ZİYA GÖKAL

"Kut" kelimesi mezkûr kitabda saadet mânâsına olmaküzere "devlet" ile tefsir edilmiştir. Bence bu kelime "Dinîictlmaiyafda "Mana" tabiriyle ifâde edilen "Kudsî ruh"dur ki,hangi mevcuda teveccüh etse ona "Kudslyyet" verir: Kutdağ, kut balık "Balasagun" Kut Kend "Hokand" gibi."Hiung-nu" hükümdarlarının lakabı "Tanrı kutu şen-yu" idi,Dokuz Oğuz hakanlarına "İdi kut" denilirdi ki, yine aynımânâyadır.Çünkü "İdi, İzi" kelimesi de "tanrı" manasınadır(1). Börteçine yâni "Bozkurfun zevcesinin ismi "kutmeral"idi.(2) "Sur" kelimesini lügat kitablarında bulamadım. Oğuzananesinde Tatar hanları arasında "Aksur"(3) namiyle birhükümdar ismi mevcud olduğu gibi, "çure, ve Çar, Şar, Çu"kelimeleri de "sur"un muhtelif şekilleri olmak muhtemeldir.Ak Şar "Afşar"; Karaçar; Akçura; Karaçura, Çorlukelimelerinde görüldüğü gibi. Bu suretle "Aksur" Çince"Şen" kelimesinin; "Karasur" ise "Güvey" kelimesininmüteradifi olmuş olur. Bunların Arapça mukabilleri "Ervâh-ıtayyibe" ve Ervâh-ı habîse'dir. Çince "Yang" ve "Yen"kelimelerine gelince bunların Türkçe 1 dşki mukabilleri, birinciiçün "Uz, yahşi" ve ikinci içün "Yavuz; yaman" kelimeleriolabilir. Kültigin kitabesinde "Gök Tanrı" ve "Yağız yer"denildiğine göre "Gök" birincinin, "Yağız = Yavuz" ikincininmukabilidir. Iranîlerdeki "Hürmüz, Ehrimen", Izd; "Div"namlarındaki mütezad şahsiyetler de bunları andırıyor.Görülüyor ki "Iran-Türk-Çin" medeniyyetdâiresindeseneviyyeitikadı mevcuddur. Sâmiler'de "hayır ve şerrin hâliki","Cemal ve Celâl" sıfatları aynı zâtde içtima etmişdir. Halbuki"Iran-Türk-Çin" medeniyeti dâiresinde bu iki sıfat birbirindenkatî bir suretde ayrılarak ayrı ayrı şahsiyetlerde tecellîetmişdir. Bunun içindür ki, Oğuz Han "Kara Han" ilemücâdele ederek onu itlaf ediyor. Maamafih Hürmüz"Abu-Ab" ile, Çinliler'in "Sema"sı "yer" ile izdivaç ettiği gibi"Efrasyab-Oğuz Han-Şah IsmaiP'de "Arab Zingâv-ArabZengî" ile, "Bamsi Beyrek"de"KaraÇar"ın kız kardeşi "Bani(1) Divânû LügâtVt-Türk, Shf: 81, 82.(2) Büyük Ansiklopedi, C: 24, Shf: 77.(3) Türk Tarihi, Necip Asım, Shf: 74.71