ZİYA GÖKAL

erkeklerin ilâhı addolunurdu "Çünkü kısrakları sağanerkekler idi."(1) Moğollar'da sağ kola "Han" kumandaederdi, sol kol hanın biraderi yahud oğlu tarafındankumanda edilirdi.(2) Selçuknâme, Oğuzlar için şöyleyazıyor: Kayı Han olıcak Bayat sağ kol beylerbeyisi ola: vesol kol beylerbeyisi Bayındır'dır.(3)Oğuzname'nin 2.nci menkabesinde "sağ kol"a "BozOk"lardan Kıyan Selçik oğ.deli Dündar'ın "yani Kayıboyunun", sol kol'a Kara Göne oğlu Kara Budak'ın kumandaettiğini görüyoruz. Üç ok, Salur Kazan'm "yâni Salurboyunun" kumandasında olarak merkezde bulunuyordu. Busırada hanlar hanı Bayındır boyundan olduğu da Oğuznâme'den anlaşılıyor. Kara Göne "Oğuz Han'ın kumalarındandoğan yirmidört tabi' boydan birisidir.(4) İki kola merkezinde ilâve olunmasiyle üçlü bîr tasnif husule geliyor. Kazaklarmilâdın onaltıncı asrı nihâyetinde Altay'ın şimalinde "Uluyüz, Orta yüz, Kiçi yüz" şubelerine ayrıldılar.(5) Kubilay Hanzamanında Moğol ordusu sol kol "Cagungar", merkez "kol"sağkol "Bargungar" namlariyle üçe inkısam etmişdi. f^Çungarı ismi Cagungar'dan tevellüdetmişdir.(6)Karluklarüçkol'a ve her kol da üç boya ayrılmıştı: Onlar dokuzbölüktürler: Üç bölüğü Çigil, üç bölüğü Hesekî, bir bölüğüNeda, bir bölüğü Kevalin ve bir bölüğü de Tuhsin'dir(Çâmiu'l-Hikâyât ve Lâmiu'r-Rivâyât (7).Osmanlılar'da da padişah merkeze kumanda ederdi,muharebe Rumili'de ise sağkola Rumili beylerbeyi, sol kolaAnadolu beylerbeyi; muharebe Anadolu cihetinde ise sağkola Anadolu beylerbeyi, sol kola Rumili beylerbeyikumanda ederdi. Ekseriya beylerbeyilerin başında şehzadelerbulunurdu. Kosova muharebesinde Merkeze SultanMurad Hüdavendigâr„ sağ kola Yıldırım Bâyezid, sol kolaYakub Çelebi kumanda ediyordu. Hâlis Efendi Kütüphanesi'-nde gördüğüm bir mecmuada Rumili eyâletinin de iki kola(1) Grande encyclopedie, tome 21, page: 550.(2) Grande encyclopedie, tome 24, page: 68(3) Selçuknâme; Shf: 18(4) Grande encyclopedie, tome 21, page; 549.(5) Seçerei Türkiye, Shf: 39.(6) Ostturkische dialektstudien, pcge; 39.(7) Ostturkische dialektstudien, page; 72.73