ZİYA GÖKAL

Vâkıâ, bu sâylerde, netice itibariyle "meratibevî birsurette tasnif olunmuş" bir "mefhumlar manzûmesi"nemüncer olur. Fakat bu tarzdaki tedkiklerden çıkanmefhumlar tamamiyle hariçdeki şe'niyetin mücmel ifadeleriolduğu halde, şe'niyeti tedkik etmeden evvelki mefhumlarımızmazinin muhtelif devrelerinden kalmış ve ancak hissîyahut itiyâdî bir zindegî ile mevcudiyetini muhafaza edenan'anelerden ibarettir. İlmî tedkîklerden çıkacak yenimefhumlar, bu an'anelere hatta onların ahenginden teşekküleden mihanikî aklımıza garib görünen bir takım "tarife = paradoxe"larşeklini de alabilir. "DurkheinTe göre ilim birtakım tarifeler buımak için uğraşmaz; fakat tedkiklerineticesinde zarurî olarak tarifelere vâsıl olursa, bundan dakaçamaz. Çünkü ilmî hakikatler amiyane kanaatlere müncerolacaksa bu kadar amîk tedkiklere ne ihtiyaç kalır?Yukarıdaki ifadelerden çıkan neticeye göre ilmî tedkikteüç şart vardır: (1) Tedkîk amelî olmamalı, sırf nazarî"Speculatif" olmalı. (2) Hissi olmamalı, aklî olmalı. (3)İstidlali olmalı, istikrarî olmalı. Bu üç şart bir cümlede icmalolunabilir. Tedkîkler nefsi (subjectif) olmamalı, şey'î(objectif) olmalı.Filhakika bir tedkikin şey'î olması yukarıdaki üç şartıhaiz bulunmasına mütevakkıfdır. Fakat bir tedkîkin ilmîolabilmesi için yalnız şey'î olması da kâfi değildir. Bununiçin bir mühim şart daha vardır ki o da, tedkike mevzu olanşeyin müstakil bir şe'niyet olmasıdır. Eğer kavim müstakilbir şe'niyet değilse bunun üzerinde ilmî tedkîkler yapılamaz.Kavmin müstakil bir şe'niyet olması evvelâ haddizatındaiçtimaî şe'niyetin "Kavim" de tecellî etmesiyle kabildir.Kavmin ferdî uzviyetlere, yahut ferdî ruhiyetlere ircaınımümkün görenler, onu müstakil bir şe'niyet olarak telâkkîetmiş olmazlar. Kavmin hususi bir varlığını kaoul etmek içinevvelemirde hayatî ve ruhî şe'niyetlerden başka olarakmüstakil bir içtimaî şe'niyetin mevcudiyetini kabul etmeklâzımdır. Bu takdirde (Kavim, bu içtimaî şe'niyetin lisan veâdât da müşareket suretiyle tam bir uzviyet şeklini aldığızamanki hâli olmuş olur.)6