diş hekimliği etiğine genel bir bakış - Hacettepe Üniversitesi Tıp ...

Kad›o¤lu4. Özerklik: Özerklik, yeterliliğe sahip bir bireyin zorlamaolmaksızın seçim yapma hakkıdır. Birer moral varlıkolmaları nedeniyle hastalar özerk karar alabilir.Özerklik ilkesi, hastanın kendi bedenine ne olacağınısaptama hakkına sahip olması üzerine temellenmektedir.Hasta özerkliğine saygı, hekim-hasta ilişkisinin dinamikbir parçasıdır ve diş hekiminin tedavinin yararlarını-zararlarınıdüşünüp tartmasını; hastanın çağdaşağız diş sağlığı hizmetleri hakkında bilgilendirilmesinigerekli kılar. Aydınlatılmış onam diş hekimliğindekiözerkliğin yaşama geçirilmesinin en güzel örneğidir.Özerkliğe saygı aslında hastalar açısından olduğu kadardiş hekimleri için de geçerlidir. Diş hekiminin hastanınçıkarına olmadığına inandığı bir tedavi nedeniyle hastabakımını üstlenmeme hakkına sahip olması hekimözerkliğinin bir göstergesidir.5. Şefkat: Şefkat, hastanın genel sağlığı hakkında kaygılanmakve onunla özdeşleşebilmek, ağrısını-acısını anlayabilmekdemektir. Bu diş hekimleri için hiç yabancıdeğildir. Çünkü diş hekimlerinin en yaygın olarak yaptığışey hastanın ağrısını uzaklaştırmak ve acısını dindirmektir.Hastaya nazik ve kibar davranmak ve onu ilgiyledinlemek, merhametli-şefkatli bir diş hekimi tarafındansunulan bakımın niteliğinin göstergesidir.6. Yeterli ve yetkin olma: Yeterli ve yetkin bir diş hekimihastasının ağız sağlığı ihtiyaçlarına tanı koymayave hastalıkları tedavi etmeye, hastanın en üstün yararıiçin onu uzman bir diş hekimine yönlendirmeye muktedirdir.Diş hekimliğinde yeterli ve yetkin olmak hastanınbakımıyla ilgili sonuçlar hakkında sürekli bir özdeğerlendirme yapmayı gerekli kılar ve hekime yaşamboyu öğrenme sorumluluğu yükler.7. Dürüstlük: Dürüstlük diş hekiminin dürüst, moraldeğerlere ve insanlara saygılı biçimde davranması demektir.Dürüstlük, gerçeği söylemek veya daha özel olarakgüvenin sürdürülmesini sağlayacak biçimde davranmaktır.Diş hekiminin dürüstlüğü sadece hastasınakarşı değil, aynı zamanda mesleğine de karşıdır. Konuşulmasıgereken yerde sessiz kalmak, bir meslektaşın çalışmasındayapılmış veya yapılmakta olan bir ihmal, birkusur görüldüğünde susmak, yalan söylemek değil, dürüstlüğünihlalidir.8. Ahlaki bütünlük: Güçlü ahlaki ilkelere sahip olmanınyanında bunların sözel ifadelerle dile getirilip, eylemlerdeyaşama geçirilmesi, söz ve eylemlerde bir ahlakibütünlük sergilenmesi demektir. Ahlaki bütünlüğe sahipher diş hekimi onurlu biçimde davranır. Ahlaki bütünlüklehareket etme duyarlılığı gösteren diş hekimitıbbi eylemini gerçekleştirirken karşısındakiyle görüş ayrılığıiçinde olsa bile yine de mesleğinin temel değerlerinisergiler. Mesleksel ahlaki bütünlük, diş hekimine meslekietik kurallarına uymayı ve mesleğini korumayı, onuen yüksek standartlara ulaştırmayı görev olarak verir.9. Profesyonellik: Öz yönetim, bir mesleği meslek yapanen önemli özelliktir. Diş hekimliği mesleği ancak,öz yönetim becerisine sahip üyeleri bu mesleği desteklediklerive ağız-diş sağlığı hizmetlerinin yükselmesiiçin çaba harcadıkları sürece gelişebilir ve topluma hizmetedebilir.10. Hoşgörü: Diş hekimleri mesleklerini uygularkengiderek artan biçimde daha çok kültürel ve etnik çeşitlilikleretanık olmaktadır. Ağrıyı dindirmeyi, uygunfonksiyonu ve estetiği önceleyen geleneksel hekim tutumubu karmaşık yapılanmalar tarafından değişimezorlanmaktadır. Kültürel-etnik çeşitliliğe gösterilen hoşgörüdiş hekimlerinin bu farklılıkların varlığını, hastalarınseçimlerini ve bu seçimlerin tedavinin sonuçlarınınasıl etkileyebileceği gerçeğini göz önünde bulundurmalarınıgerekli kılmaktadır.KL‹N‹K D‹fi HEK‹ML‹⁄‹ ET‹⁄‹NE ÖZGÜ DE⁄ERLEROzar, Schiedermayer ve Siegler tarafından 1988 yılındayayımlanan bir raporda diş hekimliği mesleğininuygulamalarında ve klinik diş hekimliği karar verme sürecindekarşımıza çıkan etik değerler yedi değer kategorisineayrılarak sunulmuştur [14].Bu değerler sırasıyla aşağıda yer almaktadır[1,2,5,9,12,14-17]:1. Yaşam ve sağlık: Hastanın yaşamı ve genel sağlığıdiş hekiminin baş kaygısı olmalıdır.2. Uygun ve ağrısız oral fonksiyon: Bu temel değer, bireyselağız-diş sağlığının kendine özgü doğası gereğihastanın yaşından, genel sağlığından, anatomik özelliklerindenve iyi ağız hijyenini sağlayıp sağlayamamasındanetkilenebilir. Hekim, hastasına uygun ve ağrısızbir oral fonksiyonu uzun dönemde etkili olacak biçimdegerçekleştirmelidir. Örneğin; hastanın kronik periodontalsorunu sağlığa kavuşturulmadan hastaya uzunömürlü olacağı vadedilen bir protetik restorasyon planlanmasıetik açıdan kabul edilemez bir davranıştır.3. Hastanın özerkliği: Hastanın, profesyonel bakımstandardı ve alternatif tedavi planları hakkında yeterlibilgiyi aldıktan sonra, tedaviyi seçme ya da seçmemehakkı vardır. Hasta tarafından seçilen tedavi planı hekimintercih ettiği tedavi planı olabileceği gibi, hekim tarafındanbenimsenmeyen bir plan da olabilir. Kimi zamanhekimin özerkliği ile hastanın özerkliği çatışabilir.Böyle durumlarda, kendisini etkileyecek nihai kararınalınması sırasında hastanın özerkliğine saygı duyulmasınındünya ölçeğinde kabul gören bir yaklaşım olduğuunutulmamalıdır.4. Uygulama öncelikleri: Diş hekimliği hizmetinin sunumundadiş hekiminin bireysel tercihi, tedaviye yöneliktavsiyelerde ve kararlarda önemli bir rol oynar. Dişhekimleri öğrenciliklerinden beri bazı asal kararlarlabeslenir. Örneğin; mümkün olduğunca, dişe kron endi-122H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹

Difl hekimli¤i eti¤ine genel bir bak›flkasyonu koymadan önce dolgu veya inley-onlay seçeneklerininyeğlenmesi; bir dişin çekimindense önceliklekanal tedavisinin denenmesi, bu asal kararlardandır. Hekimlerinbu yöndeki önceliklerinin ve seçimlerinin hastatarafından onaylanmasını beklemeye hakkı vardır.5. Estetik değerler: Ağız ve yüz görünümü hastanınkendine olan güveni bağlamında önemlidir ve bu nedenlediş hekimliği uygulamalarında da önemli bir yeresahiptir.6. Tedavi bedeli: Diş hekimliğinin tedavi seçeneklerisunulurken kaçınılmaz olarak girişimlerin maddi boyutuda hastaya sunulur. Uygun tedavi alternatiflerininher birinin yararlarının yanında tedavi bedelinin de sunulması,hastanın tedavi hakkında bilgilendirilme sürecininbir gereğidir. Klinik kararlar alınırken ve tedavi alternatifleribelirlenirken, belli durumlarda, düşük bedellibir uygulamanın yüksek olana yeğlenmesi haklı çıkarılabilir.Bu koşullar genel olarak klinik duruma bağlıdır.7. Dış faktörler: Sosyal ve kültürel etkiler, toplumunrefahı, sosyal adalet gibi dış faktörler kimi zaman dişhekiminin karar verme sürecinde kararı yakından etkileyendış belirleyiciler olarak beklenenin üzerindeönemli bir rol oynayabilir.D‹fi HEK‹M‹N‹N ET‹K SORUMLULUKLARIHer sağlık çalışanı gibi diş hekiminin de temel görevive sorumluluğu hastasını sağlığına kavuşturmaktır. Kuşkusuzdiş hekimlerinin hem mesleki eylemlerinin sonuçlarınıhem de yetki alanlarına giren medikal ya da etik soruniçeren olgulara ilişkin kararlarının sonuçlarını üstlenmelerigerekmektedir. Onların sorumluluklarının kapsamınıbelirleyen de bu gereklilikten öte birşey değildir.Aşağıda diş hekimlerinin etik sorumlulukları üzerindekısaca durulmaktadır [1,2,5,6,9,10,12,13,16,17]:Profesyonel olmakBir diş hekimi olarak en temel sorumluluğumuzprofesyonel olmak; tam bir profesyonel gibi davranmaktır.Bir profesyonel daima hastasının değerlerine vegereksinimlerine saygı duyar. Hastasının çıkarlarını ilksıraya koyar. Bir profesyonel her zaman hastasının değerlerinive tedaviye ilişkin tercihlerini göz önünde bulundurur.Bir profesyonel doğrudur, dürüsttür, yeterlive yetkindir. Diş hekimlerinin kendi bilgilerini, hünerlerinive halkın ağız sağlığını geliştirmek için deneyimlerinikullanma; aynı zamanda bilgi ve becerilerini günceltutma sorumlulukları da vardır.Öncelikle, bir diş hekimi hastasına en iyi hizmetisağlamalıdır. Bu sorumluluk halka yönelik hizmetlerdede söz konusudur. Bir diş hekimi özellikle ağız sağlığı ileilgili konularda, toplumun sağlık sorunlarını tartışmaya,öneri sunmaya, rehberlik etmeye ve yardımcı olmayaistekli olmalıdır.Cilt 40 • Say› 2 • 2009Diş hekimi-hasta ilişkisi bağlamında diş hekimininhastanın mahremiyetine saygı gösterme, hastanın güveninikazanma, verilen sözleri tutma, dürüst olma vehastanın değerlerini ve kişisel tercihlerini göz önündebulundurma sorumluluğu vardır.Paternalizmden sakınmakBir diş hekiminin sorumluluklarından biri de kendigeleceği hakkında karar verme yeterliliğine sahip birhastanın en üstün çıkarı için özerk karar vermesini sağlamaktır.Karar sürecinde hastanın değerleri diş hekiminintavsiyeleri ile çatışabilir ve bu çatışmalar paternalistikkararlara yol açabilir. Örneğin; diş hekimi, hastaüzerinde gereksiz bir etki yaratacağını düşündüğü içinyeterliliğe sahip bile olsa hastaya bazı bilgileri aktarmamayakarar verebilir. Ancak, diş hekimi hastalarının değerlerinive tercihlerini daima göz önünde bulundurmalı,yetkin ve yeterli bir hastayı mutlaka karar vermesürecine dahil etmelidir.Kimi zaman hastalar isteklerinin sonuçlarını tamolarak kavrayamayabilir veya gerçekçi olmayan beklentilerininsonuçlarını öngöremeyebilir. Bu tür örneklerde,ilave hasta eğitimi verilmeli veya yasal bir vekileaçıklama yapılmalıdır. Kapasitesi yeterli olmayan hastalariçin, hastanın en üstün yararını belirlerken diş hekiminintedavi seçenekleri, bedeli, olası komplikasyonlarve umulan sonuçlar hakkında bilgilendirme yapmaküzere etik yükümlülüğü vardır.Nitelikli ağız-diş sağlığı hizmetinden ödün vermemekBir diş hekiminin nitelikten ödün vermeye zorlandığıanlar vardır. Hastanın sosyal güvenlik kurumununolmaması veya kurumun bedelini ödediği hizmetlerinsınırlı olması; tedavi-tıbbi malzeme bedellerinin geriödemelerinin sosyal güvenlik sistemi tarafından kısıtlanmayazorlanması, hastanın sahip olduğu değerlerveya kişisel tercihleri ağız-diş sağlığı hizmetinin kalitesinietkileyebilir. Ödün verme çoğu zaman basit bir biçimdediş hekiminin emeğinden, zamanından ve kazancındankısarak sağlık hizmeti vermesi biçiminde olmayabilir.Yukarıda sayılan sınırlamalar veya sınırlılıklarolgunun yönünü ideal olandan saptırabilir. Ancakbunların nihai tedavi planından ödün verilmesine izinverilmemeli, tedavinin bütününü oluşturan ayrı komponentlerinkalitesini asla etkilememelidir.Amaç her tedavi adımını en üst standardında gerçekleştirmekolmalıdır. Örneğin; diş hekimi, tüm sınırlılıklarıdikkate aldığında eğer final kararı daha dayanıklıve estetik fakat pahalı olan bir restorasyon yerinedaha az maliyetli olanı seçmekse, diş hekimi düşük maliyetlirestorasyonu tatmin edici bir biçimde hazırlamaktansorumludur. Bilerek, kasten düşük standarttabir bakım hizmeti vermek etik dışıdır.123

Kad›o¤luAğız-diş sağlığı hizmetlerine ulaşımı sağlamakAğız-diş sağlığı hizmetlerine ulaşım, hastanın makuldüzeyde bakım hizmetine ulaşması anlamına gelmektedir.Diş hekimi hastayı muayene eder etmez kendisinino hastayı tedavi edip edemeyeceğini saptayabilmelidir.Diş hekimi sağlığı tehdit etme potansiyeli bulunandiş hekimliği durumlarını değerlendirebilecek veağrıyı-acıyı azaltabilecek bir sağlık hizmeti sunmalıdır.Hastanın ağız-diş sağlığı servislerine erişimine olanaktanınmalı; ayrıca fiziksel engelli bireylerin ulaşımını kısıtlayanengelleri uzaklaştırmak için de çaba harcanmalıdır.Diş hekimleri yönetimsel ayrımcılık ve sağlık bakımınaulaşımla ilgili yasaların ve düzenlemelerin farkındaolmalıdır.Yetkili-yeterli olma ve uslamlama yapabilmesorumluluğuDiş hekimliği ilerlemeye devam eden bir bilimsel disiplinolduğu için, diş hekimlerinin de mesleki bilgi vebecerilerini geliştirmeye devam etmeleri zorunludur.Diş hekimleri bilgi sağlayıcı, klinik beceriyi artırıcı vemesleki yargı gücünü güçlendirici sürekli diş hekimliğieğitimi etkinliklerine katılmalıdır. Diş hekimleri genelbilimsel gelişmeler ve bunlarla ilgili sorunlar da dahilolmak üzere, kendi mesleki uygulamalarını etkilemepotansiyeli olan klinik gelişmelere, en azından aşina olmakiçin her tür çabayı harcamalıdır. G.V. Black’in desöylediği gibi “hiçbir meslek sahibinin, devamlı bir öğrenciolmaktan ötesine hakkı yoktur” [17].Diş hekimleri yeterliliklerini temel seviyenin altınadüşürmemelidir ve hastalarını en yeterli oldukları dallardatedavi etmelidir. Bu nedenle onlar yetenekleri dedahil olmak üzere yeterliliklerini ve sınırlılıklarını bilmekzorundadır. Yeterlilik kabul edilebilir standartta veuygunlukta bir ağız-diş sağlığı hizmeti sunulmasını;hastaların tedavilerinin sonuçları hakkında sürekli biröz değerlendirme yapılmasını gerekli kılar.Diş hekiminin uslamlama gücünün alt yapısını, tanıve tedavilere ilişkin bilimsel bilgileri, klinik becerilerive deneyimleri oluşturur. En iyi klinik olanaklar olsabile geçerliliği ve güvenilirliği olmayan yargılarla buolanakların kullanımında hata yapılabilir. Güvenilir biruslamlama, nitelikli ağız-diş sağlığı hizmetinin sunulmasındakritik önem taşır.SONUÇHer sağlık mesleğinin özünde kendinin ötesine hizmetetmek bulunur. Hastalarına hizmet etmek, hastahaklarını gözetmek diş hekimlerinin temel etik görevlerindenve sorumluluklarındandır. Hastanın üstün yararıiçin davranmak, diş hekimi tarafından alınan meslekikararlarda hastanın değerlerini ve tercihlerini/önceliklerinigöz önünde bulundurmak anlamına gelir. Bu,diş hekimlerinin hastalarıyla dikkatli biçimde iletişimkurmalarını gerekli kılar. Hastalar olası tedavi seçeneklerive bunların her birinin avantajları-dezavantajları,beklenen sonuçları, olası komplikasyonları hakkındabilgilendirilmelidir. Tüm bunların sağlanması durumundahastanın en üstün yararı için emek sarf edilmişolur.Diş hekimleri yüksek etik standartlara sahip bir mesleğinüyeleridir. Bu mesleğin saygınlığının sürdürülmesi,diş hekimlerinin düşüncelerinde, sözlerinde ve meslekieylemlerinde bir ahlaki bütünlük sergilemeleriyleolanaklıdır.Kaynaklar1. Rule JT, Veatch RM. Ethical questions in dentistry. 2 nd ed.Quintessence Pub, 2004.2. Dental Ethics Manual, FDI World Dental Federation 2007.3. Göksel FA. Deontoloji repetitoryumu. 3. Baskı. Ankara:1986.4. Kadıoğlu FG, Kadıoğlu S. Klinik uygulamalarda etik kararverme süreci. Erdemir A ve ark, editörler. Klinik etik. NobelKitabevi, 2001: 44-64.5. Ozar DT, Sokol DJ. Dental ethics at chairside: professionalprinciples and practice applications. St. Louis, Mosby, 1994.6. Chambers DW. A primer on dental ethics: part I knowingabout ethics. J Am Coll of Dent 2006; 73:38-48.7. Beauchamp TL, Childress JF. Principles of Biomedical Ethics.5 th ed. New York: Oxford University Press, 2001.8. Aydın E. Tıp etiğine giriş. Pegem Yayıncılık, Ankara 2001.9. Kadıoğlu FG. Diş hekimliği etiği açısından temel etik ilkeleri.TDB Dergisi 1995; 30:10-12.10. Welie JVM. Is dentistry a profession? Part I. professional defined.J Can Dent Asso 2004; 70:529-32.11. Oğuz Y, Büken N, Tepe H. Biyoetik Terimler Sözlüğü. TürkiyeFelsefe Kurumu, Ankara 2005.12. Kadıoğlu FG. Tıbbi etik açısından diş hekiminin karar sorunu.Tıbbi Etik 1994; 2:89-91.13. Uzel İ. Yüzüncü yılında türk diş hekimliği eğitiminin eleştirisi.Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana 2009.14. Ozar DT, Schiedermayer DL, Siegler M. Value categories inclinical ethics. J Am Dent Assoc 1988; 116:365-8.15. Kadioglu FG, Uzel I, Kadioglu S. Aesthetical dilemmas andinformed consent in orthodontics. World Journal of Orthodontics,2005(Suppl 6): 257-8.16. Uzel İ. Ortodontide hasta-hekim ilişkisi. TOD 1998; 11:64-73.17. Dental Ethics. 08.06.2009124H ACETTEPE T IP D ERG‹S‹