ZİYA GÖKAL

630 tarihinde Çinli'ler hileler ve desiseler vasıtasiyleŞarkî Tukyu hükümetine nihayet vererek hanları olan"Kie-li"yi esir etdiler. (1) Tukyular bu suretle Çinliler'in tabiioldu.F akat 681 tarihinde "Kutluk Han" nâmında birkahraman çıkarak "Kültigin Âbidesini rekz eden" Türksülâlesini tesis ettik. Kutluk Bilge Han ile Kültigi'ninbabasıdır. (2) "Bu tahavvüller neticesi olarak hakanlığınOğuzlardan TeleTürkleri'negeçtiği anlaşılıyor: Çünkü BilgeHan Orhun Kitabesinde "Sağda yâni cenubda Çin kavmidüşmanımız idi, solda yâni şimalde Baz Kağan ve DokuzOğuz budunu düşmanımız idi (3)"diyor ki, Baz Kağan'ınKayanlar yâni "Kayılar" olduğu anlaşılıyor. Malûmdur ki,Kayı boyunun ongunu "Şahin" idi. "Baz" ise Fârisi lisanındaşahin demektir. Kayılar İran hududunda Kuşanlar'ahükümdarlık ettikleri için Fârisi bir kelimeyi "Ongun" olaraktaşımalarına taaccüb edilemez. Dokuz Oğuzlar'a gelince, OnOğuz'un hakiki mânâsı "Sağ Oğuz" demek olan OğuzTürkçesi'nde "Onun, on" kelimesi yerine "sağ" kelimesikaim olduğu içün Oğuzlar bu eski kelimeyi on adedimânâsına olarak tefsir ettiler. Ve Oğuz töresi mucibince ikikolu tesis ettikleri zaman ihtimal ki, sağ kola "On Oğuz", solkola "Dokuz Oğuz" dediler.Kültigin Kitabesinde "isyan eden Türkeşler'in te'dibindenbahsolunduğu sırada" "On Ok budunu emekin gördü"(4) deniliyor. Boz Ok, Üç Ok tâbirleri de gösteriyordu ki,"Oğuz" yerinde "Ok" tâbiri de kullanılırdı.Kültiğin'in yuğ'una "matem merasimine" gelen milletmümessilleri arasında Türkeşler'in de iki mümessili var idi ki,bunlara "Makarac Tamgacı" ve "Oğuz Bilge Tamgacı"isimleri veriliyor. (5) "Makarac" kelimesi Kuşanlar'ınHindistan'dan getirmeleri muhtemel olan "Mihrace" tâbirindenibarettir. İkinci mümessilin Oğuzlar'dan olduğu iseaşikârdı.(2) Orhun Mahkûkâtı, Shf: 64.(2) Orhun Mahkûkâtı, Shf: 65.(3) Orhun Mahkûkâtı, Shf: 102.(4) Orhun Mahkûkâtı, Shf: 104.(5) Orhun Mahkûkâtı, Shf: 114.76