DNA tan› testleri - Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

24 Hacettepe T›p Dergisiharitalar›n›n oluflturulmas›na yönelik bir konsorsiyumkurulmufl (27) ve 2001 y›l›nda da insan SNP haritas›yay›nlanm›flt›r (28). Hastal›klara yatk›nl›k genlerinin(susceptibility genes) tesbit edilmesi ve uzun vadedekiflilere özel ilaç ve tedavi uygulamalar›n›n mümkünolabilece¤i varsay›lmaktad›r. Genifl ölçekli taramatekniklerinin (ör: gen çipleri, robot sistemleri vebiyoinformatik sistemleri) gelifltirilmesi ile çok pahal›olan bu testlerin maliyetlerinin düflürülmesi ve çokdaha k›sa sürede uygulanmalar› sa¤lanacakt›r (1).DNA TESTLER‹N‹N KAL‹TE KONTROLÜDNA testlerinin say›s› gün geçtikçe artmaktad›r.Ancak bu programlar›n sa¤l›kl› bir flekildeuygulanmas› için muhtemel risklerini de belirlemekgerekmektedir.DNA testlerinin; presemptomatik tan›, hastal›klarayatk›nl›¤›n tesbiti, erken tan›, önleme ve uygun tedaviseçimi konular›nda sonsuz faydalar› mevcuttur.Ancak genetik bilginin bilinçsizce ve yanl›fl amaçlarlakullan›lmas› riski hukuki, psikolojik, sosyolojik veetik sorunlara yol açabilir (1).• Bu sorunlar›n giderilmesinde en önemlibasamak elde edilen genetik bilginin hastaya do¤rubir flekilde ifade edilmesidir. Bu bilginin anlafl›labilir,genifl kapsaml› ve yeterli kalitede olmas› testi yapt›rankiflinin kendisi ve hatta çocuklar› için en do¤ru karar›verebilmesi için gereklidir (29). Test uygulanacakkiflilerin bu karar› ba¤›ms›z olarak vermelerigerekmektedir. Bu aç›dan test uygulanmadan evvelkifli uzman taraf›ndan testin faydas› ve potansiyelriskleri hakk›nda bilgilendirilmeli ve kifli testi almadanönce bilgilendirilmifl onam formu imzalamal›d›r.• E¤er bir mutasyonun populasyondaki s›kl›¤›düflükse, mutasyonun toplumda taranmas›yerine ailelerde taranmas› daha uygundur.• Penetrans (belirli bir genotip varl›¤›ndahastal›k fenotipinin görülmesi s›kl›¤›) gözdenkaç›r›lmamas› gereken bir di¤er önemlinoktad›r. Kanserle iliflkili genlerin ço¤undadüflük penetrans karfl›m›za ç›kmaktad›r (30)ve bu genetik testlerin uygulanmas›nda birsorun teflkil edebilir. Ayr›ca ayn› genotipesahip kiflilerin farkl› fenotipik özelliklertafl›malar› da olas›d›r.Bütün bu noktalar göz önünde bulundurulduktansonra genetik testin uygulanmas›na karar verilmelidir.Testlerin sonuçlar› gizlilik (Confidentiality &privacy) esas›na göre de¤erlendirilmelidir. Sonuçlarhekim taraf›ndan de¤erlendirilmeli, üçüncü flah›slara(örne¤in devlet makamlar›, sigorta flirketleri, e¤itimkurumlar›) bu bilgiler aktar›lmamal›d›r. Genetiktestlerin sonuçlar› biyokimyasal testlerden çok farkl›olup test uygulanan kifliyi de¤il gelecek kuflaklar› daetkilemektedir. Bu aç›dan di¤er t›bbi verilerden farkl›olarak de¤erlendirilmelidir (31).DNA tan› testleri son y›llarda gelifltirilmifl olangenetik teknolojilere ba¤l›d›r. Örne¤in, DNA dakimutasyonlar›n ve polimorfizmlerin tesbiti DNA’ n›nPCR (Polymerase Chain Reaction) tekni¤i ile amplifiyeedilerek problar ile hibridizasyon yöntemleri veyarestriksiyon endonükleaz enzimleri ile analizlerinedayal›d›r. PCR h›zl› ve hassas bir yöntemdir ancakyorumlanmas› uzmanl›k gerektirir. Bu aç›dan molekülertan› teknikleri kullan›lan ve DNA tan› testiuygulayan laboratuvarlar›n çerçeve kurallara uymalar›,sonuçlar›n sa¤l›kl› bir flekilde verilmesinisa¤lamaktad›r (32).Sonuçlar standart hale gelmifl raporlar arac›l›¤›ile testi talep eden hekime verilmelidir. Rapordatest edilen örnek, tarih, kullan›lan metod, hastal›kve analiz sonuçlar› aç›kça belirtilmelidir. Genel olarakPCR ile uygulanan analiz sonuçlar›n›n raporlar› 7gün içinde tamamlanmaktad›r. Hastalara ait kifliselbilgiler dosyalama sistemlerinde saklanmal›d›r. Ancakaç›k sistemlerde kodlanarak kullan›lmamal›, hastan›nismi deney tüplerinde ve laboratuvar defterinde aç›kolarak yaz›l› olmamal›d›r. Yine analiz sonuçlar›elektronik veri tabanlar› fleklinde korunuyor isebilgisayar sistemi flifrelenmeli ve herkese aç›kolmamal›d›r (32).Testlerin uygulanmas› ve yorumlanmas› uzmankiflilerce olmal›d›r. Kullan›lan teknik ve protokollerinözgüllü¤ü ve hassasiyeti kan›tlanm›fl olmal›d›r.Laburatuvarlar iç ve d›fl kalite kontrol (internal &external quality assesment) programlar›n›gerçeklefltirmelidir. Örnek: European Union - ExternalQality Assurance (EU-EQA) program› (33).Sonuç olarak, gün geçtikçe sa¤l›k alan›nda dahada yayg›n uygulamalar› olacak olan DNA tan› testleriçok hassas metodlar olup; kime, nas›l uygulanmas›ve sonuçlar›n›n kimler taraf›ndan nas›lde¤erlendirilmesi gerekti¤ine dair çerçeve kurallar›n›nbelirlenmesini, ulusal ve hatta uluslararas›harmonizasyona gidilmesini gerektiren testlerdir.KAYNAKLAR1. OECD Workshop Vienna 2000 on genetic testing:Policy issues for the new millenium. 23-25February, 2000.2. International Human Genome SequencingConsortium. Initial sequencing and analysis ofthe human genome. Nature 2001; 409: 860-922.3. Janssen LAJ, Sandkuyl LA, Merkens EC, et al.Genetic heterogeneity in tuberous sclerosis.Genomics 1990; 8: 237-42.

Özbafl-Gerçeker, Özgüç: DNA tan› testleri 254. CFTR mutation database: www.genet.sickkids.on.ca./cftr/5. Y›lmaz E, Erdem H, Özgüç, M. Coflkun T, ÖzçelikU, Göçmen A, Özalp I. Study of 12 mutationsin Turkish cystic fibrosis patients. Hum Hered.1995; 45(3): 175-7.6. Karnes PS. Concise review for Primary-CarePhysicians: Ordering and interpretating DNAtests. Mayo Clin Proc 1996; 71: 1192-5.7. Wang DG, Fan JB, Siao CJ, et al. Large scaleidentification, mapping & genotyping of singlenucleotide polymorphisms in the humangenome. Science 1998; 280: 1077-82.8. Edwards A, Hammond HA, Jin L, Caskey CT,Chakraborty R. Genetic variation at five trimericand tetrameric tandem repeat loci in four humanpopulation groups. Genomics 1992; 12(2):241-53.9. Kruglyak L. The use of a genetic map of biallelicmarkers in linkage studies. Nat Genet 1997; 17:21-4.10. Bianchi DW. Prenatal diagnosis by analysis offetal cells in maternal blood. J Pediatrics 1995;127: 847-56.11. Cao A, Saba L, Galanello R, Rosatelli MC.Molecular diagnosis and carrier screening forbeta thalassemia. JAMA 1997; 278(15):1273-7.12. Bach G, Tomczak J, Risch N, Ekstein J. Tay-Sachs screening in the Jewish Ashkenazipopulation: DNA testing is the preferredprocedure. Am J Med Genet 2001; 99: 70-5.13. Scriver, CR. Science, medicine and PKU. ActaPediatrica Supplementum 1994; 407: 11-8.14. Grant DB. Congenital hypothyroidism: optimalmanagement in the light of 15 years’ experienceof screening. Arch Dis Child 1995; 72: 85-9.15. Battista RN, Hodge MJ. Putting the genome towork: Testing for genetic disease and implicationsfor health services. OECD: The economic aspectsof biotechnologies rekated to human health,section III (Using genetic information in testingand diagnosis) 1997; 149-91.16. Harper PS, Lim C, Craufurd D. Ten years ofpresymptomatic testing for Huntington's disease:the experience of the UK Huntington's DiseasePrediction Consortium. J. Med. Genet. 2000;37: 567-71.17. Futreal PA, Liu Q, Shattuck-Eldens D, et al.BRCA1 mutations in primary breast and ovariancarcinomas. Science 1994; 266: 120-2.18. Wooster R, Bignell G, Lancaster J, et al.Identification of the breast cancer susceptibilitygene BRCA2. Nature 1995; 378: 789-92.19. Fishel R, Lescoe MK, Rao RS, et al. The humanmutator gene homolog MSH2 and its associationwith hereditary nonpolyposis colon cancer. Cell1993; 75: 1027-38.20. Bronner CE, Baker SM, Morrison PT, et al.Mutation in the DNA mismatch repair genehomologue hMLH1 is associated with hereditarynonpolyposis colon cancer. Nature 1994; 368:258-61.21. Kinzler KW, Nilbert MC, Vogelstein B, et al.Identification of a gene located at chromosome5q21 that is mutated in colorectal cancers.Science 1991; 251: 1366-9.22. Leach FS, Nicolaides N, Papadoulopulos N, etal. Mutations of a mutS homolog in hereditarynonpolyposis colorectal cancer. Cell 1993; 75:1215-25.23. Stemerding D, Koch L, Bourret P. DNA diagnosisand the emergence of Cancer Genetic Servicesin European Health Care. Eur J Hum Genet1997; 5 (suppl 2): 25-30.24. Roa BB, Boyd AA, Volcik K, Richard CS. AshkenaziJewish population frequencies for commonmutations in BRCA1 and BRCA2. Nat Genet1996; 14: 185-7.25. Struewing JP, Hartge P, Wacholder S, et al. Therisk of cancer associated with specific mutationsof BRCA1 and BRCA2 among Ashkenazi Jews.New Engl J Med 1997; 336: 1401-8.26. Cargill M, Altshuler D, Ireland J, et al.Characterization of single-nucleotidepolymorphisms in coding regions of humangenes. Nat Genet 1999; 22: 231-8.27. http://snp.cshl.org/28. Sachidanandam R., Weissman D., Schmidt SC,et al. A map of human genome sequencevariation containing 1.42 million singlenucleotide polymorphisms. Nature 2001;409(6822): 928-33.29. Lippman-Hand A, Fraser F. Genetic counselling:provision and perception of information. Am JMed Genet 1979; 3: 113-27.30. Ford D, Easton DF, Stratton M, et al. Geneticheterogeneity and penetrance analysis of theBRCA1 and BRCA2 genes in breast cancerfamilies. Am J Hum Genet 1998; 62: 679-89.31. EUROGAPPP Project 1999-2000, Public andProfessional Policy Committee (PPPC). Population

26 Hacettepe T›p Dergisigenetic screening programmes : proposedrecommendations of the European Society ofHuman Genetics. Eur J Hum Genet 2000; 8(12):998-1000.32. EUCROMIC Qualty Assesment Group. Qualityguidelines and standards for geneticlaboratories/clinics in prenatal diagnosis on fetalsamples obtained by invasive procedures : anattemp to establish a common Europeanframework for quality assesment. Eur J HumGenet 1997; 5: 342-50.33. Dequeker E, Cassiman JJ. Genetic testing andquality control in diagnostic laboratories. NatGenet 2000; 25: 259-60.