Engelli Bireylere Yönelik Serbest Zaman Aktivitelerinin ...

GĐRĐŞEĞĐTĐM VE KÜLTÜRHAYATBOYU ÖĞRENME PROGRAMI (2007-2013)LEONARDO DA VINCI PROJESĐ“ENGELLĐ BĐREYLERE YÖNELĐK SERBEST ZAMANAKTĐVĐTELERĐNĐN ORGANĐZASYONU”Ülkemizde 1997 yılında çıkarılan 571-572-573 nolu kararnameler ve 2005 yılındaçıkarılan “Özürlüler yasası” ile özürlü bireyler ve ailelerine yasal açıdan son derece önemlikatkılar getirilmiş, Avrupa Kentsel Şartı, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi veÖzürlü Hakları Bildirgesi imzalanarak özürlü bireylerinin yaşam kalitelerinin artırılmasınailişkin iyi niyet bildirilmiştir. Özürlü bireylerin daha hakça ve insanca yaşamlarınısürdürmeleri konusunda bu olumlu girişimler ne yazık ki henüz hayata tam anlamı ilegeçirilememiş, bakım, eğitim, istihdam ve sosyal yaşama katılımla ilgili yaşanan sorunlarönlenememiştir. Ülkemizde engellilik oranının % 12.29 olduğu göz önüne alınacak olursa busorunları yaşayan kitlenin hiç de azımsanmayacak sayıda olduğu açıktır.Ülkemizde, engelli bireylerin, eğitim ve rehabilitasyonlarında, mesleki eğitim veistihdamlarında, yaşamlarını bağımsız olarak sürdürebilmelerinde, toplumlabütünleşmelerinde ve yaşam kalitelerinin artırılmasında yeni girişimlere ve yeni modellereihtiyaç duyulmaktadır. Kuşkusuz bu girişim ve modeller, “Toplumun engelli bireylereyönelik önyargılarının yıkılmasını” ve “Engelli bireylerin ihtiyaçları ve beklentilerine duyarlıbir toplumun oluşturulmasını” da kapsamalıdır.Özürlü bireyler, yaşamlarını anne ve babalarına bağımlı olarak sürdürmekte, kendi yaşgruplarının gereği olan aktivitelere ve sosyal ortamlara katılamamaktadırlar. Evde, geneldeaile büyükleri ile yaşayan bireylerin var olan yetenekleri de hızla körelmekte ve gidereksosyal yalnızlığa itilmektedirler. Zaman açısından bir sorunları olmadığı halde sosyal vesportif aktivitelere katılımları sınırlıdır. Bu sınırlılığın büyük ölçüde, henüz böyle birgereksinimin varlığının toplumsal ve kurumsal olarak gereği gibi algılanamamasından,toplumsal ön yargılardan ve bu bireyler için özel olarak sosyal ve sportif etkinlikleri organizeeden bir kurumun bulunmamasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Akranlarıyla1

etkileşimleri de olmayan ya da yetersiz olan engelli bireyler bir arkadaş grubuna ait olma,sevme, sevilme, beğenme ve beğenilme, başarılı olma gibi ruhsal gereksinimlerinikarşılayamamaktadırlar. Bu gereksinimlerin karşılanmaması sonucu giderek yalnızlığaitilmekte ve psikolojik rahatsızlıklar açısından riskli bir grup haline gelmektedirlerEngelli bireylerin yukarda sözü edilen gereksinimlerinden hareketle bu proje; BedenEğitimi ve Spor Yüksek Okulu mezunları olan yararlanıcıların Đsveç’te ve Slovenya’daengelli bireylerin serbest zaman aktivitelerine yönelik staj yaparak ilimizde engelli bireylerinyaşam kalitelerinin artırılmasını sağlayacak benzer bir yapılanma gerçekleştirilmesinde aktifrol almalarını sağlamak amacıyla gerçekleştirilmiştir.2

I.BÖLÜM1.1. ĐSVEÇ STAJ RAPORUProje Yararlanıcıları:Tarık DURSUN - Ali DĐLMEN - Özgür TOY - Emre BOZYEL - Deniz MERSĐNLĐĐsveç’te bizi yorucu bir yolculuğun sonunda projenin ortaklarından ‘The Culture AndLeisure Department Of Lund’ çalışanı Bengt ve Ǻsa karşıladı.Ertesi gün erkenden otelin önünde buluştuk. Bengt bizlere Đsveç deki ulaşımımızısağlayacağımız bisikletlerimizi verdi ve hep beraber keşfe çıktık. Lund üniversitesindengeçerek ofise geldik. Burada küçük bir toplantı yaptıktan sonra Bengt ve Ǻsa çevreyi tanıttı.Çalışmalar hemen başladı. Daha önceden hazırlanmış olan programa göre staj yapacağımızyerler ve çalışma programlarımızı aldık. Bengt ve Ǻsa bizi tek tek bu kurumlara götürdü veçalışacağımız ortaklarla tanıştırdı.Kaldığımız şehir olan Lund; üniversite ve engelli şehri olarak biliniyor. Aynı zamandabir kültür şehri olma çabasında. Bunun için çeşitli organizasyonlar düzenleniyor. Bunlardanbiri de “BANGOL”. Atlantik’e komşu ülkeler arasındaki bilgi ve kültür paylaşımınıamaçlıyor. Çeşitli ülkelerden gelen gençler sorunlarını tartışıyor ve çözüm önerileri hakkındagörüş alışverişinde bulunuyorlar.Lund, ülkenin özel gereksinimli bireyler konusunda en önemli şehri. Burada özelgereksinimli bireyler konusunda çok çeşitli imkânlar mevcut. Bunları yazımın ilerleyenbölümlerinde tek tek ele alacağım ama kısaca anlatmak gerekirse; bireyin bağımsızyaşayabilmesi ailesinden ayrı tek başına ve kimseye yük olmadan yaşayabilmesi adına hertürlü altyapı var. Engelliler için okullar, sosyal tesisler ve spor alanları, barınma ve bireyselyaşama becerisi kazanmak için yaşam evleri, meslek edindirme veya beceri edindirmebirimleri ve tüm bu kurumlarda yeteri kadar personel. Bu personele refakat hizmeti de dâhil.Yukarda anlattığımız tüm bu işlerden Lund belediyesi sorumlu. Çünkü Đsveç’tebelediyelerin çok geniş yetkileri var. Dolayısıyla son derece gelişmiş imkânlar ve çok fazla3

çalışanı var. Bengt ve Ǻsa da belediyenin birer çalışanı. Đlk gün çalışma yerlerimizi öğrendik.Çalışma takvimimizi aldık ve personelle tanıştık.Kaldığımız yer, üniversite hastanesine bağlı bir misafirhane fakat 4 yıldızlı bir otelgibi. Bizim, birisinde mutfak olan iki odamız vardı. Mutfağı ortak kullanıyorduk. Đsveç’tekiralar pahalı olduğundan Bengt hem ucuz hem de güvenli olması açısında burayı kiralamış.Đlk zamanlar adaptasyon sorunu yaşasak da daha sonra en uygun yerin burası olacağında hemfikir olduk.Bize Đsveç’in pahalı olduğu söylenmişti. Bir süre yaşadıktan sonra o kadar da pahalıolmadığını anladık. Örneğin; Kaldığımız otel için kişi başı 3500 kr. veriyorduk. Eğer öğrenciiseniz Lund da 1700 krona kadar öğrenci odalarında kalabilirsiniz. Aynı şekilde ev kiraları da3000–5000 kron civarında. Hazır yemek düşünürseniz lokantalar pahalı. Ama orada dönerçok yaygın, fast food biraz daha ekonomik. Eğer mutfağınız varsa işiniz daha da kolay.Lund’da birkaç büyük market var ve ürünlerin fiyatları çok değişken. Örneğin, kaşar peyniribir markette 50 krona bulurken aynı peyniri diğer markette 30 krona bulabilirsiniz. Bu türpromosyonlar çok sık oluyor. Ekmek pahalı. Bu arada ilk yaptığımız alış verişi hatırlıyorumda son yaptığımız alış verişle arasında dağlar kadar fark vardı. Hangi ürünün nerede ucuzolduğunu öğrendikten sonra ekmek için farklı sebze için farklı bakliyat ya da konserve içinfarklı marketlerden alışveriş yapar olduk.Ertesi gün, Bengt Đsveççe dersi için otelden bizi aldı ve dersi göreceğimiz gençlikmerkezine doğru yola çıktık. Burada Đsveççe öğretmenimiz Sandy ile tanıştık. Resimden degörüldüğü gibi çok sempatik bir arkadaş. Hepimiz onu çok sevdik ve 12 hafta boyunca herPerşembe yaklaşık 2,5 saat olmak üzere ondan ders aldık. Kurs sonunda aldığımız eğitimigösteren bir belge aldık.Derslerimizi sadece sınıfta işlemiyorduk. Sandy bir Pazar bizi Malmö deki ünlü birmüzeye götürdü. Malmö; Lund’ çok yakın bir şehir Đsveç’in en büyük şehirlerinden biri.Sandy’nin memleketi aynı zamanda. Müze olarak kullanılan bina aslında eski bir kale, restoreedilip müze olarak kullanıyorlar. Müze iki bölümden oluşuyor. Tarihi eserler ve kalıntılar ilevahşi hayvanların (canlı ya da doldurulmuş) sergilendiği bir bölüm. Teknolojinin tarihtekiseyrini gösteren diğer bir bölüm var.4

Ertesi sabah gençlik merkezinin her hafta düzenli yaptığı aktivitelerden olan “Indoorbandy” maçına katıldık. Bu bizim Đsveç’teki özel gereksinimli bireylerle ilk aktivitemizdi.Daha sonra bir parçası olacağımız ekiple ilk buluşmamız gerçekleşti. Đlk günden başlamıştıçalışmalar. Bengt bize gerçekten sıkı bir program hazırlamıştı. Lund, 80.000 nüfuslu küçükbir şehir olmasına rağmen, burada yapılan çalışmalar metropolleri geride bırakacak kadarçoktu.Hafta sonu Bengt bizi hentbol maçına götürdü. Hentbol Đsveç’te çok popüler bir spor.Đzlediğimiz maç birinci lig takımlarının maçıydı. Maç çok çekişmeliydi ama benim asıldikkatimi çeken maçtan önce ve devre arasında çocukların sahaya inip gönüllerinceoynamasıydı. Çocuklara böylelikle sporu sevdiriyorlar.Đsveç bir Đskandinav ülkesi dolayısıyla kutuplara yakın olduğundan havaların soğukolacağını düşünüyorduk ve buna göre hazırlıklar yapmıştık. Fakat bulunduğumuz bölgeĐsveç’in güneyinde olduğundan iklim daha ılımandı. Bir kıyı şehri olan Lund’da havaKaradeniz iklimini andırıyor. Ayrıca düz bir bölge. Ülkenin dağları genellikle kuzeydeyoğunlaşmış. Bir iki defa kar yağdı. Bu konuda hayal kırıklığına uğradık diyebilirim. Đsveç’egitmeyi düşünenler, gideceğiniz yer Đsveç’in hangi tarafına düşüyor gitmeden bakın!Staj yaptığımız kurumları anlatmadan önce, “Đsveç’in engelli bireylere yönelikuygulanan politikalarından” bahsetmek, sanırım işleyişin anlaşılırlığını arttıracaktır.5

1.1.1. ĐSVEÇ’ĐN ENGELLĐLER POLĐTĐKASIEngelli insanların günlük hayatları üzerinde istedikleri güce ve etkiye sahip olmalarınısağlamak, uzun bir süredir Đsveç engelli politikasının temel hedefi olmuştur. Bu hedefeulaşmak için, bu anda temel olarak demokrasi ve insan haklarına odaklanılmaktadır. Engelliinsanlar da diğerleri gibi bir vatandaş olarak haklarını kullanma ve yükümlülüklerini yerinegetirme fırsatına sahip olmalıdırlar. Bu alandaki amaç, engelliler ile ilgili yaklaşımın tümĐsveç toplumuna entegre edilmesi ve yalnızca sağlık bakımı ve hizmetler sektörüyle sınırlıkalmamasıdır.2000 yılında kabul edilen ''Hasta'dan Vatandaş’a'' adlı engelli politikası ile ilgili olarakhazırlanan ulusal eylem planı, engellileri hedefleyen Đsveç politikalarının ana hatlarınındeğişmesine neden oldu. Daha önce, hükümetin bu alandaki çalışmaları büyük ölçüde sosyalkonulara ve refah ile ilgili hususlara odaklanmıştı. Bugün ise, daha çok demokrasi ve insanhakları konuları temel alınmaktadır. Đsveç engelli politikası artık çok net bir şekildebelirlenmiş bir vatandaş perspektifine dayalıdır. Politika yapıcılar ayrıca, mümkün olduğukadar çok yönlü bir şekilde erişilebilir olan ve mümkün olduğu kadar çok vatandaşı içeren birtoplum yapısı oluşturmak amacıyla geniş çaplı çözümler sunma konusunda bir kararlılıkgöstermişlerdir. Bu yaklaşım, genellikle yüksek maliyet gerektirecek şekilde belli gruplar içinözel çözümler bulma ihtiyacını ortadan kaldırmanın bir yolu olarak görüldü. Böylelikle Đsveçengelli politikası bu anda aşağıdaki konulara odaklanmaktadır;• toplumda tam katılım ve tam eşitliğin önündeki engellerin belirlenmesi ve bunların ortadankaldırılması,• ayrımcılığın önlenmesi ve ayrımcılıkla mücadele,• engelli kız ve erkek çocukları ve engelli yetişkin kadın ve erkekler arasındaki eşitliği teşviketme.Engellilik perspektifi tüm politika oluşturma ve kamu faaliyetlerinin doğal bir parçasıolacaktır. Hükümet kuruluşları, binalarını, faaliyetlerini ve bilgilerini genellikle erişilebilirhale getirmeye başlamışlardır. Kamu çalışanları, engelliler, cahillik, aşağılayıcı muamele ya6

da her ikisi nedeniyle vatandaş olarak haklarını kullanmaktan alıkonmasınlar diye, engellilikkonusunda eğitim almaktadırlar.1.1.1.1. Tarihe Bakış1960'lardan beri, Đsveç engelli politikasının amacı engelli insanlara diğerleri gibiyaşama fırsatı verme amacını gütmüştür. 1962'de, ilk defa olarak, engelli çocukların zorunlueğitime katılması öngörüldü. Geçen yıllar içerisinde, o zamana kadar birçok engelli içinmümkün olan tek kalacak yeri sağlayan kurumlar da yavaş yavaş kapanmaya başladı. Ancak,bu kurumsal bakımın yerini, diğer tür kamusal desteklerin alması zaman aldı. Öğrenmezorluğu olanları da içermek üzere, belli grup engelliler için bakım evleri 1990’ların başındahalen mevcuttu. Đsveç’te genel sosyal refah tüm vatandaşları hedefler ancak, buna ek olarak,engellilerin ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikteki özel programlar da mevcuttur.Engelliler için ek destekler ve gerekli ilgili tedbirleri içeren en önemli reformlar 1990'dayapılmıştır. Bu geniş çaplı reform programının önemli bir özelliği, engellilere kişisel yardımsağlanması hakkı vermiş olmasıdır. Engelli insanlar için bu gelişme bir devrim niteliğindeydi.Engellilere sağlanan destek ile engelliler, günlük hayatlarındaki hususlara kendilerinin kararvermesi, eğitimlerini, işlerini ve evlerini kendilerinin yönetmesi gibi, daha önce sahipolmadıkları fırsatlara kavuştular. 1993'te, BM, "Engelliler için Fırsatların Eşitlenmesi ile ilgiliStandart Kuralları'' kabul etti. O zamandan bu yana, bu kurallar Đsveç engelli politikası içinbir mihenk taşı haline geldi. 1994'te, bu kurallara uyumu sağlamak amacıyla bir EngelliOmbudsman’ı atanmıştır. 2000'de Riksdag, engelli politikası için bir ulusal eylem planı kabulettiğinde, Đsveç, herkes tarafından erişilebilen bir topluma bir adım daha yaklaşmış oldu. Bueylem planı 2010'a kadar olan zamanı içeriyordu. Đsveç Hükümeti, ayrıca, BM'nin engellileriinsan hakları konusunda güçlendiren ve 2006 Aralık ayında çıkarılan Engelli HaklarıSözlenmesi’nin geliştirilmesi ile ilgili çalışmalarda da görev almıştır. Standart Kurallarıntersine, söz konusu Sözleşme yasal olarak bağlayıcıdır. Sözleşme’ye imza atan diğer ülkelerile birlikte, Đsveç, ulusal mevzuatının engellilere karşı ayrımcılığı içermeyecek şekildedüzenleneceği konusunda taahhüdünü bildirmektedir. Bu, sonuçta engelli haklarını güvencealtına alacak yeni yasaların gündeme gelmesini de gerektirebilir.7

1.1.1.2. Hayati bir güç olarak Engelli HareketiEngellilerin gönüllü kuruluşları da Đsveç Engelli politikasında önemli bir roloynamaktadır. Bu hareket, 50 yıldan fazla bir süredir, bu özel alandaki politikalarıetkilemektedir ve Đsveçli politika yapıcılarla her seviyede oturmuş bir işbirliği oluşturmuştur.Bu kuruluşların çoğu, engellilik alanındaki resmi politikaları etkilemeyi amaçlayan bir çatıyıteşkil eden Đsveç Engelliler Federasyonu'na (Handikappförbundens samarbetsorgan, HSO)bağlıdır. Bu kuruluşlar, engellilerin içinde bulunduğu şartlar konusunda rapor vererek hayatibir girdi sağlamaktadırlar. Ayrıca, üyelerinin taleplerini sunarak ve iyileştirmeler konusundatekliflerde bulunarak kamuoyunun şekillenmesine yardımcı olmaktadırlar. Aşağı yukarı 50kadar engelli kuruluşu, faaliyetlerini devam ettirmek için devlet yardımı almaktadır. Bunlarınçoğu üyelerinin özelliklerine göre organize olmuşlardır. Çoğunun gençlik bölümleri vardır vebazıları da özellikle çocuk ve aile konularına odaklanmaktadırlar. Hükümet, devlet ileengelliler arasında bilgi değişimi ve tartışmalar için bir forum görevi gören bir EngelliKomisyonu kurmuştur.1.1.1.3. Mevcut durumĐsveç’te engellilerin çoğu, hareket, görme, işitme engeli olanlar, okuma yazmagüçlüğü çekenler/disleksi problemi olanlar ve astım ya da alerjisi olanlardan oluşmaktadır.Bugünlerde, Đsveç’teki hemen hemen tüm engelliler kendilerine ait bir evdeoturmaktadır ve engelli çocukların çoğu da evde aileleri ile kalmaktadır. Đşitme ve görmeengelli olan ya da yüksek seviyede hareket ya da öğrenme zorluğuna sahip öğrenciler içinözel okullar olsa da, çoğu çocuk ve adolesan, "normal" okula gitmektedir. Ayrıca, görmeengelliler, diğer engelliler ve yüksek seviyede konuşma bozukluğuna sahip öğrenciler için deözel okul yapma ile ilgili birtakım planlar bulunmaktadır. Eğitim Yasası okulda özel yardımaihtiyacı olan çocuklara bu özel yardımın sağlanması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca,kanuna göre, eğitimde, Đsveç’in hangi bölgesinde yaşıyor olurlarsa olsunlar ve sahip olduklarıengellilik ne olursa olsun, bütün çocuklar için eşitlik sağlanmalıdır. Đlginçtir ki, engellilerarasında orta öğretime gidenlerin oranı, engelli olmayanlara göre biraz daha fazladır. Ancak,artık gittikçe daha fazla sayıda engelli öğrenci Üniversitelere ve yüksek okullara gidiyor olsada, yüksek öğrenimde bu oran tam tersidir.8

Đşsizlik oranına bakıldığında ise, engelliler arasındaki işsizliğin oranının, nüfusun gerikalanına göre biraz daha yüksek olduğu görülür.1.1.1.4. Kamu desteği nasıl sağlanıyor?• Hükümet ve Riksdag, mevzuat yoluyla engelli politikaları konusundaki rehber kurallarıbelirler.• Hükümet kurumlarının eğitim, sağlık bakımı ve istihdamı da içermek üzere belli sektörlerdeulusal sorumluluğu vardır. Görevleri, ilgili sektörlerdeki gelişim hızını arttırmak ve belirlenenpolitikalara uyumu sağlamaktır.• Đlçe konseyleri (toplam 20 tane) sağlık ve tıbbi bakımdan sorumludur.• Belediyeler (290) ise okul ve sosyal hizmetler gibi konulardan sorumludur. Đnsanların kamukurumları ile ilişkileri belediyeler ya da ilçe konseyleri aracılığıyla olmaktadır. Đsveç kamuidaresindeki temel vurgu yerel seviyededir.1.1.1.4.1. BelediyelerBelediyeler, okul eğitimi ve sosyal hizmetler gibi konulardan ve ayrıca, sıradanvatandaşlara kamu desteği ve hizmetleri şeklindeki temel güvenceleri temin etmektensorumludurlar. Kişisel yardım sağlanması ve zihinsel engelli kişilere kişisel temsilcisağlanması, engelliler için yerel ulaştırma hizmetleri ve ev ya da motorlu taşıtlar için hibeverilmesi gibi olanaklar, geniş çaplı engelliliğe sahip kişilerin bağımsız ve aktif bir hayatsürmeleri amacıyla tasarlanmıştır. Bu tür faaliyetler için belediyelere verilen hükümethibeleri de engellilik politikasının önemli bir yönüdür.1.1.1.4.2. Đlçe KonseyleriĐlçe konseyleri belli engelli bireyler için rehabilitasyon, destek amaçlı teknoloji,tercüme hizmetleri (işitme engelliler için) ve dış hizmetlerinden sorumludur.9

1.1.1.4.3. DevletDevletin görevi, işgücü piyasası kuruluşları ile, insanların iş bulmasını ve iştekalmasını kolaylaştırmaktır. Đş kapasitesi az olan bir kişiyi işe alan işverenlere maaşsübvansiyonları verilmektedir.Ayrıca devlet, başka hiçbir şekilde iş bulamayanlara iş bulmaya yarayan Samhall adlıbir işletmeye sahiptir. Bunun yanı sıra, engelliler, kendi kendilerine bakabilmeleri ve engelliolmaları nedeniyle ortaya çıkan ekstra masrafları karşılayabilmeleri için sosyal sigortadanfinansal yardım almaktadırlar.1.1.1.5. MevzuatĐsveç mevzuatının ayırıcı nitelikteki bir özelliği de çerçeve yasalara verdiği önemdir.Bu yasalar, hükümet politikasının yönünü ve hedeflerini belirlemektedir. Đlgili faaliyettensorumlu kişiler, belediyeler ya da ilçe konseyleri de bu hedefleri yorumlamakta ve faaliyetlerişekillendirmekte büyük ölçüde bir özgürlüğe sahiptirler.1.1.1.6. AyrımcılıkĐsveç’te bir tanesi engellilik ile ilgili olmak üzere, ayrımcılığı yasaklayan dört yasabulunmaktadır. Birincisi, 1999'da çıkarılan Engellilerin Đş Yaşamı'nda AyrımcılığınÖnlenmesi Yasası'dır. Bu yasayı, 2002'de kabul edilen Üniversitelerde Öğrencilere EşitMuamele Yasası ve 2003'te kabul edilen ve mal ve hizmetlerde ticaret konusunu da içerenAyrımcılığın Yasaklanması Yasası takip etmiştir. 2006'da, yukarıda belirtilen yasalarınyanısıra, bir de okul öncesi eğitimde ve okulda engelli çocuklara karşı ayrımcılığı yasaklayanbir yasa çıkarılmıştır.1.1.1.7. HaklarĐsveç’te engelli tüm insanların haklarını belirleyen spesifik bir yasa yoktur. Bununyerine Planlama ve Đnşa Yasası ve Sosyal Hizmetler Yasası gibi özellikle engellilerle ilgilimaddeler içeren belli yasalar mevcuttur. Ayrıca, Belli Đşlevsel Bozuklukları (LSS) olan10

Kişilere Destek ve hizmet Sağlanması ile ilgili Yasa da 1994'te çıkarılmıştır. Bu, diğermevzuatları tamamlayan bir haklar yasasıdır. Bu yasanın amacı, engelli kişilerin bağımsız birhayat sürmesi için onlara daha fazla fırsat vermek, eşit yaşam koşulları ve toplum hayatınatam katılımlarını sağlamaktır. Sağlanan destek, günlük hayatta kişisel yardım, danışmanlık,özel hizmetler sağlayan bir konut ya da engelli çocukları olan ebeveynlere yardım şeklindeolabilir. Đsminden de anlaşılacağı gibi, bu yasa yalnızca belli bir engelli grubu içindir. Buyasa kapsamına girmeyen kişiler, Sosyal Hizmetler Yasası çerçevesinde belediyeden yardımalabilirler. Bu yasa şu anda gözden geçirilmektedir ve bu yasa ile ilgili olarak 2008'de birrapor hazırlanacaktır. 1Proje yararlanıcıları olarak genellikle farklı kurumlarda staj yaptığımız içinraporumuzu sırayla ve kendimize özgü üsluplarımızla anlatacağız.1.1.2. Proje Yararlanıcısı, Tarık DURSUN1.1.2.1. SÖDRA VAGENĐlk staj yerim olan “Södra Vagen” engelli bireylerin bireysel yaşam evlerininbulunduğu adresin adı. 12 dairede 12 özel gereksinimli birey yaşama becerisi kazanıyor.Daireler genelde bir arada birbirinden uzak değil. Sitenin giriş katı yine kuruma ait.Toplanma yeri olarak kullanılıyor. Đdari işler de buradan yürütülüyor. Mutfağı, oturma odası,televizyon odası, mevcut isteyen istediği zaman gelip istediği gibi kullanabiliyor. Fakat çokdüzenli, herkes kendi evi gibi bakıyor.Odalar kullanıcıların kişisel zevklerine göre dekore edilmiş. Gerekli her şey mevcut,lüks sayılabilecek bir daire. Görüldüğü gibi teknolojik tüm imkânlar kullanılıyor. Buralardayaşayanlar genellikle düşük seviyede engele sahip bireyler. Down sendromlu üç bireyden biriolan Mattias masa tenisi Đsveç milli takımında. Çin’de yapılan olimpiyatlarda birinciliği var.Oldukça konuşkan biri, çalışanlarla uzun uzun konuşuyor. Ne konuştuğunu anlamıyordumama o konuşurken izlemekten çok keyif alıyordum. Bu insanları bu kadar ilerlemiş görmek1 -http://www.sweden.se/upload/Sweden_se/otherlanguages/factsheets/SI/Swedish_disability_policy_IH87a_Turkish.pdf11

gerçekten çok sevindirici. Zaman zaman medyada da yer alıyor. Lund’da ki yerel medyasürekli bu bölgedeki engellilerle ilgili haberler yayımlıyor.Buradaki ilk günlerim ortamı tanımakla geçti. Öncelikle çevremdekileri tanımayaçalıştım. Burada 10–15 kadar personel vardiyalı çalışıyor. Personelde ast üst ilişkisi pek yokherkes işini yapıyor. Her kurumun belediye ile bağlantısını sağlayan bir sorumlusubulunuyor.1.1.2.1.1. SÖDRA VAGEN’ de işleyiş nasıl?Burada yaşayan bir bireyin günü nasıl geçiyor? Bu sorular üzerinden gidersek sanırımdaha anlaşılır olur. Burada yaşayan insanların normal bir hayatı var. Düzenli yaptıkları birspor, çalışıp para kazandıkları bir iş, bir araya geldikleri sosyal etkinlikleri var. Tüm yılıkapsayan sabahtan akşama kadar dolu olan bir programları var. Akşamları bowling, karaoke,spor gibi etkinliklerle geçiriyor. Zaman zaman kamplara gidiliyor. Tüm bu işlerinmerkezinde, belediye var. Belediye sahip olduğu kurumlarla bu işleri yürütüyor. Yaşambecerisi kazandırmakla görevli kurum Södra vagen. Buradaki çalışanların yaklaşımı daengelli bireylere rehberlik eder nitelikte. Örneğin, bir engellinin yemek saati gelmişti. Çalışanarkadaşımla kontrole çıktık. Zilini çalıp, izin isteyerek evine girdik. Önce hal hatır sormaşeklinde konuşmaya başladı. Daha sonra konu yemeğe geldi, devamlı sorular sorarak onuyönlendiriyordu. “Bakalım mı dolapta ne var? Makarna yapmak ister misin? Bunu için birtencere ve suya ihtiyaç var” gibi yaklaşımlarla beceriyi kazandırmaya çalışıyordu. Onlaranormal bir bireylermiş gibi yaklaşılıyor. Kendi ihtiyaçlarını kendilerinin görmesini teşvik12

ediyorlar. Çalışanlar bu insanlara farklıymış gibi yaklaşmıyor. Sıradan bir insanla nasılsa,onlara da aynı tarzda yaklaşıyorlar, yol göstermeye çalışıyorlar.Bu evlerde yaşayanlar dönüşümlü olarak birbirlerine misafirliğe de gidipgelebiliyorlar. Film izleyip müzik dinliyorlar. Aslına bakarsanız Đsveç’teki çoğu insandandaha sosyal yaşıyorlar.Burada yaşayan her bireyin bir günlüğü bulunuyor. Her çalışan o gün içinde neleryaşanmışsa rapor ediyor. Böylelikle hem birey devamlı kontrol altında tutuluyor, gelişimitakip ediliyor, hem de personel değişimleri ile yeni gelen personel o gün neler yapıldığınıöğrenebiliyor.Bunun dışında özel gereksinimli bireylerle ilgili büyük bir gizlilik var. Onlarla ilgilibilgi almak çok zor. Sadece bu kurumda değil tüm kurumlarda aynı uygulama var. Bununlailgili bir anım var. Đsveç’te ki ilk günlerimizden birinde tüm engelli bireylere yönelik birrehabilitasyon merkezinde bir toplantıya katıldık. Toplantının başlangıcında bize refakat edenyetkili hepimize bir sözleşme imzalattı. Bunun bir gizlilik sözleşmesi olduğunu, buradabulunan herhangi bir yararlanıcı hakkında 1 yıl süreyle hiçbir yerde konuşmayacağımıza vebilgi vermeyeceğimize dair taahhüt olduğunu söyledi. Herkes sözleşmeyi imzaladıktan sonrakurum hakkında bilgilendirme toplantısına geçildi.13

1.1.2.1.2. ĐŞBĐRLĐKÇĐ ĐŞYERLERĐ:1.1.2.1.2.1. LĐLLA CAFEÉTBurası özel gereksinimli bireylerin çalıştığı bir yer. Burada mutfakta ve serviste görevalıyorlar. Garsonluk ve aşçılık yapıyorlar. Tamamen serbest bir ortamda çalışıyorlar, kimsene yapmaları gerektiğini söylemiyor. Elemanlar her şeyi yeri geldikçe yapıyor. Đdaripersonelle birlikte 5–6 çalışan var. 10 civarında da özel çalışan var. Vardiyalı olarakçalışıyorlar. Görev dağılımında bireylerin engel düzeyine dikkat edilmiş. Bazıları sadece getirgötür işlerini yaparken, diğerleri kafeteryanın menüsünü bile hazırlayabiliyor.1.1.2.1.2.2. KÜLTÜR MEJERIETGündüzleri kafeterya geceleri disko bar olarak çalışan bu mekân çok büyük ve ünlübir yer. Ünlü grupların ve sanatçıların çıktığı tanınmış bir işletme. Çok sayıda özelgereksinimli birey yetenek ve eğitimi doğrultusunda çalışıyor. Mutfak, bar, serviste görevyapıyorlar. Bu elemanlar görevlilerin sorumluluğunda çalışıyorlar. Bu kişi sürekli diğerkurumlarla iletişim halinde. Aynı şekilde diğer kurumlarda sürekli öğrencilerini kontrolegeliyor. Örneğin; Ajin “Södra Vagen’de” kalıyor. “Sesam’da” eğitim aldıktan sonra buradaçalışmaya başlamış. Bazen sesam’dan bazen de “södra vagen’den” yetkililer ziyarete geliyor.14

1.1.2.1.2.3. HURDALIKYine Sesam’a bağlı bu hurdalıkta yaklaşık 5 personel görev yapıyor. Gelen hurdalarınişlevlerine göre ayrıştırılmasında görev yapıyorlar. Daha çok kuvvete dayalı işler. Bireylerinsorumluğunu sağlayan bir bağlantı elemanı da idari işleri yürütüyor.1.1.2.1.2.4. ĐTFAĐYELSS bünyesindeki kurumlarda eğitilen bireyler şehir itfaiyesinde çeşitli görevleralıyor. Daha çok servis ve temizlik işlerinde çalışıyorlar. Ara öğünlerde sandviç hazırlayıpkahve yapıyorlar, diğer saatlerde de temizlik yapıyorlar. Çok verimli çalışan bir grup. Hemitfaiye hem de LSS için çok faydalı bir durum. Bütün kurumlarda görev alan bu bireyleryaklaşık olarak 3 saat çalışıyor. Boş zamanlarını dinlenerek ve bilgisayar oyunu oynayarakgeçiriyorlar. Yine bu elemanların LSS ve itfaiye ile koordinasyonunu sağlayan bir personelbulunmakta.1.1.2.2. GRASPARVENDaha çok özel bireylere yönelik eğlencelerin düzenlendiği bir mekân grasparven.Haftanın belirli günlerinde profesyonel müzisyen eşliğinde müzikli rehabilitasyon yapılıyor.Yine engel seviyesine göre aktiviteler değişiyor. Ağır engeli olanlara, özel bakıcılarıeşliğinde müziği ve ritmi hissedebilecekleri cihazlarla beraber, yoğun bir program15

uygulanıyor. Sadece müzik değil birçok aktivite yıl boyunca yapılıyor. Karaoke yarışmasıda haftanın belirli günlerinde yapılan etkinliklerden.Bu kurumlar dışında değişik fabrikalarda ve kurumlarda ayrılan departmanlarda özelbireyler istihdam ediliyor. Tüm bu bireyler istihdamdan önce “SESAM” da mesleki eğitimalıyorlar.SESAM’da çeşitli engel düzeyine sahip birçok birey yetenekleri ölçüsünde değişik elbecerileri öğreniyor. Günlük 30–40 kişiye hizmet veren kurumda işbirlikçi kurumlardahizmet alan bireylerle toplam 70 engelliye hizmet veriliyor. 17 çalışanı var. Özel bireylergünlük yaklaşık 3 saat çalışıyorlar. Burada eğlence amaçlı bazı aktiviteler yapılıyor.Boyama, daha çok eğlenmek amacıyla yapılan düzenli aktivitelerden biri. Resimdegördüğünüz poşet boyama çalışması, cadılar bayramı için yapılan bir çalışma. .Diğer aktivitelerden biri de müzik. Tam donanımlı stüdyoda profesyonel müzisyenlereşliğinde yapılan aktivitede her birey yetenekleri ölçüsünde bir ensturman çalıyor. Düzenliolarak koro çalışmaları yapılıyor.SESAM’ın asıl işlevi, özel gereksinimli bireylere çalışma alışkanlığı kazandırmak veüretime katkı sağlamak. Bunlardan biri kullanılmış kağıttan karton ve kaplık yapmak.Öncelikle kullanılmış kağıtlar öğütücüde öğütülüyor preslenip sıkıştırıldıktan sonrakaplanarak şekil veriliyor. Böylece yeniden kullanılabiliyor.Yapılan diğer işlerden biri, trafik levhaları için kelepçe üretmek. Her iş için ayrı biratölye mevcut. Yapılacak işe göre hazırlanmış. Yapılan iş basit olmasına karşın, elemanlarınişlerini kolaylaştırmak için bütün önlemler alınmış.Bir diğer iş, hazır olarak getirilmiş poşetleri uygun formda katlayıp çiçekçilerinkullanması için hazırlamak. Yapılan bu işlerden az da olsa bir gelir elde ediliyor. Bu gelirlerile ihtiyaçlar gideriliyor, aktivitelere kaynak sağlanıyor.Diğer yapılan işlerden biri de pencerelerde ve jaluzilerde kullanılan küçük aparatlarınpoşetlenmesi. Bunun için yandaki şekilde görülen dairelere vida, karelere ise diğer16

aparatlardan birer adet koyuluyor sonra poşetleniyor. Engellinin işini kolaylaştırmak içinbulunmuş bir yöntem bu. Ayrıca kendi geliştirdikleri basit cihazlarla işleri daha dakolaylaştırmışlar.Ayrıca az da olsa biçki dikiş gibi işler de yapılıyor. Tüm etkinliklerde yönlendirmebireyin ilgi, istek ve kabiliyetleri göz önüne alınarak yapılır. Bilgisayar ve bilişimteknolojileri de kullanılan araçlar arasında. Bu araçlar kullanılarak özel bir dergi çıkarılıyor.Oldukça basit bir dergi ama yapılan çalışma son derece güzel.Sesam da tipik bir gün: Sabah 8.30 da işler başlar. Herkes kendi atölyesinde göreve başlar.9.30 da yarım saat mola verilir. Bu molada kahvaltı yapılır, kahve içilir. 12.00 de öğle yemeğiiçin mola verilir. Bir saatlik moladan sonra 13.00 den 14.00 e kadar çalışılır. Yine yarımsaatlik kahve molasından sonra saat 15.00 de paydos yapılıyor. Çalışanlar arasında görevdağılımı olmasına karşı ilk bakışta fark edilmiyor. Sesam’ dan sonra çalışmalarıma kısa adıvipan olan “vipeholm skolan”da devam ettim.1.1.2.3. VĐPEHOLMSKOLANLise düzeyinde eğitim veren bir okul. Oldukça geniş bir alana kurulan bu okulda, herçeşit imkân mevcut. Açık ve kapalı spor alanları, jimnastik ve fitness salonu, aşçılık eğitimiverilen büyük mutfağı, restoranı. Özel gereksinimli bireyler için ayrı bir binası mevcut.17

Öğrenciler kendi yaş grubundaki arkadaşlarıyla eğitim görüyorlar. Yaklaşık 4 yıllıkeğitimden sonra mezun ediliyorlar. Engel düzeyi farklı bireyler yine engel düzeylerine göreeğitim alıyorlar. Bazılar matematik öğrenirken bazılarına temel hareket becerilerikazandırılmaya çalışılıyor.Güne her zaman toplantı yapılarak başlanır. Toplantıda işaret dili de kullanılır.Selamlama yapılır, haftanın hangi günü olduğu, tarih belirlenir, yapılacaklar konuşulur.Bunun için hazırlanmış özel kartlar kullanılır. Sohbet ortamında yaklaşık 45 dakika geçirilir.Günün programı öğrencilerin katılımıyla belirlenir. Öğrencilerin engel seviyeleri farklıolduğu için ileri düzeyde engeli olan bazı öğrenciler bakıcılarıyla katılır. Her öğrencinin özelbir günlüğü bulunur. Sırayla öğrencilerin günlüklerinden de faydalanarak “Dün ne yaptıklarıve bugün ne yapacakları” hakkında konuşulur. Daha sonra jimnastik salonuna geçilir. Günlükjimnastik egzersizi yapılır. Bazı ileri engeli olan öğrencilerin egzersizi öğretmen tarafındanyaptırılır ve gerektiğinde özel ekipmanlardan da yararlanılır. Sabah egzersizi, rutin yapılanbirçok etkinlikten sadece biri. Basketbol, indoorbandy, futbol, fitnes v.b. diğer aktivitelere deyer veriliyor.Özel gereksinimli bireylerle ilgili binada, marangoz atölyesi, mutfağı, terzihanesi,serası, spor odası, bilgisayar ve medya odası, derslikler, kafeterya, masaj havuzu, dinlenmeodası, müzik odası, oturma odaları ve çalışanların özel odaları mevcut. Vipan ve benzeridiğer okullar devlete bağlı olmasına karşı özel okul gibi çalışıyor. Yani öğrencileriçekebilmek için zaman zaman etkinlikler düzenleniyor, reklâmlar yapılıyor. 4 yıllık bireğitimden sonra başarılı olanlar mezun ediliyor. Vipandaki işleyişi anlayabilmek için vipandabir gün nasıl geçiyor buna bakalım.Daha öncede belirttiğim gibi engel düzeyi farklı bireyler geliyor bu yüzden tümbireyler aynı eğitimi almıyor. Bazı öğrenciler temel hareketlerle ilgili eğitim alırken bazıöğrenciler matematik, bilgisayar, Đngilizce eğitimi alıyor.(ek5) Hangi seviyede olursa olsunyapılan eğitimin kalitesi oldukça yüksek. Eğitimde önemli bir yeri sosyal etkinlikleroluşturuyor. Geziler, bayram ve doğum günleri ve hazırlıkları önemle yapılıyor yapılanetkinliklerin fotoğrafları güzel anları görüntülenip panolarda sergileniyor(ek6). Müzik çoksevilen bir aktivite her Perşembe müzik dersleri var. Öğrenciler isterlerse şarkı söyleyipensturman çalabiliyor. Öğrencilere öz bakım becerileri ve yemek yapmak gibi temel yaşam18

ecerileri öğretilmeye çalışılıyor. Đsveç’te eğitimin her aşaması ailelerden bağımsızgerçekleştiriliyor. Aile çocuklarının eğitimini izliyor ve değerlendiriyor. Bunu dışında eğitimsürecinde sorumluluk başta devletin daha sonra kurum ve kuruluşların. Sadece vipan içingeçerli değil tüm kurumlar aynı düşünceyle çalışıyor.Kısaca Lund şehrinde bulunan okulların bünyesinde özel gereksinimli bireylerle ilgiliayrı bir okul mevcut. Bu okulda özel gereksinimler doğrultusunda eğitim veriliyor.Öğretmenler alanlarında uzman eğitimciler. Bu kurumlarda çalışan eğitimciler öğrencisayısına ve yeterliliklerine göre belirleniyor. Hiçbir çalışanın iş garantisi yok.1.1.2.4. FRĐTĐD SÖDER.Değişik yerlerde bulunan birkaç eğitim kurumunun ortak ismi fritid söder. Şehringüneyinde bulunduğundan bu ismi almış. Daha çok okul öncesi ve ilköğretim öğrencilerininokul dışı zamanlarını geçirmeleri için açılmış kurumlar. Gençlik merkezleri diyeadlandırılıyor. Yine lss’e bağlı çalışıyor. Yeterli sayıda eğitimli personeli var. Engellibireylere de açık olmasına karşın daha çok normal çocuklar kullanıyor. Çocuklar buradamüzik, spor, oyun, bilgisayar gibi hobileriyle vakit geçiriyor. Okullarda derslerin bittiği saat 3den Cuma hariç akşamları saat 9’a kadar açık tutuluyor. Öğrenciler oldukça rahatlar.19

Çalışanlar arkadaşça yaklaşıyor çocuklara ve dışardan bakınca amaçlarının buçocuklara hizmet vermek olduğu hemen anlaşılıyor.1.1.3. Proje Yararlanıcısı, Özgür TOY1.1.3.1. KULGRANDEN1992’de kurulmuş belediyeye bağlı olarak çalışan bu tesiste beş oda ve her odada birkişi bulunmak suretiyle beş engelli birey var. Yatılı bakımevleri gibi çalışan bu yerlerde ağırdüzeyde olan ve kendi kendilerine iş yapamayan engelliler kalıyor. 13 personeli var vardiyalısistemde ve her zaman en az 3 kişi bulunuyor tesiste. Personelin ikisi kuruluştan beri orda veçok tecrübeli, diğer personelde tecrübesi olmasa da işe alınmış ve onlara iş öğretilmiş.Masrafları devlet karşılıyor ve maaşlarını çalıştıkları saate göre alıyorlar.Tesisin amacı: kendi kendilerine işlerini yapamayacak kadar ağır düzeydeki engellibireylerin, günlük işlerini yapmalarına yardımcı olmak ve yaşamlarını devam ettirebilmeleriiçin alışkanlık kazandırarak bakım hizmeti sunmak.Bu tesis: beş engelli için ayrı odalar var ve bu odalar engellilerin zevkine göredüzenlenmiş hiçbir detay atlanmamış. Odalarında; mutfak (fırın, buzdolabı, malzeme dolabı,ocak, lavabo…) banyo-tuvalet, salon ve yatak odası bulunuyor. Ayrıca; televizyon, müzik20

seti, değişik oyuncaklar, film ve müzik cd’leri, duvarlar da sevdikleri resimler, zevklerinegöre koltuk, masa, sandalye, dolap, yatak, buzdolabı, eşya dolabı vs… her şey mevcut. Ortakkullanılan mutfak ve büyük salon (televizyon, koltuk…) tuvalet-banyo var. Personel içindeayrı oda ve ofisten oluşuyor.Çocuklar sürekli burada kalıyor. Aileleri arada bir ziyaret ediyor para veriyorlar.Düzenli olarak haftada bir doktor geliyor kontrol için. Hepsinin düzenli olarak kullandığıilaçlar var ve bunların kullanış şekilleri, saatleri, her yerde asılı duruyor. Orada sürekli kalanmatheas dışındaki dört engelli birey sabah saat 08.30 da gidiyor. Hepsini ayrı özel taksigötürüyor ve taksiler paralarını devletin engelliler için verdiği para kartlarından kendilerialıyorlar. Glimmern denilen engellilere aktivite yaptırılan bir tesise gidiyorlar. Saat öğledensonra üç de geri dönüyorlar.Sistem çok düzenli. Her şey tam zamanında ve miktarında olmak zorunda. Örneğin;sabah erkenden 6.30 da kalkılıp tuvalet-banyo, yemek, ilaç, hazırlık gibi işler yapılıyor vesaat 08.30 da bitiyor. Diğer bireyler farklı tesislere gittikten sonra orada tek kalan Matheas’lailgileniliyor. Onbeş dakika özel bir alet üzerinde masaj yapılarak kusturuluyor, böyleceiçindeki ilaçlardan kalan fazlalığı dışarı atıyorlar. Bu işlem günde üç- dört defa tekrarlanıyor.Her birey günde en az iki kez yıkanıyor, kılık kıyafetleri, yatak örtüleri, yastıkları vs…değiştiriliyor. Tesiste bulunan çamaşır makinesi ve kurutma makinesi kullanılıyor. Her çocukiçin ayrı bir bakıcı var ve bakıcılar çok sabırlı kesinlikle bağırmadan zor kullanmadanişlemler gerçekleştiriliyor. Bazı şeyler sembollerle bireylere öğretilmiş ve her gün onlarınyapması sağlanıyor (çöp, kirli kıyafet, yemek, ilaç, film, banyo, tuvalet…). Günde dört kezyemek- içecek, bir kez meyve var. Tabak bitene kadar bekleniyor. Evde kamera sistemi yokçünkü özel hayata saygı var. Bakıcıların yapması gerekenler bitince çocuklar kendi başınabırakılıyor, kesinlikle müdahale edilmiyor. Her birey odasında film, müzik veya oyunlazaman geçiriyor. Akşam saat 21.00–22.00 arası uyku vakti.Tesiste acil durum çağrıları için herkesin görebileceği renkte ve büyüklükte butonlarvar. Üç tane acil çıkış kapısı var. Odalarda ve salonda; tavanda bulunan bir ağırlık taşımasistemi var. Bu alet ile yürüyemeyen bireyler banyoya, salona, yatağa ya da televizyonkarşısına taşınabiliyor. Ayrıca odalardan salona kadar yerde bulunan manyetik bir sistemlekumanda ile çalışan tekerlekli bir vasıta üstünde birey kendi kendine dolaşabiliyor.21

Günlük temizlik çok önemli, altları sürekli hazır bez ile değiştiriliyor. Diş fırçalama,banyodan sonra losyon, çeşitli kremler, deodorant ayrıntıları hiç atlanmıyor. Teknolojikaletlerden çok faydalanılıyor. Banyo için özel sedyeye benzer bir sistem var. Dolaplarda çokdüzenli, her şey her zaman yerli yerinde gerekli olan her şey hazır durumda bulunuyor.Kirliler anında yıkanıyor. Oda temizliği hafta da bir gün yapılıyor. Hafta da bir gün masörgeliyor. Günler değişik renkli kâğıtlarla bireylere öğretilmiş ve hergünün rengi odalarınınkapısına asılıyor. Ayrıca bu renkli kâğıtların üzerine; o gün kim görevliyse onun resmi, o günyapılacak aktivitelerin sembolleri de asılıyor.Salonda bireylerin dinlenmesi için su yatağı var burada dinlenirken müzikdinleyebiliyorlar ve bu zaman boyunca o kişinin görevlisi yanında onunla ilgileniyor.Mutfakta tabaklar, kaşıklar, çatal ve bıçaklar bireylerin kolay kullanabileceği şekildetasarlanmış. Koridorda bireylerin özel rafları var, bunlar camlı ve kapalı, isteklerini;sembollerden oluşan kâğıtları ya da resimleri oraya atarak belirtiyorlar.Yapılan her şey bireylerin özel klasörlerindeki dosyalara ve defterlere yazılıyor(günlük yapılan işler, aldığı ilaçlar, yemek, banyo, tuvalet… Saatleri ve miktarları, dakikalarıda yazılıp imzalanıyor). Bireylerin özel ajandalarına da o günün yapılanları not düşülüyor.Her yerde temizlik ve sağlık için alkollü temizlik sıvısı var.Renkler: pazartesi: yeşil, Salı: mavi, Çarşamba: beyaz, Perşembe: kahverengi, Cuma:sarı, cumartesi: pembe, Pazar: kırmızı.22

1.1.3.2. GLĐMMERNBu tesis 1990’lı yıllarda üniversiteye bağlı olarak kurulmuş sonra belediyeyebağlanmış. Glimmern’de her türlü engelli grubu var (görme, işitme, bedensel, zihinsel). Yedifarklı gruba ayrılmış bir tesis. 40 personeli ve 40 kadar da engelli öğrencisi var. Karmagruplar oluşturulmuş ve bu gruplara sabah 09.00 dan öğleden sonra 15.00 e kadar çeşitliaktiviteler yaptırılıyor. Öğlen yemeği ile sabah 10.00 da ve öğleden sonra 02.30 da çay,kahve, kek molası veriliyor.Tesis iki katlı ve her grubun, kendisine göre düzenlenmiş 1–2 odadan oluşuyor.Odalarda mutfak, yatak, oturma takımı, masa-sandalye, müzik, bilgisayar ve eğitici oyunlarvar. Her grubun bir adı var. Gruplar programlarına göre gün içinde birlikte aktivite yapıyor.Bu aktiviteler; müzik (kendileri de bir müzik aleti çalıyor), resim, cimnastik, dans, masaj,yürüyüş, bilgisayar, yemek pişirmek, dinlenme, körler için karanlık oda (oda tamamenkaranlık sadece kumanda ile çalışan değişik renklerde parlak ışıklı cisimler var), bir dinlenmeodası ( beyaz oda da deniliyor; su yatağı var ve tavana projeksiyon ile değişik şekilleryansıtılıyor ayrıca duvarlara da yıldız şekilleri… Ve müzik). Bu odalardaki aktiviteler dışındakendi odalarında değişik aktiviteler yapıyorlar. (Marangozluk, dikiş, el sanatları bunlardanbirkaçı)Sabah tesise gelen öğrenci öğretmenlerini selamlıyor, konuşarak ya da işaret diliyle butesiste bulunmadığı zamanda neler yaptığını anlatmaya çalışıyor. Yatılı kaldığı tesistekibakıcılarının ajandasına onun için yazdıklarını okuyor, okuyamayanlar için buradakiöğretmenleri sesli olarak okuyor. Daha sonra o günün programı kendisine anlatılıyor.Kahvaltı bir kez daha burada da yapılıyor. Öğrencinin tuvalet gibi bazı ihtiyaçları dagiderildikten sonra derse geçiliyor.Teknolojiden bu tesiste de yararlanılıyor. Herkese, alarmlı saate benzer engel türünegöre farklı bir alet veriliyor. Bu alet sayesinde birey; yemek, çay-kahve, mola, ders…saatlerini bilebiliyor. Tuvalette kalması gereken zamanı yine bu alet sayesinde biliyor.Öğlen yemeği hem çalışanlara hem de engellilere paralı. Parayı devlet verdiği için yine devletalmış oluyor. Çalışanlar çok sabırlı ve tecrübeli hepsi sevgi ile yaklaşıyor ve işlerini severek23

yapıyorlar. Ayrıca bütün çalışanlar işaret dilini biliyor. Saat 15.00 den sonra da özel taksilerengellileri getirdikleri gibi götürüyor.Bu tesisin amacı: kendi kendilerine çok fazla bir şey yapamayacak kadar ağırdüzeydeki engelli bireylere, günlük yaşamlarını devam ettirebilecek bazı aktiviteleryaptırmak. Bu aktiviteleri yaptırırken bireylerin sıkılmamaları ve günlük yaşamdankopmamaları, ayrıca normal insanlardan farklı olmadıklarını fark etmeleri içinde bazısanatsal kültürel ve sporsal etkinlikler yapılıyor.1.1.3.3. TUNASKOLANBurası bizdeki gibi karma bir ilköğretim okulu, normal öğrencilerin yanında yaş veöğrenim seviyelerine göre ayrılmış dört ayrı sınıftan oluşan engelli öğrenci grubu bulunuyor.Okul iki katlı ana binanın karşısında uzunlamasına yapılmış dört tek katlı blok binadanoluşuyor. Bu bloklardan ikisi engelli ve normal küçük yaş grubu (5-10 yaş arası) öğrencileriçin tasarlanmış ikişer-üçer odalı dersliklerden oluşuyor. Üçüncü blok bu çocukların boşzamanlarını değerlendirdiği bizdeki kreşlere benzer oyun ve çeşitli aktiviteler için tasarlanmış1-2 odalı beş ayrı sınıftan oluşuyor. Diğer blok da zorunlu meslek derslerinin bulunduğuyapıdır. Bu blok da ağaç atölyesi, mutfak, dikiş atölyesi, iplik atölyesi var ve hiçbir24

malzemeden kaçınılmamış. Mutfakta 16 adet fırın-ocak, her çeşit kaşık-çatal-bıçak-tabak,yemek yapmak için malzemeler, buzdolabı, vs. bulunuyor. Diğer atölyelerde de gerekendenfazla alet vardı. Ayrıca biri büyük biri küçük iki adet spor salonu, iki adet yemekhane ve açıkspor alanı da mevcut olan yapılar arasındaydı. Spor salonlarında gerekli olan bütün sporaletleri fazlasıyla bulunuyor. Koridorlarda bütün öğrencilerin kendine ait dolabı var ve bütünkoridorlarda lavabo var. Ayrıca okulun bahçesi bizdeki gibi duvarla veya çitle çevrili değil.Öğrencilerde bunu hiç suistimal etmiyor.Her dönemim başında okulun tanıtımı var. Devlet okulu olmasına rağmen özel okulgibi işleyişi var. Burada okullar öğrenciyi kapmak için yarışıyor. Yaptıkları ve yapacaklarıher şeyi tanıtım günlerinde belirtiyorlar hatta bunun için kitapçık bastırıp öğrencilerle birliktedeğişik şovlardan oluşan etkinlikler yapıyorlar. Okula yeni öğrencilerin gelmesi ve okuldanöğrencilerin ayrılmaması önemli buda eğitimin kalitesinin yüksek olmasını zorunlu kılıyor.Bir defasında engellilerin koro olarak müzik öğretmenleriyle birlikte çıkardığı müzik albümüsponsorların desteğiyle cdler halinde çoğaltılmış, öğrencilere ve velilere konser verilmişti.Bu okulun amacı: öğrencilere okuma yazma öğretmenin yanında onları hayatahazırlamak ve mesleki davranışlar kazandırmak. Engelli bireylerin normal öğrencilerlebirlikte yeterli ve gerekli eğitimi alarak normal yaşamlarını devam ettirebilecek beceri veöğrenimi kazandırmak. Sosyal çevreye uyum, arkadaşlık, eğitim… Bizdeki gibi detaylıdersler ve bilgiler öğretilmiyor. Matematik, coğrafya, Đsveççe, Đngilizce gibi sınıfderslerinden başka mesleki dersler ağırlıkla öğretiliyor.Engelli öğrenciler normal öğrencilerle birlikte ders işlemiyorlar sınıfları, dersleri veöğretmenleri ayrı. 6–10 kişilik sınıfları; iki ayrı odadan mutfak ve tuvaletten oluşuyor.Sınıflarda; bilgisayar, televizyon, büyük haritalar, kitaplık, değişik sıralar, masa vesandalyeler, koltuklar, değişik oyunlar, müzik aletleri, buzdolabı (yiyecek- içecek dolu),projeksiyon, iki adet tebeşirli ve tebeşirsiz tahta, vs. bulunuyor. Zemin plastik döşeme kaplı,ısıtma doğalgazlı ve sınıflar sürekli aynı ısıda tutuluyor.Günde dört- beş ders işleniyor, derslerin başlangıç ve bitiş zamanını öğretmenleribelirliyor yani zil sistemi yok. Sıkılan öğrenciler, bilgisayar ya da oyun oynayabiliyor.Haftada bir gün okulun servisiyle yüzme havuzuna gidiyorlar. Đki ana öğretmenin yanında25

ikide yardımcı bulunuyor. Ayrıca her engelli öğrencinin asistanı var bunlar genç, lise ya daüniversite mezunu kişiler. Engellinin ders dışı zamanlarında yanında oluyorlar veihtiyaçlarını karşılamasına yardım ediyorlar.Tablo 1: 10–12 yaş grubu engelli öğrencilerin bir haftalık ders programı08:00Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe CumaOkuma-Yazma-HecelemeYüzme Müzik Okuma-YazmaHecelemeOkuma-Yazma-Dinleme09:0009:30Ara-meyveiçecekSporAra-meyveiçecekMarangozlukAğaç işleriAra-meyveiçecekResim SanatAra-meyveiçecekCoğrafyaHayvanlarAra-meyveiçecekSpor11:4013:0014:0014:30Öğle yemeği Öğle yemeği Öğle yemeği Öğle yemeği Öğle yemeğiMatematikAra-meyveiçecekOkumayazmahecelemeYemekpişirmeAra-meyveiçecekMatematikDikiş-tekstil Müzik HaftasonuplanıAra-meyveiçeceiçeceiçecekAra-meyve-Ara-meyve-Oyun26

1.1.3.4. ÖRNWAGEN (Fritid)Burası engelli öğrencilerin okul dışı zamanlarda boş vakitlerini geçirdikleri fritiddenilen evlerden bir tanesi. Bu fritid evleri; 90’lı yıllarda çıkan bir yasayla (LSS: Kısmifonksiyon engelli kişilere yardım ve hizmet yasası) belediyeye bağlı ve okullarla işbirliğiiçinde olan evlerdir. Buralarda tecrübeli bir sorumlu öğretmenin yanında 4-5 asistan görevyapıyor. Bu tesisten 15-20 civarında öğrenci yararlanabiliyor. Öğrenci buraya okuldançıktıktan sonra servisle ya da onlar için görevlendirilmiş olan taksilerle geliyor yine buaraçlarla akşam saatlerinde gidiyorlar. Her öğrencinin bir sorumlusu var bu nakil işlerinde busorumlu kişiler görev yapıyor. Bu kişiler genelde üniversitede okuyan öğrencilerden oluşuyorve yaptıkları bu iş karşılığında devletten saat ücreti alıyorlar, bu da onlar için burs niteliğitaşıyor.Tesiste oyun odası (bu oda normal odalardan biraz büyük futbol, bandy gibi oyunlarıoynamak için müsait yapılmış), elişleri odası(dikiş, ahşap oyma, kumaş boyama… gibietkinlikler yapılıyor), müzik odası(müzik çalardan müzik dinleyebiliyorlar ya da müzikaletleri ile kendi müziklerini çalabiliyorlar), dinlenme odası(oyun oynamak istemeyenöğrenciler burada uyuyabiliyorlar), mutfak(öğretmenleri yardımıyla hergün bir yemekyapıyorlar), salon( burada puzzle, lego gibi değişik oyunları oynuyorlar ya da sohbetediyorlar), tuvalet, banyo ve bilgisayar odası bulunuyor.27

Öğretmenleri çocukları genelde kendi başına bırakıyor. Öğrenci burada özgürceistediği gibi vakit geçiriyor, istediklerinde öğretmenlerine danışarak yardım alabiliyorlar yada birlikte oynayabiliyorlar. Öğretmenleri çocuklara çok sabırla yaklaşıyor. Gürültüyapmalarına veya bir şeyler kırmalarına kesinlikle kızmıyorlar. Yapılan yanlışları öğrenciningöz seviyesine inerek tatlı dil ve güler yüzle açıklıyorlar.Bu tesisin amacı: engelli bireyler serbestçe bir şeyler yapma fırsatı vermek, özgürceyaşama ortamı oluşturmak, arkadaşlarıyla kaynaşma ortamı oluşturmak ve boş zamanlarınıverimli bir şekilde değerlendirmelerini sağlamak. Bu tesiste de diğerlerinde olduğu gibiöğrencilerin ajandalarına burada yaptıkları kaydediliyor. Okulda yaptıklarını anlatmalarıisteniyor. Okulların devamı niteliğindeki bu evlerde öğrencilerin okuma, sayma, bir şeylerüretme alışkanlığı kazanmaları da amaçlanıyor.1.1.3.5. LĐNERO (FRĐTĐD CENTER)1990lı yıllarda belediyeye ve bölgedeki bir ilköğretim okuluna bağlı olarak kurulmuş.7 kişilik personele sahip bu tesisin hedef kitlesi Đlk ve ortaöğretim bütün yaş grubu. Çalışmasaatleri: 14:00 - 17:30 ilköğretim, 18:30-21:30 ortaöğretim ve büyük yaş grupları.Tesis: Tek katlı içerisinde mini futbol salonu, bilardo, fitness, yemek, TV, masatenisisalonları, resim ve elişi odası, tamirhane, marangozhane ve kafe bulunuyor. Masraflar:Kısmen devlet tarafından karşılanıyor. Ücretli verilen kartlarla tesisten yararlanılıyor.Öğrencilere belirli bir ücret karşılığında 6 aylık kartlardan veriliyor. Öğrenciler bu kartlarsayesinde tesise girebiliyor, oradaki etkinliklere katılabiliyor, kafedeki ürünleri düşük ücretlealabiliyorlar.Bu tesisin amacı: Öğrencilerin okul sonrası aktivitelerini düzenlemek, çocukların boşzamanlarını en verimli şekilde değerlendirmelerine ortam sağlamak, çocukları kötüalışkanlıklardan uzak tutmak, sosyal yaşamlarının ve arkadaşlıklarının gelişmesine katkısağlamak, aileleri işten gelinceye kadar vakit geçirmeleri ve ihtiyaçlarının karşılanmasınaolanak sağlamaktır.Saat 14:00 da okuldan çıkan ilköğretim birinci kademe öğrencileri buraya gelerek birgörevliyle birlikte yaptıkları yemeği yiyorlar. Tesisteki yapabilecekleri spor faaliyetlerini28

yapıyorlar. Haftanın belli günlerinde düzenlenen yarışmalara katılıyorlar, dev ekranda çocukfilmlerini izliyorlar, kafede bulunan yiyeceklerden kartlarıyla alabiliyorlar, internettenyararlanabiliyorlar, öğretmenleri eşliğinde ödevlerini yapıp; elişi, resim, ahşap işleriaktivitelerini yapabiliyorlar, tv saati gelince topluca izliyorlar ve saat 17:30 gibi aileleri iştengelince de evlerine gidiyorlar. Bu saatten sonra da büyük yaş grubu çocuklar geliyor sporaktiviteleri, internet, tv, kafe ortamından yararlanabiliyorlar. Saat 21:30 da tesis kapanıyor.Bu tesisin bir sorumlusu var. Ayrıca öğrencilerin geldiği okulda görev yapan ikiöğretmen okuldan sonra buraya gelerek görevlerine burada devam ediyorlar. Diğer çalışanlaröğretmen değil fakat çocuklar konusunda eğitim almış kişilerdi.Çocukların boş zamanlarını sokakta değil de böyle bir tesiste öğretmenlerigözetiminde değerlendirmeleri arkadaşlıklarını pekiştirdiği gibi kötü alışkanlıklardan uzaktutuyor ve güvenli bir şekilde günlerini bitiriyorlar. Ayrıca burada resim, müzik, elişi vesporla uğraşmaları gelişimlerini de olumlu yönde etkiliyor.1.1.3.6. DÜŞÜNCELERĐM VE ÖĞRENDĐKLERĐMÇalışma saatleri dışındaki boş zamanlarımı genelde konaklama yerinde geçiriyordum.Đlk zamanlar Đsveç’e beraber gittiğim arkadaşlarımla birlikte şehri dolaşıyorduk. Şehir sanki29

yaya, engelliler ve bisikletliler için düzenlenmiş gibiydi. Her yaştan ve cinsiyetten insan kılıkkıyafetlerine dikkat etmeden bisiklete biniyordu. Bisikletin kalitesi ya da rengi de önemlideğildi onlar için. Şehirlerarası bisiklet yolu yapılmış, yaya-araç-bisiklet yolu ayrı hatta hepsiiçin ayrı trafik lambaları var. Saat 18:00 da her yer kapanıyor ve insanlar evlerine gidiyor. Buda işteki verimliliği yükseltiyor. Gençlerin eğlencesi bar ve diskolar da cuma ve cumartesigeceleri açık oluyor. Ayrıca birçok spor tesisi var ve düzenli olarak spor yapılıyor ayrıca butesislerde engelliler için düzenlenmiş. Ulaşım bisiklet dışında yoğun bir şekilde otobüslerlesağlanıyor ve bu araçlar da engelliler düşünülerek tasarlanmış. Otobüs durakta engellininbinebileceği seviyeye kadar alçalabiliyor. Her engellinin kendisine özel bakıcısı-rehberi varve boş zamanlarında bu kişilerle birlikte değişik aktiviteler yapıyorlar(sinema, alışveriş,tiyatro, spor…). Ayrıca engellilerin gittikleri fritid yerleri (gençlik evleri) var. Bu evler şehrindeğişik yerlerinde 3-4 asistan ve 1-2 öğretmenin gözetiminde ve yeme içme dahil bütünihtiyaçları karşılanıyor(oyun, film, müzik, kitap…).Engelliler belirli bir yaşa kadar ailesiyle ya da devletin onlar için tahsis ettiği yurt gibievlerde kalıyor. Buralarda her şey onların zevkine göre döşeniyor ve masraflarda devlete ait.Đsteyenler rehberlerle yaşıyor isteyenler de yalnız ya da engelli gruplarla fakat belli bir yaştansonra tabii ki.Masrafların devlet tarafından karşılanıyor olması, sistemin oturmuş olması, personelfazlalığı ve uzmanlık, materyal yeterliliği gibi nedenler eğitimin kalitesini arttırmış. Maddiproblemlerin aşılmış olması herkesin işini iyi yapmasına ve keyif almasına neden olmuş.Đnsanların engellilere yaklaşımı da çok önemli tabii ki şu görüş hâkim; çocuğun engellidoğması ne ailenin ne de çocuğun suçu. Ona bakmak bütün toplumun görevidir.1.1.4. Proje Yararlanıcısı, Ali Dilmen1.1.4.1. VĐPEHOLMSKOLANVipan lise düzeyinde eğitim veren bir okul. Adını bulunduğu semtten alıyor. Lundşehrinde her okulun özel öğrenciler için ayrı bir birimi bulunmakta. Eğitimin süresi dört yıl.Daha Her türlü imkanın bulunduğu okulda matematik, Đngilizce, bilgisayar gibi teorik derslerbaşta olmak üzere marangozluk, aşçılık, terzilik gibi mesleki derslerde verilmekte. Aynı30

zamanda günlük jimnastik, haftada bir müzik, resim, spor gibi aktiviteler ile zaman zamanyapılan gezilerde öğrencilerin çok yönlü gelişimleri hedeflenmekte. Bir devlet okuluolmasına rağmen işleyişi özel bir okul gibi olan vipan ve benzeri okullar her yıldüzenledikleri open hause ile yapılanlar ve yapılacaklar velilere anlatılıyor. Öğrencileringelişimlerini sağlayacak teknolojik ve her türlü takım donanımına sahip bir okul vipan.Öğrenciler kendi akranı, normal bireyler ile aynı ortamda bulunmakta fakat farklıbinalarda farklı eğitimler almakta. Yani okulda engelli öğrencilerle engelli olmayanöğrenciler karşılaşabiliyorlar. Özellikle öğle yemeklerinde okulun yemekhanesinde birlikteyemek yiyorlar. Engelli öğrencilerde normal bireylerin arasında farklılıklarını hissetmedenyaşamları devam ediyor. Sosyal açıdan kaynaşıyorlar. Engelli bireylerin eğitim aldığı okultek katlı binadan oluşuyor ve binanın bodrum katında da malzeme odası ve müzik odası var.Engelli öğrencilerin iyi eğitim alması için tasarlanmış iyi bir mimariye sahip bir okul. Okuldaöğrenciler engel gruplarına göre gruplandırılmış sınıflarda eğitim alıyorlar. Engelliöğrencilere yaşamlarını kolaylaştıracak ve tek başlarına yaşamalarını sağlayacak bir eğitimveriliyor. Ayrıldıkları gruplar için almış oldukları eğitimler farklılık gösteriyor. Okuldabilgisayar, matematik, coğrafya gibi derslerin yanssında aşçılık, el sanatları, marangozluk,terzilik ve spor aktivitelerinin olduğu dersler var. Okulda bilgisayar laboratuarı, mutfak,marangoz işlerinin yapıldığı atölye, küçük spor salonu, küçük camekândan yapılmış içindeçiçeklerin olduğu bir bölüm, kafeterya ve sınıflardan oluşuyor. Öğrenciler eğitimlerini kendidallarında olan öğretmenlerden alıyorlar. Okulda engelliler öğretmeninin yanı sıra bilgisayar,matematik, sosyal bilgiler, beden eğitim ve müzik öğretmenleri gibi değişik branşlardaöğretmenler çalışıyor. Engelli öğrencilere öğretmenlerin dışında her zaman yanlarında olanbakıcı ( Đsveç de öğrenci asistanı diye adlandırılmış) bulunuyor. Her engelli öğrencininasistanı var ve her türlü bakımından sorumlular. Öğrenci asistanları geniş kapsamlı bir eğitimalıyorlar ve engelli bireylerin tüm ihtiyaçlarını karşılıyorlar. Öğrenciler sabah 8:00 da okulageliyorlar akşam 15:00 da okuldan ayrılıyorlar. Gün her sabah toplantıyla başlar. Selamlamaişlemi işaret diliyle beraber mutlaka yapılır.Her öğrencinin bir günlüğü vardır bu günlüğü öğrencinin kendisi veya bakıcısıdoldurur. Her öğrenci sırayla bir gün önce yaptıklarını okur. Uygulanan eğitim engelgruplarına göre planlı bir şekilde yapılıyor. Öğrenciler gruplara ayrılır her öğretmen programdahilinde gruplarla ilgilenir. Bu program yıllık, aylık, haftalık olarak değişik eğitimleri31

içeriyor. Böylelikle öğrencilerin gelişimini takip ediyorlar ve hedefledikleri eğitimi dedeğerlendirebiliyorlar. Öğrencilerin gelişimi ile ilgili günlük tutuyorlar. Böylelikleöğrencilerin 24 saatini biliyorlar. Gelişimlerini de ona göre takip edebiliyorlar. Heröğrencinin günlüğü problemine ve zevkine göre detaylandırılmış. Hangi günde olduklarınınbilinmesi çok önemli bunu özellikle vurguluyorlar çünkü öğrencinin programı gün günbelirlenmiştir.Öğrencilere uygulanan eğitimlerde görsellik ve uygulamaya çok önem veriliyor.Bunun için yapılan tüm işler resimlendirilmiş şekilde anlatılıyor ve uygulama ile öğrenilipöğrenilmediği kontrol ediliyor. Eğitimler tamamen en basit haliyle veriliyor, eğitimlerdegereksiz bilgi ve detaylar kullanılmıyor. Böylelikle öğrenciler öğrendikleri gerekli bilgilerikullanmaya ve yaşamlarında bir alışkanlık haline getirmeye çalışıyorlar. Böylece yaşam onlariçin daha da kolaylaşabiliyor. Öğretmenler bu eğitimleri verirken son derece özverili vesabırlı davranıyorlar. Öğrencilere karşı olan tutumlarında taviz vermiyorlar. Öğretmenler veasistanlar öğrencilere karşı çok içten yaklaşıyorlar ve iletişimleri çok iyi. Bu da öğrencileringelişimlerinde ve iyi eğitim almalarında pozitif bir etken. Her zaman güler yüzlü veyardımsever öğretmenlerle çok başarılı bir okul vipan.32

1.1.4.2. KOLLEGĐVÄGEN 95Kollegivagen 95 LSS yasasının yetişkinlere özel hizmetler sunan konut ya da diğerözel ihtiyaçlara göre adapte edilmiş mesken hizmeti. Engelli birey grupları arasında enyaygın olan biçimi gruplara yönelik hizmet evleridir. Bu evde yaşayan bireyler hafif derecedeengele sahipler ve fiziksel engelleri bulunmuyor. Kollegivagen 95 de 5 engelli birey yaşıyor.Her engelli birey için zevklerine göre döşenmiş, küçük dairelerden oluşan bir yer.Evde yaşayan bireyler 35-51 yaş aralığında. Evde iki adet otistik, 2 adet downsendrom engeline sahip birey, 1 görme engeli birey yaşıyor. Bu merkeze bağlı iki engellibireyde aynı sitenin içinde farklı dairelerde yaşıyorlar. Bu merkezde yaşayan engelli bireylergünün belli saatlerinde yapabildikleri işler doğrultusunda bir yerlerde çalışıyorlar. Evdeyaşayan bireyler evde oldukları zamanlarda ve beraber yapılan etkinliklerde hep bir aradalar.Özellikle sabah kahvaltıda ve akşam yemeklerinde beraber oluyorlar. Bireyler bulunduklarımerkezin ortak mutfağında yemeklerini yiyip aynı yerde oturabildikleri salonda her zamanberaber olabiliyorlar. Televizyon izleyip kendi aralarındaki diyalog ölçüsünde sohbetediyorlar. Bireyler evde oldukları zamanlarda ne yapmak istiyorlarsa onları yapıyorlar.Örneğin bir birey bilgisayarda oyun oynamayı seviyor, bir diğeri tv izlemeyi seviyorilgilendiği aktörlerin hayat hikâyelerinin olduğu dergi ve kitaplarla zaman geçiriyor, birtanesi müzik dinlemeyi. Yani normal bir birey gibi kendi ihtiyaçlarını büyük ölçüde yerinegetirebiliyorlar. Kendi kişisel ihtiyaçlarını (banyo, tuvalet gibi…) kısmi ölçüde yardım alarakkendileri gideriyor. Yemek konularında birlikte hareket ediyorlar. Yemekler evin merkezindebulunan mutfakta hazırlanıyor ve birlikte yeniliyor. Ama her bireyin kendine ait odalarındada mutfak, banyo, tuvalet oturma odası da bulunuyor.Engelli bireylerin evde birbirlerine karşı olan tutumları ve birbirlerine olandayanışmaları çok iyi. Yemek hazırlarken her birey bir işin ucundan tutarak katkı sağlıyor.Çalışanların ve engelli bireylerin ihtiyaçları her hafta yapılan alışverişlerle gideriliyor. Tabibu evde yaşayan bireyler tek başlarına yaşamıyorlar.Devletin bu merkezde çalışmak için görevlendirdiği engelli asistanları var. Evde 5personel çalışıyor. Çalışan personel evde yaşayan bireylerin her türlü ihtiyaçlarınıkarşılamakla görevliler. Çalışan personel müdahale etmeleri gerektiği yerlerde engelli33

ireylere yardımcı oluyorlar. Evde yaşayan engelli birey gruplarına göre ilaç vb. veya diğersorunlarıyla ve ihtiyaçlarıyla ilgili durumlarda müdahalelerde bulunuyorlar. Çalışan personelevlerin temizlik, kıyafetlerin temizliği, engelli bireylerin ilaçlarının düzenli verilmesi ve hertürlü ihtiyaçlarının düzenlenmesi, takip edilmesi konularında özellikle yardımcı oluyorlar.Çalışan personel engelli bireyler için yapılan harcamaları belgelendiren bir defter tutuyor.Harcamalar evin ortak kasasından yapılıyor ve yapılan harcamaların fişleri deftereyapıştırılıyor.Her engelli bireyin ayrı ayrı planlanmış programları var. Çalışan personeller bunlarınkontrolünü de sağlıyor. Her gece çalışan personelden bir tanesi değişimli olarak bu merkezdekendilerine verilmiş bir oda da kalıyorlar. Evde yaşayan engelli bireyler eğer isterlersebelediyenin kendilerine sunduğu aktivitelerden yararlanıyorlar. Bu aktivitelere yalnızgidebiliyorlar. Ulaşımı taksilerle karşılanıyor. Eğer gerekli ise kendilerine refakat edenengelli birey asistanları ile gidiyorlar. Bireyler bütün gün boyunca kontrol altında tutuyorlar.Engelli bireylerin tuttukları günlükler sayesinde kontrol altında tutulmaları daha kolayoluyor. Đyi düşünülmüş bu sistemde engelli bireyler bir eksiklik hissetmeden mutlu birşekilde yaşamlarına devam ediyorlar.34

1.1.4.3. FÄLADSGARDEN (Kültür Center)Faladsgarden öğrencilerin boş zamanlarını değerlendirdiği bir merkez. Bu merkezokulun içinde bulunuyor. Lund şehrinin kuzey tarafında bulunan bu merkez sosyal içerikliçalışmaların yapıldığı bir merkez. Bu merkezde kafeterya, müzik odası, dans odası, minisinema salonu, masa tenisi, bilardo ve çeşitli zekâ oyunlarının da olduğu bir yer. Öğrencilerders aralarında buraya gelerek değişik oyunlarla zaman geçiriyorlar. Okul sonrası öğrencileryine bu merkeze gelerek bazı imkânlardan ücretsiz bazı imkânlarından ise çok az bir ücretkarşılığı yararlanıyorlar.Bu merkeze okul sonrası sadece öğrenciler değil diğer insanlarda gelip burada hoşzaman geçirebiliyorlar. Bu merkezde belediyenin kültür ile ilgili bölümünde çalışan 2sorumlu var. Çalışan personel bu merkezdeki çalışmaları kontrol ediyor ve sadece bu merkezdeğil aynı çevrede bulunan iki merkezle daha ilgileniyorlar. Çevredeki merkezlerde desorumlular var. Hafta bir veya belirledikleri zamanlarda bu sorumlu kişiler bir araya gelerekdeğerlendirme yapıyorlar. Bu toplantılarla neler yaptıklarını, eksikleri neler olduğunu ve dahabaşka neler yapabilirizi konuşuyorlar. Bu merkez engelli bireylerin geldiği merkez değil amaengelli bireylerde bu merkeze gelip diğer insanların yararlandığı tüm imkânlardanfaydalanabiliyorlar.35

1.1.4.4. DÜŞÜNCELERĐM VE ÖĞRENDĐKLERĐMEngelli bireyler konusunda toplumsal duyarlılığın artırılarak, engelli bir bireyin kendikendine yetebileceği gerçeğine ulaşmak toplumun diğer bireyleriyle engelli bireylerinbütünleştiği paylaşımcı bir toplum olmasında katkı sağlayabilmek amacıyla böyle bir projedeyer almayı istedim. Bu düşüncelerle yola çıktığım bu programda yapılan çalışmalarıgözlemek, gelişimleri takip etmek ve engelli bireylerin yaşamlarını izleme imkânı buldum.Engelli bireylerin toplumsal yaşama katılmaları için engelliler gerçeği konusunda toplumunkabullenirliğini artırmak engelli bir bireyin toplumda üretken bir hale gelmesine yardımcıolmak engelliler için bir güven ortamı oluşturmakla mümkün olabileceğini düşünüyorum.Gönüllü bir birey olarak engelli bireylerin hayatlarında benim katkım ne olabilirdüşüncesiyle çıktığım bu yolda onları anlamaya çalıştım. Bu proje ile dillerini bilmediğim vekültürlerine yabancı olduğum insanların engelli bireylere olan yaklaşımlarını gözlemleyerekbaşladım. Engelli bireylerin gelişimlerine yönelik yapılan serbest zaman aktiviteleriniizleyerek engelli bireylerin yaşamlarına nasıl kolaylıklar getirdiğini görme imkânını buldum.“Engelli bireyler için serbest zaman aktivitelerinin organizasyonu” konulu projedeengelli bireylere bir eğitim kurumunda nasıl bir eğitimden geçtiklerini izleme imkânı buldum.Eğitimin tüm insanlar için hayatta vazgeçilmez bir unsur olduğunu biliyoruz ve bu anlamdaengelli bireylere okulda nasıl eğitim veriliyor ve gelişimlerini nasıl etkiliyor bu çalışmalarıgözlemlemeye çalıştım. Refah düzeyi çok iyi olan bu ülkede devletin engelli bireyleresunduğu özel yaşam evlerinde gözlemler yaptım. Bu evlerde engelli bireyler tek başlarınanasıl yaşıyorlar, kendi ihtiyaçlarını nasıl giderebiliyorlar bunları görme imkânı buldum.Çalışma yaptığım bir eğitim kurumunda öğretmenlerin, engelli birey asistanlarının vediğer çalışanların engelli bireylere yaklaşımlarını gözlemledim. Bu insanların engellibireylerle ilgili duyarlılıklarını gözlemledim. Engelli bireyler ile ilgili çok özverili ve sabırlıçalışmalar yapıyorlar. Verilen eğitimlerdeki yaklaşımlar ve öğretim metotlarını gözlemledim.Bilgi deneyimimi arttırma imkânı buldum ve yaşam tecrübesi edindim. Engelli bir bireyinevde olan yaşamını gözlemleyerek normal bir bireyin nasıl bir davranış tutumu içinde olmasıgerektiği konusunda deneyim kazandım. Yapılan diğer aktivitelerde nelere dikkat etmemiz36

gerektiği konusunda deneyim kazandım. Đletişimin insan yaşamında çok önemli bir unsurolduğunu biliyoruz. Engelli bir bireyle nasıl daha iyi iletişim kurabiliriz noktasındadeneyimler kazandım.“ENGELLĐ BĐREYLER ĐÇĐN SERBEST ZAMAN AKTĐVĐTELERĐNĐNORGANĐZASYONU” konulu proje ile gittiğim Đsveç’in Lund şehrinde çok iyi izlenimleresahip oldum. Biraz da onlardan bahsetmek istiyorum. Sıcak bir Akdeniz ikliminden gittiğimbu soğuk ülkede insanların bize karşı olan sıcak davranışlarıyla çok mutlu oldum. Yapmışolduğumuz proje ile neredeyse tüm şehirde tanınıyorduk. Bu da beni ve arkadaşlarımı çokmutlu ediyordu. Đlk olarak gittiğim eğitim kurumundan bahsetmek istiyorum.Vipeholmskolan lise düzeyinde öğrencilerin eğitim gördüğü bir okul. Öncelikle çok hoşkarşılandığım bu okulda personel ve engelli öğrencilerin bana olan ilgileri veyardımseverlikleri çok güzeldi. Okula gittiğim daha ilk dakikalardan itibaren aynı dilikonuşmadığımız öğrencilerin bana yaklaşımları beni çok etkilemişti. Her zaman güler yüzlüinsanlarla karşılandım. Her türlü isteğimde bana ellerinden gelen yardımı yaptılar. 4 haftagittiğim vipanda bütün öğrencilerle iletişim kurma ve onları izleme imkanı buldum. Her gündeğişik sınıflarda derslere ve değişik aktivitelere katıldım. Öğrencilere verilen eğitimleri veprogramları görme imkanım oldu.Sınıflarda işlenen derslerde eğitim en basite indirgenmiş şekilde anlatılıyor veöğrencilerin günlük yaşamlarında kullanabilecekleri gerekli bilgiler öğretiliyor. Ayrıntıyagirilmiyor. Uygulama ağırlıklı yapılan derslerde öğrenciler aktif olarak katılıyorlar.Öğrenciler engel düzeylerine göre yapılan programlarla sistemli bir şekilde hayatahazırlanıyor. Gelecekteki yaşamlarında yapabilecekleri işlere hazırlanıyorlar. Okulsonrasında üretken bir birey olarak topluma katılıyorlar.Benim de alanım olan beden eğitimi derslerinde öğrenciler tüm enerjilerini atarakkazanma ve kaybetmeyi öğreniyor, arkadaşlık dayanışması ve takım ruhunu daha iyiöğrendiklerini görmemiz mümkün. Yapılan spor egzersizleriyle hareket becerileri gelişiyor.Kendilerine olan özgüvenleri daha yüksek oluyor.Vipana gittiğim ilk günlerde bir hazırlık vardı. Öğrencilerin çok yönlü gelişiminihedefleyen bu eğitim kurumunda çeşitli geziler ve kamplar yapılıyor. Bu etkinliklerden bir37

tanesi olan kamp hazırlığı vardı. Almış olduğum eğitimden bildiğim doğa sporları kampınaengelli bireylerle bende katılacaktım. Hazırlıklar o kadar özverili yapılıyordu ki hayrankaldım. Eğitimlerin tamamen öğrenci merkezli olduğu eğitim kurumunda öğrencilerletoplantı yapılarak onların istekleri doğrultusunda hazırlıklar yapılıyor. Yani normal insanlarbir etkinlik yapar engelli bir bireyde ona katılır zihniyet anlayışından uzak. Bu da benim çokşaşırdığım çok güzel bir olaydı. Đki günlük kampta ne gibi aktiviteler yapılacağı ve yiyecekkonularında öğrenciler ve öğretmenler toplantı yaptı. Her engelli bireye tek tek soruldu. Đkigün sürecek olan bu kampa 12 kişilik bir öğrenci grubu ve bir o kadar da eğitmenin katıldığıLund şehrinden 80 km uzaklıkta lagersola snogeholm diye bir bölgede göl kenarındaki kamalanına geldik. Kullanılan servis araçları okul için kiralanıyor. Kampa alanında öncelikliolarak yerleşmeyle ilgili hazırlıklar yapıldı. Önceden belirlenmiş programlarla öğrencilerehoş zaman geçirtildi. Öğrencilerle birlikte sandallarla gezintiye çıktık, engelli bireylerin aktifolarak katılabileceği eğlenceli oyun istasyonlarında aktif olarak bende katıldım. Dikkatimiçeken en güzel olaylardan bir tanesi en ağır engelli öğrenciyi bile diğerlerinden ayırmaksızınbütün aktivitelere katmaları oldu. Çünkü ağır derecede engelli bireylerde vardı kampta.Öğrencilere doğa ortamında yürüyüşler yaptırarak ve değişik aktivitelerle rahatlamalarınısağladılar. Öğrencilerinde kendi aralarında olan diyaloglarda çok güzeldi. Öğrencilerinmutlulukları görmeye değer bir aktivite oldu benim için. Yani her türlü imkanları kullanaraköğrencilerin kendilerini sosyal hayatın içinde faklı bir birey olarak görmemeleri gerektiğifelsefesi içindeler. Öğrenciler iki günlük kısa kampta çok eğlenceli zaman geçirdiler.Öğrencilerin birbirleriyle olan iletişimleri de benim dikkatimi çeken bir olaydı. Öğrencileryapılacak çalışma yada yemek yerken veya diğer başka bir şeyde yardımlaşmaları dagörülmeye değerdi.Gitmiş olduğum diğer bir merkez olan kollegivagen de yaşayan bireyler daha büyükyaş grubundaki yetişkin bireydi. Her biri almış olduğu eğitimleri doğrultusunda günün bellisaatlerinde bir iş yerinde çalışıyorlar ve kendi kazançlarını elde edebiliyorlar. Devletinsağladığı özel yaşam evlerinde yaşayan bu yetişkin bireylerin hepsini ayrı ayrı özellikleri var.Örneğin bir tanesinin uluslar arası bowling şampiyonlukları var, diğer bir bireyin gözlerigörmüyor ama hayata çok pozitif bakıyor hiç bunu eksikliğini hissetmiyor gibi, diğer birbirey olgun bir insan gibi her şeyi tertipli düzenli ve yemek yapma konusunda oldukça iyi,başka bir birey ise kitap okumayı, televizyon izlemeyi ve ünlü karakterleri kendine idololarak seçmiş bunlarla ilgileniyor. Yani hayatlarında diğer insanlar ne yapıyorsa onlarda38

eksiklik hissetmeden kendi yaşamlarını devam ettiriyorlar. Bir gün bu evde yaşayan birbireyle alışveriş merkezine gittik. Alınacakların listesini ve parayı görevli yazılı olarak verdi.Alışveriş merkezinde neleri alması gerekiyorsa aldı ve bende yanında sadece eşlik ettim.Yani alışveriş merkezinin çalışanları normal bireylerdi alışveriş yapan birey engelli birbireydi fakat benim gördüğüm kadarıyla engelli birey hiçte diğer normal insanlardan farklıdeğildi. Yani buradaki toplum yapısı bu farkı yakalamış. Çok güzel bir hatıraydı benim için.Södra vagen daha genç grup yetişkinlerin yaşadığı evlerden. Đlgi alanları farklı olan buevdeki bireyler daha hareketli aktivitelere katılıyorlar. Çok düzenli bir ev yaşamları var.Zevklerine göre tasarlanmış evlerinde yemek yapabiliyorlar ve çamaşırlarını yıkayabiliyorlar.Bir kişiden bahsetmek istiyorum. Mattias adında 28 yaşlarında engelli bir birey. Masatenisinde dünya üçüncülüğü olan milli bir sporcudur. Normal bir bireyle ayırt edilemeyecekkadar olgun renkli bir kişilik. Evine beni misafir etti. Buzdolabının üzerinde bir programıvardı. Her gün düzenli olarak ne yiyeceği belli olan bir kâğıt var dolabın üzerinde.Malzemeleri çıkardı hazırlığını yaptı ve yemek pişirdi. Daha sonra çamaşır makinesinderenkliler ayrı beyazlar ayrı çamaşır makinesinde çamaşırlarını yıkadı. Hangi elbisesine nasılilaç kullanacağını kendisi yaptı. Yani evde yardımcı olan asistan sadece müdahale etmesigerektiği yerlerde müdahale ediyor. Normal bir bireyden hiç farkı yok gibiydi. Çok eğlencelisempatik çevresindeki insanlarla iletişimi çok iyi olan bir birey mattias. Mattias sporun onakazandırdığı özgüvenle yaşamında daha başarılı bir insan.Katıldığım bu staj programıyla başka bir ülkede çok güzel deneyimler kazandım. Buülkede engelli bireylere yönelik yapılan serbest zaman aktiviteleri çok sistemli bir şekildeplanlanmış. Engelli bir birey hemen hemen her gün bir aktiviteye katılabiliyor. Her günyapılan aktiviteler ve gruplar değişiyor. Örneğin pazartesi günleri bowling salonuna geliyorengelli bireyler. Bir başka gün müzikli dans, çeşitli grup aktiviteleri vb. etkinliklerle doluprogramları var. Okul sonrasında öğrencilerin geldikleri boş zaman etkinliği evleri var. Bumerkezlere okul sonrasında gelerek zamanlarını değerlendiriyorlar burada gördüğüm güzelbir olay bu. Bu tarz merkezler sadece engelli bireyler için yok diğer öğrenciler içindesistemleştirilmiş merkezler. Son gitmiş olduğum Faladsgarden bu tarz bir merkez. Engellibireylere yönelik devletin düzenlediği yasalar engelli bireylerin yaşamlarını kolaylaştırıyor.Normal bireylerin sahip olduğu tüm haklardan engelli bireylerde yararlanıyor. Engellibireylerle çalışan insanlara gizlilik antlaşması imzalatılıyor. Bu anlaşmayla engelli bireylerin39

kusurları sadece onunla ilgilenen kişi tarafından biliniyor. Özel durumları gizleniyor. Engellibireyin tedavisinde yada gelişiminde faydalı olabilecek bilgiler ailesi ve bu alanda çalışaninsanlarla isim vermeden paylaşılıyor. Böyle bir anlaşmaya ben de imza attım.Lund şehrinde yaşayan insanlar engelli bireylerle ilgili nasıl daha iyi hayatları olabilirdiye birde kampanya geliştirmişler. Bu kampanyadan bahsetmek istiyorum. Kampanyanın adıHERKES KAZANIYOR (ALLA VĐNNER). Bu proje ile Lund’da yaşamak herkes için kolayolabilmeli. Engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmayı hedefliyorlar. Eğer herkes buçalışmaya katılırsa, kendini bu grubun içinde hissederse yaşam daha kolay olur. Engellibireylerin aktif olarak bu çalışmalara katılması teşvik ediliyor. Engelli bireye kendi hayatınıetkileme fırsatı tanımak amaçlanıyor. Bu projeyi 8 maddede bir broşür haline getirmişler.Özet olarak anlatmam gerekirse ilk olarak aktif toplantılar yapmışlar. Yani günlükhayatta gördüğümüz farklılıklara değinmişler ve geliştirmeye çalışmışlar. Eğitim ve gelişimiçin toplumun en önemli yeri olan okul ortamında sadece bilgi vermiyorlar, gerçek hayatainsanları hazırlıyorlar. Değerleri ve kuralları öğretiyorlar. Bu proje okul ve kültür için birköprü vazifesi görüyor ve işi kolaylaştırıyor.Đkinci olarak arkadaş desteği ve arkadaş kart sistemi oluşturulmuş. Engelli bir bireyinistemesi durumunda yanında bir kişinin ona refakat ettiği durumlardır arkadaş desteği. Vearkadaş kart sayesinde engelli bireyin yanındaki kişi de kartın sahip olduğu haklara sahipolur. Örneğin engelli bir birey bir aktiviteye katılacak eğer isterse yanında arkadaş desteğiyleyapmış olduğu aktiviteden onun da yararlandırabiliyor.Üçüncü olarak bu proje herkese açık ve bu çalışmalardan faydalanmak için kurumaulaşmanın yolunda rehberlik yapıyor. Bireyleri yönlendiriyor.Dördüncü olarak engelli bir bireye nasıl yardım edebiliriz? Nasıl ulaşabiliriz? Bukampanyada hazırlanan broşürlerle bireylere ulaşıp rehberlik yapılıyor. Engelli bireylerin bukuruma nasıl ulaşacakları konusunda bilgi veriliyor.Beşinci olarak benim arkadaşlardan aldıklarım ve arkadaşlara verdiklerim. Herkesetkileyebilir, herkes değiştirebilir düşüncesi var. Engelli bireylere karar mercilerinde yetki40

veriyorlar. Böylece engelli bireylere söz hakkı verilirse onların daha iyi olması için işlerinikolaylaştırmayı düşünüyorlar.Altıncı olarak Lund’da yerini almak. Birlikten kuvvet doğar. Yani engelli bireylerküçük olsun yetişkin olsun ne kadar aktif olurlarsa onların gelişimi çok daha iyi olur. Çünküyeni kişiler ve gruplarla tanışırlarsa yeni bilgiler öğrenebilirler düşüncesiyle düşünülmüş.Yedinci olarak örnek alınan kişiler. Đyi örnek insanlar. Bazıları önde gider ve yolugösterir, iyi örnekleri görebilirsen zorluklarla daha kolay mücadele edebilirsin ve başarıyadaha kolay ulaşırsın. Son olarak herkes kazanıyor da dünyaya pozitif gözle bakmak forumuyer alıyor. Bu forumda belli tarihlerde düzenlenen kurslarla tartışarak bu bilgileri ulaştırmakamaçlanıyor. Maddeler halinde yapılmış bu proje ile iyi bir sistem geliştirilmiş. Lundbelediyesinin engelli bireylerle ilgili departmanı kusursuz çalışabilmenin çabası içindeler.Her yıl düzenli olarak yapılan planlamalar ile başarıya ulaşmaya çalışıyorlar.Her yılsonunda değerlendirme toplantısı yapıyorlar. Bu toplantılarla eksiklerinigörebiliyorlar ve neleri düzeltebiliriz ve daha iyisi olabilir mi diye yeni fikirler geliştirmeyeçalışıyorlar. Bende bu yılsonu toplantısına katılma şansı buldum. Beyin fırtınası tekniği ilebütün bireyler tartışıyor ve ortak bir yol bulmaya çalışıyorlar. Amaçları sadece kendiülkelerinde değil tüm dünyada engelli bireylerin yaşam standardını yükseltmek.Bende “ENGELLĐ BĐREYLER ĐÇĐN SERBEST ZAMAN AKTĐVĐTELERĐNĐNORGANĐZASYONU” adlı projede yer almanın mutluluğunu yaşıyorum. Ben de bu projeyiile engelli bireylerin yaşamlarında olumlu bir etkide bulunabilirsem bir nebze sorumluluğumuyerine getirmiş olurum. Engelli bireylerin engellerini kolayca aşabilmesini ve iyi bir yaşamasahip olmasını ümit ederim.41

1.1.5. Proje Yararlanıcısı, Emre Bozyel1.1.5.1. FAGELSKOLAN1970 yılarda kurulmuş. Özel öğrenciler eğitim bölümü 1990’lı yıllarda kurulmuş.Formal eğitim veren bir devlet okuludur. Özel öğrenciler için onları toplumdan dışlamayıpnormal bir birey kabul ederek normal eğitim kurumlarında normal öğrencilerle birlikte aynıortamda eğitim vermek. Onlarında kendi kendine yeterlilik düzeyini arttırma fırsatı vermekve yaşama hazırlamak.Fagelskolan da her eğitim bölümü kendi içerisin özerktir. Her bölümün kendiöğretmenleri müdür, müdür yardımcıları ve yöneticileri bulunmaktadır. Bazı bölümlerdeortak öğretmenler bulunabiliyor. Genel anlamda tek bir rektöre(müdüre) bağlı.Okul öncesi eğitim, anaokulu, ilköğretim ve ortaöğretim, özel öğrenciler için özeleğitim bölümleri bulunmaktadır. Her bölümün kendi personeli var ama bazı durumlarda ortakpersoneller kullanılabiliyor. Her bölümde özel öğrenciler için oluşturulmuş sınıflar var.Ayrıca sadece özel öğrenciler için oluşturulmuş genel bölüm bulunmaktadır. Bu bölümdeengel düzeyine ve durumuna göre sınıflar oluşturulmuş. Bu bölüm okul içinde ama ayrıbirkaç tane binadan oluşmaktadır. Ama bazı bölümler hem normal hem de özel öğrencilerbirlikte kullanıyorlar. ( spor salonları, yemekhane, bazı mesleki eğirim sınıfları)Her bölümde en az bir sınıf öğretmeni ve birden fazla branş hocası ve öğrencilerinasistanları bulunmaktadır. Sınıf öğretmeni; sınıfın genel eğitim ve diğer durumlarındasorumlu. Branş öğretmeni; uzmanlaştığı branşta eğitim vermektedir. Asistan; sınıf asistanı veöğrenci asistanı bulunmaktadır. Sınıf asistanı, sınıfın genelinden sorumlu, öğretmen veöğrencilere yardımcı olmakla yükümlü. Özel asistan sadece bir öğrenciden sorumlu ve sadecesorumlu olduğu öğrencinin her türlü ihtiyaçları gidermekle sorumludur.Eğitim için, tesis ve ekipmanlar yeterli ölçüde bulunmaktadır. Ayrıca yemek ve servishizmetlerinin bulunması ailelerin yüklerini oldukça azaltmaktadır.42

Fagelskolan okulu Lund şehrinin batısındaki en büyük ve kapsamlı okuldurumundadır. Çevresinde birkaç daha okul var ama fagelskolan’a göre daha mütevazıkalmaktadır. Çevresindeki okullarla birlikte ders ve sportif aktiviteler de ortak planlamayaparak eğitim ve öğretim süresini sürdürüyorlar. Bu okulda çok sayıda akademik eğitimalmış personel bulunmaktadır. Öğretmenlerin yanına hemen her engelli bireyler için asistanbulunmaktadır. Bu asistanlar da çok büyük rol oynamakta. Elde ettiğim bilgilere göre buasistanlar 6 aylık bir eğitim aldıktan sonra bir sınava tabi tutuluyor. Bu sınavda başarıgösterenler asistanlık yapmaya hak kazanıyorlar.Bu okulda engelli bireyler ve engelli olmayan bireyler bir arada eğitimgörmektedirler. Ben bu okula ilk gittiğime gözüme çarpan ilk detaylardan bir tanesi olmuştu.Hemen her alanda da iç içeler. Örneğin yemekhanede öğrenciler yemek için karışıksıraya girip kendi yemeklerini en ufak detaylarına kadar kendileri yapıyor. Tabi engel düzeyibelli düzeye kadar olan öğrencilerden bahsettim. Engel düzeyi daha ileri olan öğrenciler içinbakıcı asistanlar yemek alıp sınıflarında ya da okulda bazı öğrenciler için özel odalarbulunmakta bu kısımlar da yemek ihtiyaçlarını gidermekte.Biraz da bu özel odadan bahsetmek istiyorum. Bu odalar bir tane öğrenciye aittir. Buodalar da öğrenci için hemen her ayrıntı düşünülmüştür. Tuvalet, mini mutfak, televizyongibi. Öğrenici bu odalarda; bazı dersler, televizyon ya da film izlemek, bazı mutfaksalaktiviteler ( kek, pasta vb.) , resim ve müzik aktiviteleri gibi aktiviteler gerçekleştiriyorlar.43

1.1.5.2. GRÅSPARVEN:1977 yılında kurulmuştur ve 31 yıldır aktif olarak hizmet vermektedir. Bu kurumdansorumlu bir müdür ve müdür yardımcıları bulunmaktadır. Bu kısım sadece idari kısımlailgilenmektedir. Yazışmalar, program oluşturma, mali kısım gibi.Bu kurum 6 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler; Karlavagnen, Akvarellen,Pastellen, Sportgruppen, Humlan. Service. Bu bölümler oluşturulurken engelli insanlarınbeceri, engel düzeyi gibi çeşitli kriter göz önünde bulundurulmuştur. Bu bölümler de herengelli bireyin bir asistanı bulunmaktadır. Ayrıca bazı ders ve aktivite sırasında ortakEğiticiler de bulunmaktadır. Her bölüm kendi odaları ve sadece o gruba özel eşyaları vemutfak malzemeleri bulunmaktadır. Ayrıca ortak kullanım için mutfak, spor salonu, özelolarak hazırlanmış dinlenme odaları ve bir takım beceri yapabilecekleri bölümler var.Personel ve görev tanımları: Bu kurumda yaklaşık 20 personel görev almaktadır. Bukurumdan sorumlu bir şef ve yardımcıları bulunmaktadır. Bazı personeller bu alan üzerineprofesyonel eğitim almış uzman kişilerdir. Genelde bu personeller belirli bir gruba sabitkalmamakla birlikte bütün gruplarla ilgilenmektedir. Birde her engelli bireyin birebireasistanı bulunmaktadır. Bu asistanlar engelli bireyin bütün yaşamsal ihtiyaçlarındansorumludur ve aktivite ya da eğitimlere katılmak zorundadır. Bu asistanlar vardiya sistemiyleçalışmaktadır. Birde dışarıdan müzik öğretmeni, fizyoterapist gibi öğretmenler gelmektedir.Bu kurumda temel yaşam hizmetleri olmak üzere birçok hizmet verilmektedirbunların dışında gezi, ulaşım, aktivite vb hizmetler sunulmaktadır.Grasparven “LSS” yasasının yetişkinlere özel konut ya da özel ihtiyaçlara göredüzenleme yapılmış mesken hizmeti. Bu kurumu diğerlerinden ayıran yaş durumudur. Bukurumda Yaşlı ve engelli bireylere hizmet verilmektedir. En küçük yaş sınır 27–30 yaş.Grasparvende değişik sendromlar sahip ve yaşı bireylere yaşam hizmeti sunulmaktadır. Bazıbireyler kalıcı bazı bireylerde servislerle her gün sabah saatlerinde gelip bir takım hizmetlerialdıktan sonra öğleden sonra özel servislerle tekrar evlerine ailelerin yanına dönmektedirler.Bu kurumda bireylere önceden belirlenmiş haftalık programlara göre hizmet verilmektedir.Bu programda hangi grubun hangi saat gün hangi saat ne yapacağına dair en ufak ayrıntısı44

ile yer almaktadır. Bu yukarıda ki bahsettim gibi altı bölümden oluşuyor. Bu bölümlerdekiyaşlı bireylerin bazılarının engel düzeyi hafif, bazılarınınki ağır düzeyde. Hafif olan bireyleryüzeysel olarak kurum içinde kendi yaşam ihtiyaçlarını karşılaya bilmek için eğitimalabiliyor. Basit yemek türleri, mutfak servisi, temizlik vb. türden. Grasparvende temel yaşamhizmetleri eğitici ve egzersiz içeren eğlenceli aktivitelerde bulunmaktadır. Buradakibireylerin en sevdiği aktiviteler ata binmek ve kendi kazandığı paralarla alışveriş yapmak.Bunun yanında drama, sportif oyunlar müzik resim gibi aktivitelerde yapılmaktadır.1.1.5.3. ST LARSVAG 88-SUNNANV 14K (FRĐTĐD HOME)Hafif zihinsel engelli bireylerin boş zamanları geçirmek için düzenlenmiş yerlerdir.Bu iki kurum içerik olarak aynı yapıya sahip. Haftanın belirli günleri personelleri bile ortakkullanıyorlar. Bu merkezler isimlerini bulundukları yerden almışlar. Bloklar halindeapartmanların giriş katlarında bulunmaktadırlar. Bütçesini devletten alıp belirli bir merkeziyapılanma üzerine oluşturulmuş kurumlar. Sabit 6 personel haftanın belirli günlerde vesaatlerde gelen personellerle yaklaşık 14 personel bulunmakta. Bunlardan bazıları akademikeğitim almış bazıları belirli bir süre eğitime tabi tutulup sınavla çalışan personeller.Ben 4 hafta sabah okulda öğleden sonra bu merkezlerde görev yaptım. Bu merkezlergenelde hafif zihinsel engelli bireyler gelmektedirler. Sabah okula gidip eğitimlerini45

tamamladıktan sonra özel servislerle bu merkezler geliyorlar. Biraz dinlenip arabeslenmelerini yaptıktan sonra programa göre dağıtım yapılıyor. Bütün engelli bireylertamamen aktif durumdalar. Burada birden fazla aktivite yapılmakta. Bu aktiviteleri sıralamakgerekirse; indoorbandy, drama, müzik, bowling, atıcılık gibi aktiviteler. Bunun dışında bubireyler için partiler düzenliyorlar. Bu tür organizasyonları biletlendirip halka satılıyor.Buradan kazanılan paralar tekrar bu bireyler için kullanıyor.1.1.5.4. YOUTH CLUB VASTRE (FAGELGARDENS)Fagelgardens öğrencilerin ve gençlerin boş zamanlarını değerlendirdiği bir merkezdir.Bu merkez şehrin batı kısmında fagelskolanın bazı kısımlarınla binayı ortakpaylaşmaktadırlar. Bu merkezin sabit personelleri bulunmaktadırlar. Bu merkezde öğrencilerokuldan sonraki boş zamanlarını bu kısımda geçiriyorlar. Hem eğitici hem de sosyalçalışmalarda bulunuyorlar. Bu merkezden öğrenciler genelde ücretsiz bazı durumlarda daküçük ücretler karşılığı yararlanmaktadırlar. Bu kurum diğer bir özelliği ise çalışan aileleraylık belirli bir ücret karşılığı çocuklarını okul sonrasında bu kurumlara bırakıyorlar.Öğrenciler bu merkezde günlük programlar doğrultusunda zamanları geçirmektedirler.Bu programın içeriğinde yemek eğitici aktiviteler ve eğlendirici aktiviteler bulunmaktadırlar.46

Fagelgardens birbirinden fazla aktiviteler içermektedir. Bu aktiviteler zaman zamanprofesyonel anlamda olabiliyor. Bu merkezde müzik, masa tenisi, golf, hentbol, futbol,avcılık, kamp, tiyatro drama. Bu merkezlerde yine devletten mali destek alıyor. Đnanılmaz birekipman bolluğu var ve inanılmaz bir bütçe var. Mali durumun verdiği güçle imkanlarda bololuyor. Bu merkezlerde gerçek müzik kayıtlarında oyun odaları, sinema salonları kadar enküçük ayrıntısına kadar düşünülmüş. Đlgili ve yetenekli öğrencilerle istekleri doğrultusundaileri düzeyde çalışmalar yapılıyor. Albüm yapan öğrenci gruplarına bile rastladık.Bu merkezlerin geçmişi çok eskiye dayanıyor. Bu merkezlerle bağlı olduğudepartmanın başkanıyla yaptığımız toplantıda bu kurumun kurulmasındaki amacı sormuştuk.Bu merkezleri kurmalarındaki amaç; ülke gençliğinin sürekli kontrol altında tutulmakistenmesi. Genç toplumun sorunlarına çözüm üretilmesi ve okuldan arta kalan zamanlarındakontrol altında tutularak hemen her alanda gelişimini en iyi şekilde sürdürmesi amaçlanmış.Böylece suç ve şiddet ortamlarına önleyici tedbirler almış olduklarını anlattı. En önemlisi deher toplumda olduğu gibi Đsveç ülkesinin de geleceğinin gençler olduğunu vurguladı.47

1.1.5.5. DÜŞÜNCELERĐM VE ÖĞRENDĐKLERĐMLund şehri Đsveç’in güneyinde yer alan çok fazla nüfusu olmayan tamamen doğalortamlarla yaşama alanlarının senteziyle oluşan bir şehir.Şehir doğal güzellikleri , üniversitesive kültürel etkinlikleriyle ünlü .Proje koordinatörümüz ve proje arkadaşlarımızla birlikte proje taslağını oluşturmaklaişe başladık. Gerekli prosedür işlemlerini tamamlayarak projeyi oluşturup uygulama içingerekli ortamı hazırladık. Daha sonra uygulama için harekete geçtik. Bu kurumların engelliöğrencilerin bulunduğu bütün bölümlerde, normal öğrencilerin bulunduğu bazı bölümlerdegörev yaptım. Bu kurumda bölümler oluşturulurken engelli öğrencilerin engel düzeyi vebeceri durumu önem taşımaktadır. Engel seviyesi çok düşük öğrencilerin bulunduğubölümler, engel düzeyinin biraz daha arttığı bölümler, mesleki eğitime yönelik bölüm,anaokulunda engelli öğrencilerin bulunduğu bölümlerde görev yaptım. Bu kurumda stajsüresince karşılıklı bilgi transferi oldu. Bu zaman süresi içinde mesleki eğitim açısındanbirçok şey öğrendim. Bu öğrenimlerden bazılarını kısaca özetlemek gerekirse; engelliöğrencilerle nasıl iletişim kurulacağını, değişik öğretim yöntem ve metotlarının oluşturulmasıve bunların uygulanması, ders ve ders dışı etkinliklerin nasıl organize edileceğini, eğitimsürecinde diyalog yada iletişim esnasında nasıl bir tutum izlememiz gerektiği hakkında, genelolarak engelli ve engelli olmayan farklı kültürlere sahip bireylerle yaşam adına birçok şeyöğrendim. Đlk zamanlarda sadece gözlemci olarak katılıyordum. Đlerleyen zamanlarda aktifolarak katılamaya başladım. Aktif olarak katıldığım zaman süresince staj yaptığım kurumabirçok katkıda bulundum. Zaman zaman uygulamalı derslerin organizasyonunda, bazen dersdışı aktivitelerin (gösteri, parti, yarışma) vb. planlanması, organize edilmesi ve uygulamakısmında birçok katkıda bulundum. Zaman zaman öğrencilerle birebir ders zaman zamanasistanlık yaptım. Ben bu staj süresi boyunca çok farklı manzaralarla karşılaştım. Bu stajsüresince olumsuz durum ya da koşulla yok denilebilecek kadar az karşılaştım.Zaman zaman kurumlardaki personeller yaptığımız sohbetlerde: bu durumun onun işiolduğunu bu sektörden para kazandığını ama olayın sadece bu kadarla olmadığını uzun gününbüyük bir kısımlarını beraber geçirdiklerini bazılarıyla uzunca bir süre beraber olduklarınıartık onları da kendi ailelerinden birileri olarak gördüklerini söylediler. Bence de öyle budurumu bakışlarından davranışların da rahatlıkla anlamak mümkün. Gerçekten engelli48

ireylerle yaşam konusunda çok profesyoneller. Bu durumu şehir olarak artık bir yaşambiçimi haline getirmişler. Şehrin dizaynı, yolların oluşturulması, taşımacılığın bu durumaadapte edilmesi, binaların oluşturulurken bu tür ayrıntıları yer verilmesi gibi. Biz ilkgittiğimizde karşılaştığımız ilk manzaralardan bir tanesi şehrin belediye otobüsünün engellive yaşlılara özel kapılarının olması ve otobüslerin kaldırım seviyesine inip tekrar eski halinedönmesiydi. Tabi bu durumda sadece eğitim faktörü tek başına yeterli değil. Ülkenin Sosyoekonomik durumunda çok önemli. Benim staj yaptığım ülke bu bakımdan çok çok iyidurumda olduğu için bu alanda Avrupa’nın ilkleri arasında geliyor. Sadece bu engelli bireylerkonusunda değil diğer bütün kültürel faaliyetlerde de çok ileri düzeydeler. Bizim kaldığımızLund şehri Avrupa’nın kültür başkenti olarak kabul ediliyor. Bu unvanı alabilmek için çokçalıştıklarına bizzat tanık oldum staj için kaldığım süre içerisin de.Kısacası ülkenin maddi yönden iyi olması, eğitim durumlarının yüksek ve iyi olmasıve insanların bu konuda duyarlı olması ortaya kaliteli ve mükemmele yakın bir sistem ortayaçıkarmış. Bu sistem üzerinde sürekli çalışarak elde ettikleri sonuçlar doğrultusunda eksikkaldıkları bölümleri restore ederek en iyi oluşturmayı amaç edinerek çalışmaları.Bu projeyi yapmaktaki amacımız; ülkemizde yaklaşık olarak 8,5 milyon engellibulunmakta. Biz bu engelli bireylerin bir kısmına görebiliyor ve ulaşabiliyoruz.Gözlemlediğimiz ve ulaşabildiğimiz kesimden elde ettiğimiz sonuçlar bizim ülkemizdekiengelli bireylerin yaşam standartlarının çok düşük ve zor koşularda yaşamlarındasürdürdüğünü göstermektedir. Onlarında yaşamları iyi koşullarda sürdürebilmeye haklarıolduğunu düşünüyoruz. Bizde bu proje aracılığıyla ülkemizdeki birtakım düşünce ya dadurumları değiştirerek, onların daha iyi bir toplumda yaşamlarını sürdürmelerini ve onlarındasosyal hayata katılmasını amaçladık.Unutmayalım ki onlarda bir insan onlarında bizim kadar yaşamaya hakları var!!!49

1.1.6. Proje Yararlanıcısı, Deniz Mersinli1.1.6.1. HĐLLEBARDSGRANDEN1 Kasım 2006 da kurulan bu merkezde 5 engelli birey yaşıyor. Bu 5 engelli bireyin 5farklı stüdyo dairesinin bulunduğu büyük bir alana sahip olan bu merkezde gündüzleri 10geceleri de 2 personel çalışmaktadır. Değişmeli olarak her gün 1 engelli bireye; sabah 7 denöğleden sonra 15.00 a kadar bir personel, 15.00 ten 22.00 ye kadar da farklı bir personelolmak üzere toplam iki personel refakat etmektedir. Engelli bireylerin tüm ihtiyaçlarınıkarşılamakla görevli bu personeller, genellikle 15 günlük bir eğitimin ardından yeterligörülürse işe alınıyorlar. Öncelikli görevleri sorumlu oldukları engelli bireyin ihtiyacıları olsada, tüm personeller engelli bireylerin hepsine karşı sorumluluk duyuyorlar. Örneğinhastalıkları arasında şizofreni bulunan bir engelli bireyde bu merkezde yaşıyor ve süreklisohbet edilmesi gerekiyordu. Bu yüzden her personel belirli aralıklarla bu bireyle iletişimegeçiyordu. Hastalıkları arasında ifadesini kullanıyorum çünkü engelli birey hakkındakonuşmak Đsveç’te yasalarla sınırlandırılmış olduğu için sadece işleyiş hakkında bilgisahibiyiz.Genellikle engelli bireylerin günlük programı, ilgi alanlarına ve engel düzeylerinegöre değişiyor. Engel düzeyi düşük olan bireyler özel eğitim veren okullarda eğitim alırken,engel düzeyi yüksek olan bireyler her sene yenilenen oyunlarla ve aktivitelerle eğitimalıyorlar ve genellikle tüm etkinliklerde o gün için sorumlu personel yanında oluyor. Örneğinpersonel, okula giden engelli bireyle birlikte derslere katılıyor ya da oyunları beraberoynuyor. Bireylerin programlarındaki farklılık odalarına da yansımış durumda, odalar50

tamamen engelli bireyin isteklerine göre düzenlenmiş durumda ve Đsveç devletinin ekonomikgücü sayesinde hiçbir lüks ve konfordan kaçınılmamış.Gözlem yapma şansı bulduğum yerler arasında beni en çok etkileyen yer bu merkezoldu. Bunun nedeni Personellerin inanılmaz derecede bir istek ve enerjiye sahip olmasıydı.Personel seçiminde kişilik özelliklerinin önemli bir yeri var çünkü mutsuz bir personelin,engelli bireyin mutluluğunu sağlaması oldukça güç olmalı. Gerçi bu merkezin diğergözlemlediğim merkezlerden farklı özelliği olmalı çünkü personel sayısı ve çalışma saatlerien esnek olan merkezdi. Standart çalışma saati 07.00 ile 15.00 ve 15.00 ile 22.00 olsa dapersonelin istekleri doğrusunda çalışma saatleri değişebilmekteydi.1.1.6.2. FAGELSKOLANHem normal bireylerin hem de engelli bireylere eğitim veren bu okulda farklızamanlarda projenin diğer bir üyesi olan Emre Bozyel’le gözlem yapma şansı bulduk. Genelyapısı hakkında Emre’nin bilgi verdiği bu okul hakkında birkaç ayrıntı vermek gerekirse; enönemli özelliği uygulamaya verilen önem diyebilirim. Örneğin bir aşçılıkla ilgili bir aktiviteiçin gerçek bir mutfakta gerçek malzemelerle eğitim veriliyor. Ya da alışverişle ilgili biraktivite için gerçek malzemelerle tiyatral olarak alışveriş yapılıyor. Örnekleri çoğaltmakmümkün ama önemli olan eğitimde önceliği uygulamalar oluşturuyor.51

1.1.6.3. NORDANVAG8 engelli bireyin eğitim aldığı bu merkezde 9 personel çalışmaktaydı. Engellibireylerin ortak özellikleri hepsinin otistik olması, bu yüzden bu merkeze otizm merkezidedenebilir. Sabah 09.00 ile 17.00 saatleri arasında hizmet veren bu merkezde tüm iletişimtamamen resimlerle ve işaret diliyle yapılıyor. Bu merkezde de hillebardsganden de olduğugibi her gün farklı bir personel farklı bir engelli bireyle ilgilenmekteydi.Merkezde eğitim genellikle zorluk derecelerine göre numaralandırılmış 30 farklıoyunla sağlanmaktaydı. Problem çözme ve algı düzeylerinin geliştirilmesine yönelikhazırlanmış olan bu oyunlar, bireylerin engel düzeylerine göre sınırlanmıştı. Örneğin engeldüzeyi düşük birey hepsini oynayabilirken, engel düzeyi yüksek olan birey ilk 10 oyunlasınırlandırılmıştı. Uzmanlar tarafından sınırlandırılan bu oyunlar engelli bireyin gösterdiğigelişime göre değişebilmekteydi. Bu oyunların yanı sıra merkezde özel odalar bulunmaktadır.52

Beyaz oda ve siyah oda diye isimlendirilen bu odalarda her birey gün içinde yaklaşık30 dakikalarını geçirmek zorundaydı. Beyaz odada tüm nesneler beyaz renkteydi veaydınlıktı. Bu odanın amacı beyaz renginin verdiği huzuru engelli bireyin hissetmesinisağlamaktı. Bu odada birey tek başına bırakılıyordu ve bireyin isteği doğrultusunda sürearttırılabiliyordu. Genellikle engelli birey beyaz renginin verdiği huzurla kısa bir süre içindeuykuya dalıyordu.Siyah oda ise tamamen karanlıktı ve farklı renkteki ışıklar görsel bir zenginlikyaratıyordu. Bu odada engelli bireye sorumlu personelde eşlik ediyordu. Işıklarla oluşturulanbu görsel zenginlik engelli bireyi mutlu ediyordu.Belirli saatlerde yürüyüş ve alışveriş için merkez dışına çıkılsa da genelde merkeziçinde zaman geçiriliyordu.1.1.6.4. ST LARSVAG 88Yine proje üyelerinden emre ile farklı zamanlarda bulunduğum bu merkezin en büyüközelliği engelli bireylerin merkez içinde tamamen özgür bırakılmasıydı. Genelde aktiviteleriçin farklı merkezlere gidiliyordu fakat merkezde oldukları zamanlarda belirli bir programyoktu. Bunun nedeni genel olarak engel düzeyleri düşük bireylerin bulunmasıydı. Đletişimbecerileri son derece yüksek olan bu bireylere arkadaşlık yapmak, yemek hazırlamak veoyunlarında eş olmak personelin temel sorumluluklarını oluşturuyordu.53

1.1.6.5. FRĐTĐD CENTRUMGençlik merkezi diye de isimlendirebileceğimiz bu merkez; gündüzleri ilköğretimdüzeyindeki çocuklara, akşamları ise ortaöğretim düzeyindeki gençlere hizmet vermekteydi.Belirli bir ücret karşılığı, bilardo, basketbol, masa tenisi, resim ve elişi eğitimlerinin veimkanlarının sunulduğu bu merkezde toplam 7 personel, her ay değişebilen yaklaşık 30bireye hizmet veriyor. Bir okul içinde bulunan bu merkez ilköğretim çağındaki çocuklara,ders aralarında, öğlen aralarında ve derslerin bittiği saatlerde hizmet veriyor. Ortaöğretimçağındaki gençlere ise akşam saat 22.00 ye kadar hizmet veriyor.Gözlem yaptığım diğer merkezlerden farklı olan bu merkezin en büyük farkı merkezekayıtlı hiçbir engelli bireyin olmamasıydı. Bu yüzden aktiviteler normal bireylere yönelik54

hazırlanıyordu. Amacı ise çocukların boş zamanlarını kontrol altına almak ve topluma yararlıiyi birer insan olmalarını sağlamaktı.1.2. SLOVENYA STAJ RAPORU……..55