Prof. Dr. Ayhan Gazi KALAYCI.pdf

Sağlıklı Emzirme, Emzirmede KarşılaşılanProblemlerve Anne Sütünün ÖnemiProf. Dr. Ayhan Gazi KALAYCISamsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AnabilimDalı Pediatrik Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Bilim Dalı, Samsun1. Anne sütünün öneminden ve ilk 6 ay neden sadece anne sütüverilmesi gerektiğinden bahseder misiniz?Anne sütü, ilk altı ayda bebeklere gereksinimleri olan tüm besin öğelerini tekbaşına sağlayabilen en iyi besindir. Bu süre içinde ek gıda verilmesi annenin sütsalgılama fonksiyonunu olumsuz yönde etkileyebilir. Anne sütü bebekler için yaşamsalöneme sahiptir. Doğumdan sonra gelen ve kolostrum adı verilen ilk süt, bebek içinhem çok besleyici hem de hastalıklara karşı koruyucu özellik taşımaktadır.Enfeksiyonlara karşı koruyucu özelliği yüksek olduğundan bebeğin ilk aşısı olarakkabul edilir. Kolostrum sonrası yapımı devam eden olgun anne sütü bebeğingereksinim duyduğu besin ve su ihtiyacını karşıladığı gibi enfeksiyon hastalıklarındankoruyucu bazı maddeler de içerir. Ayrıca anne ile bebek arasındaki sevgi bağınınkurulması için en iyi yol emzirmedir.Anne sütü alan bebeklerde ilk yaşlarda sık görülen ishal ve solunum yoluenfeksiyonu gibi hastalıklar daha az görülmektedir. Ayrıca anne sütünün astım gibialerjik hastalıklar, çocuk diyabeti gibi hastalıklara karşı koruyucu olduğuvarsayılmaktadır. Anne sütü alan bebeklerde, pişik, karın ağrıları ve kabızlık daha azgörülmektedir. Ayrıca anne sütünün zeka gelişimine olumlu etkileri olduğubilinmektedir. Anne sütü içeriğindeki yağ oranı emzirme süresince değişiklik gösterir.Emzirmenin başlangıcında düşük olan yağ oranı, emzirmenin sonuna doğru artışgöstermektedir. Bu durum bebekte doygunluk hissi yaratmakta ve bebeğin obezitegelişimini önlemektedir.Emzirmenin Bebek sağlığına olduğu kadar anne sağlığına da önemli katkılarıvardır. Annede gelişmesi olası doğum sonrası kanamaları ve dolayısıyla anemiyiönleyici etkisi vardır. Over ve meme kanseri riskini azaltır. Anne ve bebek arasındakiduygusal bağın oluşmasını sağlar. Emzirmenin gebeliği önleyicide etkisi de vardır.2. Sağlıklı emzirme nasıl olmalı, bebek günde kaç defa emzirilmeli,emzirme sırasında nelere dikkat edilmelidir?Bebekler doğumdan sonraki ilk yarım ile bir saat içinde emzirilmeyebaşlanmalıdır. Emmenin en aktif olduğu bu sürenin geçirilmesi emzirme başarısı vesüresini olumsuz yönde etkilemektedir. Bebek ve anne aynı odada bulunmalı, böylecebebek ağladıkça emzirilmelidir. Bebeğin sık sık ve uygun teknikle emzirilmesi, sütsalgılanmasını sağlayan en önemli faktördür ve süt yapımının sürekliliğini sağlar.Dolayısıyla bebek daha iyi kilo alır, meme sorunları azalırve1Clinic Pediatri

emzirme alışkanlığı daha kolay yerleşir.İlk günlerde emzirme konusunda acemilikler yaşanabilir. Zaman içinde sorunlar aşıldıkçaemzirme hem anne hem de bebek için oldukça keyif verici olur. Bebek her isteğinde emzirilmelidir.Yeni doğan bebekler genellikle günde 8-10 öğün emmek isterler. Bebeğin emme sıklığı daha sonragiderek azalır. Bebek farklı pozisyonlarda emzirebilir. İlk birkaç gün gerekli olduğu durumlarda bebekannenin yanında yatar pozisyonda emzirilebilir. Daha sonraki dönemlerde oturarak emzirmek dahakolay olacaktır.Emzirmeye başlamadan önce ellerin yıkanması yararlı olur. Anne sırtını destekleyen bir koltuğaoturmalı ve rahat olmalıdır. Kucağına aldığı yumuşak bir yastık üzerine bebeği yatırıp emzirirse daharahat olabilir. Anne emzirdiği taraftaki kolu ile bebeği başından ve sırtından destekleyip diğer eli ilememe başını bebeğe verir. Emme esnasında bebek, memenin areola denen koyu renkli kısmını iyicekavraması gerekir. Bebek ritmik bir şekilde yavaş yavaş emmeli, yutkunma sesleri duyulmalıdır. Eğersadece meme başını tutarsa yeterince süt akışı olmaz ve bebek huzursuzlanarak memeyi bırakır. Budurum meme başı çatlaklarına da yol açabilir. Emme sırasında bebeğin ağzı tam açık, areola büyükoranda bebeğin ağzında ve bebeğin alt dudağı dışa doğru dönükse emzirme doğru demektir. Fakatbebeğin dudakları büzüşmüş şekilde ise ve areola görünüyorsa bebek memeyi tam kavramamışdemektir. Bebek memeyi tamamen bırakana dek emzirmeye devam edilmelidir. Eğer o memedeki sütbitmiş ve bebek halen emmek istiyorsa diğer memeye geçilir. Genellikle bebekler besin ihtiyacınınbüyük kısmını ilk emdikleri memeden karşıladıkları için diğer memeyi tamamen boşaltamazlar. Bunedenle bir sonraki emzirmede öncelikle son emzirilen meme ile başlanmalıdır.3. Anne sütü ile beslenmede bebek ve anne hangi zorluklarla karşılaşır, bu sorunlar nasılçözümlenir? (meme başı çatlakları, meme iltihabı, içe dönük meme vb.)Meme başı çatlakları:Meme başı çatlakları bebeğin emmesine engel değildir, ancak anne için oldukça ağrılı olabilir.Bu nedenle uygun tedavi yapılırken meme başı çatlağına yol açan faktörler belirlenmeli ve ortadankaldırılmalıdır. Bebeğin yanlış pozisyonlarda emzirilmesi meme başı çatlaklarına yol açabilir. Bunedenle emzirme tekniği ve pozisyonlar sorgulanmalı ve düzeltilmelidir. Bebeğin boşalan memeyiuzun süre emmesi ve meme başının uzun süre bebeğin tükürüğü ile temas etmesi meme başındaçatlak, yara ve enfeksiyonlara neden olabilir. Bu nedenle bebeğin boşalan memeyi emmesine veyaemme esnasında uyuyakalmasına izin verilmemelidir. Bebek doymuşsa bebeğin dudaklarınınyanından ağzına parmak sokularak memeden ayrılması sağlanmalıdır. Emzirme bittikten sonra memeucundaki sütün meme başına yayılması enfeksiyona karşı koruma sağlar. Emzirme öncesinde isememe başı temiz su ile silinebilir.Annede meme iltihabı (mastit):Anne memesindeki iltihap hafif ise ve bebeğin emmesi çok ağrılı olmuyorsa emzirmeye engeldeğildir. Hafif iltihap olduğunda emzirmeye ara verilirse sütün birikmesi anneyi daha da rahatsız eder.Memede şişlik, ağrı, kızarıklık belirgin ise ya da emzirme çok ağrılı oluyorsa emdirilmez. Bu durumdaaralıklı olarak meme elle sağılarak süt boşaltılır.Meme başı çöküklüğü veya içe dönük meme:2Clinic Pediatri

Bebeğin emmesi ile zamanla düzelebilen sorunlardır. Bebeğin emebilmesi için mutlaka memebaşına ihtiyacı yoktur, önemli olan bebeğin memeyi iyice kavramasıdır. Bazen emzirme esnasındayapay meme başlarını kullanmak gerekebilir.4. Doğumdan itibaren bebeklerin beslenmesinde kaç dönem vardır?Bebeklerin beslenmesi genellikle üç dönemde değerlendirilir.1.Anne sütü ile beslenme dönemi,2.Ek gıdalara başlama dönemi,3.Modifiye erişkin tipi beslenme dönemi. Bebek yaşamın ilk dört-altı ayında sadeceanne sütü ile beslenmelidir. Ek gıdalara geçildiği dönemde de anne sütüne devam edilir. Ek gıdalarabaşlama zamanına bebeğin gastrointestinal, metabolik ve nörolojik gelişim derecesine göre kararverilir. Bu nedenle bebeğin büyüme ve gelişme hızı hekim tarafından takip edilmelidir.Ek gıdaya geçildiği dönemde seçici davranılmalı ve başlanacak her besinin miktarı az olmalıdır.İlk olarak elma, havuç ve şeftali gibi meyve suları denenmeli. Sütlü unlu mamalar ve yoğurt anne sütüyanında bebeğe ilk verilecek besinler olmalıdır. Sütlü unlu mamalar hazırlanırken buğday unudışındaki allerjik özellikleri az diğer tahıl unları tercih edilmelidir. Pirinç unu bu özelliği nedeniyleönerilebilir. Yoğurt ise evde bardak içinde mayalanarak günlük hazırlanmalıdır. İlk dönemlerdebaşlanan meyve suları zamanla meyve püresi şeklinde verilmelidir. Sebze çorbaları altıncı aydabebeğin diyetine eklenir. Genellikle patates, havuç, kabak ve pirinç katılarak yapılan sebze çorbalarınazamanla ıspanak, semiz, lahana ve patlıcan gibi sebzelerde katılabilir. Sebze çorbasında kullanılanyağ bitkisel kaynaklı olmalı ve hayvansal yağ kullanılmamalıdır. Zamanla çorbaya kıyma, az miktardasoğan ve sarımsak da katılabilir. Katı pişirilmiş yumurta sarısına bu aylarda başlanabilir. Az miktardabaşlanarak, verilen miktar giderek artırılır. Genellikle haftada üç yumurta sarısı bebeğin ihtiyacınıkarşılar. Yumurtanın beyazı 9-10 aydan sonra verilmelidir. Mümkünse bir yaşına kadar bebeğe tuz vebal verilmemelidir. Yedi-sekiz aylık olduktan sonra yumurta yanısıra peynir başlanabilir, kahvaltılarpekmez ile zenginleştirilir. Sekiz aylık olduktan sonra balık eti, tavuk eti ve iyi pişmiş köfte yanısıra azmiktarlarda yemek pürelerine başlanabilir. Bir yaşından sonra erişkin sofrasındaki her şeyden yiyebilir.5. Emzirme döneminde annenin hastaolması veya ilaç kullanmak zorunda olmasıdurumunda ne yapılmalı?Nezle, grip, hepatit, idrar yolu enfeksiyonu gibi hastalıklar emzirmeye engel teşkil etmez. Fakataktif tüberküloz (verem), aktif hepatit, AİDS ve bazı bulaşıcı enfeksiyon hastalığına sahip annelerbebeklerini emziremez. Yine psikoz derecesinde psikiyatrik sorunları olan annelerin emzirmesine izinverilmemelidir. İlaç kullanan anneleri, ilacın bebeğe geçme olasılığı oldukça tedirgin eder. Eczanelerdereçeteli ya da reçetesiz satılan pekçok ilaç emzirme için engel oluşturmaz. Buna rağmen kullanmakiçin doktor onayı almakta yarar vardır. Anne guatr ilaçları, kanser ilaçları veya antipsikotik ilaçkullanıyorsa bebeklerini emzirmemelidir.Anne yeni geçirilen bir sarılık hastalığına (akut hepatit) sahip ise bebeğini emzirmemelidir.Ancak taşıyıcı ve kronik hepatitli anneler bebeğini emzirebilir. Örneğin hepatit B taşıyıcısı olan anneler3Clinic Pediatri

ebeğini emzirebilir. Kronik hepatit C hastalığında ise durum farklıdır, annenin bulaştırma riski yüksekise bebeğini emzirmemesi daha doğru olabilir.6. Anne sütü sarılığı ve bebekte sıkdışkılama emzirmeye engel midir?Anne sütü sarılığı nadiren görülen geçici bir durumdur. Bu dönemde gereksiz yere anne sütükesilmektedir. Sarılıktı bebeklerde sarılığın nedeni mutlaka araştırılmalıdır. Gerçekten anne sütünebağlı olsa bile bu tip sarılığın bebeğe zararı olmadığı için anne sütüne devam edilmelidir. Dolayısıylaanne sütü sarılığında anne sütünün kesilmesi kabul edilemez bir durumdur.Bebekte sık dışkılama olduğunda da anne sütü yanlışlıkla kesilebilmektedir. Anne sütü ilebeslenen bebeklerin dışkısı genellikle yumuşak kıvamdadır. Bazı bebeklerde günde 7-8 kez dışkılamaolabilir. Bebekte kilo artışı sorunu yok ise bu tür sık dışkılama anne sütünün verilmesine engel değildir.7. Anne sütündeki vitaminler bebekler için yeterlimidir yoksa ek vitamin takviyesi gerekir mi?İyi beslenen bir annenin sütü, bebeğin tüm vitamin gereksinimini yeterince karşılayabilir. Annesütündeki vitaminlerin düzeyi düşük olsa bile biyoyararlılığı ve etkinliği yüksektir. Buna rağmen annesütü alan bebeklerin bazı vitaminler yönünden desteklenmesi gerekir. Yenidoğan bebekleredoğumdan sonra K vitamini desteği yapılmalıdır. Çocuk 1-2 yaşına ulaşıncaya kadar anne sütündesınırlı düzeyde olduğu bilinen D vitamini verilebilir. D vitamini desteği özellikle güneşle temasın azolduğu yerlerde yaşayan çocuklar için zorunlu bir uygulama olmalıdır. Sütteki vitamin içeriği annenindiyet özellikleri ve beslenme durumuna bağlı olarak kişisel değişiklikler gösterebilir. Genellikle sudaeriyen vitaminlerin düzeyi, yağda eriyenlere göre annenin diyetinden daha çok etkilenir. Bu nedenledengeli beslenen sağlıklı bir annenin bebeğine ek olarak suda eriyen vitamin desteği yapmaya gerekyoktur.Ek gıdanın başlandığı 6 ayından sonra çocuklara koruyucu dozda demir desteği verilmelidir.Kan şurubu olarak bilinen demir ilaçlarının dışkı rengini koyulaştırabileceği, dişleri hafif karartacağıannelere söylenmeli ve enfeksiyonlar sırasında verilmemesi öğütlenmelidir. Demir eksikliğikansızlığının en sık görüldüğü 6 ay ile 2 yaş arasında demir desteğine devam edilmesi uygun biryaklaşımdır.8. Ek gıdalara erken başlamanın sakıncaları var mıdır? Ek gıdalara geçerken nelere dikkatedilmelidir?Ek gıdalara önerilenden erken başlanması anne sütünün azalmasına hatta kesilmesine yolaçabilir. Anne sütünün azalması bebeğin beslenmesini bozarak hem büyüme hızını hem de sağlığınıolumsuz yönde etkiler. Allerjik hastalıklar ve özellikle besin allerjilerinin görülme sıklığı artar. Diğer ekgıdaların anne sütü gibi enfeksiyonlara karşı koruyucu özelliği olmadığından enfeksiyon hastalıklarınave özellikle de ishale yakalanma riski artar. Erken ek gıda böbrek solüt yükünü artırarak sıvı kaybıriskini ortaya çıkartır. Anne sütü ile beslenen çocuklarda ilerleyen yaşlarda astım, diyabet, çölyakhastalığı, iltehabi barsak hastalığı (crohn hastalığı) gibi hastalıkların görülme riskinin anne sütüalmayan çocuklara göre daha yüksek olduğu bildirilmektedir.4Clinic Pediatri

Ek gıdalara geçerken her bir besini az miktarlarda başlamak ve allerji olduğunda hangisinebağlı olduğunu anlamak için farklı zamanlarda vermek gerekir. Eğer altı ay dolmadan çocuğun ekgıdaya alışması amacıyla meyve suyu ve yoğurt verilecekse bu hiçbir zaman öğün şeklinde olmamalı,deyim yerindeyse doyumluk değil tadımlık olarak az miktarlarda kaşık ile verilerek denenmelidir.9. Anne sütünün yetmediği durumlarda ne yapılmalı, anne sütü yetersizliğinde ve 6. aydanitibaren bebeğe hangi ek mamalar ve katı besinler verilmelidir. Ek gıda da hangi dönemdebebek nasıl beslenmelidir?Anne sütünün yapımı ve salgılanması bebeğin emme sayısı ve emme gücü ile doğru orantılıdır.Bebek anneyi ne kadar sık ve güçlü emerse anne sütü o kadar fazla yapılır. Bu nedenle sağlıklı birannede anne sütünün yetersiz olması sık karşılaşılan bir durum değildir. Bazen de bebeğin sancısınedeniyle ortaya çıkan huzursuzluk anne sütünün yetmediği şeklinde algılanabilir. Bu durumlarda ekmama başlandığında anne sütünün azalması ve hatta giderek kesilmesi söz konusu olabilir. Bazenanne için dengesiz beslenme, stres ve üzüntü gibi faktörler anne sütü miktarını azaltabilir. Kısa birsüre için hazır mamalarla 1-2 öğünü geçmemek üzere beslenme desteklenebilir.Bebek altı aylık olduktan sonra sıvı, yarı katı ve katı gıdalara alıştırıldığı dönem başlar ki budöneme "ek gıdalara başlama dönemi" ya da "weaning" dönemi" adı verilir. Başlangıçta ek gıdalaranne sütünü tamamlayıcı nitelikte başlanır, zamanla günlük öğünler şeklinde verilir. Altı aydan sonratek başına anne sütü yeterli değildir. Uygun ve zamanında ek gıda desteği verilmelidir. Ek gıdabaşlanması yanısıra emzirme sürdürülmeli ve anne sütüne en az iki yıl devam edilmelidir. Geçişdöneminde başlanan ek gıdalar yumuşak kıvamda ve düşük allerjenik özellikte olmalıdır. 4-6 ay arasıdönemde ek gıda vermek gerekiyorsa öncelikle meyve suları ve yoğurt verilebilir. Unlu gıdalardanpirinç unu ilk tercih edilecek gıdadır. Meyve suyu ve sebze çorbasına başlamanın zamanlamasıkonusunda değişik görüşler olmakla birlikte, bu gıdaların 6 aydan sonra verilmesi daha uygundur.Başlanacak ek besinler biberonla değil, kaşık ile verilmelidir. Ek gıdalar tek öğün olarak ve azmiktarlarda verilmeye başlanmalı, bebeğin alımına göre daha sonra miktar ve öğün sayısıarttırılmalıdır. Bebek almadığı besinler için zorlanmamalı, bir süre sonra tekrar denenmelidir. İlk defaverilecek besinler bebek aç iken verilmelidir. İlk kez verilecek gıdalar bir hafta arayla başlanmalıdır.Böylece bebeğin yeni besine alışması için zaman tanınırve allerjik reaksiyon gelişirse hangi besindenkaynaklandığı anlaşılabilir.Kaynaklar1. American Academy of Pediatrics: Pediatric Nutrition Handbook. Committee on Nutrition, 3rd ed. Elk Grove Village, İL, American Academy ofPediatrics 2003.2. Oddy WH. The impact of breast milk on infant and child health. Breastfeed Rev2002;10(3):5-18.3. Richard JS (ed). Breast feeding 2001, Part İ. The Pediatric Clinics of North America. 2001;48 (1):1-262.5Clinic Pediatri