ZİYA GÖKAL

Yeşil Han, San Han, Kızıl Han, Ak Han, o haldeunsurlar nazariyesinin pek eski bir zamandan beri Tsinmemleketinde mevcud olduğu görünür gibi oluyor. Fakat,Tsin ülkesi yabancı bir devlet olduğundan Tseou-yentarafından kendilerine öğretilinceye kadar Çinliler bununcahili kaldılar. Ve ancak Tsin prenslerinin bütün Çin'e hâkimolmaları Tsin'lerin hariçden getirdikleri fikirleri onlara ibramile arz ettikten sonradır ki, kafi bir surette kabul ettiler.Mamafih Çinliler bunu ancak tebdil ederek kabul eylediler.Filvaki Tseou-yen daha bidayette beş unsurdan bahsetti. Veondan sonra, daima unsurlar beş sayıldı. Fakat, Pek eskizamanların itikadlarını değiştirmeden muhafaza eden din,Tsin ülkesinde yalnız yukardaki dört hana ibâdet edildiğinihaber veriyor. O halde o zaman yalnız dört unsur bulunduğuanlaşılıyor. Vakta ki, Han Sülâlesi'nin müessisi olan ÇinliLieou-pang, Tsin ülkesini ele geçirdi, Tsin beylerinin yukarıdakidört hana ibadet ettiklerini gördü (Kablelmilâd 205) vetaacübünü bu suretle ifâde etti. "Ben gökte beş sultanınolduğunu öğrenmiştim. Halbuki burada dört taneyeinanılıyor. Bunun hikmeti nedir?." Kimse bu meseleyi izahedemediği için kendisi şu yolda cevap verdi: "Anladım bunlarınbeşe baliğ olması için ben bekleniyordum." EdouardChavannes bu sözleri söyledikten sonra "Yukardaki Hanlar",unsurlar manzumesinin hususî bir hâli olduğunu ve unsurlarTsin'lerde dört iken Çinliler'in ona bir beşinci ilâve ettiklerinive Tsin'lerin ise Türk olduklarını, Türkler dört cihete merkezikarıştırmaz iken, Çinliler'in bu an'aneyi Türklerden alarakdört cihete merkezi de ilâve ettiklerini izah ediyor. (1)^ "J S ? W " Tûrkçe * "Tosun" kelimesini andırıyor ki, şark TûrkçesVnde"Tizin" dir. Kültigin Kitabesinde reis ünvânı olan "Tûdun"kelimesi de hu asıldan olmalıdır, (Divânu Lügâti't-Tûrk'ün335'inci sahifesinde bu iki kelimeye bakınız.)29