üreteral double j kateter uygulamalarının alt üriner sistem ...

T.C.
Sağlık Bakanlığı
Kartal Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma
Hastanesi
1. Üroloji Kliniği
Klinik Şefi: Doç. Dr. Uğur Kuyumcuoğlu
ÜRETERAL DOUBLE J KATETER
UYGULAMALARININ ALT ÜRİNER SİSTEM
SEMPTOMLARI VE CİNSEL FONKSİYONLAR
ÜZERİNE ETKİLERİ
UZMANLIK TEZİ
Dr. Murat TUNCER
İSTANBUL - 2009
1

ÖNSÖZ
Uzmanlık eğitimim süresince değerli bilgi ve deneyimlerinden yararlanma olanağı
bulduğum, bizlerden desteğini hiç esirgemeyen, teknik açılardan olduğu kadar mesleğimin
etik değerleri konusunda da kazanımlar edindiğim, saygın duruşu ve hekimlik anlayışı ile
bundan sonraki meslek hayatımda da örnek alacağım değerli hocam ve klinik şefim Doç. Dr.
Uğur KUYUMCUOĞLU‘na tüm kazanımlarım ve gösterdiği sabır için teşekkürü bir borç
bilirim.
Yetişmemde emeği geçen, birikimlerini benimle paylaşan her türlü destek ve
katkılarını esirgemeyen şef yardımcısı hocalarım Op.Dr. Aydın ÖZGÜL, Op.Dr. Fatih
TARHAN‘a, değerli klinik başasistanım Op.Dr. Gökhan FAYDACI‘ya ve tezimin
hazırlanmasının bütün aşamalarında hoşgörü ve özveri ile bana yardımcı olan Op.Dr. Bilal
ERYILDIRIM‘a uzmanlık eğitimime olan büyük katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunarım.
Yine ihtisas sürem boyunca beraber çalışmaktan büyük bir zevk duyduğum klinikteki
tüm asistan arkadaşlarıma, güler yüzlerini ve yardımlarını esirgemeyen servis, ameliyathane,
poliklinik hemşire ve personeline teşekkür ederim.
Hayat boyu desteklerini hep yanımda hissettiğim sevgili aileme ve eşim Dr. Elif
OFLUOĞLU TUNCER‘e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.
2
Dr. Murat TUNCER

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ…………………………………………………………………...4
GENEL BİLGİLER…………………………………………………....6
GEREÇ ve YÖNTEM .……………………....…….............................29
BULGULAR…………………………………………………………..31
TARTIŞMA…………………………………………………………...35
SONUÇ……………………………………………………………….. 39
ÖZET………………………………………………………………..... 40
KAYNAKLAR……………………………………………………….. 42
3

GİRİŞ
Sistoskopik yolla intraluminal üreteral kateter yerleştirilmesi ilk defa 1967 yılında
Zimskind ve arkadaşları tarafından tarif edilmiştir (1). Günümüzde bu kateterlerin kullanımı
üroloji pratiğinde rutin uygulamalardan biri haline gelmiştir. Üreteral kateterler üreterde
obstrüksiyona neden olan intrensek veya ekstrensek patolojilerde böbrekten mesaneye idrar
akışını yeniden sağlar. Belirgin üreteral obstrüksiyon yapan tüm durumlarda üreteral kateter
yerleştirilmesi distale doğru idrar akımını yeniden sağlayarak olası risklerden böbreği
koruyacaktır. Bunun yanında çeşitli durumlarda idrar ekstravazasyonunun önlenmesinde de
önemli yararlar sağlarlar.
Günümüzde en sık kullanılan kateterlerden birisi iki ucu J şeklinde kıvrık olan
“double j” kateterlerdir. Üreteral double j kateter uygulamaları genellikle geçici bir süre
kullanılacağı planlanılarak yapılır. Uygulama nedenine ve doktorun tecrübesine bağlı olarak
kateterin kalış süresi farklı olabilir.
Double j kateterler genellikle güvenli olmalarına ve iyi tolere edilebilmelerine rağmen;
ağrı, rahatsızlık hissi, üriner enfeksiyon, rekürren obstruksiyon, kateter enkrusitasyonu ve
fragmantasyonu, perforasyon ve kateterin migrasyonu gibi komplikasyonları da vardır.
Ayrıca, hayat kalitesi ve cinsel fonksiyon üzerine olumsuz etkileri de bazı araştırmacılar
tarafından vurgulanmıştır (2,3). Üreteral kateterler ile ilişkili semptomlar ve bu semptomların
hastanın günlük yaşamı üzerine etkilerini değerlendirmek amacı ile sorgulama formlarının
oluşturulması ve bunların validasyonu ile ilgili çalışmalar da devam etmektedir.
Kateterlere bağlı semptomları azaltmanın bir yolu da kateterlerin dizaynında veya
üretildiği malzemelerde değişiklikler yapmak olabilir. Amaç ; enfeksiyon ve enkrustasyona
dirençli, daha kaygan, vücutla daha uyumlu (“biocompatible”), luminal obstrüksiyonu
giderecek kadar sert ancak kolay yerleştirilebilecek ve irritasyonu azaltacak kadar yumuşak
kateterler üretmektir. Bunun yanında günlük yaşamı ve hayat kalitesini olumsuz yönde
4

etkileyen bu semptomların giderilmesinde çeşitli medikal tedavilerin etkinliği de
araştırılmaktadır (2,4).
Biz çalışmamızda double j kateter uygulamasının olgularda alt üriner sistem
semptomlarının görülme sıklığını arttırıp arttırmadığını, hayat kalitesi ve cinsel fonksiyonlar
üzerine etkisinin olup olmadığını araştırdık. Bunun yanında çeşitli medikal tedavi
protokollerinin hastaların günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyen üreteral kateterler ile
ilişkili semptomların tedavisindeki yerini değerlendirdik. Bu amaçla double j kateter
uygulanan olguları işlem öncesi ve işlemden 4 hafta sonra IPSS, OABq, IIEF ve FSFI
formları ile değerlendirdik ve çeşitli medikal tedavi ajanlarının katetere bağlı semptomların
tedavisindeki etkinliğini karşılaştırdık.
5

ÜRETERAL KATETERLER
GENEL BİLGİLER
Üreteral kateterler ilk olarak Zimskind ve arkadaşları tarafından 1967’de tanımlanmıştır
(1). Kateterler obstrüksiyona neden olan intrensek veya ekstrensek patolojilerde böbrekten
mesaneye idrar akışını yeniden sağlar. Tablo 1’de üreteral kateter yerleştirme endikasyonları
verilmiştir (5,6). Üreteral double J kateter uygulamaları genellikle geçici bir süre kullanılacağı
planlanılarak yapılır. Uygulama nedenine ve doktorun tecrübesine bağlı olarak kateterin kalış
süresi belirlenir. Üreteral kateterler materyal, model, boyut ve yüzey kaplama açısından
değişiklik gösterir.
Kateter Materyalleri
Üreteral kateterlerin yapılışında poliüretan, silikon gibi bir çok değişik materyaller
kullanılmaktadır. Wardis ve arkadaşları (1993) yaptıkları bir çalışmada kateterleri
yapılarındaki biomateryallere göre karşılaştırmışlar ve çalışma sonucunda kateterin yapımı
için kullanılacak biomateryalin şu özelliklerde olması gerektiğini bildirmişlerdir:
1. Gerilme gücü yüksek olmalı
2. Koil şeklini koruma gücü yüksek olmalı
3. Çok iyi derecede biokompalibilitesi ve biodurabilitesi olmalı
4. Çok iyi derecede radyoopak olmalı
5. Yüzey sürtünmesi düşük olmalıdır (7).
Yüksek gerilme gücü kateterin dış çapına oranla daha geniş bir iç çap ile üretilmesini
sağlar. Ek olarak bu özellik katetere, belirgin direnç azalmasına yol açmadan daha geniş yan
drenaj delikleri açmayı mümkün kılar. Koil şeklini koruma gücünün yüksek olması kateterin
stabilizasyonunun sağlam olmasını sağlar, böylece yerleştirildiği yerde sarmal şeklini
koruyarak kateterin migrasyonuna izin vermez.
6

Kalıcı üreteral kateterler renal drenajı sağlayabilmek için haftalarca ya da aylarca yerinde
bırakıldığından vücut tarafından iyi tolere edilebilmeli (biokompalibilite) ve yıkıma karşı
dirençli olmalıdırlar (biodurabilite). Kateterler aynı zamanda radyografik olarak
lokalizasyonunun belirlenebilmesi için radyoopak olmalıdırlar. Kateterler daha kolay yerleşim
için değişen derecelerde sert, hasta konforu için ise değişen derecelerde yumuşak imal
edilebilirler. Nispeten daha az sürtünme oranı olan kateterler üretere daha kolay
yerleştirilirler.
Şekil 1. Piyasada bulunabilen bazı üreteral kateterler A. 6F poliüretan kateter. Standart proksimal
ve distal pigtail halkaları ve tüm gövdesi boyunca delikleri mevcut. B. 7F silikon kateter, sadece
uçlarındaki halkalarda delikleri var. C. 10F flexima üreteral kateter. Hidrofilik kaplamalı ve sadece
halkalarda delikleri var. D. 8F poliüretan-latex kateter. E. 6F C-flex tower multilength kateter. Her iki
ucundaki birden fazla halka sayesinde boyu 22-32 cm arasında değişebiliyor.
Kateter Dizaynı ve Boyut
Kalıcı üreteral kateterlerin dizaynı iki amacı mutlaka karşılamalıdır:
(1) Sürekli, obstrükte olmayan bir drenaj sağlamalıdır,
(2) Kateter pozisyonunun stabil olmasını sağlamalıdır.
7

Üst üriner sistemin optimal drenajını sağlamak için dış çapı 4.7 F 'den 18 F 'e kadar
değişen boyutlarda kateterler geliştirilmiştir. Maksimal idrar drenajını sağlamak için
kateterlerin çoğuna drenaj delikleri konmuştur.
Kateter pozisyonunun devamı için uygun kateter uzunluğunun seçimi kadar distal uçların
dizaynı da önemlidir. Mevcut kalıcı pigtail kateterlerin uzunluğu 12 ile 30 cm arasında
değişirken uç sarmalları tek taraflı veya iki taraflı olabilir. Ancak kateter seçimi her hastanın
üreter uzunluğuna göre kişiye özgü olmalıdır.
Kateter Kaplaması
Üreteral kateterin ilerletilmesi sırasında oluşacak sürtünmeyi azaltmak için imalatçılar
kateter kaplamasına ince bir tabaka olarak hidrofilik polimer eklemektedirler. Polimer,
kateterin uzunluğu boyunca suyu absorbe ederek yüzey sürtünmesini azaltır. Hidrofilik
polimer kaplı kateterler daha kolay yerleştirilir, pozisyon verilir ve çıkartılırlar.
Tablo 1.Üreteral Kateter Yerleştirme Endikasyonları (5,6)
Benign ya da malign obstrüksiyonun giderilmesi
Taş tedavisine yardımcı olarak
Obstrüksiyon için
ESWL için
İntraluminal lithotripsi için
Üreteral enstrümantasyon için
Taşın görüntülenmesi için
Ameliyat sırasında yerleştirme
Drenajın sağlanması için
Luminal çapın sağlanması için
Üreteral girişim sonrası
Üreter(ler)in bulunmasında kolaylık sağlaması için
İdrar ekstravazasyonunun tedavisi
Travma ya da cerrahiden kaynaklanan kaçak
Üreteral fistüle bağlı ekstravazasyon
8

Üreteral Kateter Yerleştirilmesi
Üreteral kateter işlem öncesi bir kılavuz tel kullanılarak veya kullanılmadan
yerleştirilebilir. Özellikle kateter ilerletilirken bir dirençle karşılaşılıyor ise, ya da hastanın
daha önceden geçirilmiş mesane ya da üreteral cerrahi öyküsü varsa işlem esnasında daha
dikkatli olunmalıdır. Bu durumda üreteral perforasyonu önlemek için öncelikle fleksibl uçlu
bir kılavuz tel yerleştirilmelidir. Kılavuz tel ilerletildikten sonra telin üzerinden açık uçlu
kateter yerleştirilmesi ya direkt görüş altında bir sistoskoptan ya da bir radyoopak pozisyon
verici cihaz (itici) kullanılarak floroskopik kontrol altında basitçe yapılabilir.
Double j kateterler genellikle güvenli olmalarına ve iyi tolere edilebilmelerine rağmen ;
ağrı, rahatsızlık hissi, üriner enfeksiyon, rekürren obstruksiyon, kateter enkrusitasyon ve
fragmantasyonu gibi sık görülen komplikasyonları dışında perforasyon ve kateter migrasyonu
gibi nadir görülen komplikasyonlar da gösterirler.(8). Üreteral kateterlerin kullanım ömründen
daha uzun süre vücutta bırakılması geç dönem istenmeyen yan etkilere yol açar (9).
Kateter üreticileri üreteral kateterlerin genellikle 3-6 ayda bir değiştirilmesini
önermektedirler. Çalışmalar üreteral double j kateterlerin geç dönem istenmeyen yan
etkilerinin kateterin kalış süresi ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Kateterin kalış süresinin
artmasıyla birlikte istenmeyen yan etki oranları da artmaktadır (10). Ringel ve arkadaşları,
ortaya çıkan komplikasyonlar nedeni ile hastaların ortalama % 32,7’sinde üreteral double j
kateterlerin çıkarıldığını bildirmişlerdir. Bu istenmeyen yan etkiler % 10 hastada kateter
fragmantasyonu, % 8,2’sinde kateter migrasyonu, % 9,1’inde üriner enfeksiyon ve %
5,4’ünde düzelmeyen hidronefroz şeklinde olmuştur (9). Başka bir çalışmada uzun süre
kateterize olan hastalardaki kateter fragmantasyonunun nedeninin enkrüstasyonlara bağlı
esneklik kaybı olduğu ileri sürülmüştür (11).
9

Şekil 2A. Unutulmuş sol double j kateterli hastaya ait direkt üriner sistem grafisi
B. Endoskopik olarak çıkarılan double j kateter parçalarının görüntüsü
Mango ve arkadaşları çalışmalarında üreteral double j kateter kalsifikasyonunun üriner
sistem enfeksiyonu ile ilişkili olduğunu belirtmişlerdir (12). Sert materyalden yapılmış
üreteral kateterler yerleştirilme esnasında üreteri, böbrek toplayıcı sistemini ve böbrek
parankimini perfore edebilir veya yerleştirildikten sonra erozyona neden olarak üriner sistem
dışına migrate olabilirler. Yumuşak materyalden yapılmış üreteral kateterler ise üreterin
peristaltik hareketleriyle mesaneye düşebilirler. Ayrıca, hidrofilik materyalle kaplanmış
üreteral kateterlerde bu istenmeyen yan etkilerin daha sık görüldüğünü düşünmek yanıltıcı
olmaz.
10

a b
Şekil 3. Üriner sistemde çeşitli perforasyon durumları a. Kateter toplayıcı sistemi
geçerek parankim içerisine girmiş b. Kateter renal parankimi geçerek subkapsüler alana
geçmiş.
ALT ÜRİNER SİSTEM SEMPTOMLARI
Alt üriner sistem semptomları (idrarın depolanması, boşaltılması ve işeme sonrası
görülen semptomlar) önceleri prostatizm semptomları olarak tarif edilmiştir. Ancak son 10
yılda bu semptomların yalnızca prostat büyümesine bağlı olmadığı, yaşlılık ile görülme
sıklıkları artan sistemik ya da nörolojik hastalıklara bağlı olabileceği de söylenmiştir. Hatta
yalnız erkeklerde değil kadınlarda da benzer şiddette görülebildikleri anlaşıldıktan sonra,
terminoloji değişikliği gerekli olmuştur (13). Uluslararası kontinans derneği (ICS) eğer bir
11

erkek hasta baskın olarak işeme semptomlarından yakınıyor ise, çıkım obstrüksiyonuna neden
olan olası patolojilerin dışında belirgin patoloji ve üriner enfeksiyon yokluğunda mesane
çıkım darlığını düşündüren AÜSS teriminin kullanılmasını önermiştir (13). Alt üriner sistem
semptomları ya hasta tarafından doğrudan dile getirilir ya da hastanın sorgulanması ile
öğrenilir. Bu semptomlar alışılagelmiş olarak obstrüktif ve irritatif olmak üzere iki gruba
ayrılmış olup; obstrüktif semptomlar mesane çıkım tıkanıklığını, irritatif semptomlar ise
depolama işlev bozukluğunu işaret etmektedirler. Ancak AÜSS’nı ürodinamik bulgularla
korele eden çalışmalar bu ayırımın mesane çıkım tıkanıklığının diğer olası mesane işlev
bozukluklarından ayrılmasında güvenilir bir yöntem olmadığını göstermektedir. Bunun
nedenlerinden bir tanesi benign prostat hiperplazisinde zamanla depolama işlevinin de
etkilenmesi ve böylece irritatif ve obtrüktif semptomların çoğunlukla birlikte görülmesidir.
Diğer taraftan obstrüktif semptomların varlığı her zaman mesane çıkım tıkanıklığını
göstermez. Detrüsör yetmezliğine yol açan diyabetik nöropatide ya da diğer nörojenik mesane
durumlarında boşaltım semptomlarının görüleceği açıktır. ICS son terminolojide AÜSS’larını
üç gruba ayırmıştır (14).
- İdrarın depolanması ile ilgili semptomlar
- İdrarın boşaltımı ile ilgili semptomlar
- İşeme sonrası ile ilgili semptomlar
Alt üriner sistem semptomları iki ana gruba ayrılır. Bunlar;
1. Depolama semptomları (irritatif semptomlar); sık idrara gitme, gece idrara çıkma ,az
az idrar yapma, acil işeme isteği, yetişememe tarzında idrar kaçırma (urge inkontinans).
2. İşeme semptomları (obstruktif semptomlar); idrar yapmaya başlamadan önce
bekleme, idrar yaparken zorlanma, son damlaların ayak ucuna düşmesi, miksiyon zamanında
uzama, idrar retansiyonu ve taşma tarzında idrar kaçırma olarak sınıflandırılır.
12

Obstruktif semptomların, özellikle mesanenin boşaltma fonksiyonunun bozulması
sonucunda oluştuğuna inanılmaktadır. İrritatif semptomların oluşumunda ise detrusor aşırı
aktivitesi ve azalan mesane kompliyansının rol oynadığı düşünülmektedir (15,16). Bu
semptomları objektif olarak değerlendirmek, derecelendirmek, zaman içerisinde takip
edebilmek ve tedavi sonrası değişiklikleri saptayabilmek gerekmektedir. Bu amaçla anket
formu şeklinde çeşitli semptom skorlama sistemleri geliştirilmiştir. Bunlar arasında en çok
kullanılanı “International Prostate Symptom Score” (uluslararası prostat semptom skoru,
IPSS) dir.
Semptom skoru
AÜSS’larını objektif olarak değerlendirmek, derecelendirmek, zaman içinde takip etmek
için Boyarsky ve arkadaşları Boyarsky semptom skorunu, Madsen ve arkadaşları Madsen–
İversen semptom skorunu geliştirmişlerdir. Her ikisi de hasta tarafından kullanımının kısıtlı
olması, sadece doktor tarafından kullanılabilmesi nedeniyle bugün geçerliliğini yitirmişlerdir.
Danish prostat semptom skoru: Geçerliliği olan skorlama şeklidir. 24 sorudan oluşur.
Soruların fazla ve kapsamlı olması yaşlı hastalarda uyumu zorlaştırmaktadır. Bu nedenle
sosyokültürel düzeyi farklı toplumlarda IPSS’e kıyasla daha az faydalıdır (17).
Bolognese semptom skoru: Bu semptom skoru Boyarsky’nin adapte edilmiş şekli olup
genel işeme yakınmasını ölçen sorulardan oluşur. AÜSS ’lu erkeklerde finasterid etkisini
gözlemlemek için tanımlanmıştır. Günümüzde geçerliliği olan bir skorlamadır.
ICS male Qestionnaire: 20 adet üriner sistem sorusundan oluşur. Bunlar içinde bir tanesi
rahatsızlık düzeyini ölçer. Kullanılan ve geçerliliği olan bir testtir.
Uluslararası prostat semptom skoru (IPSS): Semptomların şiddet ve sıklığını belirleyen
skorlama şeklidir. Skorlamanın güvenilirlik ve geçerliliği çalışmalarla doğrulanmış ve çeşitli
dillere tercüme edilerek standart form şekline getirilmiştir. Form toplam 8 sorudan
oluşmaktadır. İlk 7 soruyla semptomların verdiği rahatsızlık (0’dan 5’e kadar
13

derecelendirilmiş sorular) ve 8. soru ile yaşam kalitesi değerlendirilmiştir. IPSS formu alt
üriner sistem semptomları hakkında çalışmaların eksenini oluşturmaktadır (18). Semptom
skorunun toplam puanı 0 dan 35’e kadar olabilir (Yaşam kalitesi hariç). Klinik kullanımda
semptom düzeyi 0-7 puan hafif , 8-19 puan orta , 20- 35 puan şiddetli olacak şekilde üç gruba
ayrılır.
Bu anket formu tedavinin ve tüm epidemiyolojik çalışmaların önemli parçasını
oluşturur. Çalışmalarda sosyoekonomik faktörlerin ankete verilen cevapları etkilemediği
görülmüştür. Hasta anket formunu kendi kendine cevaplandırdığı zaman temel olarak hekim
yardımı ile verdiği cevaplara benzer cevaplar elde edilmiştir (19). 64 hastayı içeren bir
çalışmada hastalar IPSS formunu önce kendileri ,sonra hekim yardımı ile doldurmuş ve her
ikisi arasında anlamlı farklılık gözlenmemiştir. Aynı çalışmada hastalara önce hekim yardımı
sonra kendilerinin doldurmaları istenmiş ve yine anlamlı farklılık ortaya çıkmamıştır (20)
Bir başka çalışmada IPSS anket formunun eğitimsiz kişilerin önce kendisi, sonra
hekim yardımı ile cevaplayınca anlamlı farklılık ortaya çıktığı belirtilmiştir. Eğitim düzeyi
düşük kişilerin IPSS formunu hekim ya da eğitilmiş sağlık personeli yardımı ile doldurması
gerektiği belirtilmektedir (21). Yine bir çalışmada farklı iki ülkede eğitim düzeyi farklı ikişer
grup oluşturup IPSS formunu cevaplandırmaları istenmiş, iki ülkede de eğitim düzeyi düşük
olguların IPSS formunu eksik cevaplandırdığı gözlenmiştir (22). Ülkemizde Bozlu ve
arkadaşlarının yaptığı çalışmada eğitim düzeyi farklı iki grup oluşturup, IPSS formunu
doldurmaları istenmiştir. IPSS formundaki 2. 4. 5. soruları eğitimsiz kişilerin cevaplandırırken
zorlandıkları gözlenmiştir. Buna bağlı olarak eğitim düzeyi düşük kişiler IPSS formundaki 2.
4. 5. soruları cevaplar iken hekim tarafından yardım edilince, anlamlı farklılık olmadığı
belirtilmiştir (23). Yapılan çalışmalarda IPSS’nun semptomları değerlendirmede geçerli ve
güvenilir olduğu, eğitim düzeyi düşük kişilerde ise hekim yardımı ile başarının arttığı
belirtilmektedir.
14

Yaşam kalitesi
Dünya sağlık örgütü; yaşam kalitesini , hastanın hem içinde yaşadığı kültürel yapı ve
değerler, hem de kendi amaçları, beklentileri, standartları endişeleri açısından yaşamdaki
durumu ile ilgili kişisel algısı olarak tanımlamıştır. 1991’ de Paris’de “Uluslararası Ortak
Karar Konferansı” AÜSS yaşam kalitesinin IPSS içinde tek soru ile değerlendirilmesine karar
vermiştir. Alt üriner sistem semptomlarına bağlı operasyon olasılığı ve cinsel fonksiyon
bozukluğunun hastada oluşturduğu korku hasta ve eşinin yaşam kalitesini etkilemektedir (24).
Yaşlı popülasyonun artmasına bağlı olarak AÜSS’nun görülme insidansı yükselmektedir.
Bunun sonucunda hastaların büyük çoğunluğunun (% 88) yaşam kalitesi etkilenmektedir.
IPSS’de 2, 4, 7 numaralı sorular depolama semptomlarını 1, 3, 5, 6 numaralı sorular
ise işeme semptomlarını sorgulamaktadır. Tablo 2’de IPSS gösterilmiştir.
Tablo 2. Uluslararası Prostat Semptom Skoru (IPSS)
15

AŞIRI AKTİF MESANE
Günümüzde aşırı aktif mesane (AAM) ve aşırı aktif detrüsor (AAD) terimleri ile ilgili bir
karmaşa ve bu terimlerin sıkça yanlış anlamda kullanılmaları durumu söz konusudur. AAD
terimi International Continence Society (ICS) tarafından mesanenin dolumu esnasında
ürodinamik olarak istemsiz detrüsör kontraksiyonları gösteren hastaları tanımlamak için
kullanılmıştır. Sıklıkla AAD yerine kullanılan AAM ise daha farklı bir anlam taşır ve
ürodinamik bulgulara veya semptomlara göre tanımlanabilir. AAM tanımı Ürodinamik olarak
ICS 'in tanımlamış olduğu AAD tanımına uyar.
Sık idrara çıkma, acil işeme hissi, acil işeme hissi ile idrar kaçırma gibi AAD
semptomları olan tüm hastaların ürodinamik olarak değerlendirilmesi şart değildir. Bu
tanımlamanın sadece ürodinamik inceleme sonuçlarına göre yapılması da kimi zaman
yanıltıcı olabilir. AAD semptomları olup konvansiyonel ürodinamik incelemelerle istemsiz
kontraksiyon görülmeyen bir çok hastada tekrarlanan çalışmalarda artmış detrüsor aktivitesi
görülebilmektedir. Semptomları karakteristik olarak AAD ' e uymayan birçok hastada ise
% 38-69 oranlarında istemsiz detrüsor kontraksiyonları saptanmaktadır.
AAM ; sık idrara çıkma, acil işeme isteği ve birlikte idrar kaçırma olan veya olmayan
bir sorun olup, bu semptomlara neden olabilecek lokal patolojik veya metabolik faktörler
yoktur. Tanı için idrar kaçırma şart değildir. Kabaca hastaların 2/3 ‘ ünde aslında idrar
kaçırma görülmez. Ancak ; gerek sık idrara çıkma, gerekse acil işeme hissi hastanın yaşam
kalitesini önemli ölçüde etkiler. Bu lokal ve metabolik faktörler arasında üriner infeksiyonlar,
malign veya premalign mesane lezyonları, taş, interstisyel sistit, diabet, polidipsi, diüretik
kullanımı ve gebelik sayılabilir. AAM’nin ürodinamik tanımı ise bu semptomlara neden olan
istemsiz detrüsor kasılmalarının gösterilmesi ile yapılır. Bu yeni tanımlama ile AAM tanısı
tümüyle semptomlara dayanarak konabilir. Bu semptomlarla birlikte bulunabilecek
infeksiyon, malignansi vb. ekarte edildikten sonra ürodinamik tanıya gerek kalmadan ampirik
16

tedavi başlanabilir. Ancak burada semptomlara göre hemen tedaviye başlanılmamasının
önemi vurgulanmalıdır. Bazı olasılıklar çeşitli işlemlerle ekarte edilmelidir.Bu işlemlerin bir
kısmı ürodinamiden daha invaziv ve pahalı olabilir (25).
Epidemiyoloji
Avrupa ve ABD de yapılan çalışmalarda AAM varlığını düşündüren semptomlar
gösteren hasta oranı tüm popülasyonda % 16-17 olarak bulunmuştur.Bu patoloji erkek ve
kadınlarda benzer oranlarda (% 16 - % 16. 9) görülürken, her iki sekste yaşla birlikte
prevalansın arttığı görülmektedir. İdrar kaçırması olan (ıslak) ve olmayan (kuru) AAM
oranları (% 9.3 - % 7.6) birbirine yakın değerler gösterirken , erkeklerde kuru AAM , ıslak
AAM ye göre daha yüksek oranda görülmektedir (% 11.4 - % 2. 6).
Yapılan tüm araştırmalarda ; acil işeme hissi ile idrar kaçırmanın , stres tipte idrar
kaçırmaya göre yaşam kalitesini çok daha fazla bozduğu izlenmektedir. AAM‘ nin yaşam
kalitesi üzerindeki etkileri belirgindir. Birlikte ortaya çıkan ya da birlikte görülen bir çok
durum kişilerin yaşantılarını önemli oranda etkilemektedir.
- Uyku kalitesinde belirgin bozulma görülür. Özellikle noktüri ve noktürnal enürezis
yaşam kalitesini önemli oranda etkilemektedir.
- Gece idrara çıkma sıklığı ile paralel olarak düşme ve kırık riski belirgin olarak
artmıştır. Haftalık idrar kaçırma episodlarında % 26-34, günlük idrar kaçırma episodlarında %
35-45 düşme ve kırık riski saptanmıştır.
- AAM‘li hastaların yaklaşık % 27. 5’inde üriner infeksiyon izlenmektedir. Yine bu
hastaların % 8‘ inde tedavi gerektiren cilt enfeksiyonları görülmektedir.
- Depresyon ve idiopatik acil işeme hissi ile idrar kaçırma arasında yakın ilişki olduğu
belirlenmiştir (25).
AAM semptomları hem kişinin sosyal, cinsel ve ruhsal yaşamını etkileyerek yaşam
kalitesini düşürmekte, ve hem de sağlık ekonomisine önemli yük getirmektedir (26).
17

Günümüzde tıbbi araştırmaların gelişmesiyle beraber yaşam süresinin uzaması, AAM ile
mücadeleyi önemli bir sağlık sorunu haline getirmiştir. AAM tanısında ürodinamik
incelemelere mutlak gerek duyulmamakla birlikte gerekli olgularda ürodinamik incelemelerin
doğru tanı ve tedavi için şart olduğu unutulmamalıdır (27). Aşırı aktif mesane
değerlendirilmesinde “aşırı aktif mesane değerlendirme anket formu” (OAB-q )
kullanılmaktadır (Tablo 3). Bu formda hastaların şikayetlere verdiği cevaplar; hiç (0), çok az
(1), biraz (2), epeyce (3), çok (4), çok fazla (5) olarak değerlendirilir (28). Toplanan puanlar
sonucunda 8 ve üzeri puanı olan hastaların aşırı aktif mesaneye sahip oldukları kabul edilir.
Tablo 3. Aşırı aktif mesane değerlendirme (OAB-q ) anket formu (28)
18

EREKTİL DİSFONKSİYON VE DEĞERLENDİRİLMESİ
Erektil disfonksiyon (ED), bir erkeğin en az 6 ay süreyle seksüel ilişki için yeterli
penis ereksiyonunu sağlama ve/veya sürdürmesinde yetersizlik olarak tanımlanmıştır (29).
ABD'deki erektil disfonksiyon prevalansı verilerini ortaya koyan iki çalışmada, modern
ihtimal örnekleme teknikleri kullanılmıştır. Bu çalışmalar: Ulusal Sağlık ve Sosyal Yaşam
Düzeyi (NHSLS) ve Massachusetts Erkek Yaşlanma Çalışması (MMASl)’dır. NHSLS,
ABD'de evlerinde yaşayan, 18-59 yaşları arasındaki erkek ve kadınların 1992'de yapılmış
ulusal ihtimal çalışmasıdır (30,31). Bu çalışma, bu yaş grupları için ABD popülasyonunun
yaklaşık % 97'sinden sorumludur ve yetişkin yaş gruplarındaki seksüel işlev ve inanışların
geniş çaplı olarak araştırılmasına özel olarak yönlendirilmiştir. Bu nedenle, bu çalışmada
seksüel fonksiyonun geniş olarak tanımlanmasına ilişkin sadece sınırlı bilgi sağlanmıştır.
Araştırma 1410 erkeği kapsamaktadır ve erektil disfonksiyon prevalans oranları 18-29 yaş
için % 7, 30-39 yaş için % 9, 40-49 yaş için % 11 ve 50-59 yaş için % 18 olarak bildirilmiştir.
Cinsel fonksiyonların değerlendirilmesinde IIEF
Pek çok seksüel fonksiyon profili ve ED sorgulama formu geliştirilmiştir (Fineman ve
Rettinger, 1991; Geisserve ark, 1993; Speckens ve ark, 1993; Corty ve ark, 1996). Eskiden bu
detaylı sorgulama formlarının amacı psikojenik kaynaklı ED'yi psikojenik olmayan ED'den
ayırmak idi. Şimdilerde ise, erkek seksüel fonksiyon ve disfonksiyonunun düzeyini
değerlendirmek amacı ile değişik şekillerde sorgulama formları (self-administered
questionnaries [SAQs]) geliştirilmiştir. En sık kullanılanlar ise, Rosen ve arkadaşları
tarafından hazırlanan International Index of Erectile Function (IIEF) (1997) ve O'Leary ve
arkadaşları tarafından hazırlanan Brief Male Sexual Function Inventory (BMSFI) (1995)
olarak belirtilmektedir.
1997 yılında Raymond Rosen ve arkadaşları tarafından International Index of Erectile
Function (IIEF) oluşturularak yayınlanmıştır. Geniş ölçekli, uluslararası, çok merkezli klinik
19

çalışmalarda kullanım için geçerli olduğu gösterilmiştir (32). Bu form Türk Androloji Derneği
tarafından “Ereksiyon İşlevi Uluslararası Değerlendirme Formu” (EIUD) adıyla
Türkçeleştirilmiş ve geçerlilik çalışmaları yapılmıştır. 15 sorusu olan IIEF ,erkek cinsel
işlevinin beş alanını değerlendirmektedir. Bunlar erektil fonksiyon (6 soru), orgazmik
fonksiyon (2 soru), cinsel istek (2 soru), cinsel ilişki tatmini (3 soru) ve genel tatmindir (2
soru) (Tablo 5). Hekimlerin ofiste kolaylıkla kullanabilmelerini sağlamak amacıyla IIEF-15'in
5 sorudan oluşan özet formu geliştirilmiştir (Rosen ve ark, 1999). IIEF-5' in beş sorusundan
dördü IIEF-15'in erektil fonksiyon başlığından alınmıştır. Sonuncu bölüm ise cinsel ilişki
tatminini yansıtmaktadır. IIEF-15 ve lIEF-5 arasında belki de en önemli fark; IIEF-5'te
hastaya erektil fonksiyon ve cinsel ilişki tatmini değerlendirmesi için son 6 aylık sürecin
sorulmasıdır. Bu süre, klinik olarak IIEF-15 ’ de sorgulanan 4 haftaya göre çok daha isabetli
bir süre dilimidir. IIEF-5'e göre ED; şiddetine göre 5 kategoriye ayrılmaktadır; şiddetli (6-10),
orta (11-16), hafif-orta (17-21), hafif (22-25), ED olmaması (26-30). IIEF-15 sorularının
cevap alanları ve toplam skorları ise tablo 4’de verilmiştir.
Tablo 4. IIEF-15 Sorularının Cevap Alanları ve Toplam Skorları
Erkek Cinsel Fonksiyonları IIEF Alanları
Alan Sorular Toplam Skor
Erektil Fonksiyon 1, 2, 3, 4, 5, 15 1-30
Orgazmik Fonksiyon 9, 10 6-10
Cinsel İstek 11, 12 2-10
İlişki Tatmini 6, 7, 8 6-15
Genel Tatmin 13, 14 2-10
20

Tablo 5. Ereksiyon İşlevi Uluslararası Değerlendirme Formu (IIEF-15) (32)
21

Yapılan çalışmalarda IIEF , ED'nu olan/olmayan erkekleri ayırmada ve verilen tedaviye
yanıtın değerlendirilmesinde kullanıma elverişli bulunmuştur.IIEF’ in ED'nin ağırlığını hafif,
hafif-orta, orta veya ağır dereceli olarak sınıflamada güvenilir bir ölçüt olduğu gösterilmiştir.
Bu sorulara verilen yanıtlar toplanarak ED sınıflaması yapılabilir (Tablo 6).
Tablo 6. IIEF Skorlarına Göre ED Sınıflaması
Erektil Fonksiyon Alan Skoru Erektil Disfonksiyon Sınıflaması
6-10 Ağır
11-16 Orta
17-21 Hafif-Orta
22-25 Hafif
26-30 Erektil Disfonksiyon Yok
22

KADINLARDA CİNSEL DİSFONKSİYON VE DEĞERLENDİRİLMESİ
Kadın cinsel fonksiyon bozukluğu yaşa bağımlı, progresif ve kadınların % 30-50'sini
ilgilendiren yaygın bir sorundur (33). Cinsel uyarıya karşı oluşan arzu, uyarılma, orgazm
fazlarından biri veya birkaçının oluşmaması ve cinsel ilişki sırasında ağrı olması kadın cinsel
fonksiyon bozukluğu olarak tanımlanır.
Kadın cinsel fonksiyon bozukluğu prevalansı ile ilgili en geniş seriye sahip
çalışmalardan biri, Amerika Ulusal Sağlık ve Sosyal Yaşam Araştırması verilerinin derlendiği
çalışmadır (34). Bu çalışmada, yaşları 18 ile 59 arasında değişen 1749 kadından elde edilen
veriler toplanmış ve erkeklerde cinsel sorun görülme oranı % 31 iken, kadınlarda % 43 olarak
saptanmıştır. Çalışmaya dahil edilen kadınlarda azalmış cinsel istek prevalansı % 22, orgazm
sorunları prevalansı % 14 ve cinsel ilişki sırasında ağrı prevalansı ise % 7 olarak bulunmuştur.
Türkiye’ de Kadın Cinsel Fonksiyon Bozukluğu Çalışmaları
Çayan ve arkadaşlarının 179 kadın üzerinde yaptıkları çalışmada; sigara kullanımı,
evlilik süresi, geçirilmiş pelvik operasyonlar ve kontrasepsiyon yöntemlerinin cinsel
fonksiyon bozukluğu üzerine anlamlı etkisi saptanmaz iken; ileri yaş, düşük eğitim düzeyi,
çalışmama, kronik hastalık öyküsü, çok sayıda doğum varlığı ve menopoz gibi faktörlerin
kadınlarda cinsel fonksiyonu olumsuz etkilediğini bildirmişlerdir (35). Yeni ve arkadaşları
ise, 134 evli hemşire grubunda yaptıkları araştırmada; problemlerin daha çok istek ve orgazm
bozuklukları üzerinde yoğunlaştığını ve yaşla birlikte özellikle orgazm bozukluklarının ön
plana geçtiğini vurgulamışlardır (36).
Ülkemizde bunların dışında tip 2 diabet ve kronik böbrek yetmezliği gibi kronik
hastalıklar ve gebelik gibi bazı spesifik konuların kadın cinsel fonksiyonları üzerine etkilerini
araştıran çalışmalarda, hem diabet ve kronik böbrek yetmezliği, hem de gebelikte cinsel
fonksiyonların azaldığı bulunmuştur (37, 38).
23

Kadınlarda Cinsel İşlev Sorgulama Formları
Objektif tanı metotlarının kadında kullanımının sınırlı oluşu ve cinselliğin subjektif
yönünün belirlenememesi nedeni ile günümüzde bir çok sorgulama formu geliştirilmiştir (36).
Bu formlar cinselliğin istek, uyarılma, orgazm, doyum fazları ve ağrıyı sorgulamaktadır.
Bunlar arasında en sık kullanılanlar şunlardır:
Brief Index of Sexual Function for Women (BISF-W) (39): Seksüel fonksiyonun yedi
değişik yönünü inceleyen, 22 soruluk bir formdur. Cinsel düşünce/istek, uyarılma, ilişki
sıklığı, ilişkiyi kabul/başlatma, doyum/orgazm, partnerle uyum ve cinsel problemler irdelenir.
Index of Female Sexual Function (IFSF) (40): Kaplan ve arkadaşları tarafından 1999
yılında geliştirilen 9 sorudan oluşan bu form ile ilişkinin istek, uyarılma, orgazm, doyum ve
ağrı alanları araştırılmaktadır. Kolay uygulanabilmesine rağmen, detaylı olmaması ve
partnerle ilişkiyi araştırmaması olumsuz yönleridir.
Female Sexual Function Index (FSFI) (41): Rosen ve arkadaşları tarafından 2000
yılında geliştirilmiş, 19 sorudan oluşan, cinsel istek, uyarılma, kayganlaşma, orgazm, cinsel
doyum ve ağrıyı sorgulayan bir testtir (Tablo 7). Türk Androloji Derneği tarafından 2003
yılında Türkçe validasyonu yapılan formun puanlamasında, sorular belli bir katsayı ile
çarpılarak her bölüm 6 puan üzerinden değerlendirilmektedir. En az 2, en çok 36 puan alınan
form, kolay uygulanımı ile Türkiye'de kadın cinsel fonksiyon bozukluğu değerlendirilmesinde
standardizasyon için kullanıma sunulmuştur (Tablo 8).
Sexual Function Questionnaire (SFQ) (42): Cinsel uyarılma bozukluğu olan kadınların
tedavisinde sildenafilin etkisini araştıran klinik çalışmalar için geliştirilmiş, 31 sorudan oluşan
bir formdur. Diğer formlara göre psikometrik yönden daha fazla bilgi edinilebilmesi bu
formun özellikle klinik çalışmalar için uygun olduğunu düşündürmektedir.
Female Sexual Distress Scale (FSDS) (43): On iki sorudan oluşan bu form cinsel
fonksiyonla birlikte olan subjektif stres ve psikolojik etkilenmeyi değerlendiren, cinsel
24

fonksiyon bozukluğu olan ve olmayan kadınları iyi ayırabilen, güvenirlik testleri yüksek olan
bir test olarak sunulmuştur. Klinik çalışmalarda yararlı olabilecek bir testtir.
Tablo 7. Kadın Cinsel Fonksiyonları FSFI Alanları
Kadın Cinsel Fonksiyonları FSFI Alanları
Alan Sorular
Cinsel İstek 1, 2
Uyarılma 3, 4, 5, 6
Kayganlaşma 7, 8, 9, 10
Orgazm 11, 12, 13
Cinsel Doyum 14, 15, 16
Ağrı 17, 18, 19
Öksüz ve arkadaşları tarafından Türk kadınlarındaki seksüel disfonksiyon prevalans ve
risk faktörlerinin araştırıldığı bir çalışmada FSFI skorunun 25’den düşük olması kadın
seksüel disfonksiyonu olarak kabul edilmiş ve Türkiye’deki prevalansı % 48.3 olarak
bildirilmiştir (44).
25

Tablo 8. Female Sexual Function Index (FSFI) (41)
Aşağıdaki sorularda size uygun cevapları işaretleyiniz
(0.6)1-Son 1 ay içinde ne sıklıkta cinsel istek duydunuz?
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1-Hemen hemen hiç
(0.6)2-Son 1 ay içindeki cinsel isteğinizin derecesi nedir?
5-Çok yüksek
4-Yüksek
3-Orta
2-Düşük
1-Çok düşük veya hiç
(0.3)3- Son 1 ay içinde cinsel ilişki esnasında ne sıklıkta tahrik oldunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1-Hemen hemen hiç veya hiç
(0.3)4- Son 1 ay içinde cinsel ilişki esnasında ne derecede tahrik oldunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Çok yüksek
4-Yüksek
3-Orta
2-Düşük
1-Çok düşük veya hiç
(0.3)5- Son 1 ay içinde cinsel ilişki esnasında tahrik olma konusunda kendinize olan
güveninizi nasıl değerlendiriyorsunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Çok yüksek
4-Yüksek
3-Orta
2-Düşük
1-Çok düşük veya hiç
(0.3)6- Son 1 ay içinde cinsel ilişki esnasındaki tahrik olmanızdan ne sıklıkta memnun
oldunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1-Hemen hemen hiç veya hiç
(0.3)7- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında ne sıklıkta ıslaklık hissettiniz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1-Hemen hemen hiç veya hiç
26

(0.3)8- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında ıslaklığın sağlanması konusunda
ne kadar zorlanıyorsunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Hiç zorlanmıyorum
4-Biraz zor
3-Zor
2-Çok zor
1-Aşırı zor ya da imkansız
(0.3) 9- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında ilişkiniz tamamlanana kadar
ıslaklığınızı ne sıklıkta devam ettirebildiniz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1 -Hemen hemen hiç veya hiç
(0.3)10- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında ilişkiniz tamamlanana kadar
ıslaklığınızı devam ettirmede ne kadar zorlandınız?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Hiç zorlanmıyorum
4-Biraz zor
3-Zor
2-Çok zor
1 -Aşın zor ya da imkansız
(0.4)11- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında ne sıklıkta tatmin oldunuz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Her zaman
4-Çoğu zaman
3-Bazen
2-Birkaç kez
1-Hemen hemen hiç veya hiç
(0.4)12- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasında tatmin olmakta ne kadar
zorlandınız?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Hiç zorlanmıyorum
4-Biraz zor
3-Zor
2-Çok zor
1-Aşırı zor ya da imkânsız
(0.4)13- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasındaki tatmin olma durumunuz ne kadar
doyurucuydu?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Çok doyurucu
4-Orta derecede doyurucu
3- Biraz doyurucu
2-Biraz memnuniyetsizim
1-Çok memnuniyetsizim
27

(0.4)14- Son 1 ay içindeki cinsel ilişkileriniz esnasındaki siz ve eşiniz arasındaki
duygusal yoğunluktan ne kadar memnunsunuz?
5-Çok memnunum
4-Orta derecede memnunum
3-Biraz memnunum
2-Biraz memnuniyetsizim
1-Çok memnuniyetsizim
(0.4)15- Son 1 ay içinde eşinizle olan cinsel hayatınızdan ne kadar memnunsunuz?
5-Çok memnunum
4-Orta derecede memnunum
3- Biraz memnunum
2-Biraz memnuniyetsizim
1-Çok memnuniyetsizim
(0.4)16- Son 1 ay içinde tüm cinsel hayatınızdan ne kadar memnunsunuz?
5-Çok memnunum
4-Orta derecede memnunum
3- Biraz memnunum
2-Biraz memnuniyetsizim
1-Çok memnuniyetsizim
(0.4)17- Son 1 ay içinde eşinizin haznenize girişi esnasında ne sıklıkta ağn ya da
rahatsızlık hissettiniz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Hemen hemen hiç veya hiç
4-Birkaç kez
3-Bazen
2-Çoğu zaman
1-Hemen hemen hiç veya hiç
(0.4)18- Son 1 ay içinde eşinizin haznenize girişinden sonra ne sıklıkta ağn ya da
rahatsızlık hissettiniz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5-Hemen hemen hiç veya hiç
4-Birkaç kez
3-Bazen
2-Çoğu zaman
1-Her zaman
(0.4)19- Son 1 ay içinde eşinizin haznenize girişi esnasında ya da girişinden sonra ne
düzeyde ağrı yada rahatsızlık hissettiniz?
0-Cinsel ilişki olmadı
5- Çok düşük veya hiç
4- Düşük
3-Orta
2-Fazla
1-Çok fazla
28

GEREÇ VE YÖNTEM
Çalışmaya üreter taşı tedavisi esnasında unilateral double-J kateter uygulanan toplam
97 olgu (42 kadın, 55 erkek) alındı. Bu olguların 65 tanesi ESWL öncesi hidroüreteronefroz
nedeni ile double j katater uygulanan olgular iken, 32 tanesine ise üreterorenoskop ile
litotripsi işlemi sonrası double j kateter uygulanmıştı.
Olguların tümü cinsel olarak aktifti. Akut üriner sistem infeksiyonu, ürogenital sistem
tümörü, geçirilmiş ürogenital sistem cerrahisi öyküsü, nörojenik mesane, üretra darlığı,
mesane taşı, aşırı aktif mesane, kronik prostatit ve benign prostat hiperplazisi bulunan olgular
çalışmaya alınmadı.
Çalışmaya alınan olgulardan ilk vizitte ayrıntılı öykü alındı ve fizik incelemeleri
yapıldı. Tam idrar tetkiki (TİT) ve idrar kültürü için idrar örneği alındı. Direkt üriner sistem
grafisi ve üriner sistem ultrasonografisi ile üriner sistem değerlendirildi. Tüm olgulara double
j katater uygulanmadan önce “Uluslararası Prostat Semptom Skoru” (IPSS), “Aşırı Aktif
Mesane Değerlendirme Formu (OABq), ayrıca erkekler için “Ereksiyon İşlevi Uluslararası
Değerlendirme Formu” (IIEF) ile kadınlar için “Kadın Seksüel Fonksiyon İndeksi” (FSFI)
değerlendirme formu dolduruldu ve skorları belirlendi.
Double-J kateter ameliyathane şartlarında, lokal anestezi altında ve intravenöz
sedasyon (Dormicum, 0.05 mg/kg) yapılarak uygulandı. Tüm olgulara 4.7 F çapında ve
olgunun boyu göz önüne alınarak 26 veya 28 cm uzunluğunda poliüretan kateter uygulandı
(Marflow AG, Zürich, Switzerland). İşlem sonrası kateterin uygun yerleştirildiğini
doğrulamak amacı ile direkt üriner sistem grafisi çekildi.
İşlem sonrası olgular randomize olarak 5 gruba ayrıldı ve ilk 1 haftalık
antibiyoterapiye ek olarak 4 hafta süre ile 1. gruba antienflamatuar, 2. gruba spazmolitik, 3.
gruba antikolinerjik, 4. gruba α-blokör verildi. 5. gruba ise ek bir ilaç verilmedi. İşlemden 4
29

hafta sonra IPSS, OABq ve IIEF veya FSFI formları yeniden uygulandı ve skorlar işlem
öncesi sonuçlar ile karşılaştırıldı.
Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için Graphpad
prism 5.0 programı kullanıldı. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel
metodların (Ortalama, Standart sapma) yanısıra niceliksel verilerin karşılaştırılmasında one-
way ANOVA, Wilcoxon, unpaired t ve paired t testleri kullanıldı. Sonuçlar % 95’lik güven
aralığında, anlamlılık p

BULGULAR
Çalışmaya alınan 97 olgunun yaş ortalaması 43.34±1.40 yıl olarak tespit edildi.
Gruplar arasında yaş bakımından istatiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktu. Tüm olgular
değerlendirildiğinde double j kateter uygulanan olgularda işlem sonrası toplam IPSS (IPSSt)
skoru işlem öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış gösterdi. Gruplar ayrı ayrı
değerlendirildiğinde ise yine IPSSt’nin tüm gruplarda istatistiksel olarak anlamlı bir artış
gösterdiği görüldü. Başka bir anlatımla kontrol grubundan da anlaşılacağı üzere double j
kateter uygulanan olgularda toplam IPSS skorunda artış meydana geldi ve gruplara
uyguladığımız hiçbir medikal tedavi protokolünün (spazmolitik, alfa-blokör, antikolinerjik,
antienflamatuar) bu artışı engelleyemediği tespit edildi. Tablo 9’da tüm olguların ve grupların
işlem önce ve sonrası IPSSt değerleri verilmiştir (Tablo 9).
Tablo 9. Grupların double j kateter uygulanmadan önce ve sonra IPSSt değerleri
n
(E/K)
Spazmolitik 20
(11/9)
Alfa-Blokör 19
(15/4)
Antikolinerjik 19
(12/7)
Antienflamatuar 21
(10/11)
Kontrol 18
(7/11)
Toplam 97
(55/42)
Yaş
Aynı şekilde tüm olgular değerlendirildiğinde double j kateter uygulanan olgularda
işlem sonrası aşırı aktif mesane değerlendirme formu (OABq) toplam skoru işlem öncesine
göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış gösterdi.
Gruplar ayrı ayrı değerlendirildiğinde ise yine OABq’nin tüm gruplarda istatistiksel
olarak anlamlı bir artış gösterdiği görüldü. Yani olguların IPSS’de olduğu gibi OABq
31
IPSS t
Önce Sonra p
41.15±2.40 5.65±0.89 12.40±1.94 0.0021
45,21±3,05 5,74±1,17 9,79±1,21 0,0345
41,53±2,99 6,47±1,15 12,16±2,05 0,0031
45,71±3,26 6,14±1,21 11,95±1,81 0,0155
42,94±3,88 5,67±1,31 10,11±1,450 0,0276
43.34±1.40 5.94±0.50 11.32±0.77 p

skorlarında da artış vardı ve bu artış, uygulanan medikal tedavi protokollerinin hiçbiri ile
engellenemedi. Tablo 10’da tüm olguların ve grupların işlem önce ve sonrası OABq değerleri
verilmiştir (Tablo 10).
Tablo 10 . Grupların double j kateter uygulanmadan önce ve sonra OABq değerleri
Double j kateter uygulanan erkek olguların işlem öncesi ve sonrasında toplam IIEF
(IIEF-t) skorları değerlendirildiğinde çalışmaya alınan 55 olgunun 42 tanesinde azalma, 6
tanesinde artma meydana geldi, 7 tanesinde ise skor değişmedi. Tüm olgular değerlendiril-
diğinde IIEF-t skorunda istatistiksel olarak anlamlı bir azalma vardı. Tablo 11’de olguların
işlem önce ve sonrası IIEF-t değerleri verilmiştir (Tablo 11).
Tablo 11. Olguların double j kateter uygulanmadan önce ve sonra IIEF-t değerleri
Erkek olgularda IIEF’nin alt alanları olan uyarılma (IIEF-SA), koitus memnuniyeti
(IIEF-IS), orgazm (IIEF-SO), istek (IIEF-SD) ve genel memnuniyet (IIEF-SS) ayrı ayrı
değerlendirildiğinde de hepsinde yine istatistiksel olarak anlamlı azalma olduğu görüldü
(Tablo 12).
n
(E/K)
Spazmolitik 20
(11/9)
Alfa-Blokör 19
(15/4)
Antikolinerjik 19
(12/7)
Antienflamatuar 21
(10/11)
Kontrol 18
(7/11)
Toplam 97
(55/42)
Yaş
32
OABq
İşlem Öncesi İşlem Sonrası
41.15±2.40 7,40±1,28 13,15±1,82 0,0059
45,21±3,05 7,37±1,34 12,11±1,46 0,0404
41,53±2,99 9,47±1,17 13,84±1,70 0,0062
45,71±3,26 8,81±1,35 13,95±1,59 0,0112
42,94±3,88 7,16±1,57 12,83±2,37 0,0065
43.34±1.40 8.06±0.60 13.20±0.79 p

Tablo 12. Olgularda işlem öncesi ve sonrası IIEF alt alan değerlerlerindeki değişim
İşlem Öncesi İşlem Sonrası p
IIEF-SA 22,47±1,27 15,96±1,44 0,0002
IIEF-IS 8,76±0,69 5,27±0,70 0.0001
IIEF-SO 7,93±0,46 5,36±0,58 0,0001
IIEF-SD 7,16±0,27 5,98±0,32 0,0003
IIEF-SS 7,47±0,39 5,46±0,42 0,0001
Double j kateter uygulanan kadın olgular cinsel fonksiyon yönünden değerlendiril-
diğinde ise çalışmaya alınan 42 olgunun 27 tanesinde toplam FSFI (FSFI-t) skorunda azalma,
6 tanesinde artma meydana geldi, 9 tanesinde ise skor değişmedi. Tüm olgular
değerlendirildiğinde FSFI-t skorunda istatistiksel olarak anlamlı bir azalma mevcuttu. Tablo
13’de olguların işlem önce ve sonrası FSFI-t değerleri verilmiştir (Tablo 13).
Tablo 13. Olguların double j kateter uygulanmadan önce ve sonra FSFI-t değerleri
Kadın olgularda FSFI’ın alt alanları olan cinsel istek (FSFI-SD), uyarılma (FSFI-SA),
kayganlaşma (FSFI-SL), orgazm (FSFI-SO), genel memnuniyet (FSFI-SS) ve ağrı (FSFI-SP)
ayrı ayrı değerlendirildiğinde de hepsinde yine istatistiksel olarak anlamlı azalma olduğu
görüldü (Tablo 14).
FSFI-t
Yaş n İşlem Öncesi İşlem Sonrası p
43,69±2,19 42 15,95±1,64 7,80±1,42 p

Tablo 14. Olgularda işlem öncesi ve sonrası FSFI alt alan değerlerlerindeki değişim
İşlem Öncesi İşlem Sonrası p
FSFI-SD 2,41±0,17 1,73±0,15 p

TARTIŞMA
Son yıllarda üreteral kateter kullanımı üroloji pratiğinde rutin bir işlem haline
gelmiştir. Klinik olarak en sık kullanım alanı üreter taşlarının meydana getirdiği
obstrüksiyonu gidermek olsa da , üreteral kateterizasyon üreteral obstrüksiyona yol açan
benign veya malign pek çok hastalıkta ve travma veya cerrahi işlemler sonrası idrar
ekstravazasyonunun önlenmesi amacı ile de sık olarak uygulanmaktadır (45). Ancak double j
kateter kullanımı bazı istenmeyen yan etki ve komplikasyonları da beraberinde
getirebilmektedir. Uzun süreli double j kateter uygulamasına bağlı üriner enfeksiyon, irritatif
üriner semptomlar ve suprapubik ağrı gibi pek çok yan etki hastada uykusuzluk, anksiyete,
depresyon gibi psikolojik problemler de oluşturabilmektedir. Tüm bu nedenler hastanın
çalışma performansı, cinsel hayatı ve genel olarak hayat kalitesi üzerine önemli ölçüde
olumsuz etki yapabilmektedir.
Bizim çalışmamızın amacı “double j kateter” uyguladığımız olgularda ortaya çıkan
yan etkileri ve bunların cinsel fonksiyon ve hayat kalitesi üzerine etkilerini değerlendirmekti.
Ayrıca katetere bağlı ortaya çıkan alt üriner sistem semptomlarının giderilmesinde çeşitli
medikal tedavi protokollerinin etkinliğini araştırdık. Çalışmaya dahil ettiğimiz double j kateter
uygulanan olgular randomize olarak 5 gruba ayrıldı. 1. gruba antienflamatuar, 2. gruba
spazmolitik, 3. gruba antikolinerjik, 4. gruba α-blokör verildi. 5. gruba ise ek bir ilaç
verilmedi. Olgular işlem öncesi ve işlemden 4 hafta sonra IPSS, OABq, IIEF ve FSFI formları
ile değerlendirildi ve işlem öncesi ve sonrası skorlar karşılaştırıldı.
Üreteral kateter uygulamaları sonrası ortaya çıkan yan etkileri, komplikasyonları ve
bunların cinsel fonksiyon ve hayat kalitesi üzerine etkilerini değerlendiren pek çok çalışma
vardır. Leibovici ve arkadaşları double j kateter uygulanımının beraberinde pek çok yan etkiyi
getirdiğini ve bunun da hayat kalitesi üzerinde olumsuz etki yarattığını belirtmişlerdir. Bu
35

çalışmada en sık görülen semptomların sıkışma hissi, sık idrara çıkma ve dizüri (sırasıyla %
55, % 50 ve % 40) olduğu belirlenmiştir (46).
Damiano ve arkadaşları 146 olguluk serilerinde üreteral kateter uygulanan olgularda
katetere bağlı rahatsızlık (% 37.6) ve irritatif üriner semptomların (% 18.8) en sık görülen
komplikasyonlar olduğunu belirtmişlerdir. Bu çalışmada dikkat çekilen bir konu ise kateterin
vücutta kalma süresinin artması ile komplikasyonların sıklık ve ciddiyetinde artış tespit
edilmesidir (47).
Joshi ve arkadaşları double j kateter uygulanan hastaların % 78’inde irritatif üriner
semptomlar, inkontinans ve hematüri görüldüğünü belirtmişlerdir. Bu hastaların % 80’inden
fazlasında katetere bağlı ağrı nedeni ile günlük aktiviteleri etkilenmekte, % 38’inde cinsel
disfonksiyon ve % 58’inde çalışma performansında düşüş gözlenmiştir(48). Yine Joshi ve
arkadaşları 2003 yılında üreteral kateterlerin neden olduğu semptomları ve bunların genel
sağlık, çalışma performansı ve cinsel hayat üzerine etkilerini değerlendiren yeni bir sorgulama
formu (Ureteral Stent Symptom Questionnaire) tanımlamışlardır (49).
Üreteral kateterlere bağlı semptomların patofizyolojisi tam olarak bilinmemektedir.
Ancak irritatif üriner semptomların özellikle nöral yönden zengin trigon mukozasının
irritasyonuna, flank bölgesindeki ağrının ise reflüye bağlı olabileceği düşünülmektedir (4).
Üreteral kateter uygulanan hastalarda ortaya çıkabilecek bu olumsuz etkileri azaltmak amacı
ile kateterlerin dizaynında ve kullanılan materyallerde çeşitli değişiklikler yapılmıştır ve
yapılmaktadır.
Bunun yanında günlük yaşamı ve hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyen bu
semptomların giderilmesinde çeşitli medikal tedavi protokollerinin etkinliği de
araştırılmaktadır. Üreteral kateterlere bağlı irritatif semptomlar ve ağrının giderilmesi için
analjezikler, antikolinerjikler ve alfa-blokörler gibi pek çok medikal tedavi seçeneği
denenmiştir. Deliveliotis ve arkadaşları bir alfa-blokör olan alfuzosin kullanımı ile double j
36

kateter uygulanan olgularda katetere bağlı ağrı, sık idrara çıkma ve sıkışma hissi gibi
semptomlarda azalma meydana geldiğini ve bu semptomların giderilmesinde analjezik
ihtiyacının azaldığını bildirmişlerdir. Ayrıca alfuzosin verilen bu olguların cinsel fonksiyon ve
genel olarak hayat kalitelerinin de kontrol grubuna göre daha az olumsuz etkilendiğini tespit
etmişlerdir (2). Beddingfield ve arkadaşları da yaptıkları prospektif, randomize ve plasebo
kontrollü çalışmalarında alfuzosin kullanımının üreteral kateter uygulanan hastalarda
şikayetleri azalttığını bildirmişlerdir. Ancak bu olgularda narkotik ilaç gereksiniminde kontrol
grubuna göre anlamlı bir azalma tesbit edilmemiştir (50). Norris ve arkadaşları ise üreteral
katetere bağlı gelişen şikayetlerin tedavisinde oksibutinin ve fenazopuridini karşılaştırmışlar
ve her iki tedavi seçeneğinin semptomların giderilmesinde birbirlerine ve kontrol grubuna
üstünlüğünü gösterememişlerdir (51). Bütün bu tedaviler semptomlara spesifik değildir, daha
çok semptomlarda genel bir düzelme sağlarlar, aynı zamanda bazı yan etkileri de beraberinde
getirebilirler (4).
Biz çalışmamızda üreteral katetere bağlı alt üriner sistem semptomlarını daha objektif
bir şekilde değerlendirmek amacı ile IPSS ve OABq sorgulama formlarını kullandık. Double j
kateter uygulanan olgularda işlem öncesi ve sonrası skorlar karşılaştırıldığında, toplam IPSS
ve OABq skorlarında artış meydana geldi ve gruplara uyguladığımız hiçbir medikal tedavi
protokolü (spazmolitik, alfa-blokör, antikolinerjik, antienflamatuar)’de semptomların
düzeltilmesinde birbirlerine ve kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı bir üstünlük
sağlamadı.
Bizim çalışmamızda araştırdığımız bir diğer konu ise üreteral double j kateter
uygulanan olgularda cinsel fonksiyonların bu uygulamadan nasıl etkilendiğini tespit etmekti.
Bu konu ile ilgili yapılmış çalışmalarda çıkan sonuçlar cinsel fonksiyonun üreteral kateter
uygulamalarından olumsuz olarak etkilendiği yönündedir. Sighinolfi ve arkadaşları üreteral
kateter uygulanan hastalarda işlem öncesi ve işlem sonrası 45. ve 60. günlerde cinsel
37

fonksiyonları değerlendirmişlerdir. Bu çalışmada kadınlarda FSFI, erkeklerde IIEF
skorlarında uygulama sonrası anlamlı düşüş tespit etmişlerdir. Bunun nedenleri arasında
uygulanma sonrası ortaya çıkan alt üriner sistem semptomlarına bağlı stres ve kateter ile
ilişkili psikolojik faktörlerinde etkili olabileceğini vurgulamışlardır.
Biz çalışmamızda cinsel fonksiyonu double j kateter uygulamadan önce ve
uygulandıktan 4. hafta sonra erkeklerde IIEF ve kadınlarda FSFI sorgulama formlarını
uygulayarak ve skorları karşılaştırarak değerlendirdik. Double j kateter uygulanan erkek
olguların işlem öncesi ve sonrasında toplam IIEF skorları değerlendirildiğinde istatistiksel
olarak anlamlı bir azalma vardı. Ayrıca IIEF’nin alt alanlarında da yine istatistiksel olarak
anlamlı azalma olduğu görüldü. Çalışmaya alınan kadın olgular cinsel fonksiyon yönünden
değerlendirildiğinde ise hem toplam FSFI skorunda hem de FSFI’ın alt alanlarının hepsinde
ayrı ayrı istatistiksel olarak anlamlı bir azalma vardı. Bir başka deyişle double j kateter
uygulanan hem erkek hemde kadın olgularda cinsel fonksiyon olumsuz yönde etkilenmekte
idi.
38

SONUÇ
Üreteral kateterler değişik nedenlerle ortaya çıkan üreteral obstrüksiyonun ve üriner
ekstravazasyonunun giderilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak bu kullanım bazı
komplikasyonları da beraberinde getirmektedir.
Double j kateter uygulanan olgularda IPSS ve OABq skorlarında artış görülmekte
yani alt üriner sistem semptomlarının görülme sıklığı artmaktadır. Katetere bağlı ortaya çıkan
bu semptomlarının giderilmesinde hiçbir medikal tedavi seçeneğinin (antienflamatuar,
spazmolitik, antikolinerjik, α-blokör) birbirlerine ve kontrol grubuna göre üstünlüğü yoktur.
Yani kateter vücutta kaldığı sürece meydana getirdiği rahatsızlık devam etmektedir.
Double j kateter uygulanan erkeklerde ve kadınlarda cinsel fonksiyon olumsuz yönde
etkilenmektedir. Bunun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, üreteral katetere bağlı ortaya
çıkan alt üriner sistem semptomlarının, stres ve psikolojik faktörlerin cinsel disfonksiyona
neden olabileceğini düşünmekteyiz.
39

ÖZET
Amaç: Bu çalışmamızda double j kateter uygulamalarının olgularda alt üriner sistem
semptomlarının görülme sıklığını arttırıp arttırmadığı, hayat kalitesi ve cinsel fonksiyonlar
üzerine etkisinin olup olmadığı araştırıldı.
Gereç ve Yöntem: Çalışmaya üreter taşı tedavisi esnasında unilateral double-J kateter
uygulanan toplam 97 olgu (42 kadın, 55 erkek) alındı. Olguların tümü cinsel olarak aktifti.
Akut üriner sistem infeksiyonu, ürogenital sistem tümörü, geçirilmiş ürogenital sistem
cerrahisi öyküsü, nörojenik mesane, üretra darlığı, mesane taşı, aşırı aktif mesane, kronik
prostatit ve benign prostat hiperplazisi bulunan olgular çalışmaya alınmadı. Tüm olgulara
double j katater uygulamadan önce IPSS, OABq, erkekler için IIEF ile kadınlar için FSFI
değerlendirme formları dolduruldu ve skorları belirlendi. İşlem sonrası olgular randomize
olarak 5 gruba ayrıldı ve ilk 1 haftalık antibiyoterapiye ek olarak 4 hafta süre ile 1. gruba
antienflamatuar, 2. gruba spazmolitik, 3. gruba antikolinerjik, 4. gruba α-blokör verildi. 5.
gruba ise ek bir ilaç verilmedi. İşlemden 4 hafta sonra IPSS, OABq ve IIEF veya FSFI
formları yeniden dolduruldu ve skorlar işlem öncesi sonuçlar ile karşılaştırıldı.
Bulgular: Çalışmaya alınan 97 olgunun yaş ortalaması 43.34±1.40 yıl olarak tespit
edildi. Tüm olgular değerlendirildiğinde double j kateter uygulanan olgularda işlem sonrası
toplam IPSS ve toplam OABq skorları işlem öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış
gösterdiler. Gruplar ayrı ayrı değerlendirildiğinde de yine toplam IPSS ve toplam OABq
skorunun tüm gruplarda istatistiksel olarak anlamlı bir artış gösterdiği görüldü. Tüm erkek
olgular değerlendirildiğinde IIEF-t skorunda istatistiksel olarak anlamlı bir azalma vardı.
IIEF’nin alt alanları olan uyarılma, koitus memnuniyeti, orgazm, istek ve genel memnuniyet
ayrı ayrı değerlendirildiğinde de hepsinde yine istatistiksel olarak anlamlı bir azalma olduğu
görüldü. Tüm kadın olgular değerlendirildiğinde FSFI-t skorunda istatistiksel olarak anlamlı
bir azalma mevcuttu. FSFI’ın alt alanları olan cinsel istek, uyarılma, kayganlaşma, orgazm,
40

genel memnuniyet ve ağrı ayrı ayrı değerlendirildiğinde de hepsinde yine istatistiksel olarak
anlamlı bir azalma olduğu görüldü.
Sonuç: Double j kateter uygulanan olgularda IPSS ve OABq skorlarında artış
görülmekte yani alt üriner sistem semptomlarının görülme sıklığı artmaktadır. Katetere bağlı
ortaya çıkan bu semptomlarının giderilmesinde hiçbir medikal tedavi seçeneğinin
(antienflamatuar, spazmolitik, antikolinerjik, α-blokör) birbirlerine ve kontrol grubuna göre
üstünlüğü yoktur. Ayrıca double j kateter uygulanan erkeklerde ve kadınlarda sırasıyla toplam
IIEF ve FSFI skorlarında azalma yani cinsel fonksiyonlar olumsuz yönde etkilenmektedir.
41

KAYNAKLAR
1) Zimskind PD, Fetter TR, Wilkerson JL: Clinical use of long-term indwelling
silicone rubber ureteral splints inserted cystoscopically. J Urol; 97: 840-844, 1967.
2 ) Deliveliotis C, Chrisofos M,Gougousis E,Papatsoris A ,Dellis A and Varkarakis I.M
:Is there a role for alpha-1 blockers in treating double-J stent-related symptoms ?. Urology 67
: 35–39, 2006.
3) M.C.Sighinolfi ,S. Micali ,S.De Stefani,A. Mofferdin ,A.Grande ,M.Giacometti ,
N.Ferrari ,M. Rivalta and G .Bianchi : Indwelling Ureteral Stents and Sexual Health : A
Prospective ,Multivariate Analysis.J Urol Vol 178,229-231 ,July 2007.
4) Mordechai Duvdevani , Ben H.Chew and John D. Denstedt :Minimizing symptoms in
patients with ureteric stents .Current Opinion in Urology 16:77-82 2006
5) Seymour H, Patel U. Ureteric stenting: current status. Semin Intervent Radiol 2000;
17:351–365.
6) Chen ASC, Saltzman B. Stent use with extracorporeal shock wave lithotripsy. J
Endourol 1993; 7:155–162.
7) Mardis HK, Kroeger RM, Morton JJ, Donovan JM: Comparative evaluation of
materials used for internal ureteral stents. J Endourol; 7: 105, 1993.
8) Slaton JW, Kropp KA: Proximal ureteral stent migration: an avoidable complication?
J Urol 1996; 155:58
9) Ringel A, Richter S, Shalev M, Nissenkorn I: Late complications of ureteral stents.
Eur Urol. 38: 41-4, 2000.
10) El-Faqih SR, Shamsuddin AB, Chakrabarti A, Atassi R, Kardar AH, Osman MK,
Husain I: Polyurethane internal ureteral stents in treatment of stone patients: Morbidity related
to indwelling times. J Urol. 146: 1487-91,1991.
42

11) Kehinde EO, Al-Awadi KA, Tawheed A, et al: Factors affecting the fate of
prolonged forgotten ‘J’ stents. Scand J Urol Nephrol. 35: 222, 2001.
12) Monga M, Klein E, Castaneda-Zuniga W R, Thomas R: The forgotten indwelling
ureteral stent: A urologic dilemma. J Urol. 153: 1817, 1995.
13) Abrams P, Cordoza L, Fail M, et al; Standardizasyon of terminology of lower
urinary tract function: Report from the standardizasyon sub-comitte of the international
continens Society. Neurourol . 2002; 21:167 -78
14) Doll HA, Black NA, et-al; Criterion validation of the Notingam healt profile;
Patients wiev of surgery for benign prostate hyperplasia Soc SCİ. Med,37:115-122
1993.
15) Walsh, P., Epidemiology, Etiology, Pathophsiology and Diagnosis of Benign
Prostatic Hyperplasia, in Campbell’s Urology, R. Walsh, Vaughan, Wein: Editor. 1998. p.
1429-1452.
16) Akdaş A., H. Cam and H. Ozveri, Benign Prostat Hiperplazisi, in Temel Uroloji,
Anafarta K. et al, Editors. 1998: p. 833-853.
17) Hansen B, Flyger H, Broosso K, et al; Validation of the self - administered
Danish Prostatic Semptom score system for use in benign prostatic hyperplasia. Br J Urol 76:
451- 478. 1995
18) Barry MJ, Fowler FJ, Oleary MP, et al; Correlation of the american
UrologicalAssosiation semptom index self administered version of the Madsen
İversen,Boyarsky and Maine Medical Assesment program semptom indexes.
Measurementcommitte of the American Urological Association. J Urol 1992 b; 148:1558 –
1563;discussion 1564.
43

19) Barry MJ, Fowler BJ, Chang Y, et al: The American Urological Association
symptom index: Does mode of administration affect its psychometric properties JUrol 1995a;
154: 1056- 1059.
20) Plante M, Corcos J, Broch G. et-al: The international prostate symptom score
Physician versus self-administration in the Quantification of symptomatology.
Urology.47; 326-328,1996
21) Netto Junıor DE, Lima ML.et-al: The influence of patients education level on the
IPSS. J.Urol.1995;154(1) 97-9.
22) Netto NR, Lima ML, Andrade EF, et-al: Latin American study on patient acceptance
of the international prostate semptom score (IPSS) in the evaluation of the semptomatic
benign prostatic hyperlasia. Urology 1997 49 ; 46-54.
23) Bozlu M, Doruk E, Akbay E:Effect of adminiristation made (patients .pysician) and
patients education level on the Turkish version of the IPSS .int. J.Urol. 9(8);417- 21.2002
24) Sels H,MacDonagh R: İnvestigation into partner morbity of patient with BPE. Eur
Urol, 33.108,1998.
49- 55.
25) Anafarta K ,Bedük Y , Arıkan N. Temel Üroloji ; Aşırı aktif mesane 497-498,2007
26) Tarcan T. Aşırı Aktif Mesane Sendromu. Türkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2005; 1:
27) Seçkiner İ,Mungan NA , Akduman B,Yeşilli Ç. Stres inkontinansı olan kadınlarda
Ürodinamik incelemeler. Artemis, 2004; 5: 25- 30.
28) Coyne K, Revicki D, Hunt T, Corey R, Stewart W, Bentkover J, Kurth H, Abrams P.
Psychometric validation of an overactive bladder symptom and health-related quality of life
questionnaire: the OAB-q. Qual Life Res. 2002; 11: 563- 74.
29) NIH consensus conference: Impotence. NIH consensus development panel on
impotance. JAMA1993; 270: 83-90.
44

30) Laumann EO, Gagnon JH, Michael RT:The Social Organization of Sexuality.
Sexual Practices in the United States. University of Chicago Press,Chicago, 1994.
31) Laumann EO, Paik A, Rosen R: Sexual dysfunction in the United States: prevalence
and predictors.JAMA 1999; 21: 537-544.
32) Rosenb RC, Riley A, Wagner G, The International İndex Of Erectile
Dysfunction(IIEF): A Multidimensial Scala For Assement Of Erectile Dysfunction. Urology
1997; 49:822-829
33) Spector I, Carey M: Incidence and prevalence of the sexual dysfunction: a critical
review of the mpirical literature. Arch Sex Behav 1990; 19: 389-408.
34) Laumann EO, Paik A, Rosen RC: Sexual dysfunction in the United States:
prevalence and predictors. JAMA 1999; 281: 537-544.
35) ÇayanS, Akbay E, Canpolat B, Acar D, Bozlu M, Ulusoy E: Kadınlarda cinsel
fonksiyon bozuklukları prevalansı ve risk faktörleri.4. Ulusal Androloji Kongresi Program ve
Özet Kitabı 2001, s24.
36) Rosen RC:Assessment of female sexual dysfunction: Review of validated methods.
Fertil Steril 2002; 77 (SuppI4): s89-93.
37) Alıcı B, Özkara H, Erden S, Akkuş E, Hattat H, Solok V: Tip II diabetik kadın
hastalarda cinsel fonksiyon bozukluğu değerlendirilmesi. 4. Ulusal Androloji Kongresi
Program ve Özet Kitabl 2001, s25.
38) Erol B, Korkmaz D, Özbey İ, Şanlı Ö, Has R, Tellaloğlu S, Kadıoğlı A: Gebelikte
seksüel davranış ve seksüel disfonksiyon. 4. Ulusal Androloji Kongresi Program ve Özet
Kitabı 2001, s30
39) TaylorJF,Rosen RC, Leiblum SR:Self-report assessment of female sexual function:
psychometric evaluation of Brief Index of Sexual Function for Women (BISF-W).Arch Sex
Behav 1994; 24: 627-43.
45

40) Kaplan SA, Reis RB,Kohn U, Ikeguchi EF,Laor E, Te AE, Martins AC: Safety and
efficacy of sildenafil in post menapousal women with sexual dysfunction. Urology 1999; 53:
481-486.
41) Rosen R, Brown C, Heiman J, Leiblum S, Meston C, Shabsigh R, Ferguson D,
D'Agostino R Jr: The Female Sexual Function Index (FSFI):a multidimensional self-report
instrument for the assessment of female sexual function. J Sex Mar Ther 2000; 26: 191-208
42) Quirk FH, Heiman JR, Rosen RC; Laan E, Smith MD, Boolell M: Development of a
sexual function questionnaire for clinical trials of female sexual dysfunction. J Womens
Health Gend Based Med. 2002; 1: 277-89.
43) Derogatis LR, Rosen R, Leiblum S, Burnett A, Heiman J: The Female Sexual
Distress Scale (FSDS):initial validation of a standardized scale for assessment of sexually
related personal distress in women. J Sex Marital Ther 2002; 28: 317-30.
44) Ergun Oksuz ,Simten Malhan :Prevalence and Risk Factors for Female Sexual
Dysfunction in Turkish Women .J Urol Vol. 175 ,654-658 ,2006
45) Raymond B. Dyer, Michael Y. Chen, Ronald J. Zagoria, John D. Regan, Charles
G. Hood, Peter V. Kavanagh, : Complications of Ureteral Stent Placement .RadioGraphics
2002 ; 22;1005-1022
46) Dan Leibovici , Amir Cooper , Arie Lindner , Regina Ostrowsky , Judy Kleinmann
,Sergey Velikanov , Helio Cipele , Eliahu Goren and Yoram I. Siegel : Ureteral Stents ;
Morbidity and Impact on Quality of Life . IMAJ 2005;7:491-494
47 ) Damiano R, Oliva A, Esposito T, et al. Early and late complications of double
pigtail ureteral stent. Urol Int 2002;69:136–40.
46

48) Joshi HB, Stainthorpe A, MacDonagh RP, Keeley FX Jr, Timoney AG : Indwelling
ureteral stents: evaluation of symptoms, quality of life and utility .J Urol. 2003
Mar;169(3):1065-9; discussion 1069
49) Joshi HB, Newns N, Stainthorpe A, MacDonagh RP, Keeley FX Jr, Timoney AG:
Ureteral stent symptom questionnaire: development and validation of a multidimensional
quality of life measure.J Urol. 2003 Mar;169(3):1060-4.
50) Beddingfield R, Pedro RN, Hinck B, Kreidberg C, Feia K, Monga M: Alfuzosin to
relieve ureteral stent discomfort: a prospective, randomized, placebo controlled study. J Urol.
2009 Jan;181(1):170-6. Epub 2008 Nov 14.
51) Norris RD, Sur RL, Springhart WP, Marguet CG, Mathias BJ, Pietrow PK, Albala
DM, Preminger GM: A prospective, randomized, double-blinded placebo-controlled
comparison of extended release oxybutynin versus phenazopyridine for the management of
postoperative ureteral stent discomfort. Urology. 2008 May;71(5):792-5. Epub 2008 Mar 12.
.
47