imam mâturîdî'nin - Yeni Ümit

sonraki gün hocaya okur ve mefhum olarak özetini arz ederdi.Bunlardan Avamil ve Kâfiye’nin metni ezberletilir, İzhar'ın isemefhum olarak bilinmesi ve arz edilmesi istenirdi.Hocaefendi, Emsile, Bina, Maksut, İzzî yani sarfa aitkitapları okuduktan sonra nahiv kitaplarına başlamış, Avamilve İzhar’ı okuduktan sonra hocası onu bir sonraki kitapolan Kâfiye’yi okutmadan Molla Cami okuyan grubadâhil etmiş, bu arada da Kâfiye’nin metnini ezberletmiştir.Molla Cami’den sonra da aradaki kitapları okumasına gerekgörmeyerek belâgat kitabı olan Muhtasaru’l-Meani’yebaşlatmış ve arada Telhis’in metnini ezberletmiştir. O günkümedrese eğitim sisteminde bir üst kitabı okuyan talebebir alt kitabı okuyanlara müzakere ettiriyordu. Böylelikletalebe bir kitabı bazen elli kere mütalâa ettiriyor ve bu aradada ezberlemiş oluyordu. Hocaefendi’nin ifadesiyle kitabınkenarındaki haşiyeleri, hamişleri bile biliyordu.Hocaefendi, Erzurum’da çok zor şartlar altında yukarıdakısaca bahsedilen usulde ders aldıktan sonra vazifesimünasebetiyle gittiği yerlerde yanına gelen meraklı veistekli talebelere -ulaşabildiğimiz kadarıyla- aşağıdaki ilimdallarına göre zikredeceğimiz kitapları okutmuştur.OKUTTUĞU KİTAPLARHayatını eğitim faaliyetlerine adamış ve her fırsattaokumuş ve okutmuş olan Hocaefendi’nin ilk önce okuttuğukitapları -ulaşabildiğimiz ve öğrenebildiğimiz kadarıyla-ileride daha geniş çalışmalara bir fikir vermesi açısındanİslâmî ilimlerin değişik disiplinlerine göre ele almak, sonrada metod üzerinde durmak istiyoruz.Tefsir“Kur’ân-ı Kerim’den hemen herkes bazı şeyler anlasa daonu bütün derinlikleriyle kavrayıp ihata edebilmek, bu alandagerekli donanımı olan tefsir ve te’vil erbabının işidir.” diyenHocaefendi’nin bu sahada okuttuğu kitaplar şunlardır:1. Tefsir-i Celâleyn. Celâleddin el-Mahallî (864/1459) tarafındantelifine başlanılıp, Celâleddin es-Süyutî (911/- 1505)tarafından tamamlanan ve bu iki müellifin adına nispetle isimlendirilenbu eser, çok kısa ve veciz tek ciltlik bir tefsirdir.2. Nâsiruddin Abdullah b. Ömer Beyzâvî’nin (685/-1286) Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil (2 cilt) isimlitefsiri. Bu eser daha çok Beyzâvî tefsiri diye bilinir. Kısa,öz, müfessirlerin görüşlerini özetleyen, Kur’ân’ın i’caz vebelâgatinden bahseden meşhur bir tefsirdir.3. Ebu’l-Fidâ İbn Kesîr’in (774/1341) Muhammed Alies-Sâbûnî tarafından ihtisar edilen, Muhtasaru Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azim (3 cilt) adlı tefsiri. Kur’ân’ın Kur’ân, hadîs,sahabe ve tâbiînin görüşleriyle tefsirinde en önemli eserlerdenbiridir. Hocaefendi, bu tefsiri değişik ders gruplarınabirkaç kere okutmuştur.4. Zemahşerî’nin (538/1143) Keşşaf isimli tefsirininmukaddimesi.5. Seyyid Kutup (1966), Fî Zilâli’l-Kur’ân (6 cilt).Asrımızda yazılmış edebî, sosyolojik, psikolojik derinlikliKur’ân’ı anlama adına önemli ölçüler veren bir tefsirdir.Hocaefendi bu eseri talebelerine okuturken çoğu zamangözyaşlarına hâkim olamamıştır. Bununla birlikte Kutup’untefsirindeki bazı görüşlerine katılmadığını da yeri geldikçevurgulamış, bu görüşlerin, yaşadığı çok zor şartların tesiriile olabileceğini söylemiştir.6. Muhammed Ali es-Sâbûnî (Muasır), Revaiü’l-BeyanTefsir-i Âyâti’l-Ahkâm (2 cilt). Ahkâm âyetlerini ve bunlardançıkarılan hükümleri yeni bir üslûp ve tertiple sunanahkâm tefsiri.7. Bediüzzaman Said Nursî (1960), İşârâtü’l-İ’caz fîMazanni’l-İ’caz. Fatiha sûresini ve Bakara sûresini de 32. âyetinekadar tefsir eden orijinal bir tefsirdir. Hocaefendi talebeleriylebu tefsirin Arapçasını değişik zamanlarda okumuştur.8. M. Elmalılı Hamdi Yazır (1942), Hak Dîni Kur’ânDili (9 cilt). Hocaefendi “Arapça’da dahi onunkine denkbir tefsir yazılmamıştır; Hamdi Yazır’ın, kendisinden nakillerdebulunduğu büyük müfessir Fahruddin Razi’ninTefsir-i Kebir’i bile Elmalılı’nın Hak Dini Kur’ân Dili adlıeserinin çapına erişemez.” (Fethullah Gülen, Kendi DünyamızaDoğru, s.89) dediği bu tefsiri daha önceden talebelerineözetlettirerek tedris ettiği gibi son zamanlarda tekrarders kitabı yapmıştır. Şöyle ki Merhum Elmalılı’nın Tefsirişu tefsirlerle mukayeseli okunmaktadır:İmam Maturidi-Te'vilâtü’l-Kur’ân, Zemahşeri-Keşşaf, FahreddinRazi-Mefatihu’l-Gayb, Beyzavi-Envarü’t-Tenzil veEsrarü’t-Te’vil, Ebu Hayyan-Bahru’l-Muhit, Ebu’s-Suud-İrşadu Akli's-Selim ilâ Mezâyâı Kitabi’l-Kerim, TantavîCevherî-el-Cevâhir fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerim, Seyyid Kutup-Fi Zilâli’l-Kur’ân, Molla Bedreddin Sancar-Edvau’l-Beyan,Bediüzzaman Said Nursi-Risale-i Nur Külliyatı.9. İbn Bâziş (1145), el-İknâ fi’l-kıraati’s-seb’ (2 cilt).Bu, meşhur ve mütevatir kıraatleri anlatan bir eserdir. HerMüslüman’ın en azından namazı caiz olacak ölçüde Kur’ân’ıtilâvet etmeyi öğrenmesi gerektiği üzerinde her fırsatta çokciddi vurguda bulunan Hocaefendi, kıraatlerin bizim vahiykaynaklı kültürümüzün önemli bir zenginliği olduğuna, buzenginliğin ihyâ edilmesi gerektiğine vurgu yapmaktadır. Vekendisi teorik de olsa kıraatlerin bilinmesi maksadına matuf,bahsi geçen bu kitabı talebeleriyle okumuştur.10. İmam Maturidî (333/944), Te’vilâtü’l-Kur’an. Ehl-iSünnet çizgisinin en önemli akide ve kelâm imamı İmamMaturidî’nin inanç, düşünce ve yorumlarını ihtiva eden butefsiri Hocaefendi eline ulaşır ulaşmaz talebelerine okutmayabaşlamıştır.Zikredilen bu tefsir kitaplarına ilâve olarak Hocaefendi,tefsir usulü ile ilgili olarak Muhammed Abdulazîm ez-Zerkanî’nin (1367) Menahilü’l-İrfan (2 cilt) adlı eseriniokutmuştur. Bu eser, eski tefsir usulü meselelerini ele almanınyanında günümüzdeki pek çok soruya cevap veren yenibir üslûp ve yaklaşımla yazılmış çok güzel bir eserdir.Hadis1. Muhammed b. İsmail Buhârî’nin (194/810) kısaadıyla Sahih-i Buharî diye bilinen ve Kur’ân’dan sonra en29