K - Türkiye Diyanet Vakfı

Çağdaş ilmi verilerden hareketle Kur’an’a yeni yorumlargetiren Mahammed Hamdi’nin önceki alimlerinbazı ayetlere verdiği manaları isabetsiz bularakonlara yeni anlamlar vermesi onun orijinal tefsir yapabilenbir alim olduğunu kanıtlar mahiyettedir.Kendi ifadesine göre ictihad ehliyetini haiz biralim olan Elmalılı, fıkıh ve usul-i fıkıh sahasında derinvukuf sahibi idi. Ona göre delillerini ve illetlerinianlamadan hükümleri ezberleyip nakletmek fıkıh bilmekdemek değildir.Muhammed Hamdi, tasavvufla da ilgilenmiştir.Tefsirini hazırlarken vahdet-i vücud konusunda yeryer tenkit ettiği İbnü’l-Arabi’den bol miktarda iktibaslaryapması ve zaman zaman sufi meşrepli bir üslupkullanması tasavvufi temayülünün işaretleri sayılmalıdır.Ayrıca onun Şabaniyye tarikatına mensupolduğu da söylenir.Üç dört yıl aralıksız felsefe ile meşgul olan MuhammedHamdi, Batılı bazı yazarların mantık ve felsefekitaplarını tercüme etmek, pozitivizm, materyalizmve tekamül nazariyesi başta olmak üzere çeşitlifelsefi sistemleri eleştirmek suretiyle felsefede de sözsahibi bir alim olduğunu göstermiştir. Bilgiler arasındakiilişkileri düzenleyerek mutlak senteze varmayıönemli gören Elmalılı, diğer mütefekkir ve alimlerdenbağımsız olarak düşünebilmesi ve onları yeryer eleştirerek farklı görüşler ortaya koyması açısındanMüslümanların tefekkür hayatının canlanmasınakatkıda bulunmuştur.İtikadi konuları desteklemek maksadıyla felsefeyeyönelen Elmalılı aynı zamanda yeni devrin önemlibir kelam alimidir. Her ne kadar kelam ilmine dairmüstakil bir eseri yoksa da tefsirinde kelami problemlerebüyük bir yer ayırmış ve hemen hemen hepsineçözümler getirmeye çalışmıştır.Osmanlı Devleti’nin son devrinde yetişipCumhuriyet’in ilk yıllarını idrak eden Elmalılı; felsefi,itikadi, fıkhi, tasavvufi ve içtimai meseleler üzerindederinliğine düşünen bir din alimidir.Dini problemleri yeni ilmi verilerle teyit etmesi,özellikle Allah’ın varlığına ilişkin delilleri materyalist,pozitivist ve evrimci fikirleri reddeden bir yaklaşımlaele alması, nübüvvete felsefi temeller bulmaya çalışmasıve bu hususu tartışma ortamına çekmesi, Hz.İsa’nın nüzulüne ilişkin meselede olduğu gibi itikadikonulara yeni yorumlar getirmesi onun mütefekkirbir alim olduğunun delilleridir.ESERLERİ1. Hak Dini Kur’an Dili: Kırk sekizyaşında iken başlayıp altmış yaşındatamamladığı tefsiri olup enmeşhur eseridir. 10 ciltten oluşmaktadır.2. İrşâdü’l – ahlâf fî Ahkâmî’l Evkâf:Mülkiye Mektebi’nde okutmak üzerehazırladığı Vakıflarla ilgili hükümleredair bir ders kitabıdır.3. Hz. Muhammed’in Dini İslâm:Anglikan Kilisesi’nin sorularınaşeyhülislamlık adına verdiği cevaplardanoluşan bir risaledir. Tefsirinsonraki baskılarının baş tarafınaeklenerek yayımlanmıştır.4. Metâlib ve Mezâhib: Fransız felsefetarihçisi Paul Janet ve GabrielSealles tarafından yazılan “Histoirede la Philosophie, Les Problemes etLes Ecoles” adlı eserin tercümesidir.5. İstintâcî ve İstikrâî Mantık: İngilizmüellifi Alexander Bain’e ait eserinFransızca’ya yapılan tercümesindenTürkçe’ye çevirdiği bu kitabı SüleymaniyeMedresesi’nde öğrencilereders olarak okutmuştur.TDV< 78TÜRKİYE DİYANET VAKFI HABER BÜLTENİwww.diyanetvakfi.org.tr