ZİYA GÖKAL

iki dine merbut iki türlü mantıkî tasnif olduğunu da yukarıdagöstermiştik. Bu ma'şerî mantıkların muhtelif şekillerini dediğer kavimlerde gördük.Bu mantıkların tekâmüliyle nasıl oluyor da '"Aristo'nunmantıkî tasnifi" çıkıyor? Buna safî bir cevab vermeğemakalemizin mevzuu ve hacmi müsaid olmadığı gibi ilminhal-i hazırında kâfi bir cevab i'tası mümkün de değildir.Maamafih birkaç sözle mümkün olduğu kadar izahaçalışacağım.İbtidaî cemiyetlerde eşyanın ilk nevileri ve cinsleriiçtimaî kadrolardan ibarettir. Semiyyeler nevilerin, kabilelercinslerin, aşîret cins-i âlinin kadrosu oluyor. Bu tasniflerdebir nev'e dâhil olan fertler, maddî müşabehet dolayısıylebiribirinin aynı bulunan fertler olmayub aynı semiyyeyemensub olmak alâkasıyle aynı kudsiyyete mâlik olanşeylerdir. Çünkü kudsiyyet duygusu esasen yâlnız içtimaîzümrelerden doğar ve her içtimaî zümpenin maşerîvicdanından doğan husûsi kudsiyyet duygusu o zümreyemensub bulunan bütün eşyaya intişâr ve sirayet eder; buma'nevî intişâr ve sirayete "Adevî" denilir ki,ibtidaî dinlerdedinî ve sihri kuvvetlerin en esaslı hasîsasıdır. "La adevîg"Hadis-i Şerifiyle vücudu inkâr olunan sirayet tababetdeki"Mikrobik sirayet" olmayıp bu mânevi sirâyetden ibarettir.İşte ilk tasniflerde "Cins-i âlinin, cinslerin, nevilerin"mutazammın oldukları fertlerin müşabeheti maddî birmüşabehet olmayıp, mensub addolundukları aşîret kabile vesemiyyelerin hâiz oldukları kudsiyyetlere müştereken mâlikbulunmaktan mütehassıl bir müşâbehetdir. İbtidaî kavimlerbir taraftan dinî hayatta bu içtimaî müşabehetlereehemmiyet verirken, diğer tarafdan iktisadî ve fennî"technique" hayatta maddî hasisaları ve bu hasisalardakimüşabehetler nazar-ı dikkate almağa mecbur oluyorlardı. Busuretle dinî tasnifin merâtibeli manzumesi yanında bir deintizamsız ve kaba taslak bir fennî tasnif teşekkül etmekteidi. Fakat beşerî zekâ tevhîde meyyal olduğu için bu fennîtasnifleri, teşekkül etdikçe, dinî tasnifin manzumesinesokmaâa çalışıyordu. Bahusus biri cihette din de daimî bir97