ZİYA GÖKAL

Bu suretle her boy'un ayrı ayrı ongunları olduğu gibidört boy'un merkezi bir vahdet teşkil ettikleri zamanlarda buvahdetten müteşekkil ilk ongunu olmak üzere muhtelifzamanlarda Tosun yahut öküz suretinde umumî bir ongun davücûda geldiği anlaşılıyor.Dört unsurda bidayette Şark'da ağaç, Cenub'da ateş,Garb'da Yel, Şimal'de Su olduğu bilâhare Garbdaki Yel,Maden yahut Demire tahavvül ediyor. Eski şekil, Hindu'larınveYunanîler'inDört unsuruna benzemekle beraber tamamiylemümasili değildir. Çünkü Türk unsurlarında vakıa yel varise de Hindu'larda olduğu gibi toprak mevcud olmayıbbunun yerine Şark'taki ağaç unsuru vardır(1) Sonra da dörtciete merkez ilâve olununca merkezin mümasili olmak üzerede toprak kabul edildi. Çinlilerde bilhassa beşli tasnifigörüyoruz.(2) Dörtlü manzumeye tekabül eden bir tasnif dealınca Han'ın dört oğlu olan Kara Han, Kür Han, Küz Han, OrHan'dır. Kara Han'ın oğlu olan Oğuz Han bu dört hanlığıbirleştiriyor.(S)Mucizevî bir surette iki ağaçdan doğan Sungur Tgin,Kutur Tigin, Tükek Tigin, Or Tigin, Bögü Tigin namındakibeş şehzade de bu tasnifi gösteriyor. Bögü Tigin bu beşisimde de malûm olan beş ongunu tanıabiliriz. SungurOngunu, Kuş ongununun bir nev'idir. Kutur kelimesi, kuduz,kudurmak kelimelerinde görüldüğü veçhile "İt" mânâsınadelâlet edebilir. Tükek bir çok nüshalarda Tükak şeklindeyazılıyor. Bunda da Tünek ve Tünkez kelimesinin izinibulabiliriz. Or al ile doru arasında bir renk ifâde eder.(4)Orkun kelimesi "Or Koyun" demektir. O halde "Or Tigin"kelimesi "Orgun Tigin" tâbirinin muhaffefi olabilir.Nasıl ki,Oğuz'un amcası olan Or Han da Koyunlular'ın hanı olmakmuhtemeldir. Buğu geyik demektir ki,Tibet Öküzü demekolan Yak makamında istimal edilebilir. Nasıl ki^Türkler öküzve at kelimeleriyle de mukaddes olan Yak'ı muradetmişlerdir.(1) Sycle turc, page 98.(2) Sycle turc. page 98(3) Kutadku bilik, Hadloff, sahife XVI ve müteaskıp sahifeler.(4) DivânûLûgatVt-Türk: 4744