Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Travma Sonrası StresBozukluğu (TSSB)Dr. Çağlayan ÜçpınarNisan 2005

“Travma” Nedir?• Günlük rutin işleyişi bozan,• Aniden – beklenmedik bir şekilde gelişen,•Dehşet, kaygı ve panik yaratan,•Kişinin anlamlandırma süreçlerini bozanolaylar, travmatik yaşantılar olaraktanımlanabilir.

“Travma” Nedir?...•Kişi gerçek bir tehditle karşılaştığınıalgılamışsa,• Fiziksel zarar gördüyse veya tanıkolduysa;• Bu esnada da aşırı derecede korku,çaresizlik ve dehşet hissetmişse,• Bu durum kişi için travmatik bir yaşantıolarak tanımlanabilir.

“Travma” Nedir?...Eğer bir olayda;•Yaşama tehdit,• Vücudun bütünlüğüne tehdit,• En sevdiklerimize tehdit,• İnanç sistemlerimize tehdit söz konusuysabu olay kişi için travmatik bir yaşantıdır.

“Travma” Nedir?...•Yaşanmış olan bir trafik kazası,•Doğal afet - deprem ya da sel -,•Taciz,• Daha zorlayıcı bir yaşantı,• On beş yıllık evlilikte atılmış olan ilk tokatbu konuya örnek oluşturabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu(TSSB) Nedir?•Yaşanan travmatik bir olay sonrasındaneredeyse herkes “stres tepkileri” gösterir.•Yaşanan olayın kendisinin olağanüstüolduğu bir durumda gösterilen bu strestepkilerinin, bir dönem için, “Anormal birolaya verilen normal tepkiler” olarakgörülmesi gerekmektedir.• Bunların süreklilik göstermesi durumundaTSSB adını alır.

•Yaşanan bir afet sonrası mağdurlarınyaklaşık %10-15’i olaydan çok kısa birsüre sonra toparlanır, olayın etkileriylebaşa çıkabilir ve hatta “lider” rolüüstlenebilir.• Yaklaşık %70 gibi bir bölümü ise olaydanetkilenir ve “stres tepkileri” gösterir.

Travmatik Stress TepkileriA. Fiziksel TepkilerA. Mide bulantısı, kusma vb. sorunlarB. Yorgunluk,C. Çarpıntı,D. Göğüs ağrısı,E. Titreme,F. Baygınlık hissi,G. Baş dönmesiH. Baş ağrıları

Travmatik Stress Tepkileri…B. Duygusal TepkilerA. Kaygılı olmaB. ÜzüntüC. Depresif duygu durumuD. İnkarE. KorkuF. SuçlulukG. PanikH. Hayal kırıklığıI. Kızgınlık

Travmatik Stress Tepkileri…C. Zihinsel TepkilerA. İlk ŞokB. Bellekle ilgili sorunlarC. DikkatsizlikD. KabuslarE. Araya girendüşüncelerF. Yönünü bulamamaG. EskilerihatırlayamamaH. Sorun çözememeI. Yanlış kararlarJ. Uyku bozuklukları

Travmatik Stress Tepkileri…D. Davranışsal TepkilerA. Kendini geri çekme,B. Yerinde duramama, kıpır kıpır olma,C. Ani davranışlar,D. Alkol ve madde alımı,E. Çabuk tepki verme,F. Başkalarını suçlama,G. Yeme sorunları,H. Kolayca korkma,

Travmatik Stress Tepkileri…E. Sosyal TepkilerA. İş-okul, arkadaşlık ve evlilik ilişkilerindesorunlar,B. İnsanlardan uzaklaşma,C. Aşırı yargılayıcı ve suçlayıcı olma,D. Her şeyi kontrol altında tutma isteği,

Travma Sonrası Ruhsal Durum

Travma sonrasında…•Bir kısmı “sorumlulara” yönlendirilmişancak büyük bölümü hedefeyönlendirilmemiş yoğun bir öfke,•Varsa kayıplara ilişkin yoğun bir üzüntü,• Olayın tekrarlanabileceğine dair yoğunkorku hissi vardır.

• Travmatik olay yaşayan neredeyse herkes“stres tepkileri” gösterir ama bu herkesin“hasta olduğu” ya da uzun sürelirahatsızlık yaşayacağı anlamına gelmez.Kişilerin vermiş oldukları “stres tepkileri”ninuzun ya da kısa süreli olması, kendilerineverilebilen destekle doğru orantılıdır.

• Travmatik bir süreç ya da yoğun stresyaratan bir kriz dönemi geçiren birçokinsan problemler yaşayabilir. Bir süresonra bu kişilerin birçoğu buproblemlerden büyük ölçüde kurtulabilir vehatta eskisine göre daha dagüçlenebilirler. %10-15 gibi bir bölüm isetravmatik olaylardan uzun süreli olaraketkilenir.

• Yaklaşık olarak verilen bu oranlar insaneliyle oluşan travmatik olaylarda dahafarklı oluşmaktadır. Her üç kişiden biri,hayatlarının belli bir evresinde, travmatikbir olaya maruz kalır. TSSB bunlardan %10-15’ini etkilemektedir. Bununla birlikteçoğu kişi TSSB yaşasa bile, bu konuda biryardım almamıştır.

DSM-IVDİAGNOSTİC AND STATİSTİCALMANUAL OF MENTAL DİSORDERS -FOURTH EDİTİON.

DSM-IV Tanı ÖlçütleriA. Kişi aşağıdaki her iki durumu daiçeren bir travmatik olaya maruzkalmıştır:1. Kişi gerçek ölüm veya ölüm tehdidi, veyaciddi yaralanma, veya kendi veyabaşkalarının beden bütünlüğünü tehditeden tehlikeli bir olay veya olaylaryaşamış, şahit olmuş veya karşılaşmıştır,2. Kişi yoğun korku, çaresizlik veya dehşetduyguları yaşamıştır.

DSM-IV Tanı Ölçütleri…B. Travmatik olay aşağıdaki bir (ya dadaha çok) yolla sürekli yenidenyaşanmıştır:1. Olayın düşünceler, şekiller, anımsamalarile tekrarlayıcı, zorlayıcı ve acı verenşekilde hatırlanması. Not: Küçükçocuklarda travmanın çeşitli yönlerini vetemalarını içeren tekrarlanan oyunlarolabilir.

DSM-IV Tanı Ölçütleri…B. …2. Olayın acı veren tekrarlayan rüyalarlagörülmesi. Not: Çocuklarda,tanımlanamayan içerikli korkutucurüyalar olabilir.3. Travmatik olay tekrarlıyormuş gibidavranma veya hissetme ( olayı yenidenyaşama duygusu, illüzyonlar,halusinasyonlar, uyanırken veyaalkollüyken olanlar da dahil dissosiyatiffeedback atakları). Not: Küçükçocuklarda travmaya özel reenactmentyenidenyaşanma görülebilir.

DSM-IV Tanı Ölçütleri…B. …4. Travmatik olayı sembolize eden veyatemsil eden iç veya dış uyaranlarlakarşılaşıldığında yoğun psikolojik sıkıntıçekilmesi.5. Travmatik olayı sembolize eden veyatemsil eden iç veya dış uyaranlarlakarşılaşıldığında fizyolojik tepki gösterme

DSM-IV Tanı Ölçütleri…C. Aşağıdakilerden en az üçüyletanımlanan, travmayla ilişkiliuyaranlardan sürekli kaçınma ve(travmadan önce olmayan) bir genelyanıtsızlık, hissizlik durumu:1. Düşünceler, duygular, veya travmaylailgili konuşmalardan kaçınma2. Travmayı anımsatıcı aktiviteler, yerler,insanlardan uzak durma çabası,3. Travmanın önemli bir bölümünüanımsayamama

DSM-IV Tanı Ölçütleri…C. …4. Belirli aktivitelere katılımda ilginin belirginazalması5. Diğer insanlardan uzaklaşma,yabancılaşma6. Duygusal kısıtlılık (örn. sevgiduygularının hissedilmemesi)7. Geleceğinin kısıtlandığı duygusu(gelecek, evlilik, çocuk veya normalhayat sürdürme umudunun olmayışı),

DSM-IV Tanı Ölçütleri…D. (Travmadan önce var olmayan)Sürekli aşırı uyarılma durumundan ikiveya daha fazlasının bulunması:1. Uykuya dalmada veya sürdürmedegüçlük2. İrritabilite veya öfke patlamaları3. Konsantrasyon güçlüğü4. Tetikte olma5. Abartılı irkilme yanıtı

DSM-IV Tanı Ölçütleri…E. B,C ve D tanı ölçütlerindekisemptomların 1 aydan daha fazlasürmesiF. Bu bozukluk, klinik açıdan belirgin birsıkıntıya ya da toplumsal, meslekialanlarda ya da işlevselliğin önemlidiğer alanlarında bozulmaya nedenolur.

Neler Yapılabilir?•Korunun!•Harekete Geçin!•Temas Kurun!

Teşekkürler.