ZİYA GÖKAL

Acaba dört cihetin unsurlarla, renklerle, mevsimlerle,hayvanın ismi ile ne münasebeti vardır?Edouard Chavannes'm eserindeki bir kısa fıkra bize bumuammanın anahtarını veriyor: "Liki"nin Yue-Lîngsahifesindeki aylık emirleri diyor ki: Semâ'nın oğluilkbaharın üç ayında "Koyun", Yazın üç ayında "Horoz",senenin ortasında "Öküz", sonbaharın üç ayında "İt", kışınüç ayında "Domuz" eti yer." (2)Divânu Lügâti't-Türk'ün 291 nci sabitesinde de şöyleyazılmıştır: "Türklerde hafta günlerinin adları yoktur. Haftaİslâmiyet 9 leberaber tanıldı. Ayların isimleri de böyle. Bunlarşehirlerde arabca adlanır. Göçebeler ve henüz islâmiyetikabul etmemiş olan cahilîler ayları dört mevsime göretesmiye ederior. Bunlar da her üç ayın bir ismi vardır;Senenin geçişini bunlarla ifâde ederler. Meselâ Nevruzdansonraki ilkbaharın ilk ayını "Oğlak ay" yâni Oğlak ayı derler.Bundan sonraki aya "Uluğ Oğlak Ay" yâni Büyük oğlak ayıderler. Çünkü oğlak ikinci ayında büyür. Bundan sonrakinede Uluğ ay" derler ki,Büyük Ay demektir. Çünkü bu ay yazıngöbeğidir. Sütü çoktur. Mevâşiye ve toprağa ait bütünnimetleri izhar ec!*>r- Diğer aylar da bu suretledir. İstimali azolduğu İçin zlkr etnfrorum"Edrvard Cahavannes, kitabında şöyle yazıyor: (3)(Çinlilerin Hakas dedikleri) Kırgızlar senenin başlangıcına"Muşink ay w diyorlar. Öç ayı bir mevsim sayıyorlar, Busuretle sene, Yen, işaretinde olduğu zaman onu "Kaplan"tesmiye ediyorlar,"Muşink Ay" daki "Ay" kelimesinin bu gün bildiğimizmânâda olduğunu zikrettikten sonra "Muş" kelimesinin"Klapreot" tarafından şark türkçesindeki "Moz=Bo?"olduğunu söylüyor, Kusanların Acemler'le ihtilâtına rneb^bu kelimenin Farisîde koyun demek olan "Miş" olması daha(1) Zikrolunan kitap, sahife: 38.i 2) Le ey de turcü des douxes animaux t page. 20.30