Amerika’da Ortadoğuçalışmalarına karşı özelliklesağcı siyasetçiler tarafındanciddi bir saldırı sözkonusu.Yakın zamanda Ortadoğuçalışmalarına <strong>ve</strong>rilen devletdesteği azaltıldı (Title VIFellowships). Kurumsalbakımdan Ortadoğuçalışmaları ne durumda?Dediğim gibi akademiközgürlüklere yapılan saldırı<strong>ve</strong> tehditler devam ediyor,gene de bugünkü durumun8-10 sene öncesine göreçok daha iyi olduğunuyıl boyunca mevcudiyetinikorumuş bir Ortadoğuçalışmaları aygıtı var. Büyükihtimalle yapı devam edecek,ama daha az öğrenciyle.Devlet üni<strong>ve</strong>rsiteleri içindaha zor bir dönem, özelüni<strong>ve</strong>rsitelerin nispeten dahafazla kaynağı var.Bunların yanı sıra, kitapta datartıştığım üzere, Ortadoğuhususunda bilgi kaynağıolarak üni<strong>ve</strong>rsitelerin yerinidüşünce kuruluşları aldı.Üni<strong>ve</strong>rsitelere buralaragidip çalışacak insanlaryetişsin diye ihtiyaç var.Eskiden üni<strong>ve</strong>rsitedeçalışan akademisyen <strong>ve</strong>entelektüeller devlete bilgi<strong>ve</strong> çözümlemeler sunardı,bu kişiler büyük kuramlarpeşindeydiler. Bugünkügeçtim. Bir zamanlar İslâm<strong>ve</strong> kadına dair klişeler sonderece kökleşmiş haldeolduğundan, son derecegeri kalmış bir Ortadoğuçalışmaları vardı. 80’lerdebaşlayan feminist yönelimhızla ivme kazandı <strong>ve</strong> alanıdönüştürdü, genel olarakAmerikan tarihi alanındaolduğu gibi. Toplumsalcinsiyet bugün merkezi birkategoridir, ne çalışıyorsakçalışalım, ilişkilerin herzaman için toplumsalcinsiyetin eleğindengeçtiğini biliyoruz, aynısınıf kavramında olduğugibi. Kitapta bu konuyukısa tuttum; çünkü banaçok aşikâr geliyor, başkayerlerde genişçe tartışıldığınıdüşünüyorum.düşünce kuruluşları çokdaha dar bir bakış açısındanpolitikalara bakıyor, butehlikeli bir gelişme.Öte yandan medya da birBelirttiğiniz gibi, İslâm <strong>ve</strong>kadın arasındaki idealizeilişki hâlâ mevcut.Bu kamusal alanda hâlâ çokciddi bir husus.söylemeliyim. Öte yandan,fonlardaki kesinti birçokprogramı zayıflattı, tabibunda 2008 krizinin de çokciddi payı var. İşler nereyegidecek göreceğiz, çünkühâlihazırda Arapça, Türkçe,Farsça bilen Amerikalılarınazlığından yakınan hükümetbirimleri var. Bunun yanısıra, bir kere kurulanı yıkmakkolay değil, ülkede son ellihayli görünürler.E<strong>ve</strong>t, bugünlerde ana akımmedyada sürekli “uzmanları”görüyoruz.Feminist çalışmalarınönemine kitapta kısacadeğiniyorsunuz, sizdenbiraz açmanızı rica edeyim,bu yaklaşım alanı nasıldönüştürdü?Feminist çalışmalar <strong>ve</strong> genelolarak toplumsal cinsiyetevurgu diğer alanları olduğugibi bizim alanımızı daderinden etkiledi. Bu yüzdenkitapta konuya değinipÖzellikle de Afganistan’ınişgali noktasında fazlasıyladillendiriliyor.Haklısın, Amerikan’ınAfganistan’daki savaşınımeşrulaştırmada kullanılanbir mevzu da kadınlar.Bir başka örnek: NewYork Üni<strong>ve</strong>rsitesi’ninAbu Dhabi kampüsü var,okul yönetiminin ArapEmirlikleri’ndeki kadınlarıözgürleştireceklerini duydum–bu tam bir saçmalık, tam dabundan para kazanıyorlar.Üni<strong>ve</strong>rsitelerde bu türden birMüslüman kadın imajının14ZacharyLockmanile HangiOrtadoğu?üzerine söyleşi
15ZacharyLockmanile HangiOrtadoğu?üzerine söyleşigenellikle yanlış olduğubiliniyor, lakin toplumdabu imajlar fazlasıyla yaygın<strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitelerin toplumaolan etkisini düşünmemizgerekiyor.Zannediyorum kiAmerika’da sıfıra yakın.Sınırlı diyelim, bununyanında Amerikankültüründe <strong>ve</strong> kamusalyaşamında çok güçlü birentelektüel karşıtlığı var.Hep vardı, ama özellikleAmerikan siyasetinindurumu <strong>ve</strong> Cumhuriyetçipartiyi yönetenlersebebiyle daha da güçlendi.Dolayısıyla entelektüellere<strong>ve</strong> üni<strong>ve</strong>rsitelere yapılansaldırılar, üni<strong>ve</strong>rsitesisteminden yapılankesintiler, 30-40 yıl öncesinegöre çok daha meşru halegeldi.“Osmanlıkaynaklarına benzerbir arşiv bölgede yok”Kitabın sonlarına doğruArapça <strong>ve</strong> Osmanlıcanınbirlikte kullanıldığıçalışmaları yeni akımlardanbiri olarak işaretediyorsunuz. Coğrafyalar <strong>ve</strong>diller arasında giden işlerartıyor. Özellikle 90’lardanitibaren Osmanlı tarihyazımı son derece bereketlibir alan haline geldi.Ortadoğu çalışmalarındamevcut eğilimler neler <strong>ve</strong>Osmanlı tarihi neden bukadar önem kazandı?Son yıllarda araştırmacılıkbakımından ciddi ilerlemelerkaydedildi. Araştırmakaynakları arttı. Osmanlıarşivlerinde tarihselaraştırmalar ancak 60’larda<strong>ve</strong> 70’lerde başlayabildi;Osmanlı kaynaklarına benzerbir arşiv bölgede hiçbir yerdeyok. Bunun yanı sıra ulusalcıtarihsel yorum çerçe<strong>ve</strong>lerinemeydan okunuyor <strong>ve</strong>üstesinden gelinmeyeçalışılıyor. Örneğin Arapülkeleri noktasında,uzun yıllar boyunca hemArap hem de yabancıaraştırmacılar Osmanlıdönemini görmezdengeldiler. Son zamanlarda,Osmanlı idaresi altındakidöneme ciddi bir yönelimvar, ulusalcı olmayan birbakış açısından olaylarayaklaşılıyor <strong>ve</strong> tarihinbugüne dek –neredeyse–incelenmemiş bağlantı <strong>ve</strong>boyutları ele alınıyor. Enüretken tarihçiler iyi eğitimiolup, hem Osmanlı hem deArap arşiv <strong>ve</strong> kütüphanelerinikullanabilenler. Mahkemekayıtları üzerine çok zenginçalışmalar yapılıyor, bölgeningeçmişine dair fikirlerimizzenginleşti, yeni araştırmaalanları açıldı. ÖrneğinOsmanlı devleti <strong>ve</strong> yereltoplumsal güçlerin ilişkisininne kadar karmaşık <strong>ve</strong> farklıolduğunu artık biliyoruz.Tüm bunlar gelenekselanlamda tarihi yerle bir etti.Tek bir kitaptan bahsedeyim:Osmanlı Mısır’ında Doğa <strong>ve</strong>İmparatorluk: Ekolojik birTarih, yazarı Alan Mikhail. *Kitap 18. yüzyıl Mısır’ınınekolojik tarihini sunuyor.Osmanlı arşivini <strong>ve</strong> Mısırkaynaklarını kullanarakİstanbul’daki <strong>ve</strong> yereldekiyetkililerin, köylüler <strong>ve</strong>başka kesimlerle beraber,Mısır’ın özellikle <strong>ve</strong>rimlibir bölgesinde sulamayınasıl etkili bir şekildesürdürdüklerini anlatıyor.Toplumsal <strong>ve</strong> kültürelyaşam noktasında dabirçok seçkin çalışmayapılıyor. Tüm bunlarBatı’yı “taşralaştırma”yada yarıyor bir bakıma,çünkü bu çalışmalarla hemOsmanlı İmparatorluğuhem de Avrupa dahageniş bölgelerarası <strong>ve</strong>küresel bağlamlardakonumlandırılıyor, böylecedikkat çekici karşılaştırmalıçalışmalar için alan açılıyor.Osmanlı tarihi zannımcainanılmaz bir alan, birdahaki yaşamımda kesinlikleOsmanlı tarihçisi olmayıplanlıyorum! ToparlarsakOrtadoğu tarihi entelektüelolarak bugün oldukçaheyecan <strong>ve</strong>rici bir hale geldi.Uzun bir süre düşünselbakımdan izole <strong>ve</strong> hatta gerikalmıştı. Bugün tarihçiler,özellikle de gençler, ötekialanlarda olan bitenleriyakından takip ediyor,Ortadoğu üzerine yapılançalışmalar diğer alanlarıdüşünsel <strong>ve</strong> yöntemselbakımdan etkiliyor. Bir* Alan Mikhail, Nature and Empire inOttoman Egypt: An EnvironmentalHistory, Cambridge Uni<strong>ve</strong>rsityPress, 2011.