ZİYA GÖKAL

BİR KAVMİN TEDKlKİNDE TAKİB OLUNACAK USULBir kavm (Le Peuple)i ilmî surette teakık için her şeydenevvel göz önünde tutulması iktiza eden şart, o kavministikbalde nasıl olması lâzım geldiğini değil, mazide vehalihazırda nasıl olduğunu aramaktır. Bir kavimde, yaiçtimaî hayatın uğradığı tekâmül vakfelerini izâle, yahutmaksadı ile ittihaz olunacak tedbirler "İlim" mahiyetindeolmayıp *'San'at" mahiyetindedir.Hım, yaptığı tedkîkleri amelî bir netice endişesiyle icraetmez. Çünkü amelî bir gaye takib eden içtimaî bir san'at,ıslahat ihtiyaçlarının müstaceliyeti dolayısıyle âlelâcalehükümler vermek mecburiyetindedir. İlim, hakikati amelîihtiyaçlara feda etmiyeceğinden, bu gibi isticalkâr âmillerdentevakki ederek hür ve sabur bir surette çalışmaklamükelleftir.Vâkıâ ilmî tedkiklerden çıkacak neticelerin içtimaîsan'atlar tarafından derhal amelî gayelere tatbik olunacağını,bu tedkîkleri yapanlar bilirler. Hatta bu müteharrîlerisa'ylerinde mukdim yapan manevi müşevvikde, bu gün amelîendişelerden âri olan tetkîklerinin, yarın behemahal kendikavmi yahut insaniyet için nâfî tatbiklerle tetevvüç edeceğinibilmeleridir. Ruhunda böyle bir mefkûrevî bir duygu mevcudolmadıkça, âlim, hayatını bu kadar suubetli bir işevâkfedemez. Bununla beraber bu amelî tatbiklerin, ilmingayesi olmayıp, zaruri bir neticesi olduğunu da hiç bir zamannazarından dûr tutamaz.Bediî san'atm gayesi münhasıran san'at olduğu gibiilmin de gayesi ancak ilimdir.3