imam mâturîdî'nin - Yeni Ümit

yeniden yaparlar” (En’âm, 6/28) âyetinde ifade edildiğigibi, bu isteklerinin hakikati ifade etmemesi yanidünyaya yeniden gelseler bile söz verdikleri hayırlıamelleri işlemeyecekleridir. Diğeri ise rec’at düşüncesinesahip olmalarının kendilerine bir faydasınınolmayacağıdır. Çünkü onlar geri döndürülseler bilearzu ettiklerine ulaşamayacaklardır. Arzu ettiklerişey, istidlâl ile elde edilebilecek iman ve güvenliktir.Genişlik ve güven zamanında elde edemedikleri şeyikorku içinde iken nasıl elde edebileceklerdir? (Te’vîlât,3/417-418) İmam Mâturîdî, bu yorumlarını sadeceİmamiyye ile değil İsmâiliyye ile de ilişkilendirmektedir.SonuçMâturîdî’nin yaşadığı dönemde İmamiyye’nin,imamet başlığı altında siyaseti dine taşımaları, Hz.Peygamber’in güzide ashabı hakkındaki yanlış düşüncelerive çoğunluğun temsil ettiği ana bünyedenuzak durmaları dikkat çekmektedir. O günün şartlarındakiİslâm coğrafyasının en önemli ilmî merkezindenbirisinde yaşanan bu durum, Müslümanlarınilim ve fikir sahibi öncüleri ile birlikte siyasetçilerinide harekete geçirmiştir. Bu hareket içinde Mâturîdî,ilmî kanadın en önde geleni ve etkisi en kalıcı olanıdurumundadır.Mâturîdî’nin Şiî mezhepleri eleştirirken bu kadarçok Kur’ân’a dayanması ve ondan deliller getirmesi,kendisini Müslüman olarak tanımlayan oluşumların,ortak paydalarının vahiy olması gerektiği anlayışındankaynaklanmaktadır. Bununla birlikte mezheplerinkullanmış olduğu aklî delilleri yeterince kullanmış vebu metotla da muhaliflerine cevap vermiştir. Onunyapmış olduğu tartışmalar süresince dikkat çekicihususlardan bir başkası, kendisini Müslüman olaraktanımlayan mezhep mensuplarından hemen hementamamını küfürle itham etmemesidir. Muhaliflerininzaman zaman kendi metotları yüzünden küfre düşebileceklerineişaretleri elbette söz konusudur; ancakonlar hakkında doğrudan yöneltilmiş bir tekfir suçlamasınarastlamamaktayız.Sonuç olarak Mâturîdî’nin başta İmamiyye olmaküzere Şîa, Râfıza, Bâtıniyye ve Karâmita başlıkları altındayöneltmiş olduğu eleştirilerin asıl maksadının,İslâm’ı, Kur’ân ve Hz. Peygamber’in sahih sünnetininşemsiyesi altında hareket eden, akl-ı selîm ile anlamakve anlatmak olduğu görünmektedir.* Araştırmacı-Yazarskorkmaz@yeniumit.com.trBibliyoğrafya- Ahmed b. Hanbel, (241/855), Müsned, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-A’rabî, Beyrut1993, 1/175.- Ak, Ahmet, Büyük Türk Âlimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik, İstanbul 2008.- el-Bağdâdî, Abdu’l-Kâhir b. Tahir b. Muhammed (429/1037), el-FarkBeyne’l-Fırak, thk. M. Muhiddin Abdulhamid, Beyrut 1990/1411.- el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin (458/1065). es-Sünenü’l-kübrâ, I-X,Mektebetü dâri’l-bâz, Mekke, 1414/1994.- el-Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Ali b. İsmail (330/941), Makâlâtü’l-İslâmiyyinve-İhtilâfu’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhiddin Abdulhamid, Beyrut1995/1416.- Daftary, Ferhad, İsmaililer Tarih ve Kuram, trc. Ercüment Özkaya, RaslantıYayınları, Ankara 2001.- el-Küleynî, Ebû Cafer Muhammed b. Ya’kûb (329/940), el-Usûl mine’l-Kâfî, Tahran 1365/1945.- el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd(333/944), Tevilâtu Ehli’s-Sünne, thk. Fatıma Yusuf el-Hıyemî,Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1425/2004.- _____, Kitâbü’t-Tevhîd, thk. Fethullah Huleyf, el-Mektebetü’l-İslâmiyye,İstanbul 1979; trc. Bekir Topaloğlu, Ankara 2002.- el-Meclisî, Muhammad Bâkır (1110/1698), Bihâru’l-Envâr, Beyrut1404/1698.- en-Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed, Tabsıratü’l-Edille fîUsûli’d-Dîn, thk. Hüseyin Atay, Ankara 1993.- eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, nşr. Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut 1413/1992.- et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-Ümemve’l-Mülûk, thk. M. Ebu’l-Fazl İbrahim, Lübnan trz.- Koçoğlu, Kıyasettin, Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı (Basılmamış DoktoraTezi), AÜSBE, Ankara 2005.- Kurt, Hasan, Orta Asya’nın İslamlaşma Süreci (Buhârâ Örneği), Ankara1998.- Kutlu, Sönmez, “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”,İmam Maturidi ve Maturidilik, Haz. Sönmez Kutlu, Kitâbiyât Yayınları,Ankara 2003.- ____, “Zeydîlik, İsmaililik, İmamiyye”, İslam Düşünce Ekolleri Tarihi,Ankara 2006.- Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, İstanbul 1992.- Müslim, İbn Haccâc Ebu’l-Hüseyin (261/875), es-Sahîh, thk. MuhammedFuâd Abdulbâkî, Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul 1955.- Onat, Hasan, “Şiîliğin Doğuşu Meselesi”, AÜİFD, Ankara 1997.- Şeyh Sadûk, Muhammed b. Ali b. Hüseyin Ebî Cafer İbn Bâbeveyh el-Kummî (381/991), Men lâ Yahduruhu’l-Fakîh, nşr. Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, Kum 1413/1992.- Tan, Muzaffer, İsmâiliyye’nin Teşekkül Süreci (Basılmamış DoktoraTezi), AÜSBE. Ankara 2005.- Topaloğlu, Bekir, Kitabü’t-Tevhîd Tercümesi, “Giriş”, Ankara 2002.Dipnotlar1. Kitabın isminde işaret edilen kişinin Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Yahyaer-Râvendî olabileceği ihtimali vardır. Bkz. en-Nesefî, Tabsıra, 472;Topaloğlu, Kitabü’t-Tevhîd Tercümesi, “Giriş”, 26-27.2. bkz. Onat, Hasan, “Şiîliğin Doğuşu Meselesi”, AÜİFD, Ankara 1997,36/85 vd.3. Mâturîdî, Te’vîlât, 4/116; Koçoğlu, Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı, 42-48. Mâturîdî’nin hem Şîa hem de Râfıza tanımlamasını kullanarak, miraslailgili konulardaki eleştirileri için bkz. Te’vîlât, 1/363-371. Mut’a nikâhınaise “Onlar namuslarını korurlar. Ancak eşleri ya da ellerinin sahip olduğu(cariyeler) hariçtir. Bundan dolayı da kınanmazlar.” Mü’minûn, 23/5-6âyetlerinin tefsirinde değinir. Mut’a’nın burada istisna edilenler arasındabulunmadığı ve Kur’ân’da “Dünya hayatının geçici menfaatini elde etmekiçin cariyelerinizi zinaya zorlamayın” (Nûr, 24/33) buyrulduğu için,namusu korumanın insanlar tarafından bilinen bir gerçek olduğunu, bundandolayı bu görüşü savunmanın, haramı savunmak anlamına geleceğinibelirtir. bkz. Te’vîlât, 3/393-394.23