ZİYA GÖKAL

Mezkûr menkıbede Bögü Tigin Han intihab olunarakbütün Türkleri birleştiriyor(1) ve bunların ahfadı uzun birmüddet sonra Turfan cihetine göç ederek orada Beş Balık'ıtesis ediyor.Dörtlü ve beşli manzumeleri Türkler'de ve Çinliler'in birtakım tasniflerinde de görürüz; Mehmed Sâni Kanunnâmesi'nin dört rükûn-u devleti Cengiz Han'ın dört vezirinetakliddir. (2)Yakutlar'da dört cihete tekabül eden dört ulusunmüdürü olmak üzere dört büyük Şaman vardır. (3)Kutadku Bilik dört fasla munkasimdir ki, mevzularışunlardır. Adalet, Kudret, Akıl, İtidal. Bu dört meleke dörtşahıs vasıtasile temsil edilmiştir.(1) Adalet: Gün Doğdu, İlik Han(2) Kudret: Ay Doldu Okturmuş, Han'ı veziri.(3) Akıl: Öğdülmüş, Vezirin oğlu,4) İtidal: otkurmuş, Vezirin kardeşiKitab bu dört şahsın mübahese ve münakaşasınımuhtevidir,(4) Keza dört cihete aid renklerden Kara, Ak veKızıl'ı şimal ve garb ve cenubdaki üç denize verilmişisimlerde görüyoruz: Kara Deniz,'Ak Deniz, Kızıl Deniz(Bahr-i Ahmer.)Çinliler'de beş adedi muhtelif tasniflere girer: Beş çeşitbüyü,beş çeşit gam notası olduğu gibi, bunlarla Semiyye(Clan'lar)ler arasında da münasebetler varmış.(5)Bu taksim tasavvufa da girmiştir. Dört cihette bulunandört Kutub ile merkezdeki Gavs Türklerin ve Çinliler'in dört(1) Kutadku bilik, Radloff, sahife, XLI ve müteakip sahifeler.(2) Hammer, Sahife: 302.(3) UAnnee, sociologique, Tome, 7, Page 223.(4) Kitâbu İlmin-Nâfi, sahife: 111. XXXIIIL(5) UAnnee Sociologigue, Tome: IX, page: 233.45