 15-30 

dakika sürer. 

Postpartum minilaparotomi 

Postpartum dönem birçok açýdan tüp ligasyonu için en uygun zamandýr. Ancak danýþmanlýðýn 

kadýn gebe iken, doðum öncesi bakým sýrasýnda yapýlmýþ ve kararýn doðumdan önce verilmiþ 

olmasý tercih edilmelidir. Aksi durumlar (kadýnýn doðum stresi içindeyken karar vermesi) 

piþmanlýk riskini artýrýr. 

Normal vajinal doðumda doðumu izleyen ilk 48 saat içinde minilaparotomiyle tüp ligasyonu 

uygulanýr. Tüp ligasyonu sezaryen sýrasýnda da yapýlýr. Erken postpartum dönemdeki giriþim 

fundus yüksekte, karýn duvarý da gevþek olduðu için ara dönemdeki minilaparotomiden 

daha kolaydýr. Doðumdan itibaren 48 saatten daha fazla bir süre geçmiþse enfeksiyon riski 

artar. Ýþlemin mutlaka bu gecikmiþ dönemde yapýlmasý gerekiyorsa, antibiyotik profilaksisi 

uygulanmalýdýr. Doðumdan sonra yedi günden daha uzun süre geçmiþse, giriþim, postpartum 

6. haftadan sonraya ertelenmelidir. 

Postpartum minilaparotomide de kadýn interval minilaparotomidekine benzer þekilde 

hazýrlanýr. Ancak litotomi pozisyonuna ve uterin elevatör yerleþtirilmesine gerek yoktur. 

Ameliyat yeri uygun þekilde hazýrlandýktan sonra yukarýda açýklandýðý gibi lokal anestezi 

uygulanýr. 

Umbilikusun altýnda 1,5-3 cm uzunluðunda bir kesi yapýlýr. Fundus yüksekte ve karýn duvarý 

gevþek olduðu için tüpler kolaylýkla bulunur; Pomeroy ya da Parkland yöntemiyle baðlanýr 

ve batýn kapatýlýr. 

Postpartum minilaparotomi hizmetinin doðumun yapýldýðý birim içinde verilmesi, hizmeti 

alanlar ve sunanlar için çok kolaylýk saðlar. Bu durum hizmetlerin düzenlenmesinde göz 

önünde tutulmalýdýr. Postpartum tüp ligasyonunda kullanýlacak cerrahi yaklaþým 

minilaparotomidir; laparoskopi kontrendikedir. Sezaryen sýrasýnda tüp ligasyonu iþlemi, 

uterus kapatýldýktan sonra yapýlýr. 

Laparoskopi 

Laparoskopik tüp ligasyonu, laparoskop adý verilen fiberoptik bir araç kullanýlarak, özel 

eðitim görmüþ kadýn doðum ya da genel cerrahi uzmaný tarafýndan uygulanabilir. Asiste 

etmek için de özel eðitim görmüþ bir ameliyat ekibi gerekir. Araç pahalý olduðundan bakýmý 

önemlidir. Becerilerin yitirilmemesi ve laparoskopinin güvenle uygulanabilmesi için, kliniðin 

olgu sayýsýnýn yýlda 100'ün üzerinde olmasý gerekir. 

536


Laparoskopi de minilaparotomi gibi kýsa sürede ve lokal anestezi altýnda yapýlabilir. Tüp 

ligasyonunun yaný sýra taný olanaklarý da saðlar ve yalnýzca bu amaçla da kullanýlabilir. 

Tüp ligasyonu uygulanacak kadýn litotomi pozisyonunda masaya yerleþtirildikten sonra 

pelvik muayene yapýlýr. Spekulum yerleþtirilip, serviks tenakulumla tutulduktan sonra uterin 

manipülatör uygulanýr. Lokal anestezik yapýldýktan sonra, göbeðin hemen altýnda 1-1,5 

cm’lik bir kesi yapýlýr. Kalýn bir iðne (Verres iðnesi) ile batýna girilir, batýn içine 1,5-2 litre 

CO 2 gazý ya da oda havasý verilerek barsaklarýn görüþ alanýndan uzaklaþmasý saðlanýr. Kadýn 

Trendelenburg pozisyonuna getirilir. Ventilasyonun azalmamasý, hipotansiyon risklerinin 

eklenmemesi ve pnömoperitonium sonucu geliþebilecek kardiyak arrestin önlenmesi için 

kadýna, 15 derecelik açýdan fazla pozisyon verilmemelidir. Trokar uygulanýr ve kullanýlan 

aracýn niteliðine göre tek ya da iki delik açýlýr. Pelvik boþluk gözden geçirilir, tüpler bulunur 

ve iyice emin olunduktan sonra silikon halka ya da Filshie klipleriyle mekanik olarak 

kapatýlýr. Elektrokoagülasyon diðer organlarda yanýklara neden olabildiði, ektopik gebelik 

riskini artýrdýðý ve tüpün çok geniþ bir bölümünde hasar yaratarak geri dönüþ þansýný çok 

azalttýðý için oklüzyon yöntemi olarak tercih edilmemektedir. 

Tüpler kapatýldýktan sonra pelvis gözden geçirilir, kanama ve diðer organlarda hasar 

olmadýðýndan emin olununca, laparoskop kanülden çýkarýlýr. Batýn içindeki gaz boþaltýldýktan 

sonra, kanül çýkarýlýr. Kesi yerine eriyen sütürler konur ve yara kapatýlýr. 

Laparoskopinin minilaparotomiye göre avantajý, daha kýsa sürede yapýlmasý ve ayný zamanda 

pelvisin gözlenmesine olanak vermesidir. Buna karþýlýk çok daha pahalý araçlar ve iyi 

eðitilmiþ bir ameliyat ekibi gerektirir. Postpartum tüp ligasyonu için kullanýlmasý 

kontrendikedir. 

Vajinal yaklaþýmlar 

Tüp ligasyonu için kuldoskopi (kolposkopi) ya da kuldotomi (kolpotomi) gibi yaklaþýmlar 

daha çok komplikasyona (enfeksiyon ve karýn içi organlarda hasar) ve baþarýsýzlýða yol 

açtýðý için benimsenmemektedir. Bu ameliyatlar çok özel durumlarda ve ancak deneyimli 

cerrahlar tarafýndan uygulanmalýdýr. 

Ýþlem sonrasý bakým 

· Vital bulgular (kan basýncý, nabýz, solunum) izlenmelidir 

Vital bulgular iþlemden önce, iþlem sýrasýnda ve sonrasýnda mutlaka izlenmelidir. 

Personel bunlarý deðerlendirmeyi, normal bulgularla patolojik olanlarý ayýrt etmeyi, 

anormal durumlarda ne yapýlmasý gerektiðini çok iyi bilmelidir. Vital bulgular 

aþaðýda belirtilen sýklýkla izlenmelidir: 

w iþlem öncesinde premedikasyondan önce ve sonra birer kez 

w iþlem sýrasýnda her 5 dakikada bir 

w iþlem sonrasýnda bulgular stabil oluncaya kadar 15 dakikada bir, daha sonra saatte 

bir 

537 

18

18 


538 

· Kadýn hiç bir þekilde yalnýz býrakýlmamalý ve sürekli gözlenmelidir. 

Hemen hekime haber verilmesini ve sonra da uygun önlemlerin alýnmasýný gerektiren 

durumlar þunlardýr: 

w aþýrý uyku hali 

w dakikada 10’dan daha az solunum 

w hiperventilasyon 

w sistolik basýncýn 90 mm Hg’nýn altýna düþmesi 

w dakikada 90’dan daha hýzlý ya da zayýf nabýz 

w solukluk veya siyanoz 

· Lokal anestezi kullanýlan kiþilere, bilinci yerinde ise, aðýzdan sývý vermek yararlý olur. 

· Kadýn kendi baþýna giyinebildikten ve konuþmasý düzgün hale geldikten sonra eve 

gönderilebilir. 

· Kural olarak profilaktik antibiyotik kullanýlmaz (doðumdan 3-7 gün sonra yapýlan 

minilaparotomiler dýþýnda). 

· Basit aðrý kesiciler (örn. parasetamol) verilebilir. 

Ýþlem Sonrasý Uyarýlar 

Tüp ligasyonu yapýlan kiþi klinikten ayrýlmadan önce saðlýk personeli ameliyat sonrasý 

bakýmla ilgili bütün noktalarý yeniden anlatmalý, soru sormasý için fýrsat vermelidir. 

Anlatýlanlar ayrýca yazýlý olarak verilmelidir: 

· Ýþlemden sonra evinize gidin ve dinlenin. 

· Bir hafta boyunca cinsel iliþkide bulunmayýn ve aðýr iþ yapmayýn. 

· Birkaç gün alt karýn bölgesinde rahatsýzlýk duyabilirsiniz. Bunun için parasetamol ya 

da aspirin kullanabilirsiniz. 

· Ýþlemden sonraki ilk ayda kesi yerinde kanama, þiddetli ve sürekli karýn aðrýsý olursa 

ve ateþiniz yükselirse doktora baþvurun. 

· Kesi bölgesini temiz ve kuru tutun. Ýþlemden sonra 24 saat banyo yapmayýn. 

· Daha sonra banyo yaparken kesi yerini ýslatmayýn. Kesi yerini tahriþ etmemeye dikkat 

edin. 

· Dikiþler kendiliðinden erir, alýnmasý gerekmez. (Not: ipek gibi absorbe olmayan iplikler 

kullanýlmýþsa, bir hafta sonra gelmesi söylenmelidir.) 

· Kesi bölgesinde biraz aðrýnýz olabilir. Bu normal bir durumdur; sizi endiþelendirmemelidir. 

Laparoskopiden sonra omuz ve göðüs aðrýsý normaldir ve 1-2 gün sürebilir. 

Buna, karýn içine verilen gaz neden olur.


Aþaðýdaki tehlike belirtilerinden herhangi biri veya vücudunuzda olaðandýþý 

baþka bir durum dikkatinizi çekerse, ilgili saðlýk personeline bildirmelisiniz: 

· ateþ 

· devam eden ya da artan karýn aðrýsý 

· kesi yerinden kan veya akýntý gelmesi 

· kesi yerinin þiþmesi 

· gebelik kuþkusu (adet olmamasý), özellikle daha sonra aðrý veya vajinal 

kanamayla birlikte ise 

Enfeksiyonun Önlenmesi 

Dünyada her yýl, binlerce minilaparotomi ve laparoskopi iþlemi ciddi enfeksiyon 

komplikasyonlarý olmadan uygulanmaktadýr. Bununla birlikte, çok ender de olsa bu cerrahi 

iþlemlerle baðlantýlý hayatý tehdit edici enfeksiyonlarla karþýlaþýlmaktadýr. Bunlar arasýnda 

tetanos, kangren ve abdominal sepsis vardýr. Küçük cerrahide daha sýk rastlanan ancak 

daha az ciddi olan bir baþka komplikasyon ise yara enfeksiyonlarýdýr. 

Enfeksiyon sorunlarýný önlemek için, her iþlemde iyi cerrahi tekniðin yaný sýra, özenli aseptik 

teknik uygulanmalýdýr. Ayrýca kirli araçlardan, eldiven ve diðer malzemeden mikrop 

bulaþmasý riskini en aza indirmek için, her iþlemden sonra bu malzeme dekontamine 

edilmeli, temizlenmeli ve sterilize ya da yüksek düzeyde dezenfekte (YDD) edilmelidir. 

Tetanos ve kangren spor oluþturan bakterilerden kaynaklandýðý için, araçlar mümkün olan 

her zaman sterilize edilmelidir. Sterilizasyon, bakteriyel endosporlarý güvenilir biçimde 

yok eden tek yöntemdir. Sterilizasyon olanaklarý yoksa, yüksek düzeyde dezenfeksiyon 

kabul edilebilir tek alternatiftir. 

· Ýster sterilizasyon, ister yüksek düzeyde dezenfeksiyon yapýlmýþ olsun, tetanos ve 

kangren riskini azaltmanýn en iyi yolu, önce araçlardan kir ve organik maddelerin 

iyice temizlenmesidir. 

· Enfeksiyon bulaþtýrabilecek durumda olan ya da açýktaki bölgelerinde (yüz, kollar ve 

eller) enfekte lezyonlar veya kesiler bulunan ameliyathane personeli iyileþene dek 

ameliyathane dýþýnda görevlendirilmelidir. 

El yýkama, cerrahi fýrçalama ve eldiven kullanýmý 

Ameliyat ekibi ve yardýmcý personel için, enfeksiyon riskini azaltmadaki temel 

öðeler, el yýkamak ve koruyucu eldiven kullanmaktýr. 

El yýkamak, enfeksiyonu önlemede tek baþýna en önemli iþlem olabilir. Sabunlanmýþ 

ellerin her tarafýnýn iyice ovuþturulmasý çoðu mikroorganizmayý mekanik olarak uzaklaþtýrýr 

ve genellikle de etkisiz býrakýr. 

539 

18

18 



· kiþinin muayenesi (doðrudan temas) 

· steril ya da yüksek düzeyde dezenfekte edilmiþ eldiven giyilmesi 


· ellerin kontamine olacaðý, aþaðýda belirtilen herhangi bir durumda: 

w kullanýlmýþ (kirli) araçlar dahil herhangi bir nesneyi ellemek 

w mukus, kan ve diðer vücut sývýlarýna dokunmak (salgý veya atýklar) 

· eldivenleri çýkardýktan sonra 

Ameliyat ekibi (hekim ve ameliyat hemþiresi/teknisyeni) herhangi bir operasyondan önce 

povidon iyot, klorheksidin ya da bulunabilen diðer antiseptikleri kullanarak 3-5 dakika 

süresince ellerine cerrahi fýrçalama uygulamalýdýr (Bkz. Bölüm 5: Enfeksiyonun 

Önlenmesi). Cerrahi fýrçalamada kullanýlabilecek antiseptiklerin etki ve kullaným alanlarý 

Tablo 18.2’te verilmiþtir. 

540 

Eldivenleri çýkardýktan sonra ellerinizi yýkayýn. 

Gözle görülemeyen yýrtýk ya da delikler olabilir. 

Cerrahi el yýkama için yalnýzca su ve sabun varsa, yýkamadan sonra ellerin %70’lik alkol 

solüsyonuyla durulanmasý önerilir. 

Cerrahi el yýkama iþlemi: 

· önlük kullanýlýyorsa, giymeden ve 

· steril ya da YDD edilmiþ eldivenleri giymeden önce uygulanmalýdýr. 

Ýdeal olan, cerrah ve asistanýnýn her iþlem arasýnda ellerini iyice yýkamasýdýr. Yoðun kapasiteli 

ameliyathanelerde, sýk yýkanma deride iritasyona yol açacaðý için, pratikte bu 

uygulanmayabilir. Böyle durumlarda, ameliyat ekibi her saat baþý ya da her 4 ila 5 olgudan 

sonra 3 dakikalýk bir cerrahi yýkamayla mikroorganizmalarýn ciltte yeniden kolonize olmasýný 

önlemelidir. Ayrýca her enfekte olgudan sonra, ameliyathaneden her dýþarý çýkýþta ve 

eldivenlerin yýrtýlmasý ya da delinmesi durumunda eller yýkanmalýdýr. 

Kan ya da vücut sývýlarýyla temas etmeden önce, önlem olarak tüm personel eldiven giymeli, 

her olgu için ayrý bir çift eldiven kullanýlmalýdýr. Ýþlem sýrasýnda ve sonrasýnda aþaðýda 

özellikleri verilen eldivenleri kullanýn: 

· minilaparotomi ya da laparoskopi uygulandýðýnda, uterin elevatörün takýlmasý için steril 

ya da yüksek düzeyde dezenfekte edilmiþ eldiven 

· cerrahi müdahale sýrasýnda steril ameliyat eldiveni. (Sterilizasyon olanaðý yoksa, 

eldivenler yüksek düzeyde dezenfekte edilebilir.) 

· araç-gereçleri ve kontamine yüzeyleri temizlemek için temiz, kalýn, iþ eldivenleri 

Çatlak, soyulmuþ,gözle görülür delikleri ya da yýrtýklarý olan eldivenleri kullanmayýn. 

Yeniden kullanýlabilir eldivenleri hazýrlamak için kurallar, Bölüm 5: Enfeksiyonun 

Önlenmesi’nde verilmiþtir.

Tablo 18.2 Gönüllü Cerrahi Sterilizasyonda Kullanýlan Antiseptikler 

Grup Etkili olduðu bakteri Kullaným alanlarý 

Gram Gram Proteus ve Tbc Sporlar Etki Cerrahi Cilt Açýklama 

pozitif negatiflerin pseudomonas hýzý yýkama hazýrlýðý 

çoðu 

Ýyot karýþýmlarý Çok iyi Çok iyi Ýyi Orta Zayýf Hýzlý Hayýr Evet Genitallerde kullanýlmaz. 

(iyot ve alkol*) 

(%3) 

Ýyodoforlar* Ýyi Ýyi Ýyi Orta Hiç Hýzlý Evet Evet Genitallerde kullanýlabilir. 

Povidon iyot 

(1:2,500) 


Alkoller Ýyi Ýyi Ýyi Orta Hiç Hýzlý Hayýr Evet Genitallerde kullanýlmaz; 

Etil ya da yýkanmadan sonra ellerin 

izopropil durulanmasýnda kullanýlýr. 

(%70 ya da 

fazlasý) 

Heksaklorofen Ýyi Orta Zayýf Hiç Hiç Yavaþ Evet Hayýr Bakteri üremesinde sonradan 

(%3) artma olabilir. 

Klorheksidin Ýyi Ýyi Orta Zayýf Hiç Orta Evet Evet Etkisi uzun sürer. 

(%4) 

* Tercih edilen ajanlar 

541 

18

18 


Cildin hazýrlanmasý 

Cerrahi sterilizasyon uygulanacak olan kiþilerde ameliyat bölgesinin doðru hazýrlanmasý, 

enfeksiyonun önlenmesi açýsýndan önemlidir. Cildin hazýrlanmasýnda kullanýlabilecek 

antiseptik solüsyonlar Tablo 18.2’de verilmiþtir. 

Kullanýlmýþ araçlar, eldivenler ve diðer malzemeye uygulanacak iþlemler 

Gönüllü cerrahi sterilizasyonda kontamine araçlar, eldivenler ya da diðer malzemeden 

hastalýk bulaþmasýný önlemek için uygulanmasý gereken temel enfeksiyonu önleme iþlemleri 

þunlardýr: 

· atýklarýn yok edilmesi ve dekontaminasyon 

· yýkama ve durulama 

· sterilizasyon ya da yüksek düzeyde dezenfeksiyon 

Bu iþlemlerin her birini uygulamak için gerekli ayrýntýlar Tablo 18.3 ve 18.4’te özetlenmiþtir. 

Ameliyat tamamlandýktan sonra, eldivenleri çýkarmadan kontamine materyal (gazlý bez, 

pamuk ve diðer atýklar) sývý geçirmeyecek bir kaba ya da plastik torbaya atýlmalýdýr. Bundan 

sonra kan ve vücut sývýlarýyla temas etmiþ cerrahi araçlar ve yeniden kullanýlabilen eldivenler 

kullanýmdan hemen sonra 10 dakika süreyle dezenfektan (%0,5’lik klor solüsyonu) içinde 

tutularak dekontamine edilmeli, deterjan ve suyla iyice yýkanmalý ve durulanmalý, sonra 

da sterilize edilmelidir. Sterilizasyon mümkün deðilse, araçlar bazý bakteriyel endosporlar 

dýþýndaki tüm mikroorganizmalarý yok eden yüksek düzeyde dezenfeksiyon iþleminden 

geçirilmelidir. Laparoskopu, fiberoptik ýþýk kaynaðýný, kablolarý ve plastik tüpleri 

dekontamine etmek için her biri %70’lik etil veya izopropil alkole batýrýlmýþ temiz bir 

bezle dikkatle ovularak tüm kan ve organik maddeler temizlenmelidir. Ameliyat masalarý, 

sehpalar ve lambalar gibi vücut sývýlarýyla kontamine olabilecek yüzeyler de tekrar 

kullanýlmadan önce dekontamine edilmelidir. 

Bakteriyel endosporlar dahil tüm mikroorganizmalarý ortadan kaldýran 

sterilizasyon, kanla ya da deri altýndaki dokuyla temas eden tüm araç ve gereçler 

için tercih edilen uygulamadýr. 

Araç ve gereçlerin dekontaminasyonu, yýkanmasý, sterilizasyonu veya yüksek düzeyde 

dezenfeksiyonu ile ilgili aþamalarýn ayrýntýlý açýklamalarý için, Bölüm 5: Enfeksiyonun 


542


Tablo 18.3 Gönüllü Cerrahi Sterilizasyonda Enfeksiyondan Korunma 


1. ADIM: Ýþlem tamamlandýktan sonra, eldivenlerinizi çýkarmadan, kontamine cisimleri 

(gazlý bez, pamuk ve diðer atýk maddeler) su geçirmez, saðlam kapaklý bir 

kaba veya plastik torbaya atýn. 

2. ADIM: Bütün metal araçlarý, temizlemeden önce %0,5’lik klor solüsyonu içeren plastik 

bir kova içine tamamen daldýrarak 10 dakika kadar bekletin. Yýkama öncesi 

klor solüsyonuna daldýrma iþlemi, HBV ve HIV dahil olmak üzere birçok 

mikroorganizmayý öldürür. Ameliyat örtüleri de klor solüsyonuna daldýrýlarak 

dekontamine edilebilir. 

3. ADIM: Ýþlem masasý ve araç sehpasý gibi kan ve mukusla kontamine olmuþ ve olabilecek 

bütün yüzeyleri klor solüsyonuyla silerek dekontamine edin. 

4. ADIM: Tek kullanýmlýk eldivenler kullanýlmýþsa, ters çevirerek dikkatle çýkarýn ve bir 

torbaya atýn. Eðer eldivenler tekrar kullanýlabilir türdense, önce eldivenli 

ellerinizi klor solüsyonu içeren kovaya kýsa bir süre batýrýn ve daha sonra 

eldivenleri tersyüz ederek dikkatle çýkarýn, klor solüsyonuna býrakýn. 


Dekontaminasyondan sonra bütün araçlarý, baðlantý yerleri, diþleri ve yüzeyleri dahil olmak üzere su, 

deterjan ve yumuþak bir fýrçayla iyice temizleyin. Daha sonra kalan deterjaný gidermek için iyice durulayýn. 

Bazý deterjanlar kimyasal dezenfektanlarý etkisiz hale getirebilir. Daha ileri iþlemlere geçmeden önce 

araçlarý kurutun. Ameliyat örtüleri deterjan ve suyla yýkanýp, asarak veya makinede kurutulmalýdýr. Asarak 

kurutulan ameliyat örtüleri ütülenmelidir. 


Ýþlem sýrasýnda kullanýlan araçlar, tekrar kullanýlabilir eldivenler ve ameliyat örtüleri otoklavda sterilize 

edilmelidir. Metal araçlar kuru ýsý ile de sterilize edilebilir. Endoskoplarýn fiberoptik ýþýk kaynaðý için ise 

kimyasal YDD ya da kimyasal sterilizasyon uygulanmalýdýr. 

Isý sterilizasyonu için standart koþullar 

Buhar sterilizasyonu: 106 kPa (15 lbs/in2 ) basýnç ve 121°C’de sarýlmamýþ araçlar için 20 dakika, sarýlmýþ 

araçlar için 30 dakika. Araçlarý çýkarmadan önce iyice kurumalarýna özen gösterin. 

Kuru ýsý: 170°C’de 60 dakika (toplam süre: araçlarý sterilizatöre yerleþtirme, 170°C’ye kadar ýsýtma, bir 

saat zaman tutma ve daha sonra soðutma dahil 2 ila 2,5 saat arasýndadýr); veya 160°C’de iki saat (toplam 

süre: 3 ila 3,5 saat arasý tutar) 

Not: Kuru ýsý sterilizasyonu (170°C’de 60 dakika) sadece metal veya cam araçlar için kullanýlabilir. 

Saklama: Sarýlmamýþ araçlar hemen kullanýlmalýdýr. Sarýlmýþ araçlar, eldivenler ve ameliyat örtüleri, 

paketleri kuru ve el sürülmeden kalýrsa 1 hafta kadar, eðer plastik torbada sýkýca kapatýlýrsa 1 ay kadar 

saklanabilir. 


Kaynatma veya bir kimyasal dezenfektanda bekletme ile saðlanan yüksek düzeyde dezenfeksiyon (YDD), 

eðer sterilizasyon mümkün deðilse önerilir. Ameliyat araçlarý (metal), tekrar kullanýlabilir eldivenler ve 

ameliyat örtüleri 20 dakika süreyle kaynatýlýp kurumaya býrakýlmalýdýr. Asarak kurutulan ameliyat örtüleri 

tekrar kullanýlmadan önce ütülenmelidir. Baþka bir seçenek de ameliyat araçlarýný %0,5’lik klor, %8’lik 

formaldehit ya da %2’lik glutaraldehit solüsyonu içinde 20 dakika süreyle bekletmektir. Soðutulduktan 

(eðer kaynatýlmýþsa) veya kaynamýþ suda iyice durulandýktan ve havayla kurutulduktan sonra araçlar 

kullanýma hazýrdýr. Ya hemen kullanýn ya da temiz, kuru ve sýkýca kapatýlabilen YDD edilmiþ bir kapta bir 

haftaya kadar saklayýn. 

543 

18

18 


Tablo 18.4 Aile Planlamasý Hizmetlerinde Enfeksiyonun Önlenmesi - Araç ve Gereçler Ýçin Ýþlem Aþamalarý 

544 

Ýþlem Dekontaminasyon, Yýkama, araçlardaki organik Yüksek düzeyde dezenfeksiyon Sterilizasyon, 

kullanýlmýþ araçlarla hepatit kalýntýlarý yok eder ve daha tüm virüsleri, bakteri, parazit ve endosporlar dahil tüm 

B ve HIV bulaþmasý riskini sonraki aþamalardaki yüksek mantarlarý yok eder. mikroorganizmalarý yok 

azaltmada ilk adýmdýr. düzeyde dezenfeksiyon veya eder. 

sterilizasyonun etkili olmasýný 

saðlar. 

Araç ve Gereçler Dekontaminasyon Yýkama Yüksek Düzeyde Dezenfeksiyon Sterilizasyon 1 

Ameliyat masasý üstü %0,5’lik klor solüsyonuyla Dekontaminasyondan sonra Gerekli deðil. Gerekli deðil. 

veya diðer geniþ silin. organik maddeler kalmýþsa, 

yüzeyler deterjan ve suyla yýkayýn. 

Örtüler Kan veya vücut sývýlarýyla Tüm parçacýklardan arýndýracak Kepler, giysiler ve maskeler için Baþlýklar, önlük ve 

(kepler, giysiler, kontamine olmuþsa, biçimde deterjan ve suyla gerekli deðildir. Cerrahi örtüleri maskeler için gerekli 

maskeler ve cerrahi yýkamadan önce %0,5’lik yýkayýn.Temiz suyla durulayýp kaynatýn veya kimyasal yolla deðildir. Cerrahi örtüleri: 

örtüler) klor solüsyonunda 10 dakika asarak veya makinede kurutun. YDD edin3 . · 121°C’de ve 106 kPa’da 

bekletin. Hemen yýkayýn2 . (15 lbs/in2 ) 30 dakika 

süreyle otoklavda tutun. 

Eldivenler Yýkamadan önce %0,5’lik Tüm parçacýklardan arýndýracak Uygulanabilir3 . Cerrahide kullanýlýyorsa: 

(kauçuk veya plastik) klor solüsyonunda 10 dakika biçimde deterjan ve suyla yýkayýn. · 121°C’de ve 106 kPa’da 

bekletin. Hemen yýkayýn2 . Temiz suyla durulayýn ve delik (15 lbs/in2 ) 20 dakika 

kontrolü yapýn. Sterilize süreyle otoklavda tutun. 

edilecekse içini ve dýþýný hava ya · Kullanmadan önce 24-48 

da havluyla kurutun. saat beklenirse yapýþmalarý 

önlenir. 

Pelvik muayene Yýkamadan önce %0,5’lik Tüm parçacýklardan arýndýracak Uygulanabilir3 . Tercih edilir: 

araçlarý (örn. spekulum, klor solüsyonunda 10 biçimde deterjan ve suyla · 170°C’ye ulaþtýktan sonra 

tenakulum, forseps ve dakika bekletin. Hemen fýrçalayarak yýkayýn. Temiz suyla 1 saat boyunca kuru ýsý 

uterin elevatör) yýkayýn2 . durulayýn. Sterilizasyondan önce uygulayýn4 veya 

hava veya havluyla kurutun. · 121°C’de ve 106 kPa’da 

(15 lbs/in2 ) 20 dakika 

süreyle otoklavda tutun 

(sarýlýysa 30 dakika)

Gönüllü sterilizasyon Yýkamadan önce %0,5’lik Tüm parçacýklardan arýndýracak Uygulanabilir3 . Tercih edilir4 : 

araçlarý (metal) klor solüsyonunda 10 biçimde deterjan ve suyla · 170°C’ye ulaþtýktan sonra 

dakika bekletin. Hemen fýrçalayarak yýkayýn. Temiz 1 saat boyunca kuru ýsý 

yýkayýn. suyla durulayýn. Sterilizasyondan uygulayýn veya 

önce hava veya havluyla kurutun. · 121°C’de ve 106 kPa’da 

(15 lbs/in2 ) 20 dakika 

süreyle otoklavda tutun 

(sarýlýysa 30 dakika) 

Araç saklama kaplarý Yýkamadan önce %0,5’lik Tüm parçacýklardan arýndýracak Kabý ve kapaðýný kaynatýn3 . · 170°C’ye ulaþtýktan sonra 

klor solüsyonunda 10 biçimde deterjan ve suyla Eðer kap çok büyükse: 1 saat boyunca kuru ýsý 

dakika bekletin. Hemen yýkayýn. Temiz suyla durulayýn. · Kabý %0,5’lik klor solüsyonuyla uygulayýn veya 

yýkayýn. Hava veya havluyla kurutun. doldurup 20 dakika bekletin. · 121°C’de ve 106 kPa’da 

· 20 dakika kaynatýlmýþ suyla (15 lbs/in2 ) 20 dakika 

durulayýn ve havayla kurutun. süreyle otoklavda tutun 

Boþaldýðýnda, kontamine (sarýlýysa 30 dakika) 

olduðunda ya da haftada bir kez Boþaldýðýnda, kontamine 

dezenfekte edin. olduðunda ya da haftada bir 

kez sterilize edin. 


Endoskoplar Temas yüzeylerini %70’lik Parçalarýna ayýrýn, sonra tüm Yalnýzca kimyasal YDD 3 . Mümkünse her gün kimyasal 

(laparoskoplar) alkolle ýslatýlmýþ gazlý bezle organik kalýntýlardan arýndýracak uygulanabilir. Klor kullanýlmaz. yolla sterilize edin. Þu 

silip hemen durulayýn. biçimde deterjan ve suyla solüsyonlardan birini kullanýn: 

yýkayýn. Temiz suyla durulayýp · %8’lik formaldehitte 24 saat 

havluyla kurulayýn. · %2’lik glutaraldehitte 10 saat 

Steril su veya 20 dakika 

kaynatýlýp soðutulmuþ suyla 

durulayýn. 

1 Sarýlý deðilse hemen kullanýn, sarýlýysa kullanmadan önce 1 hafta kadar saklanabilir. 

2 Araçlarýn paslanmasýný, kauçuk ya da kumaþ malzemenin çürümesini önlemek için, klor solüsyonu içinde uzun süre bekletmekten kaçýnýn. 

3 Sterilizasyon (kuru ýsý veya otoklav) olanaðý yoksa, bu malzemeler aþaðýdaki gibi kaynatýlarak veya bir kimyasal dezenfektana batýrýlarak YDD edilir. 

Kaynatma 

• Üstü kapalý bir kapta 20 dakika süreyle kaynatýn (süreyi su kaynamaya baþladýktan sonra tutun). 

• Kaynama sýrasýnda bütün araçlar tamamen su içinde olmalýdýr. Yüzen parçalarý delikli ve aðýrlýklý torbalara koyun. 

• Su kaynamaya baþladýktan sonra kaba hiçbir þey eklemeyin. 

• Kullaným veya depolamadan önce havayla kurutun. Asarak kurutulmuþ cerrahi örtüler kullanýmdan önce ütülenmelidir. 

Kimyasal YDD 

• %0,5’lik klor, %8’lik formaldehit veya %2’lik glutaraldehit kullanýlýr. 

• Dezenfektanýn bütün parçalarý örtmesine özen gösterin; hazýrlanmýþ dezenfektanýn doðru oranda sulandýrýldýðýndan ve doðru koþullarda saklandýðýndan emin olun. 

• Üreticinin talimatýna göre veya 20 dakika süreyle solüsyonda bekletin. 

• 20 dakika kadar kaynatýlmýþ suyla iyice durulayýn ve kullanýmdan veya depolamadan önce havayla kurutun. 

4 Keskin kenarlý araçlar körleþmemeleri için 160°C’nin üzerinde sterilize edilmemelidir. 

545 

18

18 


Ameliyathane ortamý 

Ameliyathane, hastane ya da kliniðin çok kullanýlan bölümlerinden uzakta olmalýdýr. 

Ameliyathanede þunlar bulunmalýdýr: 

· Yeterli aydýnlatma 

· Temizliði kolaylaþtýrmak için beton ya da fayans döþeli zemin 

· Tozsuz ve haþeratsýz bir ortam 

· Uygun ve mümkün olan yerlerde klima (Havalandýrma için pencere açýlmasý gerekiyorsa 

gergin, sýk ve küçük gözenekli tel takýlmalýdýr) 

Temiz su kaynaðý dahil yeterli el yýkama olanaklarý ve personel için bir soyunma odasý da 

bulunmalýdýr. Bu oda, personelin bekleme salonu gibi kalabalýk bölümlerden ve 

kontaminasyon riski yüksek alanlardan (örn. koðuþlar ve tedavi odalarý) geçmeden, doðrudan 

ameliyathaneye girebilmesine olanak saðlayacak bir yerde olmalýdýr. Kontamine çöplerin 

atýlmasý için sýký kapaklý uygun kaplar ve plastik torbalar da bulunmalýdýr. 

Belli bir alandaki mikroorganizmalarýn sayýsý, ortamdaki insanlarýn sayýsýna ve faaliyetlerine 

baðlýdýr. Ameliyathanede kontaminasyon düzeyini azaltmak için þunlara dikkat edilmelidir: 

· Ameliyat sýrasýnda insanlarýn sayýsýný ve giriþ-çýkýþlarýný en azda tutun. 

· Yetkili olmayan kimselerin giriþini engellemek, hareketi ve hava akýmýný azaltmak için 

kapýlarý kapalý tutun. 

· Temiz ve kirli malzemeleri ayrý yerlerde bulundurun. 

· Hizmet alanlarý ameliyathaneye alýrken, ameliyat masasýna yatýrýrken, steril ve temiz 

araçlarýn hazýrlandýðý veya saklandýðý yerlerden geçirmeyin. 

Hizmet alanlar ve ameliyathane personeli için ameliyat giysileri 

Ameliyathane temiz bir alan olduðundan, ameliyat olacak kiþiler ve personel uygun giysiler 

giymelidir: 

· Ameliyat olacak kiþiler ameliyat öncesi temiz bir önlük giymelidir (önlük yoksa temiz 

bir örtüye sarýnabilirler). 

· Temizlik personeli de dahil tüm ameliyathane personeli, ameliyathaneye girmeden 

önce, temiz bir önlük giyip, baþlýk ve maske takmalýdýr. 

· Maske aðýz ve burnu tamamen örtmeli ve nemlenince deðiþtirilmelidir. 

· Baþlýk saçýn tamamýný örtmelidir. 

· Sokak ayakkabýlarýnýn üzerine galoþ geçirilmeli ya da bunlar çýkarýlýp sadece 

ameliyathanede kullanýlan ayakkabýlar giyilmelidir. 

Güvenli ortamýn korunmasý 

Güvenli, enfeksiyonsuz bir ortamýn korunmasý, klinik personele sýk sýk yerinde eðitim 

verilmesi ve sýký gözetimle saðlanýr. Önerilen uygulamalara uyulmasýyla ameliyatý izleyen 

enfeksiyonlar, HBV ve HIV önlenebilir. Her iþlemden önce, iþlem sýrasýnda ve sonra, 

546


yukarýda belirtilen kurallar eksiksiz uygulanmalýdýr. Rutin iþlemin herhangi bir noktasýnda 

kurallara uymamak, bir sonraki iþlemin güvenliði açýsýndan istenmeyen sonuçlar doðurabilir. 

Ýzlem 

Ýzlem muayenesi, iþlemden sonraki yedi gün içinde, eðer bu mümkün deðilse iki hafta 

içinde yapýlmalýdýr. 

Ýzlem muayenesini, ameliyatý yapan cerrahýn yapmasý en iyisidir; ancak muayeneyi ekibin 

baþka bir elemanýnýn yapmasý ya da kiþinin en yakýn saðlýk merkezine gitmesi daha elveriþli 

olabilir. Hekim olmayan, nitelikli, eðitilmiþ bir saðlýk elemaný da muayeneyi yürütebilir ve 

küçük komplikasyonlara çözüm bulabilir. Kiþi baþka bir saðlýk kuruluþuna giderse, buradaki 

personelin, izlem muayenesini titizlikle yapabilme ve gözlediði herhangi bir komplikasyonu 

ameliyatý yapan kuruluþa bildirme konularýnda eðitilmiþ olmasý önemlidir. 

Ýzlem muayenesi sýrasýnda operasyon yeri gözden geçirilmeli, absorbe olmayan iplikler 

kullanýlmýþsa dikiþler alýnmalý ve kiþinin belirtilerinin ya da þikayetlerin özelliðine göre 

gerekli görülen muayeneler yapýlmalýdýr. Kiþinin sorunlarý giderilmemiþse, ikinci bir 

muayene için randevu verilmelidir. 

Absorbe olmayan dikiþlerin kullanýlmasý, kiþinin kontrole gelme olasýlýðýný artýrýr. Ancak, 

absorbe olmayan dikiþlerin, yedi gün içinde alýnmadýðý takdirde enfeksiyon olasýlýðýný 

artýrdýðý unutulmamalýdýr. 

Tüp Ligasyonunda Baþarýsýzlýk Nedenleri 

1. Tüp ligasyonu sýrasýnda erken gebelik (luteal faz gebeliði) bulunmasý: Bu kadýnlar 

sterilizasyon sýrasýnda zaten gebedir. Luteal faz gebeliklerinin önlenmesi için izlenecek 

üç yol vardýr: 

· Tüp ligasyonu iþleminin adetin foliküler fazýnda uygulanmasý 

· Çiftlerin tüp ligasyonuna gelinceye kadar güvenilir bir yöntemle korunmasýnýn 

saðlanmýþ olmasý 

· Tüp ligasyonu sýrasýnda gerekli durumlarda endometriyumun aspire edilmesi 

2. Cerrahi teknikte hata: Gerekli cerrahi prensiplere mutlaka uyulmasý gerekir. 

3. Aletlerin çalýþmamasý: Laparoskopik giriþimler sýrasýnda kullanýlan aletlerin 

çalýþmasýndaki hatalara baðlý baþarýsýzlýklar görülebilir. 

4. Tüpte fistül oluþumu: Özellikle elektrokoagülasyon tekniðinde karþýlaþýlabilen bir 

durumdur. 

5. Spontan reanastomoz: Çok ender olarak tüplerin yeniden aðýzlaþabildiði bildirilmektedir. 

547 

18

18 


ERKEKTE CERRAHÝ STERÝLÝZASYON: VAZEKTOMÝ 

Vazektomi, en etkili kontraseptif yöntemlerden biridir. Bu yöntem cinsel iliþki ve tatminde 

bir deðiþiklik yapmayacaðý gibi, vücudun diðer iþlevlerini de etkilemez. 


Gönüllü sterilizasyon danýþmanlýðý için verilen genel bilgiler vazektomi için de geçerlidir. 

Danýþmanlýk sýrasýnda hizmet alanýn eþi de bulunmalýdýr. Danýþmanlýkta verilen bilgilere 

ek olarak çifte, aþaðýdaki açýklamalar da yapýlmalýdýr: 

· Ýþlemin erkeklik hormonlarýný etkilemediði, cinsel iþlevlerde, boþalma ve tatminde bir 

deðiþiklik yapmayacaðý, vücudun diðer iþlevlerini etkilemeyeceði vurgulanmalý, kiþinin 

bu konudaki kaygý ve korkularýný tartýþabileceði bir ortam yaratýlmalýdýr. 

· Koruyucu etkinin iþlemden bir süre (yaklaþýk 20 boþalma) sonra baþlayacaðý, bu nedenle 

20 boþalma boyunca ya da klinikte yapýlacak sperm incelenmesinde sperm 

görülmeyinceye kadar baþka bir yöntemle korunulmasý gerektiði söylenmelidir. 

Vazektominin yaygýn olmamasýnýn nedeni erkeklerin olumsuz tutumu deðil, toplumun 

yeterince bilgilendirilmemiþ olmasýdýr. Kiþilerin sterilizasyon gibi kalýcý yöntemlere karar 

vermeleri, genellikle yöntemi duymalarýndan yýllar sonra olur. Bu nedenle gönüllü cerrahi 

sterilizasyon konusundaki bilgiler henüz kalýcý yöntemleri düþünmeyenler dahil, tüm hizmet 

alanlara verilmelidir. 

Taným 

Vaz deferenslerin baðlanýp kesilmesi sonucu spermlerin meniye geçiþini engelleyen bir 

yöntemdir. 


Erkek döl hücresi olan sperm, testislerde üretilir ve vaz deferens adlý kanal aracýlýðýyla 

penise taþýnýr. Vazektomide vaz deferens, skrotuma üst kýsmýndan girilerek bulunur, kesilir 

ve baðlanýr. Sperm daha ileriye geçemez. Erkekler bu küçük cerrahi iþlemden sonra da 

semen üretmeye, ayný cinsel iþlev, arzu ve heyecanlarý yaþamaya devam eder, görünüm ve 

duygu bakýmýndan ayný kalýrlar. Vazektomi, testislerin alýnmasý ya da çalýþamaz duruma 

gelmesi demek olan kastrasyonla (iðdiþ edilme) karýþtýrýlmamalýdýr. 

Etkililik 

Vazektomi en etkili kontraseptif yöntemlerden biridir. Oral kontraseptif, RÝA, enjekte edilen 

kontraseptif ya da kondomdan daha etkilidir; baþarýsýzlýk oraný 1000’de 1 kadardýr. 

Gebelikler genellikle vazektomiden hemen sonra görülür. Bu yüzden yöntemi seçenlere 20 

boþalma boyunca ek bir yöntemle korunmasý gerektiði mutlaka vurgulanmalýdýr. 

548



· Çok etkilidir. 

· Güvenli bir iþlemdir. 

· Çift bir daha asla gebelik kaygýsý taþýmaz. 

· Ýleri dönemlerde ortaya çýkan yan etkisi yoktur. 


· Giriþim hastanede yatmayý gerektirmez, kýsa sürede ve kolaylýkla uygulanýr. 


· Ýþlem sýrasýnda ve iþlemden hemen sonra rahatsýzlýk olabilir. 

· Ýþlem sonrasý ufak bir þiþlik, skrotum içine kanama (hematom) ya da enfeksiyon olasýlýðý 

vardýr. 

· Hemen etkili olmaz. Tüm spermlerin atýldýðýndan emin olabilmek için iþlem sonrasý 

iki ay (veya en az 20 ejakülasyon) boyunca baþka bir kontraseptif yöntem kullanýlmalýdýr. 

· Geri döndürülmesi güçtür, kalýcý bir yöntem olarak kabul edilmelidir. 

· Cerrahi deneyim, aseptik ortam ve uygun cerrahi donaným gerekir. 

· Cinsel yolla bulaþan hastalýklara karþý korumaz. 


Vazektomi güvenli bir yöntemdir. Klasik vazektomide olgularýn %2’sinden daha azýnda 

önemli yan etki ve saðlýk sorunu ortaya çýkabilir. Bistürisiz vazektomi tekniði uygulandýðýnda 

bu oran daha da düþüktür. 

· Genel anestezi komplikasyon riskini artýrýr ve gerekmedikçe kullanýlmamalýdýr. Lokal 

anestezi uygulamasýnda ilacýn damar içine kaçmamasýna dikkat edilmelidir; bu toksik 

reaksiyona neden olabilir (kardiyovasküler kollaps, konvülsiyon, solunum durmasý vb.). 

· Skrotumda þiþlik, morarma ve aðrý olabilir. Genellikle kendiliðinden geçer. Buz 

kompresi, skrotumu destekleyen iç çamaþýrý veya aský ve analjezik kullanýmý kiþiyi 

rahatlatýr. 

· Hematom ve enfeksiyon gibi daha ciddi komplikasyonlar nadiren görülür. Cerrahi 

tekniðin nitelikli olmasý bu tür komplikasyonlarý azaltýr. Profilaktik antibiyotik 

kullanýmýnýn bir yararý yoktur ve rutin olarak kullanýlmamalýdýr. 

· Konjestif epididimit ve granülom da görülebilir. 

Vazektomi antisperm antikoru oluþturur. Ateroskleroz riskiyle ilgisi hakkýnda araþtýrmalar 

yapýlmaktadýr. 

549 

18

18 



Uygun olan durumlar 

· Kendisinin ve eþinin baþka çocuk istemediðinden emin olan, 

· Eþinin, saðlýk nedeniyle kesinlikle gebe kalmamasý gereken, 

· Kalýcý bir yöntem isteyen erkekler için uygun bir yöntemdir. 

Uygun olmayan durumlar 

· Bekar olan, 

· Hiç çocuðu olmayan, 

· Evlilik sorunlarý olan, 

· Kendisinin ya da eþinin baþka çocuk isteyip istemediðinden emin olmayan, 

· Psikolojik sorunlarý olan erkekler için uygun deðildir. 


Vazektomiyi seçen kiþilere iþlemin nerede ve ne zaman yapýlabileceði bildirilmelidir. Çiftler 

genellikle karar vermeden önce uzun bir süre sterilizasyon konusunu düþünüp tartýþýrlar. 

Bu nedenle, aile planlamasý danýþmanlýðýnda henüz sterilizasyonu düþünmeyen kadýn ve 

erkeklere de vazektomi konusu anlatýlmalýdýr. 

Söylenti: Cinsel yaþam eskisi gibi olmaz. 

Gerçek: Kiþiye, vazektominin bir daha asla bir kadýný gebe býrakmamasý 

dýþýnda, cinsel performansýnda deðiþiklik yapmayacaðýný açýklayýn. 

Söylenti: Boþalma eskisi gibi olmaz. 

Gerçek: Çiftlere, vazektomi sonrasý semenin öncekiyle miktar, koku, görünüþ ve 

kývam açýsýndan ayný olacaðýný söyleyebilirsiniz. Tek fark, semeni 

mikroskop altýnda inceleyecek olursak, içinde yüzen hiçbir sperm 

göremeyeceðimizdir. 


Vazektominin uygun olmadýðý hiç bir týbbi durum yoktur. Ancak bazý durumlarda iþlem 

ertelenmeli, ek önlemlerin alýnmasý beklenmeli ya da hizmet alan daha ileri bir merkeze 

sevk edilmelidir. DSÖ bu durumlarý tanýmlamak için aþaðýda sýralanan 4 kategorinin 

kullanýlmasýný önermektedir: 

Kabul: Ýþlemin rutin koþullarda yapýlmasýna hiç bir engel yoktur. 

Önlem: Ýþlem, ek hazýrlýklar yapýldýktan ve önlemler alýndýktan sonra yapýlabilir. 

Ertele: Söz konusu olan týbbi durum iþlem yapýlmadan önce tedavi edilmeli ve ortadan 

kalkmalýdýr. Bu arada baþka bir kontraseptif yöntem sunulmalýdýr. 

550


Sevk: Deneyimli bir doktor ve personelin bulunduðu bir merkeze sevk edilmelidir. Genel 

anestezi olanaklarýnýn yaný sýra týbbi destek saðlayabilecek bir merkez seçilmelidir. 

Bu arada baþka bir kontraseptif yöntem sunulmalýdýr. 

Erkekte Cerrahi Sterilizasyon için DSÖ Kategorileri 


HIV’la enfekte 

HIV enfeksiyonu açýsýndan yüksek riskli 



Geçirilmiþ skrotal yaralanma ya da cerrahi 

Büyük varikosel 

Büyük hidrosel 

Kriptorþidizm 

Diyabet 


Skrotal deri enfeksiyonu 

Aktif GYE 

Balanitis 

Epididimit ya da orþit 

Sistemik enfeksiyon ya da gastroenterit 

Filariazis ya da elefantiazis 

Ýntraskrotal kitle 

Sevk gerektiren durumlar 

Ýnguinal herni 

Kan pýhtýlaþma bozukluðu 

AIDS 

Derin anemi ya da taný konmuþ kalp hastalýðý durumlarýnda özel önlemler gerekebilir. 

Ýþlem öncesi deðerlendirmenin amacý, iþlemin riskini artýrabilecek durumlarý belirlemek, 

hizmet alanýn kararýnýn gerçekten bilinçli ve gönüllü olduðundan emin olmak ve 

vazektominin uygun olup olmadýðýný belirlemektir (Tablo 18.5). Bu deðerlendirmenin 

tamamýný hekim ya da eðitilmiþ bir saðlýk personeli kontrol listesi kullanarak yapabilir. Ön 

deðerlendirme, ekibin hekim olmayan bir üyesi tarafýndan yapýldýðýnda hekim tarafýndan 

gözden geçirilmelidir. 

Bu deðerlendirme adayýn genel saðlýk durumunun gözden geçirilmesi için iyi bir fýrsattýr, 

fakat kiþiyi tedirgin etmemesi için çok uzun ve karmaþýk olmamalýdýr. 

551 

18

18 


Tablo 18.5 Vazektomi adayýnýn týbbi deðerlendirmesi 

Demografik bilgiler 

· Yaþ 

· Meslek 

· Eðitim 

· Eþinin gebelik öyküsü 

· Yaþayan çocuk sayýsý 

· En küçük çocuðun yaþý ve saðlýk durumu 

Týbbi öykü 

· Geçirilmiþ hastalýklar: özellikle epilepsi nöbeti, solunum problemi, kalp hastalýðý, 

kanama bozukluðu, psikolojik bozukluklar, skrotum ya da kasýkta geçirilmiþ cerrahi 

giriþim, ürogenital enfeksiyon, cinsel iþlev bozukluðu, skrotum anomalileri 

· Ýlaç alerjileri ve baðýmlýlýklarý, varsa þu anda kullandýðý ilaçlar 

Fizik muayene 

· Nabýz ve kan basýncý 

· Genel durum ve beslenme durumu 

· Skrotum muayenesi 

· Adayýn týbbi öykü ve fizik muayenesinin gerektirdiði diðer deðerlendirmeler 


· Rutin laboratuvar incelemesine gerek yoktur. 


Zamanlama 

Vazektomi iþlemi hizmeti alan için uygun olan en kýsa zamanda yapýlmalýdýr. Eþlerin 

kararlarýný yeniden gözden geçirmeleri için, danýþmanlýkla iþlem arasýnda süre býrakýlmasý 

gerekir. Ancak ulaþýmýn zor olduðu koþullarda bundan vazgeçilebilir. 

Ýþlem öncesi bilgilendirme 

· Ýþlemin aþamalarý, 

· Ortaya çýkabilecek aðrý ve rahatsýzlýk, 

· Yara bakýmý, 

· Ýþlemden sonra sýk görülen saðlýk sorunlarý (enfeksiyon, ateþ, aðrý, þiþlik vb.) ve 

bunlar olursa ne yapmasý gerektiði, nereye baþvuracaðý, 

· Günlük aktivitesine ve çalýþmaya ne zaman geri dönebileceði, 

· Cinsel iliþkiye ne zaman baþlayabileceði, 

· Cerrahi iþlemin yapýlacaðý gün kliniðe gelmeden önce, yýkanmasý, temiz ve rahat 

giysiler giymesi 

sözlü olarak anlatýldýktan sonra yazýlý olarak da verilmelidir. 

552

Kimler yapabilir? 


Erkekte vazektomi günümüzde yaygýn olarak no-scalpel teknik denilen kesisiz-bistürisiz 

yöntemle yapýlmaktadýr. Bistürisiz vazektomiyi özel eðitim görmüþ üroloji uzmanlarý, 

sertifikalandýrýlmýþ kadýn doðum, genel cerrahi ve aile hekimliði uzmanlarý, kamu 

kuruluþlarýnda çalýþan sertifikalandýrýlmýþ pratisyen hekimler yapabilir. Bistürisiz vazektomi, 

kullanýlan araç ve teknikler yönünden klasik vazektomiden farklýdýr. Bu teknikle vazektomi 

yapacak kiþilerin teorik eðitim yanýnda mutlaka pratik eðitimden geçmeleri gerekir. Ancak 

teknik basittir, kolayca öðrenilebilir ve bazý ülkelerde hekim dýþý saðlýk personeli eðitimden 

geçtikten sonra tekniði baþarýyla uygulamaktadýr. 

Vazektomi Ýþlemi 

Bistürisiz vazektomi yöntemi, daha kýsa sürede yapýlabildiði, enfeksiyon ve hematom gibi 

komplikasyonlara daha az yol açtýðý için klasik vazektomiye tercih edilmelidir. Ancak 

cerrahýn özel olarak eðitilmiþ olmasý ve bazý özel araçlarýn kullanýlmasý gereklidir. 

Ýþlemin gereksiz aðrý ve komplikasyona yol açmamasý için aþaðýdakilere özen gösterilmelidir: 

· küçük kesi (veya kesisiz) 

· yeterli lokal anestezi 

· uygun cerrahi teknik 

· iyi hemostaz 

· asepsi 

Preoperatif medikasyona gerek yoktur. Sedasyonun gerekli görüldüðü durumlarda 30-45 

dakika önce, aðýzdan 5-10 mg diazepam verilebilir. Vazektomi iþlemi iyi ýsýtýlmýþ bir odada, 

temiz bir muayene masasý üzerinde yapýlýr. 

Cerrah ellerini yýkar, fýrçalar, temiz bir önlük giyer. Þart olmamakla birlikte ideal olan 

steril önlük, maske ve kep kullanýlmasýdýr. Steril eldiven giyilir. Eldivenler her olguda 

deðiþtirilmelidir. Günlük olgu sayýsý çok fazla olan yerlerde, cerrah her 4-5 olgudan sonra 

ya da saat baþý yeniden yýkanmalýdýr. 

Kasýklar, penisin proksimal kýsmý, uyluklarýn üst kýsmý ve skrotum bölgesi antiseptik 

solüsyonla (tercihan povidon iyodin ya da klorheksidin) iyice temizlenir. Yalnýzca skrotum 

bölgesi açýkta kalacak þekilde steril örtü ile örtülür. 

Bistürisiz vazektomi tekniðinde, ufak bir delik açýlarak vazlara eriþilir. Deliðin yapýlacaðý 

yere skrotum derisine, orta hatta 0,5 ml ve her iki vaz boyunca da 2 ila 5 ml lokal anestezik, 

örneðin lidokain verilir. Lokal anestezinin etkisini göstermesi için bir süre beklendikten 

sonra özel bir disseksiyon forsepsi (moskito klempine benzeyen ucu sivri ve keskin bir 

araç) kullanýlarak gevþek skrotum derisinde 1 mm’den daha küçük bir delik açýlýr. Sýrayla 

her iki vaz deferens palpe edilir, özel bir ring forsepsle tespit edilir, deliðe yaklaþtýrýlarak 

dýþarý alýnýr, baðlanýr ve kesilir, sonra eski yerine býrakýlýr. Deliði kapatmak için dikiþ 

gerekmez. Yara temizlenir, steril gazlý bezle kapatýlýr. 

553 

18

18 


Ýþlem sonrasý bakým 

Lokal anestezi kullanýldýðý için yakýn izlem gerekmez. Genel durum izlenir. Anestezik 

maddeye baðlý yan etkiler ya da hipotansiyon belirtileri olursa vital bulgular (kan basýncý, 

nabýz, solunum) kontrol edilir. Kiþi, genellikle vazektomi iþleminden yarým saat sonra 

klinikten ayrýlabilir. 

Klinikte gerektiðinde kullanýlmak üzere entübasyon seti, intravenöz sývýlar ve setleri, acil 

ilaçlar el altýnda bulundurulmalý ve personel bunlarýn kullanýmý konusunda eðitilmelidir. 

Ýþlem Sonrasý Uyarýlar 

Vazektomi uygulanan kiþi klinikten ayrýlmadan önce saðlýk personeli iþlem sonrasý bakýmla 

ilgili bütün noktalarý yeniden anlatmalý, soru sormasý için fýrsat vermelidir. Anlatýlanlar 

ayrýca yazýlý olarak verilmelidir. 

· Ýþlemden sonra 48 saat süreyle aðýr iþler ve zorlayýcý hareketler yapmayýn. 2-3 gün 

sonra iþinize geri dönebilirsiniz. 

· Ameliyatý izleyen ilk 48 saat içinde uyurken dahi sýký bir iç çamaþýrý giyin. Ýsterseniz 

daha sonra da, þiþlik tam geçinceye kadar kullanmaya devam edebilirsiniz. 

· Yaranýzý 48 saat süreyle kuru ve temiz tutun. 

· 3 gün sonra pansumaný çýkarýn. 

· 2-3 gün sonra, eðer kendinizi iyi hissediyorsanýz cinsel iliþkide bulunabilirsiniz. 

· Vazektominin henüz gebelikten korumadýðýný unutmayýn. Ýlk 20 boþalma süresince, 

eþiniz etkili bir yöntem kullanmýyorsa siz kondomla korunun. Kesin sonuç meni 

örneðinin mikroskop altýnda incelenmesiyle belli olacaktýr. 20 boþalma sonra inceleme 

için geri gelin. 

· Aðrýnýz olursa 4-6 saatte bir analjezik kullanabilirsiniz. 

· Vazektomiden sonra bazý þikayetler ortaya çýkabilir. Skrotum bölgesinde hafif aðrý ve 

þiþlik olabilir, hafif morarma görülebilir. Bunlar normaldir, endiþelenmeyin. 

554 

Ancak 

w Ateþ 

w Yara yerinden kan ya da irin gelmesi 

w Aþýrý aðrý ya da þiþlik 

w Eþinizin adetinde gecikme olursa hemen kliniðe gelin (ya da baþvuracaðý baþka bir 

yer belirtilir). 

Enfeksiyonun Önlenmesi 

Dünyada her yýl, ciddi enfeksiyon komplikasyonlarý olmadan, binlerce vazektomi iþlemi 

yapýlmaktadýr. Bununla birlikte, çok ender de olsa bu cerrahi iþlemlerde hayatý tehdit eden 

enfeksiyonlarla karþýlaþýlmaktadýr. Bunlar arasýnda tetanos, kangren ve abdominal sepsis 

vardýr. Küçük cerrahide daha sýk rastlanan ancak daha az ciddi olan bir baþka komplikasyon 

ise yara enfeksiyonlarýdýr.


Enfeksiyonu önlemek için, her iþlemde iyi cerrahi tekniðin yaný sýra, özenli aseptik teknik 

uygulanmalýdýr. Ayrýca kirli araçlardan, eldiven ve diðer malzemeden mikrop bulaþmasý 

riskini en aza indirmek için, her iþlemden sonra bu malzeme dekontamine edilmeli, 

temizlenmeli ve sterilize ya da yüksek düzeyde dezenfekte edilmelidir. 

Tetanos ve kangren spor oluþturan bakterilerden kaynaklandýðý için, araçlar mümkün olan 

her zaman sterilize edilmelidir. Sterilizasyon, bakteriyel endosporlarý güvenilir biçimde 

yok eden tek yöntemdir. Sterilizasyon olanaklarý yoksa, yüksek düzeyde dezenfeksiyon 

kabul edilebilir tek alternatiftir. 

· Ýster sterilizasyon, ister yüksek düzeyde dezenfeksiyon yapýlmýþ olsun, tetanos ve 

kangren riskini azaltmanýn en iyi yolu önce, araçlardan kir ve organik maddelerin 

iyice temizlenmesidir. 

· Enfeksiyon bulaþtýrabilecek durumda olan ya da açýk (yüz, kollar ve eller) enfekte 

lezyonlarý veya kesileri olan ameliyathane personeli iyileþene dek ameliyathane dýþýnda 

görevlendirilmelidir. 

El yýkama, cerrahi yýkanma ve eldiven kullanýmý 

Ameliyat ekibi ve yardýmcý personel için, enfeksiyon riskini azaltmadaki temel 

öðeler, el yýkamak ve koruyucu eldiven kullanmaktýr. 

El yýkamak, enfeksiyonu önlemede tek baþýna en önemli iþlem olabilir. Sabunlanmýþ 

ellerin iyice ovuþturulmasý çoðu mikroorganizmayý mekanik olarak uzaklaþtýrýr ve genellikle 

de etkisiz býrakýr. 


· kiþinin muayenesi (doðrudan temas) 

· · · · · steril ya da yüksek düzeyde dezenfekte edilmiþ eldiven giyilmesi 


· ellerin kontamine olacaðý, aþaðýda belirtilen herhangi bir durumda: 

w kullanýlmýþ (kirli) araçlar dahil herhangi bir nesneye dokunmak 

w mukus, kan ve diðer vücut sývýlarýna dokunmak (salgý veya atýklar) 

· eldivenleri çýkardýktan sonra 

Ameliyat ekibi (hekim ve ameliyat hemþiresi/teknisyeni) herhangi bir operasyondan önce 

povidon iyot, klorheksidin ya da bulunabilen diðer antiseptikleri kullanarak 3-5 dakika 

süresince ellerini yýkamalýdýr. (Bkz. Bölüm 5: Enfeksiyonun Önlenmesi) Cerrahi yýkamada 

kullanýlabilecek antiseptiklerin etki ve kullaným alanlarý Tablo 18.2'de verilmiþtir. 

Eldivenleri çýkardýktan sonra ellerinizi yýkayýn. 

Gözle görülemeyen yýrtýk ya da delikler olabilir. 

555 

18

18 


Cerrahi el yýkama için yalnýzca su ve sabun varsa, yýkamadan sonra ellerin %70’lik alkol 

solüsyonuyla durulanmasý önerilir. 

Cerrahi el yýkama (fýrçalama) iþlemi: 

· önlük kullanýlýyorsa, giymeden ve 

· steril ya da dezenfekte edilmiþ eldiven giymeden önce yapýlmalýdýr. 

Ýdeal olan, cerrah ve asistanýnýn her iþlem arasýnda ellerini iyice yýkamasýdýr. Yoðun kapasiteli 

ameliyathanelerde, sýk yýkama deride iritasyona yol açacaðý için, pratikte bu 

uygulanmayabilir. Böyle durumlarda, ameliyat ekibi her saat baþý ya da her 4-5 olgudan 

sonra, 3 dakikalýk bir cerrahi yýkanmayla mikroorganizmalarýn ciltte yeniden kolonize 

olmasýný önlemelidir. Ayrýca her enfekte olgudan sonra, ameliyathaneden her dýþarý çýkýþta 

ve eldivenlerin yýrtýlmasý ya da delinmesi durumunda eller yýkanmalýdýr. 

Kan ya da vücut sývýlarýyla temas etmeden önce, önlem olarak tüm personel eldiven giymeli, 

her olgu için ayrý bir çift eldiven kullanýlmalýdýr. 

Ýþlem sýrasýnda ve sonrasýnda aþaðýda özellikleri verilen eldivenleri kullanýn: 

· vazektomi sýrasýnda steril ameliyat eldiveni. (Sterilizasyon olanaðý yoksa, eldivenler 

yüksek düzeyde dezenfekte edilebilir.) 

· araç-gereçleri ve kontamine yüzeyleri temizlemek için temiz, kalýn, iþ eldivenleri 

Çatlak, soyulmuþ, gözle görülür delikleri ya da yýrtýklarý olan eldivenleri kullanmayýn. 

Yeniden kullanýlabilir eldivenleri hazýrlamak için kurallar, Bölüm 5: Enfeksiyonun 

Önlenmesi’nde verilmiþtir. 

Cildin hazýrlanmasý 

Cerrahi sterilizasyon uygulanacak olan kiþilerde ameliyat bölgesinin doðru hazýrlanmasý, 

enfeksiyonun önlenmesi açýsýndan önemlidir. Cildin hazýrlanmasýnda kullanýlabilecek 

antiseptik solüsyonlar Tablo 18.2’de verilmiþtir. 

Kullanýlmýþ araçlar, eldivenler ve diðer malzemeye uygulanacak iþlemler 

Gönüllü cerrahi sterilizasyonda kontamine araçlar, eldivenler ya da diðer malzemeden 

hastalýk bulaþmasýný önlemek için uygulanmasý gereken temel enfeksiyon önleme iþlemleri 

þunlardýr: 

· atýklarýn yok edilmesi ve dekontaminasyon 

· yýkama ve durulama 

· sterilizasyon ya da yüksek düzeyde dezenfeksiyon 

Bu iþlemlerin her birini uygulamak için gerekli ayrýntýlar Tablo 18.3 ve 18.4’te özetlenmiþtir. 

Ameliyat tamamlandýktan sonra, eldivenleri çýkarmadan kontamine materyal (gazlý bez, 

556


pamuk ve diðer atýklar) sývý geçirmeyecek bir kaba ya da plastik torbaya atýlmalýdýr. Bundan 

sonra kan ve vücut sývýlarýyla temas etmiþ cerrahi araçlar ve yeniden kullanýlabilen eldivenler 

kullanýmdan hemen sonra 10 dakika süreyle dezenfektan (%0,5’lik klor solüsyonu) içinde 

tutularak dekontamine edilmeli, deterjan ve suyla iyice yýkanmalý ve durulanmalý, sonra 

da sterilize edilmelidir. Sterilizasyon mümkün deðilse, araçlar bazý bakteriyel endosporlar 

dýþýndaki tüm mikroorganizmalarý yok eden yüksek düzeyde dezenfeksiyon iþleminden 

geçirilmelidir. Muayene masalarý, sehpalar ve lambalar gibi vücut sývýlarýyla kontamine 

olabilecek yüzeyler de, tekrar kullanýlmadan önce dekontamine edilmelidir. 

Bakteriyel endosporlar dahil tüm mikroorganizmalarý ortadan kaldýran 

sterilizasyon, kanla ya da deri altýndaki dokuyla temas eden tüm araç ve gereçler 

için tercih edilen uygulamadýr. 

Araç ve gereçlerin dekontaminasyonu, yýkanmasý, sterilizasyonu veya yüksek düzeyde 

dezenfeksiyonu ile ilgili aþamalarýn ayrýntýlý açýklamalarý için, Bölüm 5: Enfeksiyonun 


Vazektomi iþleminden sonra atýklarýn yok edilmesi ve araç-gerecin dekontaminasyonu için 

de enfeksiyondan korunmanýn genel kurallarý geçerlidir (Bkz. Tablo 18.3 ve 18.4). 

Güvenli ortamýn korunmasý 

Güvenli, enfeksiyonsuz bir ortamýn korunmasý, klinik personele sýk sýk yerinde eðitim 

verilmesi ve sýký gözetimle saðlanýr. Önerilen uygulamalara özenle uyulmasýyla ameliyatý 

izleyen enfeksiyonlar, HBV ve HIV önlenebilir. Her iþlemden önce, iþlem sýrasýnda ve 

sonra, yukarýda belirtilen kurallar eksiksiz uygulanmalýdýr. Rutin iþlemin herhangi bir 

noktasýnda kurallara uymamak, bir sonraki iþlemin güvenliði açýsýndan istenmeyen sonuçlara 

neden olabilir. 

Ýzlem 

Vazektomi uygulanan kiþiye, bir hafta sonra izlem için kliniðe dönmesi söylenir. Ýdeal olan 

vazektomili kiþinin izlem muayenesinin, iþlemin yapýldýðý klinikte, iþlemi yapan cerrah 

tarafýndan yapýlmasýdýr. Ancak ulaþým çok zorsa, izlem muayenesi baþka bir klinikte, bu 

konuda eðitim görmüþ saðlýk personeli tarafýndan da yapýlabilir. 

Ýzlem muayenesinde skrotum bölgesine bakýlýr, yakýnmalar varsa onlara yönelik incelemeler 

yapýlýr ve varsa sütürler alýnýr. 

Ayrýca olanak varsa giriþimden iki ay sonra semen analizi yapýlarak azospermi 

kanýtlanmalýdýr. 

557 

18

18 


KAYNAKLAR 

Are surgical face masks necessary. Journal of Hospital Infection, July 1991. 

Association for Voluntary Surgical Contraception (AVSC). Family planning counseling 

and voluntary sterilization. New York 1990; 9, 31-33, 37. 

Bessinger CD. Preventing the transmission of human immunodeficiency virus during operations, 

surgery. Gynecology&Obstetrics, October 1988; 167, 287-289. 

Fox V. Passing surgical instruments, sharps without injury. AORN Journal 1992; 55: 264. 

Gonzales B, Ainley SM, Vansintejan G, Li PS. No-scalpel vasectomy. Association for Voluntary 

Surgical Contraception. 1992. 

Goldstein M., Surgery of male infertility and other scrotal disorders. Campbells Urology. 

Philadelphia: WB Saunders Company, 1992: 3119-25. 

Hatcher RA et al. Contraceptive technology 1992-1992. 15th rev. ed. New York: Irvington 

Publishers, Inc. 1992; 387-417. 


Planned Parenthood Federation (IPPF). Hertford: Stephen Austin and sons Ltd., 

1992; 110-139. 

International Planned Parenthood Federation. Family planning handbook for doctors. 6th 

ed. London, 1988; 161-191. 


(ed). Springfield, Illinois: 1983; 388-402. 

Population Information Program. Minilaparotomy and laparoscopy: safe, effective and 

widely used. Population Reports 1985; C (9). 

Tietjen L, Cronin W. McIntosh N. Infection prevention for family planning service programs, 

Baltimore, MD: Essential Medical Information System, Inc., 1992. 

World Health Organisation. Female sterilization: a guide to provision of services. Geneva: 

World Health Organisation, 1992. 

World Federation of Health Agencies for Advancement of Voluntary Surgical Contraception. 

Safe and voluntary surgical contraception. New York, NY: 1988; 33-37. 

558



KAYNAKLAR 

AVSC International. Bisturisiz Vazektomi Eðitim Programý. Ankara: Giyotin Grafik Tasarým. 

1997 

Hassa H. Tübal Sterilizasyon. (içinde) Jinekolojide Laparoskopi. Anadolu Üniversitesi 

Basýmevi. Eskiþehir, 1987 

T.C.Saðlýk Bakanlýðý AÇSAP Genel Müdürlüðü. Ayaktan Ýnterval ve Postpartum 

Minilaparotomi ile Tüp Ligasyonu (2.basým). Ankara: Giyotin Grafik Tasarým. 1999 

World Health Organization. Medical eligibility criteria for initiating and continuing use of 

contraceptive methods. Improving Access to Quality Care in Family Planning. Geneva: 

World Health Organisation, 1996 

559 

18

² Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon - Ek 18-A² 

EK 18-A 

STERÝLÝZASYON ÝÇÝN ÝZÝN BELGESÝ 

Kimlik Sterilizasyon yaptýracak kiþi Eþ Vasi 

Soyadý : 

Adý : 

Baba Adý : 

Doðum yeri, tarihi : 

Nüfusa kayýtlý olduðu 

Ýl : 

Ýlçe : 

Köy-Mahalle : 

Cilt : 

Hane : 

Adres : 

Müdahaleden Önce Görevli Doktorun Açýklamasý: 

Sterilizasyon iþleminin týbbi sonuçlarý, muhtemel komplikasyonlarý, aðýrlýðý ve önemi, rýza 

ve izin olmaksýzýn bu iþlemin yapýlamayacaðý, rýzanýn ve iznin kapsamý ve konusu, 

sterilizasyon yaptýracak kiþiye, eþine ya da vasiye anlatýldý. 

Tarih 

Görevli Doktor 

561 

18a

18a 


Rýza: 

Müdahaleden önce, görevli doktorun tüm açýklamalarýný dinledik. Sterilizasyon iþlemine, 

rýza ve iznimiz olmadan giriþilemeyeceði, bu iþlemin týbbi sonuçlarý ve muhtemel 

komplikasyonlarý bize etraflýca anlatýldý. Bu konuda, sorumluluklarýn bize ait bulunduðu 

bilincinde olduðumuzu, hiçbir þiddet, tehdit, telkin ya da maddi ve manevi baský altýnda 

olmaksýzýn sterilizasyonu kabul ettiðimizi, doðacak sonuçlarý gerek birbirimiz ve gerek 

doktor ve hastane aleyhine kullanmayacaðýmýzý, sonucuna katlanacaðýmýzý ve sterilizasyon 

iþlemine rýza gösterdiðimizi beyan ederiz. 

562 

Tarih 

Sterilizasyon Eþ Vasi 

Yaptýracak Kiþi 

Getirdiðim belgedeki imzanýn eþime ya da vasime ait olduðunu ve bundan doðacak hukuki 

sorumluluðun bana ait bulunduðunu beyan ederim. 

Sterilizasyon iþlemiyle ilgili iþbu izin belgesi huzurumda düzenlendi. 

Tarih 

Sterilizasyon Yaptýracak Kiþi 

Tarih 

Görevli Doktor 

Not: 

1- Okuryazarlar imza edecek, olmayanlar sol elin baþparmaðýný basacaktýr. 

2- Eþ ve vasiden hangisi gereksizse o çizilecektir.

19 

Doğum Sonrası Aile Planlaması

GÝRÝÞ 

19 

² Doðum Sonrasý Aile Planlamasý ² 

DOÐUM SONRASI AÝLE PLANLAMASI 

Doðum öncesi izlemler sýrasýnda çiftleri aile planlamasý konusunda bilgilendirmek çok 

önemlidir. Çünkü doðum yapan kadýnlarýn çoðu, bir süre tekrar gebe kalmak istemez. Ýstediði 

çocuk sayýsýna ulaþan kadýnlar bir daha gebe kalmamak arzusundadýr. Bu kadýnlarýn doðum 

kliniðinden bir yöntemi uygulamaya baþlamýþ veya bir yöntemi kullanmaya karar vermiþ 

olarak ayrýlmasý gerekir. Bunun için doðum öncesinde, sýrasýnda ve sonrasýnda hizmet veren 

personel, doðum sonrasý aile planlamasý danýþmanlýðý konusunda eðitilmelidir. 

DANIÞMANLIK 

Danýþmanlýk ne zaman verilmeli? 

Postpartum infertilite süresinin kýsa olmasý ve laktasyonel infertilite süresinin kesin olarak 

bilinememesi nedeniyle danýþmanlýk doðum öncesi dönemde baþlamalýdýr. Postpartum 

infertilite süresi emzirmeyen kadýnda ortalama 45 gün, emzirenlerde laktasyon ovülasyonu 

engellediði için daha uzundur. Ancak yine de fertilitenin ne zaman baþlayacaðý kesin olarak 

bilinmemektedir. Ovülasyon ilk menstrüasyondan önce oluþabilir. 

Doðum öncesi dönem, kadýnýn kontrasepsiyona iliþkin stresinin en az olduðu dönemdir. 

Bu dönemde kadýn aile planlamasý tercihleri konusunda düþünme fýrsatý bulur. Ýzlem 

ziyaretlerinde saðlýk personeliyle kaygýlarýný paylaþýr, soru sorabilir. Bu nedenle iyi bir 

danýþmanlýk sonucunda bu dönemde verilecek kararlar çok daha saðlýklý olur. Doðum öncesi 

danýþmanlýðýn diðer bir özelliði de doðum sonrasý hemen uygulanabilecek RÝA, tüp ligasyonu 

gibi yöntemlere fýrsat yaratmasýdýr. Özellikle tüp ligasyonu kararý rahat, stresten uzak bir 

danýþmanlýk süreci sonucunda verilirse saðlýklý olur ve piþmanlýklarýn önüne geçilebilir. 

Doðum sonrasý dönemdeki ilk izlem genellikle doðumdan 6 hafta sonra yapýlmaktadýr. 

Oysa özellikle emzirmeyen kadýnlarda ovülasyon erken baþlar. Bu nedenle ilk ziyaret 

doðumdan sonraki üçüncü haftada olmalýdýr. Emziren kadýnlar da üçüncü haftada izleme 

çaðrýlarak emzirmelerinin tam olup olmadýðý ve tam deðilse etkili bir yönteme ihtiyaçlarý 

olup olmadýðý deðerlendirilmelidir. 

Doðum sýrasýnda verilen danýþmanlýk için en uygun dönem, sancýnýn henüz þiddetlenmediði 

baþlangýç dönemidir. Ancak unutulmamalýdýr ki bu dönemde kadýnýn düþünce ve kaygýlarý 

doðum eylemi, kendi ve bebeðinin saðlýðý üzerine yoðunlaþmýþtýr. Stres altýnda verilmiþ 

bir karar saðlýklý olmayabilir. 

565 

19

19 


Doðum yapan kadýn saðlýk kuruluþundan ayrýlmadan önce aile planlamasý konusunda 

görüþmeye hazýrsa, gerekli bilgiler verilmelidir. 

Doðumdan hemen sonra RÝA veya tüp ligasyonu uygulandýysa, bu yöntemlerle ilgili 

talimatlar da kadýn merkezden ayrýlmadan önce verilmelidir. Ayrýca kadýnýn üçüncü haftada 

izlem ziyaretine çaðrýlmasý unutulmamalýdýr. 

Danýþmanlýkta Dikkat Edilecek Noktalar 

· Doðum servislerinde çalýþan tüm saðlýk personeli danýþmanlýk konusunda eðitilmelidir. 

· Tüm kadýnlar emzirmeye teþvik edilmelidir. 

· Kullanýlacak yöntem hiçbir þekilde emzirmeyi veya bebeðin saðlýðýný etkilememelidir. 

· Emziren ve emzirmeyen kadýnlara doðurganlýðýn ne zaman geriye döndüðü hakkýnda 

mutlaka bilgi verilmelidir. 

· Özellikle doðum öncesi dönemde verilecek danýþmanlýkta eþlerin her ikisinin de 

bulunmasý saðlanmalý ve erkeðe özgü kontraseptif yöntemler de anlatýlmalýdýr. 

· Gebelik izlemleri sýrasýnda aile planlamasý danýþmanlýðý alan ve yöntemini seçmiþ 

olarak doðuma gelen kadýna, aile planlamasý yöntemleri hatýrlatýlmalý ve seçtiði 

yöntemin uygunluðu tekrar gözden geçirilmelidir. 

· Doðum sonrasý dönemde kullanýlacak kontraseptif yöntemlere ne zaman baþlanacaðýna 

iliþkin bilgi eksiksiz aktarýlmalýdýr. (Bkz Tablo 19.1, 19.2) 

· CYBH riski olan kiþilere gebelik sýrasýnda kondom kullanmalarý söylenmelidir. 

Doðum Sonrasý Cinsellik 

Danýþmanlýk sýrasýnda çiftlere doðum sonrasý cinsellik konusunda da danýþmanlýk 

verilmelidir; çünkü bu dönemde kadýnda ve erkekte farklý cinsel duygular oluþur. Bu konuda 

özellikle þu noktalara dikkat çekilmelidir: 

· Kadýnda doðum sonrasýnda oluþan perine hassasiyeti cinsel iliþki sýrasýnda aðrý 

duymasýna neden olabilir. Ayrýca epizyotomi yapýlmýþsa cinsel iliþki sakýncalýdýr. 

· Vajinal kayganlýk özellikle emziren kadýnlarda azalýr. Vajinal kuruluk nedeniyle kadýnýn 

duyduðu rahatsýzlýk, cinsel iliþkiden zevk almamasýna neden olabilir. 

· Birkaç hafta süren kanlý loþi kadýnýn cinsel hislerini etkileyebilir ve ayrýca enfeksiyona 

ortam hazýrlayabilir. 

· Kadýn emzirse de emzirmese de, çiftin yeni sorumluluklarýyla birlikte gelen yorgunluk, 

cinsel isteði geçici olarak etkileyebilir. 

· Doðum sonrasý dönemde kadýnýn göðüslerinde deðiþiklikler olur. Göðüslerden süt 

sýzýntýsý olabilir. Bu dönemde kadýnýn göðüslerine dokunulup dokunulmayacaðý 

konusunda eþler birbirleriyle anlaþma içinde olmalýdýr. 

566

Tablo 19.1 Emziren Kadýnda Yönteme Baþlama 

LAM 

RÝA (bakýrlý) 

Cerrahi Sterilizasyon 

Kondom ve Spermisitler 

Diyafram ve Servikal Baþlýk 

Progesteron Ýçeren Haplar, 

Norplant, Depo Provera 

Kombine Haplar ve Kombine 

Enjekte Edilen Kontraseptifler 

Doðal Aile Planlamasý a 

Tablo 19.2 Emzirmeyen Kadýnda Yönteme Baþlama 


Cerrahi Sterilizasyon 

Kondom ve Spermisitler 

Diyafram ve Servikal Baþlýk 

Progesteron Ýçeren Haplar, 

Norplant, Depo Provera 

Kombine Haplar ve Kombine 

Enjekte Edilen Kontraseptifler 

Doðal Aile Planlamasý 

Gri - uygulanabilir dönem 

Siyah - uygulanabilir dönem (özel tekniklerle) 

Beyaz - uygulanamaz dönem 

a Eðer menstrüasyon düzene girmiþse 


Doðum 48inci saat 6ncý hafta 6ncý ay Sonrasý 

Doðum 3üncü hafta 6ncý hafta 6ncý ay Sonrasý 

567 

19

19 


AÝLE PLANLAMASI YÖNTEMLERÝ 

Emziren Kadýnlarda Aile Planlamasý 

Emziren kadýnlarýn 6 haftadan önce yöntem kullanmasý gerekmez. Bu süre, Laktasyonel 

Amenore Metodu ( LAM ) uygulayanlarda 6 aydýr. Ancak eðer çift istiyorsa, kadýnýn istenen 

zamanda doðum sonrasý izlem ziyaretine gelmesi mümkün görünmüyorsa ve doðum yaptýðý 

merkezin koþullarý uygunsa, kadýn merkezden ayrýlmadan önce postpartum RÝA veya tüp 

ligasyonu uygulanabilir. Emziren kadýnlara kontraseptiflerin süte etkisinden söz etmek 

gerekir (Bkz. Tablo 19.3). 

LAM 

LAM, laktasyon fizyolojisinin doðal kontraseptif etkisinden yararlanýlan bir yöntemdir. 

Doðru ve devamlý uygulandýðýnda ilk 6 ayda 100 kadýnda iki gebelik oluþur. LAM ancak 

aþaðýdaki koþullarýn hepsinin yerine getirildiði durumlarda etkilidir: 

· Bebeðin beslenmesinin en az % 85’inin gece ve gündüz düzenli emzirmeyle saðlanmasý 

· Annenin henüz adet görmeye baþlamamýþ olmasý 

· Doðumdan sonra 6 aydan uzun bir süre geçmemiþ olmasý 

Eðer kadýn bu koþullardan herhangi birini yerine getiremiyorsa, emzirmeyi etkilemeyen 

baþka bir yöntem kullanmalý ve emzirmeye devam etmelidir. Tüm koþullara uyulsa bile 

LAM doðum sonrasý altýncý aya kadar etkilidir. LAM’ýn kontraseptif etkisi azalmaya 

baþlayýnca baþka bir yöntem önerilmelidir. 

Bebek ölümlerinin baþta gelen nedeni bulaþýcý enfeksiyon hastalýklarý olan toplumlarda, 

HIV/AIDS ve viral hepatit durumunda bile annenin bebeði emzirmesi istenir. Ancak bebek 

açýsýndan enfeksiyon riski yüksek deðilse ve bebeðe alternatif gýdalar verilmesi mümkünse, 

bebek emzirilmez. 

Ýyi huylu meme hastalýklarý, meme kanseri, yüksek tansiyon, kalp kapakçýðý hastalýklarý, 

diyabet, sýtma, tiroid hastalýklarý, miyom, demir eksikliði anemisi, orak hücreli anemi olan 

kadýnlar da LAM uygulayabilir. 

Kombine oral kontraseptifler ve kombine enjekte edilen kontraseptifler 

Tüm steroidler sütten bebeðe geçer; östrojen sütü azaltýr. Emziren kadýnlarda 6 aydan önce 

bu yöntemler önerilmez. Ancak kadýnýn kullanabileceði baþka bir yöntem yoksa, doðum 

sonrasý 6-8 haftadan sonra baþlanabilir. 

Yalnýz progestin içeren haplar, Noplant ve DMPA 

Emziren kadýnlarda güvenle kullanýlabilir. Çocuðun büyüme ve geliþmesine olumsuz etkileri 

yoktur. Hatta bazý çalýþmalara göre süt miktarýný artýran bir etkisi vardýr. Doðumdan altý 

hafta sonra baþlanabilir. 

568



Doðum sonrasý ilk 10 dakika; normal doðum veya sezaryeni izleyen ilk 48 saat içinde veya 

doðum sonrasý altýncý haftadan itibaren uygulanabilir. Emziren kadýnlarda menstrüasyon 

baþlamýþsa, gebelik olmadýðý kesinlikle belirlendikten sonra uygulanmalýdýr. 

Kondom 

Doðumdan sonra herhangi bir zaman kullanýlmaya baþlanabilir. Sütün miktarý ve kalitesi 

üzerinde olumsuz bir etkisi olmadýðý gibi, bebeðin saðlýðýný da etkilemez. Emziren kadýnlarda 

vajinal kuruluk sýk görüldüðü için kayganlaþtýrýlmýþ kondomlar önerilebilir. 

Diyafram, servikal baþlýk 

Doðum sonrasý altýncý haftadan önce kullanýlmamalýdýr, çünkü kanamanýn devam ettiði, 

involüsyonun tamamlanmadýðý dönemde kadýn bariyer yöntemlerinin kullanýlmasý 

tehlikelidir. Doðum öncesi kullanýlan diyafram, vajinal doku ve servikste doðumdan sonra 

olan deðiþiklikler nedeniyle küçük gelebilir. Eðer kadýn diyafram kullanmaya devam etmek 

istiyorsa, uygun boy için tekrar deðerlendirme yapýlmalýdýr. 

Tüp ligasyonu 

Doðum sonrasý hemen, ilk 7 gün içinde veya doðum sonrasý altýncý haftadan itibaren 

uygulanabilir. Doðumdan sonraki ilk 48 saat içinde uterus involüsyonu hemen 

tamamlanmadýðýndan fallop tüplerine daha rahat ulaþýlabilir ve postpartum minilaparotomi 

kolaylýkla uygulanabilir. 


Kadýnlar düzenli menstrüasyonlarý baþlamadan servikal mukus, servikal palpasyon, 

semptotermal gibi yöntemlere güvenilemeyeceði konusunda uyarýlmalýdýr. 

Vazektomi 

Herhangi bir zamanda eþe uygulanabilir. 

569 

19

19 


TABLO 19.3 EMZÝRME SIRASINDA KONTRASEPTÝF YÖNTEM SEÇENEKLERÝ 

570 

Yalnýz emzirmeye güvenemeyecek durumda olan kadýnlarýn kullanabileceði kontraseptiflerin yararlarý ve sakýncalarý 

Yöntem Uygulama zamaný Yararlarý Sakýncalarý Açýklamalar 

Rahim içi araçlar Doðum sonrasý ilk 10 dakika Çok etkilidir. CYBH riski taþýyan kadýnlar Doðum sonrasý 2. hafta ile 

içinde hemen, ilk 48 saat içinde Sütün miktarýný ve RÝA kullanmamalýdýr. 6. hafta arasýnda RÝA 

erken uygulanabilir. Ya da normal kalitesini etkilemez. uygulanmasý, uterus 

doðumdan 6, sezaryenden 8 hafta perforasyonu ve/veya 

sonra uygulanabilir. RÝA’nýn dýþarý atýlmasý 

riskini artýrýr. 

Yalnýz progestin içeren Emziren annenin kontraseptif Progestinlerin süt miktarýný Adet kanamalarýnda düzensizlik Süte az miktarda hormon 

yöntemler: Minihaplar, yönteme gereksinim duymasý artýrýcý etkisi bildirilmiþtir. görülebilir. geçer; ancak bunun 

enjekte edilen kontra- durumunda progestin içeren Emzirme sýrasýnda etkililiði, bebeðe bir zararý 

septifler ve derialtý yöntemlere doðumdan 6 hafta KOK’lara yakýndýr. görülmemiþtir. 

implantlarý sonra baþlanabilir. Minihaplardaki ve 

implantlardaki hormon 

miktarý, enjekte edilen 

kontraseptiflere oranla 

daha azdýr. 

Kombine oral Bebeðini kýsmen anne sütüyle KOK’lar pek çok kadýn Östrojen, süt miktarýný azaltýr Emzirme sýrasýnda 

kontraseptifler besleyen anneler, doðumdan 6 ay açýsýndan önemli olan ve sütün kalitesini deðiþtirir. östrojen kullanýlmamalýdýr. 

sonra baþlayabilir. Yalnýzca baþka düzenli adet kanamalarý Bir miktar hormon anne 

hiçbir yöntem kullanamayan saðlar. Düzenli olarak sütüne geçer; ancak bunun 

kadýnlara verilmelidir. emzirmeyen anneler 35 mg bebeðin büyümesi veya 

östrojen içeren KOK geliþmesi üzerine bir etkisi 

kullanabilir. görülmemiþtir. 

Kondom Cinsel iliþkiye yeniden baþlar Emzirme üzerinde bir Vajina kuruluðu söz konusu AIDS dahil CYBH’lere 

baþlamaz etkisi yoktur. Emzirmeyle olduðunda veya penis karþý korunmaya yardýmcý 

birlikte doðru þekilde hassasiyeti azaldýðýnda, olur. 

kullanýldýðý zaman kayganlaþtýrýcý ile kullanýlabilir. 

çok etkili olabilir.

Yöntem Uygulama zamaný Yararlarý Sakýncalarý Açýklamalar 

Vajinal bariyer Bebeðini yalnýz anne sütüyle besleyen Diyafram, servikal baþlýk ve Diyafram, uterus doðum öncesi Doðum öncesinde 

yöntemler: Diyafram, kadýnlarda, bebek 6 aylýk olmadan spermisitlerin emzirme þeklini alana kadar doðru diyafram kullananlarýn 

servikal baþlýk ve veya adet kanamalarý baþlamadan üzerine olumsuz etkisi yerleþtirilemeyebilir. doðum sonu izleme 

spermisitler bu yöntemlere gerek yoktur. yoktur. gereksinimi vardýr. Serviks 

Diyafram ve servikal baþlýk uterus ve vajina doðum nedeniyle 

normal þeklini alana kadar deðiþmiþ olabilir. 

(genellikle 8 ila 12 hafta) ve doðum Spermisitler AIDS dahil 

nedeniyle meydana gelen kanama CYBH’lere karþý 

duruncaya kadar kullanýlamaz. korunmaya yardýmcý olur. 

Spermisitler, cinsel iliþkiye yeniden 

baþlar baþlamaz kullanýlabilir. 

Doðal aile planlamasý Bebeðini yalnýz anne sütüyle Emzirmeyi etkilemez. Uzun süre cinsel iliþkiden Kadýnýn, emzirme 

besleyen kadýnlarda, adet kaçýnýlmasýný gerektirebilir. sýrasýnda doðurganlýk 

kanamalarý baþlamadan bu Emzirme sýrasýnda doðurganlýk belirtilerini doðru þekilde 

yöntem uygulanmaz. belirtilerini yorumlamak yorumlayabilmesi için 

güçleþebilir. eðitilmesi gerekebilir. 

Takvim yöntemi, adet 

kanamalarý baþlamadýðý 

sürece kullanýlamaz. Bazal 

vücut ýsýsý yöntemi 

ovülasyon baþlamadan 

önce kullanýlmaz. 


Vazektomi (erkekte Herhangi bir zaman uygulanabilir. Etkililiði %100’e yakýndýr. Çok az risk taþýyan küçük bir Eþler baþka çocuk istegönüllü 

cerrahi cerrahi giriþimdir. Geri dönüþü miyorsa önerilir. Eþlere 

sterilizasyon) yoktur. danýþmanlýk hizmeti 

verilmelidir. Anne ve 

bebek açýsýndan risk 

taþýmaz. 

Tüp ligasyonu Doðumdan hemen sonra ya da Emzirmeyi etkilemez. Kýsa bir süre için anne ve bebek 

(kadýnda gönüllü herhangi bir zaman uygulanabilir. Baþarýsýzlýk oraný %0,1’dir. arasýnda bir ayrýlýk yaratabilir. 

cerrahi sterilizasyon) Anestezik madde anne sütüne 

geçer ve bebeði etkiler. Ameliyatlardaki 

genel risk bu yöntem için de 

söz konusudur. Geri dönüþü yoktur. 

571 

19

19 


Emzirmeyen Kadýnlarda Aile Planlamasý 

Emzirmeyen kadýnlar yöntem kullanmaya doðumdan hemen veya 3 hafta sonra baþlayabilir. 

Bu dönemde önerilebilecek yöntemler ve dikkat edilmesi gereken noktalar þunlardýr: 

Kombine oral kontraseptifler ve kombine enjekte edilen kontraseptifler 

Doðum sonrasý üçüncü haftadan sonra önerilebilir. Ýlk üç haftada östrojen nedeniyle 

oluþabilecek doðum sonrasý tromboflebit ve tromboemboli riskleri nedeniyle hemen 

baþlanmamalýdýr. Üçüncü haftadan sonra bu risk ortadan kalkar. Bu yöntemler gebeliði 

sýrasýnda preeklamptik veya hipertansif olan kadýnlara kan basýncý normale düþmüþse 

önerilebilir. 

Yalnýz progestin içeren haplar, Norplant ve DMPA 

Doðum sonrasý hemen baþlanabilir. Ancak altýncý haftadan sonra eðer kadýnýn menstrüasyonu 

baþlamýþsa, yönteme baþlanmadan önce gebelik testi yapýlmalýdýr. 

RÝA 

(Bkz. Postpartum RÝA Uygulamasý). 

Kondom 

Uzun etkili bir yönteme geçinceye kadar iyi bir seçenektir. 

Diyafram, servikal baþlýk 

Doðum sonrasý altýncý haftaya kadar beklenmelidir. 

Tüp Ligasyonu 

Postpartum hemen ilk 7 gün içinde veya doðum sonrasý altýncý haftada uygulanabilir. 

Doðumdan sonraki ilk 48 saat içinde uterus involüsyonu henüz tamamlanmadýðýndan fallop 

tüplerine daha rahat ulaþýlabilir ve postpartum minilaparotomi kolaylýkla uygulanabilir. 


Kadýnlar düzenli menstrüasyonlarý baþlamadan servikal mukus, servikal palpasyon, 

semptotermal gibi yöntemlere güvenilemeyeceði konusunda uyarýlmalýdýr. 

Vazektomi 

Herhangi bir zamanda eþe uygulanabilir. 

572

POSTPARTUM RÝA UYGULAMASI 

Tanýmlar 


· Postplasental uygulama: RÝA’nýn vajinal doðumdan sonra ya da sezaryen sýrasýnda, 

plasentanýn çýkmasýný izleyen 10 dakika içinde yerleþtirilmesi. 

· Erken postpartum uygulama:Yerleþtirmenin doðumdan sonraki 48 saat içinde, kadýn 

hastaneden çýkmadan yapýlmasý. 

· Postpuerperal uygulama: Doðumdan altý hafta ya da daha uzun süre geçtikten sonra 

yerleþtirme. Bu uygulamaya genellikle interval yerleþtirme denir. 

Etkililik 

Postpartum RÝA (PPRÝA) uygulamasýnýn etkililiði, birçok araþtýrmada deðerlendirilmiþ ve 

aþaðýdaki konularda görüþ birliði oluþmuþtur: 

RÝA Türü: Bakýrlý RÝA’lar doðum sonrasý uygulamalarda en düþük atýlma oranýna sahiptir. 

Gebelik Oranlarý: PPRÝA kullananlar için bildirilen istenmeyen gebelik oranlarý, 24 ayda 

100 kullanýcýda 1,0 ile 2,8 arasýndadýr. Bu oranlar interval RÝA’nýnkilere yakýndýr. 

Uterustan atýlma: PPRÝA uygulamasýnýn baþlýca dezavantajý, vücuttan atýlma oranýnýn 

interval uygulamalardakinin yaklaþýk iki katý olmasýdýr. PPRÝA çoðunlukla uygulamadan 

sonraki birkaç hafta içinde atýlýr. Deneyimli klinisyenlerin uyguladýðý PPRÝA’larýn atýlma 

oraný, altý ayda 100 kadýnda 7 ile 15 arasýndadýr. Sezaryen doðumlarý ve düþükleri izleyen 

uygulamalarda atýlma oranlarý, doðum sonrasý vajinal uygulamalara göre biraz daha düþüktür. 

Postpartum RÝA ile Ýlgilenen Kadýnlara Danýþmanlýk Verilmesi 

Danýþmanlýkta þu konulara deðinilmesi gerekir: 

· RÝA’yý kimler kullanabilir? 

· RÝA’nýn etki mekanizmasý 

· RÝA’nýn takýlma iþlemi 

· RÝA’nýn emniyeti, etkisi, olumlu ve olumsuz yönleri 

· RÝA’larla ilgili söylenti ve yanlýþ bilgileri düzeltmek 

· Kadýna isterse herhangi bir zamanda RÝA’yý çýkarttýrabileceðinin güvencesini vermek 

· RÝA’nýn emzirmeyi etkilemeyeceðini vurgulamak 

Araþtýrmalar, doðum sonrasý yöntem kullanmayý düþünen kadýnlarýn baþlýca kaygýsýnýn, 

seçecekleri yöntemin anne sütüne etkisiyle ilgili olduðunu göstermiþtir. 

573 

19

19 



PPRÝA aþaðýdaki kadýnlar için uygun deðildir: 

· Gecikmiþ membran ruptürü (24 saatten fazla) 

· Yüksek ateþ, abdominal ya da pelvik enfeksiyonun baþka belirtileri 

· Eylem esnasýnda kanama veya doðum sonrasý kanama 

· Eklampsi veya preeklampsi sonucu oluþan dissemine intravasküler koagülopati gibi 

kanama sorunlarý 

· Aktif durumda cinsel yolla bulaþan hastalýðý (CYBH) olan ya da CYBH bulaþma riski 

yüksek olanlar (kendisi ya da eþi birden fazla kiþiyle cinsel iliþkide olanlar) 

· Yakýnda pelvik inflamatuvar hastalýk (PÝH) geçirmiþ olanlar ya da tekrarlayan PÝH’i 

olanlar (CYBH riski belirtisi) 

· Þiddetli anemisi olanlar (Hb £9 g/dl, Htc £27) 

· Pap smear sonucunda tedavi gerektiren bir patolojik durumu olanlar ya da genital 

kanserin baþka belirtileri olanlar 

· Ýzlem muayenesi için bir saðlýk merkezine ulaþamayacak olanlar 


Doðum sonrasý aile planlamasý hizmetleri ek personel ya da altyapý gerektirmez. Doðum 

sonrasý aile planlamasý eðitimi ve hizmetleri doðumevindeki aktivitelerin rutin bir bölümü 

haline geldikten sonra, sürdürülmesi ve kurumsallaþtýrýlmasý kolaydýr. 

Postplasental dönem ve sezaryen sýrasýndaki iþlemler, doðumhane veya ameliyathanede 

yapýlýr. Daha sonraki PPRÝA uygulamalarý için muayene masasý ve ýþýk kaynaðý bulunan 

temiz bir muayene odasý yeterlidir. 

PPRÝA takýlmasý için gerekli aletler ve malzeme, Tablo 19.3’te gösterilmiþtir. 

Tablo 19.3 Postpartum RÝA takýlmasý için gerekli aletler ve malzeme 

Manüel Forseps Sezaryen 

Eldiven Eldiven Eldiven 

Steril RÝA Steril RÝA Steril RÝA 

Antiseptik solüsyonlar Antiseptik solüsyonlar 

ve gazlý bez ve gazlý bez 

Spekulum ya da retraktör Spekulum ya da retraktör 

1 ring forseps 2 ring forseps 

Tüm alet ve eldivenler steril ya da yüksek düzeyde dezenfekte olmalýdýr. Alet ve eldivenlerin 

iþlemden hemen sonra dekontamine edilmesi için %0,5’lik klor solüsyonu dolu bir plastik 

bir kova hazýr bulundurulmalýdýr. 

574

Uygulama Teknikleri 


Aþaðýda tanýmlanan üç teknikte de RÝA yerleþtirilirken iplikler uterusun içindedir. RÝA’nýn 

iplikleri doðum sonrasý dönemde genellikle kendiliðinden serviksten çýkar. 

Bu iþlem için profilaktik antibiyotik önerilmez. Doðum için gerekli olanýn ötesinde özel ya 

da ek anestezi de gerekmez. Doðumdan sonra kullanýlan kuvvetli oksitosik ilaçlarýn uterusun 

alt bölümünde kontraksiyona neden olarak postplasental yerleþtirmeleri zorlaþtýrabileceði 

hatýrlanmalýdýr. 

Manüel Yerleþtirme 

Manüel yerleþtirme tekniði, plasenta atýldýktan sonraki 10 dakika için uygundur. Manüel 

yerleþtirme özel alet gerektirmez, ancak hizmet alan açýsýndan ring forsepsle yerleþtirmeye 

oranla daha aðrýlý olabilir. Yerleþtirme tekniði aþaðýda anlatýlmýþtýr. 

1.ADIM: Plasentanýn tümüyle atýldýðýný belirledikten sonra uterusa, sertleþinceye 

ve kanama duruncaya kadar masaj yapýn. 

2.ADIM: Vajinal doðum yapan kadýn daha önce sezaryenle doðum yapmýþsa, önceki 

kesi yerini elinizle palpe ederek herhangi bir zayýf nokta bulunup 

bulunmadýðýný belirleyin. RÝA’yý bu tür bir zayýf noktaya yerleþtirmemeye 

dikkat edin. 

3.ADIM: Gerekirse retraktör ya da spekulum kullanarak serviksi muayene edip 

lezyon olmadýðýný belirleyin. 

4.ADIM: Steril ya da YDD eldiven giyin. 

5.ADIM: RÝA’yý, takmadan önce kontrol edin. 

6.ADIM: RÝA’yý, iplikleri elinizin iç kýsmýna (avuç içine) gelecek þekilde, iþaret ve 

orta parmaklarýnýz arasýnda sýkýca tutun (Þekil 19.1). 

7.ADIM: Diðer elinizle uterusu dýþarýdan sýkýca sabitleþtirin. 

8.ADIM: RÝA’yý uterus boþluðunun tepesine (fundusa) yerleþtirin (Þekil 19.2 ve 

19.3). 

9.ADIM: Uterus boþluðundaki elinizi yavaþça çýkarýn. 

10.ADIM: Vajinayý kontrol edin. RÝA’nýn iplikleri görünüyorsa, çok aþaðýdadýr ve 

yeniden yerleþtirilmesi gerekir. 

575 

19

19 


Þekil 19. 1 RÝA’nýn, iplikleri elin iç kýsmýna (avuç içi) gelecek þekilde tutulmasý 

Þekil 19. 2 RÝA’nýn uterus boþluðunun tepesine (fundusa) yerleþtirilmesi 

Þekil 19. 3 RÝA yerleþtirildikten sonra 

rahim içindeki yeri 

576

Ring forsepsle yerleþtirme 


Plasenta atýldýktan hemen sonra, ya da doðumdan sonraki ilk 48 saat içinde, servikal os 

açýkken RÝA ring forseps kullanarak yerleþtirilebilir. Yerleþtirme tekniði aþaðýda anlatýlmýþtýr. 

1.ADIM: Plasentanýn tamamen çýktýðýndan emin olun. Uterusa sertleþinceye ve 

kanama duruncaya kadar masaj yapýn. 

2.ADIM: Vajinal doðum yapan kadýn daha önce sezaryenle doðum yapmýþsa, önceki 

kesi yerini elinizle palpe ederek herhangi bir zayýf nokta bulunup 

bulunmadýðýný belirleyin. RÝA’yý bu tür bir zayýf noktaya yerleþtirmemeye 

dikkat edin. 

3.ADIM: Gerekirse retraktör ya da spekulum kullanarak serviksi muayene edip 

lezyon olmadýðýný belirleyin. 

4.ADIM: Steril ya da yüksek düzeyde dezenfekte (YDD) eldiven giyin. 

5.ADIM: RÝA’yý, takmadan önce kontrol edin. 

6.ADIM: RÝA’yý, hafif bir açý verecek þekilde ring forsepsle tutun (Þekil 19.4). 

7.ADIM: Retraktör ya da spekulum yardýmýyla serviks üst dudaðýný görünür hale 

getirin. 

8.ADIM: Serviksin üst dudaðýný ikinci bir ring forsepsle kavrayýn. 

9.ADIM: Serviksi, anterior serviksi tutan ring forsepsle sabit hale getirdikten sonra, 

RÝA’yý tutan ring forsepsi görerek serviksten içeri, uterin kaviteye doðru 

sokun. 

10.ADIM: Serviksteki ring forsepsi tutan elinizi býrakýp, bu elinizle karýndan fundusa 

basýnç yaparak uterusu sabitleþtirin. 

11.ADIM: RÝA’yý uterus boþluðunun tepesine (fundusa) yerleþtirin (þekil 19.3). 

12.ADIM: RÝA’yý fundusa yerleþtirdiðinizi hem karýn üstündeki elinizle, hem de 

RÝA’yý yerleþtirdiðiniz ring forsepsle kontrol edin. 

13.ADIM: RÝA’yý serbestleþtirdikten sonra ring forsepsi yavaþça çýkarýn. 

14.ADIM: Vajinayý kontrol edin. RÝA’nýn iplikleri görünüyorsa çok aþaðýdadýr ve 

yeniden yerleþtirilmesi gerekir. 

577 

19

19 


Þekil 19.4 RÝA’nýn ring forsepsle tutulmasý 

Sezaryenden sonra intraoperatif yerleþtirme 

Bu teknik sezaryen sýrasýnda, plasenta çýktýktan ve uterus insizyonunun kanamasý durduktan 

sonra uygulanýr. Ýþlem aþaðýdaki gibidir: 

1.ADIM: Kanama duruncaya kadar uterusa masaj yapýn. 

2.ADIM: Elinizle ya da ring forsepsle RÝA’yý uterus boþluðunun tepesine (fundusa) 

yerleþtirin. 

3.ADIM: Uterus insizyonunu dikmeden önce iplikleri uterusun alt bölümüne getirin. 

Komplikasyonlarda Yaklaþým 

Postpartum RÝA hizmeti verenler, iþlemin þu özelliklerini bilmelidir: 

· Postpartum RÝA’larýn perforasyon oraný, interval RÝA’lara göre daha düþüktür. 

· PPRÝA’larda kanama yüzünden çýkartma oraný, interval RÝA’lardan daha düþüktür. 

Kadýnlar kanamanýn nedenini RÝA’da aramaz ve kanamayý doðum sonrasý dönemin 

normal bir olgusu olarak kabul ederler. 

· PPRÝA uygulananlarda doðum sonrasý endometrit riski, yöntemi kullanmayanlarla ayný 

düzeydedir. 


KAYNAKLAR 

AVSC. Postpartum RÝA Uygulamasý: Klinik ve Programatik Kýlavuz, 1994 

Blumenthal PD, McIntosh N. Pocket Guide for Family Planning Service Providers. 1996- 

1998 Second Edition, JHPIEGO, 1996 

578


Durmuþoðlu F, Tomruk DG, Yýldýrým A. Özel dönem ve durumlarda kontrasepsiyon. Aile 

Planlamasýnda Temel Bilgiler. Ýnnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla Matbaasý, 

1997 

Hatcher RA et al. Contraceptive Technology, 17th revised edition. New York: Ardent Media, 

Inc. 1998 

Hatcher RA et al. The Essentials of Contraceptive Technology: A Handbook for Clinic 

Staff. Baltimore: JHSPH, PIP. 1997 

Speroff L, Darney PA. Clinical Guide for Contraception. 2nd edition. Baltimore: 

Willams and Wilkins, 1996 

579 

19

20 

Düşük Sonrası Aile Planlaması

GÝRÝÞ 

20 

² Düþük Sonrasý Aile Planlamasý² 

DÜÞÜK SONRASI AÝLE PLANLAMASI 

Son zamanlarda geliþtirilen “aile planlamasýnda kaçýrýlmýþ fýrsatlarýn deðerlendirilmesi” 

yaklaþýmý düþük sonrasý dönemi ön plana çýkarmýþtýr. Tüm düþüklerin yarýsýndan çoðunu 

oluþturan isteyerek düþükler (kürtajlar) bir çiftin çocuk istemeyiþinin en somut ifadesidir. 

Ülkemizde yapýlan araþtýrmalar gebe kalan kadýnlarýn %66,4’ünün baþka çocuk istemediðini, 

son 5 yýl içinde doðum yapan kadýnlarýn %11,2’sinin bu gebeliði zamansýz bulduðunu 

göstermektedir. Her yýl oluþan gebeliklerin %14,5’i isteyerek düþükle sonuçlanmaktadýr. 

Ýsteyerek düþük yapan kadýnlarýn büyük çoðunluðu bir aile planlamasý yöntemi kullanmaya 

karar verdiklerini söylerken, bunlarýn ancak %40'ý saðlýk kuruluþundan yöntem alarak 

ayrýlmaktadýr. Oysa ki isteyerek düþük hizmeti veren kuruluþlarýn tümünde aile planlamasý 

hizmetleri de sunulmaktadýr. Bu durumda ortada karþýlanmamýþ, hatta ortaya çýkarýlmamýþ 

bir gereksinim vardýr. Kaçýrýlan fýrsat, isteyerek düþük yaptýran çiftlerin aile planlamasý 

gereksinimini karþýlayamamak þeklinde tanýmlanabilir. Bu fýrsat kadýnlara ve eþlerine birlikte 

aile planlamasý danýþmanlýðý verilerek deðerlendirilmelidir. Ýsteyerek düþük için her iki 

eþin de rýzasýnýn gerekmesi, erkeklerin de saðlýk kuruluþlarýna gelmelerini ve danýþmanlýk 

almalarýný saðlamaktadýr. 


Danýþmanlýk ne zaman verilmeli? 

Ýsteyerek düþük yapan kadýnlara aile planlamasý danýþmanlýðý, gebelik sonlandýrmasý 

iþleminden önce ya da sonra verilebilir. Her iki dönemin de bazý olumlu ve olumsuz yönleri 

vardýr. Danýþmanlýðýn iþlemden önce verilmesi tercih edilse de, bu durum kiþinin ve yapýlan 

iþlemin özelliklerine göre deðiþebilir. 

Ýþlem öncesinde verilen danýþmanlýk, çifte düþünmek ve karar vermek, gerekirse danýþmak, 

soru sormak için daha uzun süre verir. Ayrýca iþlemin hemen ardýndan RÝA gibi yöntemlerin 

uygulanmasýna olanak tanýr. Öte yandan bazý kiþiler iþlem öncesi dönemde gergin, endiþeli 

ya da korku içinde olacaklarý için danýþmanlýktan yarar görecek durumda olmayabilirler. 

Ýþlem sonrasýnda verilecek danýþmanlýðýn olumlu yönü, kadýnýn bir derece olsun rahatlamýþ 

olmasýdýr. Kafasýndaki sorun çözümlenmiþ olduðundan yeni bir konuya odaklanmasý 

kolaylaþmýþtýr. Bununla birlikte bazý kadýnlarda iþlem öncesinde görülen huzursuzluk, 

endiþe, korku bu dönemde de sürebilir. Hatta bazý kadýnlar hala anestezi ve sedasyonun 

583 

20

20 


etkisi altýnda olabilir. Bütün bu koþullar danýþmanlýðý olumsuz etkiler. Bu kiþilere 

danýþmanlýk iþlemden sonra verildiðinden iþlem sonrasý RÝA uygulama olanaðý yoktur. 

Sonuç olarak aile planlamasý danýþmanlýðýnýn zamanlamasý hizmet alanýn özelliklerine ve 

durumuna göre uyarlanmalýdýr. Saðlýk personeli kiþinin danýþmanlýktan en fazla yararlanacaðý 

zamaný seçmelidir. 

Danýþmanlýkta dikkat edilecek noktalar 

Ýsteyerek düþük yapan kadýnlara verilecek aile planlamasý danýþmanlýðýnda vurgulanmasý 

gereken üç ana mesaj vardýr: 

1.Düþükten hemen sonra kadýn yeniden gebe kalabilir. 

2.Gebe kalmamak için kendisinin ve eþinin kullanabileceði aile planlamasý yöntemleri 

vardýr. 

3.Bu yöntemler o saðlýk kuruluþunda ya da kadýnýn sevk edilebileceði baþka bir saðlýk 

kuruluþunda sunulmaktadýr. 

Ýsteyerek düþük sonrasýnda kadýn ilk 10 gün içinde gebe kalabilir. Çoðu kadýn bunun farkýnda 

deðildir ve ilk adetini görene kadar gebe kalmayacaðýný sanýr. Bu yanlýþ inancý danýþmanlýðýn 

baþýnda düzeltmek, danýþmana düþen en önemli görevdir. Ayrýca yöntem kullanýrken gebe 

kalanlarýn, yöntemi nasýl kullandýðý deðerlendirilmelidir. 

Ýsteyerek düþük yapan kadýnlar, gereksinimleri, duygu ve düþünceleri bakýmýndan diðer 

aile planlamasý kullanýcýlarýndan farklýdýr. Düþük çoðu kadýn için istenmeden yaþanan bir 

süreçtir. Bu dönemde kadýn, heyecan, endiþe, korku, üzüntü, piþmanlýk, suçluluk, utanma, 

çekinme, sabýrsýzlýk, kýzgýnlýk, suçlama gibi duygular içindedir. Düþük iþlemi tamamlandýktan 

sonra ise bu duygular sürebileceði gibi, bunlara rahatlama, bir an önce evine 

dönme isteði, yeniden gebe kalma korkusu, cinsellikten soðuma gibi duygular da eklenebilir. 

Ayrýca iþlem sonrasýnda kadýn aðrý, yorgunluk, bitkinlik içinde ya da sedasyon ve/veya 

anestezinin etkisi altýnda olabilir. 

Aile planlamasý danýþmanlýðý veren saðlýk personelinin kadýnýn bu duygularýnýn farkýnda 

olmasý, empati göstermesi (kendini onun yerine koyabilmesi) ve anlayýþlý olmasý gerekir. 

Yaþadýklarý nedeniyle kadýný yargýlamak, sorumsuzlukla suçlamak kesinlikle kaçýnýlmasý 

gereken davranýþlardýr. 

Bu dönemin bir diðer özelliði de, yasal zorunluluk nedeniyle ya da eþlerine destek olma 

amacýyla erkeklerin de saðlýk kuruluþuna gelmeleridir. Aile planlamasý danýþmanlýðýný her 

iki eþe birlikte vermek açýsýndan bu dönem kaçýrýlmamasý gereken bir fýrsattýr. Eþlere birlikte 

verilen danýþmanlýk hem çiftin kontraseptif kullaným süresini uzatmakta, hem de erkeklerin 

aile planlamasýna katýlýmýný artýrmaktadýr. Erkeklerin katýlýmý, kendilerinin yöntem 

kullanmasý ya da eþlerinin yöntem kullanýmýna destek vermeleri þeklinde ortaya çýkmaktadýr. 

584

AÝLE PLANLAMASI YÖNTEMLERÝ 


Herhangi bir komplikasyon yoksa, isteyerek düþük sonrasýnda tüm aile planlamasý 

yöntemlerine hemen baþlanabilir. Bu konuda Dünya Saðlýk Örgütü’nün önerileri Tablo 

20.1’de özetlenmiþtir. 

Hormonal kontraseptifler 

Hangi trimesterde olursa olsun, düþük sonrasý dönemde tüm hormonal kontraseptifler, 

DSÖ’ye göre Kategori I olarak kabul edilmektedir. 

RÝA 

Birinci trimester düþükler ve yasal gebelik sonlandýrmalarýndan sonra enfeksiyon kuþkusu 

yoksa RÝA hemen uygulanabilir (Kategori I). Bu dönemdeki uygulamalara baðlý gebelik, 

enfeksiyon, aðrý, kanama ve RÝA’nýn atýlma oranlarýnda artýþ söz konusu deðildir. Ciddi 

genital organ yaralanmasý, kanama ve anemi varlýðýnda ise uygulama sorun düzelinceye 

kadar ertelenmelidir. 

Ýkinci trimester düþüklerden (16 haftayý aþan) hemen sonraki RÝA uygulamalarýnda RÝA’nýn 

atýlma oranýnýn, düþük sonrasý en az 42 gün sonra uygulanan RÝA’lara oranla 5-10 kat fazla 

olduðu bildirilmektedir. Bu dönemde aðrý ve diðer saðlýk nedenleriyle RÝA çýkarýlma oranlarý 

da yüksektir. DSÖ ikinci trimester düþük sonrasý RÝA uygulamasýný Kategori II olarak 

vermektedir. 

Pelvik enfeksiyon ya da septik düþük öyküsü olanlarda enfeksiyonun tedavi edilmesinden 

sonra RÝA uygulanabilir. DSÖ septik düþük sonrasý RÝA uygulamasýný Kategori II olarak 

vermektedir. 

Hatalý düþük giriþimleri sonucu oluþan perforasyon, kimyasal yanýk ve diðer genital yol 

travmalarýndan sonra RÝA uygulamaktan kaçýnýlmalýdýr. Gerekli taný ve tedavi süresince 

uygulama ertelenmelidir. 

Bariyer Yöntemler 

Kondom ve spermisitler, düþük sonrasý cinsel iliþki baþlar baþlamaz hemen kullanýlabilir 

(Kategori I). 

Diyafram ve servikal baþlýk birinci trimester düþükleri takiben hemen, ikinci trimester 

düþüklerden sonra ise involüsyon tamamlandýktan sonra (6 hafta sonra) uygulanmalýdýr. 

Bu yöntemlerin düþük sonrasý kanamanýn tamamen kesilmesinden sonra uygulanmasý 

önerilmektedir. 

585 

20

20 


Düþük sýrasýnda oluþan genital organ yaralanmalarý ve enfeksiyon durumunda da diyafram 

ve servikal baþlýk kullanýmý sorun düzelinceye kadar ertelenmelidir. 

Tüp Ligasyonu 

Kalýcý kontraseptif yöntemler uygulanmadan önce yeterli danýþmanlýk verilmesi çok 

önemlidir. Birinci trimester düþüklerden sonra yapýlan tüp ligasyonlarýnýn, interval 

dönemdeki giriþimler kadar baþarýlý olduðu kabul edilmektedir. Ancak ikinci trimesterde 

geniþlemiþ uterusa ve artmýþ kanlanmaya baðlý olarak mezosalpinks içine kanama ve 

hematom gibi komplikasyonlar daha sýk görülür. Giriþim tekniði olarak ikinci trimester 

düþüklerden sonra yapýlan tüp ligasyonu, doðum sonrasý uygulamalara benzer. 

Aþaðýdaki durumlarýn varlýðýnda düþük sonrasý tüp ligasyonu, sorun kontrol altýna alýnýncaya 

kadar ertelenmeli ve baþka bir yöntem önerilmelidir: 

· Düþük sonrasý sepsis ya da ateþ 

· Düþük sonrasý ciddi kanama (>500ml) 

· Genital yollarda ciddi travma 

· Uterus perforasyonu 

· Akut hematometra 

Doðal Aile Planlamasý Yöntemleri 

Düþük sonrasý hemen kullanýmý önerilmemektedir. Gebelik fizyolojisinin geriye dönmesi 

için 3-4 haftalýk sürenin geçmesi beklenir. 

Vazektomi 

Danýþmanlýk sýrasýnda vazektominin de bir seçenek olduðu vurgulanmalýdýr. 

586

Tablo 20.1 Düþük Sonrasý Aile Planlamasý Yöntemi Kullanýmý 


KADININ KLÝNÝK DURUMU AÝLE PLANLAMASI YÖNTEMLERÝ 

KOMPLÝKASYON YOK Yöntem kullanýmýna hemen baþlanmalýdýr. Yöntemlerin 

çoðunluðu hemen verilebilir. Komplikasyonsuz gebelik 

sonlandýrmasýný takiben: 

• RÝA (bakýrlý ya da hormonlu) 

• Hap (kombine ya da yalnýz progestin içeren) 

• Enjekte edilen kontraseptif (kombine ya da yalnýz 

progestin içeren) 

• Norplant 

• Bariyer yöntemler (kondom, diyafram, servikal baþlýk, 

spermisit) 

• Tüp ligasyonu ya da vazektomi kullanýlabilir. Adet 

düzeni normale dönmeden doðal aile planlamasý 

yöntemleri kullanýlmamalýdýr. 

ENFEKSÝYON Enfeksiyon kalkýncaya veya tamamen kontrol altýna 

(doðrulanmýþ enfeksiyon ya da alýnýncaya kadar tüp ligasyonu ya da RÝA uygulamasý 

enfeksiyon þüphesi) ertelenir. Kýsa etkili bir yönteme baþlanýr ve kontrol ya 

• Güvenli ya da temiz olmayan koþullarda da sevk için randevu verilir. 

baþlatýlmýþ düþük giriþimi Diðer yöntemler uygundur. 

• Sepsis veya enfeksiyon belirtisi 

• Enfeksiyon olasýlýðýnýn ekarte edilememesi 

GENÝTAL TRAVMA Travma iyileþene kadar tüp ligasyonu ertelenir. Travmayý 

• Uterus perforasyonu tedavi etmek için abdominal operasyon yapýlmasý 

• Ciddi vajinal ya da servikal travma gerekiyorsa ve herhangi bir risk yoksa, tüp ligasyonu da 

• Kimyasal yanýklar ayný zamanda yapýlabilir. Uterus perforasyonu ya da diðer 

travmalar iyileþene kadar RÝA uygulamasý ertelenir. Kýsa 

etkili bir yöntem saðlanýr ve kontrol ya da sevk için randevu 

verilir. 

Vajina ya da serviksi etkileyen travmalar bariyer 

yöntemler ve spermisitlerin kullanýmýný kýsýtlayabilir. 

Diðer yöntemler uygundur. 

HEMORAJÝ VE AÐIR ANEMÝ Kan kaybý riski nedeniyle tüp ligasyonu ertelenir. Kýsa 

Herhangi bir aile planlamasý yöntemi etkili bir yöntem saðlanýr ve kontrol ya da sevk için randevu 

düþünülmeden önce hemoraji tedavi edilmelidir. verilir. 

Þiddetli anemisi olan kadýnlarda bakýrlý RÝA 

kullanýmýnýn kan kaybý artýþýna neden olabileceði göz 

önünde bulundurulmalýdýr. 

Diðer bütün yöntemler uygundur. 

ÝKÝNCÝ TRÝMESTER DÜÞÜK Diyafram ya da servikal baþlýk kullanýmý 6 hafta ertelenir. 

Uterus gebelik öncesi pozisyonuna dönmeden önce tüp 

ligasyonu yapýlacak olursa fallop tüplerini tespit etmek 

daha zor olabilir. 

Missed abortus durumundaki gibi bir pýhtýlaþma bozukluðu 

varsa, operasyondan önce pýhtýlaþma probleminin 

tedavisi gerekebilir. 

Ýkinci trimester düþüklerden hemen sonra yerleþtirilen 

RÝA’larda atýlma oraný daha yüksek olabilir. 

Diðer bütün yöntemler uygundur. 

587 

20

20 



KAYNAKLAR 

Durmuþoðlu F, Tomruk DG, Yýldýrým A. Özel Dönem ve Durumlarda Kontrasepsiyon. 

Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler, Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla 

Matbaasý, 1997 

Hatcher RA et al. Seventeenth Revised Edition, 1998. Contraceptive Technology. 

Leonard, Winkler. Postabortion family planning: a woman’s informed choice today can 

prevent an unwanted pregnancy. Advances in Abortion Care 6(1), IPAS, (baskýda) 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý AÇSAP Genel Müdürlüðü, 1994. Dünya’da ve Türkiye’de Saðlýk – 

Kalkýnma ve Çevre Açýsýndan Nüfus Sorunu. 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý AÇSAP Genel Müdürlüðü, 1995. 1994 Türkiye Üreme Saðlýðý 

Hizmetleri Durum Analizi Araþtýrmasý, Seçilen Ýllerde Yürütülmüþ Bir Çalýþma. 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý AÇSAP Genel Müdürlüðü, 1998. Düþük Sonrasý Aile Planlamasý 

Danýþmanlýðý Eðitici Kitabý. 

T.C. Saðlýk Bakanlýðý, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü, Macro International 

Inc. 1994. Türkiye Nüfus ve saðlýk Araþtýrmasý 1993. 

World Health Organization, 1997. Post-abortion family planning: a practical guide for 

programme managers. 

588

21 

Acil Kontrasepsiyon

GÝRÝÞ 

21 

ACÝL KONTRASEPSÝYON 

² Acil Kontrasepsiyon² 

Her cinsel iliþki planlý olmayabilir. Bu nedenle de kontraseptif önlem alýnmamýþ olabilir. 

Kondom yýrtýlmasý ve tecavüz gibi istenmeyen durumlarda gebelik riski oluþabilir. Acil 

kontrasepsiyon bu gibi durumlarda olasý gebeliði önlemek için kullanýlýr. Daha önce 

kullanýlan “postkoital kontrasepsiyon”, “ertesi gün hapý” gibi terimler, durumun aciliyetini 

tanýmlamadýðýndan “acil kontrasepsiyon” terimi daha uygundur. Acil kontrasepsiyonun 

gebelik kuþkusu oluþturan cinsel iliþkiden tercihan hemen sonra, en çok birkaç gün içinde 

uygulanmasý gerekir. 

Ýlk kez 1960’larda acil kontrasepsiyon amacýyla yüksek doz östrojen kullanýlmýþtýr. 

1970’lerde Yuzpe, acil kontrasepsiyonda östrojen ve progesteronu birlikte kullanmýþtýr. 

1976 yýlýnda ilk kez postkoital RÝA bu amaçla kullanýlmýþtýr. Bir androjen türevi olan Danazol 

önce baþarýlý gibi görülmüþse de, Danazol’un ve yüksek doz östrojenin kullanýmý 

býrakýlmýþtýr. Tercih edilen, Yuzpe rejimine uygun östrojen ve progesteronu birlikte ya da 

sadece progesteron kullanmaktýr. Bir antiprogestin olan RU486 (mifepriston) ya da 

benzerleri, acil kontrasepsiyonun geleceði açýsýndan önemli preparatlardýr. 

Daha önceleri tecavüz durumlarýnda kullanýlan acil kontrasepsiyon, günümüzde istenmeyen 

pek çok gebeliðin önlenmesinde ikinci bir þans olarak kullanýlmaktadýr. 

Acil kontrasepsiyon gebelik oluþtuktan sonra asla etkili deðildir; bu durumlarda kullanýlmaz 

ve bu nedenle de düþük yaptýrýcý deðildir. 

ACÝL KONTRASEPSÝYON KULLANIMINDA SINIRLAMALAR 

Hemen her ülkede acil kontrasepsiyon kullanýmý kýsýtlýdýr. 

Ürünle Ýlgili Yetersizlikler 

Acil kontrasepsiyon için kullanýlan tüm yöntemlerde sýnýrlamalar vardýr. Sadece birkaç 

gün içinde kullanýlabilir oluþu önemli bir yetersizliktir. Pek çok kadýn bu günleri atlayabilir. 

Hormonal kontrasepsiyonda bulantý, kusma gibi hoþ olmayan yan etkiler vardýr. Kusma, 

yöntemin etkisini azaltýr. Yuzpe yöntemi doðru uygulansa bile gebelik olasýlýðý %25’e 

uluþabilir. RÝA daha etkilidir ancak pelvik enfeksiyon riski vardýr (özellikle cinsel eþ 

bilinmiyorsa). 

591 

21

21 


Yöntem çeþitleri azdýr. Yeni ve daha geliþtirilmiþ yöntemlere gereksinim vardýr. Bu iþlem 

için özel olarak hazýrlanmýþ bir preparat piyasada yoktur. 

Hizmet Sunumuyla Ýlgili Yetersizlikler 

Acil kontrasepsiyonun düþük yaptýrdýðý þeklindeki yanlýþ bilgi yaygýndýr. Bu da yöntemin 

sunumuyla ilgili olumsuzluklara yol açar. Yakýn geçmiþte yapýlan bazý çalýþmalarda pratisyen 

hekimlerin üçte birinden azý rutin aile planlamasý danýþmanlýklarýnda acil kontrasepsiyona 

yer vermiþlerdir. Bazý hekimlerin ahlaki ya da dini nedenlerden dolayý acil kontrasepsiyondan 

hiç bahsetmedikleri gözlenmiþtir. 

Acil kontrasepsiyon amaçlý preparatlarýn piyasada bulunduðu ülkelerde hekim tarafýndan 

reçete edilmesi zorunluluðu, kullanýmý olumsuz yönde etkilemektedir. Acil kontrasepsiyonun 

en çok gerekli olduðu hafta sonlarýnda doktor muayenehaneleri kapalýdýr. Ayrýca risk grubunu 

oluþturan gençler, acil kontrasepsiyon için hekime baþvurmakta zorlanýr. Bu etkenler 

yöntemin ulaþýlabilirliðini azaltýr. Bu konuda eczacýlara yetki vermek, bariyer yöntem 

kullananlara acil haplarý profilaktik olarak vermek gibi çözümler düþünülebilir. 

Yöntemi Kullananlarla Ýlgili Sorunlar 

Aile planlamasý danýþmanlýðýnda hizmet alanlara yöntem anlatýlmamaktadýr Oysa özellikle 

risk altýnda olan ergenler, herhangi bir kontrasepsiyon kullanmayanlar, bariyer yöntem 

kullananlarýn yöntemden haberdar edilmesi yararlýdýr. Yapýlan bir çalýþmada gebeliðini sona 

erdirmek isteyen genç kýzlarýn bir kýsmýnýn acil kontrasepsiyonu bildikleri ve gebelik 

risklerinin farkýnda olduklarý halde iþi þansa býraktýklarý saptandý. Bu nedenle, iyi planlanmýþ, 

geniþ çaplý bilgilendirmenin, eðitim ve iletiþim kampanyalarýnýn etkisi yadsýnamaz. 


Acil kontrasepsiyon danýþmanlýðý, tüm aile planlamasý danýþmanlýk programlarýna dahil 

edilmelidir. Acil kontrasepsiyonun yaygýn kullanýmýyla her yýl oluþan milyonlarca 

istenmeyen gebelik, daha oluþmadan önlenebilir. Herhangi bir yöntemi etkili bir þekilde 

kullanamayanlar, genç yaþ grubundaki kadýnlar, bariyer yöntem kullananlar ve bazen de 

etkili bir yöntem kullanýrken hata yapanlar acil kontrasepsiyona gereksinim duyabilir. Bu 

nedenle her kadýna danýþmanlýk sýrasýnda acil kontrasepsiyon hakkýnda bilgi verilmeli, 

yöntemi nasýl elde edebileceði anlatýlmalý, bazý durumlarda, özellikle kondom ve diyafram 

kullananlara gerektiðinde yararlanmalarý için önceden verilmelidir. 

Acil kontrasepsiyonun bir acil durum yöntemi olduðunu belirtmek, kesinlikle bir aile 

planlamasý yöntemi olmadýðýný vurgulamak, danýþmanlýkta çok önemlidir. Acil 

kontrasepsiyon için özel hazýrlanmýþ hormonal ürünler her yerde piyasada bulunmamaktadýr. 

592


Bu durumlarda içeriði ayný olan mevcut haplarýn kullanýmýnýn da eþ etki ve emniyette 

olduðunu kadýna bildirmek gereklidir. 

Acil kontrasepsiyonun korunmasýz iliþkiden sonraki 72 saat içinde kullanýlmasý gerektiði 

ve ne kadar erken davranýlýrsa o kadar etkili olacaðýný anlatmak çok önemlidir. Acil 

kontrasepsiyon, bu süre geçtikten sonra kullanýlmaz. Gebelik oluþtuktan sonra etki yapmasý 

söz konusu deðildir. Düþük yaptýrmaz. 

Acil kontrasepsiyon danýþmanlýðýnda unutulmamasý gereken nokta, bu durumun genellikle 

zor ve stresli olduðudur. Danýþman, kadýna saygý duymalý, gereksinimlerine cevap 

verebilmelidir. Kadýnýn yaþý kaç olursa olsun, evli olsun ya da olmasýn, tüm konuþmalarda 

mahremiyet saðlamalýdýr. Danýþman kadýna destek olmalý, konuþmasý ya da beden diliyle 

yargýlayýcý olmamalýdýr. Burada verilen destek kadýnýn izlem için gelmesine ve etkili bir 

kontraseptif yönteme geçmesine de yardýmcý olacaktýr. 

Korunmasýz bir iliþkiden sonra bazý kadýnlar, gebe kalmaktan ve 72 saatlik süreyi 

kaçýracaklarýndan korkarlar. Bir korunma yöntemi kullanmamýþ olmaktan dolayý 

utanabilirler. Tecavüz durumlarýnda duygularý daha da karmaþýktýr. Travmatize olmuþ, 

hastalýk kapmaktan ve gebelikten korkan kadýn, özel ilgi ister. Acil kontrasepsiyonun 

CYBH’lere karþý koruyucu olmadýðýný vurgulamak gerekir. CYBH’lerle ilgili uyarýlar 

yapýlmalý, belirtileri anlatýlmalýdýr. 

Acil kontrasepsiyon kullanýmý baþarýsýz kaldýðýnda oluþacak gebelikte konjenital anomali 

riskinde herhangi bir artýþ saptanmamýþtýr. Bu nedenle týbbi tahliye yapýlmasý gerekmez. 

Kullanýlmakta olan bir yöntemin baþarýsýzlýðý (kondom yýrtýlmasý) nedeniyle acil 

kontrasepsiyon gerekmiþse, baþarýsýzlýðýn nedenleri tartýþýlmalý ve alýnabilecek önlemler 

belirlenmelidir. 

Acil kontrasepsiyonda mevcut seçenekler 

1. Hormonal acil kontrasepsiyon 

2. Postkoital RÝA uygulamasý 

HORMONAL ACÝL KONTRASEPSÝYON 

Taným 

En çok kullanýlan acil kontrasepsiyon seçeneðidir. Korunmasýz cinsel iliþkiden sonraki ilk 

72 saat içinde, gebelik oluþmasýný önlemek amacýyla hormonal kontraseptif kullanýlmasýdýr. 

Hormonal acil kontrasepsiyonda üç tür uygulama söz konusudur: 

• Yüksek doz östrojen kullanýmý 

593 

21

21 


• Östrojen + progesteron kullanýmý 

• Sadece progesteron kullanýmý 

Ýlk kez yüksek doz östrojen kullanýlmýþtýr. Sadece progesteron içeren preparatlarýn kullanýmý 

henüz araþtýrma evresindedir. Bu bölümde en çok kullanýlan yöntem olan Yuzpe rejimine 

uygun östrojen + progesteron içeren preparatlardan söz edilecektir. 


Hormonal acil kontrasepsiyon siklusun herhangi bir evresinde kullanýlabileceðinden, etkisi 

o andaki siklus evresine göre farklýlýk gösterir. En belirgin etki endometriyumdadýr. 

Reseptörler ve enzimlerde oluþan deðiþiklikler sonucunda endometriyum implantasyona 

uygun olmayan bir hale gelir. Ovülasyondan önce kullanýldýðýnda over aktivitesi etkilenir 

ve ovülasyon gecikir ya da önlenir. Ovülasyondan sonra verilirse luteoliz oluþup döllenme 

olmayacaktýr. Ayrýca tübal motiliteyi de etkileyebilir. 

Gebelik, döllenmiþ ovumun endometriyuma implantasyonunun tamamlanmasýndan sonra 

baþlar. Ýmplantasyon döllenmeden sonra 5. günde baþlayýp 7. günde tamamlanýr. 

Ýmplantasyon baþladýktan sonra acil hormonal kontrasepsiyon kullanýmý tamamen etkisizdir. 

Bu yüzden yöntemin düþük amacýyla kullanýlmasý söz konusu deðildir. 

Etkililik 

Siklus süresince konsepsiyon olasýlýðý cinsel iliþkinin ovülasyona yakýnlýðýna baðlýdýr. 

Spermin yaþam süresinin 3 güne kadar uzayabileceði düþünüldüðünde, korunmasýz cinsel 

iliþkide siklus ortasý konsepsiyon olasýlýðý %20-30’dur. 

Hormonal acil kontrasepsiyonda etkililik iki þekilde hesaplanýr: 

1. Siklus baþýna kullaným yüzde olarak hesaplandýðýnda %1-5 gebelik olasýlýðý saptanmýþtýr. 

Koþullar tam saðlandýðýnda (zamanýnda uygulama, kusma olmamasý, kullaným sonrasý 

korunmasýz bir cinsel iliþki olmamasý) etkililik %99’un üstünde hesaplanmýþtýr. Siklusun 

ikinci yarýsýnda tek korunmasýz iliþkide gebelik riski %8’ken, acil kontrasepsiyon 

kullanýmýnda %2’ye düþer. 

2. Daha doðru olarak kabul edilen hesaplama, gerçek etkililiðin hesaplanmasýdýr. Bu 

hesaplamada, acil kontrasepsiyona raðmen oluþan gebeliklerin olasý gebelik sayýsýna 

oraný bulunur. Elde edilen sonuca göre etkililik oraný %75-80’dir. Yüzde 25’e varan 

gebelik oraný, zamanýnda uygulamamaya, kusmaya ya da kullaným sonrasý korunmasýz 

cinsel iliþkiye baðlýdýr. 

Tekrarlanan kullanýmlar mümkündür. Yuzpe rejimindeki toplam doz, düþük dozlu 7 kombine 

oral kontraseptif hapa eþ deðerdir. Bir siklusta 3 kez kullanýlsa bile toplam hormon dozu 

bir kutu oral kontraseptife eþit olacaktýr. Fakat sýk ve tekrar kullanýmlarda koruyuculuk 

diðer kontraseptif yöntemleri kullanan kadýnlara oranla daha azdýr. 

594



· Güvenlidir. 

· Kullaným süresi kýsadýr. 

· Her yaþtaki kadýnlarda kullanýlabilir. 

· Ucuzdur. 

· Korunmasýz cinsel iliþkiden ya da kontraseptif kullanýmý sýrasýnda olabilecek kazalardan 

sonra, istenmeyen gebeliklerin daha oluþmadan önlenmesi için fýrsat yaratýr. 


· Hoþ olmayan yan etkileri vardýr (bulantý, kusma gibi). 

· Acil olarak, en fazla 3 gün içinde kullanýlmasý gerekir. 

· Tekrar kullanýmýnda kontraseptif etkililiði azalýr. 

· Kullanýmdan sonra yeni bir korunmasýz iliþki ya da kontraseptif yöntem hatasý olursa 

korumaz. 

· Diðer kontraseptif yöntemler kadar etkili deðildir, onlarýn yerine kullanýlmamalýdýr. 

· CYBH’lerden korumaz. 

Yan Etkileri 

· Bulantý (%30-50) 

· Kusma (%15–25) 

Daha ender görülen yan etkiler baþ aðrýsý, sersemlik hissi, kramplar, memelerde dolgunluk 

ve karýn aðrýsýdýr. Bu yan etkiler 24 saatten fazla sürmez. Adetler çok etkilenmez; kanama 

birkaç gün önce ya da sonra olabilir. Ancak adette 7 günden fazla bir gecikme olursa gebelik 

araþtýrýlmalýdýr. 


Yuzpe yönteminde 

100 mg Ethinyl estradiol + 1000 mg Norgestrel (= 500 mg Levonorgestrel) içeren iki doz 

verilir. Her doz 50 mg Ethinyl estradiol + 500 mg Norgestrel içeren iki haptan oluþur. 

Ýngiltere’de PC4, Almanya’da Tetragynon adý ile piyasadadýr. Piyasada özel ürün olmayan 

ülkelerde (Türkiye gibi) ayný içerikteki oral kontraseptif preparatlar bu amaçla kullanýlýr. 

· Ýlk doz, korunmasýz cinsel iliþkiden sonra 72 saat içinde alýnmalýdýr. Hap alýnýrken 12 

saat sonrasýný hesaba katmak, örneðin gece geç bir saate geliyorsa, ilk dozu birkaç saat 

geciktirmek mümkündür. 

595 

21

21 


· Ýlk dozu almadan 1 saat önce antiemetik alýnmasý, bulantý ve kusmayý azaltacaktýr. 

· Haplarý tok karnýna almak da bulantýyý azaltýr. 

· 12 saat sonra doz tekrarlanýr. Yine yemekten sonra sývý ile alýnmasý uygundur. 

· Ýlk ya da ikinci dozdan sonraki ilk 2 saatte kusma olursa, doz tekrarlanýr. Ýlk dozdan 

sonra tekrar bir doz alýnmýþ olsa bile 12 saat sonraki dozu tekrarlamak gereklidir. 

· Kusma ilk iki saatten sonra olmuþsa endiþeye gerek yoktur, çünkü ilaç dolaþýma 

geçmiþtir. 

· Acil kontrasepsiyon kullanýldýktan sonraki günlerde korunmasýz cinsel iliþkiye 

girilmemelidir. Günde bir hap kullanmaya devam edilebilir ya da bariyer yöntem 

kullanýlabilir. 

· Etkili bir korunma yöntemine mümkün olduðunca çabuk baþlanmalýdýr. Acil 

kontrasepsiyon, rutin bir korunma yöntemi olarak kullanýlamaz. 

· Korunmasýz cinsel iliþki sýrasýnda CYBH’ler açýsýndan bir risk söz konusuysa, ek olarak 

koruyucu antibiyotik verilmelidir (Doxycycline 100 mg, günde 2 kez ,10 gün). 

Acil kontraseptif haplar ovülasyonu geciktirebildiðinden, kadýn ilk birkaç gün gebelik 

riskindedir. Siklusun geri kalan döneminde yöntem kullanýp ilk adetten itibaren düzenli bir 

korunma yöntemine baþlamak üzere danýþmanlýk verilmelidir. 

Yöntemler ve ne zaman baþlanabileceði Tablo 21.1’de gösterilmiþtir: 

Tablo 21.1 Acil Kontrasepsiyondan Sonra Kullanýlabilecek Yöntemler 

YÖNTEM NE ZAMAN BAÞLANABÝLÝR 

Kondom Hemen baþlanýr. 

Diyafram Hemen baþlanýr. 

Spermisit Hemen baþlanýr. 

Kombine oral kontraseptif Ayný kutuya günde bir hapla devam edilir 

ya da ilk adette yeni pakete baþlanýr. 

Enjekte edilen kontraseptifler Ýlk adetin ilk 7 gününde uygulanýr. 

Norplant Ýlk adetin ilk 7 gününde uygulanýr. 

RÝA Ýlk adette uygulanýr. Eðer kadýn RÝA 

kullanmayý düþünüyorsa acil 

kontrasepsiyon için RÝA uygulanmasý daha 

uygundur. 

Sterilizasyon Ýlk adetten sonraki herhangi bir zamanda 

yapýlýr. 

Doðal aile planlamasý Ýlk adetten sonra ve kadýn eðitildikten 

sonra baþlanýr. 

596


Koruyuculuðu yoktur. Bu konuda danýþmanlýk verilmesi gerekir. 



Acil kontrasepsiyon kullanýlmasý þu durumlarda uygundur: 

1. Korunmasýz cinsel iliþki gerçek endikasyondur. (Geri çekme yöntemi kullanýlýrken dýþ 

genitallere ejakülasyon ya da takvim yönteminde yanlýþ hesaplama durumlarý da bu 

gruba girer). 

2. Kontraseptif kullanýmýnda oluþan kullaným hatalarý ya da kazalar: 

·Kondom yýrtýlmasý: Bu konuda yapýlan bir çalýþmada 3 ay içinde %4-7 oranýnda 

farkedilen kondom yýrtýlmasý saptanmýþtýr. 

·Diyafram ya da servikal baþlýðýn yanlýþ yerleþtirilmesi, erken çýkarýlmasý yýrtýlmasý 

·Kombine haplar unutulduðunda: Pakete baþlandýðýnda ya da sona doðru bir ya da 

daha fazla hap unutulup 7 günden daha uzun süre hap alýnmamýþsa, arada iki ya da 

daha fazla hap unutulmuþsa acil kontrasepsiyon kullanýlabilir. Kombine haplar 

ovülasyonu baskýlayarak etki eder ve hap unutulduðunda konsepsiyon bu baskýnýn 

ortadan kalkýp foliküler geliþmenin baþlamasýndan sonra, yani bir kaç gün sonra 

oluþur. Bir siklusta birkaç hap unutulmasýnda ovülasyon olasýlýðý pek yüksek deðildir. 

Buna raðmen kadýn en ufak bir gebelik olasýlýðýndan kaçýnmak istiyorsa acil 

kontrasepsiyona baþvurabilir. 

·Sadece progestin içeren haplar unutulduðunda: Bu haplar ovülasyonu tam olarak 

baskýlamadýðýndan, bir ya da daha fazlasýnýn unutulmasýnda gebelik riski daha 

yüksektir. 

·Üç aylýk ya da aylýk enjeksiyon için geç kalýndýðýnda 

·Kadýn kondomunun hatalý kullanýmýnda 

·RÝA’nýn kýsmen ya da tamamen düþmesi durumunda 

3. Yakýn bir zamanda olasý teratojenlere maruz kalýndýðýnda (canlý aþý ya da sitotoksik 

ilaç gibi) 

4. Tecavüz: Çok önemli bir kullaným alanýdýr. Acil yöntemlerin kabul görmediði 

zamanlarda ve ülkelerde bile tecavüz durumlarýnda kullanýlmaktadýr. Bu durumda 

CYBH’lere karþý tedavi ve ruhsal destek saðlanmasý da çok önemlidir. 

Acil Kontrasepsiyon için DSÖ Uygunluk Kriterleri 

Gebelik acil kontrasepsiyon kullanýmýndaki tek kontrendikasyondur. DSÖ kriterlerine göre 

gebelik kategori IV’tür. Acil kontrasepsiyon gebelik oluþtuktan sonra etkisizdir. 

Kombine oral kontraseptif kullanamayan kadýnlarda bile (kalp hastalýðý öyküsü, 

tromboemboli, akut fokal migren, ciddi karaciðer hastalýðý gibi) uygulamanýn kýsa süreli 

olmasý ve az sayýda hap alýnmasý söz konusu olduðu için bu yöntem kullanýlabilmektedir. 

597 

21

21 


Bu durumlar DSÖ kategori II sayýlmaktadýr. Yine de bu durumlarda sadece progestin içeren 

haplarla acil kontrasepsiyon tercih edilir. 

Þu noktanýn vurgulanmasý önemlidir: Acil kontrasepsiyon hiçbir zaman rutin bir kontraseptif 

yöntem olarak kullanýlmamalýdýr. 


Hormonal acil kontrasepsiyon için özel olarak hazýrlanmýþ preparatlar henüz her ülkede 

bulunmamaktadýr. Buna raðmen içerik olarak ayný olan kombine haplardan belli sayýda 

kullaným, dünyanýn bir çok yerinde ve ülkemizde kabul görmüþtür. 

Acil kontrasepsiyon amacýyla oral kontraseptif kullanýmý Tablo 21.2’deki gibidir: 

Tablo 21.2 Acil Kontrasepsiyon Amacýyla Kullanýlan Oral Kontraseptifler 

ÝÇERÝK TABLET DOZ ZAMANLAMA 

SAYISI SAYISI 

50 mg EE + 250 mg Levonorgestrol 2 2 Ýlk 72 saatte 2 tablet, 12 saat 

sonra 2 tablet daha alýnýr. 

50 mg EE + 500 mg Norgestrel 2 2 Ýlk 72 saatte 2 tablet, 12 saat 


30 mg EE + 150 mg Levonorgestrol 4 2 Ýlk 72 saatte 4 tablet, 12 saat 


30 mg EE + 300 mg Norgestrel 4 2 Ýlk 72 saatte 4 tablet, 12 saat 


EE: ethinyl estradiol 

Ýzlem 

Kadýna aþaðýdaki durumlar oluþursa kliniðe gelmesi söylenir: 

· Adetinde deðiþiklik olduðunda: 

w Beklenenden daha az miktarda ya da daha kýsa süren adet kanamasý (gebelik olasýlýðý) 

w 4 hafta içinde adet olmazsa (gebelik olasýlýðý) 

w Alt karýn ya da kasýklarda þiddetli aðrý olursa (ektopik gebelik olasýlýðý) 

· CYBH semptomlarý geliþirse (artan vajinal akýntý, dizüri gibi) 

598

SADECE PROGESTÝN ÝÇEREN ACÝL HORMONAL 

KONTRASEPSÝYON 


Postkoital kontrasepsiyonda levonorgestrol yaygýn olarak kullanýlmýþtýr. Adetleri aksatmasý 

nedeniyle postkoital kullanýmý kolay deðildir. Ancak bir kerelik ya da sýk olmayan aralýklarla 

acil kontrasepsiyon amacýyla kullanýmý etkilidir ve tolere edilebilir. 

750 mg Levonorgestrol içeren haplar kullanýlýr. 

Etkililik: Yuzpe yöntemiyle aynýdýr. 

Yan etkiler: Bulantý ve kusma olabilir, ancak tolere edilebilecek düzeydedir. 

Kullaným kurallarý: DSÖ Levonorgestrol rejiminin ilk 72 saat içinde etkili olduðunu 

belirtmiþtir. Buna göre ilk 72 saat içinde 750 mg Levonorgestrol alýnýr, 12 saat sonra doz 

tekrarlanýr. 

ACÝL KONTRASEPSÝYONDA RÝA UYGULAMASI 

Acil kontrasepsiyon amacýyla RÝA kullanýmýna 1976 yýlýnda baþlanmýþtýr. 


RÝA (bakýr içerenler de dahil) kontraseptif yöntem olarak kullanýldýðýnda, fertilizasyonu 

önler. Acil kontrasepsiyon amacýyla kullanýldýðýnda ise, bu etkisinin yaný sýra bakýr 

iyonlarýnýn etkisinin de yardýmýyla implantasyonu önler. 

Etkililik 

Çok etkilidir. Koruyuculuðu %99’dur. Ancak bazý çalýþmalarda %1-3 oranýnda gebelik 

olduðu saptanmýþtýr. Bunun nedeni, RÝA’nýn acil kontraseptif etkisinin, korunmasýz iliþkiden 

ne kadar sonra uygulandýðýna baðlý olarak deðiþmesidir. Geç uygulanýrsa etkililiði azalýr. 

8400 olguluk bir çalýþmada 8 gebelik saptanmýþtýr; bu çalýþmadaki gebelik hýzý %0,1’den 

azdýr. Bu da hormonal acil kontrasepsiyonun yaklaþýk 15’te biri kadardýr. 

Yan Etkiler 

Postkoital uygulanan RÝA’nýn yan etkileri, rutin RÝA uygulamasýndan farklý deðildir. Karýn 

aðrýsý, vajinal kanamada artma ve lekelenme olabilir. Ancak korunmasýz iliþkiye baðlý olarak 

PÝH ve CYBH’ler açýsýndan risk artýþý olabileceði unutulmamalýdýr. 

599 

21

21 



Korunmasýz cinsel iliþkiden sonraki ilk 5 gün içinde uygulanmasý tavsiye edilir. 

Ovülasyondan sonraki 5 gün içinde, implantasyondan önce uygulanmasý gerekir. Ancak 

ovülasyonu tam saptamak mümkün olamayacaðýndan, iliþkiden sonraki 5 gün içinde 

uygulanmasý uygundur. 


Rutin RÝA uygulamasýnýn aynýsýdýr. Farklý olarak CYBH riski yüksek olan aþaðýdaki 

durumlarda uygulanmasý önerilmez: 

· Yeni bir eþle korunmasýz cinsel iliþki 

· Tecavüz 

· Hizmet alanýn hiç doðum yapmamýþ olmasý 

· Hizmet alanýn CYBH açýsýndan zaten riskli olmasý 

Ýzlem 

Rutin RÝA uygulamalarýnda olduðu gibidir. 

MÝFEPRÝSTON (RU 486) 

Mifepristonun dahil olduðu antiprogestinlerin de gelecekte acil kontrasepsiyon amacýyla 

kullanýlmasý olasýdýr. 

Etki mekanizmasý: Progesteron reseptörlerine baðlanýp etkilerini bloke eder, ovülasyondan 

önce ya da sonra kullanýmýna baðlý olarak ya ovülasyonu durdurur ya da endometriyumun 

geliþmesini bozar. 

Kullaným kurallarý: Ýlk 72 saatte tek doz 600 mg verilir. Yuzpe rejimine göre daha az yan 

etki (bulantý, kusma, adet düzensizliði) yapar ve etkililiði eþit düzeydedir. 


KAYNAKLAR 

Durmuþoðlu F, Tomruk DG, Yýldýrým A. Özel Dönem ve Durumlarda Kontrasepsiyon. 

Aile Planlamasýnda Temel Bilgiler, Ýnsan Kaynaðýný Geliþtirme Vakfý. Ankara: Damla 

Matbaasý, 1997 

600

Emergency contraception. Entre Nous, Autumn 1998:4-9 


Family planning methods: new guidance. Population Reports. Series J, No. 44. Baltimore: 

JHSPH, PIP, October 1996 

Hatcher RA, Rinehart W, Blackburn R, Geller JS. The Essentials of Contraceptive Technology. 

Baltimore, Jonhs Hopkins School of Public Health, Population Information Program, 

1997, Bölüm 5:20-28. 

Kubba AA. Hormonal postcoital contraception. Eur J Contracept Reprod Health Care 1997; 

2:101-4 

Vanlook PFA, Stewart F. Emergency contraception.Ch. 12. Hatcher. 1998 

601 

21

ISBN 975-590-042-x (Takým No) 

ISBN 975-590-044-6 (Ýkinci Cilt) 

DAMLA • 0312 3217516

ULUSAL AÄ°LE PLANLAMASI HÄ°ZMET REHBERÄ° Cilt II ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?