Sporcu Besin Desteklerine (Sports Supplements ... - Arastirmax

156 Argan, Kösehareketle sporcu besin desteği ürünleri ve içeriklerihakkındaki doğru bilginin reklam ya da tanıtımlardansağlanabileceği düşüncesine dayalı olarakortaya konan hipotez:H 7: Sporcu besin desteği faktörleri ile tanıtım yada reklam gerekliliği değişkeni arasında ilişkibulunmaktadır.Sporcu besin desteklerine yönelik tutumlarınkendi aralarındaki ilişkileri ve bu tutumların bağımlıdeğişken olarak addedilen bilgi noksanlığı,doktora başvuru, profesyonel sporcu kullanımı veürün tanıtımı arasındaki ilişkileri ortaya koyan kuramsalaraştırma modeli aşağıdaki şekilde sunulmuştur.Bu çalışmada sporcu besin desteklerinin kullanımdeneyimleri, bu ürünlere yönelik tutum faktörleriele alınacak ve profesyonel destek, bilgi noksanlığı,profesyonel sporcu kullanımı ve ürün tanıtımıile aralarındaki ilişki incelenecektir.Şekil 1. Araştırma modeliYÖNTEMÖrneklem: Bu çalışmanın evreni, Eskişehir’debulunan fitness ve spor merkezi niteliğindekiyerlerden yararlanan tüketici ya da sporcularıkapsamaktadır. 2009 yılı itibariyle Eskişehir’debulunan fitness salonlarının sayısı 14’tür. Araştırmabu fitness ve spor salonlarının dokuzundauygulanmıştır. Araştırmanın uygulandığı salonlarıntoplam salonlar içerisindeki payı %64.28’dir. Araştırma bu spor salonlarından yararlanan235 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir.Araştırmaya katılan 235 kişinin % 60.9’u erkek,% 39.1’i kadınlardan oluşmaktadır. Öğrenim durumuitibariyle % 71.1’i ön lisans ya da lisans, aylık ortalamagelir bakımından %34.9’u 751-1000 TL arası,yaş olarak % 38.27’si 23-25 yaş arası ve son olarakda % 66’sı öğrencilerden oluşmaktadır (Tablo 1).Araştırmaya katılan kişilerin sportif ilgilenimdüzeyleri ve sportif deneyimleri Tablo 2’de sunulmuştur.Katılımcıların % 56.1’i üç yıldan uzun süredirspor yapmaktadır. Spor yapma amacı bakımındandeğerlendirildiğinde katılımcıların % 27.3’üsağlıklı yaşam için spor yaptıklarını ifade ederken,amatör ya da profesyonel düzeyde ilgilenilenspor branşı bakımından futbol % 20 ile ilk sıradayer alırken basketbol ise ikinci sırada yer almaktadır.Herhangi bir spor branşı olmayan katılımcılarınoranı isi % 21.8’dir.Verilerin Toplanması: Veriler 4 Nisan -15 Mayıs2009 tarihleri arasında toplanmıştır. Anketler,Tablo 1. Araştırma katılımcılarının demografik özellikleriÖzellikler Sıklık % Özellikler Sıklık %CinsiyetErkekKadınÖğrenim DurumuLiseÖnlisans/LisansLisans ÜstüAylık Ortalama. GelirDurumu750 TL veya 14392601678388249422460.939.125.571.13.416.2 34.920.917.910.2Yaş19 veya Meslek/Çalışma DurumuİşçiMemurEmekliÖğrenciEsnafSerbest MeslekDiğer66891706184155211392.628.938.729.82.67.71.766.00.94.716.6n= 235

Sporcu Besin Destekleri 157Tablo 2. Araştırma katılımcılarının sportif deneyimleriÖzellikler Sıklık % Özellikler Sıklık %Sporculuk Süresi1 Yıldan Spor AmacıSağlıklı YaşamVücüt GeliştirmeZayıflamaFormda KalmaPerformans ArtırmaSosyal FaaliyetMeslek Olarak2422571326439203721124210.29.424.356.127.316.68.515.78.95.117.9Spor BranşıFutbolBasketbolVoleybolHentbolTenisAtletizmDiğerBranşı Yok47442381312375120.018.79.83.45.55.115.721.8n= 235çalışma amacının belirtilmesinin ardından araştırmayakatılmayı gönüllü olarak kabul eden spor salonundakikişilere dağıtılmış ve kişi yönelimli (selfadministered) teknik ile elde edilmiştir. Bu teknikteanketörler anket formlarını örneklem grubunadağıtır ve örneklem grubundaki kişiler de sorularıtek tek okuyarak cevaplandırır. Kişi yönelimli çalışmalar,eğitim durumu yüksek olan kişiler üzerindedaha çok uygulanmaktadır. Bu araştırmada daörneklem grubu en az lise ya da üstü öğreniminesahip kişilerden oluştuğu için kişi yönelimli yöntemkullanılmıştır. Ankette kullanılan ifadelerin anlaşılırlığınıtest etmek amacıyla Anadolu ÜniversitesiBeden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu’nda okuyan24 öğrenci ile pilot bir çalışma yapılmış ve anketeilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak son biçimiverilmiştir. Anketler uygulanmadan önce araştırmakonusu olan sporcu besin desteklerine ilişkinkısa bir tanıtıcı açıklama yapılmıştır. Toplam 300anket dağıtılmış, bunlardan 235 adedi değerlendirmeyealınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre 252anket geri dönmüş, geri dönen anketlerden de onyedi adedi değerlendirme için eksik veya istatistikselolarak asgari veri girişine uygun olmadığı gerekçesiyledeğerlendirmeye alınmamıştır. Sonuçolarak, dağıtılan anket bazında geri dönüş oranı%78.3’tür. Anketi doldurma süresi ortalama olarak15–20 dakika sürmüştür. Araştırmada tesadüfîolmayan örnekleme yöntemlerinden biri olan kolayyoldan örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Kolaydaörnekleme yönteminde, belli bir mekândabekleyen ya da toplanan insanlara anketler uygulanmaktadır(Nakip, 2004; Yükselen, 2000).Veri Toplama Aracı: Veri toplama aracı olarakgeliştirilen anket formu dört bölümden oluşmaktadır.Birinci bölüm sporcu besin desteği kullanımınayönelik tutumları ortaya koyan 13 ifadedenoluşmaktadır. Tutum ifadeleri, ilgili konuda yapılmışaraştırma ve literatür çalışmalarının (Burkeve Deakin, 2006; Corrigan, 2000; Kreider, 2003;Maughan, 1999; Tokish ve diğ., 2004; Ray ve diğ.,2001) yanı sıra, 27 sporcu ile yapılan derinlemesinegörüşmeler sonucu geliştirilmiştir. Birinci bölümdekiifadeler beşli Likert Tipi Ölçek ile (“5” KesinlikleKatılıyorum, “1” Kesinlikle Katılmıyorum) katılımcılartarafından değerlendirilmiştir. Anketin ikincibölümünde bağımlı değişken olarak kullanılabilecekdört adet bağımsız ifade bulunmaktadır. Bu ifadeler;“sporcu besin destekleri hakkında bilgi sahibideğilim”, “sporcu besin desteklerini profesyonelsporcular kullanmalı”, “sporcu besin desteği kullanmadanönce doktora başvurmalı” ve “bu ürünlerinreklamı yapılmalı” biçiminde olup anket formununbirinci bölümündeki gibi “5” Kesinlikle Katılıyorum,“1” Kesinlikle Katılmıyorum şeklindeki Likert Tipi Ölçekile değerlendirilmiştir. Anketin üçüncü bölümüaraştırmaya katılan kişilerin sporcu besin desteğideneyimlerini ortaya koymaya yönelik yedi sorudanoluşmaktadır. Anket formunun dördüncü veson bölümü ise fitness türü spor salonlarında spor

158 Argan, Köseyapan kişilerin demografik özelliklerine ve spor deneyimlerineilişkin sekiz soruyu kapsamaktadır.Verilerin Analizi: Verilerin betimsel özellikleriiçin aritmetik ortalama, standart sapma, sıklıkve yüzde analizleri uygulanmıştır. Sporcularınsporcu besin desteklerine yönelik on üç tutumifadesinin gruplandırılması, sınıflandırılması veana faktörlere dönüştürülmesi amacıyla temelbileşenler faktör analizi (Principal ComponentFactor) uygulanmıştır. Yapılan analiz sonuçlarınailişkin bulgular Tablo 4’te verilmiştir. Sporcubesin desteğine ilişkin değişkenlere faktör analizininuygulanması için “örneklem yeterliliğinebakmak gerekmekte ve yeterliliğe karar vermekiçin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testinden yararlanılmaktadır”(Zhang ve diğ., 2003). Yapılan buaraştırmada KMO 0.821 olup, faktör analizininuygulanabilmesi için bu oran yeterlidir. Bir matrisbelirleyicisi olarak değişkenlerin varyans hipotezive kovaryans matrisinin reddedildiğini vebir faktör analizi yapmaya uygun olduğunu gösterenBartlett Testi sonucu ise 610.545 (p < .001)olarak bulunmuştur. Tüm faktörler için öz değer(eigen-value) 1’den büyük olarak atanmıştır. Faktörlerarası ilişkilerin belirlenmesi amacıyla korelasyonanalizi ve faktörler ile bağımlı değişkenlerarasındaki ilişkileri belirlemek üzere çokluregresyon analizinden yararlanılmıştır.BULGULARSporcu Besin Desteği DeneyimleriAraştırmaya katılanların sporcu besin desteği deneyimleriniortaya koymak amacıyla yapılan değerlendirmelerde% 47.2’si bu ürünleri kullandıklarınıifade etmiştir. Bu ürünleri tüketenlerin kullandıklarıürün türleri bakımından protein konsantreleri% 34.2 ile ilk sırada yer alırken diyet yada zayıflama ürünleri ise % 26.1 ile ikinci sırada yeralmaktadır. Ürün satın alımında kalite % 38.7 ileilk sırada yer alırken içerik ise % 28 ile ikinci sıradadır.Marka tercihinde GNC % 36’lık bir paya sahiptir.Tedarik yeri açısından internet, eczane, bayiininyanı sıra çoğunlukla bunların dışındaki yerlerolan spor merkezleri, market ve arkadaşlar (%41.5) kullanılmaktadır. Bilgi ediniminde ağızdanağıza iletişimin bir yansıması olan arkadaşlar %31.6 ile ön plana çıkmaktadır. Son olarak, kullanımsüresi bakımından katılımcıların büyük bir çoğunluğualtı aydan az bir süredir (% 41.5) bu ürünlerikullandıklarını ifade etmişlerdir (Tablo 3).Tablo 3. Araştırma katılımcılarının sporcu besin desteği deneyimleriÖzellikler Sıklık % Özellikler Sıklık %Kullanım Durumu (n=235)EvetHayırKullanılan Ürün Türleri (n=111)Protein KonsantrasyonlarıAmino Asit ÜrünleriKarbonhidrat ve Enerji KonsantreleriVitamin ve Mineral KonsantreleriDiyet ÜrünleriKreatin ÜrünleriSatın Alımda Dikkat EdilenUnsurlar (n=111)KaliteMarkaGüvenilirlikİçerikMarka Tercihi (n=111)GNCUltimateWeiderUniversalHardlineDiğer1111243817241329144314233140312364747.252.834.215.321.611.726.112.638.712.620.728.036.027.920.85.43.66.3Tedarik Yeri (n=111)İnternetEczaneBayiDiğerBilgi Edinimi (n=111)İnternetDoktorArkadaşPerakendeciÜrün KataloguDiğerKullanım Süresi (n=111)6 aydan 2818194613235263144622192425.216.217.141.511.71.831.623.427.93.641.519.817.121.6

Sporcu Besin Destekleri 159Tablo 4. Faktör analizi sonuçlarıFaktörlerFaktörYükleri(b)SsÖzdeğerler(Varyansın%’si)Alpha(α)Faktör 1: FaydaSporcu besin destekleri spor için gereklidirSporcu besin destekleri performansı artırırSporcu besin destekleri doğrukullanılmaktadırHer sporcunun besin desteği kullanmasıgerekirSporcu besin destekleri rahatça teminedilebilmeli.814.839.702.768.6793.763.962.972.883.531.040.830.890.911.075.009(38.531).84Faktör 2: Yan Etkiler ve EtikSporcu besin destekleri doping etkisi yaratırSporcu besin desteklerinin yan etkisi vardırSporcu besin desteklerinin kullanımı yasaldeğildirSporcu besin desteklerinin kullanımı ahlakideğildir.775.739.732.6283.113.122.152.461.010.990.830.951.913(14.712).76Faktör 3: Doğal BeslenmeSporda doğal beslenme yeterlidirSporcu besin destekleri sadece vücutgeliştirme sporunda kullanılırSporcu besin desteklerini kullanmadan daaynı performans sağlanabilirSporcu besin destekleri psikolojik bağımlılıkyapar.557.792.780.6983.393.133.122.961.110.911.061.091.393(10.713).77Kümülatif varyans yüzdesi: Aritmetik Ortalama, Ss: Standart Sapma1= Kesinlikle Katılmıyorum 5= KesinlikleKatılıyorum63.956Sporcu Besin Desteği Tutum FaktörleriÖlçeğin Geçerliğine İlişkin BulgularÖlçeğin geçerliğine ilişkin olarak içerik, yakınsak,yapı ve diskriminant geçerliği incelenmektedir(Odabasi ve Argan, 2009). Bu çalışmada ölçeğinyapı geçerliğine bakılmıştır. Yapı geçerliği, ifadelerinteorik yapıyı tanımlaması ya da özetlemesiniortaya koymaktadır (Churchill, 1979). Ölçeğin yapıgeçerliği için temel bileşenler faktör analizi kullanılmıştır.Faktör analizi sonrasında ölçeği oluşturan13 maddenin 3 faktör altında toplandığı görülmüştür.Buna göre, 1. altölçek varyansın 38.53’ünü,2. altölçek varyansın 14.71’ini ve 3. altölçek ise varyansın10.71’ini açıkladığı tespit edilmiştir. Tüm altölçeklerise, toplam varyansın 63.96’sını açıklamaktadır.Maddelerin faktör yüklerinin 0.56 ile0.84 arasında değiştiği belirlenmiştir (Tablo 4). Buyüzdelerin oldukça yüksek olduğu ve Fayda, Yanetkilerve etik ile Doğal beslenme düzeylerini yeterinceaçıkladığını söylemek mümkündür.Ölçeğin Güvenilirliğine İlişkin BulgularTipik olarak, güvenilirlik katsayılarının 0.70veya daha yüksek olması, yeterli olarak değerlendirilmektedir(Nunnally, 1978). Her bir faktöreilişkin güvenilirlik katsayısı (Cronbach-alpha= α) 0.84 ile 0.76 arasında değişmektedir. Tümfaktörler için Cronbach-alpha değerleri 0.70’inüzerinde hesaplanmış, bu durum 1978 yılındaNunnally’nin (1978) önerdiği “güvenilirliğin genelkabul sınırlarının (0.70)” içinde olduğunugöstermektedir (Kim ve diğ., 2003).Ölçekte yer alan maddelerin aritmetik ortalamave standart sapma değerleri 3.96 ± 0.83 ile

160 Argan, Köse2.15 ± 0.83 arasında değişmektedir. Sporcu besindesteklerine yönelik bu tutumsal değişkenlerçerçevesinde üç faktör ortaya çıkmaktadır. Birincifaktör, beş değişkenden oluşmakta olup “Fayda”olarak adlandırılmıştır. İkinci faktör, dört değişkendenoluşup “Yan Etkiler ve Etik” olarak isimlendirilmiştir.Son olarak üçüncü faktör ise, doğal besinlerlesportif performansın elde edilebilirliğiyleilgili olup, “Doğal Beslenme” biçiminde isimlendirilmiştir.Faktör analizindeki faktörlerin açıkladığıvaryansın %’si, faktörlerin göreceli önemini ortayakoymaktadır (Altunışık ve diğ., 2003; Arganve diğ., 2008). Tablo 4’te sınıflandırılan üç faktör,toplam varyansın %63.96’sını açıklamaktadır.Buna göre, birinci faktör olan “fayda” toplam varyansınen büyük payı olan %38.53’lik bir kısmınıaçıklamaktadır. İkinci faktör olan “yan etkiler veetik” toplam varyansın %14.71’ini son faktör olan“doğal beslenme” ise toplam varyansın %10.71’iniaçıklamaktadır. Faktör analizindeki bu üç faktörünaçıkladığı varyansın yüzdelik payının yüksek olduğuifade edilebilir (Tablo 4).Faktörler ile Bağımlı Değişkenler ArasıİlişkilerAraştırma modelindeki ilk üç hipotezi (H 1, H 2veH 3) test etmek amacıyla faktör analizi sonucuortaya çıkan üç faktörün kendi aralarındaki korelasyonmatrisi analiz edildiğinde, tüm üç faktörarasında (H 1, H 2ve H 3) anlamlı bir ilişkinin olduğu(p < .01); sporcu besin desteği kullanımınayönelik olumlu tutum boyutunu ortaya koyanfayda faktörü ile olumsuz tutumları ortaya koyanyan etkiler ve etik (r = -0.423) ile doğal beslenmeboyutu arasında (r = -0.449) negatif birilişki bulunmaktadır. İkinci faktör ile üçüncü faktörarasındaki ilişki (r = 0.458) ise pozitiftir.Sporcu besin desteklerine yönelik tutum faktörleriile bağımlı değişkenleri bilgi sahipliği, doktorabaşvuru, profesyonel sporcu kullanımı veürün tanıtımı arasındaki ilişkileri belirlemek amacıylaçoklu regresyon analizinden yararlanılmıştır.Tablo 6’da görüldüğü gibi, regresyon modeli istatistikselolarak anlamlı olup (F[3, 223] = 30.208;Tablo 5. Faktörlere ilişkin korelasyon matrisiFaktörler 1 2 3FaydaYan Etkiler ve EtikDoğal Beslenme1.00-.423**-.449**1.00.458**1.00Tablo 6. Faktörlerin bilgi noksanlığı ve doktora başvuru üzerindeki etkisine yönelik regresyon sonuçlarıBağımlı DeğişkenlerFaktörlerBilgi NoksanlığıDoktora BaşvuruStd. b t p Std. b t pFaydaYan Etkiler ve EtikDoğal BeslenmeSabit-0.315-0.3390.266-5.5746.0084.70440.498.000**.000**.000**.000**-0.3970.2960.114-6.9235.1521.97967.202.000**.000**.049*.000**R2=0.289 Adj. R2=0.279F= 30.208**R2=0.258 Adj. R2=0.248F= 26.129*** p < 0.05 ; ** p < 0.01

Sporcu Besin Destekleri 161p < 0.01), sporcu besin desteği kullanımına ilişkintutum faktörleri bilgi noksanlığı adlı bağımlı değişkeninintamamının yaklaşık % 28’ini açıklamaktadır.Regresyona ilişkin standardize edilmiş beta(b) değerleri incelendiğinde yan etkiler ve etik (b= -0.339; p < 0.01) bilgi noksanlığı değişkeninin tamamıüzerinde negatif yönlü en güçlü etkiye sahipolduğunu göstermektedir. Aynı şekilde fayda (b =-0.315; p < 0.01) ve doğal beslenme (b = 0.266; p 0.05), ise istatistikselolarak anlamlı değildir. Diğer regresyonmodeli ise profesyonel sporcuların ürünü kullanımıile faktörler arasındaki ilişkileri belirlemeye yönelikolup, bu regresyon modeli istatistiksel olarakanlamlı (F[3, 225] = 2.246; p > 0.05) değildir. Dolayısıylamodeldeki (H6) hipotezi red edilmiştir.TARTIŞMA VE SONUÇSporcu besin desteği kullanımı her geçen günyaygınlaşmakta ve pek çok spor destek ürünüsağlık ve performansı etkilemek üzere pazarasürülmektedir (Young ve Stephens, 2009). Barr(1986) maraton koşucularının % 75’i ve fitnesskatılımcılarının ise % 64’ünün günlük ikiden fazlabu tür ürünleri kullandıklarını rapor etmiştir.Şenel ve diğ., (2004) araştırmasında sporcuların% 55’inin müsabaka ya da antrenman öncesiergojenik yardım aldıklarını ortaya koymuş-Tablo 7. Faktörlerin profesyonel sporcu kullanımı ve ürün tanıtımı üzerindeki etkisine yönelik regresyon sonuçlarıBağımlı DeğişkenlerFaktörlerProfesyonel Sporcu KullanımıÜrün TanıtımıStd. b t p Std. b t pFaydaYan Etkiler ve EtikDoğal BeslenmeSabit-0.1450.064-0.091-2.0550.911-1.29851.951.041*.364.195.000**0.692-0.255-0.02415.371-5.6670.54172.674.000**.000**.589.000**R2=0.029 Adj. R2=0.016F= 2.246R2=0.544 Adj. R2=0.538F= 89.561*** p < 0.05 ; ** p < 0.01

162 Argan, Kösetur. Sporcu besin destek ürünleri kullanım deneyimleribakımından araştırmaya katılan kişilerinyaklaşık yarıya yakını bu tür ürünleri kullanmaktadır.Tıpkı Young ve Stephens (2009)’ın yaptıklarıaraştırma da katılımcıların büyük bir bölümününprotein tozu kullandığını belirtmiş olduğugibi kullanılan ürün kategorileri bakımındanprotein konsantreleri ve zayıflama ürünleriağırlıklıdır. Satın alma kararında kalite ve içeriğeönem verildiği ortaya çıkmıştır. GNC ve Ultimateen fazla tercih edilen markalardır. Tedarikyeri olarak daha çok spor salonu ortaya çıkarkenbunu internet, bayi ve eczane ve marketlertakip etmektedir. Ağızdan ağıza iletişimin (wordof-mouth)bir göstergesi olarak arkadaş tavsiyesibilgi ediniminde ön plana çıkmıştır. Şenel vediğ. (2004)’nin yaptığı araştırmalarda sporcularınbu ürünler hakkında bilgi sağlamada, antrenör(% 42.5), medya (%25.8) ve arkadaş çevresinin(%25) önemli bir ektisinin olduğu ortayakonmuştur. Sobal ve Marquart (1992)’a göre dereferans kaynağı olarak aile, doktor, antrenör vearkadaşlar sırası ile ağırlıklı olmaktadır.Mazanov ve diğ. (2008)’ne göre performansarttırıcı desteklere karşı olan tutumlar sporcularındestek kullanımını etkilemektedir. Bu anlamdasporcuların besin desteği kullanımını etkileyen pekçok tutum değişkeni bulunmaktadır. Bu değişkenlerinoluşturduğu faktörlerin belirlenmesi, araştırmanınana amaçlarından birini oluşturmaktaydı.Bu çerçeveden hareketle gerçekleştirilen çalışmada,sporda destekleyici olarak kullanılan ürünlereyönelik tutumları ortaya koyan üç önemli faktörortaya çıkmıştır. Bu faktörlerden ilki olan fayda;daha çok bu tür ürünlere yönelik olumlu tutumlarıkapsamaktadır. Araştırma katılımcıları bu faktöriçerisindeki değişkenleri çoğunlukla olumlu olarakdeğerlendirmişlerdir. Spor esnasında kaybedilenmineral, karbonhidrat vb. elemanların desteklenmesiamacıyla bu tür ürünlerin kullanılması gerektiğinevurgu yapan birinci faktör, diğer iki faktöreoranla ürün bağlantılı olumlu durumu yansıtmaktadır.Sobal ve Marquart (2004) tarafındanyapılan bir araştırmaya göre adölesan sporcuların% 62’si bu tür ürünlerin performansı artırdığınainanmaktadır. Yine başka bir çalışmada ise sporcuların% 70’inin bu tür ürünlerin etkili olduğunuve %95’i ise bu tür ürünlerin az veya hiç riski olmadığınainandığını rapor etmiştir (Dunn ve diğ.,2001; Krowchuk ve diğ., 1989).İkinci faktör olan yan etkiler ve etik ise, bu türürünlere yönelik olumsuz tutum ifadelerini kapsamaktadır.Bu ürünlerin yasal olarak kullanım problemleri,yan etkiler ve doping yapıcı etkisini kapsayanfaktör tüm faktörler içerisindeki en olumsuztutumları yansıtmaktadır. Aydoğdu (2006)’yagöre ürünün içeriğinde, etikette yazılı olmayan dopingunsuru maddeler bulunabilmekte ve sporcununsağlığı ve spor yaşamı tehlikeye girebilmektedir.Medyada ya da ağızdan ağıza iletişim ile ortayaçıkan görüşler bir şekilde tutumlar üzerindeetki yaratabilmektedir. Bir dönem bazı destekleyiciürünlerin reklamının yapılmasının yasaklanmasımedyada geniş biçimde yer bulmuştur. Bu faktörleilgili olarak tartışılması gereken en önemli konudoping yapıcı etkisine yönelik tutumlardır. Bu bakımdan,doğal olmayan yollarla performansın artırılmasınayönelik görüşlerin yanı sıra, işin yasalve etiksel boyutu bu kapsamda değerlendirmeyealınmıştır. Ayrıca sporcu besin destekleri ile ilgilibirtakım uygulamaların güvenli olup olmadığı halatartışılmaktadır. (Şenel ve diğ., 2004).Faktör analizinde ortaya çıkan son faktör isebir şekilde ikinci faktörü tamamlayıcı olarak ifadeedilebilir. Bu faktör doğal beslenmeye vurgu yapmaktadır.Daha açık bir ifade ile doğal beslenmeile de benzer performansın elde edilebileceği vurgusuön plana çıkmıştır. Her hangi bir destekleyiciürün almaksızın da sportif performansın sağlanabileceğiniortaya koyan son faktör birinci faktörünzıttı gibi görünmektedir. Aydoğdu (2006)’yagöre, yeterli ve dengeli beslenen sporculara vitaminve mineral desteğine gerek duyulmamaktadır.Özel bir eksiklik, özellikli gereksinim ya da hastalıkdurumlarında sporcunun sağlık durumu, gereksinimlerive aldığı diyeti değerlendirildikten sonragerekiyorsa destek yapılmalıdır. Ayrıca yine Aydoğdu(2006) vitamin ve mineral eksikliği olmayansporculara destek verilmesinin performansüzerine önemli bir katkısı olmadığını belirtmiştir.Sonuç olarak son iki faktör, destekleyici ürünlerinolumsuz yönlerini ortaya koyarken, birinci faktör

Sporcu Besin Destekleri 163ise kullanım yararının altını çizmektedir. Faktör yapılarıarasındaki korelasyon analizi de birinci faktörile geriye kalan iki faktör arasındaki ilişkinin negatifolduğunu ortaya koymuştur. Nispeten olumsuztutum olarak ifade edilebilecek ikinci ve üçüncüfaktörler arasındaki ilişki ise anlamlı olup pozitifyönlüdür.Araştırma modelinde sınanmaya çalışılan diğerkonu ise bilgi eksikliği, doktora başvuru gerekliliği,profesyonel sporcularca bu tür ürünlerin kullanılmasıgerektiğine yönelik inanç ve bu tür ürünlerinreklamının yapılması üzerinde faktörlerin etkisiniortaya koymaktı. Mazanov ve diğ. (2008)yaptıkları çalışmada genç sporcuları besin desteğikullanımına yönlendiren soyut kavramların, niyet,tutum ve inançken, onları etkileyen somutkavramlar da antrenörleri, aileleri, doktorlar ve arkadaşlarıolduğunu belirtmişlerdir. Greger (2001)daha geniş bir perspektifle yaşam biçimi faktörlerininbesin desteği kullanımı ile ilişkili olduğunu ortayakoymaktadır. Yukarıdaki bu düşünce perspektifinidestekler bir biçimde araştırmadaki her üçfaktörün profesyonel sporcu kullanımına yönelikgörüşler hariç anlamlı bir etkiye sahip olduğu ortayaçıkmıştır. Destekleyici ürün reklamlarının yapılmasıgerekliliği ile bu faktörler arasındaki ilişkidiğer bağımlı değişkenlere oranla yüksektir. Olumlututumu yansıtan birinci faktör ile bu değişkenarasındaki ilişki doğru orantılı iken, olumsuz olanlarlaise ters orantılıdır.Bu araştırmada elde edilen bulgular doğrultusunda,bu tür ürünlerin pazarlanması ve kullanımındadikkat edilecek unsurlar doğrultusundaoperasyonel kararların alınmasına dikkat edilmesigerektiğini söylemek mümkündür. Tüketici olaraksporcuların algı, tutum ya da görüşlerini ortayakoyan bu tür çalışmalarda kullanıcı odaklı yaklaşımlarınsergilenmesi yararlı olacaktır. Bu nedenle,destekleyici nitelikteki ürünleri üreten taraflarıntüketicilerin istek ve ihtiyaçları ve algıları doğrultusundaürünleri tasarlaması ve kullanıcılara sunmasıdaha yararlı sonuçlar verebilecektir.Gerçekleştirilen bu çalışma, Eskişehir’dekispor merkezlerinden yararlanan kişileri kapsamaktaolup, dolayısıyla sınırlı sayıda bir katılımcıgrubunun görüşlerini yansıtmaktadır. Araştırmasonuçlarının genellenebilirliği, araştırmanın gerçekleştirildiğiyer bakımından sınırlılıklara sahiptir.Araştırmada rapor edilen bulgular, küçük ölçeklibir örneklem grubu üzerinde yapılmış olması diğerbir kısıtlılığı ortaya koymaktadır. Gelecekte bualanda yapılacak çalışmalarda Türkiye çapında yada farklı ülkelerin tüketicilerini kapsayan çalışmalarınyapılması daha genellenebilir sonuçlar verebilir.Dönemsellik olarak ortaya çıkabilecek gelişmelerinortaya konması açısından yapılacak çalışmalarkullanım oranlarının değişimini belirleyebilecektir.Yazışma Adresi (Corresponding Address):Dr. Metin ARGANAnadolu ÜniversitesiBeden Eğitimi ve Spor YüksekokuluEskişehir/TÜRKİYEE-posta: margan@anadolu.edu.trK AY N A K L A R1. Açıkada C, Ergen E. (1990). Bilim ve Spor. Ankara:Büro Tek Yayınları.2. Altıntaş A, Akalan C. (2008). Zihinsel antrenman veyüksek performans. Spormetre Beden Eğitimi ve SporBilimleri Dergisi, 6(1), 39–43.3. Altunışık R, Torlak Ö, Özdemir Ş. (2003). Ekonomikkriz ve değişen alışveriş alışkanlıkları üzerine biraraştırma. 8. Ulusal Pazarlama Kongresi BildirilerKitabı, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 327-343.4. Argan MT, Argan M, Kurulgan M. (2008). Kitaplarailişkin biçimsel özelliklerin okuyucu tutumları üzerineetkisi. Bilgi Dünyası, 9(1), 179–206.5. Argan M, Katırcı H. (2008). Spor Pazarlaması. Ankara:Nobel Yayın Dağıtım.6. Aydoğdu SD. (2006). Sporcularda doping amaçlıvitamin ve mineral kullanımı. Türkiye KlinikleriPediatrik Bilimler Dergisi, 2(11),149-54.7. Barr SI. (1986). Nutrition knowledge and selectednutritional practices of female recreational athletes.Journal of Nutrition Education, 18, 167-174.8. Burke LM, Deakin V. (2006). Clinical Sports Nutrition,McGrawHill, Sydney, 188.9. Churchill GA. (1979). A paradigm for developingbetter measures of marketing constructs. Journal of

164 Argan, KöseMarketing Research, 16 (1), 64-73.10. Corrigan B. (2000). Drugs and nutrition. Journal ofScience and Medicine in Sport, 3(4), 339–359.11. Çetin E, Dölek B, Orhan Ö. (2008). Gazi ÜniversitesiBeden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerininergojenik yardımcılar, doping ve sağlık hakkındaki bilgive alışkanlıklarının belirlenmesi. Spormetre BedenEğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 6(3), 129–132.12. Çongar O, Özdemir L. (2004). Sivas il merkezindebeden eğitimi öğretmenlerinin genel beslenme vesporcu beslenmesi ile ilgili bilgi düzeyleri. CumhuriyetÜniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(3), 113–118.13. Demant TW, Rhodes EC. (1999) Effects of creatinesupplementation on exercise performance. SportsMedicine, 28, 49–60.14. Dunn MS, Eddy JM, Wang M, Nagy S, Perko MA,Bartee RT. (2001). The influence of significantothers on attitudes, subjective norms and intentionsregarding dietary supplement use among adolescentathletes. Adolescence, 36 (143), 583-591.15. Ersoy G, Hasbay A. (2006). Sporcu Beslenmesi.Ankara: Sinem Matbaacılık.16. Fox EL, Bowers RW, Foss ML. (1999). Beden Eğitimive Sporun Fizyolojik Temelleri, (Çeviren: Mesut Cerit,Ed: Hakan Yaman). Ankara: Bağırgan Yayınevi.17. Greger LL. (2001). Dietary supplement use: consumercharacteristics and interests. The Journal of Nutrition,131, 1339–1343.18. Karagözlü C, Bayarer M. (2004). Peyniraltı suyuproteinlerinin fonksiyonel özellikleri ve sağlık üzerineetkileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 41(2),197–207.19. Kim SS, Lee CK, Klenosky DB. (2003). The influencepush and pull factors at Korean national parks. TourismManagement, 24, 169–180.20. Kreider RB. (2003). Effects of creatinesupplementation on performance and trainingadaptations. Molecular and Cellular Biochemistry, 244,89–94.21. Krowchuk DP, Agnlin TM, Goodfellow DB, Stancin T,Williams P, Zinet GD. (1989). High school athletes andthe use of ergogenici aids. American Journal of Diseasein Children, 143, 486–489.22. Maughan RJ. (1999). Nutritional ergogenic aids andexercise performance. Nutrition Research Reviews, 12,255–280.23. Mazanov J, Petroczi A, Bingham J, Holloway A.(2008). Towards and empirical model of performanceenhancing supplement use: A pilot study among highperformance UK athletes. Journal of Science andMedicine in Sport, 11, 185-190.24. Mendes RR, Pires I, Oliveira A, Tirapequi, J.(2004). Effects of creatine supplementation on theperformance and body composition of competitiveswimmers. Journal of Nutritional Biochemistry, 15,473–478.25. Mujika I, Padilla S, Ibanez J, Izquierdo M, GorostiagaE. (2000). Creatine supplementation and sprintperformance in soccer players. Medicine & Science inSports & Exercise, 32, 518–25.26. Nakip M. (2004). Pazarlama Araştırmalarına Giriş(SPSS destekli). Ankara: Seçkin Yayıncılık.27. Nunnally JC. (1978). Psychometric Theory, 2nd ed.,McGraw-Hall, New York.28. Odabasi Y, Argan M. (2009). Aspects of underlyingramadan consumption patterns in Turkey. Journal ofInternational Consumer Marketing, 21, 203–218.29. Özmerdivenli R, Yıldırım E. (2005). Profesyonel veamatör futbolcuların eğitim düzeylerinin ergojenikyardım ve vitamin kullanım eğilimlerine etkisi. DoğuAnadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, 118-123.30. Poortmans JR, Auquier H, Renaut V, Durussel A,Saugy M, Brisson GR. (1997). Effect of short-termcreatine supplementation on renal responses in men.European Journal of Applied Physiology, 76, 566-567.31. Ray TR, Eck CJ, Lauries A, Covington R, MurphyB, Williams R, et al. (2001). Use of oral creatine asan ergogenic aid for increased sports performance:perceptions of adolescent athletes. Southern MedicalJournal, 94(6), 608–612.32. Saygın Ö, Göral K, Gelen E. (2009). Amatör veprofesyonel futbolcuların beslenme alışkanlıklarınınincelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2),178–196.33. Sobal J, Marquart LF. (1994). Vitamine/mineralsupplement use among high school athletes.Adolescence, 29(116), 835–843.34. Şenel Ö, Güler D, Kaya İ, Ersoy A, Kürkçü R. (2004).Farklı ferdi branşlardaki üst düzey Türk sporcularınergojenik yardımcılara yönelik bilgi ve yararlanmadüzeyleri. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor BilimleriDergisi, 2 (2), 41-47.35. Tekin M, Arslan F. (2005). 10. GAP Spor Şenliğinekatılan yıldız ve genç taekwondo sporcularının beslenmealışkanlıklarının belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 481–486.36. Tokish JM, Kocher MS, Hawkins RJ. (2004).Ergogenic aids: A review of basic science, performance,side effects, and status in sports. The AmericanJournal of Sports Medicine, 32 (6), 1543 – 1553.37. Ünal M, (2005). Sporcularda kreatin desteği veegzersiz performansı üzerine etkileri. Genel Tıp Dergisi,15(1), 43–49.38. Willmore JH, Cosstill DL. (2004). Physiology of Sportand Exercise, Human Kinetics, USA.39. Yaman Ç, Çelik A, (2008). Sakarya Üniversitesi BedenEğitimi ve Spor öğretmenliği bölümünde okuyan 1. ve4. sınıf öğrencilerinin beslenme bilgi ve tutumlarınınkarşılaştırılması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi,12(3), 33–48.40. Yıldıran İ, Bayraktar I, (2000). Atletizmin atma,atlama ve sprint branşlarındaki antrenörlerinbeslenme bilgi ve alışkanlıkları. Atletizm Bilim veTeknoloji Dergisi, 40(4), 21–38.41. Young CR, Stephens MB. (2009). Sports andnutritional supplement use in USMC recruits: a pilotstudy. Military Medicine, 174(2), 158–161.42. Yücesir İ, (2009). Doping ve doping ile mücadeleyöntemleri. Klinik Gelişim, 22(1), 26–37.43. Yükselen C. (2000). Pazarlama Araştırmaları, DetayYayıncılık, Ankara.44. Zhang JJ, Pennington-Gray L, Connaughton DP,Braunstein, JR, Ellis, MH, Lam ETC, et al. (2003).Understanding women’s professional football gamespectators: Sociodemographics, game consumption,and entertainment options. Sport Marketing Quarterly,12(4), 228-243.